UNIA EUROPEJSKA.pl - Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i
Transkrypt
UNIA EUROPEJSKA.pl - Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i
Kolegium redakcyjne: Ewa Kaliszuk (redaktor naczelna) Łukasz Ambroziak Marzenna B³aszczuk-Zawi³a Stanis³aw Kasperec Stefan Kaszczak Wojciech Mroczek Agata Wancio INSTYTUT BADAŃ RYNKU, KONSUMPCJI I KONIUNKTUR UNIA EUROPEJSKA.pl DWUMIESIĘCZNIK Publikacja recenzowana _______________________ Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Al. Jerozolimskie 87 02-001 Warszawa tel.: 22 813-46-50, 22 813-51-86 wew. 516 - dział sprzeda¿y wew. 408 - redakcja fax: 22 628-24-79 e-mail: [email protected] http://www.ibrkk.pl http://uniaeuropejska.ibrkk.pl Nr 3 (232) maj/czerwiec 2015 _______________________ Cena: 37 z³ _______________________ Warunki prenumeraty dwumiesięcznika “Unia Europejska.pl” w 2015 roku: Cena prenumeraty rocznej: 210 z³ Zamówienia wraz z kopią dowodu wpłaty prosimy kierować na adres Instytutu Numer konta w BGK: 96 1130 1017 0019 9682 2120 0001 (z zaznaczeniem "Prenumerata - UE.pl") _______________________ © Copyright by Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Nakład: 200 egz. Wersja papierowa jest pierwotną. Skład i opracowanie graficzne: Sławomir Jarz¹bek, IBRKK Druk: Mazowieckie Centrum Poligrafii http://www.c-p.com.pl STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ • Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych w eksporcie strefy euro – Wojciech Mroczek3 GOSPODARKA I FINANSE • Agri-food Sector: the Speed of Development in the New EU Member States – Miklós Somai, Zsuzsanna Hegedüs6 • Makroostrożnościowy nadzór nad rynkiem finansowym Unii Europejskiej – Michał Kruszka22 • Firmy rodzinne w perspektywie unijnej – Jan Klimek, Jacek Lipiec30 UNIA EUROPEJSKA – KRAJE TRZECIE • Ukraina – uwikłanie między liberalizacją handlu a protekcjonizmem – Ewa Kaliszuk37 WAŻNE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH • Co nowego w prawie Unii i dokumentach KE? • Co nowego w prawie polskim? STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM 53 59 INSTITUTE FOR MARKET, CONSUMPTION AND BUSINESS CYCLES RESEARCH UNIA EUROPEJSKA.pl BIMONTHLY Rada Programowa/Scientific Board: No. 3 (232) Dr Magnus Feldmann, University of Bristol May/June 2015 Prof. dr hab. Leszek Jasiński, Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk Dr Urszula Kłosiewicz-Górecka, prof. nadzw. Instytutu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Dr hab. Kazimierz Kłosiński, prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II Prof. dr hab. Juliusz Kotyński, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Prof. dr hab. Ewa Latoszek, Szkoła Główna Handlowa Dr Ewa Synowiec, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce CONTENTS A STATISTICAL PICTURE OF THE EUROPEAN UNION • Increasing Importance of the United States in Exports of the Euro Zone – Wojciech Mroczek3 ECONOMIC AND FINANCIAL AFFAIRS • Agri-Food Sector: the Speed of Development in the New EU Member States – Miklós Somai, Zsuzsanna Hegedüs6 • Macro-Prudential Oversight of the Financial Market within the European Union – Michał Kruszka22 • Family Firms in the EU Perspective – Jan Klimek, Jacek Lipiec30 THE EUROPEAN UNION EXTERNAL RELATIONS • Ukraine – Entangled between Trade Liberalisation and Protectionism – Ewa Kaliszuk37 IMPORTANT FOR ECONOMIC OPERATORS • The European Law and EC’s Documents53 • Polish Law59 SUMMARIES OF ARTICLES IN POLISH AND ENGLISH 2 Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ WZROST ZNACZENIA STANÓW ZJEDNOCZONYCH W EKSPORCIE STREFY EURO Wojciech Mroczek* W drugim kwartale 2015 roku Stany Zjednoczone stały się prawdopodobnie największym rynkiem eksportowym strefy euro, wyprzedzając pod względem wartości sprzedanych towarów Wielką Brytanię. Do wzrostu eksportu strefy euro do USA przyczyniła się powiększająca się skala deprecjacji euro wobec dolara amerykańskiego oraz rosnące znaczenie największej gospodarki świata w kształtowaniu dynamiki międzynarodowych obrotów handlowych. W tych warunkach w pierwszym kwartale 2015 roku Stany Zjednoczone stały się również najważniejszym kierunkiem eksportu dla przedsiębiorstw niemieckich – eksport Niemiec do USA przekroczył wartość ich eksportu do Francji, która była dotychczas największym odbiorcą towarów pochodzących z Niemiec. Już w pierwszym kwartale 2015 roku nastąpił bardzo wyraźny wzrost eksportu towarów strefy euro do USA. Jego wartość w porównaniu z 2014 rokiem zwiększyła się o 19,2%, podczas gdy eksport do pozostałych krajów spoza strefy euro zwiększył się w tym okresie zaledwie o 3,1%. Tym samym udział USA w zewnętrznym eksporcie strefy euro wzrósł do 13,7%, tj. do najwyższego poziomu od 2006 roku. Wartość eksportu do USA osiągnęła poziom 67,2 mld euro zbliżając się do wartości eksportu do Wielkiej Brytanii (67,9 mld euro). Do silnego zwiększenia wartości eksportu do USA przyczynił się wzrost zarówno wolumenu (o 9,8% r/r), jak i cen transakcyjnych (o 8,6% r/r). Dynamika wolumenu i cen w eksporcie do USA była więc wyraźnie wyższa niż w eksporcie ogółem do krajów trzecich (wzrost wolumenu o 2,4%, a cen o 2,6%). Wzrost eksportu na rynek amerykański spowodował niewielkie przyspieszenie eksportu ogółem strefy euro. Ogólnie rzecz biorąc dynamika eksportu pozostawała w dalszym ciągu na stosunkowo niskim poziomie, do czego przyczyniał się dalszy spadek eksportu do Rosji (w pierwszym kwartale 2015 roku wartość eksportu na rynek rosyjski zmniejszyła się o 34,3%), a także ponowne wyhamowanie dynamiki eksportu do Chin (wzrost zaledwie o 1,8% r/r). Natomiast deprecjacja euro wobec funta miała prawdopodobnie ograniczony wpływ na wzrost eksportu do Wielkiej Brytanii (wzrost wartości eksportu o 6%). Poza tym tendencje stagnacyjne obserwowano w handlu wzajemnym krajów strefy euro. Obroty między nimi zwiększyły się w pierwszym kwartale 2015 roku zaledwie o 1,2% r/r, a więc wolniej niż w dwóch ostatnich kwartałach 2014 roku. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Duży wpływ na zróżnicowanie dynamiki eksportu strefy euro ma zmieniająca się struktura światowego popytu. Według szacunków CPB World Trade Monitor, popyt w gospodarce amerykańskiej jest obecnie głównym czynnikiem dynamizującym handel międzynarodowy. W pierwszym kwartale 2015 roku popyt importowy w USA wzrósł realnie o 8,8% r/r, podczas gdy średnio w gospodarce światowej zwiększył się zaledwie o 1,5% (na co wpłynął spadek popytu importowego w gospodarkach rozwijających się, w tym przede wszystkim w Azji). Tak więc następuje przyspieszenie popytu w Stanach Zjednoczonych i jego spowolnienie w pozostałej części świata – jest to sytuacja nietypowa, biorąc pod uwagę tendencje w handlu światowym w ciągu ostatnich dwóch dekad (1995-2014). Można więc oczekiwać, że obserwowana obecnie dywergencja w dynamikach importu USA i reszty świata jest zjawiskiem przejściowym. Biorąc pod uwagę najnowsze prognozy handlu światowego1, można przypuszczać, że w najbliższych kwartałach nastąpi raczej spadek dynamiki amerykańskiego importu niż znaczące przyspieszenie dynamiki importu w pozostałych regionach. Na tak silny wzrost eksportu na rynek amerykański wpłynęła dodatkowo deprecjacja unijnej waluty wobec dolara amerykańskiego. W pierwszym kwartale 2015 roku euro osłabiło się wobec dolara o 17,8% (w czwartym kwartale 2014 roku był to spadek o 8,2%). Była to zatem najsilniejsza deprecjacja unijnej waluty względem dolara amerykańskiego od czasu jej wprowadzenia. Można przypuszczać, że deprecjacja euro wspierała silnie eksport do USA także w drugim kwartale 2015 roku (skala deprecjacji zwiększyła się do 19,4%). Ostatnie dostępne dane Eurostatu za kwiecień 2015 roku wskazują na utrzymywanie się wysokiej dynamiki eksportu do USA (wzrost wartości eksportu o 21,9% r/r). Eksport towarów strefy euro do USA rośnie szybciej niż do pozostałych krajów trzecich już od czwartego kwartału 2013 roku (tj. przez sześć kolejnych kwartałów), przy czym dysproporcja ta systematycznie powiększa się na korzyść rynku amerykańskiego. W tym czasie udział Stanów Zjednoczonych w eksporcie strefy euro zwiększył się z 11,8% do 13,7%. Nastąpiło zatem odwrócenie wyraźnej spadkowej tendencji udziału rynku amerykańskiego w eksporcie strefy euro, obserwowanej od 2002 roku do czasu światowego kryzysu finansowego (2008-2009), a spowodowanej w dużej mierze szybszym wzrostem popytu w gospodarkach rozwijających się oraz rosnącymi obrotami handlowymi w ramach międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej (global value chains – GVC)2. Uwagę zwraca także dość wyraźna korelacja między udziałem USA w eksporcie strefy euro a kursem euro wobec dolara. W latach 2002-2008 aprecjacja kursu euro była jednym z czynników wpływających na zmniejszenie znaczenia eksportu do USA. Po kryzysie w latach 2008-2009 udział USA ustabilizował się na stosunkowo niskim poziomie. 3 =PLDQ\LPSRUWXĞZLDWRZHJRLLPSRUWX86$ UUZFHQDFKVWDá\FK 8G]LDá86$ZHNVSRUFLH]HZQĊWU]Q\PVWUHI\HXURZ LNXUVHXURZREHFGRODUDDPHU\NDĔVNLHJR LPSRUWĞZLDWRZ\ XG]LDá86$ZHNVSRUFLHVWUHI\HXUR/ NXUV(8586'3 LPSRUW86$ ħUyGáR&3%:RUOG7UDGH0RQLWRU ħUyGáR(XURVWDWL(%& =PLDQ\HNVSRUWXVWUHI\HXURGRNUDMyZWU]HFLFKL86$ RUD]NXUVHXURZREHFGRODUDUUZFHQDFKVWDá\FK 1DMZDĪQLHMV]HU\QNLHNVSRUWRZHVWUHI\HXUR HNVSRUWX]HZQĊWU]QHJR :%U\WDQLD 86$ &KLQ\ 6]ZDMFDULD 3ROVND &]HFK\ 6]ZHFMD 7XUFMD 5RVMD :ĊJU\ NXUV(8586'3 NUDMHWU]HFLH 86$ ,NZ ,NZ ,NZ ħUyGáR(XURVWDWL(%& ħUyGáR(XURVWDW =PLDQ\ZDUWRĞFLHNVSRUWXVWUHI\HXURZ,NZU ZJJáyZQ\FKNLHUXQNyZUU *áyZQLHNVSRUWHU]\VWUHI\HXURGR86$Z,NZU QDMZLĊNV]HEUDQĪHXG]LDáZ 3RMD]G\VDPRFKRGRZH 0DV]\Q\LXU]ąG]HQLD 3URGXNW\IDUPDFHXW\F]QH '( .RPSXWHU\Z\URE\« 3R]RVWDá\VSU]ĊWWUDQVSRUWRZ\ ,( ,7 %( )5 FHQ\ ZROXPHQ 3URGXNW\IDUPDFHXW\F]QH 3URGXNW\FKHPLF]QH 3R]RVWDá\VSU]ĊWWUDQVSRUWRZ\ 3URGXNW\IDUPDFHXW\F]QH 0DV]\Q\LXU]ąG]HQLD ZDUWRĞü ħUyGáR(XURVWDW '(1LHPF\,(,UODQGLD)5)UDQFMD%(%HOJLD,7:áRFK\ ħUyGáR(XURVWDW :DUWRĞüHNVSRUWXNUDMyZVWUHI\HXURGR86$ POG(85 8G]LDá86$ZHNVSRUFLHNUDMyZVWUHI\HXURZ,NZU HNVSRUWXRJyáHP 1LHPF\ :áRFK\ )UDQFMD ,UODQGLD %HOJLD +RODQGLD +LV]SDQLD $XVWULD )LQODQGLD 3RUWXJDOLD 6áRZDFMD *UHFMD /LWZD 6áRZHQLD (VWRQLD /XNVHPEXUJ àRWZD 0DOWD &\SU ,NZ ħUyGáR(XURVWDW 4 ,NZ ,UODQGLD 1LHPF\ :áRFK\ )LQODQGLD )UDQFMD $XVWULD %HOJLD 0DOWD *UHFMD 3RUWXJDOLD /LWZD +LV]SDQLD (VWRQLD +RODQGLD 6áRZDFMD /XNVHPEXUJ 6áRZHQLD àRWZD &\SU ħUyGáR(XURVWDW Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 We wszystkich branżach przemysłu przetwórczego (z wyjątkiem produkcji koksu i brykietów) wzrost eksportu do USA był silniejszy niż do pozostałych krajów trzecich. Najbardziej na wzroście popytu w USA oraz deprecjacji euro skorzystały te branże, w których udział rynku amerykańskiego w produkcji eksportowej jest największy. Eksport strefy euro do USA zdominowany jest przez cztery branże. Wśród nich rynek amerykański ma największe znaczenie w eksporcie przemysłu motoryzacyjnego (w pierwszym kwartale 2015 roku na USA przypadało 16% wartości eksportu tego sektora). Niewiele mniejszą rolę odgrywa on w eksporcie przedsiębiorstw przemysłu farmaceutycznego (14%) oraz producentów maszyn i urządzeń (13%). Stany Zjednoczone są także głównym odbiorcą eksportu pozostałych środków transportu, w tym przede wszystkim z branży lotniczej. Na cztery wymienione branże przypadło blisko 70% wzrostu eksportu strefy euro do USA w pierwszym kwartale 2015 roku. Najbardziej na wzroście eksportu do USA skorzystały przedsiębiorstwa największych państw strefy euro. W trzech największych krajach (Niemcy, Włochy i Francja) wartość eksportu do USA w pierwszym kwartale 2015 roku zwiększyła się średnio o 24% r/r, podczas gdy w pozostałych o 11%. Duże kraje są w znacznie większym stopniu zaangażowane w handel ze Stanami Zjednoczonymi, co prawdopodobnie wynika z faktu, że jest on realizowany głównie przez największe przedsiębiorstwa, w tym zwłaszcza macierzyste przedsiębiorstwa dużych korporacji międzynarodowych. W trzech największych krajach udział USA w eksporcie wyniósł 8,8% wobec 4,5% w pozostałych dwunastu gospodarkach (z wyłączeniem Irlandii). Stany Zjednoczone mają największy udział w eksporcie Irlandii, co odzwierciedla silne powiązania kapitałowe między obiema gospodarkami. W pierwszym kwartale 2015 roku do USA trafiło 23% irlandzkiego eksportu ogółem. Obok Irlandii, USA mają największe znaczenie w eksporcie Niemiec. W pierwszym kwartale znaczenie rynku amerykańskiego w niemieckim eksporcie wzrosło do 9,4% (tj. o 1,2 pkt. proc. w porównaniu z pierwszym kwartałem 2014 roku). Niemiecki eksport do USA zwiększył się o 21,3%, w związku z czym w pierwszym kwartale 2015 roku Stany Zjednoczone stały się największym rynkiem eksportowym Niemiec (po raz pierwszy wartość eksportu Niemiec do USA była wyższa niż wartość ich eksportu do Francji). Na początku roku udział Stanów Zjednoczonych zwiększył się wyraźnie także w eksporcie Włoch (do 9,0%) – USA są trzecim rynkiem eksportu dla włoskich przedsiębiorstw, po Niemczech i Francji. Z kolei dla francuskich eksporterów Stany Zjednoczone są szóstym rynkiem (udział 7,0%), ale prawdopodobnie w najbliższych kwartałach pozycja rynku amerykańskiego będzie rosła. Na Niemcy przypada ponad 40% eksportu strefy euro do USA. Dominującą pozycję Niemiec w eksporcie strefy euro ilustruje fakt, że spośród dziesięciu głównych branż w eksporcie do USA – pięć stanowią branże niemieckie. Najważniejszą rolę odgrywa tu eksport niemieckiego przemysłu motoryzacyjnego, który stanowi blisko 12% eksportu strefy euro do Stanów Zjednoczonych. Składa się na to Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 zarówno eksport gotowych samochodów, jak i części do montowanych w USA samochodów niemieckich marek. Niemieccy producenci zdominowali eksport przemysłu motoryzacyjnego strefy euro – udział Niemiec w tej branży przekracza bowiem 75% wartości jej eksportu do Stanów Zjednoczonych. Spośród krajów strefy euro, Niemcy są także głównym eksporterem do USA m.in. maszyn i urządzeń, produktów farmaceutycznych oraz