Eurosieroctwo w wielokulturowej Europie

Drohiczyński Przegląd Naukowy
Wielokulturowe Studia Drohiczyńskiego Towarzystwa Naukowego
Nr 8/2016
Jolanta Dmowska
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
Wydział Humanistyczny
Katedra Pedagogiki Społecznej
Eurosieroctwo w wielokulturowej Europie
Euro-orphanhood in multicultural Europe
Słowa kluczowe:
sieroctwo, eurosieroctwo, migracje zarobkowe, dzieci, rodzice, rozłąka,
Europa
Key words:
orphanhood, Euro-orphanhood, labor migration, children, parents,
separation, Europe
Streszczenie
Przedmiotem artykułu jest eurosieroctwo w wielokulturowej Europie. Celem artykułu jest identyfikacja problemów związanych z opieką,
rozwojem i wychowaniem eurosieroty przez rodziców, którzy migrują do
wielokulturowych krajów europejskich. Obrana tematyka jest niezwykle
istotna w dzisiejszych czasach, w których bardzo często rodzice, albo jeden rodzic decyduje się na wyjazd za granicę, aby znaleźć lepiej płatną
pracę i tym samym zapewnić lepszy byt swojej rodzinie. Rodzice/rodzic,
którzy decydują się na taki krok, bardzo często muszą zmagać się z różnymi przeciwnościami na linii dziecko – praca – odległość. Jest to sprawa
niezmiernie trudna dla każdej ze stron w to zaangażowanych. Dzieje się
tak nie tylko w Polsce, ale także w krajach takich, jak np. Syria czy Ukraina,
gdzie obecnie jest bardzo niebezpiecznie.
W artykule skoncentrowano się na takich zagadnieniach jak problematyka eurosieroctwa, jego definicja i determinanty, wybory dotyczące migracji zarobkowych rodziców do wielokulturowych krajów europejskich
a opieka, rozwój i wychowanie dziecka, jak również identyfikacja proble-
92
Jolanta Dmowska
mów związanych z opieką, rozwojem i wychowaniem eurosieroty przez rodziców migrujących do wielokulturowych krajów europejskich.
Abstract
The topic of the article is euro-orphanhood in a multicultural Europe.
The article aims to identify issues related to the care, development and upbringing of a euro-orphan by parents who migrate to multicultural European
countries. The chosen topic is particularly significant in current times, when
one or both parents often decide to move abroad in order to find a higherincome job and provide a better life for their family. The parents (or parent)
who decide to take this step often have to face various difficulties related to
reconciling work, children and the distance in between. It is a remarkably
difficult matter for each of the parties involved. This is the case not only in
Poland, but also in countries such as Syria and Ukraine, where the current
situation is very dangerous.
The article focuses on questions such as the issues of euroorphanhood, its definition and determinants, the choices regarding the economic migration of parents to multicultural European countries in relation to
the care, development and upbringing of their child, as well as the identification of issues related to the care, development and upbringing of a euroorphan by parents who migrate to multicultural European countries.
Wstęp
Przedmiotem niniejszego artykułu jest eurosieroctwo w wielokulturowej Europie. Celem artykułu jest identyfikacja problemów związanych z opieką, rozwojem i wychowaniem eurosieroty przez rodziców,
którzy migrują do wielokulturowych krajów europejskich. Koncentruję się
na analizie literatury przedmiotu ze szczególnym uwzględnieniem definicji
eurosieroctwa i jej determinantów, najważniejszych wyborów dotyczących
migracji zarobkowych rodziców do wielokulturowych krajów europejskich
a ich wpływu na opiekę, rozwój i wychowanie dziecka oraz identyfikacji
problemów związanych z opieką, rozwojem i wychowaniem eurosieroty
przez rodziców migrujących do wielokulturowych krajów europejskich. Na
potrzeby niniejszego opracowania postawiono tezę o następującej treści: zakłada się, iż identyfikacja problemów związanych z opieką, rozwojem
i wychowaniem eurosieroty przez rodziców, którzy migrują do wielokulturowych krajów europejskich odgrywa istotną rolę w zminimalizowaniu
Eurosieroctwo w wielokulturowej Europie
93
rozpadu rodziny oraz uchronienia dziecka przed wieloma społecznymi odrzuceniami i psychicznymi problemami, jak również uchronieniem dziecka
przed popełnieniem czynów karalnych, czy też wycofaniem społecznym.
