Dwujęzyczność jako wyzwanie dla uczniów, rodziców i nauczycieli

DWUJĘZYCZNOŚĆ JAKO WYZWANIE
DLA UCZNIÓW, RODZICÓW I
NAUCZYCIELI
Agnieszka Rabiej

ROZWÓJ JĘZYKOWY
 rozwój języka dziecka w warunkach naturalnych utożsamiany
jest z opanowywaniem języka ojczystego, określanego też jako
pierwszy lub wyjściowy
 nabywanie języka drugiego w warunkach naturalnych lub do
nich zbliżonych uznawane jest za rozwój dwujęzyczny
WARUNKI DO ROZWOJU DWUJĘZYCZNEGO
(healthy bilingualism)
 dziecko ma możliwość regularnego używania dwóch
języków, dzięki czemu nie występują u niego częste
problemy komunikacyjne i/lub silne odczucie
frustracji
 nie pojawia się także poczucie presji, wywieranej
przez otoczenie
 widoczna jest pozytywna postawa ze strony
rodziców i/lub nauczycieli, czy opiekunów zarówno
wobec języków używanych przez dziecko, jak i niego
samego
DZIECKO DWUJĘZYCZNE
 rozumie dwa języki
 porozumiewa się w dwóch językach
 poziom biegłości w jednym z języków różni się od
poziomu biegłości w drugim z języków
 używa danego języka zgodnie z kontekstem
sytuacyjnym
 w niektórych zdaniach mogą pojawić się słowa z
dwóch języków
DEFINIUJĄC BILINGWIZM
 sposób opanowania języków
 stopień opanowania języków
 zakres użycia każdego z nich
 postawy użytkowników
wobec języków (stosunek
emocjonalny)
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB AKWIZYCJI
 symultaniczny
(równoczesny)
 sukcesywny, gdy język
drugi (J2) nabywany jest
po uprzednim lub
częściowym opanowaniu
języka pierwszego (J1)
INNE RODZAJE DWUJĘZYCZNOŚCI

Jeśli J2 rozwinął się zarówno w mowie, jak i w piśmie w obrębie wszystkich
funkcji językowych, mówimy wówczas o pełnej dwujęzyczności.

gdy stopień kompetencji w obu językach jest taki sam, ale opanowane
zostały np. tylko w mowie stosuje się określenie dwujęzyczności
zrównoważonej, ale nie pełnej

pełna dwujęzyczność jest zjawiskiem nieczęstym, ponieważ osoby
dwujęzyczne bardzo rzadko posługują się dwoma językami w takich
samych sytuacjach

