Prawne aspekty ochrony wizerunku

¯YWILA CO£OSZYÑSKA
Prawne aspekty
ochrony wizerunku
W dobie rozwoju œrodków masowego przekazu ochrona wizerunku nabra³a szczególnego znaczenia. Obraz cz³owieka mo¿e byæ na ró¿ne sposoby
utrwalany, zwielokrotniany, rozpowszechniany, przekszta³cany lub wykorzystywany np. w celach reklamowych i rozrywkowych. Czyny takie mog¹ nierzadko stanowiæ naruszenia interesów osobistych lub maj¹tkowych osoby
przedstawionej na wizerunku. Naruszenie prawa do ochrony wizerunku
mo¿e polegaæ na ingerencji w dobro osobiste chronione przez art. 23 kodeksu cywilnego1 lub w zasady jego rozpowszechniania, które okreœlone s¹
w art. 81 i 83 ustawy z 24 lutego 1994 r. „O prawie autorskim i prawach
pokrewnych”2.
Pojêcie wizerunku
Przepisy prawa autorskiego oraz kodeksu cywilnego nie zawieraj¹ normatywnej definicji wizerunku. Przy konstrukcji pojêcia „wizerunek” nale¿y
wiêc opieraæ siê na doktrynie wspomaganej orzecznictwem. Wed³ug definicji s³ownikowej wyraz ten wywodzi siê od niemieckiego „viserung” i oznacza
czyj¹œ podobiznê, portret lub wyobra¿enie czegoœ. W przenoœni oznacza
natomiast sposób, w jaki dana osoba jest widziana lub przedstawiana.3
Pojêcie s³owa „wizerunek” jest zatem p³ynne, co potwierdza doktryna
przedstawiaj¹ca ró¿norodne ujêcia tego terminu. Podam zatem kilka przyk³adów okreœlania tego pojêcia w literaturze naukowej:
– wizerunek s¹ to „dostrzegalne fizyczne cechy cz³owieka tworz¹ce jego
wygl¹d i pozwalaj¹ce na identyfikacjê osoby wœród innych ludzi”4,
– „pojêcie wizerunek u¿yte w art. 81 ustawy o prawie autorskim to wytwór niematerialny, który za pomoc¹ œrodków plastycznych przedstawia rozpoznawaln¹ podobiznê danej osoby”5,
Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93 z póŸn. zm.
Tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 90 poz. 631 z póŸn. zm.
3
Dubisz S., „Uniwersalny s³ownik jêzyka polskiego” t. 4. Warszawa 2003, s. 457.
4
Wojnicka E., Prawo do wizerunku w ustawodawstwie polskim, ZNUJ, PWiOW
1990 Nr 256 s. 107.
5
Barta J., Markiewicz R., Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych, Warszawa 1995, s. 629.
1
2
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
5
¯ywila Co³oszyñska
–
„wizerunek jest to dobro osobiste, na które sk³adaj¹ siê cechy pozwalaj¹ce odró¿niæ czy scharakteryzowaæ dan¹ osobê. Ustalenie czyjegoœ wizerunku nastêpuje natomiast na materialnym noœniku, takim jak fotografia, rzeŸba, film, obraz6.
Na koñcu podam przyk³ad szerokiej interpretacji pojêcia wizerunku.
Otó¿ istnieje równie¿ pogl¹d, i¿ wizerunek to nie tylko naturalne cechy cz³owieka, ale te¿ te, które s¹ dodane czyli; makija¿, ubiór lub rekwizyty. Autorzy tego pogl¹du uwa¿aj¹, i¿ dana osoba mo¿e byæ odró¿niana poprzez
charakterystyczne dla niej cechy ubioru czy przedmioty, których na co dzieñ
u¿ywa, np. laskê lub okulary, o ile te przedmioty s¹ dla tej osoby typowe.
Przyk³adem mo¿e byæ tu postaæ Charliego Chaplina i charakterystyczny dla
tej postaci sposób poruszania siê, gestykulacja, ubiór7.
