ZNACZENIE wCZESNEJ DIAGNOZY I REhABILITACJI

Transkrypt

BIULETYN INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
2
Spis treści
Słowo wstępu .......................................................................................................................................................................................................... 3
Temat numeru: Niepełnosprawność w liczbach .............................................................................................................................. 4
Znaczenie wczesnej diagnozy i rehabilitacji ....................................................................................................................................... 10
Budujemy system – system wsparcia dla osób chorujących psychicznie w Szczecinie ........................................... 12
Wsparcie na rzecz osób niepełnosprawnych
realizowane przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej .................................................................................................... 16
Innowacyjność jako nowe wyzwanie w obszarze integracji społecznej ............................................................................ 20
„Żyć z niepełnosprawnością” - cykl edukacyjny realizowany
w ramach projektu „Profesjonalne kadry – lepsze jutro” .............................................................................................................. 22
Zakład Aktywności Zawodowej w Kołobrzegu .................................................................................................................................. 23
Superwizja w pomocy społecznej ............................................................................................................................................................. 26
Znaczenie partnerstwa lokalnego ............................................................................................................................................................. 28
Biuletyn Integracji Społecznej
Województwa Zachodniopomorskiego
Numer 3(4)/2010
Wydawca:
Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego
Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej
ul. Korsarzy 34
70-540 Szczecin
Zespół redakcyjny:
Dorota Rybarska-Jarosz (redaktor naczelna),
Stanisław Kałamaga (sekretarz), Marzena Kareńska, Katarzyna Witkowska
Redakcja:
ul. Starzyńskiego 3-4, p. III, pok. 11
70-506 Szczecin
tel/fax 091 42 53 635
www. projektrops.wzp.pl
Zdjęcie na okładce: Nicolas Raymond
Skład i druk: Kadruk
Nakład: 1000 egz. Egzemplarz bezpłatny
Biuletyn przygotowywany w ramach realizowanego projektu systemowego
Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej „Profesjonalne kadry – lepsze jutro”.
Drodzy Czytelnicy!
Tematem wiodącym niniejszego numeru Biuletynu Integracji Społecznej Województwa Zachodniopomorskiego są różne aspekty niepełnosprawności.
Ze statystyk wynika, że w Polsce co siódmy obywatel jest w jakimś
stopniu niepełnosprawny. Z osobami niepełnosprawnymi mamy częsty
kontakt w naszym codziennym otoczeniu, w domu, w pracy, na ulicy,
w szkole lub w teatrze. Niepełnosprawność w wyniku wypadków, chorób,
lub wad wrodzonych, stanowi barierę i przeszkodę w codziennym życiu.
Osoby niepełnosprawne doświadczają poczucia zależności, ponieważ wymagają pomocy innych, lub wyręczania ich w codziennych
czynnościach. Mogą także często doświadczyć kłopotów w relacjach
społecznych z powodu ignorowania ich lub dyskryminowania przez
osoby w pełni sprawne. Nadal przed wieloma niepełnosprawnymi stoją ograniczenia architektoniczne, transportowe, informacyjne lub mentalne. Jak skutecznie pomagać osobom niepełnosprawnym by czuli się
potrzebni, niezbędni i kochani?
Musimy niepełnosprawnych wspierać i dowartościowywać, rozpoczynając planowanie działań od poznania ich życia, środowiska, w którym przebywają a przede wszystkim od określenia ich potrzeb oraz możliwości. W programach wsparcia dla niepełnosprawnych mieszkańców naszego regionu, stawiamy na takie środki
i formy pomocy, które zapewnią im niezależność i aktywny udział w życiu społecznym oraz zawodowym.
Działania te nie mogą polegać wyłącznie na opiece instytucjonalnej czy normalizacji, lecz mają eliminować wszystkie bariery stanowiące przeszkody w równym dostępie do praw i w pełnym uczestnictwie
w różnych dziedzinach życia. Właśnie bariery środowiskowe są elementem bardziej utrudniającym uczestnictwo w życiu społecznym niż ograniczenia wynikające z niepełnosprawności. Usuwanie barier i działania
włączające są kluczem do równych szans osób niepełnosprawnych. Szans rozumianych nie jako ujednolicenie, lecz jako równe możliwości do nauki, rozwoju i pracy.
W środowisku bez barier pozwolimy każdemu zmagającemu się z niepełnosprawnością na wzmocnienie poczucia wiary we własne możliwości i postrzeganie siebie jako niezależnej osoby, a słowa refrenu
piosenki... ,, pokonam siebie, szczęśliwy los wygram i życia nie przegram” śpiewanego przez uczniów niepełnosprawnych intelektualnie z Zespołu Szkól Specjalnych w Goleniowie staną się faktem.
Proponujemy Państwu lekturę przedstawiającą wybrane przykłady działań na rzecz osób niepełnosprawnych, które są realizowane przez podmioty publiczne i niepubliczne na terenie województwa zachodniopomorskiego.
Czy działania te wpisują się w potrzeby i możliwości osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności
w ich różnych okresach życia ? Oceńcie Państwo sami.
Zapraszam do lektury, życzę wielu refleksji i inspiracji.
Bożena Szymańska
Zastępca Dyrektora Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego
3
4
TEMAT NUMERU
Niepełnosprawność w liczbach
Zespół Obserwatorium Integracji Społecznej w czerwcu b.r. opublikował raport pn. „Sytuacja
osób niepełnosprawnych w województwie zachodniopomorskim”, który jest próbą zobrazowania, na podstawie dostępnych danych źródłowych, sytuacji osoby niepełnosprawnej w regionie,
począwszy od systemu edukacji po rynek pracy. Niniejszy artykuł to resume publikacji w całości
dostępnej na stronie www.ois.wzp.pl.
Na poziomie regionu dane dotyczące skali niepełnosprawności są agregowane głównie przez
podmioty sektora publicznego. Wydawać by się mogło, że dla celów analitycznych bezcennym źródłem
informacji będą dane zgromadzone w instytucjach
orzekających o niepełnosprawności dla celów rentowych (Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Ministerstwo
Spraw Wewnętrznych i Administracji i Ministerstwo
Obrony Narodowej) oraz dla celów pozarentowych
(Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności oraz Wojewódzki Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności). Jednak istnienie dwóch równoległych systemów orzekania o niepełnosprawności
sprawia, że agregowane dane są nieporównywalne,
niekompletne oraz nakładają się na siebie. W związku z powyższym w dalszym ciągu podstawowym
i rzetelnym źródłem informacji o osobach niepełnosprawnych pozostaje Narodowy Spis Powszechny.
Na potrzeby przeprowadzenia analizy autorzy raportu dokonali przeszacowania (aktualizacji) liczby
osób z prawnie orzeczoną niepełnosprawnością
w 2009 roku1, co umożliwiło podział regionów w zależności od natężenia poziomu niepełnosprawności
na 1000 mieszkańców. Rozkład ogólnopolski przedstawia się w następujący sposób:
I grupa: najniższy poziom natężenia niepełnosprawności: województwo opolskie, mazowieckie
i śląskie,
II grupa: stosunkowo niski poziom natężenia niepełnosprawności: województwo łódzkie, podlaskie,
świętokrzyskie, zachodniopomorskie, pomorskie,
III grupa: przeciętny poziom natężenia niepełnosprawności: województwo podkarpackie, kujawsko
-pomorskie, dolnośląskie, warmińsko-mazurskie,
wielkopolskie,
Liczbę ludności wg stanu na koniec 2009 roku pomnożono
przez wskaźniki niepełnosprawności (udział osób niepełnosprawnych w ludności ogółem) ustalone w Spisie Powszechnym 2002.
Z powodu braku aktualnych danych przyjęto, że wartości w/w
wskaźników pozostają w przybliżeniu na podobnym poziomie.
IV grupa: wysoki poziom natężenia niepełnosprawności: województwo lubuskie, lubelskie i małopolskie.
Województwo zachodniopomorskie ze wskaźnikiem 116 osób niepełnosprawnych na 1000 mieszkańców (w kraju 119) uplasowało się na 7 miejscu.
Częstość występowania zjawiska niepełnosprawności jest zróżnicowana również wewnątrzregionalnie, o czym świadczy przestrzenna dywersyfikacja
wartości wskaźnika niepełnosprawności w powiatach województwa zachodniopomorskiego. W populacji mieszkańców województwa do 15 roku życia najwięcej osób niepełnosprawnych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców oszacowano w 2009 roku
w powiecie drawskim - 33,5 osób, najmniej w powiecie grodzkim Miasto Świnoujście – 8,8.
Mapa nr 1. Szacunkowa liczba osób niepełnosprawnych
w wieku 0-14 lat na 1000 mieszkańców
1
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Szczecinie
Wśród mieszkańców województwa powyżej
15 roku życia najwyższy wskaźnik niepełnosprawności odnotowano w powiecie wałeckim – 225,2.
Najniższą wartość wskaźnika oszacowano dla
mieszkańców powiatu Miasto Koszalin – 99,4 osoby
niepełnosprawne na 1000 mieszkańców. Dla podkreślenia zróżnicowania przestrzennego zjawiska
niepełnosprawności wewnątrz województwa warto
zauważyć, iż w powiecie grodzkim Miasto Koszalin
przeciętnie co 10 dorosły jest osobą niepełnosprawną w rozumieniu prawnym, zaś w powiecie wałeckim - co 4 dorosła osoba.
Mapa nr 2. Szacunkowa liczba osób niepełnosprawnych
powyżej 15 roku życia na 1000 mieszkańców podziale na
powiaty
niów ogółem notuje się wzrost liczby uczniów
niepełnosprawnych. Zjawisko to dominuje w powiatach: białogardzkim, drawskim, gryfickim, gryfińskim, kamieńskim, kołobrzeskim, myśliborskim,
polickim, stargardzkim, świdwińskim, wałeckim,
szczecineckim i powiecie grodzkim Szczecin. W powiecie goleniowskim i sławieńskim w latach 20052009 zanotowano spadek liczby uczniów niepełnosprawnych wśród liczby uczniów ogółem, choć
w dalszym ciągu w obu regionach mamy do czynienia z jednym z najwyższych w województwie wskaźników niepełnosprawności wśród dzieci i młodzieży
(goleniowski: 26,2%, sławieński: 26,9%).
Wykres nr 1. Zmiana liczby uczniów ogółem oraz liczby uczniów niepełnosprawnych w okresie 2005-2009
(2005=0%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Kuratorium
Oświaty w Szczecinie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych US w Szczecinie
Zanim zostaną poddane analizie wskaźniki obrazujące strukturę wykształcenia i rozkład przestrzenny placówek przygotowanych do pracy z dzieckiem
niepełnosprawnym warto zwrócić uwagę na dane
dotyczące liczebności uczniów niepełnosprawnych
podziale na powiaty.
W latach 2005-2009 w województwie zachodniopomorskim zanotowano spadek liczby uczniów
ogółem, co jest wynikiem niekorzystnych zmian
demograficznych, wyjątek stanowi powiat grodzki
Świnoujście, gdzie w analizowanym okresie liczba uczniów ogółem wzrosła o 27,6%. W skali całego województwa, liczba uczniów zmniejszyła się
o 9,8%. Przy niekorzystnych zmianach liczby ucz-
W województwie zachodniopomorskim w 2009
roku funkcjonowało 238 placówek, w których uczniowie niepełnosprawni mogli realizować obowiązek szkolny i obowiązek nauki, co w porównaniu
z rokiem 2005 stanowi wzrost o 107 placówek przygotowanych do pracy z uczniem niepełnosprawnym
(przedszkola i szkoły z oddziałami integracyjnymi wzrost o 55, przedszkola i szkoły specjalne - wzrost
o 52 placówki). Koresponduje to ze wzrostem liczby
uczniów niepełnosprawnych wśród liczby uczniów
ogółem w latach 2005-2009. Mimo ogólnej tendencji zwiększania się liczby placówek specjalnych
i z oddziałami integracyjnymi, w województwie
znajdują się powiaty, w których nie ma placówek
przygotowanych do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym w wieku przedszkolnym (białogardzki,
drawski, gryficki, kamieński, pyrzycki, świdwiński).
Podobna luka, choć w mniejszej skali, występuje
w przypadku szkół ponadgimnazjalnych w powiecie: kamieńskim, łobeskim i wałeckim. Warto zauważyć również, że powiaty, w których nie istnie-
5
6
ją placówki przygotowane do pracy z dzieckiem Mapa nr 4 Rozmieszczenie przestrzenne szkół ponadniepełnosprawnym, charakteryzują się jednocześ- gimnazjalnych w podziale na powiaty
nie wysokim odsetkiem osób niepełnosprawnych
w wieku 0-14 lat w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w tej samej kategorii wiekowej:
Powiat drawski: 33,5 %
Powiat białogardzki: 24,2%
Powiat łobeski: 22,6%
Powiat gryficki: 22,2%
Powiat świdwiński: 19,7%.
Największy wzrost liczby placówek przygotowanych do pracy z uczniem niepełnosprawnym
w latach 2005-2009 zanotowano w powiatach
grodzkich: Szczecin (wzrost o 19 placówek), Koszalin
(wzrost o 4 placówki), Świnoujście (wzrost o 5 placówek) oraz w powiecie goleniowskim (wzrost o 6
placówek).
Mapa nr 3 Rozmieszczenie przestrzenne przedszkoli
w podziale na powiaty
Oświaty w Szczecinie, 30.09.2009
Oświaty w Szczecinie, 30.09.2009
wyznacznikami poziomu rozwoju społeczeństwa
i jakości życia. Niestety, w przypadku wykształcenia
obserwuje się ogromne dysproporcje pomiędzy
osobami zdrowymi a niepełnosprawnymi, wystarczy
wspomnieć, że odsetek posiadaczy dyplomu ukończenia studiów wyższych jest niemal trzykrotnie niższy w grupie osób niepełnosprawnych niż ogółem
wśród Polaków2. Należy jednak zwrócić uwagę na
fakt, iż w Polsce notuje się systematyczny wzrost poziomu wykształcenia osób niepełnosprawnych. Jednocześnie odsetek osób niepełnosprawnych z wykształceniem wyższym (najbardziej pożądanym na
otwartym rynku pracy) rośnie dużo wolniej niż ten
sam wskaźnik w grupie osób zdrowych, co w konsekwencji zwiększa dysproporcje pomiędzy osobami
niepełnosprawnymi, a resztą społeczeństwa. Niski
poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych jest
istotną determinantą, która zwiększa zagrożenie wykluczeniem społecznym, a w konsekwencji - ubóstwem i bezradnością.
Wiedza i wykształcenie są dziś głównymi filarami,
na których opiera się nowoczesne społeczeństwo
i gospodarka. Obecnie wskaźniki takie jak odsetek 2
osób z wykształceniem wyższym, czy wysokość Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych, Pentor Research
nakładów budżetowych na naukę są głównymi
International
Dysproporcje pojawiają się również w strukturze
wykształcenia osób niepełnosprawnych w zależności od regionu. Jak wynika z Diagnozy Społecznej
2009, odsetek niepełnosprawnych z wykształceniem podstawowym i niższym w ogólnej liczbie niepełnosprawnych powyżej 25 roku życia zawierał się
w przedziale od 30,8% - województwo dolnośląskie
do 54,2% – województwo warmińsko-mazurskie;
w województwie zachodniopomorskim odnotowano jeden z najwyższych wskaźników – 48,4%.
Udział osób niepełnosprawnych z wykształceniem
wyższym i policealnym wahał się od 6,3% w województwie warmińsko-mazurskim do 12,2% w województwie pomorskim; w województwie zachodniopomorskim wskaźnik ten w 2009 roku oszacowano
na poziomie 7,5% - jeden z najniższych w kraju.