częstszy scenariusz zakłada różnicowanie się funkcji w każdym z języków;
wówczas zastosować można określenie dwujęzyczności funkcjonalnej –
functional bilingualism (M. Olpińska 2004).
DWUJĘZYCZNOŚĆ UCZNIÓW SZKÓŁ POLSKICH ZA GRANICĄ W
BADANIACH ILOŚCIOWYCH
(A. RABIEJ, 2007)
 Kraje, w których zostały przeprowadzone
badania:
 ANGLIA
 STANY ZJEDNOCZONE
 AUSTRALIA
UCZESTNICY BADAŃ:
 Anglia:
-
Szkoła Przedmiotów Ojczystych Matki Boskiej
Częstochowskiej, Devonia w Londynie
-
Szkoła Przedmiotów Ojczystych, Forest Gate, Ilford w
Londynie
-
Szkoła Przedmiotów Ojczystych, Putney, Wimbledon w
Londynie
-
Szkoła Przedmiotów Ojczystych im. Jana Pawła II w Liverpoolu
-
Szkoła Przedmiotów Ojczystych w Manchesterze
-
Szkoła Przedmiotów Ojczystych w Sheffield
UCZESTNICY BADAŃ:
 Stany Zjednoczone:
-
Polska Szkoła im. Jana Pawła II w Lemont, Chicago
-
Szkoła Języka Polskiego i Kultury Polskiej im. Jana III
Sobieskiego w Chicago
UCZESTNICY BADAŃ:
 Australia:
-
The Polish School of Sydney w Maroubra
-
Polska Szkoła Sobotnia im. Jana Pawła II w Albion
-
Polska Szkoła pw. Najświętszej Rodziny w Marayong
-
Polska Szkoła im. prof. J. Goebla w Ashfield
UCZESTNICY BADAŃ:
Próba
Dzieci
(4-7 lat)
Dzieci
(8-12 lat)
Rodzice
Nauczyciele
Dyrektorzy
Razem
86
166
116
29
6
403
37
68
93
14
4
216
67
164
136
25
2
394
190
398
345
68
12
1013
Kraj
ANGLIA
AUSTRALIA
USA
RAZEM
Języki używane w domu według deklaracji rodziców
JĘZYKI
6%
2%
50%
POLSKI
POLSKI I ANGIELSKI
42%
ANGIELSKI
INNE
Odpowiedzi rodziców na pytanie, czy ich dzieci mówią
lepiej po polsku, czy po angielsku
BIEGŁOŚĆ JĘZYKOWA DZIECI
15%
1%
PO ANGIELSKU
60%
24%
PO POLSKU I PO
ANGIELSKU
PO POLSKU
INNE
Odpowiedzi uczniów (8-12 lat) na pytanie, w jakim
języku wolą mówić
53%
56%
48%
40%
35%
37%
ANGLIA
AUSTRALIA
16%
USA
4% 7%
1%
PO POLSKU
PO POLSKU I PO ANGIELSKU
PO ANGIELSKU
3%
BRAK ODP.
Odpowiedzi uczniów (8-12 lat) na pytanie, w jakim
języku wolą czytać
59%
54%
43%
37%
37%
32%
ANGLIA
AUSTRALIA
13%
1%
8%
3%
PO POLSKU
PO POLSKU I
PO
ANGIELSKU
PO
ANGIELSKU
USA
4%
NIE LUBIĘ
CZYTAĆ
6%
3% 1%
BRAK ODP.
Podział uczniów ze względu na ich umiejętności językowe na
podstawie rezultatów badań
1.
Dzieci w wieku od 4 do 12 lat, które są native speakerami
języka polskiego i non-native speakerami języka
angielskiego (ok. 15% - dwujęzyczność FUNKCJONALNA)
2.
Dzieci w wieku od 4 do 12 lat, które są native speakerami
języka angielskiego i non-native speakerami języka
polskiego (ok. 60% – dwujęzyczność FUNKCJONALNA)
3.
Dzieci w wieku od 4 do 12 lat, których komunikacyjne
umiejętności językowe są na zbliżonym lub takim samym
poziomie w języku polskim i angielskim (ok. 24% dwujęzyczność PEŁNA lub ZRÓWNOWAŻONA)
JAK PRZECIWDZIAŁAĆ SUBMERSJI?
 dziecko wynosi z domu znajomość J1, który ma
wysoki prestiż społeczny
 nauczyciele i szkoła podtrzymują ten prestiż
 dziecko samo także ceni swój J1
 dziecko, szkoła i rodzice są zainteresowani nabyciem
umiejętności dziecka w J2
BILINGWIZM A POSTAWY
 „pod pojęciem dwujęzyczności kryje się […] przynależność
człowieka do dwóch społeczności językowych w stopniu takim,
że istnieją wątpliwości co do tego, z którą z tych społeczności
czuje się on silniej związany lub też, który z jego języków
należałoby określić jako jego język ojczysty, którym lepiej on
włada lub w którym myśli. Emocjonalny stosunek i subiektywna
ocena własnej dwujęzyczności […] jest ważnym kryterium
leżącym u podstaw definicji bilingwizmu. Oprócz obiektywnie
mierzalnej kompetencji w obydwu językach, to kryterium jest dla
wielu osób dwujęzycznych najważniejsze”.
M. Olpińska (2004: 51)
Dlaczego warto znać dwa języki?
► Znajomość drugiego języka (tu: języka polskiego) pozwoli znaleźć w
przyszłości lepszą pracę:
-
more money (346 USA; 394 USA)
-
jest łatwiej dostać (dobrą/ lepszą) pracę (47 EN; 236 USA; 241 USA; 251 USA;
260 USA; 278 USA; 279 USA; 298 USA; 310 USA; 334 USA,;335 USA; 336 USA;
337 USA; 338 USA; 339 USA; 342 USA; 343 USA; 345 USA; 352 USA; 355 USA;
356 USA; 357 USA; 358 USA; 359 USA; 360 USA; 364 USA; 365 USA; 367 USA;
380 USA; 385 USA; 393 USA)
-
it’s better advantage in getting a job (293 USA; 294 USA; 307 USA)
-
in Poland you can get better jobs and because it’s better (185 AU)
Dlaczego warto znać dwa języki?
►
Znajomość dwóch języków to atut w awansie szkolnym, dostaniu się do
szkoły i na studia:
-
gives me a higher education (200 AU)
-
ma się większą szansę dostania się na studia (4 EN; 25 EN; 239 USA)
-
it’s good for high school (174 AU)
-
bo jest to potrzebne na wyższych studiach (37 EN)
-
lepszy education (259 USA)
-
wtedy nie trzeba się dwa uczyć na studia (287 USA)
-
you could go to a better school (321 USA)
-
it will look good in your report cards (379 USA)
-
you can get a better college (388 USA).
Dlaczego warto znać dwa języki?
 Komunikacyjna wartość znajomości języka:
-
you can speak with Polish people (2 EN; 71 EN)
-
morzesz ich do polska i mówicz po polsku (4 EN)
-
można porozumieć się z Polakami i Anglikami/ Australijczykami/
Amerykanami (6 EN; 16 EN; 44 EN; 136 EN; 146 EN; 162 EN; 164
EN; 211 AU; 244 USA; 252 USA; 269 USA; 274 USA; 277 USA; 346
USA; 367 USA)
-
bo jak pojadę do Polski albo do Anglii to mi się przyda (7 EN; 73 EN)
-
obojętnie gdzie pojedziesz to się przydadzą (8 EN; 137 EN)
-
wszędzie się dogadam (22 EN)
Dlaczego warto znać dwa języki?

