problemy reprezentacji - Instytut Globalnej Odpowiedzialności

PROBLEMY REPREZENTACJI
Scenariusz zajęć z wiedzy o społeczeństwie dla szkół ponadgimnazjalnych
Materiały potrzebne do zajęć:
- wydruki załączników do scenariusza do pobrania ze strony internetowej
- papier flipchartowy i markery
- kostki post-it różowe i niebieskie
Podejmowane treści: rola kobiet w życiu publicznym, prawa człowieka, socjalizacja,
reprezentacja w demokratycznym systemie, rola kobiet w rozwoju społecznym.
Ćwiczenie 1
Co kryje imię? [10 min]
Zapytaj się uczniów i uczennice czy wiedzą co znaczy ich imię, kto ich/je tak nazwał,
dlaczego zostali tak nazwane/nazwani? W zależności od liczby uczniów i uczennic możesz
zapytać każdą osobę po kolei lub przykładowo pozwól się wypowiedzieć 3-5 uczennicom i 35 chłopcom.
Pokaż zdjęcie małej dziewczynki np. zdjęcie z gazety (takie, żeby płeć dziecka była łatwa do
rozpoznania) i zapytaj się jak by ją uczniowie i uczennice nazwali. Zrób szybkie głosowanie
nad trzema czy czterema propozycjami, które padną. Zapytaj się „Co by było gdyby
dziewczynkę nazwano…” i podaj męskie imię lub kilka imion (staraj się używać przykładów
imion, które nie występują w grupie uczniów i uczennic obecnych na zajęciach).
Wyjaśnij uczniom i uczennicom, że poprzez imię potwierdza się, że osoba uznana na
podstawie cech biologicznych przy urodzeniu za dziewczynkę jest dziewczynką (nadając jej
imię przeznaczone dla kobiet), a przez wybór imienia z katalogu imion męskich potwierdza
się, że chłopiec jest chłopcem. Możesz dodać, że w momencie narodzin rozpoczyna się
proces kształtowania dziewczynek i chłopców według pewnych najczęściej niepisanych norm
społeczno-kulturowych, a nadanie imienia jest jednym z pierwszych etapów tego procesu.
Powiedz też, że będziecie rozmawiać dziś o tym jak proces ten wpływa to na życie
społeczne i polityczne.
Z życia wzięte –kim jest Emma?
Podczas pobytu w Ugandzie zostałam poproszona o skontaktowanie się z Emmą, która to
osoba miała się zajmować załatwieniem pewnej sprawy dla znajomego mojej znajomej z
Polski. Znajoma z Polski wiedziała tylko, że sprawą zajmuje się Emma. Dostałam więc smsa, z numerem telefonu Emmy i prośbą o „skontaktowanie się z tą kobietą” i żeby
powiedzieć „jej…”. Gdy wybrałam numer usłyszałam jedna męski głos, więc nieco
skonsternowana przywitałam się i powiedziałam, że chciałabym rozmawiać z Emmą.
Usłyszałam „Ja jestem Emma”. Okazało się, że Emma to popularna skrócona wersja
imienia Emmanuel, a nie żeńskie imię, co obie ze znajomą założyłyśmy.
Warto pamiętać
Nie wszystkie języki rozróżniają rodzaj żeński i męski. Większość języków indoeuropejskich
rozróżnia rodzaj żeński i męski zwłaszcza w odniesieniu do trzeciej osoby co najmniej
liczby pojedynczej. Nawet przedmioty otrzymują „płeć” jak np. samochód rodzaju
żeńskiego we francuskim (la gare – gdzie la jest przedrostkiem rodzaju żeńskiego
określonego rzeczownika), ta książka w polskim, ale ten podręcznik czy un sac de main
(franc. torebka, gdy przedrostek un wskazuje na rodzaj męski nieokreślonego
rzeczownika). Także języki semickie jak arabski czy berberski wyróżniają męski i żeński
rodzaj gramatyczny. Ale wiele języków np. z rodzin Niger-Congo największej rodzinie
języków afrykańskich dzieli rzeczowniki ze względu na inne cechy jakościowe np.
przynależność do klasy ludzi lub nie, wielkość, ożywienie itp.
Ćwiczenie 2
W krainie zabawek [15 -20 min]
Rozdaj uczniom i uczennicom karteczki post-it – spróbuj dać chłopcom karteczki o kolorze
różowym, a dziewczynkom o kolorze niebieskim, a jeżeli pojawią się komentarze np.
niechęć do takiego podziału zapytaj „A kto powiedział, że kolor różowy lub niebieski jest
zarezerwowany dla dziewczyn lub dla chłopaków?”. Uprzedź też, że porozmawiacie o tym
po ćwiczeniu. Poproś uczniów i uczennice, żeby napisali na otrzymanych karteczkach (na
każdej osobno) jakie prezenty dostawały i dostawali w dzieciństwie, jakie chcieli i chciały
dostawać.
