ochrona słuchu – broszura dla pracowników

ochrona słuchu – broszura dla pracowników

OCHRONA ZDROWIA
BROSZURA INFORMACYJNA DLA PRACOWNIKÓW
EKSPONOWANYCH NA HAŁAS
Z UDZIAŁEM HAŁASU NISKOCZĘSTOTLIWOŚCIOWEGO
Marta Boroń, Krystyna Pawlas
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu
2013
Praca przygotowana w ramach upowszechnienia wyników badań uzyskanych przy realizacji
projektu II.B.09 pt.:
Opracowanie
propozycji
kryteriów oceny szkodliwości i uciążliwości hałasu
z dominującym udziałem infradźwięków i hałasu niskoczęstotliwościowego w ekspozycji
zawodowej
wykonanej w ramach PROGRAMU WIELOLETNIEGO pn. „Poprawa bezpieczeństwa
i warunków pracy” II etap, okres realizacji: lata 2011-2013 finansowanego ze środków
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego/Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
Koordynator programu: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.
2
Spis treści
1. Wstęp ...................................................................................................................................... 4
2. Dźwięk a hałas – czym się to różni? ...................................................................................... 4
3. Budowa ucha człowieka ......................................................................................................... 8
4. Zakres słyszenia ucha ludzkiego .......................................................................................... 11
4.1. Hałas infradźwiękowy i niskoczęstotliwościowy.......................................................... 12
5. Energia fali dźwiękowej - kiedy jest za głośno? .................................................................. 13
6. Wpływ hałasu na organizm człowieka ................................................................................. 14
6.1. Uszkodzenie słuchu ....................................................................................................... 14
6.2. Pozasłuchowe skutki hałasu .......................................................................................... 15
6.3. Wpływ infradźwięków na organizm człowieka ............................................................ 16
7. Hałas w środowisku pracy.................................................................................................... 17
7.1. Przepisy dotyczące ochrony pracownika przez hałasem w miejscu pracy ................... 17
8. Ochrona słuchu ..................................................................................................................... 18
8.1. Jak prawidłowo stosować ochronniki słuchu? .............................................................. 18
9. Podsumowanie ..................................................................................................................... 21
10. Wykaz obowiązujących rozporządzeń ............................................................................... 22
11. Literatura ............................................................................................................................ 23
3
1. Wstęp
Wielu pracowników styka się w życiu zawodowym z różnorodnymi czynnikami
środowiskowymi, które wpływają na sprawność psychofizyczną, obniżają satysfakcję z pracy
i oddziaływują szkodliwie na ich stan zdrowia.
Wśród takich czynników środowiskowych, najczęstszą szkodliwością jest hałas. Hałas
jest wszechobecny, w pracy, w domu, w drodze na wypoczynek. Hałas może utrudniać
wykonywanie pracy i szkodzić zdrowiu w miejscu pracy, ale także stwarza zagrożenie
w środowisku pozazawodowym.
2. Dźwięk a hałas – czym się to różni?
Każdy dźwięk to drgania cząsteczek ośrodka (np. powietrza), które rozchodzą się
w polu akustycznym od źródła w postaci fal, czyli naprzemiennych zagęszczeń i rozrzedzeń
cząsteczek, a więc jest wytwarzany przez wszelki ruch. Zaburzenia w postaci zagęszczeń
i rozrzedzeń (rys. 1) rozchodzą się w środowisku sprężystym takim jak powietrze, ciecze,
ciała stałe. W zależności od ośrodka, fale akustyczne rozchodzą się z różną prędkością – dla
powietrza prędkość dźwięku wynosi 340 m/s.
Rys. 1. Propagacja fali akustycznej: naprzemienne zagęszczenia i rozrzedzenia cząsteczek
powietrza.
Dźwięk rozprzestrzenia się od źródła do otocznia. Rozchodzeniu się dźwięku
towarzyszą lokalne zmiany ciśnienia atmosferycznego (p). Wielkość tych zmian można
mierzyć w jednostkach ciśnienia - paskalach (Pa). Przestrzeń wokół źródła w której rozchodzi
się dźwięk nazywamy polem akustycznym. Wywołanie drgań cząstek ośrodka wymaga
przekazania im energii, która wraz z rozchodzeniem się fali akustycznej jest przekazywana
dalej obejmując coraz większą przestrzeń. W miarę oddalania się od źródła dźwięku (hałasu)
zmniejsza się jego natężenie, gdyż wyemitowana energia rozkłada się na większą
powierzchnię oraz jest pochłaniana przez to środowisko.