Przeprowadzono analizę polskiej literatury przedmiotu dotyczącą eurosieroctwa. Autorka w poniższym opracowaniu podjęła próbę określenia
identyfikacji problemów związanych z opieką, rozwojem i wychowaniem
eurosieroty przez rodziców, którzy migrują do wielokulturowych krajów
europejskich.
Na wstępie należy zauważyć, iż w różnych mediach często jest widoczne, jak rodzice uciekają z dziećmi z własnego kraju, a bywa i tak, że
tylko jednemu z rodziców udało się wyjechać z kraju w nadziei na polepszenie swojej dotychczasowej sytuacji finansowej. Każda z takich sytuacji
to dramat zarówno dla takiego rodzica, jak i dziecka, które w nim pozostało.
W takiej sytuacji pojawia się także strach o życie własnego dziecka, własnej
rodziny.
Fakt przyjęcia Polski do Unii Europejskiej dał szansę wielu Polakom
na legalne zatrudnienie we wszystkich krajach, które należą do UE. Duży
procent społeczeństwa podjął decyzję o wyjeździe w celach zarobkowych.
W sferze materialnej wielu z nich znacznie się polepszyło. Jednakże migracja niesie ze sobą również negatywne skutki, przede wszystkim odczuwalne
dla najbliższej rodziny danej osoby, a w szczególności dla dzieci, które
w większości przypadków pozostały w kraju. Eurosieroctwo jest wyraźnie
dostrzegane, jednak mimo, że coraz więcej osób zdaje sobie sprawę, że jest
to istotny problem dla całego społeczeństwa, to nadal nie ma efektywnego
systemu pomocy dla rodziców migrujących, który skupiałby się nie tylko na
samych dzieciach, lecz na całych rodzinach. Trzeba dostrzec, iż nie każda
matka i ojciec decydują się na migrację tylko z powodu polepszenia dotychczasowej sytuacji materialnej, lecz bardzo często jest ona jedynym warunkiem, aby zdobyć jakąkolwiek pracę zarobkową i móc utrzymać własną rodzinę. Aby móc zapobiec takim sytuacjom w Polsce należałoby stworzyć
odpowiednie rozwiązania gospodarcze i społeczne, które za cel uznałyby
zminimalizowanie problemów z zatrudnieniem w kraju i zagwarantowanie
znalezienia pracy dla każdej osoby dorosłej. Pracy, która zapewni godne życie wielu dzieciom w pełnej rodzinie.
1. Problematyka eurosieroctwa – próba definicji i jego determinanty
Eurosierotą można nazwać każde dziecko, które jest wychowywane
bez co najmniej jednego z rodziców, który wyjechał za granicę, aby polep-
94
Jolanta Dmowska
szyć swoją dotychczasową sytuację materialną. Eurosieroctwo, natomiast
jest to fakt nieposiadania przez osobę niepełnoletnią obojga rodziców bądź
też jednego rodzica, z powodu opuszczania przez nich/niego kraju w poszukiwaniu pracy. To zjawisko można zaliczyć, jako jedną z poddziedzin tzw.
sieroctwa społecznego (który jest stanem definiującym sytuację i położenie
społeczne dziecka wychowywanego poza rodziną, tj. w domach dziecka lub
też w rodzinach zastępczych, np. z powodów innych niż śmierć rodziców)1.
Mianem eurosieroctwa można także określić zjawisko pozostawiania
w kraju dziecka/dzieci przez rodziców migrujących za granicę. Dziecko,
które zostało pozbawione stałego kontaktu choćby z jednym rodzicem, czuje się jak sierota2.