Posiadanie sekretnego kodu:
-
ludzie nie będą wjedzieć co mówiś (14 EN)
-
jak ktoś jest polski i ty angielski to nie będzie cię rozumieć (40 EN)
-
in Poland English is your own language and in England Polish his your own private
language (59 EN)
-
dużo dzieci nie rozumie (284 USA)
-
jak cheś coś powiedzieć do polskiego kolegi to moszna powiedeiec i ichne dzieci nas
nie rozumią (250 USA; 282 USA)
-
some people don’t know what I’m saying (313 USA)
-
other kids don’t understand Polish (377 USA)
-
ya może contactować mój mami i nich niewie co ya godom (371 USA)
Dlaczego warto znać dwa języki?
 Mogą się po prostu przydać w przyszłości, dlatego warto się ich uczyć:
-
przydadzą się w życiu (45 EN; 48 EN; 135 EN; 199 AU; 271 USA)
-
mszydałe się na wakacjach (61 EN)
-
daje mi to lepszą przyszłość (154 EN; 233 AU; 249 USA; 264 USA)
-
mnie pomoży w życie (289 USA; 398 USA)
-
it will come useful (help) in the future (340 USA; 366 USA)
-
it helps you later in life (374 USA)
-
ja potem będę boss (397 USA)
-
beze pomagać mey w Zycie (336 USA)
Dlaczego warto znać dwa języki?
 Identyfikacja etniczna lub środowiskowa:
-
it’s following my mom (1 EN)
-
moja rodzina are Polish (9 EN)
-
Polish is my parents native language (168 AU)
-
my szwiszczy mamy polsko i angielsko urodzine (39 EN)
-
my parents are Polish (60 EN)
-
I can speak with family in Poland (70 EN; 74 EN)
-
you can write letters to your family (160 EN)
-
mogę porozumieć się z rodziną w Polsce (187 AU; 188 AU; 203 AU; 206 AU; 207
AU; 216 AU)
Dlaczego warto znać dwa języki?
 Dwujęzyczność jako zjawisko naturalne:
-
dobrze jest znać dwa języki, bo to znaczy że jest bilingual (141 EN; 172 AU; 193
AU; 213 AU)
-
nie lubię mieć tylko jeden język (145 EN)
-
czasem musisz obydwa mówić (237 USA; 243 USA; 283 USA)
-
mogę robić różne rzeczy w dwóch językach (242 USA)
-
it’s much easier to speak with friend in two different languages (331 USA)
Dlaczego warto znać dwa języki?
 Pomoc niesiona innym:
► bo mogę pomóc starszym ludziom, którzy nie rozumieją po
angielsku, a ja mogę rozumieć i czuć się swobodnie w Polskim
towarzystwie (184 USA)
► jak jedna osoba nie zna jednego języka to możesz mu pomóc (43 EN)
► if there is another kid you should help him in your languages (311
USA)
JĘZYK A TOŻSAMOŚĆ DZIECKA
 pełni szczególną rolę w kształtowaniu
tożsamości dziecka, dla którego wyraża
się nie tylko poprzez funkcję
nazywającą, komunikacyjną, ale przede
wszystkim bardzo silnie łączy się z
emocjami, wyzwala je.
 szczególnie istotny jest język pierwszy –
matczyny
 dziecko wpisane w określoną rodzinę i
społeczność lokalną myśli jej
kategoriami językowymi i za ich
pośrednictwem interpretuje otaczający
świat
JĘZYK A TOŻSAMOŚĆ DZIECKA
 nie ma takich dwóch języków, które byłyby na tyle
podobne do siebie, aby można sądzić, że wyrażają
taką samą rzeczywistość społeczną
 zrozumienie bajki, zagadki, legendy, wiersza,
kołysanki, zwrotów matczynych w domu czy
wyrażeń emocjonalnych zakłada nie tylko
zrozumienie poszczególnych słów w ich potocznym
znaczeniu, lecz także znajomość życia zbiorowego
odzwierciedlającego się w słowach,
niedopowiedzeniach lub zachowaniach
JĘZYK A TOŻSAMOŚĆ
 kontakt z językiem
etnicznym w rodzinie w
sposób naturalny kształtuje
pierwsze warstwy
tożsamości indywidualnej
 w przypadku wtórnego
opanowywania języka, staje
się wyrazem identyfikacji
etnicznej, przynależności
grupowej i akceptacji
tożsamości „odziedziczonej”
 Kształcenie i rozwijanie znajomości języka i kultury
etnicznej, budowanie poczucia wartości, tworzenia
zintegrowanej tożsamości osoby dwujęzycznej i
dwukulturowej jest wielkim wyzwaniem zarówno
dla dzieci i ich rodziców, jak i nauczycieli
 Podobne zjawisko staje się wyraźnie widoczne także
w Polsce, w której osiedla się coraz więcej rodzin
innych narodowości
DZIECI CUDZOZIEMSKIE W POLSKIEJ ZKOLE
DZIECI CUDZOZIEMSKIE W POLSKIEJ SZKOLE