4
Dźwięk wygenerowany przez źródło dźwięku oddalając się od źródła zanika
(cichnie). Prędkość z jaką zanika zależy między innymi od częstotliwości oraz środowiska
w którym się rozchodzi. Zanikanie dźwięku wraz z odległością od źródła jest pokazane na
rysunku nr 1. Im częstotliwość dźwięku jest wyższa, tym dźwięk szybciej zanika. Dźwięki
o niskich częstotliwościach mogą rozchodzić się na znaczne odległości.
Ilość energii przekazywana przez źródło dźwięku w jednostce czasu nazywa się mocą
akustyczną źródła (P). Jednostką mocy akustycznej jest wat (W). Ilość energii przepływającej
w jednostce czasu przez jednostkę powierzchni określa się natężeniem dźwięku (I).
Dźwięki dzielą się na dźwięki proste (drgania sinusoidalne o jednej częstotliwości tony) i dźwięki złożone z tonów: wielotony i szumy.
Najprostszą formą fal dźwiękowych są fale sinusoidalne (rys. 2). Są to dźwięki proste
czyli tony.
Rys. 2. Fale sinusoidalne: dźwięk prosty czyli ton.
Dźwięki mogą się różnić wysokością, natężeniem i barwą. Wysokość dźwięku jest
związana z częstotliwością drgań źródła (rys. 3): częstotliwościom małym odpowiadają
dźwięki niskie, a wysokim częstotliwościom – wysokie dźwięki.
5
Rys. 3. Wysokość dźwięku związana jest z częstotliwością drgań.
Natężenie dźwięku mierzy się ilością energii przenoszonej w jednostce czasu przez
jednostkę powierzchni ustawionej prostopadle do promienia fali: I = E/S [W/m2] (rys. 4).
Rys. 4. Natężenie dźwięku jako ilość energii w jednostce czasu.
Barwa dźwięku zależy od liczby składowych tonów harmonicznych i stosunków ich
natężeń.
W życiu codziennym tony w środowisku otaczającym człowieka (dźwięki proste tony) zdarzają się tylko w specyficznych i wyjątkowych sytuacjach. W przypadku kilku
tonów trwających w tym samym czasie, dochodzi do ich sumowania się, przez co ich wartości
mogą ulegać wzmacnianiu, bądź wyciszaniu. Zatem suma jest wypadkową tonów składowych
(rys. 5).
6
Rys. 5. Suma trzech tonów składowych - krzywa czarna. Tony składowe o różnych
częstotliwościach – krzywe kolorowe.
Widmo dźwięku jest to zbiór częstotliwości składowych tworzących dźwięk. Szumy
są to dźwięki składające się z nieskończonej liczby tonów – mają widmo ciągłe. Zwykle
jednak na hałas składa się wiele częstotliwości, z szerokiego zakresu szumu słyszalnego (rys.
6).
Rys. 6. Jednotonowy czysty dźwięk i wieloczęstotliwościowy szum.
Każdy dźwięk złożony można rozłożyć na sumę dźwięków prostych, a rozkład taki
nazywa się analizą częstotliwościową i jest ona wykorzystywana do badania właściwości
hałasu, mowy, instrumentów muzycznych itd. Działanie odwrotne - synteza dźwięków czyli
sumowanie dźwięków prostych może służyć do wytwarzania określonych sygnałów
akustycznych np. alarmowych, ostrzegawczych, muzyki czy też sztucznej mowy.
Dźwięk, który istnieje w naszym umyśle może być wrażeniem przyjemnym lub
nieprzyjemnym (a to nie jest mierzalne), może być głośny lub cichy.
W przemyśle źródłami dźwięku (hałasu) są stosowane narzędzia i urządzenia oraz
technologie. Źródło dźwięku charakteryzuje jego moc akustyczna. Im źródło ma większą moc
tym więcej hałasu emituje do środowiska.
7
Hałas to wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki
oddziałujące na zmysł i narząd słuchu, na inne zmysły oraz inne części organizmu człowieka
[1]. Uznanie dźwięku za hałas jest każdorazowo sprawą subiektywną zależną często od
nastawienia psychicznego, ale nawet muzyka jeśli jest bardzo głośna może być szkodliwa dla
narządu słuchu.
3. Budowa ucha człowieka
„Mobilki mobilki, jak mnie słychać?”
Aby móc odpowiedzieć na to pytanie, dźwięk musi pokonać dość skomplikowaną
drogę. Najpierw dźwięk musi pokonać drogę powietrzną od źródła, jako fala dźwiękowa.
