Spacer po Monako Wspólna akcja Fundacji GEERS Dobry Słuch i

Spacer po Monako Wspólna akcja Fundacji GEERS Dobry Słuch i

Słuch
Kwartalnik informacyjno-popularno-naukowy
ISSN 1232-8634
cena 5 zł
kartka z wakacji 1971
Spacer po Monako
akcja profilaktyczna
Wspólna akcja
Fundacji GEERS Dobry Słuch
i Polskiego Stowarzyszenia
Diabetyków
słuch a zdrowie
Niedosłuch a depresja
diagnostyka
Proste testy diagnozowania
słuchu
Krzyżówka z nagrodami
nr 3/2015
kartka z wakacji 1971
Spacer po Monako s. 6
prof. zw. tyt. med. J. Bożydar Latkowski
Najstarszai najpiękniejszafasadaCasinodeMonaco
skierowanajestkumorzu.Pochodziz 1878roku...
Wspomnienie Profesora z pobytu w Monako.
diagnostyka
Proste testy w badaniu słuchu s. 8
prof. zw. tyt. med. J. Bożydar Latkowski
Nie ma obiektywnych metod rozpoznania uszkodzeń słuchu
i lekarz musi opierać się na metodach subiektywnych, takich
jak wywiad i proste testy.
akcja profilaktyczna
Dobry słuch łączy ludzi s. 4
Wspólna akcja Fundacji GEERS Dobry Słuch
i Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków mająca na celu
promowanie profilaktyki słuchu, m.in. poprzez darmowe
przetestowanie słuchu członków Polskiego
Stowarzyszenia Diabetyków.
słuch a zdrowie
Niedosłuch a depresja s. 9
Ocenia się, że aż 10% mieszkańców Unii Europejskiej
w różnym wieku zmaga się z utratą słuchu w stopniu
poważnie wpływającym na codzienne życie.
Już wiadomo, że nieleczony niedosłuch grozi
zaburzeniami depresyjnymi
WyDaWca: Fundacja Geers Dobry Słuch. Redakcja: anna Święcka-Głowacka, mgr inż. Tomasz Poremski,
prof. zw. dr hab. n. med. J. Bożydar Latkowski (konsultant medyczny). adres: 90-146 Łódź, ul. Narutowicza 130,
www.fundacjageers.org.pl, e-mail: [email protected]. Nakład: 8000 szt. egz. DTP i druk: Greencomputing Sp. z o.o.,
ul. Wachowiaka 2a, 60-681 Poznań. Redakcja pozwala na przedruki materiałów pod warunkiem podania źródła.
2
Słuch 3/2015
DrodzyCzytelnicy,
słuch a zdrowie
Jak słuch wpływa
na zdrowie?
s. 9
Stwierdzono szereg
zależności między
uszkodzeniami słuchu,
a niektórymi chorobami. Będziemy je opisywać
w kolejnych numerach w nowej rubryce
„Słuch a zdrowie”.
profilaktyka
antybiotyki
groźne
dla słuchu
s. 12
Niektóre antybiotyki wywołują toksyczne działanie
uboczne na organ słuchu i narząd równowagi,
czyli mają działanie ototoksyczne. Ryzyko
ototoksyczności można zmniejszyć.
abc audioprotetyka
Niedosłuch przewodzeniowy s. 11
Zapalenie opon mózgowych s. 12
Badanie słuchu u dzieci s. 12
Próba Webera s. 13
Przewodnictwo powietrzne i kostne s. 13
adresy salonów GEERS s. 15, 16
KRZYŻÓWKA z nagrodami s. 14
w najbliższym numerze:
Wywiad z aleksandrem Dobą
o samotnych rejsach kajakiem przez atlantyk,
o sposobach na długie aktywne życie
i o kłopotach ze słuchem
FundacjaGEERSDobrySłuchzaangażowałasię
w kampanięspołeczną„Dobrysłuchłączyludzi”,
którejgłównymcelemjestpokazaniespołeczeństwu
problemu,jakimjestniedosłuchi uświadomienie
skalizjawiska– aż 77%osóbw wieku 60+twierdzi,
żemaproblemyzesłuchem(takwskazująbadania
TNSPolskaz 2014).Pamiętajmyteż,żeproblemze
słuchemdotykanietylkotych,którzyźlesłyszą,ale
takżeichnajbliższych– więckrągosóbdotkniętych
problememjestjeszczewiększy!
Któżchciałbyżyćbezmożliwościkontaktowaniasię
z ludźmi,bezszansyna usłyszenieod drugiejosoby:
„KochamCię”albo„Dziękuję,żejesteśzemną”?
Bezszansyna rozmowę,dyskusjęczynawetkłótnię?
Żyćw izolacji?Samemu?Rezygnowaćz przyjemnościrozmowy?Przyjaciół?Pasji? I tylkodlatego,że
źlesłyszę...Nie!Wystarczyzadbaćo siebie.Jak?
Chcemypokazać,żetoproste.Wystarczyregularnie
kontrolowaćsłuch. I toza darmo– w partnerskich
placówkachGEERSAkustykaSłuchu.Badaniesłuchutogłównyelementnaszejkampaniispołecznej.
Z nasząakcjąedukacyjnąi kampaniąspołecznąjesteśmyobecnina antenietelewizyjneji zachęcamydo profilaktykinajważniejszegozmysłu,jakimjestsłuch.
Naszymcelemjestteżwyszukiwanieludzi,którzy
swoimżyciempokazują,żeubyteksłuchu,tonic
strasznego;żemożnaz tymżyći realizowaćnajbardziejfantastycznepomysły,którzyporadzilisobie
dobrzez problememniedosłuchui którzyswoimidoświadczeniamichcąpodzielićsięz innymi.W tym
numerzeprzedstawiamyfascynującąosobowość
– PanaAleksandraDobę,zdobywcętytułuPodróżnikaRoku 2015nadanegoprzezNational
Geographic.W kolejnymnumerzezamieścimypełny
wywiadz tymniezwykłympasjonatem.
Współorganizujemyz PolskimStowarzyszeniem
Diabetykówakcjębezpłatnychtestówsłuchu,aby
chorymna cukrzycęczłonkomStowarzyszeniapodnieśćkomfortżyciapoprzezpoprawęrozumienia
mowyi słyszenia.Dlaczegoakuratdiabetykom
w sposóbszczególnymoferujemypomoci organizacjętestów,dowieciesięPaństwow tymnumerze.
Od tegowydaniakwartalnikainicjujemynowąrubrykę„Słucha zdrowie”,w którejbędziemyprzedstawiaćwpływróżnychschorzeńna powikłania
zmysłusłuchupo to,abyuświadomićPaństwudlaczegotakważnajestprofilaktyka.
Zapraszamydo lektury!
Redakcja
Słuch 3/2015
3
profilaktyka
akcja Fundacji GEERS Dobry Słuch i Polskiego
Stowarzyszenia Diabetyków
Dobry słuch łączy ludzi
Fundacja GEERS Dobry Słuch i Polskie
Stowarzyszenie Diabetyków postanowiły wspólnymi
siłami poprawić komfort życia chorych na cukrzycę.
Fundacja w ramach ogólnokrajowej akcji zorganizuje
nieodpłatne bezpłatne przesiewowe testy słuchu dla
członków PSD.
M
ało kto wie, że cukrzyca stanowi istotne ryzyko uszkodzenia narządu słuchu,
a występowanie niedosłuchu i szumów
usznych stanowią częste powikłania cukrzycy typu 2. Dlatego Fundacja GEERS Dobry
Słuch zaczęła współpracę z Polskim Stowarzyszeniem Diabetyków, aby wspierać i promować profilaktykę słuchu oraz organizować nieodpłatne testy słuchu wśród członków Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków.
Powikłanie, o którym się
nie słyszy
Wiele z powikłań cukrzycy zagraża nie tylko zdrowiu, ale i życiu. Najczęściej wymienia się schorzenia takie, jak: stopa
cukrzycowa, czyli martwica kończyn, niewydolność nerek i uszkodzenie siatkówki oka.
Natomiast bardzo rzadko zwraca się uwagę na związek cukrzycy ze stopniową utratą słuchu. Tymczasem badania wskazują,
że podwyższony poziom glukozy we krwi
może uszkadzać drobne naczynia krwionośne w ślimaku ucha i w ten sposób prowadzić do ubytków słuchu.