W orzecznictwie przyk³adem takiej rozszerzaj¹cej interpretacji pojêcia
„wizerunek” jest równie¿ wyrok S¹du Apelacyjnego w Krakowie
z 7 lutego 1995 r. sygn. I ACR 697/94.8 W sprawie tej domagano siê
zaniechania u¿ywania nazwy „Podpiwek Pigwa” oraz wizerunku scenicznego powoda (postaci Genowefy Pigwy) na produkowanych i sprzedawanych
przez pozwanego produktach. S¹d przyzna³, ¿e wizerunkiem w rozumieniu
art. 81 i 83 Prawa autorskiego, a co za tym idzie art. 23 Kodeksu cywilnego – mo¿e byæ karykatura – a rozpoznawalnoœæ osoby fizycznej mo¿liwa jest
poprzez wykorzystanie jej pseudonimu oraz wykorzystywanych przez ni¹
rekwizytów artystycznych, w tym wypadku stroju œwiêtokrzyskiego i chusty.
Oczywiœcie dodaæ nale¿y, i¿ tak okreœlone pojêcie „wizerunku” podlega
ochronie prawnej tylko wtedy, gdy przedstawiona postaæ rozpoznawalna
jest dla osób trzecich i karykatura kojarzy siê odbiorcy z konkretn¹ osob¹.
Maska artystyczna jako wizerunek
Tzw. „maska artystyczna” definiowana jest z kolei jako wizerunek
sztucznie stworzony przez artystê dla oddania cudzej a nie w³asnej postaci.
Nie jest ona zatem wizerunkiem artysty lecz wizerunkiem postaci jak¹ aktor
przedstawia.
6
Œwiêcka K., Œwiêcki J., Prawo autorskie i prawa pokrewne – komentarz, Warszawa 2004, s. 140.
7
Barta J., Markiewicz R., op. cit., s. 629)
8
J. Sieñczy³o-Chlabicz, Przedmiot, podmiot i charakter prawa do wizerunku,
PUG 2003, Nr 8, s. 19.
6
Prawne aspekty ochrony wizerunku
Do 1994 r., czyli do wejœcia w ¿ycie ustawy o prawie autorskim i regulacji dotycz¹cych praw pokrewnych (np. praw artystów wykonawców), nie
³¹czono wizerunku aktora z mask¹, któr¹ traktowano jako odrêbny utwór.
Aktualnie obowi¹zuj¹cy od 1994 r. stan prawny nie przewiduje mo¿liwoœci
rozdzielenia postaci rzeczywistej od postaci odtwarzanej, a rozpowszechnianie maski artystycznej jest jednoczeœnie rozpowszechnianiem wizerunku artysty wykonawcy. Wizerunek artysty ustalony dla potrzeb spektaklu teatralnego lub filmu stanowi integralny element artystycznego wykonania i podlega ochronie ustawy w zakresie dotycz¹cym praw pokrewnych. Znawcy
tematu J. Barta i R. Markiewicz stwierdzili, ¿e sama maska artystyczna jest
wizerunkiem, ale s³u¿¹cym do prezentowania innej postaci, warunkiem jest
jednak, aby odbiorcy mogli zidentyfikowaæ osobê wcielaj¹c¹ siê w te postaæ. Jako przyk³ad tej teorii mo¿na podaæ wyrok S¹du Okrêgowego
w Krakowie, który uzna³, ¿e „Gazeta Krakowska” naruszy³a prawo do
ochrony wizerunku studentki szko³y teatralnej. Gazeta zilustrowa³a tekst
o prostytucji zdjêciem powódki, wystêpuj¹cej w spektaklu „Kurt Weil, czyli
o samotnoœci kobiet”9, na którym to zdjêciu kobieta ubrana by³a w wyzywaj¹cy strój. S¹d uzna³, ¿e w tym wypadku dosz³o do naruszenia prawa do
wizerunku powódki, bowiem gazeta nie uzyska³a zgody aktorki na wykorzystanie jej maski artystycznej. Istotne by³o w tej sprawie równie¿ i to ,¿e
postaæ na zdjêciu jednoznacznie kojarzy³a siê szerokiemu krêgowi odbiorców z konkretn¹ aktork¹ wcielaj¹cej siê w tê rolê.
Problem pojawia siê równie¿ wtedy, kiedy dochodzi do rozpowszechniania (g³ównie w reklamach) wizerunku osoby ³udz¹co podobnej do osoby powszechnie znanej. System prawny chroni jednak osoby powszechnie znane
przed wykorzystywaniem ich wizerunków przez sobowtórów. Przes³ank¹ tej
ochrony jest odbiór tej prezentacji przez widza, który jednoznacznie kojarzy
sobowtóra z osob¹ znan¹. Podobnie przedstawia siê sytuacja wykorzystywania w mediach osoby nosz¹cej nazwisko identyczne jak osoba powszechnie
znana lub maj¹cej identyczny lub ³udz¹co podobny do takiej osoby g³os.