Małżowina uszna zbiera fale dźwiękowe i naprowadza je do zewnętrznego przewodu
słuchowego. Fale dźwiękowe padające na błonę bębenkową wprawiają ją w drgania, które są
zależne od poziomu głośności dźwięku – im głośniej, tym mocniej drga błona bębenkowa. Za
błoną znajdują się trzy kosteczki słuchowe, połączone w łańcuszek: młoteczek, kowadełko
i strzemiączko. Kosteczki przenoszą drgania do ucha wewnętrznego, gdzie w ślimaku
dochodzi do pobudzenia właściwych komórek słuchowych. Tutaj, pojedyncze komórki zwane
rzęsatymi, zamieniają drgania na impuls bioelektryczny, który nerwem słuchowym dociera do
mózgu. W słuchowych ośrodkach korowych sygnały te są analizowane pod względem
natężenia, czasu trwania i elementów składowych, a w ośrodku pamięciowym słuchu - także
informacji w nich zawartych. I dopiero teraz, po pokonaniu całej drogi słuchowej, można
powiedzieć, że człowiek słyszy.
Poniżej ilustracja (rys. 7) obrazująca drogę słuchową, jaką musi przebyć impuls
dźwiękowy od źródła aż do mózgu człowieka.
8
Rys. 7. Droga słuchowa człowieka (na podstawie materiałów Starkey).
9
Zadaniem zmysłu słuchu jest odbiór i rozróżnianie wszystkich sygnałów
dźwiękowych. Docelowymi komórkami zmysłowymi narządu słuchu są komórki rzęsate,
znajdujące się w ślimaku, w uchu wewnętrznym. Wyposażone we rzęski reagujące na
drgania, odbierają bodźce zewnętrzne, przekształcają na impuls nerwowy i wysyłają tę
informację do mózgu (rys. 8).
Rys. 8. Ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. Zniszczone komórki rzęsate przestają być
zdolne do odbierania bodźców.
Gdy komórki rzęsate zbyt często są narażone na hałas, tracą rzęski i zmniejsza się ich
wrażliwość. Przy długotrwałym narażeniu komórki ulegają nieodwracalnemu uszkodzeniu, co
skutkuje stopniowo pojawiającymi się ubytkami słuchu, ponieważ zniszczone komórki
rzęsate przestają być zdolne do prawidłowego odbierania bodźców.
10
4. Zakres słyszenia ucha ludzkiego
Czułość słuchu dla każdej częstotliwości jest inna: mała jest dla fal o niskiej
i wysokiej częstotliwości. Ucho człowieka przystosowane jest do odbierania dźwięków
o określonej częstotliwości: jako słyszalne określa się dźwięki o częstotliwości od 20 do
20 000 Hz (rys. 9). Dźwięki spoza tego zakresu częstotliwości są w tzw. normalnych
warunkach niesłyszalne.
Ze względu na zakres częstotliwości, dźwięki dzieli się na:
- infradźwięki – od 1 Hz do 20 Hz, niesłyszalny dla człowieka, lecz dźwięki z tego zakresu
częstotliwości mogą być słyszalne przy wysokich poziomach: dla częstotliwości 6 - 8 Hz próg
słyszenia to około 100 dB, a dla częstotliwości 12 - 16 Hz około 90 dB [2]. Najczęściej
infradźwięki o wysokim poziomie głośności mogą być odczuwalne nie tylko w uchu jako
specyficzne dudnienia (pulsujący ucisk w uchu), ale i całym ciałem jako drgania.
- dźwięki słyszalne – od 20 do 20 000 Hz. Dla zakresu częstotliwości średniowysokich (20005000 Hz) czułość jest duża, ponieważ jest to zakres niezbędny do prawidłowego zrozumienia
ludzkiej mowy.
- ultradźwięki – powyżej 20 000 Hz, niesłyszalny przez ucho ludzkie. Osoby starsze nie
słyszą dźwięków o częstotliwości 10 000 Hz.
Przyjmując zakres częstotliwości jaki tworzą hałas, dzielimy go na
infradźwiękowy,
słyszalny
i
ultradźwiękowy.
Często
wyróżnia
się
niskoczęstotliwościowy, który obejmuje zwykle zakres od 10 do 250 Hz.
hałas
hałas
Rys. 9. Podział dźwięków w zależności od częstotliwości.
Wykres poniżej (rys. 10) przedstawia zakres słyszenia człowieka, w tym zakres
dźwięków muzyki oraz zakres dźwięków mowy. Próg słyszenia to krzywa wyników pomiaru
najmniejszego natężenia dźwięku wywołujące wrażenia słuchowe dla kolejnych
częstotliwości w pełnym zakresie słyszalnym. Natężenie dźwięku, które jest zbyt wysokie
i wywołuje ból, w zależności od częstotliwości tworzy krzywą progu bólu.