ogólny brak przedsiębiorczości i elastyczności,

luki w zakresie kompetencji społecznych .
Analizując wpływ wykształcenia na aktywnośc
zawodową osób niepełnosprawnych należy zwrócić uwagę na fakt, że to nie samo uczestnictwo
w procesie edukacji buduje pro-aktywne postawy
na rynku pracy, ale przede wszytskim jakość przyswajanych w procesie kształcenia treści, nabyte
umiejętności i kompetencje społeczne. W takim
kontekście przemyślany proces edukacji dedykowany dla osób niepełnosprawnych, będzie sprzyjał
aktywności zawodowej, a edukacja nieprzemyślana
będzie wzmacniać postawy bierno-roszczeniowe.
Sytuacja społeczno-ekonomiczna poszczególnych
grup ludności jest pochodną ich sytuacji na rynku
Wykres nr 2. Struktura wykształcenia osób niepełnopracy, niestety większość osób niepełnosprawnych,
sprawnych – województwo na tle kraju
pomimo uruchamiania wielu programów i działań
aktywizujących, pozostaje poza rynkiem pracy.
Analizując aktywność zawodową osób niepełnosprawnych w skali całego kraju zaobserwowano
zmianę wartości wskaźnika zatrudnienia3 z 17,7%
w roku 2005 do 20,0% w roku 2009. Pomimo korzystnych tendencji nadal dla 63,6% osób niepełnosprawnych renta z tytułu niezdolności do pracy
nadal pozostaje głównym źródłem utrzymania.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Diagnozy Społecznej 2009
Wykres nr 3. Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych
Stosunkowo niekorzystna struktura wykształcenia
osób niepełnosprawnych implikuje w dorosłym już
życiu aktywność zawodową. W trakcie ogólnopolskich badań przeprowadzonych przez Pentor Research International zidentyfikowano główne obszary
niedostosowania wykształcenia i kwalifikacji osób
niepełnosprawnych do potrzeb rynku pracy, są to:

bardzo mały odsetek ośób z wykształceniem
wyższym, które w przypadku stanowisk specjalistycznych jest już powszechnym oczekiwaniem
pracodawców,

dominujacy w strukturze niepełnosprawnych
udział osób z anachronicznym wykształceniem
zawodowym,

