Usprawnianie ruchowe

USPRAWNIANIE RUCHOWE DZIECI ZE SPRZĘŻONYMI
NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI
Opracowała: Iwona Bielawska
1
Wstęp
Podstawą rehabilitacji są różne formy ćwiczeń ruchowych. W zależności od ich wpływu na
organizm ludzki dzielimy je na:
1. Ćwiczenia działające
miejscowo - odcinkowo, np. na pewne grupy mięśniowe,
zwiększające ich siłę i elastyczność lub też ćwiczenia zwiększające zakres ruchów w
stawach kończyn.
2. Ćwiczenia ogólnie usprawniające, których celem jest np. zwiększenie wydolności
układu krążenia czy poprawienie ogólnej sprawności fizycznej.
Biorąc pod uwagę sposób wykonywania, ćwiczenia dzielimy na:
1. Ćwiczenia bierne - wykonywane przez terapeutę bez współudziału ćwiczącego.
Stosuje się je w celu utrzymania sprawności mięśni oraz zapobiegania przykurczów i
zesztywnienia stawów.
2. Ćwiczenia czynne - wykonywane przez ćwiczącego pod kierunkiem lub przy pomocy
terapeuty. Ich celem jest zwiększenie siły i masy mięśni oraz przywrócenie ich
prawidłowej funkcji.
3. Ćwiczenia specjalne, wykonywane pod nadzorem terapeuty - zaliczają się do nich:

ćwiczenia oddechowe, których celem jest nauczanie prawidłowego
oddychania, poprawienie ruchomości klatki piersiowej, zwiększenie
wydolności i sprawności układu oddechowego oraz odpowiednie
ukształtowanie klatki piersiowej

ćwiczenia koordynacji ruchowej, polegające na nauczaniu ruchów w
zakresie małych i dużych stawów z ruchami precyzyjnymi włącznie

ćwiczenia relaksacyjne, polegające na uzyskaniu rozluźnienia mięśni za
pomocą sugestii przekazywanych przez terapeutę
W zakres rehabilitacji ruchowej wchodzi gimnastyka korekcyjna. Jest to forma ćwiczeń
fizycznych, mających doprowadzić do skorygowania nieprawidłowości powstałych w
układzie narządów ruchu.
2
Ćwiczenia ruchowe na sali rehabilitacyjnej przeznaczone są dla dzieci młodszych,
uczęszczających do Przedszkola Specjalnego jak również dzieci w wieku szkolnym, uczących
się w Zespole Placówek Specjalnych.
Na ćwiczenia trafiają dzieci o różnym stopniu niepełnosprawności ruchowej, poruszające się
samodzielnie, z pomocą, lub na wózkach inwalidzkich.
Przykładowe niepełnosprawności, z którymi spotykamy się w naszej pracy:

mózgowe porażenie dziecięce - porażenia lub niedowłady, które mogą obejmować
dwie, trzy lub cztery kończyny

przepuklina oponowo-rdzeniowa – jej najczęstszym objawem i następstwem są
zaburzenia neurologiczne w postaci porażeń lub niedowładów kończyn dolnych oraz
zniekształcenia stawów

dystrofie mięśniowe – do charakterystycznych objawów zalicza się przede wszystkim
osłabienie mięśni

wady postawy, np. skolioza, lordoza czy kifoza
Kwalifikacja do ćwiczeń odbywa się na podstawie:

analizy dokumentacji lekarskiej dostarczonej przez rodziców lub opiekunów

oceny stopnia dysfunkcji dokonanej przez terapeutę, prowadzącego zajęcia
3
Na początku września przygotowujemy rozkład materiału na cały rok szkolny rozpisany na
listopad
grudzień
styczeń
luty
marzec
kwiecień
maj
czerwiec
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Ćwiczenia wzmacniające mięśnie posturalne: brzucha, grzbietu i
pośladków o różnym stopniu trudności
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4
Ćwiczenia zwiekszające ruchomość w obrębie obręczy biodrowej.
Korekta nieprawidłowego ustawienia miednicy. Ćwiczenia
przeciwko płaskostopiu.
1
1
1
1
1
1
1
1
5
Ćwiczenia elongacyjne kręgosłupa (czynne, bierne, z partnerem,
bez partnera, z przyborem, na przyrządach). Ćwiczenia
antygrawitacyjne.
Ćwiczenia przyjmowania skorygowanej postawy ciała.
1
1
1
6
Ćwiczenia rozciągające mięśnie klatki piersiowej i ćwiczenia
wyrabiające obszeność ruchu w stawach barkowych. Nauka
prawidłowego oddychania podcas wykonywania ćwiczeń.
Ćwiczenia zwiększające pojemność życiową płuc
7
Gry i zabawy z elementami gimnastyki korekcyjnej
L.p.
Temat
wrzesień
październik
poszczególne miesiące:
1
Organizacja grup korekcyjnych. Ocena postawy ciała dziecka.
Zapoznanie z zasadami bezpieczeństwa na zajęciach
2
2
Ćwiczenia ogólnorozwojowe mające na celu harmonijny rozwój
fizyczny, wzmożenie jego wydolności i
sprawności
fizyczno-ruchowej.
Testy sprawdzające siłę mięśni posturalnych.
2
3
ILOŚĆ TYGODNI
1
1
1
1
4
5
1
1
1
1
4
4
5
1
1
4
4
4
5
4
4
W dalszej kolejności dla każdego dziecka opracowujemy indywidualny plan pracy
dostosowany do rodzaju niepełnosprawności:
Karta badania postawy ciała i postępów korekcyjnych
IMIĘ I I NAZWISKO
KLASA
WIEK
ROZPOZNANIE
ZAOPATRZENIE ORTOPEDYCZNE
ZALECENIA I RODZAJ STOSOWANYCH ĆWICZEŃ
PODSUMOWANIE
5
Wykorzystanie symboli AAC w Sali Rehabilitacji Ruchowej
1. Sala Rehabilitacji Ruchowej oznaczona jest symbolem PCS:
2. Poniższe zdjęcia umieszczone są na tablicy ściennej. Wykorzystywane są w
codziennych planach aktywności oraz służą do wyborów nagrody przez dziecko.
6
Gabinet rehabilitacji: wyposażenie
Sala, na której odbywają się ćwiczenia, powinna być przestronna, jasna, ciepła oraz
odpowiednio wyposażona, Różnorodny sprzęt nie tylko pomaga terapeutom w prowadzeniu
zajęć, ale również zachęca dzieci do ćwiczeń.
Do ćwiczeń z dziećmi niepełnosprawnymi ruchowo wykorzystujemy następujący sprzęt:

ławki gimnastyczne - służą do wykonywania ćwiczeń równoważnych, ćwiczeń z
zakresu gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej oraz ćwiczeń wzmacniających
mięśnie odpowiedzialne za utrzymywanie prawidłowej postawy ciała. Wyposażone są
z jednej strony w zaczep, co umożliwia połączenie ich z drabinką przyścienną.
Wówczas spełniają rolę deski do podciągania lub zjeżdżalni.
7

kształtki rehabilitacyjne - o różnych wielkościach i kształtach. Różnorodność
elementów pozwala na łączenie ich w dowolne konstrukcje oraz tory przeszkód.
Dzieci chętnie biorą udział w zajęciach z ich wykorzystaniem, a pokonując je
rozwijają sprawność ruchową, między innymi takie zdolności jak zwinność czy
skoczność.
8

drabinki gimnastyczne - pozwalają na wykonanie wielu ćwiczeń gimnastycznych oraz
rehabilitacyjnych, takich jak zwisy, przysiady, podciągania czy przejścia.

suchy basen rehabilitacyjny ze schodami i zjeżdżalnią napełniony kolorowymi
piłeczkami- zachęca małe dzieci do aktywności ruchowej oraz zapewnia doskonały
relaks po wyczerpujących ćwiczeniach.
9

piłki gimnastyczne o różnych rozmiarach - doskonałe do wielu ćwiczeń ruchowych i
rehabilitacyjnych. Można na nich siedzieć, leżeć przodem i tyłem, opierać się bokiem,
skakać. Ćwiczenia na piłkach gimnastycznych skutecznie angażują mięśnie
stabilizujące ciało oraz aktywizują i wzmacniają mięśnie posturalne, odpowiadające za
utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Doskonale sprawdzają się również do ćwiczeń
z dziećmi z mózgowym porażeniem dziecięcym.
10

schody z poręczami i pochylnią - służą do nauki chodzenia oraz korekty chodu.

stacjonarny rower treningowy - jazda na nim wzmacnia mięśnie pośladkowe oraz
mięśnie ud i podudzi. Przy ustawieniu dużego oporu stanowi dobry trening mięśni nóg
a jazda bez oporu jest formą rozgrzewki.
11

bieżnia elektryczna - przeznaczona do treningu biegowego i chodziarskiego,
wykorzystywana do pracy z dziećmi z nadwagą lub jako element rozgrzewki.
12

materace składane - można na nich wykonywać wiele ćwiczeń gimnastycznych oraz
rehabilitacyjnych.