Nie sprecyzowano dotychczas, czy z dziecka czyni eurosierotę nieobecność dwojga rodziców, czy tylko jednego z nich. W określeniu tym nie
zostały zawarte dane dotyczące innych czynników, które mogłyby przybliżyć i rozróżnić różne warunki życia dziecka nazywanego współcześnie eurosierotą. Obecnie do jednej grupy eurosierot są zaliczani nieletni członkowie rodziny, którzy są czasowo (jak deklarują ich opiekunowie) rozłączeni
z jednym bądź też obojgiem rodziców mieszkających za granicą Polski, wyłącznie na terenie Europy, jak również w przypadku, gdy celem wyjazdu rodzica/rodziców jest praca, a więc polepszenie dotychczasowej sytuacji materialno-bytowej rodziny3.
E. Zawisza-Masłyk charakteryzuje fenomen nazywany eurosieroctwem, jako: czasowe zostawienie dziecka w kraju, najczęściej pod opieką
osób trzecich (spokrewnionych z dzieckiem bądź też całkowicie obcych,
ustanowionych sądownie), spowodowane przez wyjazd rodziców za granicę
w celach znalezienia zatrudnienia z zachowaniem utrzymywania stałych
kontaktów z dzieckiem (rozmowa telefoniczna, listy, poprzez komunikatory
internetowe)4.
Określenie eurosieroctwo w życiu społecznym pojawiło się wraz
z koniecznością opisu zauważalnych psychospołecznych konsekwencji
wzrastającej liczby migracji Polaków za granicę w poszukiwaniu pracy. Ze
względu na dużą skalę problemu określenie zaczęło bardzo szybko funkcjo1
W. Danilewicz, Sytuacja życia dzieci w rodzinach migracyjnych, Wyd. Trans Humana,
Białystok 2006, s. 12.
2
Informacje dla rodziców podejmujących prace poza granicami kraju, Biuletyn Informacyjny Rzecznika Praw Dziecka 2008, nr 1-2, s. 2-4.
3
E. Zawisza-Masłyk, Wokół pojęcia „eurosieroctwo”, Opieka. Wychowanie. Terapia 2008,
nr 3-4, s. 40.
4
Ibidem, s. 41.
Eurosieroctwo w wielokulturowej Europie
95
nować w potocznym języku i w prasie, jak też na licznych forach internetowych. Ów prasowy neologizm określający różnorodnego typu sieroctwo
migracyjne zaczął funkcjonować także w opracowaniach urzędowych, jak
też naukowych5.
W dwuczłonowej nazwie eurosieroctwa, tuż obok kierunku migracji
(przede wszystkim kraje Unii Europejskiej) zostało podkreślone jedno
z najistotniejszych społecznych następstw masowych wyjazdów rodziców
– różnorodne problemy wynikające z przejściowej bądź też długotrwałej
rozłąki rodziców z dzieckiem6.
Analizując determinanty eurosieroctwa na myśl jako pierwsze przychodzą masowe wyjazdy Polaków za granicę, aby znaleźć pracę i polepszyć
swój dotychczasowy byt i status społeczny. Dzieje się tak nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach7. Atrakcyjność oferty zagranicznej jest
związana głównie z możliwością podjęcia zatrudnienia w obliczu braku
szans uzyskania pracy w kraju, z możliwością uzyskiwania większych zarobków, jak również zagwarantowania rodzinie stabilności finansowej oraz
podniesienia dotychczasowej stopy życiowej8.
Ważnym determinantem może być także przyczyna wyjazdu rodziców/rodzica, która przejawia się w całkowitym braku pomysłu na życie,
przeczekaniu ciężkiej czy niepewnej sytuacji w kraju czy też w rodzinie, lub
powielanie wzorców społecznych, które mają miejsce w najbliższym otoczeniu (wszyscy znajomi wyjechali, to my wyjedziemy), a nawet chęć
ucieczki jednostki od osobistych, rodzinnych, zawodowych albo finansowych problemów, które pojawiły się w jej obecnym miejscu życia i pracy.
Ta lista przykładowych determinantów eurosieroctwa pokazuje, że wyjazd
zarobkowy za granicę może być dojrzałą i świadomą odpowiedzią rodzica/rodziców na jedną z dostępnych ofert pojawiających się w otoczeniu
i może być związany z dojrzałym długofalowym projektem swojego życia
lub też może stać się wyborem nie całkiem świadomym oraz wynikającym
5
S. Kozak, Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich
rodzin, Warszawa 2010, s. 105-109.