duży udział ośób z najniższymi kategoriami wykształcenia,

braki w zakresie kształcenia ustawicznego, które
uniemożliwiają dostosowanie kompetencji i umiejętnosci do zmieniajacych się realiów rynku pracy,
Źródło: na podstawie danych GUS – Bank Danych Regionalnych
Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku
15-64 lata obliczono jako udział pracujących niepełnosprawnych w wieku 15-64 lata w ogólnej liczbie ludności niepełnosprawnej w tym wieku. Zbiorowość osób niepełnosprawnych
została wyodrębniona z ogółu ludności w wieku 15 - 64 lata, na
podstawie kryterium prawnego. Do osób niepełnosprawnych
zaliczono osoby, które mają przyznane orzeczenie o stopniu
niepełnosprawności lub niezdolności do pracy.
3
7
8
Poziom zatrudnienia osób z niepełnosprawnością
wykazuje silne zróżnicowanie przestrzenne. Najwyższy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych
odnotowano w 2009 roku w województwie podkarpackim – 30,1%, najniższy w województwie zachodniopomorskim – 12,2%.
Na przestrzeni 5 ostatnich lat średnia wartość
wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych
była najwyższa w woj. podkarpackim – 26,7%, najniższa zaś w woj. zachodniopomorskim – 11,4%.
Mapa nr 5. Zmiana wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w okresie 2005 – 2009r.
koniec 2009 roku zweryfikowano 24,5 tys. tzw. osób
niepełnosprawnych poszukujących pracy nie pozostających w zatrudnieniu (są to osoby, które pobierają rentę z tytułu niezdolności do pracy, zasiłek
stały, rentę socjalną lub rentę rodzinną).
W województwie zachodniopomorskim, w grudniu 2009 roku w urzędach pracy zarejestrowanych
było 3,8 tys. niepełnosprawnych, zaś w roku 2005
– 2,7 tys. W strukturze zarejestrowanych osób bezrobotnych, niepełnosprawni stanowili odpowiednio
3,6 % w 2009 roku oraz 1,6% w 2005 roku.
Najwyższy odsetek osób niepełnosprawnych
wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych odnotowano w 2009 roku w powiatach: Miasto Koszalin –
7,3% oraz świdwińskim – 7,1%; odpowiednio najniższy udział charakteryzował powiaty: łobeski – 0,7%,
kamieński – 1,1% oraz pyrzycki – 1,3%.
O dużym zróżnicowaniu wewnątrzregionalnym
sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy
świadczy również liczba niepełnosprawnych bezrobotnych. Oprócz największych jednostek osadniczych regionu (Szczecina i Koszalina), najwięcej
zarejestrowanych w urzędach pracy osób niepełnosprawnych na koniec 2009 roku odnotowano
w PUP: Szczecinek, Stargard Szczeciński, Sławno,
Koszalin (powiat ziemski) i Białogard – ponad 200
osób; najmniej w PUP: Łobez, Świnoujście, Kamień
Pomorski i Pyrzyce – poniżej 50 osób.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS – Bank Danych Regionalnych
Na przestrzeni lat 2005 – 2009 liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w PUP wzrosła
o 1,1 tys. osób. Największy wzrost (krotność) liczby
W urzędach pracy, na koniec 2009 roku, w skali
Wykres nr 4. Zmiana liczby osób bezrobotnych ogółem
całego kraju zarejestrowanych było 94,5 tys. osób oraz bezrobotnych niepełnosprawnych w okresie 2005niepełnosprawnych, tj. o 17,7 tys. więcej niż na ko- 2009 wg powiatów [w %].
niec roku 2005 oraz o 55 tys. więcej niż w roku 2000.
Warto podkreślić, że w samym 2009 roku zarejestrowało się 15,7 tys. niepełnosprawnych. W ciągu ostatnich 9 lat liczba niepełnosprawnych zarejestrowanych w urzędach pracy wzrosła ponad dwukrotnie.
Spośród nich na koniec 2009 roku aż 81,3% osób nie
posiadało prawa do zasiłku.
Liczba ofert pracy dla osób niepełnosprawnych,
w zależności od miesiąca, w 2009 roku wahała się
w przedziale 1164 – 1531, co oznacza, iż na jedną
ofertę przypadało średnio od 62 do 75 zarejestrowanych. Oprócz bezrobotnych niepełnosprawnych na
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z WUP w Szczecinie
niepełnosprawnych bezrobotnych odnotowano
tam, gdzie było i jest ich najmniej, w powiecie łobeskim z 7 do 24 (wzrost ponad trzykrotny). W liczbach
bezwzględnych najwięcej niepełnosprawnych bezrobotnych przybyło w powiecie stargardzkim – 188
osób. Jedynie w Świnoujściu odnotowano niewielki spadek liczby niepełnosprawnych bezrobotnych
o 3 osoby.
Warto podkreślić zjawisko istotne dla regionu
w okresie 2005-2009 – przy spadku liczby bezrobotnych ogółem o ponad 37%, liczba bezrobotnych
niepełnosprawnych osób – wzrosła o ponad 42%.
W Polsce, statystycznie, co siódmy mieszkaniec
kraju, jest osobą niepełnosprawną. Częstość występowania zjawiska niepełnosprawności jest zróżnicowana zarówno na poziomie regionalnym jak
i lokalnym. W województwie zachodniopomorskim,
w zależności od powiatu, częstotliwość występowania w/w zjawiska różni się w skrajnych przypadkach
2,5 –krotnie.
Dane statystyczne obrazują województwo zachodniopomorskie jako region charakteryzujący
się jednym z najniższych wskaźników udziału osób
niepełnosprawnych z wykształceniem wyższym
i policealnym - 7,5%. Pomimo wzrostu liczby placówek przygotowanych do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym, nadal istnieją powiaty, w których pomimo wysokiego odsetka osób niepełnosprawnych
w wieku 0-14 lat brakuje odpowiednio przystosowanych szkół i przedszkoli.
Region zachodniopomorski od ponad 5 lat zajmuje niechlubną - ostatnią pozycję pod względem
poziomu aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Śladowy wręcz wskaźnik aktywności
zawodowej tej grupy przekłada się również na
niewielka liczbę osób zatrudnionych w ZAZ-ach:
w 2009 roku w województwie zachodniopomorskim istniały 2 ZAZ-y zatrudniające 89 osób niepełnosprawnych.
Spójna koncepcja polityki społecznej kraju i regionu musi uwzględniać zjawiska w obszarze niepełnosprawności. Z danych źródłowych wynika,
iż brakuje regulacji prawnych, normujących warunki rozwoju potencjału osób niepełnosprawnych –
z korzyścią dla nich samych, jak i dla celów szeroko
pojętej gospodarki. Obecny system edukacji dzieci
niepełnosprawnych - kształci wyłącznie do bezrobocia i do kolejnych kosztów państwa – w postaci
świadczeń z pomocy społecznej.
Wskazanym jest wykreowanie takiego systemu
wsparcia, który zapewni osobom niepełnosprawnym zamiast izolacji - integrację, poczucie sprawstwa i niezależności, a także realną partycypację
w wytwarzaniu i podziale dóbr i zasobów należących do całego społeczeństwa.
Agata Wilińska-Onyśko
Koordynator
Obserwatorium Integracji Społecznej
Obserwatorium Integracji Społecznej
Projekt „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji”
Współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
9
10
Znaczenie wczesnej diagnozy i rehabilitacji
Narodziny dziecka, to jedno z najpiękniejszych
i najważniejszych wydarzeń w życiu rodziny, wydarzeń, które zmieniają całkowicie jej sytuację życiową.
Do nowej, jakże odpowiedzialnej roli rodzice przygotowują się przez okres ciąży, a także w niektórych
przypadkach na długo przed nią.
Każdy z członków rodziny pragnie, aby nowonarodzone dziecko było zdrowe i rozwijało się prawidłowo
oraz nie dopuszcza myśli, że może przyjść na świat zagrożone lub obciążone niepełnosprawnością.
Na szczęście tylko w nielicznych przypadkach
stwierdza się u dzieci niepełnosprawność trwającą
przez całe życie (na 100 urodzonych dzieci przypada troje). Jednak w ostatnich latach obserwuje się
wzrost potencjalnych zagrożeń mających wpływ na
stan zdrowia najmłodszych. Na skutek intensywnego
rozwoju neonatologii ratowanych jest coraz więcej
wcześniaków, noworodków urodzonych w przebiegu patologicznej ciąży i porodu oraz niemowląt ze
schorzeniami o podłożu pierwotnym oraz wtórnym.
To właśnie wobec tych dzieci, zaliczanych do grupy wysokiego ryzyka, należy jak najwcześniej podjąć czynności profilaktyczne i naprawcze w postaci
kompleksowych działań medyczno-edukacyjnych.
Działania te, realizowane pod nazwą „wczesnej
interwencji” w głównej mierze polegają na ocenie
indywidualnych potrzeb rozwojowych dziecka,
analizie warunków jego rozwoju ze szczególnym
uwzględnieniem najbliższego otoczenia dziecka
i jego rodziny oraz na przygotowaniu i realizacji programów stymulacji i usprawniania. Brak dostępu do
wczesnej interwencji może zatem poważnie utrudnić, zniekształcić, a nawet uniemożliwić dalszy rozwój dziecka.
Za podjęciem wczesnej interwencji przemawia
wiele przesłanek, wśród których należy wymienić
wyjątkowo dużą plastyczność układu nerwowego we wczesnym okresie rozwoju oraz związaną
z tym możliwość korekcji zaburzonych funkcji
a także kompensacji deficytów. Ponadto to właśnie
działania wczesnointerwencyjne dają możliwość
zahamowania rozwoju wielu zaburzeń o postępującym przebiegu, a czasami nawet całkowitego
zatrzymania dalszych, niekorzystnych zmian. Poza
tym małe dzieci są bardziej podatne na stosowane
wobec nich programy usprawniania, czynią również
szybciej postępy, a ćwiczone umiejętności są u nich
łatwiej ;przyswajane. I co równie ważne, uczenie
małych dzieci jest łatwiejsze, gdyż wiele zaburzeń
narasta z wiekiem, utrudniając terapię i edukację.
Podjęcie wczesnych działań terapeutycznych
możliwe jest tylko wtedy, jeżeli uda się odpowiednio szybko zdiagnozować przyczynę powstałych
nieprawidłowości. Diagnostyczne przeoczenie momentu krytycznego dla rozwoju określonej umiejętności może spowodować jej trwałe upośledzenie.
Niestety, w przypadku wielu schorzeń diagnoza
stawiana jest zbyt późno, w wieku przedszkolnym,
a nawet szkolnym, przy okazji badań klasyfikujących
dzieci do różnego typu szkół lub przy okazji starania
się o odroczenie szkolne.
Wczesne zdiagnozowanie dziecka w wielu przypadkach byłoby niemożliwe, gdyby w jego procesie nie uczestniczyli rodzice. To oni mają szansę
obserwować dziecko przez całą dobę oraz w różnorodnych sytuacjach. To im intuicja podpowiada, że mimo braku wyraźnych nieprawidłowości,
odczuwają niepokój spowodowany nieokreśloną
„dziwnością” dziecka czy odmiennością jego rozwoju w porównaniu z rozwojem innych dzieci. Oni też
mogą zauważyć coś, czego nie jest w stanie dostrzec
w swym gabinecie lekarz, a co może stanowić istotny objaw diagnostyczny. To dzięki ich wrażliwości
i uważnej obserwacji mogą zostać podjęte bardzo
wczesne środki zaradcze.
Gdy rodzice otrzymują pierwsze informacje (zazwyczaj od lekarza), że ich dziecko jest lub może być
zagrożone niepełnosprawnością, często nie wiedzą,
jak mają to rozumieć, na czym konkretnie polega
zagrożenie, jak głęboka może być niepełnosprawność i na jakie sfery rozwoju będzie rzutować. Mobilizują wówczas wszystkie siły, aby dziecku udzielić
odpowiedniego wsparcia, bowiem perspektywa niepełnosprawności dziecka niezależnie od tego, kiedy
się pojawia, zawsze powoduje u nich szok, w wyniku
którego czują się zagubieni i bezradni. Pojawiają się
wówczas pytania: Jakie będzie nasze dziecko w przyszłości? Czy będziemy umieli się nim zajmować? Jak
poradzimy sobie materialnie, gdy przybędzie wydatków, a jedno z nas nie będzie mogło pracować? Gdzie
warto szukać pomocy?. Wiele rodzin obawia się negatywnej reakcji otoczenia na niepełnosprawność dziecka, tym bardziej, że krewni, znajomi i sąsiedzi często
nie wiedzą, jaką postawę powinni przyjąć w tej sytuacji. Z pewnością jest wiele osób gotowych udzielać
autentycznego wsparcia, jednak często nie wiedzą jak
to robić. Bywa, że przekazują nieprawdziwe informacje lub udzielają mało przydatne rady. Taka sytuacja
tylko pogłębia poczucie niepewności i osamotnienia
w rodzinie, która przecież musi odzyskać równowagę,
by radzić sobie z nowymi wyzwaniami. Ten stan rzeczy jest również wyzwaniem dla terapeutów, których
rolą z jednej strony jest obniżenie lęku, jaki odczuwają rodzice w związku z niepełnosprawnością dziecka,
z drugiej zaś strony muszą spowodować, aby rodzice
otworzyli się na potrzeby dziecka oraz współuczestniczyli w procesie jego rehabilitacji. Prawidłowe relacje
pomiędzy rodzicami i dzieckiem sprawiają, że często
udaje się uniknąć wielu zburzeń rozwojowych, które
są konsekwencją raczej braku ufnej więzi niż samej
niepełnosprawności.
Wczesna interwencja wymaga udziału współpracy wielu (zespołu) specjalistów różnych dziedzin: psychologów, pedagogów, logopedów, fizjoterapeutów
oraz terapeutów innych specjalności, niezbędnych
w procesie prowadzonego usprawniania. Rodzice
otrzymują w związku z tym wiele wskazówek, jak powinni na co dzień postępować z dzieckiem. Czasem
zaleceń bywa tak dużo, że trudno je ze sobą pogodzić
i realizować. Aby tego uniknąć potrzebne jest stworzenie zintegrowanego programu, który byłby zrozumiały i wykonalny przez opiekunów.
Wieloprofilowy program usprawniania powinien
być jasno sformułowany, mieć ściśle określone zadania, cele do realizacji oraz zawierać procedurę ich
wykonania. Realizacja programu z małym dzieckiem
powinna odbywać się zarówno w ośrodku pod
okiem specjalistów, jak również w trakcie dokonywanych przez rodziców czynności pielęgnacyjnych,
samoobsługowych oraz w formie zabawy. Wszyst-
kie zabawy powinny stymulować u dziecka rozwój
umiejętności komunikowania się, pogłębiać więzi
społeczne, ćwiczyć różnorodne funkcje zmysłowe,
takie jak: słuch, wzrok, węch czy dotyk oraz charakteryzować się dużą intensywnością. Poza tym dziecko doświadcza w zabawie pewnej regularności, co
umożliwia wykonywanie i rozwijanie podstawowych
sprawności motorycznych i psychospołecznych.
Dla prawidłowego rozwoju dziecka najbardziej
znaczące są jego pierwsze lata życia. Równocześnie
z rozwojem układu nerwowego następuje rozwój
wszystkich funkcji psychofizycznych dziecka. W wieku od 0 do rozpoczęcia nauki szkolnej, w procesie
rozwoju dziecka postępuje uczenie się społeczne, językowe i poznawcze. U dzieci z zaburzeniami rozwoju lub z niepełnosprawnością procesy te mogą postępować dysharmonijnie lub ulec zahamowaniu.
Wczesna interwencja jest więc interdyscyplinarnym podejściem, umożliwiającym objęcie specjalistyczną opieką dziecko oraz jego rodzinę od chwili
rozpoznania pierwszych niepokojących symptomów zaburzeń. Wczesne wspomaganie rozwoju
dziecka oraz rodziny w realizacji procesu terapeutycznego stwarza szanse rozwojowe, umożliwiające osiągnięcie określonych dojrzałości fizycznych,
poznawczych i emocjonalnych. Podjęcie działań
stymulujących przez dziecko we wczesnym etapie
jego rozwoju ma bezpośredni wpływ na osiągnięcie większej niezależności, samodzielności i lepszej
jakości życia w okresie dorosłości.
Alicja Zołotucho
Prezes Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom
i Młodzieży Niepełnosprawnej Ruchowo „Tęcza”
w Szczecinie
Bibliografia:
J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna,
Kraków 2007 r.
B. Cytowska, B. Winczura: Wczesna interwencja i wspomaganie
rozwoju małego dziecka, Kraków 2006.
M. Karwowska, Wspieranie rodziny dziecka niepełnosprawnego umysłowo, Kraków 2003 r.
T. Górska, A. Grabowska, (pod red.) J. Zagrodzka,: Mózg a zachowanie, Warszawa 1997
A. Siwy, Znaczenie wczesnej interwencji terapeutycznej
http://www.lubliniec.starostwo.gov.pl/poradnia/index.
php?id=artykuly&lp=24
M. Dąbrowska, Wczesne wspomaganie. Wsparcie psychologiczno-pedagogiczne
R. Stefańska-Klar, Wczesna interwencja terapeutyczna - nadzieja
i szansa na lepsze jutro dziecka, art. Światło i Cienie (nr 3/97)
http://www.dzieci.bci.pl/strony/autyzm/earlystef.html
11
12
BUDUJEMY SYSTEM
System wsparcia dla osób chorujących
psychicznie w Szczecinie
Zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia psychicznego, do osób z zaburzeniami psychicznymi zaliczane są:
- osoby chore psychicznie (wykazujące zaburzenia
psychotyczne),
- osoby upośledzone umysłowo (zgodnie z terminologią ustawy o pomocy społecznej osoby niepełnosprawne intelektualnie),
- osoby wykazujące inne zakłócenia czynności
psychicznych (…).
Jakościowo mamy tu do czynienia z różnymi dysfunkcjami, a co za tym idzie, także z różnymi możliwościami i potrzebami tych osób, a także metodami
pracy. O ile bowiem choroba, w tym psychiczna, ma
swoją dynamikę, rozumianą jako stan początkowy,
następnie jej przebieg, a na koniec okres remisji, to
w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną mamy do czynienia ze stanem umysłu, z którym człowiek zwykle się rodzi i w którym pozostaje przez całe swoje życie. To rozróżnienie implikuje
sposób prowadzenia pracy z osobami dotkniętymi
tymi problemami.
Przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia
definicja wskazuje, że zdrowie to nie tylko całkowity
brak choroby czy kalectwa, ale także stan pełnego,
fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu.
Inaczej mówiąc, oznacza to, że zdrowie jest stanem
pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej.
Szersze semantycznie jest pojęcie normy i zdrowia
psychicznego mówiące, że objawem prawidłowego rozwoju i zdrowia psychicznego jest tendencja
do samorozwoju, jako dążenie do funkcjonowania
w pełni możliwości i rozwoju tych możliwości. Norma, to twórcze realizowanie tych zdolności, które
człowiek potencjalnie nosi w sobie. W preambule
ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego ustawodawca uznaje, że zdrowie
psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do obowiązków państwa.
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, decyzją Sejmu RP przyjmowany będzie na
określony czas, w drodze rozporządzenia. Pierwszy,
na lata 2009 – 2013 został przygotowany przez Ministerstwo Zdrowia, we współpracy z Instytutem
Dom – Klub „Pod Fontanną”
Psychiatrii i Neurologii. Głównym celem programu
jest zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej, dostępnej opieki zdrowotnej
oraz innych form pomocy umożliwiających życie
w środowisku rodzinnym i społecznym. W ramach
programu prowadzone będą także działania profilaktyczne oraz zapobiegające stygmatyzacji chorych psychicznie, poprzez zwalczanie stereotypów.
Program ma być finansowany z budżetu państwa,
ze środków własnych samorządów – które w głównej mierze będą odpowiedzialne za jego realizację
– oraz ze środków Unii Europejskiej.
Diagnoza problemu zaburzeń
psychicznych w Szczecinie
Przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom społecznym oraz poprawa jakości życia mieszkańców
Szczecina, którzy własnym staraniem nie są w stanie pokonać trudności życiowych to najważniejszy
cel polityki socjalnej Miasta. Jest ona bowiem ukierunkowana przede wszystkim na pomoc osobom
zagrożonym wykluczeniem społecznym, niepełnosprawnym i starszym, którym należy stworzyć godne warunki życia i samorealizacji.
Według stanu na dzień 31.12.2007 r. ludność
Szczecina liczyła 409.068 osób, a według Spisu
Powszechnego z roku 2002 liczba osób niepełnosprawnych w Szczecinie wynosiła 55.463. Przeciętna
częstotliwość występowania niepełnosprawności
wynosiła 134 na 1000 ludności. W roku 1996 liczbę
osób z zaburzeniami psychicznymi zamieszkujących
w Szczecinie szacowano na 16.500. Jak podają autorzy Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Szczecinie na lata 2009 – 2015: ,,widoczna
jest stała tendencja do zwiększania się liczby osób
niepełnosprawnych funkcjonujących na terenie
Szczecina, w chwili obecnej niepełnosprawni stanowią około 10% wszystkich mieszkańców’’.
Natomiast z badań przeprowadzonych dla Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego
w Szczecinie wynika, że w roku 2008 liczba osób
leczonych z powodu zaburzeń psychicznych oraz
zaburzeń spowodowanych używaniem środków
psychoaktywnych wynosi 10.315 osób1.
Wśród zdiagnozowanych deficytów i niezaspokojonych potrzeb społecznych osób niepełnosprawnych w Szczecinie, autorzy diagnozy problemów
społecznych do Strategii wymieniają, m. in.
- niewystarczający zakres usług społecznych oferowanych w środowisku lokalnym osobom starszym i niepełnosprawnym,
- niewystarczająca liczba miejsc umożliwiających
okresowe wsparcie członków rodzin osób starszych i niepełnosprawnych w sprawowaniu opieki nad nimi,
- niewystarczająca liczba miejsc w całodobowych
domach pomocy społecznej, ze szczególnym
uwzględnieniem miejsc dla osób chorych psychicznie,
- niewystarczająca oferta środowiska lokalnego
skierowana do osób starszych i niepełnosprawnych, umożliwiająca im udział w życiu społecznym i aktywną organizację czasu wolnego,
- brak indywidualnych programów rehabilitacyjnych, obejmujących wsparciem osoby niepełnosprawne i starsze,
- brak diagnozy ukazującej potrzeby osób niepełnosprawnych i starszych na terenie Szczecina,
- niska dostępność różnorodnych form rehabilitacji zdrowotnej dla osób starszych i niepełnosprawnych.
Ze zdiagnozowanych deficytów wyprowadzane
są rekomendacje dla:
- rozwoju systemu opieki pielęgnacyjnej,
- budowy środowiskowego modelu integracji
osób starszych i niepełnosprawnych,
- budowy specjalistycznego systemu wsparcia dla
osób w podeszłym wieku i niepełnosprawnych.
Przytoczone wyżej zapisy Strategii przyjętej
uchwałą Rady Miasta, jako prawo lokalne, stanowią podstawę do podjęcia działań zmierzających
do zmiany niekorzystnej sytuacji osób z niepełnosprawnością.
Kolejnym aktem prawnym wpisującym się w te
działania jest Uchwała Nr LVI/1262/02 Rady Miasta
Szczecin z dnia 2 października 2002 r. w sprawie przyjęcia Miejskiego Programu Działań na Rzecz Osób
Niepełnosprawnych na lata 2002 – 2015. W swoich
zapisach zakłada on m.in. ,,zapewnienie dostępu do
dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo
osób niepełnosprawnych w życiu społecznym,”.
W szczególności ,,wsparcia środowiskowego obejmującego: usługi opiekuńcze, usługi specjalistyczne, usługi świadczone przez dzienne domy pomocy społecznej, ośrodki opiekuńcze i środowiskowe
domy samopomocy”.
Szczeciński System Wsparcia
i Opieki Psychiatrycznej
Przyjęcie przez władze miasta powyższych
uchwał wskazuje na dostrzeganie potrzeby stworzenia w Szczecinie pełnego systemu wsparcia osób
dotkniętych zaburzeniami psychicznymi, który poprzez wszechstronną i kompleksową pomoc pozwoli zachować je w środowisku rodzinnym i lokalnym, a tym samym będzie zapobiegał marginalizacji
lub konieczności umieszczania w domach pomocy
społecznej.
Dyspozycje i rekomendacje tych lokalnych aktów
prawnych stały się podstawą do podjęcia działań
analitycznych i koncepcyjnych do stworzenia rozwiązań systemowych.
Problemy osób niepełnosprawnych intelektualnie skutecznie rozwiązywane są przez szczecińskie
koło Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, dlatego też skupiono się
w szczególności na problemach środowiska osób
chorujących psychicznie i ich rodzin. Szczegółowe
analizy i prace koncepcyjne podjęte zostały pod koniec roku 2009.
Szczecin dysponował wówczas następującym
zasobem wsparcia i opieki nad osobami przewlekle
psychicznie chorymi:
• Domem Pomocy Społecznej przy ul. Wł. Broniewskiego, dla 68 osób,
•
Środowiskowym Domem Samopomocy przy
1
Zachodniopomorskie Centrum Organizacji i Promocji Zdroul. Tartacznej dla 40 uczestników, wraz z Domem
wia, Informator Statystyczny ochrony zdrowia województwa
– Klubem „Pod Fontanną”, dla 20 uczestników,
zachodniopomorskiego za 2008 rok, Szczecin: lipiec 2009.
13
14
Dom – Klub „Pod Fontanną”
• specjalistycznymi usługami opiekuńczymi realizowanymi w 30 środowiskach przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie.
Niezwykle ważnym elementem systemu ochrony zdrowia psychicznego są instytucje działające
w systemie pomocy społecznej, z domami pomocy
społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych, środowiskowymi domami samopomocy oferującymi opiekę dzienną, miejscami całodobowego,
czasowego pobytu, mieszkaniami chronionymi oraz
specjalistycznymi usługami opiekuńczymi.
Natomiast w Szczecinie, pomimo relatywnie zróżnicowanej i bogatej oferty, znaczącym i narastającym problemem stał się wydłużający się okres oczekiwania na miejsce w domu pomocy społecznej.
Wg stanu na 31 października 2009r na umieszczenie w dps oczekiwało ok. 90 osób. Moim zdaniem
znaczna część z osób kierowanych do domu pomocy społecznej mogłaby funkcjonować poza systemem opieki całkowitej, gdyby mogła skorzystać
z profesjonalnej usługi specjalistycznej, uzyskania
miejsca w środowiskowym domu samopomocy
bądź w mieszkaniu chronionym.
Szczegółowa analiza wykazała, że podstawowym
mankamentem w działaniu miasta w zakresie wsparcia osób chorych psychicznie było rozproszenie
działalności, brak koordynacji i systemowego ujęcia
problemu, co powodowało, że potencjał osobowy,
finansowy i organizacyjny nie był wykorzystany racjonalnie i optymalnie. Znaczny przecież potencjał
instytucjonalny działał najczęściej w sposób słabo
skoordynowany wewnętrznie jak również bez koordynacji z działaniami instytucji opieki zdrowotnej.
Stan ten wymagał szybkich zmian zmierzających do zwiększenia różnorodności form oparcia i
pomocy udostępnianych osobom z zaburzeniami
psychicznymi i spowodowaną nimi niepełnospraw-
nością. Przede wszystkim wymagał jednak radykalnego podniesienia poziomu integracji tych dwóch
resortów i ich możliwości wsparcia i opieki.
Podjęte więc zostały starania z jednej strony
o zwiększenie potencjału instytucjonalnego, poprzez utworzenie kolejnego środowiskowego domu
samopomocy oraz zadysponowanie z zasobów
komunalnych przynajmniej jednego mieszkania
z przeznaczeniem na mieszkanie chronione, z drugiej zaś - nawiązano ścisłą współpracę z partnerami
reprezentującymi sektor ochrony zdrowia – Katedrą i Kliniką Psychiatrii Pomorskiego Uniwersytetu
Medycznego, Centrum Psychiatrycznym, Szpitalem
„Zdroje” i Polskim Towarzystwem Psychiatrycznym.
Dysponując przyzwoleniem formalnym w postaci uchwał Rady Miasta, pełnym zrozumieniem i akceptacją dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, jak i odpowiadając na zapotrzebowanie społeczne na zmianę istniejącego stanu, opracowano
koncepcję utworzenia swoistego centrum wsparcia
dla osób chorych psychicznie, które odpowiadało
zarówno na rekomendacje Strategii, idee Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego,
oczekiwanie środowiska lekarzy psychiatrów jak
również redukowało ewidentne deficyty w systemie
pomocy tej grupie dysfunkcyjnej.
Ideą przewodnią tej koncepcji było połączenie sił
i środków osobowych, finansowych i organizacyjnych w celu budowy spójnego i kompleksowego systemu wsparcia dla osób chorujących, po kryzysach
psychicznych i ich opiekunów. Założono, że system
budowany będzie na bazie Domu Pomocy Społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych, jako
jednostki posiadającej największy potencjał infrastrukturalny, do którego włączone organizacyjnie
i funkcjonalnie zostaną następujące instytucje i formy działalności:
• Środowiskowy Dom Samopomocy przy ul. Tartacznej 14, dla 40 uczestników,
• Dom – Klub „Pod Fontanną” przy al. Bohaterów
Warszawy 27, dla 20 uczestników,
• Środowiskowy Dom Samopomocy przy ul. Niemcewicza (w planach inwestycyjnych), będący komórką organizacyjną MOPR (z siedzibą tymczasową w lokalu DPS przy ul. Wł. Broniewskiego 4/6),
obecnie dla 15, docelowo dla 30 uczestników,
• mieszkanie z zasobów komunalnych przy ul.
A. Mickiewicza 69, z przeznaczeniem na mieszkania chronione, dla 6 mieszkańców,
• specjalistyczne usługi opiekuńcze realizowane
przez MOPR.
Założeniem proponowanych rozwiązań było
osiągnięcie następujących celów:
1) przeciwdziałanie nietolerancji, stygmatyzacji
i wykluczeniu społecznemu, tworzenie warunków do integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi,
2) zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej, zintegrowanej i dostępnej
pomocy, opieki i wsparcia niezbędnego do życia w środowisku społecznym (w tym rodzinnym
i zawodowym) poprzez upowszechnianie:
a) zróżnicowanych form pomocy i oparcia społecznego (pomoc bytowa - świadczenia finansowe, rzeczowe oraz usługowe, np. specjalistyczne usługi opiekuńcze; pomoc mieszkaniowa – mieszkanie chronione, hostel; pomoc
środowiskowa – ŚDS; pomoc stacjonarna –
ZOL, dom pomocy społecznej),
b) udziału w życiu zawodowym (współpraca
z PUP w zakresie utrzymania aktywności zawodowej oraz rehabilitacji zawodowej),
c) koordynacji różnych form pomocy i opieki
(powołanie zespołu koordynującego działania
placówek opieki zdrowotnej, pomocy społecznej i organizacji pozarządowych, ustalenie podziału odpowiedzialności i zasad współpracy,
opiniowanie przeznaczenia środków Miasta
na projekty i programy działania rzecz osób
z zaburzeniami psychicznymi).
3) stworzenie kompleksowego systemu wsparcia
dla osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez:
a) wyposażenie osób z zaburzeniami psychicznymi w kompetencje umożliwiające im pełnienie różnorodnych ról społecznych oraz
samodzielne poruszanie się po rynku pracy
i innych obszarach życia społecznego,
b) wyposażenie członków rodzin i opiekunów
osób chorujących psychicznie w kompetencje do pełnienia swoich ról społecznych,
c) integracja osób chorujących psychicznie, ich
rodzin i opiekunów ze środowiskiem lokalnym
i zmiana funkcjonujących w nim negatywnych
stereotypów,
d) poprawa przepływu informacji, integracja
pomiędzy instytucjami i organizacjami pozarządowymi oraz poszerzanie zakresu wiedzy
i kompetencji służb społecznych.
Model systemu został opracowany, wraz z harmonogramem jego realizacji i przedłożony pod obrady
Komisji Zdrowia i Pomocy Społecznej Rady Miasta.
Z ogromną satysfakcją przyjęliśmy jednomyślną de-
cyzję Komisji, akceptującą przedstawione rozwiązania. Konsekwencją tego stanu rzeczy było przedłożenie stosownego projektu uchwały pod obrady Rady
Miasta, która w dniu 1 marca 2010 roku, Uchwałą
Nr XLIV/1118/10, dokonała połączenia Domu Pomocy Społecznej przy ul. Wł. Broniewskiego 4/6,
Środowiskowego Domu Samopomocy przy ul. Tartacznej 14 i Działu Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie – Środowiskowy Dom Samopomocy przy
ul. J. U. Niemcewicza 9 w Szczecinie, a tym samym
utworzyła kompleksowy system wsparcia dla osób
zaburzonych psychicznie. Dom Pomocy Społecznej
przy ul. Wł. Broniewskiego stał się pracodawcą dla
pracowników z pozostałych jednostek (w trybie art.
22 Ustawy o pracownikach samorządowych), natomiast Środowiskowe Domy Samopomocy, Dom –
Klub i Dział Specjalistycznych Usług Opiekuńczych
funkcjonują na prawach komórek organizacyjnych
Domu, finansowanych z budżetu państwa.
Koncepcja przyjęta do realizacji stała się również
kanwą projektu „Stworzenie kompleksowego systemu wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi
w Szczecinie”, złożonego przez Dom w ramach Programu Departamentu Pomocy i Integracji Społecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej ,,Oparcie
społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi”.
Na 77 złożonych projektów znaleźliśmy się w gronie
laureatów i uzyskaliśmy grant w wysokości 45 tys.
zł. Rozwiązania przyjęte w Szczecinie okazały się ponownie, po systemie wsparcia dla osób z chorobą