11
Rys. 10. Próg słuchu, próg bólu oraz zakresy słyszenia człowieka, dźwięków muzyki i mowy
ludzkiej.
4.1. Hałas infradźwiękowy i niskoczęstotliwościowy
Infradźwięki i hałas niskoczęstotliwościowy są wszechobecne w środowisku życia
i pracy człowieka. Według polskiej normy hałas infradźwiękowy jest definiowany jako hałas,
którego widmo jest zawarte w paśmie częstotliwości od 1 do 20 Hz (wg wersji normy 1986
hałas infradźwiękowy obejmował zakres do 50 Hz), natomiast brak w niej definicji hałasu
niskoczęstotliwościowego. Ekspozycja na hałas infradźwiękowy i niskoczęstotliwościowy
w miejscu pracy dotyczy kierowców środków transportu, operatorów sprężarek tłokowych,
pomp próżniowych, pieców hutniczych (zwłaszcza pieców elektrycznych łukowych), młotów
kuźniczych, maszyn drogowych niskoobrotowych maszyn przepływowych (sprężarki,
wentylatory, silniki), urządzeń energetycznych (młyny, kotły, kominy), piece hutnicze oraz
urządzenia odlewnicze (formierki, kraty wstrząsowe) i innych. Biorąc pod uwagę wyżej
wymienione urządzenia należy dodać, że pracownicy obsługujący te urządzenia są narażeni
także na hałas słyszalny o znacznych poziomach. W efekcie pracownicy tacy są znacznie
bardziej obciążeni hałasem, i skutki takiej ekspozycji mogą być rozleglejsze niż to ma miejsce
w przypadku ekspozycji na sam hałas słyszalny.
W większości przypadków infradźwięki w środowisku pracy są poza zakresem
słyszenia ludzkiego ucha.
12
5. Energia fali dźwiękowej - kiedy jest za głośno?
Energia fali dźwiękowej ma dużą rozpiętość. Najcichszy dźwięk jaki jest w stanie
usłyszeć człowiek o prawidłowym słuchu wynosi ma ciśnienie 20 μPa (0,00002 Pa),
a dźwięki o ciśnienie powyżej 200 Pa wywołują już ból uszu. Zatem ciśnienie dźwięku
powodującego ból jest 10 000 000 większe od ciśnienia najcichszego dźwięku jaki normalnie
(bez ubytków słuchu) słyszący człowiek może usłyszeć. Gdy wielkości zmieniają się
w bardzo szerokim zakresie wygodnie jest używać skali logarytmicznej i wówczas używa się
decybela. Zatem choć ciśnienie fali dźwiękowej może być mierzone tak jak ciśnienie
atmosferyczne w paskalach, to powszechnie stosuje się skalę logarytmiczną. Wówczas
poziom ciśnienia akustycznego (poziom hałasu) jest wyrażony w decybelach (rys. 11).
Poziom dźwięku od którego dźwięki zaczynają być słyszane (u osoby z normalnym słuchem)
wynosi 0 dB, a ból powodują dźwięki o poziomie 120 - 140 dB.
Rys. 11. Poziomy hałasu wyrażone w decybelach oraz paskalach.
13
6. Wpływ hałasu na organizm człowieka
Hałas to jeden z czynników otaczającego środowiska, który wpływa na cały organizm
człowieka. Stanowi zagrożenie dla zdrowia na nawet życia, utrudnia lub uniemożliwia
wykonywanie pracy. Hałas również wpływa na sprawność umysłową człowieka, w tym także
na efektywność i jakość jego pracy oraz możliwość snu i wypoczynku w miejscu
zamieszkania.
Hałas w środowisku pracy jest przyczyną zawodowego uszkodzenia słuchu, wpływa
szkodliwie na cały organizm człowieka, zwiększa prawdopodobieństwo wypadków oraz
pomniejsza efektywność pracy. Zawodowe uszkodzenie słuchu zajmuje od lat czołowe
miejsce na liście chorób zawodowych.
6.1. Uszkodzenie słuchu
Przedłużające się narażenie na hałas powyżej 85 dB skutkuje uszkodzeniem narządu
słuchu. Ubytki słuchu powstałe w skutek hałasu pojawiają się powoli, w konkretnych
punktach skali częstotliwości. Człowiek nie staje się głuchy z dnia na dzień, lecz z powodu
pohałasowego uszkodzenia narządu słuchu przesuwa się próg słyszenia, możliwości
odbierania dźwięków słabną, zwłaszcza na częstotliwości 4000 Hz. Wraz z pogłębianiem się
urazu akustycznego, czyli niszczeniem komórek rzęsatych, możliwości odbiorcze ślimaka
zostają upośledzone również na innych częstotliwościach. Osoba z ubytkiem słuchu ma
trudności ze zrozumieniem mowy, ma wrażenie, że rozmówca bełkocze, mówi niewyraźnie.