6
Informacje dla rodziców podejmujących prace poza granicami kraju, Biuletyn Informacyjny Rzecznika Praw Dziecka 2008, nr 1-2, s. 2-4.
7
A.I. Brzezinska, J. Matejczuk, Psychologiczne konsekwencje (euro)sieroctwa: styl życia
rodziny, diagnoza i wsparcie, Studia Edukacyjne 2011, nr 17, s. 71-88.
8
S. Kozak, Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich
rodzin, Warszawa 2010, s. 115.
96
Jolanta Dmowska
z zagubienia się w świecie ofert, informacji, jak również wartości w najbliższym środowisku9.
2. Wybory dotyczące migracji zarobkowych rodziców
do wielokulturowych krajów europejskich a opieka, rozwój
i wychowanie dziecka
Migracje zagraniczne Polaków posiadają swoją bardzo długą tradycję. Powszechnie są znane chociażby migracje polityczne, sięgające nawet
XVIII w., i migracje tzw. za chlebem, które zapoczątkowano w XIX w.,
trwające do dnia dzisiejszego. Ten ostatni typ migracji nabrał jednak szczególnego charakteru w momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej10.
Decyzje dotyczące migracji zarobkowych rodziców do wielokulturowych krajów europejskich przynoszą zarówno planowane, pozytywne
skutki też te nieplanowane, negatywne. Wśród pierwszych można wymienić: polepszenie dotychczasowej sytuacji finansowej, ucieczka przed wojną,
chęć mieszkania w lepszych warunkach, poznanie innej kultury, kupno
mieszkania, samochodu, spłata zaciągniętych kredytów, podniesienie standardu życia danej rodziny, zwiększenie możliwości edukacji dziecka, bezpieczniejsze życie, finansowe zabezpieczenie startu życiowego dziecka, pozyskanie środków na własną firmę bądź inwestycje. Korzyścią jest także
poznanie i nauczenie się nowego języka, poznanie tradycji czy też historii
kraju, do którego się wyemigrowało. Niestety wyjazdy zarobkowe rodziców
przynoszą także wiele strat. Zaliczyć można do nich, np.: osamotnienie
dzieci, konflikty, rozłąka z rodziną, obawa o życie pozostawionego dziecka,
czy też członków najbliższej rodziny, brak integracji ze społeczeństwem
w danym kraju, brak umiejętności porozumienia się w obcym języku, rozpad więzi rodzinnych, kryzys w małżeństwie, bardzo często prowadzący do
całkowitego jego rozpadu, brak udziału obojga rodziców bądź też tylko jednego w wychowaniu dzieci, wychowawcze trudności sprawiane przez dzieci, brak stabilizacji rytmu życia rodziny, jak również brak optymalnej opieki
na dzieckiem podczas migracji obojga rodziców11.
9
A.I. Brzezinska, J. Matejczuk, Psychologiczne konsekwencje (euro)sieroctwa: styl życia
rodziny, diagnoza i wsparcie, Studia Edukacyjne 2011, nr 17, s. 71-88.
10
G. Miłkowska, G. Kulesa, Wpływ emigracji zarobkowej rodziców na funkcjonowanie
dzieci w rodzinie i w szkole, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2009, nr 9, s. 3.
11
Ibidem.
Eurosieroctwo w wielokulturowej Europie
97
Decyzje rodziców o czasowej bądź stałej migracji sprawiają, że dochodzi do zaburzenia najważniejszych funkcji pełnionych przez rodzinę
w opiece i wychowaniu dziecka. Nieobecność nawet jednego z rodziców
bardzo często zakłóca stosunki interpersonalne, które panują w rodzinie,
a także modyfikuje całkowicie sposób odgrywania ról społecznych oraz rodzinnych przez poszczególnych członków należących do danej rodziny12.
