Emisja głosu jako ważny przedmiot w kształceniu - APGR

ZESZYTY NAUKOWE WSSP
TOM 16 – 2013
Wanda Kostecka
Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego UMCS w Lublinie
Emisja głosu jako ważny przedmiot
w kształceniu nauczycieli
WSTĘP
Głos ludzki narażony jest na różnego rodzaju niebezpieczeństwa głównie
wynikające z braku wiedzy i umiejętności w posługiwaniu się nim. Coraz
częściej dostrzega się znaczenie kształcenia głosu w pracy nauczyciela choćby ze względu na problemy medyczne. Badania Instytutu Medycyny Pracy
wskazują, że co roku notuje się ponad 3,5 tys. zachorowań na choroby narządu głosu. W 90% chorymi są nauczyciele (Śliwińska-Kowalska 1999, 45).
Niepokojąca jest przyczyna tych chorób – głównie nadmierny wysiłek głosowy. Z badań wynika, że ok. 15% nauczycieli cierpi na poważne schorzenia narządu głosu, przy czym prawie 71% chorych z dysfonią zawodową nie
miało szkolonego głosu (Pruszewicz 1992, 206).
Interesujące są również badania zależności między odbytym w czasie studiów pedagogicznych kształceniem w zakresie emisji głosu a stopniem niedomagań narządu głosu (Polak 1990). Z badań wynika, że w grupie
nauczycieli, którzy w czasie swojej edukacji na studiach odbyli kształcenie
w zakresie emisji głosu, współczynnik zachorowalności był stosunkowo niski. Obniżał się on zdecydowanie dla grupy osób, które odbyły kształcenie
emisyjne w formie zajęć indywidualnych – głównie byli to nauczyciele wychowania muzycznego. Był on znacznie wyższy wśród nauczycieli innych
specjalności, a najwyższy wśród nauczycieli wychowania przedszkolnego.
Wobec powyższych statystyk, uznane przez Ministerstwo Edukacji Narodo-
45
WANDA KOSTECKA
wej i Sportu obowiązkowe kształcenie w zakresie emisji głosu na wszystkich
kierunkach nauczycielskich jest zasadne i celowe. Należy więc przygotować
przyszłych adeptów sztuki pedagogicznej do posługiwania się własnym aparatem mowy.
Prawidłowe operowanie głosem stanowi podstawę dobrego mówienia
nauczyciela, a zdobycie poprawnych nawyków głosowych gwarantuje strunom głosowym zachowanie zdrowia i aktywności na dłuższy czas. Świadoma
praca nad głosem to poznanie budowy i funkcjonowania narządów mowy
(oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych) oraz wypracowanie odpowiednich technik emisyjnych i utrwalenie ich do działania na zasadzie odruchu, a także przestrzeganie profilaktyki i higieny głosu.
Niniejszy artykuł kieruję do studentów studiów nauczycielskich oraz
nauczycieli pracujących zawodowo.
WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI KULTURY SŁOWA
W pracy nauczyciela prowadzącego wykłady, ćwiczenia czy konwersatoria dostrzegamy ekspresywne i impresywne walory wypowiedzi. Wymaga to od niego działań sprawnościowych aparatu mowy oraz swoistej kultury
słowa mówionego, ujmowanego w szerszym kontekście kultury językowej. J.
Kram (1995) wyodrębnia trzy aspekty jej rozumienia i wartościowania:
•
Sprawność techniczną;
•
Walory ekspresywno-estetyczne brzmieniowej warstwy wypowiedzi,
pozwalające na rekonstrukcję podmiotu mówiącego, którego „ja” przez te
walory się wyraża;
•
Walory impresywne – skuteczność i sugestywność wypowiedzi, stopień jej oddziaływania na refleksję i emocje odbiorcy.
Chodzi o to, by nauczyciel, posługując się prawidłową techniką mówienia, uczynił ze swoich prezentacji sztukę wychowawczego oddziaływania. Należy tu kulturę słowa pojmować jako środek i cel działalności społecznej, jak również dydaktycznej. Nauczyciel jako mówca powinien przestrzegać normy językowe, które są podstawą poprawnego mówienia. Na kulturę
języka składają się trzy podstawowe elementy:
•
Poprawność gramatyczna, regulowana świadomie stosowanymi
w praktyce normami;
•
Bogactwo w zakresie leksyki i frazeologii oraz zróżnicowania stylistyczne;
46
EMISJA GŁOSU JAKO WAŻNY PRZEDMIOT...