Takie sytuacje oczywiœcie naruszaj¹ prawnie chronione interesy osób
powszechnie znanych i rozpowszechnianie w taki sposób ich wizerunku wymaga zgody tych osób na podstawie art. 81 Prawa autorskiego. Nie bêdzie
mia³ równie¿ w tej sytuacji znaczenia fakt, ¿e wykonawca roli powiadomi
publicznoœæ, ¿e jest sobowtórem.
9
M. Kuciel, Aktorka w roli prostytutki, Archiwum „Rzeczpospolita” 20 kwietnia
2002 r. http://new-arch.rp.pl/
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
7
¯ywila Co³oszyñska
Wizerunek g³osowy
Szczególn¹ postaci¹ wizerunku jest wizerunek g³osowy zwany te¿ wizerunkiem dŸwiêkowym lub wizerunkiem audialnym. Najlepsz¹ moim zdaniem definicj¹ tej formy wizerunku jest ta, któr¹ przedstawili J. Barta
i R. Markiewicz: „g³os mo¿na traktowaæ jako odrêbnego rodzaju wizerunek
albo jako samodzielny sk³adnik ogólnie ujmowanego wizerunku cz³owieka.
Do tego typu wizerunku zaliczyæ mo¿na np. ciekaw¹, niepowtarzaln¹ barwê
g³osu, wysokoœæ i brzmienie, sposób mówienia, intonacjê, charakterystyczne regionalizmy, indywidualne zwroty i powiedzonka.”10 Teoriê aby wizerunkiem nazwaæ nie tylko obraz fizyczny cz³owieka, ale równie¿ g³os oparto
na orzecznictwie europejskim – w tym wypadku francuskim, gdzie s¹d zastosowa³ sankcje wobec stacji radiowej, która po œmierci Marii Callas opublikowa³a nagrania z prób, które odbywa³y siê w prywatnej posiad³oœci artystki. S¹d potraktowa³ zatem g³os jako element wizerunku umo¿liwiaj¹cy
identyfikacjê cz³owieka.
Warunkiem uznania g³osu za wizerunek jest jednak – podobnie jak
w przypadku wizerunku tradycyjnego – spe³nienie wymogu rozpoznawalnoœci
osoby kojarzonej z tym g³osem. Za uznaniem g³osu jako szczególnego rodzaju
wizerunku podlegaj¹cego ochronie prawa autorskiego i cywilnego opowiedzieli siê wszyscy znawcy tematu. Pogl¹d ten zosta³ nadto potwierdzony orzeczeniami s¹dów, dla przyk³adu przytoczê wyrok S¹du Apelacyjnego w Gdañsku z 21 czerwca 1991 r. sygn. I Acr 127/9111, w którym stwierdzono ,i¿:
„Artyku³em 23 kodeksu cywilnego objêty jest nie tylko przyk³adowo wymieniony w tym przepisie wizerunek cz³owieka, ale tak¿e emitowany np. w telewizji jego g³os. Publikacja zaœ wizerunków powodów i emitowanie ich g³osów
bez ich zgody, a nawet wbrew ich wyraŸnemu w tym zakresie zakazowi, nie
znajduje usprawiedliwienia w treœci art. 14 Prawa prasowego.”
Prawo osoby do swojego g³osu nale¿y wiec traktowaæ jako wizerunek
pod warunkiem jednak, i¿ ten g³os bêdzie na tyle charakterystyczny i wyró¿niaj¹cy siê, ¿e mo¿liwa bêdzie identyfikacja konkretnej osoby.
Podmiot prawa do wizerunku
Podmiotem prawa do wizerunku mo¿e byæ jedynie osoba fizyczna. Zagadnienie to w zasadzie nie dotyczy osób prawnych poniewa¿ nie jest wizerunkiem ani obraz miejsca jej siedziby ani osób wchodz¹cych w sk³ad orga10
11
8
J. Barta, R. Markiewicz, A. Matlak, Prawo mediów, Warszawa 2008, s. 474.
OSA 1992 z. 1 poz. 8.