Mimo oczekiwanej poprawy warunków dotychczasowego życia, rodziny doświadczają pułapek i zagrożeń związanych z wyjazdem i pozostawieniem dzieci. Już na początkach natężonej migracji zarobkowej, Kościół
katolicki przestrzegał przed niekorzystnym wpływem rozstania na funkcjonowanie rodziny. Na przykład w listach pasterskich biskupa opolskiego
W sprawie pastoralnych problemów, które są związane z pracą zarobkową
rodziców za granicą (2001 rok), W sprawie bezrobocia (2002 rok), przeczytać można, że na samym tylko terenie opolskiej diecezji wyjazdy do pracy
poza Polskę są już czymś powszechnym. Ponadto, Biskup nadmienia, że
bardzo krótka nieobecność w domu jeszcze nie stanowi problemu. Inaczej
jest w sytuacji, gdy ojciec lub matka poprzez dłuższy czas przebywają daleko od rodziny. Długotrwała nieobecność nawet jednego z małżonków powoduje, iż zanika to, co jest najważniejsze w małżeństwie: okazywanie sobie uczuć, bliskość, czy też wspólne rozmowy. Ma to duży wpływ na ochłodzenie wzajemnych relacji małżonków, a w wielu przypadkach prowadzić
może do ich zaniku. Bowiem tym, co najbardziej łączy małżeństwa jest bycie ze sobą razem na dobre i złe13.
Wraz z przedłużającym się rozstaniem spowodowanym migracją,
wzrasta ilość rodzin, które są niezadowolone ze swojej sytuacji życiowej.
Miesiące, a często nawet lata nieobecności są źródłem wielu trudności
i problemów, natury psychicznej i moralnej, które w dużym stopniu kończą
się rozpadem małżeństwa czy też więzi z dziećmi. Istotny wpływ na sytuację rodziny rozłączonej ma także rodzaj migracji. Migracje, okresowe i stałe, przez swoją specyfikę wyznaczają metodę utrzymania kontaktu w rodzinie- bezpośredniego bądź też pośredniego, który jest jednym z niezbędnych
elementów utrzymania rodziny jako ogólnej wspólnoty. Jeśli rodzice/rodzic
migruje tylko okresowo, bliscy utrzymują częstszy bezpośredni kontakt, co
przyczynia się do zaakceptowania rytmu życia podzielonego na momenty
migracji i powrotu. Jeśli z kolei, wahadłowo wyjeżdżają oboje rodzice to sy12
W. Danilewicz, Sytuacja życiowa dzieci, w rodzinach migracyjnych, Białystok 2006,
s. 100.
13
J. Brągiel, „Eurosieroctwo” jako rezultat przemiany więzi rodzinnych, Family Forum
2013, tom 3, s. 160.
98
Jolanta Dmowska
tuacja rodzinna jest niestabilna, bardzo często wręcz zaburzona zmianami
wynikającymi z przemiennej nieobecności jednego z rodziców. Rodzice,
rozłączający się przez migrację, często nie zdają sobie do końca sprawy
z rzeczywistych skutków własnych oddziaływań socjalizacyjnych na dzieci.
Realizowany przez rodziców proces wychowania nie zawsze bywa racjonalny, to znaczy podporządkowany określonym ideałom wychowawczym
opartym o refleksję pedagogiczną i wiedzę o współzależności takich zjawisk. Często taki proces nie jest planowy i metodyczny. Konieczne jest, by
rodzice wyszukiwali właściwe formy opieki nad dziećmi, mieli wpływ na
ich rozwój i wychowanie, kontrolowali metody swych socjalizacyjnych oddziaływań, a przede wszystkim potwierdzali owe oddziaływania własnym
przykładem14.