•
Poprawność wymowy i wypowiadania się w ich szerokim rozumieniu, a także pozajęzykowe środki oddziaływania (Kram 1995).
Znajomość norm językowych oraz kryteriów poprawnościowych pozwala nauczycielowi weryfikować i posługiwać się wypowiedziami poprawnymi. W przypadkach trudniejszych mamy do dyspozycji najnowsze słowniki
poprawnościowe.
Istotne znaczenie w pracy nauczyciela jako mówcy ma opanowanie
dobrej techniki mówienia, na którą składają się: oddech pełny (przeponowy),
prawidłowa emisja głosu oraz poprawna artykulacja – bez wad wymowy, błędów wymowy i hiperpoprawności. Ważna jest również logiczna i poprawna
realizacja głosowa tekstu fonicznego przez odpowiednie frazowanie i akcentowanie.
ODDYCHANIE JAKO ZJAWISKO INTELEKTUALNE
Podczas milczenia czy spania oddychanie staje się czynnością automatyczną (fizjologiczną) i odbywa się poza naszą świadomością. Gdy mówimy, poddajemy samokontroli produkowane wypowiedzi słowne, uświadamiając sobie konieczność odpowiedniego współdziałania oddechu, fonacji
i artykulacji. Oddech w procesie mówienia powinien być aktywny, intelektualnie kontrolowany i dynamiczny. Siła głosu jego nośność są uzależnione od
jakości oddechu, prawidłowej fonacji (właściwego ustawienia rezonatorów)
oraz techniki artykulacyjnej mówcy. Jakość brzmienia głosu w dużej mierze
zależy od funkcji oddechowych, fonacyjno-rezonacyjnych oraz rejestrowych.
Osoby mówiące posługują się najczęściej trzema sposobami oddychania:
szczytowym, piersiowym, przeponowym (ryc. 1).
Pierwszy z nich (A) charakteryzuje oddech dziecięcy, drugi (B) jest
typowy dla kobiet, trzeci (C) to sposób oddychania najbardziej odpowiedni
do celów mówienia, także pracy głosem w przypadku nauczycieli. W procesie mówienia płuca pełnią rolę komory ciśnieniowej: wdech jest szybki
i głęboki, wydech długi i równomierny. Przy wdechu przepona brzuszna obniża się i zwiększa się przez to objętość powietrza w klatce piersiowej. Przy
wydechu przepona unosi się ku górze, ekspirując nagromadzone powietrze
w przeponie. Oddychanie jest czynnością fizjologiczną, odruchem bezwarunkowym gdy śpimy lub milczymy. Za pośrednictwem kory mózgowej możemy wpłwać na czynności oddechowe, szczególnie podczas mówienia. Możemy wstrzymać oddech, wydłużyć fazę wydechową, modyfikować oddech do
47
WANDA KOSTECKA
Ryc.1. Sposoby oddychania: A – oddech szczytowy; B– oddech piersiowy;
C– oddech przeponowy (Kram 1995, 25).
artystycznego mówienia oraz posługiwania się głosem w pracy zawodowej
nauczycieli, prezenterów radiowych i telewizyjnych, polityków i in. Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy, dobrze postawionego głosu.
Podstawowe cele ćwiczeń oddechowych to:
•
nauka oddechu pełnego, brzuszno-przeponowego,
•
zwiększenie pojemności płuc,
•
wzmocnienie mięśni biorących udział w oddychaniu,
•
utrzymanie płuc w dobrej formie,
•
ekonomiczne zużywanie powietrza,
•
wydłużenie fazy wydechowej i równomierności siły wydechu,
•
zsynchronizowanie pauz oddechowym z treścią wypowiedzi.
Należy pamiętać, że podczas pracy głosem ważne staje się racjonalne oddychanie, które daje optymalne możliwości głosowe przy jednoczesnym minimalnym zmęczeniu narządów mowy. Aparat oddechowy należy więc regularnie ćwiczyć, (Kram 1995, 26-30; Tarasiewicz 2003, 134-146).