Alzheimera, prekursorskie w skali kraju.
Z półrocznej perspektywy funkcjonowania nowego systemu stwierdzić można, że przyjęte rozwiązania niewątpliwie usprawniły proces terapeutyczny, znacząco zwiększyły ofertę, udrożniły kanały przepływu klientów pomiędzy poszczególnymi
formami wsparcia, umożliwiły korzystanie z różnorodnych, adekwatnych do rodzaju schorzenia i rzeczywistych potrzeb form pomocy. Uzyskany grant
ministerialny oraz nowatorstwo przyjętych rozwiązań wzbudziło zainteresowanie realizowanym
w Szczecinie systemem, dowodem czego była wizyta studyjna z gminy Mielno, w ramach której 80.
przedstawicieli Rady Gminy, Urzędu, instytucji pomocy społecznej, szkół, organizacji pozarządowych,
osób chorujących i ich rodzin poznawali nasz system, aby na jego wzorze stworzyć własny.
Leopold Chełmiński
Dyrektor Domu Pomocy Społecznej
przy ul. Broniewskiego 4/6 w Szczecinie
15
16
WSPARCIE NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
REALIZOWANE PRZEZ REGIONALNY OŚRODEK POLITYKI SPOŁECZNEJ
Na przestrzeni ostatnich lat polityka względem
osób niepełnosprawnych uległa znaczącym zmianom. Dzięki edukacji i wzrastającej świadomości
społecznej zasada równych praw w planowaniu życia społecznego przybiera realne wymiary. Oznacza
to, że potrzeby każdej jednostki i grupy społecznej
a zwłaszcza osób niepełnosprawnych są jednakowo ważne. Trwa proces wyrównywania szans, dzięki
któremu systemy i instytucje istniejące w lokalnym
środowisku, do których należą też usługi, działania
i informacja są lepiej dostępne dla wszystkich, również dla niepełnosprawnych. Cenny wkład w wyrównywanie szans wnoszą organizacje zrzeszające
osoby niepełnosprawne i ich rodziny.
Szanując prawa osób niepełnosprawnych do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia, samorządy podejmują szereg działań na ich rzecz. Celem
naczelnym podejmowanych działań jest umożliwienie niepełnosprawnym członkom społeczeństwa
pełnego uczestnictwa w życiu społecznym poprzez
dostęp do usług, pracy i dóbr.
W oparciu o cele wytyczone w strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej oraz wojewódzkim programie działań na rzecz osób niepełnosprawnych, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej
realizuje zadania prowadzące do pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu publicznym,
społecznym, zawodowym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce.
Priorytety udzielanego wsparcia określone zostały w oparciu o rozpoznane potrzeby środowiska,
w przeprowadzonych badaniach i analizach.
Pierwszym programem wdrożonym na rzecz
osób niepełnosprawnych przez samorząd województwa w 2000 r. był ,,Program wspierania rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych.” Dotacja
z budżetu województwa przyczyniła się poprawy
jakości i ilości świadczeń w zakresie rehabilitacji społecznej Programem zostały objęte osoby niepełnosprawne z różnych rejonów naszego województwa.
Przez następne lata, od roku 2002 w ramach realizacji celu jakim jest tworzenie warunków do równego
dostępu osób niepełnosprawnych do życia zawodowego i społecznego, a tym samym przeciwdziałanie ich wykluczeniu społecznemu, ROPS realizował
program ,,Wczesna rehabilitacja społeczna dzieci
Budowa Pawilonów Dydaktycznych - Centrum Edukacji, Sportu i Rekreacji w Bobolicach przy ul. Głowackiego 7
niepełnosprawnych od 0 do 6 lat”. Program finansowany był z budżetu województwa. Celem programu
w stosunku do dzieci było:
• Zmniejszenie ryzyka narażającego rozwój dziecka na opóźnienia.
• W oparciu o wczesną diagnozę i działania terapeutyczne stworzenie jak najlepszych warunków
do rozwoju dziecka.
Programem objęci zostali również rodzice, rodziny i opiekunowie. Celem działań programowych
w stosunku do rodzin były:
• Edukacja w zakresie wychowywania i postępowania z niepełnosprawnym dzieckiem.
• Wyeliminowanie bezradności rodziców w zakresie radzenia sobie z problemami niepełnosprawnego dziecka.
• Umożliwienie rodzinie przystosowania się do
nowej sytuacji związanej z obecnością niepełnosprawnego dziecka.
• Nauczenie członków rodziny i opiekunów prawidłowych postaw i postępowania w stosunku
do niepełnosprawnego dziecka.
Programem objęto dzieci i ich rodziców mieszkających przede wszystkim w małych miejscowościach i wsiach.
Nadmienić należy, że byliśmy pierwszym i jedynym województwem w kraju, które realizowało
w tym okresie wsparcie niepełnosprawnych dzieci
w wieku od 0 do 6 lat.
17
Budowa sali rehabilitacyjno-sportowej w Dębnie
Budowa podjazdu do siedziby Stowarzyszenia Jutrzenka w Mirosławcu
Od roku 2007 działania realizowane w ramach
wczesnej rehabilitacji kierujemy także do dorosłych
osób z nabytą niepełnosprawnością. Programy
wdrażamy w partnerstwie z organizacjami pozarządowymi, działającymi na terenie całego województwa. W taki sposób pomagamy także pośrednio lokalnym samorządom w wykonywaniu ich zadań na
rzecz osób niepełnosprawnych.
Przykładem dobrej praktyki w ramach niniejszego programu jest projekt realizowany od 9 lat we
współpracy z Samorządem Województwa Zachodniopomorskiego przez Polski Związek Niewidomych
Okręg Zachodniopomorski w Szczecinie.
Działania programowe adresowane są do niepełnosprawnych wzrokowo dzieci, młodzieży i osób
dorosłych, będących mieszkańcami całego województwa zachodniopomorskiego. W ramach programu prowadzone są:
• wczesna rehabilitacja indywidualna dzieci do
6 roku życia w środowisku domowym (tyflopedagodzy dojeżdżają do miejsca zamieszkania dziecka 1-2 razy w miesiącu),
• wczesna rehabilitacja indywidualna dzieci do
6 roku życia w Centrum Rehabilitacji i Edukacji
przy ZO PZN w Szczecinie (zajęcia prowadzone
przez dwóch tyflopedagogów, pedagoga specjalnego, instruktora orientacji przestrzennej oraz
masażystę – fizjoterapeutę),
• instruktaż, poradnictwo i szkolenia indywidualne
i grupowe dla rodziców dzieci z uszkodzonym
wzrokiem i rodzin dorosłych osób niewidomych
i słabo widzących,
• wczesna rehabilitacja dzieci nowoprzyjętych
w wieku 7 – 16 lat oraz młodzieży powyżej 16
roku życia i osób dorosłych, ociemniałych wskutek choroby lub zdarzenia losowego, prowadzona w formie konsultacji indywidualnych i szkoleń
grupowych w Centrum Rehabilitacji i Edukacji
oraz w 22 kołach terenowych w województwie,
• szkolenia dla pracowników medycznych, nauczycieli, pedagogów i terapeutów w zakresie wykrywania uszkodzeń wzroku, szybkiego i odpowiedniego oprzyrządowania, sposobów pracy oraz
kierowania osób niepełnosprawnych i ich rodzin
do odpowiednich służb i placówek.
Polski Związek Niewidomych Okręg Zachodniopomorski w Szczecinie jest jedynym stowarzyszeniem w województwie zachodniopomorskim
zajmującym się rehabilitacją osób z niepełnosprawnością wzrokową. Dzięki kierowaniu pracowników
na różnorodne kursy, szkolenia i studia podyplomowe PZN przyczynia się do wzrostu liczby tyflopedagogów i innych specjalistów przygotowanych do
pracy z osobami niewidomymi i słabo widzącymi.
Następnym programem wdrażanym przez
ROPS jest „Organizowanie lokalnych, regionalnych
i ogólnopolskich imprez kulturalnych, sportowych,
turystycznych i rekreacyjnych dla osób niepełnosprawnych wspierających ich aktywność w tych
dziedzinach”. Głównym celem programu są działania ukierunkowane na integrację społeczną oraz aktywizację niepełnosprawnych. W ramach programu
wspieraliśmy takie działania jak:
• spektakle teatralno-muzyczne w których aktorami były osoby niepełnosprawne,
• przeglądy i festiwale twórczości osób niepełnosprawnych,
• imprezy kulturalno –rekreacyjne,
• rajdy integracyjne,
• kampanie informacyjne promujące osiągnięcia
i aktywność osób niepełnosprawnych w różnych
dziedzinach życia społecznego i zawodowego,
• europejski festiwal filmowy ,,Integracja Ty i Ja”.
Od 2004 roku ROPS wspiera tworzenie środo-
18
Borne Sulinowo - modernizacja wraz z dostosowaniem istniejących obiektów i terenu do potrzeb rehabilitacji osób niepełnosprawnych w budynku DPS
wiska bez barier , przyjaznego i dostępnego dla
osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Ze
środków PFRON dofinansowujemy roboty budowlane w obiektach służących rehabilitacji, w związku
z potrzebami osób niepełnosprawnych. Wspieramy
budowy i modernizacje szkół, hal sportowych, domów pomocy społecznej, środowiskowych domów
samopomocy, ośrodków rehabilitacyjnych prowadzonych przez organizacje pozarządowe, ośrodków
wypoczynkowo- rehabilitacyjnych przyjmujących
grupy turnusowe osób niepełnosprawnych, hal widowiskowo-sportowych, poradni rehabilitacyjnych i
sanatoriów. W ciągu 8 lat dofinansowaliśmy budowę lub modernizację 94 obiektów na kwotę 22 958
203 zł. W obiektach przez nas dofinansowanych nie
ma barier, są w całości przystosowane do potrzeb
osób niepełnosprawnych.
Wspieramy także rehabilitację zawodową. Od
2008 r. dofinansowujemy ze środków PFRON i budżetu województwa koszty działania dwóch zakładów
aktywności zawodowej, prowadzonych przez organizacje pozarządowe w ogólnej kwocie 5 394 653 zł.
W celu ochrony istniejących w zakładzie miejsc
pracy osób niepełnosprawnych udzielaliśmy pomocy 6 zakładom pracy chronionej w formie jednorazowej pożyczki na ogólną kwotę 2 370 907zł.
Opiniujemy przystosowanie ośrodków rehabilitacyjno- wypoczynkowych, które przyjmują na turnusy rehabilitacyjne osoby niepełnosprawne. Dzięki
rygorystycznemu przestrzeganiu przez nas spełnienia wymagań w zakresie przystosowania ośrodków
do potrzeb niepełnosprawnych kuracjuszy, możemy
stwierdzić, że 153 takich obiektów funkcjonujących
na terenie województwa jest w pełni dostępnych.
Wspierając działania prowadzące do pełnego
Budowa sali sportowo-widowiskowej przy ul. Ratuszowej
w Reczu wraz z szybem windowym
uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu
społecznym i zawodowym duży nacisk kładziemy
na przygotowanie kadry realizującej bezpośrednio
te zadania. Od 2002 r. zrealizowano wiele szkoleń
finansowanych ze środków budżetu województwa, których adresatami byli zarówno pracownicy
i wolontariusze jednostek samorządowych jak i ogół
społeczeństwa. Tematyka tych szkoleń była i jest
nadal bardzo zróżnicowana. Koncentrowała się na
wielu obszarach funkcjonowania polityki społecznej
w tym na wsparciu osób niepełnosprawnych i przeciwdziałaniu wykluczeniu różnych grup społecznych. Szkolenia realizowane były w przeważającej
części metodą warsztatową a ich tematyka obejmowała różnorodne aspekty niepełnosprawności.
Realizowano następujące kilkudniowe szkolenia,
konferencje i kampanie informacyjno- edukacyjne
pogłębiające wiedzę na temat możliwych sposobów pomocy i wsparcia.:
• konferencja „Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych, osoba niepełnosprawna na
rynku pracy”,
• warsztaty „Życie i świat osób niepełnosprawnych,
chorych i starych w środowiskach rodzinnych,
społeczno - zawodowych i w placówkach opiekuńczych”,
• warsztaty „Problemy egzystencjalne ludzi zagrożonych wykluczeniem ze społeczeństwa i marginalizacją społeczną - interwencja i pomoc w różnych stanach niedostosowania i w sytuacjach kryzysowych”,
• seminaria „Zasady orzekania i system wspierania
osób niepełnosprawnych”,
• szkolenie seminaryjno – warsztatowe „Pomoc, humanitaryzm, opieka i wsparcie - różne mają twarze”,
• Szkolenie „Programy i działania wspierające osoby niepełnosprawne”,
• szkolenie seminaryjno – warsztatowe „Wspólnie,
bez barier kształtujemy nasze środowiska przyjazne osobom niepełnosprawnym”,
• konferencja „Turystyka, rekreacja i sport osób niepełnosprawnych“,
• Siedmiodniowy “Elementarny kurs języka migowego”,
• szkolenie „Korzyści związane z zatrudnianiem
osób niepełnosprawnych w zestawieniu z obowiązkami pracodawcy osoby niepełnosprawnej”,
• „Warsztaty doskonalące dla terapeutów pracujących w jednostkach organizacyjnych pomocy
społecznej”,
• konferencja „Zatrudnianie osób niepełnosprawnych w administracji publicznej”,
• szkolenie seminaryjno - warsztatowe „Nowoczesne formy terapii i metody pracy terapeutów pracujących z osobami niepełnosprawnymi”.
• szkolenie seminaryjno - warsztatowe „Rola i zadania zespołów terapeutyczno – opiekuńczych
w domach pomocy społecznej”,
• szkolenie seminaryjno - warsztatowe: „Wsparcie
kadr pomocy społecznej – nowe spojrzenie na
pracę i ścieżki rozwoju zawodowego terapeutów
pracujących z osobami niepełnosprawnymi”,
• warsztaty: „Sztuka jako forma terapii osób niepełnosprawnych”,
• wspólnie z pracownikami Polskiego Radia Szczecin zredagowanych i wyemitowanych zostało na
antenie 7 audycji poświęconych życiu osób niepełnosprawnych.
ciowej, domów pomocy społecznej, środowiskowych domów samopomocy, powiatowych centrów
pomocy rodzinie byli przedstawiciele organizacji
pozarządowych. W szkoleniach uczestniczyli także
fizjoterapeuci, psycholodzy, rehabilitanci, nauczyciele, członkowie powiatowych zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności, doradcy zawodowi,
pielęgniarki, urzędnicy administracji samorządowej
i rządowej oraz osoby duchowne. Warto dodać, że
w kilku wymienionych szkoleniach uczestniczyły
osoby niepełnosprawne zarówno w roli słuchaczy
jak też w roli wykładowców i trenerów. I tak szkoliła
pracowników niepełnosprawna lekarka i niewidomy
masażysta. Niesłyszący technik - operator nagrywał
film szkoleniowy z udziałem uczestników kursu migowego i brał aktywny udział w ćwiczeniach symulujacych użycie języka migowego. Niepełnosprawna studentka AWF, lekkoatletka prowadziła wykład
podczas konferencji: „Turystyka, rekreacja i sport
osób niepełnosprawnych“, osoby poruszające się na
wózkach inwalidzkich przeprowadziły szkolenie na
seminarium „Zasady orzekania i system wspierania
osób niepełnosprawnych”.
Wszystkie działania realizowane przez samorząd
województwa samodzielnie lub we współpracy
z organizacjami pozarządowymi polepszają dostęp
osób niepełnosprawnych do rehabilitacji mającej
na celu adaptację społeczną, do nauki w szkołach
wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami
lub korzystania ze szkolnictwa specjalnego. Lepszy
jest dostęp do pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji
ogólnych i zawodowych, a także dostęp do pracy
zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan
zdrowia tego wymaga - do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych,
Osoby niepełnosprawne, osiągając równe prawa,
będą także posiadać równe obowiązki. Częścią trwającego procesu wyrównywania szans powinno stać
się także niesienie pomocy osobom niepełnosprawnym w tym, by mogły wziąć na siebie odpowiedzialność w ramach swoich możliwości jako członkowie
Na koniec listopada 2010 r. zaplanowane jest społeczeństwa.
szkolenie seminaryjno – warsztatowe „Podstawy dogoterapii.”
Bożena Szymańska
Adresatami szkoleń oprócz pracowników ośrodZastępca Dyrektora
ków pomocy społecznej, warsztatów terapii zajęRegionalnego Ośrodka Polityki Społecznej
19
20
EFS w Województwie ZachodNiopomorskim
Innowacyjność jako nowe wyzwanie
w obszarze integracji społecznej
Przeciwdziałanie wykluczeniu oraz integracja
społeczno- zawodowa jest jednym z głównych kierunków polityki społecznej. Wykluczenie jest zwykle
związane z długotrwałym bezrobociem, niepełnosprawnością, uzależnieniem i szeregiem innych
czynników powodujących inkluzję. Skala potrzeb
zarówno instytucji pomocy społecznej jak również
samych beneficjentów wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym jest wciąż ogromna