Pojawiają się problemy w prawidłowej ocenie głośności dźwięków, rozróżnianiu ich
wysokości oraz pogarsza się możliwość określania kierunku, z którego dźwięk dochodzi.
Narażenie na hałas, zwłaszcza impulsowy, szczególnie o wysokim poziomie
szczytowym, powyżej 140 dB, może powodować natychmiastowe uszkodzenie
anatomicznych struktur składowych ucha, co skutkuje nagłą głuchotą. Również wieloletnie
narażenie na hałas, związany np. z wykonywaną pracą czy hobby (np. strzelectwo, gra na
głośnych instrumentach muzycznych), może prowadzić do upośledzenia narządu słuchu.
Pierwsze ubytki słuchu pojawiają się na częstotliwości 4000 Hz, a później właśnie na
tej częstotliwości pogłębiają się najsilniej. Im dłużej trwa narażenie na hałas, tym ubytki
słuchu są poważniejsze, oraz zaczynają obejmować swym zasięgiem coraz szersze pasmo
częstotliwości.
14
Poniżej audiogram (rys. 12), czyli wynik audiometrii tonalnej, badania progu słyszenia
człowieka, z zaznaczonymi przesuniętymi progami, zależnie od głębokości uszkodzenia
narządu słuchu.
Infradźwięki i hałas niskoczęstotliwościowy nie stanowi tak wysokiego ryzyka
uszkodzenia słuchu jak hałas słyszalny, niemniej przy bardzo wysokich poziomach bliskich
granicy bólu może też dochodzić do uszkodzenia słuchu.
Rys. 12. Audiogram obrazujący trwałe ubytki słuchu, na podstawie Murzyńskiego i Puto [3].
1 – ubytek powierzchniowy, 2 – ubytek poważny, 3 – ubytek wskazujący na rozległą
głuchotę.
Poważny ubytek słuchu oraz rozległa głuchota wiąże się z utratą lub poważniejszym
ograniczeniem możliwości prowadzenia rozmów w normalnym życiu codziennym. Ponadto,
utrata lub ograniczenie możliwości utrzymywania słownego kontaktu z własnym
środowiskiem jest z punktu widzenia pracownika najbardziej przykrą konsekwencją
pojawienia się trwałego uszkodzenia słuchu. Pohałasowym ubytkom słuchu często
towarzyszy dzwonienie lub szum w uszach, co stanowi dodatkową uciążliwą dolegliwość.
6.2. Pozasłuchowe skutki hałasu
Hałas, poza oddziaływaniem bezpośrednio na zmysł słuchu, wpływa także na inne
narządy człowieka.
Naturalne anatomiczne połączenia drogi słuchowej umożliwiają bodźcom słuchowym
oddziaływanie na stan i funkcję narządów wewnętrznych, w tym na aktywność układu
wydzielniczego. Gruczoły o wydzielaniu dokrewnym wywołują
reakcje układu
oddechowego, układu krążenia, przewodu pokarmowego i wielu innych narządów.
Przykładem fizjologicznych reakcji całego organizmu na bodźce akustyczne mogą być
odruchy motoryczne, polegające na skurczu mięśni szyi, głowy i oczu, które kierują głowę
i wzrok w stronę źródła dźwięku.
Pod wpływem krótkich sygnałów dźwiękowych o poziomach przekraczających 75 dB
zmienia się oporność elektryczna skóry, zmienia się rytm oddechowy (oddechy stają się
15
głębsze i wolniejsze), pojawia się reakcja układu krążenia (skurcz obwodowych naczyń
krwionośnych, wzrost oporów krążenia, w mniejszym stopniu zmiana ciśnienia krwi
i częstości skurczów serca). Równocześnie zmienia się także intensywność perystaltyki jelit
i żołądka.
Narażeni na silny hałas słyszalny zapadają częściej na schorzenia układu krążenia
i górnych dróg oddechowych i częściej mają problemy z narządem równowagi, chorobą
nadciśnieniową, chorobą wrzodową żołądka, i wiele innych [2].