3. Identyfikacja problemów związanych z opieką,
rozwojem i wychowaniem eurosieroty przez rodziców migrujących
do wielokulturowych krajów europejskich
Czas rozłąki, dłuższy bądź też krótki, w psychice dziecka (w szczególności, gdy jest ono w wieku poniemowlęcym bądź też przedszkolnym)
pozostawia różne negatywne skutki. Głównie są to skutki psychologiczne
(ważne dla rozwoju osobowości danego dziecka), niezaspokojenie potrzeb:
miłości, bezpieczeństwa, przynależności i bliskości. Skutki pedagogiczne to
bardzo często brak pozytywnych ocen zdobytych w szkole, arogancja w stosunku do nauczycieli, koleżanek, jak też kolegów w szkole. Niestety także
mogą się nawet zdarzyć próby samobójcze (czasami to tylko chęć zwrócenia uwagi na samego siebie). Z innych form społecznego niedostosowania
wynikającego z migracją rodziców wymienia się w literaturze – kradzieże
bądź uzależnienia od narkotyków czy też alkoholu, bądź nikotyny. Nie trzeba nikogo przekonywać, iż dla prawidłowego rozwoju dziecka są potrzebni
w każdej rodzinie oboje rodzice15.
Do najistotniejszych negatywnych skutków migracji rodzica/rodziców należy zaliczyć: ,,brak opieki, jak też kontroli drugiego rodzica”, ,,rozluźnienie więzi pomiędzy dzieckiem a nieobecnym rodzicem”,
,,częste sięganie po używki”, ,,problemy z nauką”, ,,przeciążenie obowiąz-
14
15
Ł. Kaźmierczak, Wirgiliusz na marginesie, Przewodnik Katolicki 2006, nr 12, s. 12-14.
S. Kozak, Patologie wśród dzieci i młodzieży, Warszawa 2007, s. 99-108.
Eurosieroctwo w wielokulturowej Europie
99
kami domowymi”, ,,rozpad małżeństwa”, ,,tęsknotę”, ,,brak wsparcia ze
strony drugiego rodzica, który został z dzieckiem w kraju”16.
Dzieci, których rodzice posiadają pracę za granicą, bardzo mocno
odczuwają sytuację, w której się właśnie znalazły. Czują się szczególnie odrzucone i samotne. Trzeba dodać, iż rodzice bardzo często nie dostrzegają
lub nie chcą widzieć owego problemu. Przekonują samych siebie oraz
utwierdzają się w przekonaniu, że przecież nic złego się nie ma miejsca.
Często w ich wypowiedziach można znaleźć stwierdzenia: „Dzwonimy do
dzieci, to właśnie dla nich pracujemy. Nasze dzieci z pewnością to rozumieją”. Można odnieść wrażenie, iż wcale nie zastanawiają się nad poprawnością swoich wypowiedzi, a nawet wręcz nie usiłują poznać rzeczywistych
uczuć swych dzieci. Dorosłym często wydaje się, że pozostawienie dziecka
pod opieką odpowiedzialnych osób, które dbają o zapewnienie odpowiednich bytowych warunków, to wystarczające działanie. Rodzice w wielu
przypadkach, nie są świadomi następstw, jakie mogą pojawić się w sytuacji
odczuwania przez dziecko stanu samotności lub odrzucenia17.
U takich dzieci potrzeby bezpieczeństwa najczęściej są niezaspokojone. Mało ważne jest, iż zostają w kraju z jednym z rodziców. Poprzez cały
czas rozłąki nie czują się pewnie, doznają lęku przed nową sytuacją. Boją
się, że sobie nie poradzą w nowej roli. Każdy następny dzień rozłąki napawa ich strachem. Objawy takiego lęku są bardzo różne. W niektórych przypadkach pojawiają się u dziecka zachowania agresywne, które nie są akceptowane społecznie. Lęk może też się objawić silną nieśmiałością, a także
brakiem aktywności w poznawaniu całego świata, biernością, trudnościami
w edukacji. Ponadto objawem lęku mogą także być pojedyncze symptomy:
wymioty, niespokojny sen, moczenie mimowolne, bóle głowy i brzucha, inne dolegliwości somatyczne18.
Następstwem odrzucenia dziecka są agresywne i nieagresywne kłopoty z zachowaniem przede wszystkim w okresie przedszkolnym, szkolnym, jak również adolescencji. Pojawiają się wrogie zachowania, a także
wycofanie z interakcji społecznych szczególnie w średnim dzieciństwie,
które bywają predykatorami antyspołecznego zachowania głównie w adolescencji, a odrzucenie poprzez rodziców może mieć prognostyczną wartość
dla przyszłych ekstremalnych form ogólnej przestępczości. Obserwując na16
D. Gizicka, Rodzina w rozłące migracyjnej w świadomości dorosłych dzieci migrantów,
W: Problem eurosieroctwa. Wybrane aspekty, red. B. Więckiewicz, Stalowa Wola 2011,
s. 48.
