Prof dr hab. Lechoslaw Lameriski Katedra Historii Sztuki

Prof dr hab.LechoslawLameriski
KatedraHistorii SztukiNowoczesnej
i Wsp6lczesnej
Instlut Historii Sztuki
KatolickiUniwersytetLubelskiJanaPawlaII
Al. Raclawickie14l'20-950LUBLIN
tel.kom.:609-209-503;
e-mail:[email protected]
Lublin,dn.08. 10.2015
Opinia o rozprawiedoktorskiej
mgr Katarryny Kwiotek pt.: Poetykaprowincji. Obrazmiasteczkaw polskiej sztucelat 20.
i 30. XX wieku, napisanejpod kierunkiem prof. nadzrv.dr hab. Ireny Kossowskiejw
InstytucieSztuki PolskiejAkademii Nauk w Warszawie
PrzedloZona
mi do ocenyrczprawadoktorskato jedenopaslytom liczqcy317 stron
- poczqwszyod rozdzialuhzeciego- 246 reprodukcjami
tekstu,kt6re zostalywzbogacone
obraz6w,stanowiqcymiprzedmiotrozwuZahautorki.Niestety,reprodukcjete s4 wylqcznie
wielko3ci znaczkow poczto\ryych.Taki uklad oplyczno-grafrcznypracy niewqtpliwie nie
stanowizachgtydo jej lektury tym bardziej,2e dodatkowymutrudnieniemwe wlaSciwej
jest ich nie najlepszajako6i, a takZe
percepcjiobraz6w(pozanadmiemqminiaturyzacj4)
umieszczonena niekt6rychz nich napisy np. Muzeum Historycznew Bielsku-Bialej,
przyslaniajqce
skutecznie
kompozycji.
znacznqcze$e
Tak wigc pierwszewra2aniejakie sprawia rozpra'wadoktorskaPani mgr Kalarzyny
Kwiotek na recenzencie
i potencjalnymczytelniku, nie jest najlepsze.A szkoda,poniewaz
tytul rozprawy:Poetykaprowincji. Obraz miasteczkaw polskiej sztucelat 20. i 30. XX wieku,
zdajesig zapowiadac
ciekawq2ebynie powiedzie6intryguj4c4calo56.I to caloSidotychczas
w gruncierzeczynre opracowanq
w polskim pidmiennictwieo sztuce.O ile bowiem sporo
pisanoo wsi w malarstwiepolskim,zwlaszczaw dorobkujej XlX-wiecznychreprezentant6w,
powianiasiE- najczgsciej- jako eiementskladowytw6rczodciwielu artyst6w,
to miasteczko
XX wieku.
i to tych aktywnychzar6wnow 2 poL.XIX jak i w pierwszychdziesigcioleciach
Katalogi ich wystaw monograficznychpelne sq obraz6w,kt6rych tematem sq widoki
miasteczeki tocz4cesiE w nich Zycie, podobniejak w przypadkugrup i stowarzyszef
arlystycznychfunkcjonujqcychna bardzo precyzyjniezakredlonymobszarzeprowincji,
stanowiqcejnajczqSciejulubionemiejsceletnich plener6w.Ale wspomnianemiasteczkai
obrazprowincji to z regutyjedynieskromnedodatkiformalne,nie bpdqcetematemosobnych
ch znacznieszerzeji pelniej.
rozwa?ai, przy konstruowaniucalo6cizakomponowany
Ze spisutreScirozprawyPani mgr KatatzynyKwiotek wynika, 2e autorkapodeszlado
tematu bardzo ambitnie, zakreSlajqcmaksymalrrieszeroko pole wlasnych badan, a tym
samym- co wykazalanastgpnielekturajej rczprary - przeprowadzajqc
ogromn4 zajmuj4c4
bardzodu2oczasui pracykwerendgmuzealnqorazniezbqdneposzukiwania
bibliograficzne.
atut
Dobrerozpoznanie
tematu,w bardzoszerokimkontekScie,
to moim zdaniemnajwiQkszy
rozprawy Pani mgr Katwzyny Kwiotek. Atut, ale zarazemniestetymankament,poniewa2takie mam wra2enie- ogrom zebranegomaterialu,chg6 podzieleniasiq z czytelnikamr
wszystkimco autorkawie na inleresujqcyjq temat,spowodowal,2e rozprawanie jest
sp6jna,a prostyi jednoznacznie
brzmiqcytytul - tak naprawdg- nie odpowiadazawartejw
niej tre5ci, stanowi bowiem zaledwie cze{6 znacznie szerszychrozwaZaAi to rozwt2ah
obejmuj4cych
nie tylko historiEsztukialetak2e- w spos6bsygnalny- literaturEi historig,
juZ podczasczytwia spisutredci,
Pierwszewqtpliwo5ci nasuwajqsiE recenzentowi
kt6ry na pierwszyrzut oka budzijednak uznalie i szacunek.Wynika bowiem z niego,2e
rozprawasklad sig a2 z o6miu rozdziat6w,kt6rym towarzyszqobowiqpkowywstqp i
zakohczenieoraz spisilustracji i wybrana- bardzo zreszt1liczna- bibliografia.