6.3. Wpływ infradźwięków na organizm człowieka
Skutki fizjologiczne działania infradźwięków zależą od ich poziomu. Poza drogą
słuchową infradźwięki są odbierane przez receptory czucia wibracji, a progi tej percepcji
znajdują się o 20 - 30 dB wyżej niż progi słyszenia. Pod wpływem ekspozycji na infradźwięki
mogą pojawić się zburzenia ze strony narządu równowagi objawiające się odczuciem
zawrotów głowy (vertigo), oczopląsu (nystagmus), czy zburzeniem stabilności położenia
ciała. Dominującym efektem wpływu infradźwięków na organizm w ekspozycji zawodowej
i poza zawodowej jest ich działanie uciążliwe, występujące już przy niewielkich
przekroczeniach progu słyszenia. Pracownicy skarżą się na zmęczenie, odczucie dyskomfortu,
czy zestresowanie, mogą popełniać więcej błędów. Badania pokazują obniżenie sprawności
psychomotorycznej, zgłaszane są zaburzenia snu. Przy częstotliwościach powyżej 10 Hz
mogą pojawić się trudności w oddychaniu nawet przy poziomach głośności poniżej 100 dB.
Gdy hałas przekroczy wartość 140 dB, infradźwięki mogą powodować szkodliwe
i trwałe zmiany w organizmie. Możliwe jest wystąpienie zjawiska rezonansu narządów
wewnętrznych organizmu, które poza wrażeniem ucisku w uszach jest odczuwane jako
nieprzyjemne wewnętrzne wibrowanie. Jednak dominującym efektem wpływu na organizm
człowieka w środowisku pracy jest ich działanie uciążliwe, które objawia się stanami
nadmiernego zmęczenia, dyskomfortu, zwiększonej senności, zaburzeniami równowagi,
zmniejszeniem sprawności psychomotorycznej oraz zaburzeniami funkcji fizjologicznych.
Taki wpływ jest szczególnie niebezpieczny np. dla operatorów maszyn, suwnic i kierowców
pojazdów.
16
7. Hałas w środowisku pracy
W opracowaniu o warunkach pracy Główny Urząd Statystyczny stwierdza, że w 2012
roku spośród czynników związanych ze środowiskiem pracy największe zagrożenie stanowił
hałas, którym zagrożonych było 195,5 tys. osób (53,2 % osobozagrożeń związanych ze
środowiskiem pracy) [4]. Pracownicy zatrudnieni w warunkach zagrożenia czynnikami
szkodliwymi i uciążliwymi są narażeni na pracę w hałasie ponadnormatywnym, czyli
o poziomie ekspozycji powyżej 85 dB. Najsilniej narażeni są zatrudnieni w zakładach
zajmujących się produkcją metali i ich wyrobów, produkcją drewna, górnictwem,
budownictwem i transportem.
Za główne źródła hałasu w przemyśle uznaje się maszyny, urządzenia i procesy
technologiczne, takie jak: silniki spalinowe i sprężarki, silniki pneumatyczne (w tym ręczne
narzędzia pneumatyczne: np. młotki, przecinaki, szlifierki), maszyny do rozdrabniania,
kruszenia, przesiewania, przecinania, oczyszczania, (np. młyny kulowe, sita wibracyjne,
kruszarki, kraty wstrząsowe, piły tarczowe do metalu), obrabiarki, wiertarki, frezarki,
dłutownice, młoty pneumatyczne, maszyny włókiennicze. Również znaczącym źródłem
hałasu w zakładzie są urządzenia przepływowe (zawory, wentylatory, wyciągi) oraz
urządzenia transportowe (przenośniki, podajniki, suwnice).
7.1. Przepisy dotyczące ochrony pracownika przez hałasem
w miejscu pracy
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada
2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy, gdy poziom głośności przekracza 85 dB, dźwięki stają się
niebezpieczne, wywierając niszczący wpływ na nasze zdrowie [5]. Dopuszczalne wartości
parametrów akustycznych hałasu wynoszą:
- poziom ekspozycji na hałas w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy: 85 dB A,
- maksymalny poziom dźwięku: 115 dB A,
- szczytowy poziom dźwięku: 135 dB C.
Warunki akustyczne miejsca pracy spełniają wymagania normy ze względu na
ochronę słuchu, jeżeli żaden z wymienionych wyżej parametrów nie jest przekroczony.
Dla hałasu infradźwiękowego nie ma Polsce ustalonych najwyższych dopuszczalnych
natężeń, jednakże z uwagi na ich znaczną uciążliwość wyznaczono poziomy mające
ograniczyć ten efekt ekspozycji.