elektroniki. Obok przedsiębiorstw niemieckich do największych eksporterów strefy euro do USA należą: irlandzkie branże farmaceutyczna i chemiczna, francuscy producenci sprzętu lotniczego, belgijska branża farmaceutyczna oraz włoscy producenci maszyn i urządzeń. Przedsiębiorstwa przemysłu farmaceutycznego Irlandii odpowiadają za ponad 3% eksportu strefy euro do USA (na przemysł farmaceutyczny przypada blisko połowa eksportu Irlandii do Stanów Zjednoczonych). Wzrost eksportu farmaceutyków do USA w pierwszym kwartale 2015 roku należał do najwyższych spośród głównych branż (blisko połowa wzrostu ogółem). Wartość eksportu irlandzkiego przemysłu farmaceutycznego do Stanów Zjednoczonych jest prawie trzykrotnie wyższa niż wartość polskiego eksportu ogółem do USA. Sprzedaż wyrobów farmaceutycznych i chemicznych stanowi łącznie 90% irlandzkiego eksportu na rynek amerykański. Eksport strefy euro do USA koncentruje się więc w dużej mierze na branżach o wysokiej wartości dodanej zagranicznej (tj. najbardziej importochłonnych). Zwiększenie eksportu przyczynia się więc, poprzez zintegrowane sieci produkcji, do wzrostu popytu na dobra i usługi pośrednie pochodzące z innych krajów. Według statystyki TiVA (Trade in Value Added), mierzącej zagraniczną wartość dodaną w handlu międzynarodowym, w 2011 roku ponad 30% wartości eksportu niemieckiego przemysłu motoryzacyjnego stanowiła zagraniczna wartość dodana. Jeszcze większe znaczenie zagraniczna wartość dodana miała w eksporcie pozostałych środków transportu we Francji (43%) i w Niemczech (35%). Wzrost eksportu do Stanów Zjednoczonych wpłynął więc na zwiększenie popytu sektora eksportowego tych krajów, które w największym stopniu są związane z krajami strefy euro międzynarodowymi łańcuchami wartości dodanej, a więc także przedsiębiorstw z Europy Środkowo-Wschodniej. Według danych Eurostatu, wolumen importu strefy euro z Polski zwiększył się w pierwszym kwartale 2015 roku o 11,1%, a więc w skali nieobserwowanej ostatnio w żadnym z kwartałów. * Autor jest pracownikiem Instytutu Ekonomicznego Narodowego Banku Polskiego. E-mail: [email protected]. Opinie wyrażone w artykule są osobistymi opiniami autora. 1 W lipcu 2015 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy podwyższył, w stosunku do prognozy z kwietnia 2015 roku, przewidywany wzrost światowych obrotów handlowych w 2015 roku do 4,1% (wobec oczekiwanego w kwietniu wzrostu o 3,7%), ale obniżył prognozę na 2016 roku do 4,4% (z 4,7%) – por. WEO Update. Niekorzystny wpływ na dynamikę światowego handlu będzie miał słabszy popyt w gospodarkach rozwijających się. Prognoza popytu 5 importowego w tej grupie krajów na 2016 rok została obniżona o 0,8 pkt. proc. w porównaniu z prognozą z kwietnia br. 2 Wzrost handlu w ramach międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej przyczynił się do zwiększenia znaczenia w eksporcie strefy euro Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW) oraz krajów rozwijających się, przede wszystkim z Azji. Zjawisko to związane było przede wszystkim ze zwiększeniem eksportu dóbr pośred- nich. W efekcie produkcja, a więc i eksport, części towarów zostały przeniesione do krajów EŚW oraz Azji. Z drugiej strony względnie wysoki wzrost popytu finalnego w tych krajach także wpłynął na ograniczenie znaczenia pozostałych regionów w eksporcie strefy euro. n GOSPODARKA I FINANSE AGRI-FOOD SECTOR: THE SPEED OF DEVELOPMENT IN THE NEW EU MEMBER STATES Miklós Somai, Zsuzsanna Hegedüs* Approximately a decade has passed since the first waves of the so-called Eastern enlargement of the EU took place (in 2004 and 2007), which seems to be a long enough time for us to make the first comparative analysis on its results. It is so, even if Romania and Bulgaria, having joined the EU in the second wave, are still in the phasing-in period for their direct payments, thereby for them the agricultural integration cannot be regarded as complete. In this paper, we try to measure the speed of changes in the agri-food sector both in absolute and relative terms. As for the latter, we take into account the initial (i.e. pre-integration) development level for each new member state, in order to ascertain whether, in international comparison, they could make good use of their potential and follow the development path according to their relative development status. have to face following the accession, especially in animal sectors. As for the studies born since 2004, we would like to mention just a couple of them. In the first place that of Bojnec and Fertő (2008)8 analysing NMS agri-food trade competitiveness and highlighting increased export performances despite some catching-up difficulties with the old member states in terms of price and quality competition, especially in higher value-added products. A policy-oriented analysis was presented by Möllers et al. (2011)9, who investigated changes in agri-food structures and rural patterns. Finally, a paper came out from Csáki and Jámbor (2013)10 analysing the impacts of the EU accession on NMS and reasoning that EU membership has had positive consequences as a rule, albeit there were differences in how the new members could take advantage of their chances. While there is a huge amount of literature dedicated to assessment of changes in NMS agri-food sector since EU accession, much less attention has so far been paid to create rankings of these countries in terms of absolute and relative development. Methodology Short literature review The literature trying to measure the impacts of EU accession on agri-food sector in NMS1 is as old as these countries’ ambition to become members. As for the writings before enlargement, most famous are those made for the European Commission’s different Directorate Generals. The so-called Nallet-Van Stolk Report (1994)2 denounced prejudices against NMS’ alleged production potential and emphasised that agricultural development could not be separated from the growth of general welfare. Others, like Tangermann and Josling (1994)3, Tarditi (1994)4, Buckwell et al. (1994)5, or Mahé (1995)6, put emphasis on problems stemming from Eastern enlargement and argued for denying CAP direct payments to NMS (especially Tarditi, but also Mahé), or at least their re-nationalisation (Tangermann). A last minute contribution to the Commission’s so-called “Issues Paper” designing the main features of agricultural enlargement was made by Alain Pouliquen (2001)7, who pointed out how much difficulties NMS farmers would 6 As the agricultural integration (i.e. remarkable market opening) having been speeded up through agreements on trade facilitation between the EU and the then still candidate countries since the year 2000, in our analysis, we decided to go as far back in time as to 1999, much further than the enlargement took place. Of course, we could not obtain full data sets for all parameters, but we tried, in most cases, to gather statistics for the period of 1999 to 2012 or 2013, and even to 2014. According to the available database, we would work with 15 to 22 indicators (see later) and measured the speed of development using different methods: by comparing the starting value to the end value of the timeframe; by establishing a trend line through the data; by calculating the average deviation from the trend; and by examining Beta-convergence across all new member states and the group of EU15, with 1999 as the base year. For data evaluation we used the so-called agricultural performance index (API) worked out by Attila Jámbor. When computing this index we would assign scores ranging from 0 to 100 to each performance, and then by Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 summing up the scores we would rank the countries11. Naturally, there are differences among the rankings produced by different methods. But, on the one hand, these differences can easily be explained; and, on the other hand, they are not so significant as to make it virtually impossible for us to draw general conclusions. Production levels and development rates In this section, we provide an overview of the trends in production levels in agriculture and food industry of the EU10, and a very simple calculation of rates of development. For the chosen production, efficiency and trade indicators, we split the period of 1999-2013 into three 5-year sub-periods and calculated arithmetic means to be displayed in column charts for some of them. In order to grasp the dynamism of development, we compared the last sub-period to the first one, i.e. the average of 20092013 to that of 1999-2003, and summarised the result in Table 1. Production indicators Our first production type indicator is about gross value added – GVA (Figure 1). As for the size of their agricultural sector, Poland and Romania stand out from the group of EU10, although, due to opposite trends in their time series, they have practically changed places during the investi- gated period. The two big countries are followed by Hungary as a middle-size player. Bulgaria, a formerly significant supplier of agri-food products of the region, has fallen back to a lower rank. When it comes to per capita production, Lithuania’s performance also deserves attention. As for the dynamic of the indicator between the first and last 5-year period, in only three countries we can see any growth: in Lithuania (+40%), Poland (+38%) and Estonia (+11%). In the rest, there was a decline of 14 to 46 per cent, the worst scores belonging to Romania (-31%), Slovakia (-40%) and Bulgaria (-46%). Our second chart demonstrates cereals output (Figure 2). As for the level of production, we have the same situation as for the GVA: Poland and Romania standing out, followed by Hungary, and then comes the trio of Bulgaria, the Czech Republic and Lithuania. In dynamism, the Baltics take the lead (+78-106%), followed by the trio of Hungary, Bulgaria and Poland (+34-42%). A decline was only observed in Slovenia (-7%) and Romania (-16%). As a matter of fact, EU10 cereal production has undoubtedly benefited from EU accession, though we need to add at once that the same holds true for industrial crops, too. As for the latter, Poland is by far the biggest producer, followed by a quartet showing an almost equal level of production: Hungary, Romania, Bulgaria, and the Czech Republic. As for the magnitude of development, it exceeds 100 percent in five out of the ten countries. The third chart is about meat production (Figure 3). In this field, Poland greatly outpaces the others, while Hun- Figure 1 Gross value added in agriculture at real prices (million EUR) %XOJDULD &]HFK 5HSXEOLF (VWRQLD +XQJDU\ /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD Source: Own composition based on Eurostat (2015), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes [31.7.2015]. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 7 Figure 2 Cereals output at real prices (million EUR) %XOJDULD &]HFK 5HSXEOLF (VWRQLD +XQJDU\ /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD Source: Like in Figure 1. Figure 3 Meat output at real prices (million EUR) %XOJDULD &]HFK 5HSXEOLF (VWRQLD +XQJDU\ /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD Source: Like in Figure 1. 8 Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 gary secures the second place ahead of Romania. A substantial growth can only be seen in Poland, the Baltics stagnating this time, and all the other countries lagging not only behind them, but also behind the EU15. The situation is partly similar for fruits and vegetables with only Poland and Slovenia having achieved growth in both sectors. As for the other countries, they show a significant decline in at least one of the two sectors, but Hungary, Bulgaria and Slovakia do so in both. In both sectors, the two big producers (Poland and Romania) are followed by Hungary as a sole representative of the middle scale. The once flourishing Bulgarian fruit and vegetable sector is now a mere shadow of its former self. Our fourth chart demonstrates the milk sector (Figure 4), with Poland experiencing a much faster growth rate than any other country: over the investigated period, its share in EU10 production moved from 30 to 47 percent. Also, an increase in the milk output has only been reported in Poland (+34%) and the Baltics (16-21%); everywhere else, there was a decline. Figure 4 Milk total output at real prices (million EUR) %XOJDULD &]HFK 5HSXEOLF (VWRQLD +XQJDU\ /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD Source: Like in Figure 1. Efficiency indicators The first chart on efficiency indicators to be displayed here is about gross value added per hectare (Figure 5). Obviously, in EU10 only the Slovene agriculture is able to produce nearly the same gross value per unit of land as its EU15 counterparts. An increase in the indicator has only been observed in Lithuania (+52%) and Poland (+64%), while in other countries it has either stagnated (in Hungary, Estonia and the Czech Republic) or declined (by 17 to 41 percent). All this indicates that extensive farming has been gaining ground in EU10 as a consequence of both CAP support and EU membership in general. As far as the second efficiency indicator, that of the GVA per annual work unit (AWU), is concerned, relatively concentrated land structures (e.g. in the Czech Republic, but Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 also in Slovakia) seem to be beneficial (Figure 6). In Estonia, an important part of the agricultural production comes from a robust segment of middle-sized farms, whose economic power is already comparable to those of their counterparts in Italy or Ireland. For this indicator all countries performed relatively well, three of them even better: Poland (+70%), Lithuania (+89%) and Estonia (+151%). Nevertheless, EU15 average (euro >20 000) is still out of rich for any of the EU10 countries. Our third main efficiency indicator is about cereal yields (Figure 7)12. Yields in this staple food have increased faster than in the EU15 in each country of the EU10 and, typically, the faster they did so, the bigger the initial gap in yields’ levels between EU10 and EU15 was. For example, yields have improved by 54 percent in Estonia and by 45 percent in Latvia over the investigated period. Although the EU15 9 Figure 5 Gross value added per hectare (EUR/hectare) %XOJDULD &]HFK (VWRQLD +XQJDU\ /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD 5HSXEOLF (8 Source: Like in Figure 1. Figure 6 Gross value added per annual work unit (EUR/AWU) %XOJDULD &]HFK 5HSXEOLF (VWRQLD +XQJDU\ /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD Source: Like in Figure 1. 