Nic więc dziwnego, że zainteresowanie Programem
Operacyjnym Kapitał Ludzki, który promuje nowy
model pomocy społecznej, jest ogromne. Modelem
tym jest aktywna integracja prowadząca do uzyskania zatrudnienia. Bezpośrednia odpowiedź POKL na
problem wykluczenia społecznego została określona m.in. w Priorytecie VII Promocja Integracji Społecznej.
Cel ogłoszonego konkursu w ramach Priorytetu
VII, ukierunkowany był na podniesienie poziomu innowacyjności społecznej w obszarze działań służących integracji społecznej poprzez realizację projektów innowacyjnych testujących. Składane projekty
miały testować i upowszechniać nowe rozwiązania
w obszarze przeciwdziałania marginalizacji społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem problemów,
które do tej pory nie były w wystarczającym stopniu
uwzględnione w polityce państwa lub uwzględniają nowe instrumenty w celu ich rozwiązania. W ramach konkursu przewidziano możliwość składania
projektów testujących w dwóch tematach:
W województwie zachodniopomorskim obserwuje się ogromne zainteresowanie realizacją projektów w ramach Priorytetu VII. Świadczy o tym fakt,
iż w obszarze integracji społecznej poziom realizacji
niektórych wskaźników przekroczył 100 %. Tempo
wdrażania wciąż rośnie, o czym świadczą czynniki plasujące Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie
w czołówce Instytucji Pośredniczących. Od momentu uruchomienia Programu rekomendowano do
dofinansowania 1043 wnioski. Poziom kontraktacji
według stanu na dzień 30 września 2010 roku dla
Priorytetu VII wynosił 136 803 415,00 PLN. Podpisano 178 umów na łączną kwotę 131 765 423,01 PLN.
W roku 2010 wydzielona została alokacja w wysokości 10 434 197 PLN, przeznaczona na realizację
projektów innowacyjnych w ramach Priorytetu VII
Promocja integracji społecznej.
Zwiększenie oferty istniejących, wykreowanie
nowych instytucji działających na rzecz integracji
społecznej grup marginalizowanych, wykluczonych
bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym.
W maju bieżącego roku ogłoszono konkurs na
projekty innowacyjne, który stanowił ogromne wyzwanie dla Wojewódzkiego Urzędu Pracy i wielu
pracowników zaangażowanych w proces przygotowania, naboru i oceny. Nabór trwał do 15 września,
Wnioskodawcy mieli więc ponad trzy miesiące czasu na przygotowanie wniosków o dofinansowanie.
Poszukiwanie metod wczesnej interwencji socjalnej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu
dzieci i młodzieży;
Projekty składane w niniejszym konkursie powinny przyczyniać się do realizacji celów Priorytetu VII
Promocja integracji społecznej.
W ramach konkursu możliwe było składanie projektów innowacyjnych uwzględniających komponent ponadnarodowy. Partnerstwo ponadnarodowe
umożliwia partnerom wzajemne korzystanie z doświadczeń i wiedzy, adaptowanie rozwiązań wypracowanych i wdrożonych w innych krajach, pozwala
także na nawiązanie kontaktów w innych krajach,
stwarza możliwość dalszej współpracy i ułatwia dostęp do informacji na temat międzynarodowych
osiągnięć. Za realizację działań uwzględniających
komponent ponadnarodowy można było uzyskać 30
punktów strategicznych. Kilku Wnioskodawców, którzy podjęli wyzwanie opracowania i złożenia projektu
innowacyjnego, zdecydowało się na realizację działań z udziałem partnerów zagranicznych. Niektórzy
jednak podjęli ciężar realizacji działań samodzielnie.
Bogatszy o doświadczenia roku ubiegłego w obszarze zainteresowania tematyką projektów innowacyjnych, Wojewódzki Urząd Pracy przeprowadził
szeroką akcję informacyjno- promocyjną w celu zachęcenia wnioskodawców do aplikowania o środki
w ramach ogłoszonych konkursów. Przeprowadzono szereg spotkań z przedstawicielami Krajowej
Instytucji Wspomagającej, która została utworzona
w celu wspierania realizacji projektów innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej realizowanych
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
2007 - 2013, współfinansowanego z Europejskiego
Funduszu Społecznego. Nadrzędnym celem wszelkich działań Krajowej Instytucji Wspomagającej jest
kompetentne, skuteczne i przyjazne odbiorcom
wspieranie realizacji projektów innowacyjnych oraz
projektów współpracy ponadnarodowej realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki. Oprócz spotkań z przedstawicielami KIW, Wojewódzki urząd Pracy w Szczecinie prowadził cykliczne
konsultacje umożliwiające wnioskodawcom pomoc
w przygotowaniu wniosku. Uruchomiono dodatkowe
wsparcie w ramach funkcjonującego Punktu Konsultacyjnego Do akcji włączyły się Regionalne Ośrodki
Europejskiego Funduszu Społecznego (w Szczecinie
i Koszalinie) oraz projektodawcy realizujący projekty
w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Szeroko
zakrojone działania promocyjne przyniosły wymierne korzyści. W ramach Priorytetu VII złożono 15 projektów, 14 z nich podlegało ocenie merytorycznej.
W ramach dostępnej alokacji przeznaczonej na projekty innowacyjne (10 434 197 PLN) możliwe było dofinansowanie zaledwie pięciu z nich, pomimo tego,
że pozytywna ocenę merytoryczną otrzymało osiem
projektów. Biorąc pod uwagę specyficzne potrzeby
w zakresie polityki społecznej, a także możliwości
jakie niosą projekty innowacyjne Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie podjął decyzję
o zwiększeniu alokacji na konkurs, aby wszystkie projekty, które uzyskały pozytywną ocenę merytoryczną
mogły uzyskać dofinansowanie.
Jedną z istotnych cech odróżniających projekty innowacyjne od standardowych jest dwuetapowość
realizacji działań.
Pierwszy etap realizacji oparty jest na przeprowadzeniu analizy i zdiagnozowaniu problemu, który
nie został dotychczas dostrzeżony, bądź też próby
jego rozwiązania były dotychczas nieskuteczne.
Istotnym elementem pierwszego etapu realizacji
jest tworzenie partnerstwa, którego ideą jest wspólne wypracowanie reguł i zasad współpracy oraz podziału zadań partnerów nakierowanych na osiągniecie danego celu/efektów. Pierwszy etap wdrażania
projektów kończy się opracowaniem strategii, która
podlega ocenie przez Sieci Tematyczne. W przypadku uzyskania pozytywnej oceny strategii Wnioskodawcy mogą przystąpić do II etapu wdrażania obejmującego testowanie nowego produktu finalnego
oraz analizę i ocenę rzeczywistych efektów jego
zastosowania. Ostatnią podsumowującą fazę wdrażania projektu innowacyjnego stanowią działania
upowszechniające i włączające do głównego nurtu
polityki, ponieważ projekty innowacyjne mają sens,
o ile ich rezultaty zostaną wykorzystane w praktyce
i rzeczywiście przyczyniają się do zwiększenia skuteczności i efektywności realizowanej polityki.
Projekty innowacyjne niosą za sobą ryzyko, w którym mimo realizacji projektu zgodnie z postanowieniami umowy o dofinansowanie projektu, strategią
oraz zasadami realizacji projektów innowacyjnych,
opracowane produkty okażą się nieskuteczne bądź
działania mające na celu włączenie do polityki nie
przyniosą zakładanych rezultatów. Niemniej jednak
warto podjąć każdą próbę wypracowania nowych,
skutecznych modeli, instrumentów i rozwiązań, która może przyczynić się do ograniczenia zjawiska wykluczenia społecznego.
Przed nami kolejny rok wdrażania. Nowe konkursy, nowe zadania i nowe pomysły. Liczymy, że składane w przyszłym roku projekty staną się szansą na
poprawę sytuacji nie tylko w obszarze działań Priorytetu VII, ale także w każdym innym, stanowiącym
Projekty innowacyjne stanowią ogromną szansę obszar wsparcia w ramach POKL.
dla naszego regionu. Pozwolą przetestować i wprowadzić nowe metody i instrumenty pozwalające na
Anna Kunikowska
ograniczenie zjawiska wykluczenia społecznego nie
Koordynator Zespołu Projektów
tylko w naszym województwie, ale także, w ramach
Wydziału Projektów Integracji Społecznej PO KL
upowszechnienia- włączenie do nurtu polityki.
Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie
21
22
Z życia projektu
Żyć z niepełnosprawnością
Cykl edukacyjny realizowany w ramach projektu
„Profesjonalne kadry – lepsze jutro”
Uczestnicy projektu Profesjonalne kadry – lepsze 4. Rozwijanie zachowań psychospołecznych – skuteczna motywacja oraz adaptacja społeczna
jutro w tym roku mięli okazję brać udział w cyklu
osób z niepełnosprawnością poświęcone m.in.:
edukacyjnym „Żyć z niepełnosprawnością”, który był
funkcjom zachowań i umiejętności psychospow całości poświęcony jednemu z ważniejszych tełecznych – komunikacji interpersonalnej, automatów współczesnego świata.
prezentacji, asertywności (85 uczestników).
W ramach cyklu zrealizowane zostały szkolenia
poruszające następujące kwestie:
Każde szkolenie trwało po 2 dni i odbywało się
1. Seksualność osób z niepełnosprawnością i cho- w 4 edycjach – ich realizacja trwała od sierpnia do
rujących psychicznie. W trakcie tego szkolenia września 2010 r. W sumie we wszystkich szkoleniach
podejmowano tematy m. in. rozwoju psycho- wzięło udział 357 uczestników. Uczestnicy otrzymali
seksualnego i jego zakłóceniom związanych zaświadczenia potwierdzające udział w cyklu, natoz kategorią niepełnosprawności, problemów sek- miast 46 z nich uhonorowanych zostało certyfikasualnych i partnerskich osób dorosłych z różny- tem za udział we wszystkich 4 szkoleniach. Wszystkie
mi typami niepełnosprawności. W tym szkoleniu edycje odbywały się w Hotelu Duet, w Goleniowie.
udział wzięło łącznie 98 uczestników.
2. Planowanie kariery zawodowej osoby z niepełnoNajliczniejszą grupą na szkoleniach stanowili
sprawnością – szanse i zagrożenia na otwartym pracownicy Ośrodka Pomocy Społecznej w Golerynku pracy. W ramach tego tematu omówione niowie, Szczecińskiego Oddziału Krajowego Towazostały m.in. formy zatrudniania osób niepełno- rzystwa Autyzmu, Domu Pomocy Społecznej przy
sprawnych, rola poradnictwa zawodowego dla ul. Broniewskiego w Szczecinie oraz Domu Pomocy
osób niepełnosprawnych, instrumenty rynku Społecznej w Nowogardzie.
pracy dla osób niepełnosprawnych, finansowane
z środków PFRON (94 uczestników).
Stanisław Kałamaga
3. Rola asystenta w procesie rehabilitacji osoby
z niepełnosprawnością podczas którego uczestInspektor
nicy zostali zaznajomieni z zakresem obowiązków asystenta, wymagania i zasady rekrutacji
kandydatów na asystenta osoby niepełnosprawnej (80 uczestników).
23
Zakład Aktywności Zawodowej w Kołobrzegu
5 listopada 2003 po kilku latach starań otwarto w Kołobrzegu
ZAKŁAD AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ.
Jaki były początki?
Żeby opowiedzieć o początkach, trzeba cofnąć
się do grudnia 1982 roku, gdy spotkali się rodzice
dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. Wspólne
borykanie się z problemami szarej rzeczywistości
wydawało się łatwiejsze w grupie. Powstał więc
pomysł aby założyć Koło Dzieci Specjalnej Troski
przy Towarzystwie Przyjaciół Dzieci. I od tego się
zaczęło….
Dzieci rosły, pojawiały się kolejne potrzeby, a rodzice starali się im sprostać. W 1992 roku Koło uzyskało osobowość prawną jako Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
Koło w Kołobrzegu. W ciągu kolejnych lat działalności rozszerzała się jej zakres i obecnie w Kołobrzegu
funkcjonuje system opieki, wsparcia i rehabilitacji
osób niepełnosprawnych na każdym etapie życia.
Poniższe zestawienie przedstawia formy prowadzone obecnie w Kołobrzegu.
Lp
Nazwa placówki
Beneficjenci
Wsparcia
Liczba
beneficjentów
Liczba
Pracowników
Godziny
Pracy
Prowadzone
formy
oddziaływań
1
Ośrodek wczesnej
interwencji
Dzieci z niepełno sprawnością intelektualną
w wieku 0-7lat.
350
15
Poniedziałek
– piątek
7.00-18.00
Rehabilitacja
lecznicza
i społeczna
Warsztat terapii
zajęciowej
Osoby dorosłe
z niepełno spraw-nością
intelektualną
w stopniu umiarkowanym
i znacznym
67
26
Poniedziałek
– piątek
7.00-16.00
Rehabilitacja
społeczna
i zawodowa
Powiatowy
ośrodek wsparcia
– środowiskowy
dom
samopomocy
Osoby dorosłe z głębszą
niepełno spraw-nością
intelektualną
15
5
Poniedziałek
– piątek
7.00-16.00
Rehabilitacja
społeczna,
działania
opiekuńcze
Zakład
aktywności
zawodowej
Osoby dorosłe
z umiarkowanym
i znacznym stopniem
niepełnosprawności
z różnymi rodzajami
45
(Osoby te
zatrudnione są
w ramach umów
o pracę)
17 Osoby kadry
obsługowo –
rehabilitacyjnej
+ 45 osób
niepełnosprawnych
Poniedziałek
– piątek
7.00-15.00
Rehabilitacja
zawodowa
poprzez pracę,
rehabilitacja
społeczna
i lecznicza
Dom pomocy
społecznej
Osoby dorosłe
z niepełnosprawnością
intelektualną w stopniu
umiarkowanym
i znacznym
17
Całodobowo
Całodobowa
opieka i wsparcie
w czynnościach
dnia
codziennego
Ośrodek
rehabilita-cyjno
– edukacyjno –
wychowawczy
Dzieci i młodzież
z głębszą
niepełnosprawnością
intelektualną
i sprzężeniami; realizująca
obowiązek szkolny
5
Poniedziałek
– piątek
7.00-15.00
Realizacja
obowiązku
szkolnego,
rehabilitacja
społeczna
130 Osób,
W tym 45 osób
niepełnosprawnych
----------------
------------------
2
3
4
5
6.
Razem
6 Zorganizowanych form wsparcia
i rehabilitacja osób
niepełno sprawnych na
każdym etapie życia
---------------------
23
Docelowo - 30
8
Docelowo 24
Ok. 500 Osób
z różnymi rodzajami
oraz ich rodziny
DOBRE PRAKTYKI
24
Skąd pomysł na ZAZ?
Struktura pracowników niepełnosprawnych ZAZ:
Dorosłe osoby niepełnosprawne intelektualnie
do 2003 roku przebywały w Warsztatach Terapii
Zajęciowej. Pomimo swoich możliwości nie mieli
szansy na jakąkolwiek zmianę aktywności życiowej.
Zatrudnienie na otwartym rynku pracy w większości
przypadków nie było możliwe z uwagi na rozliczne
ograniczenia, ale również z uwagi na brak ofert praRodzaje prowadzonej rehabilitacji
cy i nieprzygotowanie rynku pracy na przyjęcie na- zawodowa - działalność gospodarcza
szych pracowników.
Pierwsze rozmowy na ten temat były podejmowane już w roku 1999. Jednak brak uregulowań prawnych
dot. funkcjonowania ZAZ nie sprzyjała jeszcze jego
tworzeniu. W roku 2001 pojawia się stosowne rozporządzenie, a my na warunkach preferencyjnych zakupujemy o Wojskowej Agencji Mieszkaniowej budynek
z zespołu obiektów powojskowych z zamiarem przeprowadzenia remontu kapitalnego, a potem utworzenia Zakładu Aktywności Zawodowej. Przez kolejne
dwa lata trwa przygotowanie kompletnej dokumentacji budowlanej, wniosku do Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych o finansowanie W kuchni….
kosztów utworzenia i funkcjonowania ZAZ oraz kompletowanie wszelkich pozwoleń, zezwoleń, itp.…
Pierwszy dzień funkcjonowania
Zakładu Aktywności Zawodowej
w Kołobrzegu - 5.11.2003r.
Po siedmiu latach:
4 działy produkcyjne, zatrudniające osoby niepełnosprawne:
W dziale ogrodniczym…
Łącznie 62 pracowników , w tym
W dziale krawieckim ……
25
Pracownicy ZAZ w trakcie ogniska integracyjnego.
- lecznicza :
I w sitodruku z poligrafią.
- społeczna,
Uczestnictwo pracowników w szkoleniach z zakresu przepisów dotyczących pracy
Trening umiejętności społecznych i zawodowych
(centrum dzwoni)
Zebrania pracowników ze zgłaszaniem problemów, wniosków i zapytań dotyczących pracy, jak
również innych
Rozmowy o wysokości wynagrodzenia, sposobach wydatkowania
Wspólna organizacja i uczestnictwo w imprezach
zakładowych, imprezach okolicznościowych organizowanych przez stowarzyszenie
Czynne włączanie się w organizację i uczestnictwo
w europejskim festiwalu filmowym integracja „ty i ja”
Reprezentowanie zakładu pracy w zawodach
sportowych
Wyjścia do kina, wycieczki
Organizacja pikników i ognisk z uczestnictwem
całych rodzin