Diabetycy grupą
wysokiego ryzyka
Naukowcy Uniwersytetu Niigata w Japonii przeanalizowali aż 13 wyników różnych badań, w których wzięło udział
w sumie ponad 20 tysięcy osób. Ryzyko
uszkodzenia słuchu, u osób chorujących
4
Słuch 3/2015
na cukrzycę, wyliczono na ponad dwukrotnie wyższe, niż u osób zdrowych. Co
ważne, na wynik ten nie miał wpływu hałas, pod którego wpływem znajdowali się
badani. Naukowcy zauważyli ponadto,
że im młodszy diabetyk, tym większe ryzyko powstania u niego ubytku słuchu.
Japończycy dowodzą, że osoby
przed sześćdziesiątką są aż ponad 2 razy bardziej narażone na niedosłuch, niż
zdrowi rówieśnicy, podczas gdy po 60.
wartość ta wynosi już tylko 1,58.
MariaDobrowolska, prezes Fundacji
GEERS Dobry Słuch, przyznaje, że pacjenci z niedosłuchem mają problem z akceptacją tego schorzenia i nie wspominają o nim
lekarzom. „Zamiastszukaćpomocy,stopniowowycofująsięz życiatowarzyskiego
i rodzinnego,bagatelizująwystępującekłopotyz komunikacją.Niestety,sytuacjitejnierzadko nie poprawiają rodziny osób
dotkniętychproblemem,którymdo coraz
słabiejsłyszącegoczłonkarodzinybrakuje
cierpliwości,a niedomaganie,lekceważąco
zrzucasięna karbszerokopojętej„starości”.
Stopniowo odsuwany od rozrywek i codziennychzadań,seniorjestjednako wiele
silniejnarażonyna depresjęorazdemencję,
niżjegodobrzesłyszącyrówieśnik” – wyjaśnia Maria Dobrowolska. Nietrudno zatem
wyciągnąć wniosek, że powyższe problemy,
prowadzące do przedwczesnego osłabienia sprawności intelektualnej, mogą dotknąć
cukrzyków znacznie szybciej, niż osoby
zdrowe, a będące w podobnym wieku.
Liczy się czas
Niezależnie od siebie cukrzyca i niedosłuch to problemy stygmatyzujące; diabetycy, u których niedawno rozpoznano
problem, ukrywają go przed pracodawcą,
co może prowadzić do niewłaściwego leczenia. Z kolei osoby z niedosłuchem lekceważą niepokojące objawy z obawy
przed odrzuceniem czy wyśmianiem. Szkoda, bo odpowiednia profilaktyka może skutecznie zapobiegać powikłaniom – również
utracie słuchu. Pacjenci, którzy rozumieją
konieczność leczenia cukrzycy i przestają
kryć się z przyjmowaniem insuliny, dzięki temu, że więcej uwagi poświęcają swojemu
zdrowiu, stają się wydajniejszymi pracownikami, którzy rzadziej korzystają ze zwolnień
lekarskich. Świadomość, że nieleczona lub
leczona niewłaściwie cukrzyca może nie tylko zagrozić wadze ciała czy nerkom, lecz
także bezcennemu w pracy słuchowi, może wielu pacjentom pomóc podjąć decyzję
o przeprowadzeniu u siebie testów.
Głośniej o profilaktyce!
Specjalistyczna opieka nad diabetykami,
powinna obejmować profilaktykę słuchu.
Należy częściej informować diabetyków
o ryzyku utraty słuchu i zachęcić do regularnych kontroli. Tylko w ten sposób można szybko je wykryć i skutecznie zahamować. Zważywszy na fakt, że współczesny człowiek poświęca pracy coraz dłuższy
nowa rubryka: „słuch a zdrowie”
okres swojego życia, a z czasem wymagania wobec niego stale rosną, nie wolno dopuścić, by niedosłuch odebrał mu radość
z aktywności zawodowej i odnoszenia sukcesów na tym polu. Trzeba pamiętać, że ani
cukrzyca, ani pogarszanie się słuchu nie są
wyrokami, skazującymi na cierpienie i społeczną izolację.
„Dobry słuch łączy ludzi”
Taką nazwę nosi wspólna akcja Fundacji
GEERS i Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków. Z uwagi na ważność problemu Fundacja GEERS Dobry Słuch postanowiła
spopularyzować profilaktykę słuchu wśród
chorych na cukrzycę, członków Polskiego
Stowarzyszenia Diabetyków i przeprowadzić, w ramach ogólnokrajowej akcji, nieodpłatne bezpłatne przesiewowe testy słuchu
dla członków Kół Terenowych PSD.
Wspólnymisiłamimożemypoprawić komfort życia wśród chorych
na cukrzycę, członków Polskiego
StowarzyszeniaDiabetyków.Więcej
informacji na temat organizacji testów uzyskać można w Fundacji
GEERSDobrySłuchpod adresemmailowym [email protected]
lub telefonicznie pod numerem
+48 609 774 359 do Moniki Rzepy,
konsultanta ds.profilaktykisłuchu.

Jak słuch wpływa
na zdrowie?
O związkach złego słyszenia ze
zdrowiem pisać będziemy na łamach
naszego pisma. Związki są wielostronne, a oto przykłady:
(1) Utrata słuchu jest wiązana z depresją. Badania pokazują,
że utrata słuchu wiąże się we wszystkich grupach wiekowych ze zwiększonym ryzykiem zapadnięcia na
depresję. Badania również wykazują,
że używanie aparatów słuchowych
znacznie redukuje symptomy depresji.
(2) Utrata słuchu i demencja
starczamajązwiązekzesobą. Badania nie tylko pokazują związek między utratą słuchu a demencją, ale też
dowodzą, że u osób starszych
uszkodzenia słuchu istotnie przyspieszają degradację funkcji mózgu.
Wielu specjalistów twierdzi, że podjęcie pewnych działań, a między innymi zastosowanie aparatów słuchowych może opóźnić procesy demencji, bądź wręcz uchronić przed
nimi.
(3) Utratasłuchujestdwukrotnie częstsza u diabetyków niż
u ludzizdrowych.
(4) Problemyw słyszeniumogą
miećzwiązekz problemamiz sercem. Niektórzy naukowcy twierdzą,
że wewnętrzne ucho jest tak bardzo
wrażliwe na ciśnienie krwi, że możliwym jest, iż anomalie w układzie krążenia mogą się w nim wcześniej
uwidaczniać, niż w innych mniej
wrażliwych częściach ciała.
(5) Istniejezwiązekmiędzyjakościąsłuchua ryzykiemtrafienia
do szpitala.
(6) Przewlekłachorobanerek
związana jestz utratąsłuchu.
(7) Dobra kondycja fizyczna
sprzyjadobremusłyszeniu. Badania nad zdrowiem kobiet wykazały, że
te, które wykazują zwiększoną aktywność fizyczną (np. uprawiające sport)
są w mniejszym stopniu narażone
na utratę słuchu. I odwrotnie, jest
większe ryzyko utraty słuchu u kobiet
otyłych niż u tych z dobrą sylwetką.
(8) Utratasłuchuzwiększaryzykoupadków. Badanie Johna Hopkinsa pokazały, że osoby w wieku
średnim (40 do 69 lat), nawet jeśli wykazują nieznaczną utratę słuchu, są
nawet 3-krotnie bardziej narażone
na upadki, niż osoby nie mające żadnych kłopotów ze słyszeniem.
(9) W starszym wieku ryzyko
śmiercijestwyższe u osóbz problemamizesłuchem. Badania wykazały, że mimo, iż ryzyko śmierci
u osób starszych słabo słyszących
jest większe, to nie dotyczy to osób
noszących aparaty słuchowe! Śmiertelność wśród mężczyzn i kobiet
z problemami ze słuchem i używających aparatów słuchowych, jest
znacznie niższa niż u osób z uszkodzonym słuchem, które nie używają
aparatów.
(10) Prawdopodobnie istnieje
związekmiędzysłuchema przyjmowaniem środków antybólowych.Pewne badania wskazują, że
regularne przyjmowanie leków przeciwzapalnych, jak ibufren, aspiryna czy paracetamol mogą zwiększać
ryzyko uszkodzeń słuchu, szczególnie wśród osób młodych.