POWSTAWANIE I EMITOWANIE GŁOSU
W czasie mówienia powietrze przepływa z płuc do tchawicy, która
od góry kończy się krtanią. W środku krtani znajdują się wiązadła głosowe
(struny głosowe), które w procesie mówienia wibrując, pobudzają do drgań
powietrze wypełniające kanał głosowy przekształcając je w falę głosową
(ryc. 2). Z kolei fala głosowa formułuje się ostatecznie w nasadzie, w skład
w której wchodzą jamy: gardłowa, nosowa i ustna. Nasada stanowi zespół
rezonatorów wzmacniających dźwięk. Od wielkości i kształtu rezonatorów
48
EMISJA GŁOSU JAKO WAŻNY PRZEDMIOT...
oraz umiejętności ich wykorzystania zależy siła i barwa głosu. W potocznym
mówieniu posługujemy się 6-8 tonami, przechodząc od szeptu do krzyku, a
3-4 z nich to najdonośniejsze, najbezpieczniejsze, najmniej nadwyrężające,
najefektywniejsze tony. Jest to tzw. średnica głosowa, czyli medium głosu
– średni rejestr w danej skali głosu właściwy dla danej osoby, to optimum
ludzkiego głosu (Toczyska 1997).
Ryc. 2. Więzadła (struny) głosowe podczas milczenia, mówienia i szeptania (wg http://www.spiew.
avella.pl/nauka_spiewu_aparat_glosowy.html).
Zdrowe struny głosowe drgają równomiernie w płaszczyźnie poziomej i ich
częstotliwość oraz amplituda po obu stronach jest jednakowa. Zaburzenia
tego narządu pracy pojawiają się w stanach chorobowych, których przyczyną
może być między innymi nieodpowiednie nastawienie głosu. Zwarcie wiązadeł głosowych (nastawienie głosowe) może być trojakiego rodzaju:
1.
Nastawienie miękkie – wiązadła głosowe w sposób naturalny zbliżając się do siebie, drgają swobodnie: drganie jest wcześniejsze niż zwarcie;
2.
Nastawienie twarde – zbliżenie wiązadeł głosowe występuje przed
początkiem wydechu i następuje gwałtowne rozwarcie strun głosowych wywołujące szmer;
3.
Nastawienie chuchające – wiązadła głosowe nie zwierają się na całej
swojej powierzchni, powstaje między nimi szczelina, przez którą powietrze
wydechowe przechodzi, tworząc szmer i przez to wydostającemu się głosowi
towarzyszy poszum.
49
WANDA KOSTECKA
Najbardziej prawidłowy układ wiązadeł głosowych występuje w nastawieniu miękkim. Nastawienie twarde jest nieprawidłowe i konsekwencją
jego jest często nastawienie chuchające. To z kolei uważane jest za objaw
patologiczny (Tarasiewicz 2003 38). W przypadku nastawienia miękkiego
ciśnienie powietrza jest równomierne i jego strumień swobodnie przechodzi,
nie napotykając na zwarte wiązadła głosowe. Głos jest wówczas brzmiący
i wydobywany bez wysiłku. Aby to osiągnąć, należy zastosować ćwiczenia
fonacyjne, które rozluźniają mięśnie krtani i aparatu artykulacyjnego oraz
wyrabiają umiejętności modulowania siły głosu (akcent wyrazowy i logiczny), a także wysokość głosu (wyrażanie naszych uczuć), przez co mowa staje
się dynamiczna. W tym przypadku najczęściej stosuje się: ćwiczenia wstępne, prowadzące do zniesienia nadmiernego napięcia mięśni krtani i gardła,
następnie ćwiczenia wymawiania pojedynczych głosek (zaczynając od samogłosek) potem sylab, słów i na końcu fraz.
Ryc. 3. Prawidłowa emisja głosu: język uwypuklony ku przodowi, czubek języka oparty o dolne
zęby, podniebienie miękkie uniesione. Na szerokiej przestrzeni powstałej między nagłośnią a tylną
ścianą gardła linie kropkowane (przerywane) wskazują obfitość fal uderzających w górne zęby i
umożliwiające osiągnięcie jak najszerszej skali rezonansu (wg Romaniszyn 1957).
50
EMISJA GŁOSU JAKO WAŻNY PRZEDMIOT...