Prawne aspekty ochrony wizerunku
nów. Osoba prawna nie ma zatem swojego wizerunku, który podlega³by
ochronie w œwietle prawa. Jednak wydaje siê, ¿e mo¿na wyj¹tkowo szerzej
zinterpretowaæ pojêcie s³owa „wizerunek”, które obejmowa³oby jako podmioty ochrony równie¿ i osoby prawne. Jako przyk³ad takiej rozszerzaj¹cej
interpretacji nale¿a³oby wskazaæ wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie
z 29 maja 2000 r., w którym S¹d uzna³, ¿e u¿ywanie charakterystycznych
elementów architektonicznych Uniwersytetu Warszawskiego, czyli bramy
z god³em, bez zgody w³adz uczelni, jest naruszeniem wizerunku tej uczelni.
S¹d Najwy¿szy, który podtrzyma³ ten wyrok w mocy uzna³ nadto, ¿e znak
symbolizuj¹cy osobê prawn¹ bêd¹cy noœnikiem jej to¿samoœci stanowi
w pewnym sensie wizerunek tej osoby.12
Treœæ tego orzeczenia nie zmieni³a jednak stanowiska doktryny co do
faktu, ¿e podmiotem ochrony prawa do wizerunku mo¿e byæ tylko osoba
fizyczna. Uznano, ¿e w tym konkretnym wypadku zosta³a raczej naruszona
renoma uczelni ani¿eli jej wizerunek.
Art. 81 zdanie pierwsze ustawy „O prawie autorskim i prawach pokrewnych” wyraŸnie stanowi, ¿e „rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej”. Ustawodawca jednoznacznie wskazuje
wiêc osobê fizyczn¹ jako podmiot ochrony. Pogl¹d taki wyrazi³ równie¿ S¹d
Najwy¿szy w wyroku z dnia 25 maja 1977 r. sygn. I Cr159/77, który stwierdzi³, ¿e „...stosowanie art. 23 k.c. wy³¹cza spod tej ochrony takie jednak
dobra osobiste cz³owieka, które w przypadku osób prawnych w ogóle nie
mog¹ byæ brane pod uwagê, np. wizerunek” (wyrok niepublikowany). Niewa¿ne jest równie¿, czy jest to osoba pe³noletnia, czy te¿ nie. Prawo osoby
fizycznej do ochrony swojego wizerunku trwa od momentu narodzin i nie ma
tu ¿adnego znaczenia fakt, ¿e na przyk³ad zdjêcia kilkudniowego noworodka
nie s¹ na tyle zindywidualizowane, aby umo¿liwiæ jego identyfikacjê. Zgodnie
natomiast z dyspozycj¹ art. 83 prawa autorskiego roszczeñ wynikaj¹cych
z naruszenia wizerunku nie mo¿na dochodziæ po up³ywie 20 lat od œmierci
osoby na nim przedstawionej. Stosuj¹c odpowiednio art. 78 ustawy, po
œmierci tej osoby roszczeñ mog¹ dochodziæ: ma³¿onek, a w razie jego braku
zstêpni, rodzice, rodzeñstwo i zstêpni rodzeñstwa.
Ograniczenia prawa do wizerunku
Art. 81 ust. 1 pkt. 1 i 2 prawa autorskiego wskazuje na ograniczenia
prawa do wizerunku, które wynikaj¹ z prymatu spo³eczeñstwa do informa12
I CKN 100/1, wyrok niepublikowany.
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
9
¯ywila Co³oszyñska
cji. Rozpowszechnianie wizerunku jest zatem dopuszczalne bez zgody osoby
na nim przedstawionej je¿eli:
1. osoba, której wizerunek chcemy rozpowszechniaæ otrzyma³a umówion¹
zap³atê za pozowanie i nie zastrzeg³a wyraŸnie, i¿ nie wyra¿a zgody na
to rozpowszechnianie.
2. je¿eli wizerunek przedstawia osobê powszechnie znan¹ i wykonano go
w zwi¹zku z pe³nieniem funkcji publicznej w szczególnoœci czynnoœci
zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ zawodow¹, polityczn¹, spo³eczn¹.
3. je¿eli osoba przedstawiona na wizerunku stanowi jedynie szczegó³ ca³oœci np. krajobrazu, zgromadzenia lub imprezy publicznej.