10 Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 yields’ levels remained out of reach for the EU10 (with the partial exception of Slovenia), the Czech Republic, too, is on the right track. In some other important sub-sectors we found that EU10 yields in oilseeds, fruits and vegetables are still remarkably below EU15 average (except for fruits in Slovenia and for vegetables in Poland); but EU10 yields in milk and poultry are already comparable to those in EU15. Figure 7 Cereal yields (tonnes/hectare) %XOJDULD &]HFK (VWRQLD +XQJDU\ 5HSXEOLF /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD (8 Source: Like in Figure 1. Trade indicators Out of the trade indicators, first we treat that of the balance (Figure 8). A measurable improvement in this field could only be identified in four countries: Poland, Hungary, Bulgaria, and Lithuania. Estonia and Romania are in roughly the same situation as the decade ago, while Slovakia, Slovenia, and the Czech Republic have to face constantly deteriorating trade balances. If we examine the balances of intra- and extra-EU trade separately, we shall find that, while in extra-EU trade all of the EU10 but Slovenia show improvement in their balance (and even a surplus at the end of period), in intra-EU trade only Poland and Hungary are able to run a sustained surplus, Bulgaria being more or less balanced, and the rest of the group producing an ever increasing deficit. Note that EU accession has caused serious problems through competitive challenges in some countries (e.g. in Hungary, Bulgaria or Romania) with good agricultural potential (abundant and fertile lands, cheap and skilled labour) but poor preparation for membership; their intra-EU trade balance significantly deteriorated in the year of accession and the following two years. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Our second trade indicator reflects the share of final products13 in intra-EU agri-food exports (Figure 9). The share of high value-added products in exports going to developed regions says much about the state of development, profitability and competitiveness in a given sector. In this respect, the best result is that of Poland (with a share of over 80%). The share is also above EU15 average for all three of Estonia, Lithuania, and the Czech Republic, even if the indicator for Lithuania is getting worse in time. As for the rest of the EU10 countries, the share of final products in agri-food exports to the EU27 has either decreased tremendously since EU membership (e.g. in Bulgaria, Hungary, and Slovenia), or got stuck at its initial very low level (e.g. in Latvia and Romania). Lastly, let’s put all the indicators together and classify both by sector and country (Table 1). The results presented in Table 1 only confirm what has already been asserted: best performances are associated with arable crops (mainly cereals and oil seeds) among agri-food products and with Poland and the Baltic States among the EU10 countries. Per capita incomes grew rapidly due to first steadily decreasing then (since the outbreak of the global crisis) 11 Figure 8 Agri-food trade balance (HS 01-24, million EUR) %XOJDULD &]HFK (VWRQLD +XQJDU\ 5HSXEOLF /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD (8 Source: Own composition based on WITS (2015), http://wits.worldbank.org/ and OZFOREX Foreign Exchange Services , http://www.ozforex.com.au/ forex-tools/historical-rate-tools/yearly-average-rates for converting US dollar to euro. Figure 9 Share of final products in agri-food exports to the EU27 (%) %XOJDULD &]HFK (VWRQLD +XQJDU\ 5HSXEOLF /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD 6ORYDNLD 6ORYHQLD (8 Source: Like in Figure 1. 12 Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 stagnating labour input, slowly increasing products yields exception of those in Poland and the Baltics) which had to (except for fruits), and growing prices and CAP subsides. face huge competitive challenges of imports coming from The main losers seem to be the animal sectors (with the the EU15. Table 1 Changes in performances – average performances of the period of 2009-2013 compared to that of 1999-2003, the latter being 100 (except for the last two rows) BG GVA at r.p. CZ EE HU LV LT PL RO SK SI EU15 54 86 111 85 73 140 138 69 60 77 76 Cereals o.r.p. 138 114 178 134 184 206 142 84 114 93 87 Ind. crops o.r.p. 242 133 303 156 241 232 195 148 131 74 75 Fruits o.r.p. 42 59 40 68 38 100 118 77 56 108 94 Vegetables o.r.p. 19 154 121 72 106 58 159 101 80 108 93 Meat o.r.p. 43 68 110 79 98 107 125 53 54 78 96 Milk o.r.p. 68 87 120 65 121 116 134 44 65 83 95 Indicator A 144 243 371 205 262 254 282 130 213 141 107 59 99 100 98 68 152 164 73 72 83 79 GVA/AWU GVA/hectare 112 132 251 127 123 189 170 129 138 102 95 Cereal yields 120 121 154 114 145 130 120 127 126 113 105 Fruit yields Vegetable yields 77 75 57 95 64 90 114 119 95 92 108 152 120 213 108 157 142 123 105 84 88 115 Milk yields 132 121 148 100 128 135 120 84 101 117 110 Poultry yields 112 104 106 109 107 105 119 121 124 96 105 AF trade bal. (bn USD) 1.10 -0.96 -0.01 2.42 0.23 0.98 4.88 -0.00 -0.57 -0.91 11.50 Fin. prod. X (% point) -27.9 5.3 6.1 -13.8 -1.1 -6.9 1.5 2.4 -8.4 -21.2 5.3 GVA = gross value added; r.p. = real prices; o.r.p. = output at real prices; Ind. crops = industrial crops; Indicator "A" = real net value added at factor cost of agriculture per annual work unit (AWU); AWU = annual working unit; AF trade bal. (bn USD) = change in agri-food trade balance in billion USD; Fin. prod. X (% point) = percentage point change in the share of final products in agricultural exports to the EU27. Source: Own calculations based on Eurostat (2015), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes, FAO (2015), http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx); WITS (2015), http://wits.worldbank.org/ and OECD (2015), http://stats.oecd.org/Index.aspx? DatasetCode=FDI_FLOW_INDUSTRY# [31.7.2015]. Absolute speed of development In this section, we are concentrating on the absolute speed of development. Here, we have three types of indicators: 10 for production, 10 for efficiency and 2 for trade patterns, to be analysed by several ways. The results have been quantified by the use of API, the so-called agricultural performance index (as a reminder, see section: Methodology). For most of the indicators, data were available for the entire period of 1999-2013. However, in some cases, they were missing either at the beginning or at the end of the scrutinised period. And even, in rare occasions, there were no statistical data available for some years or countries. We used three different methods: first, we compared the arithmetic mean of the last three years of the period with that of the first three ones; then, we did the same thing with the last and first five years; finally, we investigated the slope of the linear trend in the data. As the latter method Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 displays the dynamic of development for the entire period (with most datasets covering at least 14-15 years), we decided to present its results (the APIs) in detail in Table 2. Based on the results shown in Table 2, the following statements can be formulated: Regarding the production indicators, Poland is outstanding, and also Estonia is a bit of a cut above the others; then comes the bulk of countries (including Hungary) with medium performances; and the ranking is closed by Romania, lagging far behind. If out of the production indicators we only pick those referring directly to product output, we shall find that the above statements remain true, except for Estonia whose performance is rather intermediate. As for the efficiency indicators, the little bit outstanding Estonia is followed by the two other Baltic states and Poland; Hungary is again in the middle, together with Romania; at the end of the ranking we have Slovenia 13 and Slovakia. If we take efficiency in the narrower sense by only investigating the yields, our statements remain valid, except for Hungary and Slovakia switching places. Concerning the trade indicators, the countries form three groups: Poland playing the lead, the bulk of countries making up a strong middle, and Bulgaria, Slovakia and Slovenia closing the ranking. Table 2 Agricultural performance indexes (APIs) created from the slope of the linear trend on 1999-2013 data (with units in round brackets) BG CZ EE HU LV LT PL RO SK SI Gross value added (million EUR) 35 54 56 51 53 59 100 0 50 53 Cereals output (million EUR) 42 36 29 64 31 46 100 0 30 25 Industrial crops output (million EUR) 52 26 6 45 6 18 100 38 7 0 Fruits output (million EUR) 32 56 61 33 61 62 100 0 57 63 0 47 42 25 42 39 100 37 39 42 Meat output (million EUR) 22 36 50 36 50 50 100 0 37 46 Milk output (million EUR) 47 52 55 45 55 56 100 0 50 53 Inward FDI (million USD) 19 15 100 0 19 19 36 19 29 20 Market related exp./direct aid (million EUR) 22 23 1 41 2 8 100 51 9 0 Vegetables output (million EUR) Indicator "A" (1999 = 100) 4 37 100 18 38 24 36 0 22 0 274 383 500 358 357 381 871 144 330 303 195 253 243 248 245 271 600 75 220 229 Average farm capital (EUR) 82 100 87 80 81 83 78 77 0 79 Total assets (EUR) 84 100 84 77 78 80 82 74 0 74 GVA/hectare 9 50 52 47 38 71 100 13 33 0 GVA/AWU 8 44 100 23 9 41 28 14 36 0 Cereal yields (tonnes/hectare) 24 59 100 0 94 70 33 25 70 17 Oilseed yields (tonnes/hectare) 68 19 0 45 100 44 3 12 14 48 Fruit yields (tonnes/hectare) 35 0 37 40 29 58 100 95 53 24 Total production indicators • of which total product output Vegetables yields (tonnes/hectare) 59 42 100 33 61 66 58 28 12 0 Milk total yields (tonnes/head) 11 50 100 4 47 62 35 0 7 38 Poultry yields (kg/head) 62 32 35 68 48 30 79 81 100 0 Total efficiency indicators • of which total yields 442 496 695 417 585 604 596 418 326 280 191 170 337 122 331 300 229 160 156 127 34 0 15 59 19 32 100 15 6 0 0 99 100 41 83 64 92 94 40 22 34 99 115 100 102 96 192 109 46 22 Agri-food trade balance (thous. USD) Share of final products in agri-food exports to the EU27 (%) Total trade indicators Remember: 0 means that the country has the lowest value, while 100 mean that it has the highest value. GVA = Gross value added; AWU = Annual work unit. Source: Own calculations based on Eurostat (2015), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes, and FAO (2015): http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx), and OECD, http://stats.oecd.org/Index.aspx?DatasetCode=FDI_FLOW_INDUSTRY# (2015). It is noteworthy to mention that when we examined the 22 indicators through 3 different methods and obtained 66 rankings of the EU10, in none of them did Hungary take the first place. Apart from Hungary only Slovenia achieved such a poor performance. When looking at the average ranking position of each individual country, we can find 14 that there are three clearly distinguishable groups: to the first three positions arrives (by any methods) the trio of Estonia, Poland, and Lithuania; then comes the quartet of Hungary, Latvia, Bulgaria, and the Czech Republic; and the last three places are occupied by the trio of Romania, Slovakia, and Slovenia. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Table 3 Summarising table of the agricultural performance index (API) based on three different methods (1999-2013) Integrated results rank country score rank country score rank country score 1. Lithuania 1467 1. Estonia 1484 1. Poland 1660 2. Poland 1431 2. Lithuania 1312 2. Estonia 1310 3. Estonia 1347 3. Poland 1285 3. Lithuania 1082 4. Latvia 1027 4. Latvia 1101 4. Latvia 1044 5. Czech Rep. 925 5. Bulgaria 875 5. Czech Rep. 977 6. Hungary 919 6. Czech Rep. 874 6. Hungary 875 7. Bulgaria 889 7. Hungary 783 7. Bulgaria 750 8. Slovakia 651 8. Romania 777 8. Slovakia 702 9. Romania 598 9. Slovakia 651 9. Romania 672 10. Slovenia 10. Slovenia 10. Slovenia 551 3 years 632 5 years 606 trend 3 years = the last three years of the period compared to the first three years; 5 years = the last five years of the period compared to the first five years; trend = the slope of the linear trend during the whole period. The same results hold if, instead of the average ranking position, we consider the countries total scores (Table 3). The only difference being that Latvia climbs from the middle to the top of the group by holding a stable 4th position. Hungary’s performance is average across all comparison, and for its scores it is much nearer to the bottom than the top of the rankings. Relative speed of development In the previous chapter, we analysed the dynamics of development exclusively and, as we could see, the best results were shown by Poland and the Baltics. At the same time, it needs to be borne in mind that the new member states entered the EU with totally different level of development for their agri-food sector. And, obviously, it is easier to make faster progress from a low base than from a high one. These differences in the level of development were also reflected by differences in the per hectare amounts of CAP direct payments determined for the Central and Eastern European countries at the time of their accession. As for the latter differences, Slovenia (325 euro/ha) had always been, and by far, the leader of the EU10, with even higher support than France (296 euro/ha) or Germany (319 euro/ha)14. Slovenia was followed by Hungary (260 euro/ha), the Czech Republic (257 euro/ha), and Bulgaria (233 euro/ha). Already, the per hectare amount of the Polish direct aids (215 euro/ha) was set nearer to that of Slovakia (206 euro/ha) or Romania (183 euro/ha), representing the “low middle” category, than to the Hungarian one. At the bottom of the ranking, lagging far behind, appeared Lithuania (144 euro/ha), Estonia (117 euro/ha) and Latvia (95 euro/ha). As per hectare subventions were calculated from regionally attainable yields, and as the latter may be Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 considered as a measure of quality/development of the agri-food production, one can conclude that – surely for the Baltic States, but also for Poland – there was quite a lot of room for development. On the other end of the ranking, Slovenia, the one and only country within the group of EU10 with an agricultural efficiency comparable to that of the old member states, was only able to progress much slower. The same was broadly true, even if to a lesser extent, for both Hungary and the Czech Republic. When examining the EU10 agri-food industries, it is possible to improve our estimations on their development, ,if we also include the starting positions among the variables. So, besides analysing the speed of development in absolute terms, the initial level of development of each country’s agri-food sector also needs to be taken into account. In economic growth literature it is called “Betaconvergence” when poor countries grow faster than rich ones. Departing from this principle, for those indicators, for which a relatively long series of data (from 1999 to 2012/2013 or 2014) were available, we plotted the annual average growth rates for each series against their level of the year 1999 (as shown in Figures 10-24). For providing a better illustration, abscissa is always the natural logarithm of the indicators’ 1999 value. In each Figure, besides the values for the EU10, the average value for the old member states (EU15) – to be caught up by the new ones – is also featured. The linear trend line shows the average performance. In this way, it becomes evident, whether or not a given country could make sufficient progress with respect to its own initial state of development: a dot on or close to the trend line means average performance; a dot above the line means better than average performance; finally, a dot under the line means the opposite, so that the given country could not capitalise on its opportunities. 15 Figures 10-24 Average annual real growth rates for several indicators of the agri-food industry in the EU10 countries and the group of the EU15 from 1999 to 2012/14, with respect to the 1999 levels 16 Gross Value added (GVA) at real prices Cereals output at real prices Industrial crop output at real prices Fruits output at real prices Vegetables output at real prices Meat output at real prices Milk output at real prices GVA/hectare Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 GVA/AWU (EUR per capita) Cereal yields (tonnes/hectare) Fruit yields (tonnes/hectare) Vegetables yields (tonnes/hectare) Milk total yields (tonnes/animal) Poultry yields (kg/animal) Share of final products in exports to EU27 (%) BG = Bulgaria CZ = Czech Republic EE = Estonia HU = Hungary LV = Latvia LT = Lithuania PL = Poland RO = Romania SK = Slovakia SI = Slovenia AWU = Annual work unit. Source: Own composition based on Eurostat (2015), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themesand; FAO (2015), http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 17 When analysing the graphs above, we have to evaluate the results by considering the distance between each dot, representing a country’s performance, and the trend line (i.e. the average performance). Accordingly, we used two methods: first, we measured the average absolute deviation of each country’s performance from the trend line; next, we applied the API to the deviations (Table 4). If we compare the two rankings of Table 4, they are identical in the first three places, the fifth one, and the last four ones. Where there is a difference is that Hungary and Romania changed places. Why? Because when calculating the different APIs, unlike Hungary, Romania ranked several times last. And the zero scores associated with these last positions biased somewhat downward its results15. Table 4 Average absolute deviations from the trend line and agricultural performance indexes (APIs) for deviations (1999 – 2012/13/14) Integrated results Agricultural performance index (API) rank 1. country Estonia Average distance from the trend line score rank 1131 1. country Estonia score 2.39 2. Poland 1130 2. Poland 2.07 3. Lithuania 1028 3. Lithuania 1.49 4. Hungary 807 4. Romania 0.31 5. Czech Rep. 799 5. Czech Rep. 0.19 6. Romania 799 6. Hungary -0.03 7. Latvia 639 7. Latvia -0.84 8. Slovakia 605 8. Slovakia -1.35 9. Slovenia 501 9. Slovenia -1.92 10. Bulgaria 456 10. Bulgaria -2.41 Note: EU15’s average distance from the trend line is 0.16 %-points, which means that the EU15 would be ranked between the Czech Republic and Hungary on the right side of the table. Now, it is interesting to compare the rankings reported in Tables 3 and 4. As we can see, the first three positions are held by the same countries: Estonia, Poland, and Lithuania. Further similarities are that both Hungary and the Czech Republic rank in the middle, and both Slovakia and Slovenia are in the bottom three places. The remaining three countries, however, experienced major changes in their rankings: first, Romania and Bulgaria changed places, the former having climbed from the bottom to the middle, the latter having fallen from the middle to the very bottom of the ranking; second, in vain did Latvia progress faster than average, it would have never been enough in respect to its initial level of development: in fact, it slipped down from the bottom of the “top four” to the top of the “bottom four” – or, more simply: from the fourth to the seventh position. Some possible reasons behind We are in a difficult situation when trying to set out reasons behind differences in performance of the EU10 countries, for there are too many factors which may have 18 an impact on them. Moreover, these impacts may be of different strength, hence may be felt differently from one member state to another. Therefore, we rather confine ourselves to put forward some factors we esteem to be important and see in which countries they had a real impact on agri-food performance or could at least a clear correlation be found between the given factor and the performance. As for the farm structure of the EU10, a significant share of large and larger-than-average farms has not proved to be an advantage so far (e.g. in Slovakia, Hungary or the Czech Republic)16. Development is the fastest in those countries where farm structure is resemblant to the one in the EU15, i.e. composed mostly of small and medium-sized family enterprises (like in Poland or the Baltics). However, this similarity alone does not necessarily guarantee rapid development (take e.g. Slovenia), because of the already mentioned large number of factors (like the unfavourable macro environment), which may affect the sector. Anyway, closest to the EU15 average farm structure is the Estonian one. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 A further factor to be considered would be the skills and knowledge of farm managers for which three categories can be distinguished: farmers with full or basic agricultural training and with only practical experience17. The best performer is the Czech Republic, followed by a large group of countries all falling in the middle range of scores, including Poland, the Baltic States, Slovenia, and Slovakia. Immediately next to them comes Hungary, and the list ends with Romania and Bulgaria, both lagging far behind the others18. Some remarks, however, need to be made here. First, the latest data cover 2010 and data could have changed to some extent since then. Second, the farm structure alone may have a significant effect on these data. In some of the EU10, like for example in Slovakia or the Czech Republic, where there are relatively few holdings, they are most probably run by highly qualified people. On the other hand, in countries where smaller entities (e.g. small family farms of a subsistence or semi-subsistence nature) are also regarded as agricultural holdings, people of a lower level of education may account for a relatively higher share of farm managers. But, even in these countries, the big and medium-sized farms, from which the bulk of the marketed production comes, are surely run by highly qualified staffs. Another factor, closely related to the former one, is the age structure of farm managers, i.e. the distribution of farmers by age, as younger farmers are more likely than the elderly ones to have completed a relatively higher level of education. Out of the EU10, Poland has got the most well-balanced distribution, i.e. the age pyramid with the middle aged (45-54 years old) farmers representing the most populous group. The age pyramids in Slovakia and the Czech Republic are similar to the one in Poland, except that their most populous age groups are made up by “presenior” (55-64 years old) farmers. Then come a lot of countries (Slovenia, Hungary, and the Baltics) with average “performance” and sharing a common feature of having senior (i.e. above 65 years old) farmers as the biggest age group. Finally, in the case of Romania and Bulgaria, the age pyramids are far from being balanced; instead, there is a linear correlation between the number and the age of their farmers. There is one more factor that we have to mention here and which, being sort of internal to the agri-food sector, can be influenced by farmers: the ratio of livestock and crop output in total agricultural output. Of course, it cannot be stated that the above ratio would not be adversely affected by imports coming from the highly developed animal sector of the old member states, so by fierce market competition. It is, however, important to know and to understand what EU10 farmers spend their money on, especially the subsidies they get from the EU budget: whether they take the harder path of focusing on animal breeding with all the investments both in labour and technology it involves, or they choose the simpler option of dealing with field crops. For this ratio, treated as an indicator, Estonia is an absolute leader among the EU10 with a ratio of over 50 per cent, in the three-year average. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Poland and Slovenia (with a ratio of over 45 per cent) also display a relatively good performance compared to the rest of the group. Following the bulk of the EU10 countries, with middle-low values, comes Romania and Bulgaria with the ratio of only 32 and 25 per cent respectively, for the period of 2010-2013. Undoubtedly, the clear winner of the Eastern enlargement is the livestock sector of the old member states: in the EU15 the share of animal output within the total output has been constantly growing, while in the EU10 it has been more or less steadily declining since the period of 2002-2004, so just before the first wave of the enlargement took place19. Out of those factors, being sort of external to the agrifood sector, on which producers have limited or no influence, there are two of general effect we would like to emphasise: economic growth and corruption. While the importance of the first factor goes without saying, the second one needs some explanations. When we investigated corruption, for which we found good and internationally comparable data, we did so instead of investigating black economy, for which we did not. Fortunately for us, shadow economy increases corruption in low income countries, especially combined with relatively strict regulations20. In Spain for example, a correlation factor of 80 per cent was found between the size of the black economy and corruption21. As a matter of fact, the agri-food sector, by its widely dispersed structure and the homogenous nature of its output – which hinders the traceability of both products and producers – presents ideal ground for illegal activities: its large proportion remains undeclared, and therefore not registered for taxing purposes. And the high degree of impregnation of the agri-food sector with the black economy hinders integration of producers, concentration of production, hence development22. Overall macroeconomic conditions have been mostly favourable for the Polish agri-food sector: despite the global financial and economic crisis, the GDP has always been continuously increasing in Poland. These were the Baltic States who suffered the most during the crisis, with the highest decline in their GDP in 2009, but these countries were able to recover their fast growth trajectory afterwards. In the rest of the EU10, the recession of 2009 was not as deep as in the Baltics, but the potential growth has since then observably slowed down – except for Slovakia. If we track EU10 cumulative real GDP growth since 2001, we can see that for three member states there was an inflection point (for Hungary in 2007, for Slovenia in 2009/10 and for the Czech Republic in 2011/12) at which their economies were set onto a much slower growth path than before and, in this sense, they were broken away from the main body of the group (Figure 25). The separation of the three countries from the rest of EU10, in other words, the weakness of their internal demand, may partly explain the mediocre performance of their agro-food sectors. As for measuring how corrupt a country’s public sector is, or more precisely, how corrupt it is perceived to be, we rely on the Corruption Perception Index (CPI), a composite 19 Figure 25 Cumulative real GDP growth since 2001 (in volume) %XOJDULD &]HFK5HSXEOLF (VWRQLD /DWYLD /LWKXDQLD +XQJDU\ 3RODQG 5RPDQLD 6ORYHQLD 6ORYDNLD Source: Eurostat. Figure 26 Corruption perception index (CPI) in the new member states +XQJDU\ &]HFK5HSXEOLF 6ORYDNLD 6ORYHQLD (VWRQLD /DWYLD /LWKXDQLD 3RODQG 5RPDQLD %XOJDULD (8DYHUDJH Note that until 2011, the absolute values of the CPIs are not comparable between years as they were computed from the rank position of each country in each data sources. So, they only serve the purpose of comparing the individual countries among themselves. Since 2012, thanks to an update to the methodology consisting of establishing a new scale of 0-100, we can compare the CPIs from one year to the next. Source: Transparency International, http://www.transparency.org/cpi2014/results [31.7.2015]. 