17
8. Ochrona słuchu
Twój pracodawca ma obowiązek zadbać o zmniejszenie narażenia na hałas na
stanowisku pracy, poprzez wymianę narzędzi pracy na cichsze, prawidłowe wyważenie
maszyn, zastosowanie mniej hałaśliwej technologii, stosowanie elementów tłumiących
(ekranów akustycznych, kabin i obudów) albo eliminację zbędnych źródeł hałasu [6]. Gdy nie
ma możliwości zmniejszyć poziomów hałasu do poziomów bezpiecznych (hałas przekracza
dopuszczalne normy) pracodawca musi dostarczyć pracownikowi ochronniki słuchu
i wymagać ich zdyscyplinowanego stosowania. Pracownik ma obowiązek stosowania
ochronników słuchu w warunkach, gdy poziom dźwięku przekracza 85 dB A. Ochronniki
słuchu winny być już dostępne dla pracowników przy poziomach dźwięku przekraczających
80 dB A. Stosowanie ochronników przy takich poziomach zabezpiecza słuch nawet osób
bardzo wrażliwych na hałas. Ponadto w przypadku pracy w hałasie pracownik musi
poddawać się okresowej kontroli słuchu przez służby medycyny pracy. Badania takie opłaca
pracodawca.
Zatem, jeśli warunki pracy tego wymagają, pracodawca jest zobligowany zapewnić Ci
środki ochrony osobistej (nauszniki, okulary, kask, obuwie i ubiór roboczy itp.) Ale do Ciebie
należy obowiązek używać ich prawidłowo.
Rodzaj stosowanej ochrony słuchu warto dopasować do wykonywanej pracy tak, aby
korzystanie z ochronników było komfortowe i nie przeszkadzało w poruszaniu się,
wypełnianiu obowiązków na stanowisku pracy. Najczęściej stosowane są dwa typy
ochronników słuchu:
- wkładki przeciwhałasowe dokanałowe – miękkie i elastyczne korki umieszczane
w zewnętrznym kanale słuchowym. Zwykle jednorazowe, które zgniatając w palcach,
umieszcza się następnie w uchu. Zatyczki odlewane na zamówienie są indywidualnie
dopasowane i zawsze gwarantują prawidłowe tłumienie, w granicach 20-30 dB.
Zatyczki dokanałowe bardzo dobrze sprawdzają się w miejscach, gdzie narażenie na
hałas nie występuje na całym stanowisku pracy. Są wygodne i nie przeszkadzają w noszeniu
innych elementów ubioru, np. okularów, spawalniczej maski ochronnej itp. Ważne: muszą
być dobrze dopasowane do przewodu słuchowego.
- nauszniki przeciwhałasowe – dobrze tłumiące nauszniki bywają przyłączone do kasku
ochronnego, zatem lepiej sprawdzają się w pracy, gdzie wymagana jest ciągła ochrona
zarówno słuchu jak i głowy. Ważne: muszą szczelnie przylegać do głowy – włosy, kolczyki,
okulary należy tak ustawić, aby nie uwierały i nie tworzyły nieszczelności wokół nauszników.
By ochrona była skuteczna ochronniki musza być odpowiednio stosowane, gdyż tylko
prawidłowo noszone ochronniki chronią twoje zdrowie.
8.1. Jak prawidłowo stosować ochronniki słuchu?
Tylko prawidłowo noszone ochronniki słuchu chronią narząd słuchu przed
nadmiernym hałasem. Dlatego niezmiernie ważne jest ich odpowiednie stosowanie.
Aby prawidłowo założyć wkładki dokanałowe najpierw piankową zatyczkę
o odpowiedniej wielkości należy zgnieść w palcach, aby zmniejszyć jej objętość. Następnie
umieścić w zewnętrznym kanale słuchowym tak, aby nie wystawała na zewnątrz. Można
pomóc sobie drugą ręką, pociągając za małżowinę uszną. Zatyczka po chwili zacznie się
rozprężać, dostosowując się do indywidualnego kształtu ucha (rys. 13).
18
Rys. 13. Prawidłowe zakładanie wkładek przeciwhałasowych dokanałowych.
Dostosowanie nauszników przeciwhałasowych jest łatwiejsze, gdyż otaczają one całą
małżowinę uszną, bez względu na kształt ucha. Kabłąk musi być odpowiednio sprężysty
a nauszniki muszą ściśle przylegać do skóry głowy tak, aby nie tworzyły się nieszczelności
(rys. 14).
Rys. 14. Prawidłowe zakładanie nauszników przeciwhałasowych.