Warto mieć też przygotowane kilka karteczek z przykładowymi zabawkami: rower, lalka,
pluszowy miś, domek dla lalek, zestaw do majsterkowania, mini-kuchnia, zdalnie
sterowany samochód, piłka, skakanka, koszulka reprezentacji w piłkę nożną, pistolet, gra
na play station, lakier do paznokci, klocki, komputer, kosmetyki do makijażu (imitujące
makijaż) np. balsamy do ust, cienie, zestaw lekarski, guma do skakania, puzzle, kolczyki,
gra planszowa – np. monopol, scrabble, naszyjnik, zegarek, strój księżniczki, strój
Spidermana, plecak z serii Witch, żołnierzyki, roboty itp.
Poproś uczniów i uczennice, żeby przykleili swoje propozycje na tablicy lub karcie
flipchartowej. Jeżeli informacje są dość ogólne np. „ubranie” staraj się dopytać o szczegóły
np. jakie, w jakim kolorze. Podziel tablicę lub kartę flipchartową na dwie kolumny:
„dziewczynki” i „chłopcy” (ale nie rysuj linii po środku). Spróbujcie pogrupować karteczki
na te prezenty, które dostają dziewczynki (niebieskie karteczki) i te które dostają chłopcy
(karteczki różowe). Gdy dana rzecz pojawia się zarówno na niebieskich jak i różowych
karteczkach, umieść je pomiędzy dwiema kolumnami. Gdy nie pojawiły się rzeczy, które
masz przykładowo napisane na karteczkach możesz powiedzieć, że kiedy Ty kupowałaś/eś
prezenty dla dziecka w swojej rodzinie popularne były jeszcze inne rzeczy i przy każdej
zapytaj się dla kogo byłaby przeznaczona.
Przyjrzyjcie się jeszcze raz tablicy i podsumujcie ćwiczenie. Pytania do dyskusji:
- Czy widoczny jest podział na prezenty specyficzne dla dziewczynek i dla chłopców?
- Jakie mają wrażenia dotyczące podziału kolorystycznego, gdy niebieskiego używają
dziewczynki a różowego chłopcy?
- Prezenty jakiego typu są zarezerwowane dla chłopców a jakie dla dziewczynek?
- Jakie cechy w dziewczynkach i chłopcach mogą kształtować takie a nie inne zabawki,
przedmioty? Możesz wymienić też pewne cechy np.: siła, piękno/uroda, rywalizacja,
opiekuńczość, zręczność, sprawność. Warto wypisać wnioski na tablicy.
Możesz też rozwinąć pracę nad ostatnim pytaniem. Przygotuj dwie karty flipchartowe –
jedną z napisem KOBIETA, drugą z napisem MĘŻCZYZNA. Zapytaj uczniów jaka powinna
być „prawdziwa kobieta” a jaki „prawdziwy mężczyzna”? Podziel uczniów i uczennic na
dwie grupy i poproś, by każda z nich opracowała zestawienie cech dla danej płci.
Porównajcie potem zestawienie dla mężczyzn i kobiet i zastanówcie się jakie jest związek
między wymienionymi tam cechami a zabawkami przypisanymi dziewczynkom i chłopcom
wcześniej. Czy zabawy danymi przedmiotami kształtują oczekiwane cechy prawdziwej
kobiety i prawdziwych mężczyzn?
Na koniec zapytaj się też: czy uczniowie i uczennice sądzą, że dzieci w innych kulturach
również dostawałyby takie same przedmioty oraz czy sądzą, że również widoczny byłby
podział na rzeczy dla chłopców i dla dziewczynek?
Podsumuj:
We wszystkich kulturach istnieje kulturowy i społeczny podział na role przypisywane
kobietom i mężczyznom. Do pełnienia tych ról dziewczynki i chłopcy są przygotowywani od
dzieciństwa, m.in. poprzez kształtowanie pewnych cech, zachowań uznawanych za
„kobiece” lub „męskie”, za pomocą różnych przedmiotów przypisywanych konkretnej płci,
w tym konkretnych zabawek.
Wprowadź pojęcia i rozróżnienie na płeć biologiczną (ang. sex) i płeć kulturową (ang.
gender). Możesz się odwołać do definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO):
Płeć biologiczna odnosi się do biologicznych i fizjologicznych cech
charakterystycznych, które definiują mężczyzn i kobiety.
Płeć kulturowa odnosi się do społecznie konstruowanych ról, zachowań, działań i
atrybutów, które dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla kobiet i mężczyzn.