Pierwszy artykuł z cyklu „słuch
a zdrowie” o depresji na str. 9.
(źródło:www.betterhearing.org)
Słuch 3/2015
5
kartka z wakacji
Spacer wokół pałacu
książąt Monako
prof. dr tyt. med. J. Bożydar Latkowski
We wrześniu 1971 roku kończył się mój wielomiesięczny
naukowo-szkoleniowy pobyt w Bordeaux. Przed wyjazdem
do domu chciałem koniecznie odwiedzić księstwo Monako,
a zwłaszcza Monte carlo.
prof. Jan B. Latkowski
jest wybitnym specjalistą
z zakresu medycyny słuchu,
lekarzem i naukowcem
Przyjechałem na czystą, skromną sta-
cję nieodpowiadającą wyglądem renomowanemu miastu z napisem: MONACO-Monte Carlo. Minąłem dwa skrzyżowania i znalazłem się przy ogrodzie książęcego pałacu, siedziby książąt Monako.
co wiemy o Monako?
Jeden z członków dynastii Grimaldi zakupił w 1308 roku Księstwo Monako i tak
stopniowo rozwijało się maluteńkie państewko, położone na obszarze 150 hektarów, czyli siedemdziesiąt razy mniejsze
od Paryża, w miarę samodzielne prestiżowo, choć w rzeczywistości połączone
i politycznie, i ekonomicznie z Francją.
W naszych już czasach potwierdzili związki z Francją trzej książęta Grimaldi: Albert,
Ludwik i Rainier. Albert był oficerem marynarki francuskiej w 1870 roku, Ludwik jako francuski pułkownik walczył podczas I wojny światowej, a Rainier był kapitanem kawalerii w armii francuskiej podczas ostatniej wojny.
Powszechnie wiadomo o rodzinnej tragedii jaką był w 1982 roku śmiertelny wypadek księżnej Monako, a wcześniej
znakomitej aktorki, pięknej Grace Kelly.
Uroki książęcego pałacu...
Dotarłem do pałacu i wszedłem na dziedziniec ozdobiony działami ofiarowanymi
przez Ludwika XIV. Pałac zbudowany został w XVI w. w stylu południowego, włoskiego renesansu. Przed wejściem
– warta honorowa w mniej operetkowych
strojach niż to sobie wyobrażałem. Białe
eleganckie mundury, ciemne pasy, getry,
w ręku długa broń. Na głowach hełmy podobne do hełmów przeciwsłonecznych.
Trafiłem właśnie na zmianę warty. Małe
kolorowe widowisko urozmaicone marionetkowymi gestami straży.
... i widok z dziedzińca
Widok z dziedzińca był niezapomniany.
W dole po lewej – piękny, niemal regularny czworobok portu, zamknięty od strony
morza wąskimi pasami falochronu. Środkowe nadbrzeże to jeszcze jeden port,
właściwie port-przystań dla łodzi i motorówek. Po prawej stronie w dole – muzeum oceanograficzne, będące poważną
placówką naukową w randze instytutu,
sojusznicy Fundacji GEERS Dobry Słuch
Przepłynął atlantyk kajakiem i płynie dalej!
A
Aleksander Doba (69 l.)
Trasy samotnych podróży
A. Doby kajakiem
leksander Doba jest zamiłowanym
kajakarzem, a ostatnio dokonał rzeczy
wielkich: dwukrotnie, samotnie, na kajaku pokonał Atlantyk. Po raz pierwszy
w 2011 r. wiosłując przepłynął z Dakaru
(Afryka) do Aracucua (Ameryka Płd.)
i drugi raz na przełomie 2013 i 2014 roku
– z Lizbony (Europa) do Canaveral (Floryda).

6
Słuch 3/2015
które założył w 1910 roku książę Albert.
Istniejące tam akwarium wciąż uważane
jest za najpiękniejsze w Europie, zarówno
ze względu na eksponaty, jak i ze względu na oryginalne rozwiązania techniczne.
W dole za mną rozciągał się pięknie
utrzymany ogród egzotyczny. Z książęcego dziedzińca widać było całą okolicę jak
na dłoni. Przodkowie znakomicie zaplanowali miejsce na wzrokową kontrolę
nad całą posiadłością. Jak na całym Lazurowym Wybrzeżu, tak i tutaj były piękne domy, wille i pensjonaty z mnóstwem
kawiarni, restauracji i barów, a także z kioskami zaopatrzonymi obficie w pamiątki
z wizerunkiem panującego wówczas
księcia Rainiera.
Kasyno Monte carlo
Schodząc w stronę portu bulwarem Alberta dotarłem do Alei Kennedy’ego i już
byłem w jednych z trzech ośrodków kuriozalnego okazu Europy, za jaki wielu
uważa Kasyno Monte Carlo.
Okazały budynek składa się z kilku części. Najstarsza i najpiękniejsza fasada
skierowana jest ku morzu. Pochodzi
z 1878 roku i zaprojektowana została
przez architekta Garniera, autora gmachu
opery paryskiej. Całość wybudowana jest
w stylu późnego renesansu, a wielką ko-
Opera
de Monte-Carlo
pułę w środkowej części budynku zdobi
wiele alegorycznych figur.
Ruletka, poker
i samobójcy
Wchodząc od tej strony budynku minąłem wielki hol, tzw. hol centralny. Naprzeciw było wejście do teatru, a po lewej
stronie – wejścia do kilku sal znakomicie
wyposażonych i przystosowanych do gier
hazardowych, jak ruletka, poker i automaty. Sympatyczni, poważni panowie w eleganckich strojach dyskretnie, choć
wnikliwie, obserwowali grających, czasem
niby przypadkowo stając za kimś, komu
karta „szła” zbyt dobrze, a także za tym,
kto po wygraniu fortuny chciałby wycofać
się z gry szybciej, niż to dyktuje tutejszy
savoire vivre. O tych, którzy stracili tu majątek mówiono różne prawdziwe i celowo
wymyślone ekscytujące historie. Niektórzy mieli popełniać tu samobójstwo.
Cmentarza z samobójcami nie mogłem
jednak znaleźć w ogrodach Kasyna.
Powrót do kraju białych,
cętkowanych brzóz
Muszę już opuścić niezapomniane południe Francji. Wracam na Północ, do mojego pięknego kraju, spragniony widoku
naszych pól, białych, cętkowanych brzóz
i sosnowych lasów pachnących żywicą
w gorące letnie popołudnia, wracam
spragniony żytniego chleba, gryczanej
kaszy ze zrazem i zsiadłego mleka nakładanego łyżką „płatami” na talerz.
Być może kiedyś będę ponownie spragniony widoku barwnych, nadmorskich
kurortów Lazurowego Wybrzeża, spragniony pysznego sera „Capries de Dieu”
(kaprys Boga), krewetek, sufletów z sera,
porów zapiekanych w beszamelu i znakomitego St. Emilion z winnic Garonny.
Być może...
aleksander Doba, niezwykły kajakarz, popiera cele Fundacji GEERS Dobry Słuch
Wyczyny te przyniosły Polakowi tytuł
Podróżnika Roku 2015 National Geographic.
Pan Aleksander używa aparaty słuchowe. „Bez aparatów jestem prawie
głuchy, a z aparatami rozmawiam
z ludźmi.Innajakośćżycia.Czujęsię
swobodniei niemuszęudawać,że
słyszę”– powiedział „Słuchowi”. Jesteśmy dumni, że podróżnik postanowił
przyłączyć się do prowadzonej przez
Fundację GEERS Dobry Słuch kampanii
propagowania idei profilaktyki słuchu.
FundacjaGEERSDobrySłuchpostanowiła pomóc Podróżnikowi
w zbiórcepieniędzyna zakupkaja-
ka. Zbieramy pieniądze na ten szczytny
cel i wszelkie datki będą mile widziane.
Niechdobrysłuchłączyludzi!
Oto numer konta, na którym zbieramy
pieniądze na kajak dla Aleksandra Doby:
PKO BP 98 1020 4795 0000 9902 0046
8355.
wkrótce WyWIaD Z aLEKSaNDREM DOBĄ – o sposobie na długie, aktywne życie
Słuch 3/2015
7
diagnozowanie słuchu
Odruch lokalizacji dźwięku, badanie szeptem, próby stroikowe ...