Trudno mie6 jakied zastrzeZenia do wstEpu,w ramach kt6rego autorkajasno
precyzujeprzede wszystkim ce1 i zakres pracy (kt6rym jest pr6ba okreSleniapoetyki
prowincji w polskiej sztuce lat 20. i 30. XX wieku), dokonuje przeglqdumaterialu
badawczego,wyjaSnia r6wnie2 2e poslugiwala sig metodologi1zlo2on4 stanowiqc4
perspektywybadawczejz elementamisocjologicznopol4czeniehistoryczno-artystycznej
I chociaZpunktemwyjScia dla niej s4wyniki
antropologicznymi
i historyczno-kulturowymi.
dotychczasowych
badan nad widokami miejskimi, oparte na schemacieikonograficznochronologicznym,to jednak proponowanaprzez ni4 metodologiaopiera siq gl6wnie na
heurystyce.Na zakofczenie wstgpu Pani mgr Katarzyna Kwiotek przybli2a strukturq
rozprawyi w tym momenciesytuacjasigkomplikuje.
- doktorantkabardzodu2o
Komplikacjawynika z faktu, ze - jak juz wspomnialem
na papier.W efekcie,co
wie i chcialabycalq swoj4ogromn4wiedzgprzela' r6wnoczesnie
najmniej pierwsza polowa rozprawy nie wykazuje - zdaniempisz4cegote slowa
formalnego zwiryk\ z jej tytulem. Z calqpewnoSciqrozprawanie stracilaby nic na wartosci
merl.torycznej i sp6jnodci,gdybysmy usunEli z niej rczdzial drugi (Miasto i prowincja;
miastw sztucelat 50.XA w. po
europejskich
tjfzeci(Przeobra2enia
rozwaianiateoretyczne);
a
tata 30. xx wieku), czwafiy(Poetykapotskichmetropolii),piqty (Miastoprzemyslowe),
moze nawet rozdziaNsz5sty(Europejskaprowincja w malarstwie i grafice). A wigc blisko
140stron,od s.18do s. 157wlqcznie.Naturalnierozdzialyte, efekt du2ejerudycjiautorki,
zwlaszczaj€1oczTtania,mogqpozostai w rozprawieo ile jednak dokonamy zmiany tltulu i
rozszerzymy-v,tspos6bznaczqcy- ramyczasowe.
Calkowicieosobnasprawato tre5i rozdzialupierwszego(Stanbadait,s.S-I7).Jttz w
pierwszymzdaniu Pani mgr KatarzynaKwiotek napisala,2e ,,Tematpoetyki prowincji i
opracowania,
wszechstronnego
w malarstwiepolskimnie posiadajednego,
obrazumiasteczka
pojawialysiEw literaturzeprzedmiotu,miEdzyinnymi
choi r62nepr6byjego podejmowania
w badaniachnad motywami architektonicznymiw malarstwie".Tymczasemzestawtonyprzez
ni4 stanbadanzawieraogromn4iloS6publikacji nie tylko z zakresuhistorii sztuki, ale takhe
historii, filologii polskiej,socjologiiitp. Notabene trudnomi uzna6hei6 tego tozdzialuza
prawdziwystanbadari.Moi wybitni i mqdrzyprofesorowie(AndrzejRyszkiewiczi Jacek
Wozniakowski)uczyli mnie wiele lat temu, 2e stanbadarito przedewszystkimrelacjaco
jednak co nowegonapisaliposzczeg6lniautorzyna dany
warznego
i ciekawego,zwlaszcza
temat,w tym przypadkuo obrazie miasteczkaw polskiej sztucelat 20. i 30. XX wieku'
Tymczasem,Pani mgr KalarzynaKwiotek wymieniabez wahaniajednq pozycjgksi42kow4
po drugiej,artykul,za artykulem,nie piszqcnic o ich zawartosci
, pozabardzoog6lnikowymi
sformulowaniami w rodzaju: na uwagQ zaslugujq artykuty, czy te| przede wszystkim
interesujqcyartykul. Tak wigc zaprezentowanyw rozprawie stan badarito raczej wysoce
erudycyjny wykaz zebranejprzez doktorantkpi przeczytanejliteratury r62negorodzaju, w
o wieleczgdciejmotyw(problem)miastalub miasteczka,
kt6rejpowianiasig/jestanalizowany
autorzyo poetyceprowincji (miasteczka)
niz to co pisali poszczeg6lni
w r62nychaspektach,
w polskiejsztucelat 20. i 30.XX wieku. Bo przecieitakiej literatury- jak juz wiemy w
gruncierzeczynie ma.