Wśród ćwiczeń fonacyjnych ważne są te, które prowadzą do otwarcia
krtani. Jednym z nich może być następujące: opieramy czubek języka o dolne
zęby i opuszczając żuchwę, wyobrażamy sobie gorącego „ziemniaka” w ustach lub np.: symulujemy ziewanie albo westchnienie. Ćwiczenia te pozwalają odczuć wewnętrzną przestrzeń gardła, a także przyczyniają się do podniesienia i uwypuklenia podniebienia miękkiego, co w konsekwencji umożliwia
osiągnięcie jak najszerszej skali rezonansu (ryc. 3). Podczas ćwiczeń ważna
jest samokontrola – świadome wyczuwanie swojego ciała. Najlepiej gdy ćwiczenia wykonywane są pod kontrolą specjalisty od emisji głosu. Wytwarzanie
głosu w krtani jest ściśle związane z pracą narządów artykulacyjnych. Nie da
się do końca swobodnie rozluźnić krtani, jeżeli język, wargi i policzki będą
napięte. Ćwiczenia fonacyjne i artykulacyjne powinny się więc wzajemnie
uzupełniać.
ARTYKULACJA JAKO OSTATECZNY PROCES FORMOWANIA
DŹWIĘKÓW MOWY
Proces artykulacji związany jest z funkcjonowaniem nasady, czyli systemem jam rezonacyjnych: gardłowej, ustnej i nosowej. Artykulacja dokonuje się dzięki ruchomym i nieruchomym częściom jamy ustnej, które określamy jako narządy artykulacyjne. Dzięki ruchomym elementom jama ustna
ma duże zdolności zmiany objętości i kształtu, co jest istotne dla rezonansu
oraz produkowania poszczególnych dźwięków mowy. Dźwięk rezonowany
jest wzmocniony, pełnyi nośny. Najważniejszym i najbardziej ruchomym
narządem artykulacyjnym jest język. Przybiera on różne kształty i położenia, biorąc udział w wytwarzaniu samogłosek i spółgłosek. Ważnym modulatorem brzmienia i prawidłowej artykulacji głosek (głównie samogłosek) są
wargi szczególnie warga dolna, która łączy się z pracą żuchwy. Istotną rolę
w mówieniu pełni podniebienie twarde oraz miękkie zakończone języczkiem.
Podczas realizacji samogłosek ustnych podniebienie miękkie zamyka dojście
powietrza do jamy nosowej, przez co brzmią one bez domieszki rezonansu
nosowego. Duże znaczenie dla formowania dźwięków mowy mają również:
zęby, dziąsła, policzki i zatoki przynosowe. Prawidłowa budowa i funkcjonowanie narządów artykulacyjnych ma wpływ na jakość oraz właściwe brzmienie poszczególnych głosek. Zależna jest od nich precyzja zetknięcia się lub
zbliżenia narządów artykulacyjnych, szybkości ich działania oraz odpowied-
51
WANDA KOSTECKA
nia siła artykulacji. Układ narządów artykulacyjnych względem siebie decyduje o ostatecznym kształcie i jakości głosek. I tak:
1.
Otwarty kanał głosowy sprzyja powstawaniu samogłosek. Gdy powietrze przepływa swobodnie przez jamę ustną lub nosową i nie napotyka po
drodze szczelin i zwarć. Mamy wówczas do czynienia z „centrami emisyjnymi naszej mowy”, ze swoistą „arystokracją fonetyczną”, czyli jej „wysokością samogłoską” (Toczyska 2006 s.10). Samogłoski rozświetlają naszą mowę,
są najważniejsze w mowie głośnej. Dźwięczność samogłosek i ich sylabotwórczy charakter sprawiają, że słowo mówione staje się wyraziste, klarowne
i chętnie słuchane.
2.
Przewężony kanał głosowy przez przeszkody w postaci zwarć i szczelin decyduje o powstawaniu spółgłosek. Spółgłoski w wypowiadanych słowach grupują się wokół samogłosek „jak opiłki żelaza wokół magnesu” (Toczyska, 1992, 26). Umiejętność ich szybkiego i płynnego przechodzenia od
jednej pozycji artykulacyjnej do następnej zależy od sprawności motorycznej
naszych warg języka i pierścienia zwierającego gardło. Przepływ powietrza
i jakość szmeru w przypadku głosek szczelinowych zależy od prawidłowego
zgryzu i stanu naszego uzębienia. Ważna jest także świadomość słuchowo-wymawianiowa, wrażliwość na błędy wymowy i hiperpoprawności.