Proste testy diagnozowania słuchu
prof. zw. tyt. med. J. Bożydar Latkowski
Nie ma obiektywnych metod rozpoznania uszkodzeń
słuchu i lekarz musi w diagnozie opierać się na metodach
subiektywnych, takich jak wywiad i proste testy.
U
szkodzenia słuchu najlepiej określać, jako „uszkodzenie słuchu”, „ubytek
słuchu”, „niedosłuch”, a pojęcie „głuchota” pozostawia wyłącznie dla takich stanów patologicznych, w których niema
żadnejpercepcjidźwięków.
Uszkodzenia słuchu
Uszkodzenia mogą mieć charakter
uszkodzeńprzewodzeniowych – czyli
dotyczących ucha zewnętrznego i środkowego, utrudniających docieranie fali
dźwiękowej do receptorów ślimaka lub
charakterodbiorczy – dotyczący receptorów ślimaka w uchu wewnętrznym,
ewentualnie związany z uszkodzeniem
wyżej leżących ośrodków drogi słuchowej.
Obie postaci mogą występować jako
wady wrodzone.
Przyczyny uszkodzeń
przewodzeniowych
Najczęściej występującymi przyczynami uszkodzeń przewodzeniowych są:
czop woszczynowy lub ciało obce (wata,
koralik), perforacja błony bębenkowej
(np. uraz mechaniczny), ucisk ujścia trąbki słuchowej przez przerośnięty migdałek
gardłowy (nowotwór!), zmiany bliznowate zapalne w jamie bębenkowej, ostre zapalenie ucha środkowego (tj. trąbki
słuchowej, jamy bębenkowej, komórek
wyrostka sutkowatego) oraz otoskleroza.
Przyczyny uszkodzeń
odbiorczych
Uszkodzenia odbiorcze słuchu, nazwane też czuciowo-nerwowymi, mogą poja-
8
Słuch 3/2015
wiać się w następstwie nagłego hałasu
(np. wybuch), czy zakłóceń naczyniowych
w obrębie mikrokrążenia ucha wewnętrznego, a także jako naturalne, fizjologiczne starzenie się narządu słuchu (od 30
roku życia 1dB na rok), w wyniku narażenia na ciągły lub impulsywny hałas przemysłowy, działanie toksyn endogennych
(choroby wątroby, nerek, cukrzyca) i egzogennych (antybiotyki ototoksyczne, inne leki, używki) oraz powikłania chorób
zakaźnych (grypa, dury, czerwonka, bruceloza, różyczka, odra, świnka).
Trudności rozpoznania
Prawidłowe rozpoznanie uszkodzeń
słuchu nie jest łatwe także dla lekarza
opieki podstawowej, dlatego też rozpoznanie charakteru upośledzenia słuchu
opierać należy wyłącznie na ogólnie dostępnych sposobach, takich jak wywiad,
czy na prostych testach, które pozwolą
ukierunkować rozpoznanie i zapewnić
właściwe postępowanie – bardzo często
po konsultacji ze specjalistą laryngologiem. Szczególnie trudno dokonać oceny stanu słuchu u dzieci.
Poza badaniem za pomocą elektronicznego testera, które stosuje się u noworodków i niemowlaków, pozostałe
testy są bardzo subiektywne.
Testy dla dzieci
Orientacyjnie stan słuchu u bardzo małych dzieci (8-12 miesiąc życia) ocenić
można na podstawie odruchu lokalizacji
dźwięku. Przyjmuje się, że np. uderzenie
łyżeczką w metalowy kubek (około 40 dB)
skłania dziecko do spojrzenia w stronę
źródła dźwięku. Podobnie jest przy posługiwaniu się, np. gwizdkiem (ok. 80 dB).
Dla dzieci w 3-5 roku życia opracowane zostały testy poleceniowe: szeptem
z odległości ok. 3 metrów mówi się, np.
„pokaż lalkę”, „pokaż rączkę”, „pokaż
nosek”. Ucho niebadane należy zagłuszać, pocierając rytmicznie opuszką palca ujście przewodu słuchowego. Dzieci
w wieku szkolnym (6-8 rok życia) mogą
już być badane metodą audiometrii tonalnej, zawsze po długim i cierpliwym
przygotowaniu (!).
Badanie szeptem
Jednym z prostych i podstawowych
badań pozwalających na orientacyjną
ocenę wydolności słuchu jest badanie
mową (także szeptem). Badanie to należy wykonać z odległości 4-5 metrów. Badany staje bokiem (!) do osoby badającej, a asystent opuszką palca delikatnie,
rytmicznie uciska ujście przewodu słuchowego ucha niebadanego. Osoba badająca szeptem wypowiada odpowiednie słowa, np. „chór”, „wór”, „mur” (niskie
częstotliwości) lub „liść”, „pić”, „nić” (wysokie częstotliwości). Słowa te badany
powinien powtarzać. Można posługiwać
się także liczebnikami, np. „jeden”,
„dwa”, „cztery” (niskie częstotliwości) lub
„pięć”, „sześć”, „dziesięć” (częstotliwości wysokie). Jeśli słów tych badany nie
powtórzy lub powtarza je błędnie, świadczy to o złej sprawności narządu słuchu,
słuch a zdrowie
Nieleczony niedosłuch grozi zaburzeniami depresyjnymi
Niedosłuch a depresja
która wymagać będzie konsultacji specjalistycznej.
Próby stroikowe
Drugim ważnym sposobem są próby
stroikowe, o wiele dokładniejsze i możliwe do wykonania w gabinecie lekarza lub
protetyka. Człowiek słyszy najlepiej drogą przewodnictwa powietrznego, ale
i drogą przewodnictwa kostnego, choć
gorszą o 40 dB.
W tzw. teście Webera trzymany
za stopkę stroik (najlepiej 512 Hz), którego ramiona należy wzbudzić, np.
„szczypnięciem”, przystawia się na czole w linii środkowej osoby badanej. Następnie należy zapytać, w którym uchu
dźwięk jest lepiej słyszalny. W uszkodzeniachprzewodzeniowychjednostronnych stroik słyszalny będzie
lepiejw uchuchorym, a w przypadku
obustronnego przewodzeniowego uszkodzenia w uchu gorzej słyszącym.
W uszkodzeniachodbiorczychstroiksłyszalnybędziegłośniejw uchu
zdrowym lub lepiej słyszącym.
Remedium – aparaty
słuchowe
Pomyślne wyniki leczenia uzyskuje się
w przewodzeniowych uszkodzeniach słuchu (w tym także drogą operacyjną). Leczenie odbiorczych uszkodzeń nie rokuje
obecnie powodzenia, można jedynie
spowolnić proces chorobowy lub osłabić
przykre dolegliwości, takie jak szumy, czy
piski. W odbiorczych uszkodzeniach słuchu wykorzystuje się z dobrymi wynikami
postępowanie rehabilitacyjnie dzięki aparatom poprawiającym słyszenie (aparaty
zewnątrzuszne lub wewnątrzprzewodowe), a w głuchotach możliwe są niekiedy
implantacje mikroelektrod do ślimaka.

Ocenia się, że aż 10% mieszkańców Unii Europejskiej
w różnym wieku zmaga się z utratą słuchu w stopniu
poważnie wpływającym na codzienne życie. Ma ono nie
tylko negatywny wpływ na komfort życia, ale też ma inne
poważne konsekwencje zdrowotne dla jednostki – może
prowadzić do depresji.
W
iele wskazuje na to, że sytuacja
jest naprawdę poważna, ponieważ
według niektórych szacunków zaburzenia depresyjne występują aż 4,8
razy częściej u niedosłyszących pacjentów, niż u osób zdrowych. Co
więcej, im młodszego pacjenta dotyczy niedosłuch, tym większy wpływ
ma to na jego dobrostan psychiczny.
czym jest depresja?