Aspekty płci biologicznej nie są tak zróżnicowane między poszczególnymi społeczeństwami
ludzkimi, natomiast społeczeństwa różnią się one znacznie w przypadku realizacji płci
kulturowej.
Warto zauważyć, że rozróżnienie na płeć biologiczna i kulturową widoczne jest w języku płeć biologiczną opisuje się poprzez przymiotniki męski i żeński, podczas gdy do płci
kulturowej odnoszą się przymiotniki „męski” i „kobiecy”. (W języku angielskim istnieje
także rozróżnienie na „męski” w rozumieniu biologicznym – male oraz na „męski” w
rozumieniu kulturowym masculine).
Dodaj, że co do takiego podziału istnieją pewne dyskusje w środowiskach akademickich.
Pojawiają się też ważne głosy, że nie tylko płeć kulturowa, ale także płeć biologiczna jest w
dużym stopniu konstruktem – kształtowana przez obowiązujące w danym miejscu w
danym czasie normy społeczno-kulturowe (np. teksty Judith Butler).
Poproś uczniów o przykłady dla rozróżnienia między kobietami i mężczyznami o
charakterze biologicznym i o charakterze kulturowym.
Ew. przykłady:
Płeć biologiczna: Mężczyźni mają większe kości niż kobiety. Kobiety menstruują.
Płeć kulturowa: W Polsce jak i w wielu innych krajach kobiety zarabiają mniej niż
mężczyźni za tę samą pracę. W Wietnamie znacznie więcej mężczyzn pali, gdyż palenie
wśród kobiet nie było tradycyjnie uważane za odpowiednie.
Ćwiczenie 3
wyROLowaE [20 min]
Podziel uczniów i uczennice na pięć grup. Najlepiej unikać sytuacji, by w którejś z grup
znalazła się tylko jedna osoba danej płci - grupy więc powinny być albo w całości z
reprezentacją jednej płci lub z min. 2 osobami tej samej płci. Rozdaj odpowiednie instrukcje i
materiały dla każdej z grup dostępne w aneksach. Podsumujcie wnioski z pracy w grupach
wspólnie na forum.
Dodatkowe pytania do dyskusji:
- Jak wygląda sytuacja kobiet w sferze prywatnej a jak w sferze publicznej? W której sferze
dominują kobiety a w której mężczyźni?
- Jak silna jest reprezentacja kobiet w życiu publicznym?
PRZERWA
Ćwiczenie 4
Zobowiązania [10 min]
Rozdaj dotychczasowym grupom materiały z fragmentami z Konwencji w sprawie likwidacji
wszelkich form dyskryminacji kobiet. Po zapoznaniu się uczniów i uczennic z fragmentami
konwencji – zastanówcie się z uczniami i uczennicami:
- na ile te prawa są realizowane w świetle informacji z dotychczasowej pracy w grupach?
- czego brakuje, by prawa te były realizowane?
- jak rozumieć równość, w tym równość płci oraz jej łamanie czyli dyskryminację? Czy
równość to traktowanie wszystkich w ten sam sposób? Co się dzieje, gdy równo traktuje się
ludzi żyjących w odmiennych warunkach? Czy prowadzi to raczej do utrwalenia czy redukcji
niesprawiedliwości?
Konwencja w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
(CEDAW) została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 18 grudnia 1979 r. Jest to
najważniejszy międzynarodowy dokument wyznaczający standardy ochrony praw kobiet we
wszystkich obszarach życia. Rządy państw sygnatariuszy są zobowiązane do co czteroletniego
sprawozdawania do Komitetu CEDAW o sytuacji kobiet w danym kraju, o postępach lub wyzwaniach
we wdrażaniu zapisów Konwencji.
W 1995 roku podczas Czwartej światowej konferencji w sprawie kobiet w Pekinie w dokumencie
końcowym zawarto zestaw działań stanowiący wskazówki dla instytucji państwowych,
międzynarodowych, organizacji pozarządowych i sektora prywatnego dla wdrażania postanowień
Konwencji. Rekomendowane działania zostały opracowane dla dwunastu obszarach, które mają
kluczowe znaczenie dla walki z dyskryminacją – ubóstwo, edukacja, zdrowie, przemoc, konflikt
zbrojny, gospodarka, władza, prawa człowieka, media środowiska, dziewczęta, mechanizmy
podnoszące status kobiet.
Konwencja (CEDAW) oraz tzw. Platforma Pekińska stanowią najobszerniejszy zbiór obowiązujących
prawnie regulacji dotyczący ochrony praw kobiet.