konsultacje lekarzy specjalistów (na terenie ZAZ):
lekarza neurologa, lekarza psychiatry, lekarza rehabilitacji medycznej

porady dwa razy W miesiącu I W razie potrzeb,
wydawanie zaleceń dotyczących metod rehabilitacji

zabiegi i ćwiczenia rehabilitacyjne świadczone
przez fizjoterapeutę na terenie ZAZ

ćwiczenia uprawniające na basenie

muzykoterapia

psychoedukacja

stały kontakt z pielęgniarką (proste zabiegi, leki
itp.)

turnus rehabilitacyjny
Koszt funkcjonowania ZAZ w roku 2009 –
2.129.370,93, w tym:

turnus rehabilitacyjny

Dotacja PFRON – 832.329,64

Dotacja Urząd Marszałkowski – 146.911,64zł

SOD – 347.275,36zł

Działalność gospodarcza 860.853,92zł
Wszystkie wypracowane zyski oraz podatek od
nieruchomości i podatek od nieruchomości są przekazywane na Zakładowy Fundusz Aktywności. Jest
to fundusz celowy, a jego środki mogą być przeznaczone na:
1. Usprawnienie i dodatkowe oprzyrządowanie stanowisk pracy wspomagające samodzielne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych,
2. Poprawa warunków pracy osób niepełnosprawnych,
3. Zakup sprzętu i wyposażenie pomagających osobie
niepełnosprawnej w samodzielnym życiu i uczestnictwie w życiu społecznym w lokalnym środowisku,
26
Przychody i koszty poszczególnych działów w roku
2009
Pracownik ZAZ w trakcie rehabilitacji indywidualnej
Pracownicy ZAZ w trakcie rehabilitacji grupowej na
basenie.
4. Pomoc w przygotowaniu osób niepełnosprawnych do pracy poza zakładem i wyrównywaniu
ich szans w nowym miejscu,
5. Dokształcanie i przekwalifikowanie i szkolenie
osób niepełnosprawnych,
6. Pomoc w budowie, remoncie i wyposażeniu indywidualnych i zbiorowych form mieszkalnictwa
zbiorowego dla osób niepełnosprawnych,
7. Rekreacja i uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu kulturalnym,
8. Pomoc w zaspokajaniu innych potrzeb socjalnych i związanych z rehabilitacją społeczną.
Barbara Szczeglik
Dyrektor Centrum Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych
PSOUU Koło w Kołobrzegu
SŁOWO OD DORADCÓW
Superwizja w pomocy społecznej
Pojęcie superwizji pochodzi od angielskiego słowa „supervision”, co oznacza kontrolę, nadzór, kierowanie i pierwotnie miała charakter nadzorczo-administracyjny oraz spełniała funkcję koordynacyjną.
W XX wieku nastąpiła zmiana podejścia do superwizji, która zaczęła spełniać funkcję wspierającą
w sensie merytorycznym i metodycznym w zawodach związanych z pomaganiem. Obecnie ogólnie
superwizja pojmowana jest jako proces konsultacyjny, który stanowi analizę funkcjonowania pracowników w rolach zawodowych, służąc rozwojowi wiedzy
oraz umiejętności niezbędnych do rozwiązywania
problemów, jakimi zajmuje się dana organizacja.
Warunki skutecznego wykorzystania idei superwizji:
‫ ־‬Superwizja ma służyć rozwijaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych przy rozwiązywaniu problemów, którymi zajmuje się dana placówka.
‫ ־‬Istotą superwizji jest stały obowiązkowy proces
konsultacyjny zachodzący między kierownikami
placówek, a pracownikami prowadzącymi bezpośrednią pracę z klientami.
‫ ־‬Organizacyjnym środkiem prowadzenia superwizji są sesje superwizyjne, czyli regularnie odbywane zebrania, podczas których lider omawia
z pracownikami (indywidualnie lub grupowo)
przebieg pracy z poszczególnymi przypadkami
i sposoby rozwiązania trudności, które powstają
w tej pracy.
‫ ־‬Superwizja stanowi proces zintegrowany z innymi procesami funkcjonowania placówki, dzięki
wyznaczeniu formalnego obowiązku sesji superwizyjnych oraz stałych przedziałów czasu na
ich prowadzenie w planach pracy placówki i pracowników.
Superwizja pomaga zarówno pracownikom, jak
i kierownictwu placówek pomocy społecznej, co
ostatecznie przekłada się również na dobro klientów. Spełnia się to poprzez podtrzymanie wśród
personelu dążenia do realizacji celów organizacji,
pomoc w przestrzeganiu przepisów i rozporządzeń,
zachowanie standardów i norm zawodowych oraz
utrzymanie dobrych relacji między pracownikami.
Korzyści zawodowe i osobiste, jakie daje superwizja
łączą się ze sobą, bowiem jakość kontaktów interpersonalnych pracowników z klientami oraz umiejętność radzenia sobie ze stresem zawodowym, decydują o wyniku pracy.
W polskich placówkach pomocy społecznej superwizja jest niedoceniana i stosowana sporadycznie.
Wynika to z niewiedzy kierownictwa, co do przydatności superwizji i jej pozytywnego wpływu na personel.
Tymczasem konsekwentnie i kompletnie stosowana
superwizja, posiada dużą przydatność w pracy socjalnej. Poprzez stwarzanie pracownikom możliwości
refleksji nad swoimi emocjami, które wywołuje praca
z trudnym klientem, wyjaśnienia dylematów etyczno-moralnych, nauki od superwizora, bądź innych
członków grupy pozytywnych relacji społecznych (np.
komunikacji, asertywności) pozwala zapobiegać wypaleniu zawodowemu. Profesjonalni pracownicy pomocowi często nadmiernie wydatkują swoje zasoby
emocjonalne w kontaktach z klientami, nie uzyskując
dostatecznej pomocy w ich odtwarzaniu. Superwizja
skutecznie wspomaga w odbudowie tych zasobów.
Wyróżniamy następujące rodzaje superwizji:
‫ ־‬Superwizja formalna – relacja: pracownik – szef.
Ten rodzaj superwizji służy celom bieżącym, czyli
praktyce zawodowej pod okiem przełożonego.
Z uwagi na relacje uczestników ograniczona jest
tu otwartość oraz elementy emocjonalne, zaś
większą rolę odgrywają kwestie techniczne.
‫ ־‬Superwizja nieformalna – spontaniczna rozmowa, konsultacja w warunkach pracy. Służy sytuacjom kryzysowym, kiedy pracownik potrzebuje
natychmiastowego wsparcia, porady. Nie jest organizowana ani dokumentowana.
‫ ־‬Superwizja bezpośrednia – jest to uczenie się poprzez obserwowanie pracy superwizora (bezpośredni kontakt z pracą). Superwizja ta jest stosowana w celu korygowania złych nawyków.
‫ ־‬Superwizja pośrednia – stosowana, gdy superwizor
nie może bezpośrednio obserwować pracy personelu. Metodami pracy są tu: analiza przypadku, dyskusja,
granie ról, symulacja zachowań pracowniczych.
‫ ־‬Superwizja indywidualna – praca z jednostką
w oparciu o jej doświadczenie, szczegółowe określenie rozwoju zawodowego i osobistego danego
pracownika. Uczestniczą: superwizor i osoba poddana superwizji, co daje prywatność, poczucie bezpieczeństwa oraz brak zagrożenia ze strony grupy.
‫ ־‬Superwizja grupowa – uwzględnia grupowy charakter pracy, dając możliwość wymiany informacji
i uczenia się na podstawie doświadczeń innych.
Daje szanse na całościową ocenę funkcjonowania instytucji i jej personelu. Uczestnicy powinni
posiadać podobny poziom wiedzy i doświadczenia zawodowego. Grupa nie powinna być zbyt
liczna, optymalna ilość osób to 7.
Do zadań superwizora należy:
‫ ־‬zbudowanie kształcącej relacji, opartej na zrozumieniu, elastyczności, otwartości i zdolności do
współdziałania,
‫ ־‬konsultacja tzn. wspólna rzetelna refleksja,
‫ ־‬doradzanie, uczenie konkretnych umiejętności
i strategii interwencyjnych,
‫ ־‬kontrolowanie kwestii zawodowych i etycznych,
‫ ־‬wspieranie rozwoju osobistego osoby superwizowanej,
‫ ־‬ocena skuteczności.
Przebieg sesji superwizyjnej składa się z następujących etapów:
1. Rozpoznanie problemu – zdefiniowanie problemu.
2. Poszukiwanie rozwiązań – wyobrażenie alternatyw.
3. Ocena i wybór pożądanego rozwiązania – sugestie superwizyjne.
27
28
4. Wdrożenie rozwiązania – planowanie.
5. Podsumowanie.
6. Uzgodnienie następnej sesji – ewaluacja efektów.
W praktyce wsparcie superwizyjne stosuje się
również wobec kierowników placówek pomocowych, którzy mogą liczyć na:
wsparcie i pomoc w doskonaleniu swoich kompetencji,
identyfikację potrzeb szkoleniowych i potencjału
rozwojowego kadry,
monitorowanie i wyrównywanie obciążeń pracą
personelu,
działania na rzecz ograniczenia stresu i unikania
wypalenia zawodowego,
inspirację nowymi pomysłami dotyczącymi strategii organizacji.
Regularnie superwizowany kierownik wprowadza i utrzymuje dobre standardy pracy, co zapewnia
lepszą efektywność organizacyjną palcówki. Otwar-
tą i uczciwą komunikacją z podległym personelem
przełożony unika nadużywania władzy, nadmiernej kontroli, ograniczania i karania. Pracownicy nie
pozostają sami z problemami zawodowymi, dzięki
czemu bardziej identyfikują się z organizacją i jej celami. To wszystko zaś wpływa na pozytywne relacje
z klientami, większą skuteczność w działaniu na ich
rzecz, a w ostatecznym rozrachunku na poprawę wizerunku organizacji pomocy społecznej.
Ziemowit Pawluk
Główny Specjalista
Literatura:
Jerzy Szmagalski „Stres i wypalenie zawodowe pracowników
socjalnych”;
M.C. Gilbert, K. Evans „Superwizja w psychoterapii”.
SŁOWO OD DORADCÓW
Znaczenie partnerstwa lokalnego
Człowiek – istota społeczna. Kiedyś taką konstatację przyjmowano z niechęcią, odzierała ona ludzi
z ich jednostkowego zróżnicowania, indywidualnej
tożsamości, niepowtarzalności i wyjątkowości. Buntowano się przeciwko „upupianiu” ludzi, przykładaniu
do ogółu społeczeństwa jednej miary, determinowaniu naszego bytu, sensu życia i jego kształtu przez
walor społecznej użyteczności i pełnionych ról społecznych. Obecna rzeczywistość społeczna pokazuje,
że powyższy wniosek niewiele stracił ze swojej aktualności. W naszym codziennym życiu stale jesteśmy
‘zanurzeni” w przestrzeni społecznej; rodzina, nauka,
krąg przyjaciół, praca wyznaczają nam rytm funkcjonowania. To, kim jesteśmy nadal w ogromnym stopniu zależy od wzajemnych relacji. Nierzadko tym, co
łączy najbardziej, wspólnym „mianownikiem” jest nasza społeczność, trwały i znaczący element naszego
otoczenia, od narodzin po kres życia.
Miejsce, w którym mieszkają ludzie, to nie tylko
jednostka społeczna i polityczna. W obrębie gminy czy wsi nawiązują się kontakty, obchodzone są
święta, ludzie pracują, odpoczywają, kształtują się
i zmieniają. Podstawą wspólnoty jest fakt, że interakcje zachodzą w wielu różnych sytuacjach – na ulicy,
w sklepie, w kościele. Ludzie spotykają się mieszkając razem na wspólnym terenie. Tutaj formuje się
i dokonuje rodzicielstwo, dzieciństwo, starość. Na-
sze indywidualne radości, życiowe dramaty są osadzone w lokalnej wspólnocie, w której żyjemy i działamy. Jej kształt i możliwości rozwoju zależą od nas
samych, od zasobów każdej jednostki i współpracy
między nimi, chęci, zaufania i… odwagi. W znacznie
mniejszym stopniu zależy to od „finansów”, zwłaszcza tam, gdzie jest ich niewiele umiejętność wspólnego działania, oparcia aktywności na zasobach,
a nie na deficytach; myślenie, że „wystarczy” nam
środków, a nie „zabraknie” ma podstawowe znaczenie, to znakomity wyjściowy „kapitał”.
Praca ze społecznością nie powinna zaczynać się
od pieniędzy, ale od edukacji i małych przedsięwzięć
angażujących mieszkańców i lokalne instytucje. Bar-
dzo pomocne są tutaj różnego typu grupy nieformalne, organizacje pozarządowe, ruchy społeczne
i samopomocowe. To one zapewniają niezbędną dynamikę, ruch, dzianie się, pomysły i projekty. Mieszkańcy działający w takich grupach powinni być zachęcani i wspierani przez swoje władze. Najlepiej,
jeśli ich wzajemne relacje opierają się na uczciwości,
poczuciu własnej wartości i wzajemnym szacunku,
wspólnym doświadczeniu, przyjaźni i trosce oraz
możliwości uczenia się i rozwijania wraz z innymi.
„Dopóki ludzie nie mogą sobie wzajemnie ufać
i dzielić się częścią swojego życia z innymi, wspólne działanie nie jest możliwe” – zauważa Zbigniew
Wejcman, prezes Stowarzyszenia BORIS, Inicjator
i współtwórca szeregu koalicji i partnerstw lokalnych
oraz programów rozwoju lokalnego i strategii rozwiązywania problemów osób marginalizowanych.
Może więc nadszedł dziś dobry moment, by pojęcie: człowiek – istota społeczna przewartościować.
Frustrację z naszego społecznego „uziemienia” zastąpić poczuciem solidarności. Szarą „masę” przekształcić w społeczeństwo obywatelskie. To, co wydawało się ograniczać naszą wolność, uczynić punktem
wyjścia do swobodnego rozwoju? Niestety, bywa i tak, że to właśnie samorząd lokalny zamyka przestrzeń do aktywności mieszkańców,
tłumi inicjatywy, blokuje realizację ich pomysłów,
utrudnia zamiast wspierać, wydaje decyzje, ale nie
buduje społecznego dialogu, żywej partnerskiej
współpracy. Często w gminach (zwłaszcza wiejskich)
samorząd jest również największym pracodawcą –
urząd gminy, szkoły, ośrodek pomocy społecznej.
W małych gminach brak jest napędowej siły, wewnętrznego lidera, chęci do aktywności i wymiany
doświadczeń. Ludzie sankcjonują stagnację, nie widzą potrzeby zmian, nawet tych rozwojowych, bo
„dobrze jest jak jest”, nieufnie odnoszą się do kogoś,
kto zachęca do „inności”, zaryzykowania i wyjścia