Dla uzyskania maksymalnej ochrony można stosować jednocześnie zarówno wkładki
dokanałowe jak i nauszniki. Jednakże należy zwrócić uwagę na fakt, wtedy przestają być
słyszalne niektóre maszyny w ruchu i utrudniona jest komunikacja z innymi pracownikami.
19
Ochronniki słuchu należy utrzymywać w czystości:
- jeśli używasz jednorazowych zatyczek – zakładaj je czystymi rękami, a po wyjęciu z ucha
nie używaj ich ponownie.
- jeśli używasz nauszników albo wkładek przeciwhałasowych wielokrotnego użytku – umyj je
mydłem lub przetrzyj wilgotną ściereczką.
- ochronniki wymieniaj na nowe jeśli zauważysz, że są zużyte, pęknięte lub przestały dobrze
pasować.
20
9. Podsumowanie
Podczas pracy w hałasie ochrona narządu słuchu jest niezbędna. Zarówno hałas ciągły
jak i impulsowy potrafi trwale uszkodzić słuch. Ubytek słuchu pojawia się bezboleśnie
i powoli, dlatego bywa często niezauważony. Ubytki słuchu utrudniają życie,
porozumiewanie się z innymi ludźmi, powodują izolację społeczną.
Hałas wpływa również na psychikę człowieka, zwiększając podatność na stres.
W dzień powoduje irytację, rozdrażnienie i zmęczenie, w nocy: problemy ze snem. Narażenie
na nadmierny hałas w pracy może skutkować większym zmęczeniem, roztargnieniem,
nieuwagą, zwiększoną wypadkowością.
Stosuj ochronniki słuchu, aby uchronić swój organizm przed ujemnym wpływem
hałasu. Tylko prawidłowo noszone ochronniki słuchu chronią narząd słuchu przed
uszkodzeniem hałasem. Wkładki dokanałowe lub nauszniki zakładaj w higienicznych
warunkach, używaj prawidłowo i noś podczas całego czasu trwania narażenia na hałas.
21
10. Wykaz obowiązujących rozporządzeń
Wykaz obowiązujących rozporządzeń wykonawczych związanych z ochroną zdrowia
w środowisku pracy [7, 8]:
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 czerwca 2002 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. 2002
nr 91 poz. 811.
Objęte tekstem jednolitym: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. 2011 nr 33 poz. 166.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy. Dz. U. 2002 nr 217 poz. 1833.
Ze zmianami: Dz. U. 2005 nr 212 poz. 1769, Dz. U. 2007 nr 161 poz. 1142, Dz. U. 2009 nr
105 poz. 873, Dz. U. 2010 nr 141 poz. 950, Dz. U. 2011 nr 274 poz. 1621.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla środków ochrony indywidualnej. Dz. U. 2005 nr 259 poz. 2173.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania
mechaniczne. Dz. U. 2005 nr 157 poz. 1318.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku. Dz. U. 2007 nr 120 poz. 826.
Ze zmianami: Dz. U. 2012 nr 191 poz. 1109.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 w sprawie wykazu prac szczególnie
uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet. Dz. U. 1996 nr 114 poz. 545.
Ze zmianami: Dz. U. 2002 nr 127 poz. 1092.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Dz. U.
2004 nr 200 poz. 2047.
Ze zmianami: Dz. U. 2005 nr 136 poz. 1145, Dz. U. 2006 nr 107 poz. 724.
Dyrektywa 2003/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie
minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia
pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem). Dz. U. L 42
z 15.2.2003, str. 38—44. Polskie wydanie specjalne: Rozdział 05, Tom 04, str. 300 – 306.
22
11. Literatura
1. Engel Z.: Ochroną środowiska przed drganiami i hałasem. Warszawa, 2001.
2. Pawlas K.: Podstawy pomiarów hałasu. Materiały dla uczestników kursów szkoleniowych
dla
pracowników laboratoriów badan środowiskowych i
stacji sanitarno –
epidemiologicznych. Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu,
1997.
3. Morzyński L., Puto D.: Hałas w środowisku pracy. CIOP-PIB, Warszawa 2005.
4. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PW_warunki_pracy_w_2012_r.pdf Dostęp dnia 20
listopada 2013.
5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy. Dz. U. 2002 nr 217 poz. 1833 z późniejszymi zmianami.
6. Pawlas K.: Metody pomiarów i oceny hałasu na stanowiskach pracy dla pracowników
działów higieny pracy stacji sanitarno-epidemiologicznych. Sosnowiec, 1998.
7. http://isap.sejm.gov.pl/ Dostęp dnia 20 listopada 2013.
8. http://www.ciop.pl/ Dostęp dnia 20 listopada 2013.
23