Więcej o Konwencji i Komitecie CEDAW można dowiedzieć się pod poniższym
linkami:http://www.unic.un.org.pl/mechanizmy_ochrony/kldk.php,
http://www.unic.un.org.pl/dyskryminacja/ct_cedaw.php
Więcej o Pekińskiej Platformie Działania można przeczytać pod poniższym linkiem:
http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/platforma_dzialania.php
Warto pamiętać, że ważnym zobowiązaniem międzynarodowym uwzględniającym
wyzwania związane z różnymi warunkami i możliwościami kobiet i mężczyzn są Milenijne
Cele Rozwojowe.
Wymiar płci w Milenijnych Celach Rozwoju
Milenijne Cele Rozwoju (MCR) przyjęte na szczycie ONZ w 2000 roku są konkretnym
zobowiązaniem ze strony państw najbogatszych do działań na rzecz redukcji ubóstwa na
świecie w perspektywie do 2015 roku. MCR uznają równość kobiet i mężczyzn jako cel sam
w sobie, jak również jako ważny aspekt w realizacji części z nich.
Cel 2: Zapewnić powszechne nauczania na poziomie podstawowym.
- Zapewnić, że do 2015 roku dzieci na całym świecie – zarówno chłopcy jak i dziewczęta –
będą mogły ukończyć szkołę podstawową.
Cel 3: Zapewnić równość płci i awansu społecznego kobiet.
- Wyklinować nierówny dostęp płci do pierwszego i drugiego szczebla edukacyjnego do
2005 roku i na wszystkich szczeblach do 2015 roku.
- Zwiększyć udział kobiet w zatrudnieniu poza sektorem rolniczym
- Zwiększyć udział kobiet w pracach parlamentów krajowych
Cel 5. Poprawić opiekę zdrowotną nad matkami.
- Zmniejszyć umieralność okołoporodową o 2/3.
- Zwiększyć liczbę urodzeń przy wykwalifikowany personelu
- Osiągnąć do 2015 roku uniwersalny dostęp do zdrowia reprodukcyjnego.
Ćwiczenie 5
IDOLKI [15 min]
Rozpocznij od wprowadzenia, że na całym świecie kobiety indywidualnie i grupowo (w
ramach organizacji społeczeństwa obywatelskiego, stowarzyszeń), w tym z poparciem
mężczyzn, działają na rzecz poprawy sytuacji kobiet, zwiększenia ich wpływu na życie
społeczne i przybliżenia się do zapisanych w deklaracjach międzynarodowych postanowień
dotyczących ich praw.
Rozdaj grupom materiały z załączników. Omówcie na forum ogólnym:
- jakie inicjatywy w danym przypadku podjęto?
- z jakimi wyzwaniami spośród omawianych dotychczas się zmierzono?
- czy dane inicjatywy przyczyniają się do rozwoju społeczeństwa?
DEBATA [15 min]
Podziel uczniów i uczennice na cztery grupy, w których przygotują się do debaty pt.:
Reprezentacja - równy udział kobiet i mężczyzn w życiu publicznym – szanse i zagrożenie.
Rozdaj odpowiednie materiały grupom i poproś, żeby uczniowie i uczennice porozmawiali o
nich w grupie i byli gotowi do przedstawiania swoich argumentów. Tematy do dyskusji
- Czy warto czy nie warto wspierać zrównywanie udziału, zwiększenie reprezentacji kobiet w
życiu publicznym? Dlaczego? Jakie są lub mogą być korzyści a jakie są lub mogą być
zagrożenia?
- Dlaczego ważna jest reprezentacja różnych grup społecznych w życiu publicznym?
- Jakie działania mogą być podejmowane dla zwiększania reprezentacji kobiet w życiu
publicznym? Spróbujcie ocenić tzw. akcje afirmatywne np. systemy kwotowe w parlamentach
lub na stanowiskach zwierzchnich w biznesie.
- Jakie jeszcze inne kategorie lub grupy społeczne poza kobietami mogłyby wymagać
wsparcia w większym udziale w życiu publicznym?
Na koniec zajęć wyznacz oś w sali o jednym końcu 0 i drugim 100 procent i poproś uczniów i
uczennice, by ustawili się w miejscu, z odsetkiem kobiet, który chcieliby widzieć w życiu
publicznym.
Materiał sfinansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach konkursu
"Szkoła z pasją". Publikacja wyraża wyłącznie poglądy Instytutu Globalnej
Odpowiedzialności i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa
Edukacji Narodowej.
Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO)
Adres korespondencyjny: ul. Bachmacka 1/11, 02-647 Warszawa
Biuro: ul. Nowy Świat 23/25 lok. 54, 00-029 Warszawa
e-mail: [email protected]
www.igo.org.pl
www.silnepoludnie.pl