Depresja charakteryzuje się obniżeniem nastroju, zaburzeniem rytmu
dzień-noc i niemożnością odczuwania przyjemności. Chory może mieć
problemy z jedzeniem, chudnąć, być
wciąż zmęczonym lub utracić zainteresowanie dla czynności, które do tej
pory sprawiały mu radość. W ciężkich przypadkach sprawiać nawet
mu mogą trudność codzienne zabiegi higieniczne. By móc zdiagnozować depresję, lekarz w wywiadzie
stwierdza, czy u pacjenta można było zaobserwować minimum pięć objawów przez okres dwóch tygodni.
Leczenie może objąć zarówno podawanie leków, jak i psychoterapię
w zależności od tego, jak poważny
jest stan cierpiącej osoby. Taki stan
wymaga zdecydowanej interwencji
– choć osobom postronnym może
się zdawać, że ich bliski jest po prostu przemęczony lub nawet rozleniwiony, u podłoża leży silne cierpienie,
nierzadko wynikające z narastające-
go przez długi czas poczucia odrzucenia i wrażenia, że jest się gorszym,
niż inni.
Głuchota zwiększa
ryzyko depresji
Jak dowodzą badania przeprowadzone w Uniwersyteckich Szpitalach
w Modenie oraz Ferrarze we Włoszech, osoby z niedosłuchem są
o wiele bardziej narażone na poważne zaburzenia nastroju, niż osoby dobrze słyszące. Szczegółowym testom
poddano tam 73 osoby w wieku
od 35 do 54 lat. Pacjenci odpowiedzieli na szereg pytań dotyczących ich
stanu zdrowia, samopoczucia, zadowolenia z pracy, a także mieli ocenić,
jak bliskie są im uczucia, m.in. niedopasowania, lęku czy niekontrolowanej
złości. Badacze spytali też o związek
powyższych emocji z konkretnymi sytuacjami społecznymi. Wyniki porównano z tymi uzyskanymi przez grupę
kontrolną, co pozwoliło ustalić, że
osoby z niedosłuchem wykazują generalnie o wiele wyższy poziom stresu, niż dobrze słyszący badani.
Ponadto częściej zdradzali oni objawy depresji, lęku społecznego i zachowań agresywnych. Każde z nich
miało swoje uzasadnienie, na przykład zaburzenia lękowe bardzo często związane były z zatłoczonymi
przestrzeniami, gdzie wychwycenie
słów było dodatkowo utrudnione.
Słuch 3/2015

9
Reklama
abc audioprotetyka
Niedosłuch
przewodzeniowy

Błędne koło
Niestety w wielu przypadkach zaburzenia słuchu i problemy natury emocjonalnej tworzą błędne koło – chorzy ze
strachu przed odrzuceniem czy ośmieszeniem unikają spotkań z ludźmi, tym
samym nie dając sobie szansy na otrzymanie pomocy oraz pogłębiając stany lękowe i depresję.
Osłabiony zmysł słuchu dotyka nie tylko samych chorych, lecz również ich otoczenie: rodziny, przyjaciół i współpracowników. W komunikację zostaje włożony
dodatkowy wysiłek: rozmówca musi stanąć twarzą do adresata, mówić wolniej
i bardzo wyraźnie, by zostać zrozumianym. Komunikat wyszeptany lub wyartykułowany niedostatecznie czytelnie musi
zostać powtórzony, czasem po wielokroć, co zniechęca do komunikacji z osobą słabiej słyszącą i prowadzi do stopniowego jej odsuwania od codziennych
konwersacji. Osoby, komunikujące się
z niedosłyszącym, reagują zniecierpliwieniem, irytacją, w kolejnych prośbach
o powtórzenie doszukują się celowego
działania czy nieuwagi rozmówcy.
Bagatelizowanie problemu oznacza porażkę
Zbytczęstopostawasamychcierpiącychna niedosłuchnieułatwianiesienia
impomocy.Ponieważosłabieniezmysłu
słuchu przebiega stopniowo, wielu
z nichniezdajesobiesprawy,żecośtraci. – zauważa MariaDobrowolska, prezes Fundacji GEERS Dobry Słuch.
Objawy takie, jak niesłyszenie dzwonka
telefonu, czy cicho wypowiadanych słów
są bagatelizowane lub obracane w żart
przez osoby niedosłyszące. Jednocześnie napotykając na coraz poważniejsze
utrudnienia w codziennym życiu, wycofują się oni z uczestnictwa w spotkaniach,
rezygnują z hobby, a załatwienie najprostszych spraw naraża ich na wielki
stres. Nietrudno więc wyobrazić sobie, jakie następstwa może nieść za sobą trwające przez dłuższy czas poczucie niezrozumienia, odepchnięcia, wstydu i straty.
To pierwszy krok do zaburzeń depresyjnych.
Działać znaczy wygrać
Utrata zdolności słyszenia czystych
dźwięków nie jest wyrokiem i nie powinna skazywać nikogo na społeczne „wygnanie”. Niezwykle ważne jest budowanieświadomościw społeczeństwie,
cojestnasząmisją– uważa Maria Dobrowolska – Profilaktyka,systematyczne
kontrolesłuchutokonieczność.Otoczenie osób niedosłyszących musi wiedziećo konsekwencjachniedosłuchu,
by motywować do jak najszybszego
podjęciaodpowiednichkroków.Działanie to wymaga ogromnego wyczucia
i delikatności,byniepogłębiću choregowrażeniawyobcowaniaczyzawstydzenia swoim stanem – ważne, by
poczuł,byniejestz problememsam,
a dookołasiebiemaosoby,którerozumieją,coprzeżywai naprawdęchcąmu
pomóc. (f)

Niedosłuch typu przewodzeniowego jest postacią niedosłuchu
spowodowaną tym, że dźwięki świata zewnętrznego nie mogą już być
przewodzone dalej do ucha wewnętrznego. Powodem tego może
być zamknięcie przewodu słuchowego (poprzez zniekształcenie bądź
zaleganie woskowiny), przedziurawienie błony bębenkowej (perforacja, zapalenie ucha środkowego),
uszkodzenie kosteczek słuchowych,
nagromadzenie płynu w uchu środkowym lub otoskleroza.
W przypadku niedosłuchu przewodzeniowego dźwięk jest normalnie postrzegany za pośrednictwem
kości czaszki (przewodnictwo kostne). Dźwięk jest gorzej słyszany drogą przewodnictwa powietrznego,
a drogą przewodnictwa kostnego
prawie zawsze normalnie.
Jeżeli obok niedosłuchu przewodzeniowego zaburzone jest także
funkcjonowanie ucha wewnętrznego, to wtedy audiogram ukazuje
nam niedosłuch mieszany przewodzeniowo-odbiorczy.
Niedosłuchy przewodzeniowe
mogą w wielu wypadkach zostać
usunięte lub w istotny sposób
zmniejszone poprzez operacje
usprawniające słuch. Bardzo dobre
wyniki daje zwykle zaopatrzenie
w aparat słuchowy. Jedynie wtedy,
kiedy równocześnie występuje przewlekłe zapalenie ucha lub jama
po operacji doszczętnej ucha, wtedy może zachodzić konieczność zastosowania aparatu słuchowego
na przewodnictwo kostne lub aparatu słuchowego zakotwiczonego
w kości. (P)

Słuch 3/2015
11
profilaktyka
abc audioprotetyka
Zapalenie opon
mózgowych
Zapalenie opon mózgowych określane jest też jako meningitis (z gr.
meninx, opona mózgowa). Powodowane jest przeważnie przez bakterie
lub wirusy, przy czym przy zapaleniu
może uszkodzeniu ulec także kora
mózgowa znajdująca się pod oponami mózgowymi oraz w szczególności
przebiegające przez nią nerwy.
Jeżeli także i mózg ulegnie infekcji,
wtedy mają miejsce poważne uszkodzenia wtórne. Po wirusowym meningitis, np. po nagminnym zapaleniu
przyusznicy, odrze lub krztuścu dochodzi niekiedy do całkowitej głuchoty,
gdyż zainfekowane są także ucho wewnętrzne wraz z nerwem słuchowym.
Zaatakowane przy tym może być zarówno jedno bądź obydwoje uszu.
