ekspresja w muzyce - Muzykoteka Szkolna

EKSPRESJA W MUZYCE
Scenariusz lekcji powstały w oparciu o film
pt. Startujemy
dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej,
odcinek 1
Temat lekcji: Ekspresja w muzyce
Czas trwania lekcji: 45 minut
Cel lekcji: po zajęciach uczeń







zna i rozumie pojęcie ekspresji
uświadamia sobie źródło różnych przejawów ekspresji widocznych u wykonawców
potrafi wyrazić słyszaną muzykę za pomocą różnych środków (gestu, ruchu, rysunku)
staje się świadomy procesów energetycznych zachodzących w muzyce
potrafi zrealizować prostą partyturę graficzną
rozwija swą wrażliwość muzyczną poprzez uczestniczenie we wspólnym wykonaniu
utworu
rozwija umiejętność pracy w zespole
Materiały:







film z cyklu Muzykoteka szkolna – seria dla klas. IV-VI szkoły podstawowej, odcinek 1
pt. Startujemy
prezentacja w Power Poincie – w załączniku
szablon do rysunków do skopiowania dla wszystkich uczniów – w załączniku (doc)
rysunek do ćwiczenia końcowego (partytura graficzna) do skopiowania dla wszystkich
uczniów – w załączniku (doc)
nagrania audio następujących utworów:
- F. Chopin Nokturn F-dur op. 15
- F. Chopin Nokturn Des-dur op. 27
- N. Paganini Kaprys 17 (lub 6 w wersji fortepianowej Liszta)
- S. Prokofiew Taniec rycerzy z Romea i Julii
- C. Saint-Saëns Łabędź z Karnawału zwierząt
- C. Saint-Saëns Ptaszarnia z Karnawału zwierząt
- F. Liszt Totentanz
- R. Wagner Cwał Walkirii
nagrania wideo następujących utworów:
- F. Chopin Preludium nr 18 op. 28I, wyk. Vladimir Ashkenazy
- F. Chopin Scherzo h-moll: kilka różnych wykonań
- J.S. Bach Sarabanda z IV Partity fortepianowej, wyk. Glenn Gould
- L. van Beethoven Sonata f-moll op. 57 “Appassionata” cz. I, wyk. Lang Lang
(nagranie z koncertu w Wiedniu)
- L. van Beethoven IX Symfonia, cz. IV, dyr. Leonard Bernstein (nagranie z koncertu
w Wiedniu 1979)
lub dowolne inne przedstawiające wykonawców o wyrazistej ekspresji
słuchawki
Przebieg lekcji:
1. SLAJD NR 1, 2 Wyrażanie muzyki obrazem
 Zapowiadamy, iż za chwilę zabrzmi krótki 3-częściowy utwór. Zadaniem uczniów
będzie... narysowanie go. Rozdajemy uczniom szablony z trzema pustymi
prostokątami SLAJD NR 3, a następnie prosimy ich, by po wysłuchaniu utworu
wypełnili je rysunkami, które zilustrują to, co – ich zdaniem – działo się w muzyce.
Rysunki mogą coś przedstawiać, ale też mogą być abstrakcyjne – pozostawiamy
uczniom całkowitą dowolność.
 Prezentujemy nagranie Nokturnu F-dur op. 15 Chopina (w razie potrzeby
dwukrotnie).
 Uczniowie prezentują swoje prace (można zrobić małą wystawę) – porównujemy je,
staramy się znaleźć cechy wspólne, a także różnice, o najbardziej zaskakujące pomysły
pytamy ich autorów.
 Zadajemy uczniom pytanie o to, co właściwie narysowali? Nie chodzi o treść
rysunków, ale o to, co ilustrują, co było w muzyce, że zasugerowało takie a nie inne
treści rysunkowe SLAJD NR 4. Odpowiedzi wypisujemy na tablicy – być może
pojawią się słowa: uczucia, emocje, nastrój, bądź określenie jakiejś konkretnej
sytuacji/zjawiska/stanu, które przedstawia muzyka. Nie negując trafności tych
określeń, zaproponujmy (jeśli się nie pojawi) jeszcze słowo: energia. Muzykę można
zdefiniować m.in. jako przepływ energii SLAJD NR 5 – jej poziom w danej chwili
bywa większy lub mniejszy, a to buduje narrację, opowieść, kształtuje ową trudną do
nazwania „treść”.
2. Wyrażanie muzyki gestem
 Poprośmy teraz uczniów, aby ten sam utwór spróbowali zobrazować ruchami rąk,
gestami – „baletem rąk” (wszyscy naraz, ale każdy po swojemu) – prezentujemy
kompozycję ponownie, można ewentualnie skrócić ją do fragmentów każdej z 3 części.
 Prosimy uczniów, by sami skomentowali swoje gesty – dlaczego w danej fazie były
takie a nie inne? SLAJD NR 6
 Podobne ćwiczenie z gestami przeprowadzamy dla fragmentów innych utworów, np.
Kaprys 17 Paganiniego (lub 6 w wersji fortepianowej Liszta) bez wstępu, Taniec
rycerzy z Romea i Julii Prokofiewa (również bez wstępu), Łabędź Saint-Saënsa,