20 Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 index computed and published annually by Transparency International on the basis of surveys and assessments of reputable institutions worldwide. As Figure 26 makes it clear, once again in the field of fighting corruption and creating an ever more transparent market economy, Poland and the Baltics (whose scores, together with those of Slovenia, were above the EU10 average in 2014) lead the ranking and could improve their performances in the last couple of years, too. Within this “winners’ club”, Estonia has always been among the best performers, while the two other Baltic states and Poland exhibit a significant improvement in their relative position. Poland, in particular, did an excellent job and gave an example by climbing from the second last position in the year of enlargement to the second best position in 2014. The relative positions of both Hungary and Slovenia have worsened over the investigated period, while performances for Slovakia and the Czech Republic have been fluctuating. Romania and Bulgaria, here too, are at the lower end of the ranking. Conclusions In this article we tried to measure and analyse the EU10 agri-food performance during the last circa one and a half decades. We have focused our research onto the speed of development both in absolute and relative terms. We found that, by using any method, Poland and the Baltics (especially Estonia and Lithuania) were the best performers, developing clearly faster than the other countries. Finally, we tried to put forward some possible reasons behind the differences in performances and found that age, qualification and risk-taking propensity of the farmers, as well as macro conditions prevailing in their homeland (internal demand, business environment) may correlate with these differences. * Miklós Somai, Senior Research Fellow, Institute of World Economics, Centre for Economic and Regional Studies HAS. E-mail: [email protected]; Zsuzsanna Hegedüs, Junior Research Fellow, Institute of World Economics, Centre for Economic and Regional Studies HAS. E-mail: [email protected]. 1 NMS (or EU10) are those Central and Eastern European countries that joined the EU in 2004 and 2007. 5 A. Buckwell, S. Haynes, S. Davidova, A. Kwiecynski, Feasability of an agricultural strategy to prepare the countries of Central and Eastern Europe for EU accession, Study commissioned by Directorate-General I. of the Commission, 1994. 6 L. Mahé, L’agriculture et l’élargissement de l’Union Européenne aux pays d’Europe Centrale et Orientale: transition en vue de l’intégration ou l’intégration pour la transition”, 5 January 1995, Study commissioned by Directorate-General I. of the Commission. 7 A. Pouliquen, Competitiveness and Farm Incomes in the CEEC Agri-food Sectors, 2001, http://ec.europa.eu/agriculture/publi/ reports/ceeccomp/index_en.htm [1.8.2015]. 8 S. Bojnec, I. Fertő, European enlargement and agri-food trade, “Canadian Journal of Agricultural Economics”, 2008, Vol. 56(4): s. 563-579. 9 J. Möllers, G. Buchenrieder, Cs. Csáki (eds.), Structural change in agriculture and rural livelihoods: policy implications for the new member states of the European Union, "IAMO Studies on the Agricultural and Food Sector in Central and Eastern Europe", 2011, Vol. 61, Halle (Saale), Germany. 10 Cs. Csáki, A. Jámbor, The impact of EU accession: lessons from the agriculture of the new member states, "Post-Communist Economies", 2013, Vol. 25(3), s. 325-342. 11 When evaluating the changes in the indicators, we proceed as follows. In order to eliminate negative values (resulting from negative changes in specific indicators in time), first we subtract the smallest element from each of the elements. By doing so, the smallest value will be zero. Then, we convert the values to a scale from 0 to 100 by dividing all the elements with the biggest one. So, the smallest value will remain 0 or 0 per cent, and the biggest value will be 1 or 100 per cent. Finally, we replace the percentage values with scores (points). So, we give 100 points to the best performing country and 0 point to the worst performing one, with the rest of the countries being in between (A. Jámbor, 10 years of EU accession: Winners in the agriculture of the New Member States, 2014, http://napok.georgikon.hu/cikkadatbazis/cikkek-2012/cat_view/ 3-cikkadatbazis/24-2014/34-ii-szekcio-az-agrargazdasag-10-eveaz-europai-unioban [31.7.2015]). 12 Cereals in value account for circa one quarter of the EU’s crop production, one-eighth of total production and occupy onethird of the agricultural area (Source: European Commission, 2014). 13 For definition, see: Agricultural trade statistics 2004-2013 Annex 4: Definitions of Agricultural Commodities, Intermediate, Final and Other products as defined in the Combined Nomenclature, http://ec.europa.eu/agriculture/statistics/trade/2013/annex4_en.pdf. 14 Data in round brackets refer to support levels in force from accession to 2014, the most recent CAP reform having been introduced some changes in them as of 2015. Source for data: European Council (2011), http://register.consilium.europa.eu/doc/ srv?l=EN&f=ST%2012734%202011%20INIT 2 H. Nallet, A. Van Stolk, Report on relations between the European Union and the Central and Eastern European countries in matters concerning agriculture and food-production, IP/94/535, 15/06/1994, Report commissioned by R. Steichen the then commissioner responsible for agricultural and rural development (DG-VI). 15 In the second phase of the index construction – so after having eliminated the negative values – when we rescale, or rather “pull out” the non-negative values in order to obtain scores between 0 and 100, the only country whose score cannot be improved like this is the one with zero point. 3 S. Tangermann, T.E. Josling, Pre-accession agricultural policies for Central Europe and the EU, 12 December 1994, Study commissioned by Directorate-General I. of the Commission. 16 Regarding the farm structure, and in order to assess the economic size of the agricultural holdings, we took into account the annual amount of CAP direct payments they receive, rather than their pure physical size (Source: http://ec.europa.eu/agriculture/ cap-funding/beneficiaries/direct-aid/pdf/annex1-2013_en.pdf) 4 S. Tarditi, Agricultural strategies for the enlargement of the European Union to Central and Eastern European countries, 19 December 1994, Study commissioned by Directorate-General I. of the Commission. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 17 For definition, please consult Commission Regulation (EC) No. 1200/2009 of 30 November 2009, OJ EU, L 329/18, 15.12.2009. 21 18 Agricultural training of farm managers: number of farms, agricultural area, labour force and standard output (SO) by age and sex of the manager, https://datamarket.com/data/set/1wtz/agriculturaltraining-of-farm-managers-number-of-farms-agricultural-arealabour-force-and-standard-output-so-by-age-and-sex-of-the-manager #!ds=1wtz!1z6g=4:1z6h:1z6i=3:1z6j=4:1z6k&display=choropleth& map=europe&classifier=natural&numclasses=5&s=9v4 19 Eurostat, Crop output at basic and producer prices, http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin= 1&language=en&pcode=tag00054 and Animal output at basic and producer prices, http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab= table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tag00055 [31.7.2015]. 20 See: A. Dreher, F. Schneider, Corruption and the Shadow Economy: An Empirical Analysis – IZA, “Discussion Paper”, 2006, No. 1936, http://ftp.iza.org/dp1936.pdf [31.7.2015]. 21 See: A.J. Fernández, R. Martínez-Pardo del Valle, La economía sumergida en Espana – FEF, "Documentos de Trabajo", 2013, No. 4, p. 29, http://www.fef.es/new/images/IEAF/pdf/DOCUMENTO%20 DE%20TRABAJO%20N%C2%BA%204%202as.pdf [31.7.2015]. 22 See: N. Potori, Implementation of the CAP and its impacts in Hungary, Paper presented at the conference Experiences of the first 10 years of our membership in the EU: Agriculture and rural development held in Budapest on 10 April 2014 in AKI, http://www.gazdalkodas.hu/files/Konferencia_pdf/Potori_Norbert.pdf [31.7.2015]. n MAKROOSTROŻNOŚCIOWY NADZÓR NAD RYNKIEM FINANSOWYM UNII EUROPEJSKIEJ Michał Kruszka* Kryzys, który w 2007 r. rozpoczął się w USA, by w 2008 r. nabrać globalnego wymiaru, wykazał jak dalekosiężne skutki może mieć upadłość instytucji finansowych lub też naruszenie stabilności ich funkcjonowania. Skorzystanie z istniejących wówczas rozwiązań nadzorczych i restrukturyzacyjnych okazało się niewystarczające, a chęć utrzymania ciągłości działania rynku finansowego wymusiła podjęcie działań interwencyjnych ze strony władz publicznych. Jednym z najszybciej wyciągniętych wniosków była konstatacja, iż transgranicznej integracji rynku finansowego UE nie towarzyszy adekwatne zacieśnienie współpracy nadzorczej. W związku z tym już w 2008 r. ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej, J. Barroso powołał grupę wysokiego szczebla, którą upoważniono do przedstawienia propozycji modyfikacji istniejących ram nadzorczych 1. Konkluzje zostały zawarte w dokumencie, który od nazwiska przewodniczącego jest powszechnie nazywany raportem de Larosiere’a2. Za najważniejsze rekomendacje tego raportu należy uznać postulaty powołania systemu europejskich organów nadzoru nad rynkiem finansowym, które powinny mieć odpowiednie umocowanie prawne oraz zróżnicowaną właściwość. 22 Novum propozycji grupy de Larosiere’a stanowił wniosek w sprawie ustanowienia ciała odpowiedzialnego za działania zapobiegające systemowym kryzysom na rynku finansowym UE. W tym przypadku nacisk miał być przesunięty z nadzorowania poszczególnych instytucji na całościowe postrzeganie relacji rynek finansowy – sfera realna gospodarki. Sugestie grupy de Larosiere’a relatywnie szybko znalazły odbicie w aktach prawnych. Na ich podstawie od 2011 r. zaczął działać europejski system nadzoru finansowego (ESNF). Jednym z jego składników jest Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS). Z uwagi na jej rolę w procesie zapobiegania destabilizacji rynku finansowego zasadne jest zrozumienie istoty jej powołania oraz zasad funkcjonowania. Temu zadaniu poświęcono niniejszy artykuł. Europejski system nadzoru finansowego Europejski system nadzoru finansowego formalnie rozpoczął swoją działalność 1 stycznia 2011 roku3. Tworzą go: Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (European Systemic Risk Board – ESRB); Europejskie Urzędy Nadzoru (European Supervisory Authorities): –– Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (European Banking Authority); –– Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (European Insurance and Occupational Pensions Authority); –– Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (European Securities and Markets Authority); Wspólny Komitet Europejskich Urzędów Nadzoru (Joint Committee); właściwe organy nadzoru państw członkowskich. Cele postawione przed tym konglomeratem instytucji to: zapewnienie właściwego wdrażania europejskich przepisów dotyczących sektora finansowego, tak aby zachować stabilność finansową, a także wzrost zaufania do całego systemu finansowego oraz odpowiednia ochrona konsumentów usług finansowych. Tym samym, w ślad za integrującym się transgranicznie rynkiem finansowym, ma nastąpić (przynajmniej funkcjonalnie) integracja organów nadzoru, które powinny wykorzystywać zharmonizowane normy prawne. Powyższa konstrukcja miała wskazywać na swoistą macierz instytucji nadzorczych, w której krzyżują się dwa kryteria wyodrębnienia. Pierwszym wymiarem jest właściwość rzeczowa, drugim właściwość miejscowa. Tego rodzaju układ przedstawia rysunek 1. W tym miejscu warto poruszyć istotę nadzoru mikroostrożnościowego. Lastra4 identyfikuje trzy podstawowe obszary, które przynależą do tej kategorii: licencjonowanie, z badaniem struktury właścicielskiej, pozycji kapitałowej i płynnościowej włącznie, oraz Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 ocenę wiarygodności kluczowego personelu i planów finansowych; bieżące monitorowanie spełniania wymogów regulacyjnych (compliance) oraz stosowanie mechanizmów zmniejszających ryzyko (risk based supervision). Ten obszar musi obejmować zarówno analizę „zza biurka”, jak też inspekcje w siedzibie podmiotu nadzorowanego; nadzorcze środki władcze (odmiana przymusu państwowego), których użycie przywraca stan zgodności z ustanowionymi normami lub mityguje ryzyko działalności podmiotu nadzorowanego. W grę mogą wchodzić elementy perswazyjne, jak też sankcje np. pieniężne, do odebrania licencji – a więc usunięcia danego podmiotu z rynku finansowego – włącznie. Rysunek 1 państwo członkowskie krajowy organ nadzoru finansowego Unia Europejska właściwość miejscowa Struktura europejskiego systemu nadzoru finansowego wg stanu z 1 stycznia 2011 r. sieć