Natomiastbardzociekaw4lekturq okazuje siq byi tre56 rczdzialu si6dmego(obliczrt
prowincji), z kt6regodowiadujemysigjak widzianoi opisywano(slowemi ppdzlem)polsk4
miEdzywojennejprowincji autorka
prowincjgXIX i pocz4tkuXX wieku.Jakoparadygmaty
KazimierzaDolnegoi wolyriskiego
na LubelszczyZnie
wybralai przybliZawidoki poloZonego
ch, a zarazemdiametralnier62nychmiasteczek
Krzemiefca,jako dw6ch reprezentatywny
oraz malarskiewyobraZeniasztetli i zydowskichzaulk6w. JuZ w ramachtego jednego
rozdzia\ustajesig czrtelnerozdwojeniedoktorantki,kt6ra nie mozesiEzdecydowaico dla
i interesujqcepod wzglEdemformalnymi ikonograficznym:
niej jest bardziejpociqgaj4ce
czy Iez ptzez czystejkrwi
Zydowskiego
miasteczkomalowanepnez arlyst6w pochodzenia
obraz6w
polak6w. Fakt wydobyciaprzez niq z zapomnienia
wielu bardzointeresuj4cych
artyst6w Zydowskich,o kt6rych ci44,leieszczeniestety wiemy zbyt malo, pokazr\e, 2e bez
wqtpieniawarto im poswiEci6osobn4rozprawEdoktorsk4. Podobniejak za samodzielny
w polskiejsztucelat 20. i 30. XX wieku,mozeposlu2y6
tematw ramachobrazu miasteczka
wnikliwa atraliza$'Izeglqd) kompozycji kt6rych bohaterembylyby niezaleimieod siebie
tak czqsto wymieniany przez autorkq Kazimien Dolny i Krzemieniec, znacznietzadziej
Zakopane,Bielsko, Cieszyn,Zakliczynczy tez najbardziejegzoryczna'z perspektywy
resztyPolskiKolomyja.
TymczasemPani mgr KatarzynaKwiotek przyj$a w rozdzialesi6dmym' podobnie
systembardzooszczqdnejnarracji slownej,kt6ra
zresztqjakto czyni i w innych rozdziaLach,
powoduje,2e o konketnym obraziepisze z reguly jedno kr4gte zdanie,kt6regotre56
nej' a ojego
prostyopis - nie wyja6nia2adnejkwestiiformalnejczy kompozycyj
zasadniczo
2ydowskiego- nie dowiadujemysiq
w przypadkuartystypochodzenia
tw6rcy - zwlaszcza
nic konkretnego.Szkoda,bo przecie? wlasnie w takim miejscu nale2alodokona6szerszej
analizy obrazuw kontekscierozwoju tw6rczosci oraz Zyciorysui los6w danegoartysty. w
z nich, mimo wieloletnichi bardzowa2nychdziaNahze strony
koricu ogromnawiEkszoSd
nielicznych badaczytematu (z kt6rych warto wymieni6 przedewszystkim imponujqce
dokonaniaprof. JerzegoMalinowskiego),to tw6rcy ci4gle jeszcze malo znani' wrqcz
w
zapomniani,o kt6rychnie wiemy nic, a wlaSciwawymowaich nazwiskto problemsam
sobie.
Mojew4tpliwoScibudzitak:2etozdzia|6smy(Poetykamiasteczek),wramachkt6rego
j4 widok6w na codziennos6,swojskod6'
doktorantkadokonalapodzialu interesuj4cych
mnie nie
dynamikE,nastrojowoSii miasto magiczne.Nie ukywam, 2e taka typologia
przekonuje,zwlaszczagdy patrzqjakie obrazy ,,ilustruje''daty typ' OdnoszE bowiem
jest mocno
ze sqto podzialyszficzne,a klasyfikacjadojednegolub drugiegotypu
wraZenie,
jak
Mo2e po prostunie jestemtak wraZliwy na malarstwo Pani mgr Katarzyna
naci4gana.
znaje znacznielepiejodemnie,ale nie mniej nie czujEi nie
Kwiotek,kt6raz cal4pewnoSciq
i r62nico kt6rychpiszew swojejrozprawie'
widzEtych wszystkichsubtelnoSci
Natomiastzadobreiwywarzoneuwazamzakohczenie,kt6rezallie:mnietylko
badan.To
konkluzjEo zrealizowaniucelu pracy ale wskazujer6wnie2kierunki dalszych
i bardzo
dobrysygnaldla innych badaczy.Autorkajest bowiemnie tylko osob4inteligentnq
kwerendymuzealnej)'ale ma
pracowitqfiak wynika chocia2byz zakresuprzeprowadzonej
jq polu zostalozrobionew spos6b
2e nie wszystkojeszczena interesujqcym
5wiadomo66,
wyczerpuj
4cytemat.