Występujące początkowo zaburzenia
równowagi (w wyniku utraty przedsionkowych narządów równowagi oraz
nerwu błędnego), zostają z czasem
wyrównane i zaburzenia występują jedynie przy wyjątkowych obciążeniach
i w ciemności, kiedy kontrola otoczenia (szczególnie horyzontu) nie jest
możliwa za pomocą wzroku. (P) 
Badanie słuchu
u dzieci
Test poleceniowy należy do grupy
badań akumetrycznych, inaczej zwanych badaniami szeptem. Mają one
przygotować pacjenta do właściwych
badań sprawdzających stan przewodnictwa powietrznego.
Wyróżniamy dwa rodzaje testów dla
dzieci: test poleceniowy „pokaż co słyszysz” dla dzieci w wieku 3-4 lat, w którym dziecko wskazuje na obrazek
odpowiadający usłyszanemu dźwiękowi oraz test poleceniowy „powtórz co
słyszysz” dla dzieci w wieku 5-7 lat. 
12
Słuch 3/2015
Świadome używanie leków zmniejsza ryzyko
antybiotyki groźne dla słuchu
Niektóre antybiotyki wywołują toksyczne działanie uboczne
na organ słuchu i narząd równowagi, czyli mają działanie
ototoksyczne. Ryzyko ototoksyczności można zmniejszyć.
Antybiotyki ototoksyczne należą,
z nielicznymi wyjątkami, do grupy antybiotyków aminoglikozydowych.
antybiotyki są koniecznością, ale...
Antybiotyki aminoglikozydowe z uwagi na wysoką skuteczność oraz szerokie spektrum zastosowań są niezbędne,
np. przy zapaleniach płuc i innych chorobach dróg oddechowych, niektórych
biegunkach, zapaleniach migdałków,
zapaleniach nerek i dróg moczowych
i gruźlicy. Jednak zawsze przy ich zaordynowaniu, można zapytać lekarza, czy
nie ma jakiegoś leku zastępczego, który nie będzie miał oddziaływań ototoksycznych (szkodliwych dla słuchu), jak
choćby penicyliny. Należy jednak zauważyć, że nawet poczciwa penicylina
chociaż nie jest ototoksyczna, to nie jest
do końca bezpieczna, bo może wywołać alergię, a i wobec wielu zarazków
jest nieskuteczna.
Niebezpieczne połączenia
Szczególna ostrożność jest wskazana, kiedy obok antybiotyków aminoglikozydowych jednocześnie wymagane
jest podanie diuretyka (środka moczopędnego). Obydwa te środki lecznicze
mogą mieć uboczne działanie ototoksyczne.
Także powinno się unikać podawania
dwu lub więcej różnych antybiotyków
aminoglikozydowych, gdyż w takim
przypadku może zbyt dalece wzrosnąć
koncentracja substancji aktywnych
w płynach ucha wewnętrznego. Jak już
zaznaczyliśmy, ototoksyczność uzależniona jest od dozowania leku. Ostroż-
ność jednak jest także wskazana
przy różnych chorobach przemiany materii, np. przy cukrzycy, obniżonym funkcjonowania tarczycy, w chorobie
wątroby i jak już wspomnieliśmy, przy istniejącym zaburzonym wydzielaniu nerek.
Zagrożenie płodu
Szczególna ostrożność wymagana
jest w przypadku leczenia antybiotykami ototoksycznymi kobiet w ciąży, gdyż
leki dostają się do układu krążenia nienarodzonego dziecka i mogą poważnie
uszkodzić słuch.
Wprawdzie stężenie leku w krwioobiegu nienarodzonego dziecka leży poniżej stężenia leku u samej przyszłej
matki, jednak już niewielkie ilości substancji mogą perspektywicznie uszkodzić ślimak, komórki rzęsate lub nerw
słuchowy. Zwłaszcza wtedy, gdy antybiotyk podany zostanie w pierwszych
dwóch miesiącach ciąży. Przyczyną jest
analogiczna jak u noworodków, a więc
niska przemiana materii. Jednak mogą
tu odgrywać rolę jeszcze inne czynniki,
dotąd nam nieznane.
Wrażliwość dzieci
Zwiększona jest wrażliwości na antybiotyki aminoglikozydowe u niemowląt
i małych dzieci. Według badań, u 2030% dzieci z wczesnodziecięcym niedosłuchem, przyczyną upośledzenia
było działanie ototoksyczne.
Szczególnie wrażliwe są nowonarodzone niemowlęta i wcześniaki, gdyż ich
własna przemiana materii jest jeszcze
bardzo słaba i dopiero z początkiem
drugiego tygodnia stopniowo rośnie.

abc audioprotetyka
Próba Webera

Jak podawać antybiotyk?
Najmniejsze ryzyko prawdopodobnie
istnieje przy podaniu leku doustnie,
gdyż jego koncentracja ulega zmniejszeniu już w żołądku i w samej krwi. Wyjątek stanowią występujące uszkodzenie nerki oraz uszkodzenie jelit. W przypadku zastrzyków najlepsza jest infuzja
(podawanie rozpuszczonego leku dożylnie), np. z soli kuchennej. Jednak
w każdym przypadku powinna być zachowana najwyższa ostrożność. O sposobie podawania leku powinien
decydować lekarz.
Przy podaniu leku drogą dojelitową
należy także zachować ostrożność,
gdyż w tym wypadku omijamy żołądek
i skoncentrowany lek dostaje się bezpośrednio do krwi. Tym samym szybciej dociera do płynu ucha wewnę-
Szczególna ostrożność zalecana jest
przy podawaniu antybiotyków aminoglikozydowych w obszarze ucha środkowego, np. przy zapaleniach ucha
środkowego (częsta choroba u dzieci).
Liczne krople i maści wykorzystywane
w celu terapii zapalenia ucha środkowego, zawierają często antybiotyki aminoglikozydowe. W przypadku zapalenia
ucha środkowego mogą często być wykorzystywane inne antybiotyki, które nie
są pochodną antybiotyków aminoglikozydowych, ale które też mają uboczne
działanie ototoksyczne.
Objawy ototoksyczności
W jaki sposób manifestują się uboczne ototoksyczne działania antybiotyków
aminoglikozydowych? Utrata słuchu
Pamiętaj, że zawsze możesz zapytać lekarza, czy nie ma jakiegoś
leku zastępczego, który nie będzie miał oddziaływań szkodliwych
dla Twego słuchu
trznego i już jedna dawka może doprowadzić do nieodwracalnej głuchoty. Ten sposób podawania leków jest
szczególnie popularny w przypadku
dzieci.
Także podawanie antybiotyków aminoglikozydowych w postaci maści oraz roztworów może prowadzić do ubocznych
następstw ototoksycznych. Przy ranach
o dużej powierzchni, np. przy oparzeniach, znaczna ilość leku może zostać
wchłonięta przez organizm i dotrzeć
za pośrednictwem krwi do ucha wewnętrznego.
może nastąpić nagle, ale najczęściej
następuje stopniowo. Wczesne objawy
manifestują się w postaci poczucia ciężkiej głowy, ucisku w obydwu uszach,
szumu w uszach, jak również w postaci
nagłego niedosłuchu (przy istniejącym
uszkodzeniu, słuch się jeszcze bardziej
pogarsza). Często uboczne działanie
ototoksyczne mylone jest z nagłą utratą słuchu, gdyż objawy są podobne. Nie
wpływa to jednak na postępowanie:
w razie utraty słuchu należy podejrzany
lek jak najszybciej zaprzestać podawać.
(na podst. www.schwerhoerigen-netz.de)
□
Próba Webera (ang. Webertest)
to subiektywna metoda badania słuchu polegająca na przyłożeniu
wprawionego w drgania stroika
do czoła lub szczytu czaszki pacjenta. Pacjent wskazuje lekarzowi,
w którym uchu dźwięk stroika słyszy
on głośniej. Jeśli dźwięk słyszany
jest jednakowo w obu uszach, oznacza to, że badany ma zdrowe uszy.
Jeśli nie – to oznacza, że badany ma
przewodzeniowe uszkodzenie słuchu w uchu, w którym dźwięk wydaje mu się głośniejszy.
Spowodowane jest to tym, że
ucho uszkodzone nie odbiera
dźwięków z otoczenia i odbiera
dźwięki przewodzone drogą kostną.
Pacjent z odbiorczym uszkodzeniem słuchu będzie lepiej słyszał
stroik w uchu zdrowym. Ten sposób
badania pierwszy opisał niemiecki fizjolog Ernst Heinrich Weber.