Analizuj¹c wyj¹tek opisany w pkt. 1, nale¿y stwierdziæ, ¿e przyjêcie zap³aty za pozowanie, uwa¿ane jest za domniemana zgodê na rozpowszechnianie wizerunku, tote¿ konieczne jest wyraŸne zastrze¿enie osoby pozuj¹cej
o braku zgody na rozpowszechnianie takiego zdjêcia.
Przystêpuj¹c do omówienia pkt. 2 z katalogu ograniczeñ, przede
wszystkim nale¿y ustaliæ, co to znaczy „osoba powszechnie znana”. Ustawa
o prawie autorskim nie definiuje tego pojêcia, tote¿ wydaje siê zasadne, ¿e
ustalenie czy wizerunek dotyczy takiej osoby bêdzie zale¿a³o od konkretnego stanu faktycznego.
Regulacja art. 81 ust. 2 pkt. 2 s³u¿y ochronie takich osób przed bezprawn¹ ingerencj¹ w ich ¿ycie prywatne, lecz je¿eli wizerunek osoby powszechnie znanej zostanie wykonany w zwi¹zku z pe³nion¹ przez ni¹ funkcj¹
publiczn¹, spo³eczn¹ czy zawodow¹ – sprzeciw co do publikacji wizerunku
i mo¿liwoœci jego dalszego rozpowszechnienia nie bêdzie mia³ ¿adnego znaczenia. Bardzo wa¿ne jest zatem ustalenie, czy w danym konkretnym przypadku mamy do czynienia z osob¹ powszechnie znan¹ w rozumieniu prawa
autorskiego. Pamiêtaæ nale¿y o tym, ¿e nie musi byæ to osoba znana na
terenie ca³ego kraju, ale wystarczy, ¿e bêdzie to postaæ znana jedynie na
okreœlonym terenie np. prezydent miasta, wójt gminy lub prezes spó³dzielni
mieszkaniowej.
I tak dla przyk³adu, bêdzie mo¿na oczywiœcie rozpowszechniaæ bez przeszkód zdjêcie polityka na zebraniu wyborczym lub aktorki na festiwalu filmowym. Pamiêtaæ równie¿ nale¿y , ¿e z racji pe³nionej funkcji, czy wykonywanego zawodu osoby takie poddaj¹ siê niejako os¹dowi spo³eczeñstwa
i musz¹ siê liczyæ z tym, ¿e przedmiotem zainteresowania bêd¹ równie¿
okolicznoœci z ich ¿ycia prywatnego, lecz oczywiœcie tylko takie które maj¹
znaczenie dla pe³nionej przez te osoby roli spo³ecznej. Bêdzie wiêc zgodne
10
Prawne aspekty ochrony wizerunku
prawem rozpowszechnianie zdjêcia polityka podczas np. g³osowania na
wyborach, na nieformalnym spotkaniu z innymi politykami albo zdjêcie aktorki na imprezie charytatywnej lub koncercie. Jednak¿e rozpowszechnianie wizerunku tych osób opalaj¹cych siê na pla¿y lub na zakupach z rodzin¹
bez ich zgody, bêdzie naruszeniem ich prawa. Warto w tym miejscu przytoczyæ wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 wrzeœnia 2000 r.
sygn. I Aca 385/200613 rozstrzygaj¹cego spór pomiêdzy Edyt¹ Górniak
a wydawc¹ „Super Expresu”. W wyroku tym S¹d rozgraniczy³ pojêcie osoby powszechnie znanej od osoby pe³ni¹cej funkcjê publiczn¹, stwierdzaj¹c
¿e o ile ¿ycie prywatne osoby pe³ni¹cej funkcjê publiczn¹ powinno podlegaæ
pewnej kontroli spo³ecznej, to w przypadku osób powszechnie znanych tak
silna kontrola nie jest potrzebna. Sprawa ta dotyczy³a opublikowania zdjêæ
piosenkarki ze szpitala w £om¿y, gdzie oczekiwa³a na poród. Bardzo wa¿na
jest jednak nieprzekraczalnoœæ pewnych granic, np. sfery intymnoœci i uczuciowej, np. zdjêæ obrazuj¹cych rozpacz po œmierci bliskiej osoby, zdjêæ na
sali szpitalnej lub w przymierzalni sklepu odzie¿owego. W omawianej powy¿ej sprawie taka granica zosta³a ewidentnie przekroczona.