trampolina – skoki na trampolinie są mocno aktywizującą i atrakcyjną formą ruchu,
dzieci bardzo lubią tego rodzaju aktywność. Podczas skoków poprawiają koordynację
ruchową oraz kondycję.
13

klin ułożeniowy – przeznaczony do ćwiczeń z dziećmi z porażeniami. Utrzymuje
prawidłowe ułożenie ciała; wałek z rzepem przytrzymuje dziecko na odpowiedniej
wysokości a kończymy dolne w odpowiednim odwiedzeniu. Można na nim ćwiczyć
mięśnie brzucha, grzbietu, obręczy barkowej i biodrowej a także siady.
Terapeuci na sali rehabilitacyjnej wykorzystują jeszcze wiele innych sprzętów, np. różnej
wielkości wałki, piłki, hantle, obciążniki, woreczki czy laski gimnastyczne. Są to przybory
wykorzystywane do ćwiczeń angażujących różne partie mięśni i stawów.
14
Pionizator – pomaga w rehabilitacji dzieci z niedowładem kończyn dolnych oraz tułowia,
umożliwiając przyjęcie pozycji stojącej. Jest przeznaczony do czynnej rehabilitacji dzieci
niepełnosprawnych. Pozwala na samodzielne, lecz pod nadzorem, bezpieczne stanie. Jest to
urządzenie bardzo uniwersalne, gdyż można na nim pionizować zarówno dzieci wiotkie, jak i
z problemami dużych napięć mięśniowych.
Korzystanie z pionizatora:

przyczynia się do lepszego funkcjonowania układu krążeniowo-oddechowego

przyczynia się do lepszego funkcjonowania układu kostno-stawowego

powoduje równowagę napięć mięśniowych

wpływa korzystnie na psychoruchowy rozwój dziecka
Pionizator zapewnia ponadto prawidłową stabilizację nóg, miednicy oraz klatki piersiowej.
Umożliwia swobodną pracę rąk, co stwarza warunki do prowadzenia przy jego użyciu zajęć
dydaktycznych. W wielu przypadkach przygotowuje także dziecko do chodzenia.
15
Fotelik rehabilitacyjny jest urządzeniem zaprojektowanym do stosowania w procesie
codziennej rehabilitacji dzieci ze schorzeniami uniemożliwiającymi samodzielne siedzenie i
stanie. Można w nim sadzać dzieci ze zmniejszonym napięciem mięśniowym jak również
dzieci ze znaczną spastycznością oraz przykurczami stawów.
Stabilizacja tułowia w pozycji siedzącej:



umożliwia wykonywanie ćwiczeń za pomocą kończyn górnych w trakcie terapii oraz
zabaw
zapobiega powstawaniu przykurczów i deformacji kostno-stawowych
siad jest ważnym etapem w rozwoju dziecka poprzedzającym przyjęcie pozycji
pionowej
Fotelik zaopatrzony jest w klin do utrzymania kończyn dolnych w odwiedzeniu, podnóżek, na
którym oparte są stopy, pulpit oraz kamizelkę.
16
Usprawnianie ruchowe
Głównym celem rehabilitacji jest doprowadzenie do ogólnej poprawy stanu dziecka oraz jego
funkcjonowania w środowisku szkolnym i pozaszkolnym. Sposób usprawniania ruchowego
zależy od stopnia niepełnosprawności uczęszczających na ćwiczenia.
Dzieci nie poruszając się samodzielnie:

często nie potrafią kontrolować ruchów swojego ciała

nie zachowują równowagi w pozycjach średnich (siad, klęk)

nie potrafią samodzielnie zmienić pozycji ciała (przewrócić się z pleców na brzuch,
usiąść)
Zajęcia z takimi dziećmi prowadzone są w pozycjach niskich. Dzieci leżą na:

plecach

brzuchu

boku
Dobierając pozycję wyjściową stosujemy różnego rodzaju:

kliny o zmiennym stopniu nachylenia

rozpórki, służące do umieszczania między nogami

wałki, które można podkładać pod kolana oraz pod brzuch
Celem prowadzonych ćwiczeń jest:
1. Uruchomienie stawów
2. Likwidacja lub zapobieganie przykurczom mięśni
3. Nauka zmiany pozycji ciała
4. Nauka pełzania, czołgania, czworakowania
5. Nauka siadania
6. Nauka wstawania
7. Utrzymanie równowagi w różnych pozycjach ciała
Ćwiczenia wykonujemy na materacach, piłkach, wałkach oraz przy drabinkach.
17
Przed lustrem można wykonywać wiele ćwiczeń na dużych piłkach oraz wałkach, podczas
których zarówno terapeuta jak i ćwiczący ma możliwość korygowania nieprawidłowego
ruchu oraz ułożenia ciała
18
U dzieci poruszających się na wózkach lub przy pomocy drugiej osoby wprowadzamy więcej:

ćwiczeń czynnych z przyborami (piłki, kijki, hantle, taśmy)

ćwiczeń równoważnych na dużych piłkach oraz ławkach
Uczymy:

samodzielnego przebierania się do ćwiczeń

samodzielnego przemieszczania się na wózku

samodzielnego przechodzenia z wózka na materac i kozetki do ćwiczeń

przejścia z siadu na wałku do stania przy drabinkach

chodzenia przy balkoniku

chodzenia przy schodach z poręczami

pokonywania większych odległości
Przykładowe ćwiczenia rehabilitacyjne w zależności od dysfunkcji
Na ćwiczenia uczęszczają dzieci z różnymi wadami postawy, takimi jak:
-wady klatki piersiowej
- wady kręgosłupa

plecy okrągłe

plecy płaskie

plecy okrągło-wklęsłe

skoliozy
W wadach klatki piersiowej wykonujemy:

ćwiczenia ogólnorozwojowe - ich zadaniem jest zwiększenie ruchomości w stawach,
usunięcie przykurczów, zwiększenie siły mięśni osłabionych

ćwiczenia oddechowe - mające na celu nauczenie prawidłowego oddychania oraz
zwiększenie ruchomości klatki piersiowej
19
Przy plecach okrągłych wykonujemy:

ćwiczenia, których celem jest wzmocnienie mięśni grzbietu oraz pozostałych mięśni
posturalnych

ćwiczenia wzmacniające mięśnie klatki piersiowej

ćwiczenia oddechowe torem przeponowym

ćwiczenia wyrabiające nawyk prawidłowej postawy ciała
Przy plecach płaskich dążymy do zwiększenia prawidłowych fizjologicznych krzywizn
kręgosłupa. Wykonujemy:

ćwiczenia zwiększające przodopochylenie miednicy

ćwiczenia zwiększające ruchomość kręgosłupa, szczególnie w odcinku piersiowym

ćwiczenia oddechowe
Przy plecach okrągło-wklęsłych wykonujemy:

ćwiczenia zwiększające ruchomość kręgosłupa w poszczególnych odcinkach

rozciąganie skróconych mięśni

wzmocnienie mięśni rozciągniętych

ćwiczenia oddechowe torem przeponowym

ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy ciała
W skoliozach wykonujemy:

ćwiczenia mięśni grzbietu

ćwiczenia ogólnorozwojowe

ćwiczenia oddechowe

ćwiczenia elongacyjne i antygrawitacyjne

naukę prawidłowej postawy ciała
20
W ćwiczeniach korygujących wadliwą postawę ciała znaczenie ma prawidłowa pozycja
wyjściowa. Dzieci przychodzące na zajęcia uczą się podstawowych najczęściej stosowanych
pozycji. Są to:

siad skrzyżny z dłońmi opartymi na kolanach

siad klęczny

siad rozkroczny

klęk prosty
21

klęk podparty

podpór tyłem z nogami ugiętymi

leżenie przodem (ze zrolowanym pod brzuchem kocykiem)

leżenie tyłem (z nogami ugiętymi i ramionami ułożonymi w tzw. „skrzydełka”)
22
Dzieci uczą się różnych sposobów poruszania się:
- czworakowania z nogami ugiętymi
- czworakowania z nogami prostymi
- czworakowania w podporze tyłem
- poślizgów na kocykach:

w siadzie klęcznym

w leżeniu na brzuchu
23

w leżeniu na plecach
- zwisów na drabinkach

przodem do drabinki
tyłem do drabinki
Dzieci w wieku przedszkolnym najchętniej wykonują ćwiczenia w formie zabawowej oraz
torów przeszkód. Ćwiczenia w formie ścisłej szybko je nudzą i przestają interesować.
Podczas toru przeszkód dzieci rozwijają sprawność ruchową, przede wszystkim takie
zdolności jak zwinność, skoczność oraz równowagę; często pokonują również strach przed
wysokością.
Tory przeszkód można konstruować zestawiając ze sobą różne megabloki, drabinki, materace,
ławeczki i piłki. Trudność toru dostosowana musi być zarówno do wieku dziecka, jak i jego
możliwości psychoruchowych oraz rodzaju wady.
24
Nagrodą za dobrze pokonany tor może być zabawa w basenie z kolorowymi piłeczkami lub
skoki na trampolinie. Możemy również dać dziecku możliwość wybrania nagrody, która
sprawi mu najwięcej radości.
Przykłady toru przeszkód:
Tor I
1. Przejście bokiem po drabinkach
2. Czołganie na materacach
3. Przejście po krążkach
4. Poślizg na złączonych ławeczkach
Tor II
1. Przysiady przy drabinkach
2. Wejście po schodach megabloków i poślizg na plecach
3. Czworakowanie na materacach z nogami ugiętymi
4. Przejście po listwie ławeczki
Dzieci starsze chętnie wykonują ćwiczenia w formie stacyjnej. Ćwiczenia na poszczególnych
stacjach trwają określoną ilość czasu, np. 2 minuty. Ta forma jest atrakcyjna ze względu na
stosowane przybory i sprzęt, m.in. piłki, hantle, woreczki, kijki, bieżnię czy rower
stacjonarny.
Przykłady ćwiczeń stacyjnych:
1. Siad klęczny na platformie na kółkach. Ruch- poślizg w siadzie klęcznym tyłem
2. Zwis tyłem na drabince. Ruch- podciąganie kolan do brzucha
3. Siad na dużej piłce prze lustrem, woreczek na głowie. Ruch- wypychanie woreczka
czubkiem głowy, rozciąganie kręgosłupa
4. Ławka podwieszona na czwartym szczeblu drabinki. Ruch- ślizg na ławce na brzuchu
Czas trwania każdej stacji- 2 minuty
25
Proces usprawniania jest bardzo długi, efekty widoczne są po wielu miesiącach ćwiczeń. Aby
dziecko chętnie uczestniczyło w zajęciach powinny one być dla niego atrakcyjne i
urozmaicone. Stopień trudności ćwiczeń musi być dostosowany do wieku, rodzaju
niepełnosprawności oraz możliwości dziecka. Ćwiczenia rozpoczynamy od łatwiejszych,
stopniowo przechodząc do coraz trudniejszych.
Aby nie zniechęcić do pracy należy częściej pozwalać na wykonywanie ćwiczeń, z którymi
dziecko radzi sobie lepiej. Za wykonane ćwiczenia nagradzamy. Może to być pochwała
słowna, gest, lub ulubiona zabawa.
Dziecko podczas ćwiczeń musi mieć poczucie bezpieczeństwa. Jeśli boi się wysokości nie
zmuszamy go do wejścia na drabinki.
Na ćwiczenia dzieci przebierają się w strój sportowy. Dlatego też jednym z ważnych
elementów usprawniania jest nauka samodzielnego przygotowania się do ćwiczeń.
Prognoza
Praca fizjoterapeuty ma na celu poprawę ogólnej sytuacji dziecka, w tym:

łatwiejszą i szybszą adaptację w środowisku szkolnym i pozaszkolnym

nabycie umiejętności współdziałania w grupie rówieśniczej i nawiązania kontaktu z
terapeutą

naukę samoobsługi (samodzielnego ubierania się)

powstrzymanie powstawania nowych przykurczów i zniekształceń

niedopuszczanie do pogorszenia się stanu fizycznego

utrzymanie zakresów ruchomości stawów i elastyczności mięśni

likwidacja nieprawidłowych nawyków postawy ciała (np. garbienia się)

kształtowanie nawyku prawidłowej postawy

wzmocnienie gorsetu mięśniowego

kształtowanie motoryki małej i dużej

poprawa wentylacji płuc
Efekty ćwiczeń są dokumentowane. W dzienniku zajęć pozalekcyjnych wpisujemy
indywidualny program dla każdego dziecka. Po każdym semestrze opisujemy jego osiągnięcia
26
i na tej podstawie możemy na bieżąco modyfikować program oraz dostosowywać go do
aktualnych możliwości ucznia.
W procesie rehabilitacji ważny jest stały kontakt z wychowawcą i rodzicami dziecka. Od nich
dowiadujemy się o aktualnym stanie zdrowia czy przyjmowanych lekach, mogących wpływać
na gorszą kondycję oraz koncentrację podczas zajęć.
27