Przewodnictwo
powietrzne
i przewodnictwo
kostne
Dźwięk do ucha może dochodzić
dwoma drogami: za pośrednictwem
powietrza i za pośrednictwem kości
czaszki. W pierwszym przypadku
mówimy o przewodnictwie powietrznym, a w drugim o przewodnictwie
kostnym. Do zdrowego ucha bodźce dźwiękowe docierają obiema
drogami. Jednak decydujacą role
w słyszeniu odgrywa przewodnictwo
powietrzne. Bodźce dochodzące tą
drogą są o 30-40 dB silniejsze
od dochodzących przez układ kostny.

Słuch 3/2015
13
KrzyżówKa • do wygrania spray vaxol
Litery z pól ponumerowanych kolorowo od 1 do 22 utworzą rozwiązanie. To rozwiązanie prosimy
przesłać do 30 października 2015 na adres: [email protected]. Nagrody, w postaci spray’u
Vaxol, zostaną wysłane pierwszym 10 osobom, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie. W mailu
prosimy podać pełen adres, na który mamy wysłać nagrodę.
Poziomo:
1) jeszcze nie góra; 6) pieprz lub szafran;
11) kontynent z Madagaskarem; 12) bez
oparcia; 13) np. 100 m dla sprintera;
14) popisuje się na trapezie; 17) świecąca
część komputera; 18) strzela na starcie; 19) coś, co jest upolowane; 20) cierpienia zadawane niekoniecznie przez
kata; 24) ludzie ochrony; 25) kolor jak ryba i jak szlachcic w czerwonym żupanie; 28) opiekun artystów; 29) coś co
pozostało (niekoniecznie kłosy na ściernisku); 30) wychyla się rytmicznie; 33) miejsce, gdzie robi się gazetę; 36) potrawa
14
Słuch 3/2015
z wielu mięs, podawana na zimno; 37) coś
kulturowo obcego, np. murzyńskie tańce
na krakowskim Rynku; 38) osłona na samochodzie zmniejszająca opór powietrza.
Pionowo:
1) i syn i wnuk dla dziadka; 2) rząd jak pokój; 3) coś rzadkiego i wyśmienitego;
4) państwo, w którym odbędą się mistrzostwa świata w piłce nożnej w 2022
roku; 5) zboże na razowiec; 6) pan i pani;
7) pokrycie budowli od góry; 8) anna
Grodzka; 9) „... o Basię” Makuszyńskiego;
10) obywatel kraju nad Dunajem; 15) wy-
krywacz, np. samolotów; 16) Elżbieta II dla
księcia Wiliama; 21) historia wiążąca się ze
złamaniem prawa; 22) gdy leje jak z cebra; 23) sprzedaje za granicę; 26) podobna do człowieka; 27) np. dla obywatela
zaproszenie na herbatkę do prezydenta; 30) formalne opuszczenie szpitala;
31) Proletariusze wszystkich krajów łączcie
się! 32) część, szczegół; 34) dawka;
35) nagłe uaktywnienie się choroby.
Rozwiązanie krzyżówki z poprzedniego
numeru: Życie z aparatami słuchowymi
jest ciekawsze.
PLacóWki protetyczne polecane przez
bezpłatna infolinia:
800 889 400
www. fundacjageers.org.pl
miasto
ulica
telefon
miasto
ulica
telefon
Bełchatów
ul. 9 Maja 1/3
/44/ 632 81 63
Katowice
ul. Panewnicka 5
/32/ 256 35 16
Będzin
ul. Piłsudskiego 3
/32/ 290 40 31
Kędzierzyn-Koźle
al. Jana Pawła II 36 E
/77/ 483 50 11
Biłgoraj
ul. Kościuszki 2
/84/ 627 46 42
Kępno
ul. Kilińskiego 8
/62/ 782 11 04
Biała Podlaska
Plac Rubina 1
/83/ 343 69 17
Kętrzyn
ul. Daszyńskiego 31
/89/ 751 07 25
Białystok
ul. Stołeczna 25
/85/ 742 43 57
Kielce
al. IX wieków Kielc 6d
/41/ 345 43 02
Bielsko-Biała
pl. Wolności 1
/33/ 819 48 19
Kluczbork
ul. Podwale 12
/77/ 418 24 19
Bielsko-Biała
pl. Żwirki i Wigury 9
/33/ 814 08 55
Kłodzko
ul. Łąkowa 5
/74/ 867 23 06
Bochnia
ul. Kazimierza Wielkiego 13
/14/ 612 35 40
Koło
ul. Toruńska 46
/63/ 272 40 45
Brzeg
ul. Mleczna 3
/77/ 416 45 03
Kołobrzeg
ul. Dubois 27/1
/94/ 355 44 55
Brzesko
ul. Zielona 4
/14/ 663 20 23
Konin
al. 1 Maja 11
/63/ 242 33 41
Bydgoszcz
ul. Gdańska 25
/52/ 321 47 80
Koszalin
ul. Dworcowa 12/1
/94/ 342 32 55
Bytom
ul. Chrobrego 5
/32/ 282 65 19
Kozienice
ul. Sienkiewicza 28
/48/ 614 52 10
Chełm
ul. Pijarska 3
/82/ 565 67 64
Kraków
al. Słowackiego 60
/12/ 633 09 39
Chojnice
pl. Niepodległości 1-2, lok. nr 1
/52/ 397 01 98
Kraków
os. Handlowe 8
/12/ 643 78 24
Cieszyn
ul. Bielska 37
/33/ 858 23 34
Kraków
ul. Józefa Dietla 46
/12/ 429 14 20
Częstochowa
al. Kościuszki 14a
/34/ 368 10 98
Kraków
ul. B. Limanowskiego 12
/12/ 260 12 26
Chełmno
ul. Grudziądzka 25
/56/ 686 39 96
Kraków
os. Szklane Domy 1
/12/ 680 50 90
Chorzów
ul. Dąbrowskiego 52
/32/ 241 30 35
Kraków
ul. Św. Marka 11
/12/ 423 12 65
Chrzanów
ul. Sokoła 19
/32/ 623 00 38
Kraków
os. Bohaterów Września 1b
/12/ 645 70 12
Dąbrowa Górnicza
ul. Królowej Jadwigi 23
/32/ 262 85 23
Krotoszyn
ul. Zdunowska 9
/62/ 722 63 52
Dębica
ul. Rynek 50
/14/ 670 30 07
Kutno
ul. Barlickiego 28
/24/ 254 15 05
Elbląg
ul. Stary Rynek 48a
/55/ 232 41 21
Kwidzyn
ul. Piłsudskiego 48
/55/ 279 50 71
Ełk
ul. Chopina 4/1
/87/ 610 13 06
Legnica
ul. Chojnowska 7
/76/ 852 30 79
Gdańsk
ul. gen. Bora Komorowskiego 43
/58/ 346 11 44
Leszno
al. Krasińskiego 8
/65/ 529 56 36
Gdańsk
ul. Stągiewna 1
/58/ 305 41 40
Leżajsk
ul. Leśna 22
/17/ 242 67 89
Gdynia
ul. Zygmunta Augusta 6/50
/58/ 620 98 09
Lębork
ul. Staromiejska 1B
/59/ 841 42 85
Gliwice
ul. Dubois 2
/32/ 230 84 29
Lidzbark Warmiński
ul. 11 listopada 15
/89/ 767 00 07
Gliwice
ul. Grodowa 2
/32/ 331 60 17
Limanowa
ul. Rynek 16
/18/ 337 10 10
Głogów
al. Wolności 52 D
/76/ 831 02 41
Lubin
ul. Armii Krajowej 32a
/76/ 844 19 70
Gniezno
ul. Mieszka I 12
/61/ 415 41 22
Lublin
ul. Narutowicza 83
/81/ 525 04 61
Gorlice
ul. Stróżowska 55
/18/ 353 53 61
Lublin
ul. Kowalska 4
/81/ 532 26 54
Gorzów Wielkopolski
ul. Wł. Łokietka 31
/95/ 720 32 62
Lubiniec
ul. Edyty Stein 1
tel. 34 353 00 24
Gostynin
ul. Wojska Polskiego 35
/24/ 235 05 23
Łańcut
ul. Rynek 32
/17/ 225 54 14
Grodzisk Maz.