wykaz
Na konieckilka uwag zwiqzanychzbibliografi4i przypisamiAutorkanazywa
wybranqbibliografiqizasffzega2eniewykorzystalawrozprawiewszystkichdzielprzezniq
Katarzyny
podanych,a te kt6re uwzglgdnila opalrzyLagwilzdk4' Slowauznaniadla Panimgr
Kwiotek za
szczerosi,ale zupelnie nie rozumiempo co bibliografta zawieru wkaz
niewykorzystanejliteratury? chyba tylko po to aby udowodnii wszystkim - zviaszcza
- 2e dotafiado najwazniejszych
recenzentom
pozycji iub wie o ich istnieniu,alez r62nych
wzglEd6wdo nich nie siggnqla(nie bylo potrzeby ich wykorzystaria,nie wnosily nic
nowego?).I znowuodwolamsig do uwagmoichprofesor6w,kt6rzy byli zdania- zresztqnie
tylko oni - 2e w bibliografiinie mo2napodawaipozycji,kt6re nie zostalywykorzystanew
tekscie,bo bibliografiato tak naprawdEnieco inny zapistego wszystkiegoco bylo podane
wczedniejw przypisach.
I wlaSnieprzypisy, w kt6rych powiania siE du2o drobnychnieprawidlowo5ciw
zapisach,kt6re wynikaiq byd moze z niedokladnegozaczytaniacalosci rozprawy.M.in.
doktorantkazapominaniekiedy .umieszczaltytul czasopismaw cudzyslowu(np. na s.124,
ptzyp.719 pojawiajqsiq BialostockieStudiaLiteraturoznawcze).
Niepotrzebnie
podajetak2e
za kuZdymrazempelneimig autora(zamiastpierwszejlitery) gdy cytuje po raz kolejny tq
samapozycjg.Pani mgr Katanyna Kwiotek ma r6wnie2 problem,w kt6rym miejscu
powinnaumieszcza6
rok (tom) czasopisma
i jego numer.Z reg y mylnie podajenajpierw
rocznik a dopiero potem tom. I tak np. w przyp. 718 na tej samej s. 124 czytarny:
,,KwartalnikUrbanistyki i Architektury" 1994, t. 29, s.1-2, podczasgdy powinno byi:
,,KwartalnikUrbanistykii Architektury"T. 29 1994,a nastEpnie
numer,po kt6rym podajemy
dopiero strony. W s4siednimprzypisie 722, tal<Zena s. 124, pojawia sig natomiast
podczasgdy prawidlowyzapisto jednak:,,Magazyn
,,MagazynSztukf'nr 4/1994,s.146-159,
Sztuki" 1994,ru 4, s.146-159.zdatzajqsigr6wnie2 blqdyw nazwiskach.
I tak BarbaraBrusMalinowska pojawiasig konsekwentniejako BarbaraPrus-Malinowsk
a, chociu| o ile mi
wiadomonie jest krewnqBoleslawaPrusa. Ale mimo wszystkos4 to drobiazgi,kt6re
chociaZirytuj4 to jednakmo2nai nale2yje bezwigkszegowysilkupoprawi6.
Reasumuj4c.Rozprawa Pani mgr Katarzyny Kwiotek pt: Poetykaprowincji. Obraz
miasteczka
w polskiej sztucelat 20. i 30. XX wieku,mimo zasygnalizowanych
uchybierii
niedociqgnigi,zaslugujez cal4pewnodci4na pochyleniesiEnadni4 spokojneprzeczylanie
i
wyci4gniecie wladciwych wniosk6w. Wniosk6w Swiadczqcychprzede wszystkim o
ogromnym zaanget2owaniu
autorki, jej wyczuwalnej pasji badawczej,pracowitoScii
dociekliwoSci,kt6ra niechc4cy sprawila jej problem z wlaSciwym ustawieniem i
zakomponowaniem
jednakwiele bardzociekawegomaterialu
caloSci.Calo6cidostarczajqcej
do dyskusjii wykorzystania
przezirnychbadaczy.
Majqc
na wzglgdzie wszystkie wyZej zasygnalizowanekwestie, zar6wno te
pozltywne jak i negatyr,vne,s4dzq, irc Pani mgr Katarzyna Kwiotek zasluguje na
jej do dalszychetap6wprzewodudoktorskiego,o co niniejszymwnioskujg.
dopuszczenie