17
A. Fidelus, Gdy rodzice emigrują, Nowa Szkoła 2008, nr 6, s. 38.
18
Ibidem, s. 40.
100
Jolanta Dmowska
stępstwa odrzucenia dziecka w środowisku rodzinnym można dostrzec zaburzenia typu internalizacyjnego i eksternalizacyjnego. Zachowanie internalizacyjne, określane jest jako nadmiernie kontrolowane, jest nacechowane
ogólnie wycofaniem, biernością, jak też różnymi symptomami charakterystycznymi dla depresyjnych zachowań (nieśmiałość, wycofanie się, obojętność, smutek, nerwowość, strach, płaczliwość, bojaźliwość itd.). W sytuacji
występowania u dziecka zaburzeń typu eksternalizacyjnego rodzice mogą je
zauważyć. Inaczej jest w przypadku zaistnienia zaburzeń internalizacyjnych.
W sytuacji wystąpienia tego typu zaburzeń rodzice bardzo często nie są
świadomi występujących kłopotów, z jakimi boryka się ich dziecko. W tych
przypadkach bardzo często dochodzi do groźnych zachowań autodestrukcyjnych typu samookaleczenia/samobójstwa19.
Nawet czasowy oraz bardzo krótki brak rodziców pozostawia duże
spustoszenie w wielu obszarach aktualnego życia dziecka i jego całej rodziny, które jest tym dotkliwsze, im młodsze bywa dziecko. Szczególnie można to odnieść do aspektu wychowawczego. Zmiana trwającego do tej pory
trybu oraz stylu życia dziecka odnosi negatywny skutek w postaci rozluźnienia więzi, jak też zmiany podziału obowiązków w całej rodzinie. Przykładowo dziadkowie nie umieją już tak skutecznie wychowywać dziecka jak
rodzice, nie mają takiego samego posłuchu oraz autorytetu jak jego rodzice.
W konsekwencji dziecko często staje się nieposłuszne, nawiązuje negatywne relacje, a nawet wchodzi w poważny konflikt z prawem20.
Kolejnymi ważnymi problemami pojawiającymi się po migracji rodziców są problemy szkolne, pogarszające się wyniki w nauce, a wręcz wagarowanie. Zaburza się drastycznie także sytuacja socjalno-bytowa eurosieroty, ponieważ wyjeżdżający z kraju rodzice bardzo często zapominają, by
regularnie łożyć opiekunom czasowym na pozostawione w kraju dziecko.
Wszystko to prowadzi do ogromnego spustoszenia w sferze emocjonalnej,
wolicjonalnej i somatycznej danego dziecka, bowiem całkowity brak poczucia bezpieczeństwa, a także wzmożone napięcie emocjonalne oraz smutek
i tęsknota mają negatywne odbicie na zdrowiu psychicznym i fizycznym
dziecka, które w skrajnych sytuacjach traci cały sens życia21.
19
A. Fidelus, Gdy rodzice emigrują, Nowa Szkoła 2008, nr 6, s. 39.
G. Rura, „Kukułcze dzieci” – problemy emigracyjnego sieroctwa, Problemy OpiekuńczoWychowawcze 2009, nr 9, s. 19.
21
Ibidem.
20
Eurosieroctwo w wielokulturowej Europie
101
Wnioski końcowe
Jak wykazała powyższa analiza należy zwrócić uwagę na to, iż migracje zarobkowe rodziców do krajów europejskich są jednym z ważniejszych następstw przemian ustrojowych, społecznych i gospodarczych
w Polsce. Dodatkowo to skuteczna metoda na rozwiązanie problemów finansowych, a także szansa na znalezienie takiego zatrudnienia, które podniesie dotychczasową stopę życiową rodziny. Wyjazdy Polaków w celach
zarobkowych to poważnym społeczny problem, przede wszystkim mając na
uwadze dzieci wyjeżdzających osób, które pozostają w kraju, czasami na
wiele lat. Należałoby uświadamiać społeczeństwo na temat pozytywnych
i negatywnych skutków takich migracji. Najistotniejszym tematem powinno
być znaczenie każdego wyjazdu dla życia rodzin i ich wszystkich członków.