ul. Kościelna 9
/22/ 724 28 35
Łomża
al. Legionów 27
/86/ 215 00 19
Grudziądz
ul. Wybickiego 5
/56/ 462 18 29
Łowicz
ul. Stanisławskiego 25B
/46/ 830 03 62
Inowrocław
ul. Św. Ducha 2
/52/ 352 26 25
Łódź
ul. Piotrkowska 289
/42/ 682 81 92
Jarosław
ul. Słowackiego 26a
/16/ 623 00 03
Łódź
ul. Więckowskiego 6
/42/ 630 32 44
Jastrzębie Zdrój
ul. Wielkopolska 1Ł
/32/ 476 40 85
Łódź
ul. Narutowicza 84
/42/ 213 42 27
Jaworzno
Rynek Główny 10
/32/ 222 05 24
Malbork
ul. T. Kościuszki 24
/55/ 272 45 25
Jelenia Góra
ul. Długa 18
/75/ 752 20 58
Mielec
ul. Rynek 8
/17/ 586 23 22
Jelenia Góra
ul. Groszowa 1
/75/ 752 49 92
Mielec
ul. Żeromskiego 17
/17/ 585 43 23
Kalisz
ul. Złota 1
/62/ 766 44 21
Mikołów
ul. Stefana Okrzei 3
/32/ 738 00 98
Katowice
ul. Słowackiego 22
/32/ 206 80 03
Mrągowo
ul. Królewiecka 58
/89/ 741 36 76
PLacóWki protetyczne polecane przez
www. fundacjageers.org.pl
bezpłatna infolinia:
800 889 400
miasto
ulica
telefon
miasto
ulica
telefon
Myślenice
ul. Słowackiego 37e
/12/ 272 19 19
Starogard Gdański
ul. Kościuszki 27
/58/ 563 30 95
Nowy Sącz
ul. Hoffmanowej 3
/18/ 443 54 74
Strzelce Opolskie
ul. Dąbrowskiego 12
/77/ 451 01 13
Nowy Targ
ul. Długa 84
/18/ 266 44 50
Strzyżów
ul. Słowackiego 26a
/17/ 276 50 05
Olkusz
ul. Króla K. Wielkiego 48
/32/ 641 16 96
Suwałki
ul. Noniewicza 93
/87/ 565 00 37
Olsztyn
ul. Kościuszki 13
/89/ 534 56 45
Swarzędz
ul. Cieszkowskiego 100/102
/61/ 817 41 59
Opole
ul. Koraszewskiego 17
/77/ 454 23 42
Szczecin
al. Wyzwolenia 5
/91/ 434 74 00
Ostrołęka
ul. Goworowska 2A
/29/ 764 20 46
Szczecin
ul. Bolesława Śmiałego 22
/91/ 484 11 89
Ostrowiec Świętokrzyski ul. Okólna 1
/41/ 265 16 06
Szczecin
ul. Leszczynowa 18-19
/91/ 461 31 40
Ostrów Wielkopolski
ul. Kolejowa 26
/62/ 736 14 89
Świdnica
ul. Rynek 19
/74/ 857 86 71
Ostrzeszów
ul. Piekary 9
/62/ 730 09 62
Świnoujście
ul. Dąbrowskiego 1d
/91/ 321 27 76
Oświęcim
ul. Dąbrowskiego 13a
/33/ 842 38 67
Tarnobrzeg
ul. Mickiewicza 4/1
/15/ 823 50 10
Oświęcim
ul. Wysokie Brzegi 4
/33/ 844 83 79
Tarnowskie Góry
ul. Piastowska 13
/32/ 380 50 52
Pabianice
ul. Reymonta 2
/42/ 212 11 99
Tarnów
ul. Goldhammera 7
/14/ 627 45 95
Piła
ul. Bydgoska 34E
/67/ 212 47 38
Tczew
ul. Jana III Sobieskiego 40
/58/ 532 08 09
Pionki
ul. Legionistów 38
/48/ 612 51 76
Tomaszów Mazowiecki
ul. Jana Pawła II 6
/44/ 724 34 56
Piotrków Trybunalski
pl. Kościuszki 6
/44/ 646 00 27
Toruń
ul. Szczytna 8
/56/ 621 91 16
Płock
ul. Nowy Rynek 11
/24/ 264 45 46
Turek
ul. Łąkowa 4a
/63/ 278 00 01
Police
ul. Wróblewskiego 1
/91/ 317 72 21
Tychy
ul. Edukacji 5
/32/ 227 97 78
Poznań
os. Marysieńki 25
/61/ 823 42 11
Wadowice
ul. Zatorska 33
/33/ 874 09 43
Poznań
os. Rzeczypospolitej 6
/61/ 877 10 26
Wałbrzych
ul. Słowackiego 13/1
/74/ 842 50 19
Poznań
ul. Głogowska 87
/61/ 866 59 28
Warszawa
ul. Grójecka 67
/22/ 658 39 39
Poznań
ul. Półwiejska 30
/61/ 853 47 25
Warszawa
al. KEN 96
/22/ 644 31 13
Poznań
ul. Prusa 1
/61/ 843 50 93
Warszawa
al. Niepodległości 54
/22/ 854 00 69
Przemyśl
ul. Plac na Bramie 10
/16/ 675 11 24
Warszawa
al. Stanów Zjednoczonych 72
/22/ 740 90 66
Pszczyna
ul. Piastowska 3
/32/ 447 01 53
Warszawa
ul. Hoża 40
/22/ 621 67 16
Puławy
ul. Centralna 18B
/81/ 888 32 85
Warszawa
ul. Senatorska 22
/22/ 826 12 03
Pyskowice
ul. Wojska Polskiego 10
/32/ 230 12 47
Warszawa
ul. Targowa 37
/22/ 619 39 90
Racibórz
ul. Browarna 16/2
/32/ 418 15 44
Warszawa
ul. Warecka 11
/22/ 890 98 70
Radom
ul. 25 czerwca 46
/48/ 363 30 62
Wieluń
Plac Legionów 5
/43/ 843 34 02
Radomsko
ul. Żeromskiego 9
/44/ 683 50 97
Włocławek
ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 22a /54/ 232 32 76
Ruda Śląska
ul. Piotra Niedurnego 39
/32/ 244 20 14
Wodzisław Śląski
ul. Powstańców Śląskich 1
/32/ 455 65 17
Rybnik
pl. Wolności 21
/32/ 423 30 30
Wrocław
pl. Powstańców Śl. 11/1 (rondo)
/71/ 338 03 93
Rzeszów
ul. 3 Maja 20
/17/ 853 88 48
Wrocław
ul. Piłsudskiego 66
/71/ 781 54 10
Rzeszów
ul. Stefana Batorego 18/9
/17/ 862 00 53
Wrocław
ul. Piotra Skargi 21
/71/ 344 45 27
Sandomierz
ul. Schinzla 13/38
/15/ 833 30 25
Wrocław
ul. Sienkiewicza 42
/71/ 321 01 88
Sanok
ul. Kościuszki 31
/13/ 463 04 20
Wrocław
ul. Św. Antoniego 21
/71/ 343 31 69
Siedlce
ul. 3 Maja 28
/25/ 632 21 79
Września
ul. Fabryczna 11
/61/ 436 51 79
Sieradz
ul. Jana Pawła II 52/5
/43/ 822 30 58
Zabrze
ul. Goethego 30
/32/ 370 16 51
Skawina
ul. 29 Listopada 9
/12/ 276 01 12
Zabrze
ul. Wolności 270
/32/ 376 32 75
Skierniewice
ul. Batorego 9
/46/ 832 60 26
Zamość
ul. Stanisława Staszica 35
/84/ 638 45 68
Słupsk
ul. Filmowa 4
/59/ 843 24 50
Zduńska Wola
ul. Łaska 7
/43/ 824 79 05
Sosnowiec
ul. Warszawska 1
/32/ 292 10 32
Zgierz
ul. Narutowicza 21
/42/ 715 12 67
Stalowa Wola
ul. Komisji Edukacji Narodowej 13
/15/ 842 71 37
Żywiec
ul. Dworcowa 36
/33/ 867 46 08
Stargard Szczeciński
ul. Słowackiego 2
/91/ 578 08 98