Różne grupy uczniów w systemie edukacji
 Dzieci uchodźców i osoby starające się o status uchodźcy
 Dzieci imigrantów o różnym statusie (pracownicy sezonowi,
osoby korzystające z ochrony czasowej, imigranci nielegalni i
in.)
 Dzieci pracowników migrujących z krajów UE
 Studenci zagraniczni
 Dzieci mniejszości narodowych, zwłaszcza Romowie
 Dzieci repatriantów
 Dzieci z małżeństw mieszanych
„Inny” w polskiej szkole

Nieznajomość lub ograniczona znajomość języka
polskiego

Nieznajomość lub ograniczona znajomość
systemu szkolnego

Szok kulturowy – emocjonalne zaburzenie
związane z przybyciem do często nieznanego
środowiska

Trudności w akceptacji odmienności
(obustronne)

Niedostateczne przygotowanie nauczycieli do
edukacji dzieci cudzoziemskich

Nieznajomość języka, którym dzieci się
posługują, ich tradycji i zwyczajów

Trudne relacje z rodzicami dzieci cudzoziemskich
 Kształcenie dzieci imigranckich w Polsce oraz dzieci
polskiego pochodzenia za granicą, mimo istotnych
różnic, łączy:
 potrzeba wypracowania koncepcji nauczania języka
polskiego jako drugiego
 konieczność tworzenia materiałów dydaktycznych
odpowiednich do pracy z uczniami dwujęzycznymi
Przykłady dobrych praktyk
 Projekt „Teraz Polski!” realizowany przez
członków Koła Naukowego Glottodydaktyki
Polonistycznej UJ (wolontariat; od 2010 r.)
 Projekt „I Ty możesz zdobyć wykształcenie
w Warszawie!” zrealizowany przez Biuro
Edukacji Urzędu Miasta Stołecznego
Warszawy oraz Fundację Polskie Forum
Migracyjne (2009-2011)
 Projekt „Integracja społeczna młodych ludzi
i ich rodziców poprzez edukację”
zrealizowany przez Biuro Edukacji Urzędu
Miasta Stołecznego Warszawy oraz Szkołę
Podstawową nr 211 i Gimnazjum nr 14 w
Warszawie
MATERIAŁY ELEKTRONICZNE
 PROJEKT "OTWARTA SZKOŁA - SYSTEM WSPARCIA UCZNIÓW
MIGRUJĄCYCH”
 PROJEKT "WŁĄCZ POLSKĘ"
STUDIA PODYPLOMOWE
„NAUCZANIE JĘZYKA POLSKIEGO I KULTURY POLSKIEJ JAKO DRUGICH