krajowych organów nadzoru finansowego – koordynacja właściwego rzeczowo Europejskiego Urzędu Nadzoru Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego nadzór mikroostrożnościowy nadzór makroostrożnościowy krajowy bank centralnya właściwość rzeczowa Objaśnienie: a – kompetencja o charakterze faktycznym – wynikająca z przepisów rozporządzenia ustanawiającego ERRS. Źródło: Opracowanie własne. Powyższe ujęcie daje możność zrozumienia czym nie jest nadzór makroostrożnościowy. Podstawowe cechy tego rodzaju aktywności przedstawiono wraz z analizą mandatu ERRS. Mandat ERRS Systemowe podejście do nadzoru, którego nadrzędnym celem jest ogólna stabilność finansowa, trafiło w obszar zainteresowania świata akademickiego już w połowie lat 70. ubiegłego wieku5. Na przełomie stuleci zasadność podejścia makroostrożnościowego podniesiono w toku rozważań prowadzonych w eksperckim zapleczu Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego6. Jednakże w żaden sposób nie znalazły one odzwierciedlenia ani w regulacjach prawnych, ani tym bardziej w rozwiązaniach instytucjonalnych. Powyższy stan zmieniło dopiero ustanowienie Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego, co stanowi wdrożenie Rekomendacji 16, zawartej w raporcie de Larosiere’a. Stosownie do normy wyprowadzonej z art. 3 ust. 1 rozporządzenia ustanawiającego ERRS Rada jest odpowiedzialna za Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 sprawowanie nadzoru makroostrożnościowego nad rynkiem finansowym Unii Europejskiej. Warto podkreślić, że język aktu prawnego (rozporządzenia ustanawiającego ERRS), jak też język komentarzy prawnych, konsekwentnie stosują przypisanie Radzie zadań ujętych zbiorczo jako nadzór makroostrożnościowy7. Tymczasem w języku stosowanym przez ekonomiczną literaturę przedmiotu następuje substytucja terminologiczna. W miejsce „nadzoru” pojawia się „polityka makroostrożnościowa”8. Zdaniem autora niniejszego artykułu wskazana zamiana nie ma uzasadnienia. W anglojęzycznej wersji rozporządzenia ustanawiającego ERRS używa się słowa „oversight” określając funkcje sprawowane przez Radę. W tym samym akcie Europejskie Urzędy Nadzoru to European Supervisory Authorities, a więc realizujące zadania z zakresu „supervision”. Nie popełnia się oczywistego błędu translacyjnego, przyjmując polski odpowiednik w postaci zwrotu „nadzór”. Musi natomiast budzić zastanowienie użycie w jednym akcie prawotwórczym, w którym precyzja definicyjna jest warunkiem sine qua non poprawności stosowania zawartych w nim norm, odwołania się jednak do pojęć językowo rozłącznych. Warto w tym miejscu przytoczyć jakże suge- 23 stywne słownikowe wyjaśnienia znaczenia terminów „oversight: watchful care” w pewnej kontrze do „supervise: watch and direct”9. Bez wątpienia rację ma Patrikis10 twierdząc, że trudno ściśle rozgraniczyć oba typy pracy nadzorczej. W opinii autora niniejszego artykułu chyba najbardziej jednoznacznym kryterium są uprawnienia inspekcyjne oraz możliwość wydawania decyzji władczych (stanowiących emanację imperium władzy publicznej), modyfikujących aktywność podmiotu nadzorowanego. Wyposażenie jakiejś instytucji w powyższe instrumenty oznacza przypisanie jej roli organu nadzoru w ścisłym znaczeniu (supervision). Jeśli jednak równocześnie instytucja ta prowadzić może generalny nadzór oparty na sprawozdawczości, analizie wskaźników ekonomicznych opisujących poszczególne podmioty, ich zbiorowości, powiązania między nimi, a także w jej mandacie znajduje się uprawnienie do wskazywania pożądanych typów zachowania – bez odwołania się do sankcji za odstępstwo od wskazówek – to jest to także organ nadzoru sensu largo (oversight). Możliwe jest więc wyposażenie danego organu w obie funkcje lub też ograniczenie uprawnień do jednej z nich. Banki centralne zdają sobie sprawę z tej semantycznej różnicy, odwołując się na swych stronach internetowych do przykładu, jakim jest zapewnienie stabilności systemu płatniczego11. Narodowy Bank Polski wręcz stosuje termin „nadzór typu oversight”, identyfikując swoją rolę w dbaniu o prawidłowość funkcjonowania rozliczeń płatniczych. Konieczne jest zatem przeprowadzenie analizy mandatu przyznanego ERRS. Rozpocząć można od negatywnego ujęcia. Po pierwsze, Rada nie posiada osobowości prawnej i nie jest organem Unii Europejskiej jako organizacji międzynarodowej. Po drugie, Rada nie ma uprawnień inspekcyjnych. Po trzecie, Rada nie może wydawać decyzji prawnie wiążących ani wobec państwa członkowskiego, ani wobec organów, których reprezentanci zasiadają w Radzie, ani wobec instytucji finansowych, które są nadzorowane na obszarze Unii Europejskiej. Ważniejsze jest jednak pozytywne określenie desygnatów przypisanych do nadzoru sprawowanego przez ERRS. Art. 3 ust 1 rozporządzenia ustanawiającego ERRS stanowi, że Radzie przyświeca jako cel przeciwdziałanie ryzyku systemowemu stanowiącemu zagrożenie dla stabilności finansowej w Unii lub też ograniczenie tego ryzyka, z uwzględnieniem zjawisk zachodzących w systemie gospodarczym. Normę tę należy łączyć z definicją ryzyka systemowego (art. 2 lit. c) rozporządzenia ustanawiającego ERRS) wskazującą, że jest to ryzyko zakłócenia systemu finansowego, które może wywołać poważne negatywne skutki dla rynku wewnętrznego i realnej sfery gospodarki – w domyśle Unii. Realizując swój cel Rada w szczególności (art. 3 ust. 2 rozporządzenia ustanawiającego ERRS): identyfikuje lub gromadzi oraz analizuje wszystkie istotne informacje, które może pozyskiwać od Europejskiego Banku Centralnego, pozostałych kom- 24 ponentów europejskiego systemu nadzoru finansowego (ESNF) i organów statystycznych; identyfikuje rodzaje ryzyka systemowego i określa ich wagę; wydaje ostrzeżenia (warnings), w tym także niepubliczne, gdy dany rodzaj ryzyka systemowego uznaje za istotny; wydaje zalecenia (recommendations), w tym także niepubliczne, w sprawie działań zaradczych wobec zidentyfikowanego rodzaju ryzyka systemowego; monitoruje działania następcze w związku z ostrzeżeniami i zaleceniami; ściśle współpracuje ze wszystkimi uczestnikami ESNF, a zwłaszcza opracowuje wspólny zestaw wskaźników określających i mierzących poziom danego ryzyka systemowego; koordynuje swoje działania z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. W pełni można więc podzielić pogląd Smagi12, że najważniejsze elementy procesu nadzorczego realizowanego przez ERRS można przedstawić w formie zamkniętego cyklu zaprezentowanego na rysunku 2. Jednoznacznie nasuwa się myśl, że kluczową cechą tego rodzaju nadzoru jest jego prewencyjność wobec zachwiania stabilności systemowej, stawiająca instytucję wykonującą go w roli „bijącego na alarm”. Bez wątpienia analiza makroostrożnościowa powinna obejmować wszystkie potencjalne źródła ryzyka oraz cały system finansowy, a także relacje pomiędzy sferą finansową oraz realną. To uwzględnianie czy wręcz nacisk położony na wzajemne powiązania instytucji finansowych, infrastrukturę rynku finansowego i wreszcie sprzężenia zwrotne z produkcją towarów oraz świadczenie usług niefinansowych odróżnia nadzór makroostrożnościowy od mikroostrożnościowego. Przedstawiona powyżej analiza mandatu ERRS prowadzi do jednoznacznego wniosku, że sprawowany przez nią nadzór makroostrożnościowy jest formą nadzoru oversight, a więc bez władczej interwencji wobec instytucji finansowych. Tym samym dziwi stawianie aktywności Rady na równi z innymi elementami polityki gospodarczej, jakimi są choćby polityka fiskalna bądź pieniężna. Zadania nałożone na Europejską Radę ds. Ryzyka Systemowego zostały rozszerzone na mocy przepisów tzw. pakietu CRR/CRDIV13, który co do zasady wszedł w życie 1 stycznia 2014 r. Stosownie do treści art. 458 CRR odpowiednie organy państwa członkowskiego zyskały uprawnienie do wprowadzenia środków mitygujących ryzyko systemowe (tzw. środki krajowe, np. poziom funduszy własnych lub wymogów dotyczących dużych ekspozycji) w sektorze bankowym. O zamiarze ich zastosowania należy jednak zawiadomić Parlament Europejski, Radę UE, Komisję Europejską, Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB) oraz ERRS. Rada UE, na wniosek Komisji, może odrzucić projekt środków krajowych. Wymaga to jednak zasięgnięcia opinii EUNB oraz ERRS w zakresie adekwatności proponowanych zaostrzeń regulacyjnych (art. 458 ust. 4 CRR). Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Rysunek 2 Cykl nadzoru makroostrożnościowego sprawowanego przez ERRS /ĚĞŶƚLJĨŝŬĂĐũĂƌLJnjLJŬĂ ƐLJƐƚĞŵŽǁĞŐŽ ͲƉŽnjLJƐŬĂŶŝĞĚĂŶLJĐŚ ŝŝĐŚĂŶĂůŝnjĂ ͲŬŽŶƐƚƌƵŬĐũĂǁƐŬĂǍŶŝŬſǁ njųŽǏŽŶLJĐŚ ͲƐLJƐƚĞŵǁĐnjĞƐŶĞŐŽ ŽƐƚƌnjĞŐĂŶŝĂ KĐĞŶĂƉŽnjŝŽŵƵƌLJnjLJŬĂ ƐLJƐƚĞŵŽǁĞŐŽ DŽŶŝƚŽƌŽǁĂŶŝĞ ƌĞĂůŝnjĂĐũŝnjĂůĞĐĞŷ ͲŶĂĚĂŶŝĞǁĂŐŝƉŽƐnjĐnjĞŐſůŶLJŵ ƌŽĚnjĂũŽŵƌLJnjLJŬĂ ͲŵŽǏůŝǁŽƑđǁLJƐƚČƉŝĞŶŝĂĞĨĞŬƚƵ njĂƌĂǏĂŶŝĂ ͲǁLJŶŝŬŝƚĞƐƚſǁǁĂƌƵŶŬſǁ ƐŬƌĂũŶLJĐŚ ͲŵĞĐŚĂŶŝnjŵͣnjĂƐƚŽƐƵũůƵď ǁLJũĂƑŶŝũ͟ ͲƌĂƉŽƌƚLJŶĂƐƚħƉĐnjĞ njŝĂųĂŶŝĂ ƉƌĞǁĞŶĐLJũŶĞ ͲǁLJĚĂǁĂŶŝĞŽƐƚƌnjĞǏĞŷ ͲǁLJĚĂǁĂŶŝĞnjĂůĞĐĞŷ ͲǁƐƉſųƵĚnjŝĂų ǁƚǁŽƌnjĞŶŝƵ ŵŝħĚnjLJŶĂƌŽĚŽǁLJĐŚ ƐƚĂŶĚĂƌĚſǁ Źródło: Opracowanie własne na podstawie: P. Smaga, Wpływ Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego na stabilność finansową w UE, „Gospodarka Narodowa”, 2013, nr 3(259), s. 15. Inny arsenał środków ograniczających ryzyko systemowe przewidziano w CRDIV. Sięgnięcie do nich wymaga już interakcji z krajowym legislatorem, gdyż przepisy dyrektywy nie są źródłem prawa powszechnie obowiązującego w państwach członkowskich. Stąd ich stosowanie wymaga odpowiedniego wdrożenia do krajowego porządku prawnego, dając nieco szerszy zakres swobody prawodawczej narodowym parlamentom. Jako narzędzia prewencyjne wobec narastania ryzyka dla stabilności krajowego systemu finansowego CRDIV wskazuje bufory kapitałowe instytucji kredytowych (rozdział IV CRDIV). Są nimi: bufor antycykliczny, bufor ryzyka systemowego oraz bufory globalnych i krajowych instytucji o znaczeniu systemowym14. Każdorazowe sięgnięcie do któregoś z tych środków wymaga jednak uprzedniego powiadomienia Komisji, EUNB, ERRS oraz zainteresowanych innych państw członkowskich. Nałożenie buforów nie może być wstrzymane na mocy decyzji Rady UE lub Komisji Europejskiej, jest więc suwerenną decyzją państwa członkowskiego UE. Stosownie do przepisów CRR/CRDIV możliwe jest sięgnięcie do znacznej liczby środków mających (w zamyśle) charakter makroostrożnościowy, tj. ograniczających narastanie ryzyka systemowego. Jednak pozostawienie ich Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 w gestii władz krajowych oznacza, że w tym przypadku pod pojęciem „system finansowy” należy rozumieć system wyłącznie jednego państwa. Potencjalnie więc może pojawić się mozaika wymogów nakładanych na banki działające w ramach tej samej europejskiej grupy kapitałowej, jednak o różnej skali restrykcyjności, uzależnionej od siedziby podmiotu nadzorowanego. Warunkiem utrzymania przynajmniej minimalnej spójności regulacyjnej Unii wydaje się więc gromadzenie odpowiednio wystandaryzowanej wiedzy na temat instrumentów przewidzianych w CRR/CRDIV i już zastosowanych w państwach członkowskich. Żadnej instytucji unijnej nie wskazano wprost takiego zadania, ale wykonywanie makroostrożnościowego nadzoru oversight nad całym systemem finansowym Unii uczyniło ERRS gremium predestynowanym do tej roli. Rada, autonomicznie korzystając jedynie z dorozumianych kompetencji, wzięła na siebie to zadanie. W efekcie powstało opracowanie przedstawiające systematykę wszystkich instrumentów przewidzianych w CRR/CRDIV i krajowych systemach prawnych, które w opinii ERRS należy rozumieć jako środki o charakterze makroostrożnościowym15. Jednakże widoczne jest ograniczenie zidentyfikowanych narzędzi jedynie do sektora bankowego, co zna- 25 cząco zawęża jakoby systemowy charakter celów, jakimi powinien kierować się organ po nie sięgający. Dodatkowo Rada przedstawiła „podręcznik” dla krajowych organów nadzoru makroostrożnościowego, w którym zawarto wskazówki jak operacyjnie korzystać z dostępnego instrumentarium16, oraz opublikowała informacje o zastosowaniu instrumentów stabilnościowych w państwach członkowskich oraz Norwegii17. Takie zestawienie przybrało także formę cyklicznie aktualizowanej bazy danych, dostępnej na stronie internetowej ERRS18. Pojawienie się platformy koordynującej pozyskiwanie usystematyzowanej i bieżącej wiedzy o stosowaniu instrumentów makroostrożnościowych należy ocenić pozytywnie. Jednak warto zauważyć, że ERRS nie ma samoistnych uprawnień do sięgania po którekolwiek z narzędzi przewidzianych w pakiecie CRR/CRDIV. W związku z tym poszerzenie zakresu zadań Rady (zarówno formalne, jak i faktyczne) nie zmieniło charakteru sprawowanego nadzoru. Pozostał on nadzorem typu oversight. Struktura ERRS W strukturze Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego najważniejszą pozycję zajmuje Rada Generalna. Z prawem głosu zasiadają w niej: prezes Europejskiego Banku Centralnego (EBC), który z mocy prawa jest przewodniczącym ERRS19, wiceprezes EBC, prezesi krajowych banków centralnych, członek Komisji Europejskiej, przewodniczący wszystkich trzech Europejskich Urzędów Nadzoru, przewodniczący Doradczego Komitetu Naukowego oraz jego dwaj wiceprzewodniczący, a także przewodniczący Doradczego Komitetu Technicznego. Z tego grona wybierany jest pierwszy wiceprzewodniczący Rady. Drugim z mocy prawa jest przewodniczący Wspólnego Komitetu Europejskich Urzędów Nadzoru, którym na zasadach rotacyjnych jest przewodniczący jednego z Urzędów. Zasiadanie w Radzie Generalnej jest przypisane do pełnionej funkcji. W związku z tym niemożność osobistego stawiennictwa (choroba, zdarzenia losowe itp.) pozbawia dany kraj lub instytucję prawa głosu. Odstępstwem od tej zasady jest niemożność uczestnictwa przekraczająca 3 miesiące. Wówczas wyznaczany jest zastępca. Niegłosującymi członkami Rady Generalnej są wysokiego szczebla reprezentanci krajowych organów nadzoru finansowego, z zachowaniem zasady, iż każdy kraj może desygnować tylko jednego przedstawiciela. Jeśli w danym państwie nadzór ma charakter sektorowy, to