Totentanz Liszta, Ptaszarnia z Karnawału zwierząt Saint-Saënsa.
 Prosimy uczniów o przeprowadzenie eksperymentu myślowego: czy łatwo byłoby im
zastosować gesty z przedostatniego utworu w ostatnim? Dlaczego? SLAJD NR 7
Dyskusja.
3. Prezentacja filmu Muzykoteki
4. Ekspresja słuchacza a ekspresja wykonawcy
 Proponujemy uczniom powtórzenie zabawy z filmu – jeden z uczniów w słuchawkach
na uszach ilustruje gestami to, co słyszy, reszta próbuje za pośrednictwem owych
gestów odgadnąć, jaka jest muzyka SLAJD NR 8 (uczniowi prezentujemy Cwał
Walkirii Wagnera, a potem Nokturn Des-dur Chopina).
 Uświadamiamy uczniom, że wszystko, co robiliśmy do tej pory, było reakcją słuchacza
na muzykę. Pytamy uczniów, czy – ich zdaniem – grający muzycy też jakoś „pokazują”
muzykę, którą grają. Prezentujemy przykłady wideo i następnie dyskutujemy z
uczniami o tym, co zobaczyliśmy SLAJD NR 9:
- dlaczego muzycy robią miny i poruszają się podczas grania?
- czy robią to specjalnie?
- czy grając, da się tego nie robić?
- SLAJD NR 10 czy, wykonując ten sam utwór, wszyscy reagują tak samo w tych
samych miejscach? (można tu zaprezentować wideo z kilku wykonań np.
początkowych fragmentów Scherza h-moll Chopina)
- czy te miny i gesty mają jakiś związek z energią, jaką niesie muzyka?
- czy widok grającego muzyka pomaga czy przeszkadza w odbiorze muzyki?
 Wprowadzamy pojęcie ekspresji SLAJD NR 11 – jest to wyrażanie uczuć, w tym
wypadku uczuć, wrażeń, które wywołuje muzyka. Ekspresja wiąże się oczywiście ze
sposobem grania, interpretacją samej muzyki (każdy gra ten sam utwór trochę
inaczej, po swojemu, tak jak czuje), mówimy np. że ktoś coś zagrał bardzo
ekspresyjnie, tzn. wyraziście uzewnętrznił w wykonywanej muzyce swoje uczucia.
Formą ekspresji może być też jednak odwzorowywanie muzyki za pomocą gestów
(mimowolnych, jak i celowych) czy min, ale także np. tańca czy nawet rysunków
SLAJD NR 12.
 Zwracamy uczniom uwagę, że obserwując grającego muzyka (nawet przy wyłączonym
dźwięku) jesteśmy w stanie dużo powiedzieć o tym, jaką energię niesie ze sobą utwór,
w którym miejscu dzieje się coś intensywnego, w którym muzyka łagodnieje itd.
(można zademonstrować przykład wideo z jakiegoś wykonania – bez dźwięku)
5. Koncert
 Opisujemy uczniom ostatnie zadanie, jakie mają do wykonania: za chwilę
przedstawimy im rysunek – będzie to zapis pewnego utworu. Dzielimy klasę na 24 grupy, każda ma za zadanie ten utwór przygotować i wykonać SLAJD NR 13.
 Prezentujemy rysunek SLAJD NR 14 i krótko omawiamy wraz z uczniami,
wskazując na poszczególne fazy: narastanie, kulminacja i nagłe zerwanie, cisza,
pojedyncze zdarzenia zagęszczają się, wyciszenie/redukcja, narastanie, na koniec
3 mocne impulsy.
 Każda grupa wyznacza swojego dyrygenta, który będzie kontrolował przebieg
formy – pokazywał narastanie, wyciszanie, zerwanie, impulsy, wejścia muzyków
itd.
 Jakimi dźwiękami wypełnić tę formę? Można wykorzystać wszystkie, jakie przyjdą
do głowy i jakimi uczniowie dysponują – wszelkie dźwięki/odgłosy wokalne
(śpiew, krzyk, wydobywanie samogłosek, spółgłosek, innych dźwięków,
beatboxing – jeśli ktoś potrafi), klaskanie, tupanie, uderzanie jednymi
przedmiotami o inne (np. długopisem o ławkę, piórnik), dźwięki gadżetów
elektronicznych (komórek, zegarków itp.) i jakiekolwiek inne SLAJD NR 15.
 Wskazujemy uczniom, że w poszczególnych fragmentach mogą (w zależności od
ustaleń) grać wszyscy jednocześnie lub nie (np. włączać się po kolei)
 Dodatkowy element: w którymś momencie musi pojawić się rytm Habanery,
który znamy z filmu (przypominamy go) SLAJD NR 16.
 Sugerujemy plan pracy każdej grupy SLAJD NR 17:
- wybór dyrygenta
- ustalenie zasobu dźwięków
- dobór dźwięków i ilości wykonawców do każdej z faz
- przetestowanie fragmentów, potem całości
 Rozdajemy uczniom rysunki z „partyturą”
 SLAJD NR 18 Każda z grup przedstawia przygotowaną przez siebie kompozycję,
zaś słuchacze oceniają ją samą, jak i wykonanie – czy było ekspresyjne?
Anna Pęcherzewska-Hadrych