Anomalie w budowie lub zaburzenie funkcjonowania narządów artykulacyjnych mogą być przyczyną różnorakich wad wymowy. Zaniedbanie
takich wad w dzieciństwie może się utrwalać przez lata i w przyszłości stanowić poważny problem dla osoby dorosłej, gdy zechce być nauczycielem lub
pracować w innym zawodzie, gdzie wymagana jest prawidłowa wymowa.
PROFILAKTYKA I HIGIENA GŁOSU
Głos ludzki jako narzędzie pracy nauczyciela wymaga szczególnej
troski, szeroko pojętej profilaktyki i higieny głosu. Przede wszystkim nauczyciel, przygotowując się do wykonywania zawodu wymagającego posługiwania się głosem, powinien przez umiejętne ćwiczenia wypracować u siebie
nawyki prawidłowej emisji głosu jeszcze podczas studiów. Innym zagadnieniem są zagrożenia chorobami wirusowymi czy bakteryjnymi, przed którymi
możemy się uchronić, dbając o odporność organizmu.
Na narząd głosu mają też wpływ inne negatywne czynniki, które zależą w dużym stopniu od nas samych. Jednym z nich jest niska wilgotność
52
EMISJA GŁOSU JAKO WAŻNY PRZEDMIOT...
powietrza, nieprzewietrzone i za małe sale dla zbyt licznej grupy uczestników
zajęć. Delikatna błona śluzowa naszego narządu głosu, jest szczególnie narażona na wysuszenie, co daje poczucie dyskomfortu i jest przyczyną licznych
chorób krtani. Zalecane jest w tym przypadku popijanie niegazowanej wody
szczególnie w pomieszczeniach ogrzewanych. Okazuje się, że zbyt wilgotne powietrze np.: mgła ma równie niekorzystny wpływ na narząd głosowy.
Osadzając się w górnych drogach oddechowych, powoduje dolegliwości chorobowe. Negatywny wpływ na kondycje naszego głosu ma zbyt wysoka lub
zbyt niska temperatura. Optymalna temperatura pomieszczeń, gdzie pracujemy głosem powinna wynosić 18-21° C (Tarasiewicz 2003, 94). Temperatura
znacznie niższa lub zdecydowanie wyższa może okazać się dla krtani zbyt
szokująca. Zanieczyszczenie powietrza nikotyną, kurzem, alergenami ma
bardzo niekorzystny wpływ na kondycję krtani. Osadzające się zanieczyszczenia na błonie śluzowej narządu głosu powodują jej przekrwienie oraz odruch pochrząkiwania lub kaszlu.
Odrębnym zagrożeniem dla głosu ludzkiego jest obecnie „moda na
krzyk”, mówienie emocjonalne oraz praca w hałasie. Konsekwencją tego są
głosy chore, niektóre nieuleczalnie. Tak więc jeszcze raz podkreślam za zasadne stosowanie prawidłowej emisji głosu w pracy zawodowej nauczycieli.
Świadoma emisja głosu podczas mówienia to szkoła oddychania, fonacji i
prawidłowej artykulacji. Efektywne oddychanie to lepsze ukrwienie i dotlenienie organizmu. Należy zaznaczyć, że oddech oddziałuje także na nasz system nerwowy, przezwyciężając ból, stres, czy zmęczenie.
Należy również unikać zbędnych przeciążeń głosu oraz głośnego mówienia. Jeżeli mówimy zbyt głośno przez dłuższy czas, to mimo stosowania
prawidłowej emisji, jesteśmy narażeni na zmęczenie narządu głosu lub inne
dolegliwości fonacyjne. Równie szkodliwe może okazać się mówienie emocjonalne – mówienie z dużą dawką emocji pozytywnych lub negatywnych.
***
Mimo, iż możliwe problemy z głosem ujawniają się podczas pracy
zawodowej nauczyciela to należy wiedzieć o ich źródłach oraz przyczynach
już przy wyborze tego zawodu. Wskazane byłyby również obowiązkowe badania lekarskie, głównie foniatryczne, które mogłyby wykluczyć anatomicznie uwarunkowane patologie oraz uświadomiłyby przyszłym nauczycielom
zagrożenia płynące z nieprawidłowego posługiwania się głosem. Badania
wskazują, iż problemy głosowe u nauczycieli pojawiają się już w drugim roku
53
WANDA KOSTECKA
ich pracy (Marek 2001, 461). Następny etap patologicznych stanów związanych z przeciążeniem głosu następuje po dziesięciu latach pracy w zawodzie.