W odniesieniu do kolejnego wyj¹tku czyli mo¿liwoœci rozpowszechniania
wizerunku osoby bêd¹cej jedynie szczegó³em ca³oœci, problemem mo¿e
byæ ustalenie granicy pomiêdzy ujêciem wizerunku jako szczegó³u ca³oœci
oraz wizerunkiem bêd¹cym zasadniczym, g³ównym elementem zdjêcia.
W przypadku, gdy szczegó³em ca³oœci s¹ wizerunki osób powszechnie znanych, bardzo istotne bêdzie nadto ustalenie, czy ukrytym celem fotografuj¹cego nie by³a publikacja wizerunku tej w³aœnie osoby. Czasami wiêc prawid³owa ocena takiego wizerunku mo¿e byæ trudna. Wszystko zale¿y od konkretnego ujêcia i okolicznoœci, w jakich zosta³o ono wykonane. Liczy siê
tak¿e obiektywna ocena odbiorcy takiego wizerunku, a nie subiektywna
ocena osoby zainteresowanej.
Omawiaj¹c przypadki ograniczenia prawa do wizerunku nie sposób pomin¹æ regulacji art. 13 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe14.
Otó¿ przepis ten porusza kwestiê dopuszczalnoœci publikacji wizerunku osoby, przeciwko której toczy siê postêpowanie przygotowawcze lub s¹dowe.
Zakaz ten obejmuje te¿ œwiadków i pokrzywdzonych. Art. 13 ust. 2 dopuszcza mo¿liwoœæ publikacji wizerunku takiej osoby za jej zgod¹, natomiast ust. 3
zezwala na publikacjê tego¿ wizerunku bez zgody uprawnionego, lecz na
13
14
„Lex Polonica” nr 417940.
Dz. U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24 z póŸn. zm.
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
11
¯ywila Co³oszyñska
podstawie zezwolenia w³aœciwego prokuratora lub s¹du, udzielonego z uwagi
na wa¿ny interes spo³eczny. Wa¿nym interesem spo³ecznym mo¿e byæ w takim przypadku np. poszukiwanie podejrzanego listem goñczym, z czym oczywiœcie musi wi¹zaæ siê koniecznoœæ ujawnienia jego wizerunku, ale mo¿e byæ
to równie¿ sytuacja, kiedy sprawa dotyczy przestêpstwa, co do którego jest
potrzeba jego szczególnego napiêtnowania i ukazania spo³eczeñstwu wizerunku oskar¿onego. Jako przyk³ad z³amania przez œrodki masowego przekazu takiego zakazu mo¿na przytoczyæ sprawê Cezarego F. – œwiadka zabójstwa
Grzegorza Przemyka w 1983 r. W 1997 r. s¹d zakaza³ TVP15 publikacji
wizerunku œwiadka. Pomimo tego zakazu TVP wielokrotnie pokazywa³a wizerunek œwiadka, np. na filmie z czynnoœci okazania w 1983 r. W dniu 3 grudnia 2010 r. S¹d Najwy¿szy, który uwzglêdni³ kasacjê powoda w cywilnym
procesie przeciwko TVP, przyzna³ mu kwotê 160 tys. z³ zadoœæuczynienia.
Podkreœlenia wymaga równie¿ i to, ¿e zakaz publikacji wizerunku wynikaj¹cy z dyspozycji art. 13 prawa prasowego jest zakazem bezwzglêdnym i
dotyczy on wszystkich osób, przeciwko którym toczy siê postêpowanie
przygotowawcze lub s¹dowe, bez wzglêdu na zajmowane stanowisko lub
wykonywan¹ funkcjê. Taki pogl¹d wyrazi³ S¹d Najwy¿szy w wyroku z dnia
18 marca 2008 sygn. IV CSK 474/07/16, który stwierdzi³, ¿e zakaz ten
dotyczy równie¿ osób publicznych i b³êdny jest pogl¹d, jakoby art. 14 ust. 6
prawa prasowego17 pozwala³ na swobodn¹ publikacjê danych osobowych
i wizerunku osób sprawuj¹cych funkcje publiczne. Nie jest to bowiem przepis
szczególny w stosunku do art. 13 ust. 2 – stwierdzi³ S¹d. Dziennikarzom nie
wolno zatem decydowaæ o tym, czy podaæ do publicznej wiadomoœci dane
i wizerunek osoby podejrzanej lub oskar¿onej. Bêdzie to bowiem z³amaniem
zasady domniemania niewinnoœci wyra¿onej w art. 42 ust. 3 Konstytucji.