poza „schemat”; obawiają się wzięcia odpowiedzialności, porażki, wstydu. Konsekwencją tego jest mała
liczba obywatelskich organizacji w „terenie” , co powoduje, że mieszkańcom lokalnych społeczności
trudno jest aktywnie włączać się do akcji i projektów,
a wspólnocie gminnej pozyskiwać zewnętrzne środki
finansowe z wielu dostępnych przecież źródeł.
Na szczęście to się zmienia, władze lokalne powoli
dostrzegają ogromną wartość z posiadania na swoim
terenie nietuzinkowych ludzi, którym się coś chce. Zmianę postaw władz samorządowych i gotowość do oddania pola aktywnym mieszkańcom, najłatwiej dostrzec
w rosnącej popularności Partnerstwa Lokalnego.
Pojęcie „partnerstwo”, w domyśle „partnerstwo
lokalne”, ma wiele znaczeń i definicji, sposób pojmowania zależy tu przede wszystkim od przyjętej perspektywy i podejścia naukowego: „teoretycy” różnią
się w tym zakresie od „praktyków”. Cechami „osiowymi” partnerstwa są: dobrowolność udziału, wspólny
cel, udział wielu partnerów z różnych sektorów i ich
równość względem siebie, łączenie ich zasobów,
wspólne dzielenie sukcesów i porażek.
Bardzo ważny jest element równouprawnienia
w partnerstwie, a co za tym idzie takiego samego
wpływu różnych partnerów na pracę całej grupy,
niezależnie od ich prestiżu społecznego, rodzaju
aktywności zawodowej (lub jej braku) statusu materialnego i doświadczenia.
Partnerstwo może zatem skupiać się wokół problemów bezrobocia i patologii, koncentrować stowarzyszenia osób marginalizowanych, czy po prostu
stać się lokalnym sojuszem przedstawicieli gminy,
instytucji samorządowych (szkoła, ośrodek pomocy
społecznej), lokalnego biznesu i organizacji pozarządowych, obliczonym na rozwój społeczności.
„W partnerstwie ważne jest to, że każdy może
mieć jakiś pomysł, projekt i może go zrealizować
z innymi chętnymi osobami. Doświadczenia pokazują, że wspólnie robiąc „małe” rzeczy (np. organizując
wspólnie festyn) dochodzą do „większych” projektów (np. budowanie systemowej pomocy dziecku).
Współpraca i nowe pomysły mogą też zaowocować
wspólnymi projektami finansowanymi ze środków
unijnych” (źródło: www.boris.partnerstwa.org.pl).
Partnerstwa realizują wiele ciekawych działań,
prostych, „jednorazowych” i tych złożonych, „systemowych” . Najpopularniejsze są festyny rodzinne,
imprezy kulturalne i sportowe, ale dzięki udziałowi
szerszej grupy partnerów zyskują one nowy, głębszy
wymiar, większy rozmach i lepszy odbiór w lokalnej
społeczności. Organizowane na rzecz określonej
grupy beneficjentów pozwalają pomóc jej w bardziej kompleksowy i efektywny sposób. „Owocami”
partnerstwa mogą być: koła gospodyń wiejskich,
kluby seniora, Centrum Integracji Wsi, świetlice,
domy sąsiedzkie, biblioteki, boiska, czy nawet tzw.
„wioski tematyczne”. W samym tylko województwie
zachodniopomorskim istnieje ich pięć:
– Dąbrowa – wioska zdrowego życia,
– Iwięcino – wioska końca świata,
– Paproty – wioska labiryntów i źródeł,
– Podgórki – wioska bajek i rowerów,
– Sierakowo Sławieńskie – wioska hobbitów.
29
30
i to one właśnie są pierwszymi wioskami tema„Partnerstwo nie zrodzi się samo i nie rozwiąże
tycznymi, które powstały w Polsce.
wszystkich problemów. Myślę jednak, że różnego
typu sieci współpracy, działające na poziomie lokalW ramach partnerstw działają również ośrodki pro- nym przez dłuższy czas i widzące dalszą perspektywę
dukcji i sprzedaży produktów lokalnych, a także pod- w swoich działaniach, mogą, doprowadzić do tego,
mioty ekonomii społecznej prowadzące aktywność że pojmiemy w końcu, na czym kultura partnerstwa
w oparciu o wykorzystanie lokalnych walorów przy- polega. Zmiany mogą wprowadzić ludzie. Musimy
rodniczych i kulturowych, a nawet atrakcyjną, unikal- zrozumieć też, że jeden plus jeden może równać się
ną nazwę miejscowości w której partnerstwo powsta- trzy, a nie dwa plus prowizja” – mówi Paweł Jordan,
ło ( np. Aniołowo w woj. warmińsko-mazurskim).
członek Ashoki, światowego stowarzyszenia skupiaW miarę „uczenia” się poprzez praktykę i dokony- jącego innowatorów społecznych.
wanego rozwoju partnerstwa zaczynają realizować
też projekty dla szerszego kręgu odbiorców, np. różZjawisko partnerstwa lokalnego w Polsce częnych grup wiekowych i całych środowisk, nierzadko sto boryka się też z innym dylematem: Czy model
finansowane ze źródeł zewnętrznych.
ekonomii społecznej, który rozwija się w Polsce
Partnerstwa podejmują inicjatywy i projekty oby- powinien opierać się na „bezpiecznych” , pewnych
watelskie, współkształtują strategię rozwoju swojej i sprawdzonych środkach Europejskiego Funduszu
gminy, doszkalają i podnoszą kwalifikacje społeczno Społecznego czy też może na mniej „popularnych” ,
-zawodowe członków partnerstwa poprzez udział niemierzalnych ekonomicznie, ale bliższych ludziom
w kursach, szkoleniach i wizytach studyjnych. Ideą i bardziej integrujących ich emocjach, dzięki którym
partnerstw lokalnych jest zatem rozwój społeczno- decydujemy się na działania oddolne, budowanie
ści lokalnych przy wykorzystaniu posiadanych róż- wspólnoty?
norodnych, lecz często niezauważanych i niedocenianych zasobów. Powszechne jest myślenie: „tutaj
„Europejski Fundusz Społeczny i emocje to dwa
niczego nie ma, tutaj nic się nie dzieje”. Partnerstwo zbieżne pojęcia. Nigdy nie udało mi się wdrażać
pozwala przełamać ten stereotyp. Wspólne działa- projektów bez emocji, choć niestety nie były to
nie, rewitalizacja otoczenia, aktywizacja mieszkań- emocje pozytywne. Fundusze strukturalne są tylko
ców, wykorzystanie „uśpionego” potencjału to pod- narzędziem, które pozwala sfinansować to, o czym
stawowe formy działalności w ekonomii społecznej. się marzy. I w tej sferze marzeń z pewnością jest
Partnerstwa lokalne są jej podmiotami i jako takie ekonomia społeczna. Wydaje mi się jednak, że nastał
mogą świetnie i w długoterminowej perspektywie czas, by przyjrzeć się, czy wykorzystamy narzędzia
stymulować rozwój społeczności, w której działają. finansowe, aby postawić naszą ekonomię społeczną
Rolę nie do przecenienia odgrywają szczególnie na nogi. Najpierw ją zrozumieć, stworzyć warunki
w środowiskach marginalizowanych, wykluczanych rozwoju i – wykorzystując możliwe instrumenty fii zdegradowanych. Efektywna współpraca organi- nansowe – zmienić świat na lepszy, dzięki ekonomii
zacji i osób skupionych wokół partnerstw lokalnych społecznej. To jest pytanie do nas wszystkich – do
może być swoistą „elektrownią” dla pomysłowości tych, którzy ustalają zasady związane z narzędziamieszkańców oraz decyzji podejmowanych przez mi finansowymi oraz do tych, którzy mają pomysł
władze samorządowe. Podkreślić należy, iż współ- jakie powinny to być narzędzia, dla których nie lipraca w społeczności lokalnej umożliwia również czy się tylko to, żeby wszystko było jak najtańsze…
skuteczne pozyskiwanie zewnętrznych środków fi- O to, w którą stronę rozwinie się ekonomia społeczna
nansowych i pożyteczne ich wydatkowanie.
u nas powinniśmy troszczyć się wszyscy, nie tylko
Pomimo przedstawionych wyżej, wyrazistych ci, którzy „uprawiają ją na co dzień”, ale także ci, któi pięknych przykładów partnerstwa lokalnego, roz- rzy tworzą warunki, by mogła się rozwijać” – przemiar takich praktyk jest w skali kraju niewielki. Brakuje konuje Karolina Cyran-Juraszek z Fundacji Inicjatyw
systematycznego wspólnego działania, wzajemnej Społeczno-Ekonomicznych FISE
otwartości na kontakt, gotowości do postrzegania
siebie nawzajem jako równorzędnych partnerów,
Z jednej strony więc partnerstwo jest czymś poa czasami po prostu dobrej woli, wiary w „magię” zornie prostym – umowa partnerska wydaje się stapartnerstwa lokalnego i chęci do bezinteresowne- nowić solidny fundament i kompleksową „odtrutkę”
go pomagania „słabszym”.
na nieporozumienia, z drugiej strony – niesie ze sobą
jednak pewne trudności takie jak nawyki, uprzedzeDobrze działające partnerstwo na poziomie
nia, stereotypy, partykularyzm interesów, niezrozu- lokalnym, jest efektywnym, fachowym i przede
mienie idei (postawa: „co ja z tego będę miał”) czy wszystkim skutecznym wsparciem dla ekonomii
sceptycyzm („na pewno się nie uda”).
społecznej. Znakomicie ujmuje to cytowany już
wcześniej Zbigniew Wejcman: „Proponowane dziaBrakuje jednoznacznej definicji, zakresu działa- łania w ramach tych wszystkich instytucji i organizania, czy obszaru problemowego którym mogą zaj- cji umożliwiają uczestnikom zajęć i beneficjentom,
mować się partnerstwa, brakuje powszechnej wie- wolontariuszom, dzieciom i młodzieży, członkom
dzy, znanych ogólnie wieloletnich dobrych praktyk grup samopomocowych, sołtysom, liderom i anii „reklamy” sukcesów osiąganych przez partnerstwa, matorom społecznym udział w procesie zmian, krebrakuje tradycji, jesteśmy jeszcze daleko od sytuacji, owaniu pozytywnych postaw, a także równoprawny
w której obecność partnerstw w świadomości spo- udział w życiu rodzinnym, społecznym i zawodołecznej i stały ich udział w kreowaniu aktywności, wi- wym. Uwzględniane są przy tym ciągle zmieniające
zerunku i rzeczywistości lokalnych grup i środowisk się warunki tak, aby wyjść naprzeciw nowym pobyłyby czymś oczywistym, ogólnie znanym, wspie- trzebom społecznym”.
ranym i akceptowanym.
Lokalne Grupy Działania, Pakty na Rzecz ZatrudEkonomia i dyktowane sercem działania społecz- nienia, Grupy Partnerskie na Rzecz Zrównoważone niewątpliwie mogą istnieć bez siebie. Partner- nego Rozwoju czy międzysektorowe Partnerstwa
stwa lokalne są przykładem ich kohabitacji, w prak- Lokalne tworzone przez Regionalne Ośrodki EFS to
tyce i poprzez praktykę uczą się i pokazują „światu” jaskrawe, żywe i społecznie „namacalne” dowody na
jak te dwie sfery połączyć, zrozumieć, że mogą się to, że różne środowiska mogą ze sobą współpraone wzajemnie przenikać. To prawdziwe wyzwanie cować, razem określać i realizować cele i zadania
i największa trudność.
potrzebne ich społecznościom lub poszczególnym
grupom społecznym.
Budowanie kultury partnerstwa dopiero się u nas
Teraz, jako społeczeństwo musimy odrobić lekcję
kształtuje, różne organy władzy i jednostki samorzą- z zupełnie nowej edukacji w zakresie współpracy.
du terytorialnego mają swoje „narzędzia” w tym za- Zmiany muszą dokonać się też w mentalności Polakresie, przyjrzyjmy się im pokrótce:
ków. Najważniejsze byśmy zrozumieli, na czym polega
Podsumowując, partnerstwo lokalne to:
partnerstwo lokalne i kultura współpracy, jak ważne jest
‫ ־‬budowanie współpracy;
zachowanie równowagi pomiędzy autonomicznością
‫ ־‬długotrwała nauka wypracowywania consensu- partnerów i poczuciem wspólnoty, byciem „innym”
su i wzajemnego poszanowania opinii poszcze- i równym zarazem, jak można z powodzeniem rozwigólnych członków oraz o osiąganie dzięki temu jać samego siebie i partnerstwo jako całość.
widocznych korzyści;
‫ ־‬rozwój dialogu społecznego i międzysektorowego;
Jerzy Wójtowicz
‫ ־‬podnoszenie świadomości mieszkańców osiedli,
Główny Specjalista
dzielnic, wsi, miasteczek i całych gmin w zakreRegionalny Ośrodek Polityki Społecznej
sie możliwości animowania aktywności lokalnej
i posiadania realnego wpływu na własne życie Bibliografia
Anna Malinowska, „Zmiana rodzi się z emocji” (portal ngo.pl);
i otoczenie geospołeczne;
‫ ־‬wzrost wiedzy i umiejętności w zakresie budo- Forum Inicjatyw Pozarządowych, „PO KL a partnerstwa lokalne”,
Federacja MAZOWIA 2008;
wania społeczeństwa obywatelskiego;
‫ ־‬wzmocnienie integracji społecznej, w szczególno- Zbigniew Wejcman, „Moja społeczność – nasza aktywność”
ści dostrzeżenie osób „słabszych”, grup marginali- www.witrynawiejska.org.pl;
zowanych i wykluczanych i udzielenie im pomocy strona internetowa: www.boris.partnerstwa.org.pl;
w pomaganiu sobie samym oraz wykształcenie opracowanie dot. seminarium otwartego: „Wspólnoty lokalne
w nich (i nie tylko w nich) bardzo ważnego, roz- wobec wykluczenia społecznego”, Laboratorium Innowacji
wojowego poczucia, że mają wpływ na swoje ży- Społecznej, Warszawa 2010;
cie, że mogą i wiedzą jak zmienić otaczającą ich Zbigniew Wejcman, wystąpienie w ramach „Wizyty Studyjnej
rzeczywistość odzyskują swoją godność, poczucie – partnerstwo w działaniu” pt.: „ Budowanie partnerstwa” IRSS,
Warszawa 2010.
własnej wartości i znaczenie w społeczeństwie.
31

ZNACZENIE wCZESNEJ DIAGNOZY I REhABILITACJI

Transkrypt

Podobne dokumenty

REKRUTACJA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ „Trener pracy

Formularz kontaktowy - Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o

Biuletyn Informacyjny - Szkoła Muzyczna Żory

Miejski Ośrodek Kultury w Szczecinie otrzymał w roku

Jak pomagać zwierzętom aby nie zaszkodzić