Dopiero po piętnastu latach pracy w zawodzie nauczyciela problemy z głosem mogą być uznane jako choroba zawodowa1.
Głosy, które określa się jako stan patologiczny, muszą przejść określoną rehabilitację polegającą na odkryciu pewnej nieprawidłowości działania oraz wyuczeniu nowego, poprawnego sposobu mówienia. Korekta głosu
wymaga ogromnej cierpliwości, wnikliwej kontroli czucia pracy poszczególnych narządów. Każde odczucie napięcia, skurczu, dyskomfortu, czy wręcz
bólu należy zidentyfikować i skorygować – ukształtować poprawnie działający głos, bez względu na jego stan początkowy. W zdecydowanej większości
osób źle pracujących głosem jest to możliwe.
Szczegółowe informacje na ten temat możemy znaleźć w: Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca
2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania
podejrzenia, rozpoznawania stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach,
Dziennik Ustaw z dnia 19 sierpnia 2002 r.
1
54
EMISJA GŁOSU JAKO WAŻNY PRZEDMIOT...
Bibliografia:
Gałkowski T., Jastrzębowska G., 1999 – Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Wyd. Uniw. Opolskiego. Opole.
Kram J., 1995 – Zarys kultury żywego słowa. WSiP. Warszawa.
Lombardo M., 1998 – Przewodnik po starannej polszczyźnie z ćwiczeniami. Wyd. PTTK Kraj. Warszawa.
Lubaś W., Urbańczyk S., 1990 – Podręczny słownik poprawnej wymowy polskiej. Sp. Wyd. Księgarska, Warszawa.
Marek K., 2001 – Choroby zawodowe. PZWL, Warszawa.
Mikuta M., 1963 – Kultura żywego słowa. PZWS, Warszawa.
Polak I., 1990 – Znaczenie emisji głosu w kształceniu nauczycieli. Zesz. Nauk. AM, 55. Wrocław.
Pruszewicz A., 1992: Foniatria kliniczna. PZWL. Warszawa.
Rokitniańska M., Laskowska H., 2003 – Zdrowy głos. Akademia Bydgoska im. K. Wiel-
kiego. Bydgoszcz.
Romaniszyn B., 1957 – Z zagadnień sztuki i pedagogiki wokalnej. Polskie Wyd. Mu-
zyczne, Kraków.
Stuart C., 2002: Sztuka przemawiania i prezentacji. KiW, Poznań.
Szkiełkowska A., Kazanecka E., 2011 – Emisja głosu wskazówki metodyczne. IFPS, Uniw. Med. F. Chopina. Warszawa.
Śliwińska-Kowalska M., 1999 – Głos narzędziem pracy. Poradnik dla nauczycieli. Ins. Med. Pracy. Łódź.
Tarasiewicz B., 2003 – Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu. UNIVERSITAS, Kraków.
Toczyska B., 1992 – Kama makaka ma! Wyprawki dykcyjne. Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
Toczyska B., 2000 – Elementarne ćwiczenia dykcji. Wyd. Podkowa, Gdańsk.
Toczyska B., 2006 – Sarabanda w chaszczach. Wyd. Podkowa, Gdańsk.
Toczyska B., 2007 – Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia. GWP, Gdańsk.
Walencik-Topiłko A., 2009 – Głos jako narzędzie. Materiały do ćwiczeń emisji głosu
dla osób pracujących głosem i nad głosem. Wyd. Harmonia, Gdańsk.
http://www.spiew.avella.pl/nauka_spiewu_aparat_glosowy.html (10.04.2013r.)
55
WANDA KOSTECKA
SUMMARY
Voice emission knowledge and skills as an essential part of teacher's
training
The following article is addressed to the wide audience of career
teachers and those who train to become teachers. The author drawing from
her experience as a speech and language therapist illuminates the significance
of voice emission being a skill that needs to be consciously learned.
Ms Kostecka emphasizes that in depth understanding of breathing
techniques, intonation, and articulation are essential for effective teaching.
The author postulates that frequently, articulation organs related dysfunctions
can be alleviated by any knowledgeable and skillful teacher. Ms Kostecka
suggests the said knowledge and skills ought to be taught to and practiced by
all those seeking to become teachers in the early stages of their academic and
practical training, specifically candidates as well as career teachers having
difficulties with speaking.
56