Warto równie¿ przytoczyæ orzeczenie S¹du Apelacyjnego w Warszawie
z dnia 26 listopada 2003 r. sygn. VI Aca 348/03 (wyrok niepublikowany),
który rozstrzyga³ sprawê z powództwa osoby pozbawionej wolnoœci. W sprawie powy¿szej dosz³o do publikacji zdjêcia powoda przebywaj¹cego w celi.
Pozwany podnosi³, i¿ nie mog³o dojœæ do naruszenia dobrego imienia osoby,
która wielokrotnie narusza³a przyjête w spo³eczeñstwie normy zachowania.
15
Staszewski £., „S¹d Najwy¿szy: TVP zap³aci 160 tys. z³ œwiadkowi zabójstwa
Przemyka”, 3 grudnia 2010 r., http://www.polskatimes.pl/
16
Wyrok SN z 18 marca 2008 r., IV CSK 474/07 http://www.legeo.pl/prawo/
iv-CSK-474-07/
17
Art. 14 ust. 6 brzmi: „Nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikowaæ
informacji oraz danych dotycz¹cych prywatnej sfery ¿ycia, chyba ¿e wi¹¿e siê to bezpoœrednio z dzia³alnoœci¹ publiczn¹ danej osoby”.
12
Prawne aspekty ochrony wizerunku
S¹d oczywiœcie stwierdzi³, ¿e fakt pozbawienia danej osoby wolnoœci w sytuacji, gdy swoim zachowaniem narusza normy prawne, nie wy³¹cza spod
ochrony prawnej wizerunku tej osoby.
Na koniec warto zaznaczyæ, i¿ przepis art. 13 ust. 1 prawa prasowego
zosta³ zaskar¿ony do Trybuna³u Konstytucyjnego przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Skarga ta dotyczy³a braku mo¿liwoœci odwo³ania siê do s¹du od
decyzji prokuratora wyra¿aj¹cego zgodê na publikacjê wizerunku. Rzecznik
uzna³, ¿e tak skonstruowany przepis ³amie konstytucyjne prawo do s¹du:
„Brak s¹dowej kontroli zezwolenia prokuratora na ujawnienie danych osobowych i wizerunku podejrzanego, sprawia ¿e w omawianym zakresie nie istnieje zewnêtrzna kontrola decyzji procesowych podejmowanych przez prokuratora na etapie postêpowania przygotowawczego”18. Rzecznik uzna³, ¿e s¹dowa kontrola w tym wypadku – jego daniem jest niezbêdna, poniewa¿ takie
rozstrzygniêcia w bezpoœredni sposób dotycz¹ sfery ¿ycia prywatnego
i osobistego osób korzystaj¹cych z zasady domniemania niewinnoœci.
W dobie rozwoju œrodków masowego przekazu, zw³aszcza Internetu,
wykorzystanie wizerunku innej osoby bez naruszenia jej praw nastrêcza czasem wiele problemów. Wynika to zarówno z tego, ¿e niektóre kwestie zwi¹zane z ochron¹ wizerunku s¹ odmiennie lub niejasno interpretowane przez
doktrynê i orzecznictwo. Problemem jest jednak i to, ¿e waga i znaczenie
tego dobra prawnego jest czêsto lekcewa¿one przez œrodki masowego
przekazu, czego przyk³adem mog¹ byæ chocia¿by liczne przypadki ³amania
przez media zakazu ujawniania wizerunku osób podejrzanych lub oskar¿onych. Nie bez znaczenia jest tu fakt, ¿e takie dzia³ania odbywaj¹ siê przy
pe³nej spo³ecznej akceptacji.
Chocia¿ omówione zagadnienie dotyczy raczej sfery cywilno-prawnej,
pewne kwestie maj¹ jednak implikacje do postêpowania karnego, mam tu
na myœli chocia¿by art.13 prawa prasowego. Wyra¿am wiêc nadziejê, ¿e
problem ten pozostanie równie¿ w zainteresowaniu œrodowiska prokuratorskiego.
Prokurator w st. spoczynku ¯ywila Co³oszyñska
Prokuratura Rejonowa Kielce–Zachód
18
Skarga Rzecznika Praw Obywatelskich sgn. K25/09 http://www.trybunal.gov.pl/ oraz http://www.rpo.gov.pl/
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
13