Każda decyzja o wyjeździe z kraju powinna być poprzedzona świadomą decyzją i długimi przygotowaniami do wyjazdu w taki sposób, aby nikt
z członków rodziny, a w szczególności dzieci, nie stał się ofiarami takiej
właśnie decyzji rodzica/rodziców.
Na podstawie niniejszych rozważań można wysnuć wniosek, iż problemy związane dziećmi, których rodzice migrują do wielokulturowych krajów europejskich są ważnymi zagadnieniami, których nie można jednoznacznie ocenić. Każda rodzina, każdy wyjazd rodziców za granicę jest inny. Dostępna pomoc dla takich rodzin, również powinna być tak różnorodna, jak jest dana rodzina. Dobrym rozwiązaniem problemu eurosieroctwa
jest uświadomienie rodzicom, jak wielką krzywdę mogą zrobić, często nieświadomie, swoim dzieciom. Od tego kroku, wydawać by się mogło małego, można zacząć zmieniać oblicze polskich migracji i właśnie tematu eurosieroctwa. Sieroctwo migracyjne w obecnych czasach dotyczy nie tylko Europejczyków. Bowiem zważywszy choćby na toczone obecnie wojny na
Ukrainie czy Syrii, dotyczyć ono może dzieci każdej innej narodowości,
których rodzice zmuszeni są do opuszczenia swojej ojczyzny w celu zdobycia środków na lepsze życie dla swojej rodziny.
Bibliografia
Brągiel J.: „Eurosieroctwo” jako rezultat przemiany więzi rodzinnych. Family Forum (2013), tom 3, s. 160.
Brzezińska A.I.: Matejczuk J., Psychologiczne konsekwencje (euro)sieroctwa: styl życia rodziny, diagnoza i wsparcie. Studia Edukacyjne
2011, nr 17, s. 71-88.
102
Jolanta Dmowska
Danilewicz W., Sytuacja życia dzieci w rodzinach migracyjnych, Wyd.
Trans Humana, Białystok 2006.
Fidelus A.: Gdy rodzice emigrują. Nowa Szkoła 2008, nr 6, s. 38.
Gizicka D.: Rodzina w rozłące migracyjnej w świadomości dorosłych dzieci
migrantów, W: Problem eurosieroctwa. Wybrane aspekty. Red. B. Więckiewicz, Wydawnictwo KUL, Stalowa Wola 2011.
Kaźmierczak Ł.: Wirgiliusz na marginesie. Przewodnik Katolicki 2006, nr
12, s. 12-14.
Kozak S.: Patologie wśród dzieci i młodzieży, Difin, Warszawa 2007.
Kozak S.: Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej
dla dzieci i ich rodzin, Difin, Warszawa 2010.
Miłkowska G.: Kulesa G., Wpływ emigracji zarobkowej rodziców na funkcjonowanie dzieci w rodzinie i w szkole. Problemy OpiekuńczoWychowawcze 2009, nr 9, s. 3.
Rura G.: „Kukułcze dzieci”- problemy emigracyjnego sieroctwa. Problemy
Opiekuńczo-Wychowawcze 2009, nr 9, s. 19.
Zawisza-Masłyk E.: Wokół pojęcia „eurosieroctwo”. Opieka. Wychowanie.
Terapia 2008, nr 3-4, s. 40.
Akty prawne, ustawy
Informacje dla rodziców podejmujących prace poza granicami kraju. Biuletyn Informacyjny Rzecznika Praw Dziecka 2008, nr 1-2, s. 2-4.
Mgr Jolanta Dmowska, doktorantka w Katedrze Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Zainteresowania badawcze koncentruje wokół problematyki dotyczącej samotnych
matek, macierzyństwa, kryzys wartości moralnych w rodzinach niepełnych.