właściwi przedstawiciele tych instytucji biorą udział w dyskusji na zasadach rotacyjnych, w zależności od tematyki poruszanych kwestii. Możliwe jest także wskazanie przez zainteresowane strony jednego wspólnego reprezentanta (art. 7 ust. 2 i 3 rozporządzenia ustanawiającego ERRS). Ostatnim członkiem Rady Generalnej jest przewodniczący Komitetu Ekonomiczno–Finansowego, tj. wyspecjalizowanego organu doradczego Rady UE. Posiedzenia Rady Generalnej odbywają co najmniej 4 razy do roku. Praktyka ostatnich lat wskazuje, że jest to środek 26 miesiąca kończącego dany kwartał. Możliwe jest także zwołanie nadzwyczajnego posiedzenia – na wniosek przewodniczącego lub 1/3 głosujących członków Rady Generalnej. Obrady tego gremium mają charakter poufny. Decyzje zapadają zwykłą większością głosów, przy zachowaniu zasady, że każdy głosujący ma jeden głos. Wymagane kworum to 2/3 głosujących. W przypadku równej liczby głosów decyduje pogląd przewodniczącego ERRS. Wydanie zalecenia, podanie go do publicznej wiadomości lub też upublicznienie ostrzeżenia wymaga zebrania większości 2/3 głosów. Proces podejmowania decyzji w ERRS jest wspomagany przez Komitet Sterujący. Składa się on z przewodniczącego i pierwszego wiceprzewodniczącego ERRS, wiceprezesa EBC, czterech wybranych prezesów krajowych banków centralnych, członka Komisji Europejskiej, przewodniczących Europejskich Urzędów Nadzoru, przewodniczących komitetów doradczych ERRS oraz przewodniczącego Komitetu Ekonomiczno-Finansowego. Ciało to spotyka się nie później niż 4 tygodnie przed posiedzeniem Rady Generalnej. Jego prace koncentrują się na przygotowaniu tego posiedzenia, tj. ustaleniu wstępnego planu dyskusji oraz zatwierdzeniu dokumentów tam przedkładanych. ERRS posiada też dwa ciała doradcze: Doradczy Komitet Naukowy i Doradczy Komitet Techniczny. Pierwszy składa się z przewodniczącego oraz 15 wysokiej klasy niezależnych ekspertów, których proponuje Komitet Sterujący i zatwierdza Rada Generalna na 4-letnią kadencję. Praktyka wskazuje, że są to przedstawiciele świata nauki, specjalizujący się w obszarach znajdujących się w orbicie mandatu ERRS. Drugi komitet jest de facto odbiciem składu osobowego Rady Generalnej, tyle że na niższym szczeblu reprezentacji danych instytucji. Taki skład obu komitetów wskazuje, że pierwszy powinien dostarczać pomysłów o bardziej teoretycznym czy wręcz naukowym charakterze oraz dysponować najwyższej klasy aparatem analitycznym. Drugi komitet odpowiadać ma za wiedzę praktyczną, szczególnie związaną z faktycznym funkcjonowaniem całego rynku finansowego Unii Europejskiej. Strukturę ERRS dopełnia Sekretariat. Zarówno obsługę Sekretariatu, jak też wsparcie logistyczne, analityczne oraz administracyjne zapewnia EBC20. Europejski Bank Centralny powołuje szefa Sekretariatu w porozumieniu z Radą Generalną ERRS. Choć ciężar administracyjny spoczywa na EBC, to jednak do pracy w Sekretariacie mogą i są delegowani także pracownicy instytucji zasiadających w Radzie Generalnej, a więc przedstawiciele krajowych banków centralnych oraz organów nadzoru finansowego. Instrumenty nadzorcze w gestii ERRS Jak wykazano wcześniej, mandat ERRS, nawet z uwzględnieniem nowych zadań wynikających z pakietu CRR/CRDIV, ma jednoznacznie charakter typu oversight. W związku z tym warto dokładniej spojrzeć na działania prewencyjne wskazane na rysunku 2, które prowadzi ERRS. Pierwszym jest uzgadnianie międzynarodowych standardów, zwłasz- Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 cza regulacyjno-nadzorczych. Bez wątpienia główną rolę odgrywa tu współpraca z Radą Stabilności Finansowej (RSF), ustanowioną decyzją szczytu G20 w 2009 r.21 Jednak należy podkreślić, że ERRS nie jest członkiem Rady Stabilności Finansowej. W związku z tym ich relacje należy określić jako nieformalne. Dlatego znacznie istotniejszym kanałem przekazywania stanowisk jest koordynacja via Europejski Bank Centralny, który zasiada w Zgromadzeniu Plenarnym RSF. Podkreślenia wymaga, że uznawane przez RSF wzorce dobrych praktyk nadzorczych nie są aktami prawnymi. Dopóki więc nie zostają przeniesione do prawodawstwa unijnego, dopóty nie można ich traktować jako bezwzględnie obowiązujących, choć bez wątpienia ich kształt może oddziaływać na treść kolejnego instrumentu prewencyjnego ERRS, jakim są zalecenia. Z uwagi na charakter nadzoru makroostrożnościowego typu oversight zalecenia formułowane przez Europejską Radę ds. Ryzyka Systemowego nie są wprost kierowane do instytucji finansowych. Adresatami zaleceń mogą być: Komisja Europejska, państwo członkowskie lub ich grupa, krajowy organ nadzoru finansowego lub ich grupa, Europejski Urząd Nadzoru lub ich grupa. Każde zalecenie zawiera wskazanie terminu na podjęcie działań implementacyjnych (art. 16 ust. 2 rozporządzenia ustanawiającego ERRS). Choć delegacja do wydawania zaleceń jest zawarta w źródle prawa unijnego, to jednak zalecenie nie ma takiego przymiotu. Zatem jest składnikiem tzw. soft law22 i brak zastosowania się do niego nie wiąże się z jakąkolwiek sankcją w rozumieniu prawa unijnego. Warto zwrócić uwagę, że ostateczną treść zalecenia przyjmuje Rada Generalna ERRS. Jak już wskazano, decyzje Rady Generalnej ERRS są przyjmowane w drodze głosowania, a więc możliwe jest ustalenie treści danego zalecenia wbrew głosom niektórych państw członkowskich. Do czerwca 2015 r. ERRS wydała 7 publicznych zaleceń. W 2011 r. dotyczyły one kredytów w walutach obcych, finansowania instytucji kredytowych nominowanego w dolarach amerykańskich oraz mandatu makroostrożnościowego organów krajowych. W 2012 r. były to zalecenia w sprawie funduszy rynku pieniężnego oraz finansowania instytucji kredytowych. Zalecenie z 2013 r. dotyczy celów pośrednich i instrumentów polityki makroostrożnościowej, a ostatnia rekomendacja z 2014 r. to wytyczne dotyczące ustalania wskaźników bufora antycyklicznego. Zaleceniom towarzyszą działania następcze, sprawdzające stan wprowadzenia ich w życie. Zgodnie z „podręcznikiem” przeprowadzania takich przeglądów23, zespół oceniający w ciągu 7 miesięcy od daty wskazanej w zaleceniu jako ostateczny termin na wprowadzenie pożądanych działań jest zobowiązany do przygotowania swojego raportu. Powstaje on na podstawie odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu przygotowanym przez zespół oceniający. Na żądanie zespołu adresat zalecenia dostarcza dodatkowe wyjaśnienia. Zespół może także autonomicznie zebrać potrzebne mu informacje. Jednak cała ocena ma charakter analizy „zza biurka”, bez możliwości prowadzenia inspekcji u adresata zalecenia. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Działania podjęte przez państwa członkowskie są zaliczane do 5 kategorii: w pełni zgodne z zaleceniem; w przeważającej części zgodne z zaleceniem, choć występują drobne niezgodności; częściowo zgodne z zaleceniem; w przeważającej części niezgodne z zaleceniem; niezgodne z zaleceniem. Powyższa skala odnosi się do ocenianej aktywności. Jednakże zalecenie ERRS to składnik soft law, czyli państwa unijne mogą także pozostać bierne wobec wytycznych Rady. Wówczas zespół oceniający wymaga przedstawienia powodów zaniechania działań (mechanizm comply or explain). Otrzymane informacje kategoryzowane są jako zaniechanie wystarczająco wyjaśnione lub zaniechanie niewystarczająco wyjaśnione. Raport wstępnie zatwierdza Doradczy Komitet Techniczny, a następnie Rada Generalna ERRS. W przypadku pojawienia się państw, które nie zastosowały się do rekomendacji (lub wystąpiło zaniechanie niewystarczająco wyjaśnione), po upływie kolejnego roku przygotowywany jest następny raport oceniający. O ponownym braku wystarczającego stopnia zgodności z zaleceniem są informowane Rada UE oraz Europejskie Urzędy Nadzoru. Jeśli zalecenie miało publiczny charakter to brak zgodności z nim działań podjętych przez poszczególne państwa członkowskie może być przedmiotem wyjaśnień składanych Parlamentowi Europejskiemu. Jak widać, mechanizm przewidziany w rozporządzeniu ustanawiającym ERRS jest tak pomyślany, by wywierać istotną presję na państwa członkowskie w zakresie wdrażania zaleceń. Zaczyna się od dyskusji w gronie specjalistów, jakimi są członkowie zespołu oceniającego, poprzez ekspertów zasiadających w Doradczym Komitecie Technicznym, następnie prezesów banków centralnych, by ostatecznie dojść do najwyższego szczebla politycznego o charakterze prawodawczym (Rada UE i Parlament Europejski). Potencjalna zmiana składu Rady Generalnej ERRS Analizując europejski nadzór makroostrożnościowy warto zwrócić uwagę na modyfikacje instytucjonalne wynikające z Zalecenia 2011/324 oraz już obowiązujących przepisów CRR/CRDIV. Pierwszy ze wskazanych aktów rekomendował państwom członkowskim ustanowienie krajowych organów nadzoru makroostrożnościowego25. Z kolei język prawny CRR/CRDIV posługuje się terminem „organ właściwy” lub „wyznaczony organ” (np. art. 2 CRR w związku z art. 458 CRR lub art. 13 ust. 2 CRDIV). Pierwszym z nich jest organ właściwy w kwestii wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych. Jest to więc każdorazowo organ nadzoru bankowego, czyli ze ściśle mikroostrożnościowym mandatem działania. Ponieważ część instrumentarium pakietu CRR/CRDIV może jednak oddziaływać na cały sektor bankowy (vide środki krajowe przewidziane w art. 458 CRR lub niektóre bufory kapitałowe ujęte w rozdziale IV CRDIV) ustawodawca unijny pozostawił krajom członkowskim wybór rozwiązania instytucjonalnego. Można kompetencje z nimi związane przypisać dotychczasowym nadzo- 27 rom mikroostrożnościowym lub też wskazać „organ wyznaczony”, tj. organ, który ma kompetencje w zakresie użycia środków nakierowanych na ograniczenie ryzyka w całym systemie bankowym. W związku z powyższym nie można się zgodzić z poglądem Brzozowskiego26, że organ wyznaczony jest organem nadzoru makroostrożnościowego, gdyż takiemu powinny być przypisane też kompetencje dotyczące pozabankowych sektorów rynku finansowego. Ponadto, nadzór makroostrożnościowy powinien dysponować szerszym katalogiem instrumentów niż te, które przewiduje pakiet CRR/CRDIV. Nieuprawniony jest także pogląd Nadolskiej27, twierdzącej, że przepisy unijne kreują obowiązek utworzenia organu wyznaczonego. Znacząca większość państw członkowskich wskazała lub utworzyła organy nadzoru makroostrożnościowego w rozumieniu Zalecenia 2011/3, jak też dokonała podziału kompetencji wynikających z przepisów CRR/CRDIV28. Tym samym w opinii autora na rysunku 1 w miejscu krajowego banku centralnego powinien się pojawić krajowy organ nadzoru makroostrożnościowego. Aktywność powstałej sieci instytucji powinna być koordynowana na poziomie całej Unii. Naturalnym kandydatem do podjęcia się tej roli jest ERRS. Wydaje się więc zasadnym, by w Radzie Generalnej Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego miejsce prezesów krajowych banków centralnych zajęli szefowie krajowych organów nadzoru makroostrożnościowego. Wymaga to jednak inicjatywy politycznej i zmiany rozporządzenia ustanawiającego ERRS. Wzmacnianie roli EBC w zakresie nadzoru bankowego jako elementu unii bankowej stawia jednak pod znakiem zapytania takie modyfikacje. Podsumowanie Utworzenie europejskiego systemu nadzoru finansowego bardzo istotnie zmieniło architekturę międzynarodowej współpracy nadzorczej na rynku finansowym UE. Bez wątpienia widoczne jest dążenie do tego, by transgranicznej integracji podmiotów nadzorowanych towarzyszyła daleko posunięta unifikacja norm i praktyk nadzorczych. Klarowne ustanowienie europejskiego nadzoru makroostrożnościowego jako składowej ESNF należy ocenić bardzo pozytywnie. Przyjęcie za przedmiot analiz ryzyka systemowego, które może kumulować się w dowolnym segmencie rynku finansowego, oraz koncentracja na możliwych sprzężeniach zwrotnych z realną sferą gospodarki znacząco rozszerzyła perspektywę postrzegania zadań stojących przed organami nadzoru. Warto jednak podkreślić, że Europejskie Urzędy Nadzoru w szczególnych okolicznościach29 mają prawo wydawać decyzje prawnie wiążące krajowe organy nadzoru lub wręcz wydawać decyzje skierowane wprost do podmiotów nadzorowanych. Jeszcze większy zakres uprawnień uzyskał w listopadzie 2014 r. EBC, przejmując bezpośredni nadzór nad istotnymi bankami i grupami kapitałowymi ze strefy 28 euro. O ile więc w zakresie nadzoru mikroostrożnościowego można mówić o znaczącej (EBC i Jednolity Mechanizm Nadzorczy – SSM dla banków ze strefy euro) lub potencjalnej centralizacji (Europejskie Urzędy Nadzoru), o tyle nadzór makroostrożnościowy sprawowany przez Europejską Radę ds. Ryzyka Systemowego ma w praktyce wymiar koordynacyjny i perswazyjny. Realne uprawnienia decyzyjne pozostają w rękach państw członkowskich. Ta odmienność wynika z nadal widocznego braku synchronizacji cykli gospodarczych i finansowych krajowych systemów ekonomicznych30. W związku z tym polityka makroostrożnościowa, podobnie jak budżetowa, musi uwzględniać specyfiki narodowe. Uniemożliwia to jej centralizację i prowadzenie wprost z poziomu instytucji unijnej. W związku z powyższym ERRS ma w swym ręku narzędzia analityczno-predykcyjne, które powinny prowadzić do prawidłowej oceny stopnia narastania ryzyka systemowego na rynku finansowym Unii Europejskiej. Towarzyszą im uprawnienia do wydawania niewiążących zaleceń, których realizacja powinna rozładować zagrożenia. Pierwsze lata działania ERRS wskazują na generalnie prawidłowe wywiązywanie się z prac analitycznych. Raporty prezentujące wskaźniki ekonomiczne identyfikujące poszczególne obszary ryzyka oraz ogólny poziom napięć31 na rynku finansowym UE są publicznie dostępne i szeroko wykorzystywane przez zewnętrznych analityków. Eksperci Rady aktywnie włączyli się też w opracowanie założeń makroekonomicznych dla prowadzonych w całej Unii testów warunków skrajnych dla sektora bankowego32 oraz ubezpieczeniowego33. Zagadnienia, do których odnoszą się publiczne zalecenia, należały bez wątpienia do jednych z najważniejszych dla stabilności europejskiego rynku finansowego. Problem kredytów nominowanych w walutach obcych, stabilne źródła finansowania instytucji kredytowych czy wreszcie zasady ustalania celów i instrumentów polityki makroostrożnościowej prowadzonej przez organy krajowe to istotne kwestie, których rozwiązanie powinno być koordynowane na poziomie unijnym. Równocześnie ERRS prowadziła działania następcze wobec wydanych zaleceń, a krytyka państw, które nie wdrożyły rekomendowanych rozwiązań, odnosiła pożądany skutek, tj. następowała sugerowana zmiana mechanizmów nadzorczych34. Konieczne jest podkreślenie, że ERRS wykazywała dotąd nadmierny „bankocentryzm”. Niemal cały raport o potencjalnych ryzykach analizuje informacje o sektorze bankowym. Instrumentarium wskazywane jako narzędzia polityki makroostrożnościowej jest dostosowane wyłącznie do specyfiki instytucji kredytowych. Dopiero w ostatnim roku na forum Rady Generalnej ERRS poruszono tematykę rynku kapitałowego (instrumentów pochodnych oraz centralnych kontrpartnerów – CCP), natomiast zagadnienia ubezpieczeniowe ograniczały się do analizy wyników testów warunków skrajnych. W związku z tym należy postulować, by ERRS, mimo składu zdominowanego przez banki centralne, faktycznie (a nie tylko formalnie) uwzględniła w swych pracach cały rynek finansowy Unii Europejskiej. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Na uwagę zasługuje też konieczność wyważenia relacji ERRS – EBC po ustanowieniu Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego dla banków strefy euro. Od listopada 2014 r. Prezes EBC jest osobą, która przewodniczy Radzie Prezesów, a więc uosabia politykę monetarną państw, w których walutą jest euro, a równocześnie firmuje ostateczne decyzje mikroostrożnościowe, skierowane do indywidualnych banków. Obecny stan prawny stawia go także na czele ERRS, a więc rady odpowiedzialnej za nadzór makroostrożnościowy całego rynku finansowego UE. Wydaje się, że w ten sposób nastąpiła nazbyt daleko idąca koncentracja uprawnień. Tym samym pożądane jest, by ERRS zyskała większą niezależność w stosunku do EBC. Jej odzwierciedleniem mogłoby być dokonanie już wskazywanych zmian w składzie Rady Generalnej ERRS oraz podniesienie rangi Szefa Sekretariatu do poziomu zarządzającego pracami ERRS, przy zachowaniu kierunkowych prerogatyw Rady Generalnej i przewodniczącego ERRS. Stanowisko zarządzającego ERRS pozwoliłoby na usprawnienie współpracy z Komitetem Ekonomiczno–Finansowym, odpowiedzialnym za przygotowania posiedzeń Rady UE w formacie ECOFIN. Dzięki temu unijni ministrowie finansów mogliby na bieżąco być informowani o potencjalnym zagrożeniu stabilności przez odpowiednio umocowanego przedstawiciela ERRS. Równocześnie Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego mogłaby uzyskać identyfikację personalnie odrębną od EBC jako banku centralnego oraz nadzoru ściśle bankowego. * Dr hab. Michał Kruszka, prof. nadzw. Akademii Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, Wydział Biznesu i Stosunków Międzynarodowych. E-mail: [email protected] 1 Komunikat prasowy Komisji Europejskiej, IP/08/1679, 12 listopada 2008 r. 2 J. de Larosiere, The High-Level Group on Financial Supervision in the EU – Report, Brussels, 25 February 2009. 3 Podstawą prawną powołania tego sytemu są: Rozporządze- nie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1092/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie wspólnotowego nadzoru makroostrożnościowego nad systemem finansowym i ustanowienia Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego, DzUrz UE L 331 z dnia 15 grudnia 2010 r. – dalej przytaczane jako rozporządzenie ustanawiające ERRS; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 z 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego), zmiany decyzji nr 716/2009/WE oraz uchylenia decyzji Komisji 2009/78/WE; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1094/2010 z 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych), zmiany decyzji nr 716/2009/WE i uchylenia decyzji Komisji 2009/79/WE; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1095/2010 z 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych), zmiany decyzji nr 716/2009/WE i uchylenia decyzji Komisji 2009/77/WE; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/78/UE z 24 listopada 2010 r. w sprawie zmiany dyrektyw 1998/26/WE, 2002/87/WE, 2003/6/WE, 2003/41/WE, 2003/71/WE, 2004/39/WE, 2004/109/WE, 2005/60/WE, 2006/48/WE, 2006/49/WE i 2009/65/WE w odniesieniu do uprawnień Europej- Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 skiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego), Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych) oraz Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych), określana jako dyrektywa Omnibus I. Akt o charakterze nieustawodawczym: Rozporządzenie Rady (UE) nr 1096/2010 z 17 listopada 2010 r. w sprawie powierzenia Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególnych zadań w zakresie funkcjonowania Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego. Powyższe akty zostały opublikowane w DzUrz UE L 331 z 15 grudnia 2010 r. 4 R. M. Lastra, Legal Foundations of International Monetary Sta- bility, Oxford University Press, New York 2006, s. 85-88. 5 P. Clement, The term “macroprudential”: origins and evolution, „BIS Quarterly Review”, March 2010, s. 59-60. 6 C. Borio, Towards a macroprudential framework for financial supervision and regulation?, „CESifo Economic Studies”, 2003, vol. 49, s. 183-185. 7 T. Nieborak, Europejski zintegrowany nadzór finansowy – aspekty instytucjonalno – prawne, [w:] Bezpieczeństwo rynku finansowego, red. E. Fojcik-Mastalska, E. Rutkowska-Tomaszewska, Prace Naukowe WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego, E-Monografie, nr 6, Wrocław 2010, s. 57-61; M. Andenas, I. H.-Y.Chiu, Financial Stability and Legal Integration in Financial Regulation, „European Law Review”, 2013, vol. 38, s. 341-342. 8 P. J. Szpunar, Rola polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu kryzysom finansowym, Materiały i Studia NBP, nr 278, Warszawa 2012; P. Smaga, Wpływ Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego na stabilność finansową w UE, „Gospodarka Narodowa”, 2013, nr 3(259), s. 27. 9 A.S. Hornby, A.P. Cowie, Oxford advanced learner’s dictionary of current English, Oxford University Press, London 1974. 10 E.T. Patrikis, Supervision and Regulation, Remarks by First Vice President FRBNY before the PSA 1997 Annual Meeting, http://www.newyorkfed.org/newsevents/speeches/1997/ ep970303.html 11 Patrz http://www.bundesbank.de/Redaktion/EN/Dossier/ Tasks/oversight.html?notFirst=true&docId=328220; http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/nadzor_syst_ platn/informacje_ogolne.html 12 P. Smaga, Wpływ Europejskiej Rady…, op. cit., s. 15. 13 Jest to Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające Rozporządzenie (UE) nr 648/2012, DzUrz UE L 176 z 27 czerwca 2013 r. – dalej określane jako CRR – oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE, DzUrz UE L 176 z 27 czerwca 2013 r. – dalej określana jako CRDIV. 14 M. Brzozowski, CRDIV, CRR – instrumenty makroostrożnościowe, NBP, Warszawa 2014. 15 Flagship Report on Macro-prudential Policy in the Banking Sector, ESRB, Frankfurt am Main 2014. 16 The ESRB Handbook on Operationalising Macro-prudential Policy in the Banking Sector, ESRB, Frankfurt am Main 2014. 17 A review of macro-prudential policy in the EU one year after the introduction of the CRD/CRR, ESRB, Frankfurt am Main 2015. 18 https://www.esrb.europa.eu/mppa/html/index.en.html 29 19 Art. 5 ust. 1 rozporządzenia ustanawiającego ERRS stanowi, że taki stan prawny ma trwać tylko przez pierwszą 5-letnią kadencję, a następnie zasady wyznaczania mogą być zmienione zgodnie z wynikami przeglądu wykonanego przez Parlament Europejski i Radę UE (art. 20 rozporządzenia ustanawiającego ERRS). Elementem tego przeglądu jest raport Komisji Europejskiej, w którym znajduje się wniosek stanowiący o zasadności utrzymania w mocy zasady pełnienia funkcji przewodniczącego ERRS przez prezesa EBC. Patrz http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/governance/ pdf/2014-08-08_esrb_review_en.pdf 20 Patrz Rozporządzenie Rady (UE) NR 1096/2010 z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie powierzenia Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególnych zadań w zakresie funkcjonowania Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego, DzUrz UE L 331 z dnia 15 grudnia 2010 r. 21 Więcej o tej instytucji w pracy Financial Stability Board: An Effective Fourth Pillar of Global Economic Governance?, red. S. Griffith-Jones, E. Helleiner, N. Woods, CIGI, Ontario 2010. 22 D. Wojtczak, Soft law i mechanizmy nielegislacyjne jako instrumenty integracji rynku usług bankowych Unii Europejskiej, „Monitor Prawa Bankowego”, 2012, nr 1, s. 58-71. 23 Handbook on the follow-up to ESRB recommendations, ESRB, Frankfurt am Main 2013. 24 Zalecenie Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego z 22 grudnia 2011 r. w sprawie mandatu makroostrożnościowego organów krajowych (ERRS/2011/3), DzUrz UE C 41 z 14 lutego 2012 r. 25 W Zaleceniu organy te są określane „organami makro- ostrożnościowymi” lub „organami, którym powierzono prowadzenie polityki makroostrożnościowej”. Widoczne jest więc dążenie do poszerzenia mandatu poza ten, który przypisano samej ERRS. Z tego względu takie starania należy skrytykować, gdyż brak im prawidłowego osadzenia w źródłach prawa powszechnie obowiązującego. Użycie terminu „polityka makroostrożnościowa” było już przedmiotem negatywnej oceny w niniejszym artykule, jednakże w tym przypadku można nieco złagodzić jej wydźwięk, gdyż w Zaleceniu 2011/3 odnosi się ono do działalności krajowych instytucji, które mają być wyposażone w szersze instrumentarium niż tylko nadzór typu oversight. Katalog ewentualnych dodatkowych narzędzi został przedstawiony w Zaleceniu Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego z 4 kwietnia 2013 r. w sprawie celów pośrednich i instrumentów polityki makroostrożnościowej (ERRS/2013/1), DzUrz UE C 1701 z 15 czerwca 2013 r. Piszą o nich także P. Bańbuła, Polityka makroostrożnościowa: przesłanki, cele, instrumenty i wyzwania, „Materiały i Studia”, nr 298, Instytut Ekonomiczny NBP, Warszawa 2013, s. 71-83 oraz S.G. Hanson, A.K. Kashyap, J.C. Stein, A Macroprudential Approach to Financial Regulation, “Journal of Economic Perspectives”, 2011, vol. 25(1), s. 3-28. 26 M. Brzozowski, CRDIV, CRR…, op. cit., s. 14. 27 A. Nadolska, Miejsce i rola organu nadzoru makroostrożno- ściowego w europejskim i krajowym systemie nadzoru nad rynkiem finansowym, „Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych”, 2014, vol. XI, s. 16. 28 ESRB Recommendation on the macro-prudential mandate of national authorities (ESRB/2011/3). Follow-up Report – Overall assessment, ESRB, Frankfurt am Main 2014. 29 Szerzej na ten temat R. Grzeszczak, M. Słok-Wódkowska, Europejski system nadzoru finansowego a unijny mandat krajowych organów nadzoru – wybrane aspekty, „Wiadomości Ubezpieczeniowe”, 2015, nr 1, s. 81–95. 30 Przykładem są nadmierne akcje kredytowe w Hiszpanii i Irlandii w okresie przedkryzysowym, przy braku takich zjawisk w Niemczech i Europie Środkowo-Wschodniej. Z kolei kryzysowi realnej sfery gospodarki Grecji towarzyszy stosunkowo szybki wzrost gospodarczy Polski i Malty. 30 31 Są to publikacje ukazujące się pod tytułem ESRB Risk Dashboard i dostępne na stronie: http://www.esrb.europa.eu/pub/rd/html/ index.en.html 32 R. Woreta, Uczestnictwo polskich banków w edycji 2014 ogólnoeuropejskich testów warunków skrajnych, „Unia Europejska.pl”, 2014, nr 5 (228), s. 28-36. 33 EIOPA Insurance stress test 2014, EIOPA, Frankfurt am Main 2014. 34 M. Collin, M. Druant, S. Ferrari, Macroprudential policy in the banking sector: framework and instruments, NBB Financial Stability Review, NBB, Brussels, 2014, s. 81, 94. n FIRMY RODZINNE W PERSPEKTYWIE UNIJNEJ Jan Klimek, Jacek Lipiec* Firmy rodzinne nie były dotąd w dostatecznym stopniu dostrzegane przez instytucje unijne. W listopadzie 2009 r. Komisja Europejska opublikowała drugie i ostatnie, jak dotychczas, sprawozdanie końcowe grupy ekspertów na temat firm rodzinnych. Do 2015 r. niewiele jednak zrobiono na rzecz tych podmiotów1. Zważywszy na fakt, że firmy rodzinne stanowią około 60% wszystkich firm europejskich i dają pracę prawie połowie zatrudnionych w Unii Europejskiej2, nie można o nich zapominać przy formułowaniu strategii oraz programów unijnych. W istocie Komisja Europejska coraz częściej zwraca uwagę na te podmioty. Nawiązała do nich na przykład w Planie Działania na rzecz Przedsiębiorczości do 2020 r. w kontekście wyzwań, które należy podjąć, aby pobudzić ducha przedsiębiorczości (rodzinnej) w Europie3. Jak na razie są to jednak tylko okazjonalne wzmianki. Z powodu liczebności oraz znaczenia firm rodzinnych w państwach członkowskich UE i w ogóle na świecie, należałoby poświęcić tym podmiotom więcej uwagi. Z tego też względu, z inicjatywy Jacka Krawczyka – przewodniczącego Grupy Pracodawców w Europejskim Komitecie Ekonomiczno-Społecznym (EKES) oraz Jana Klimka, współautora artykułu, a równocześnie członka i sprawozdawcy tej grupy – 22 stycznia 2015 r. powołano Grupę INT/765, której celem jest opracowanie opinii na temat firm rodzinnych. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie działań instytucji unijnych na rzecz firm rodzinnych. Działania te pokazano przez pryzmat procesu przygotowywania oraz sporządzenia opinii w sprawie takich firm w Europejskim Komitecie Ekonomiczno-Społecznym. Omawiając rozwiązania stosowane w firmach rodzinnych, autorzy odnieśli się tylko do rozwiązań legislacyjnych państw członkowskich, które mogłyby być wykorzystane do przyjęcia dyrektywy unijnej w odniesieniu do firm rodzinnych. Firmy rodzinne – problemy z definicją Punktem wyjścia do analizy przedsiębiorstw rodzinnych – i nie tylko rodzinnych – jest przyjęcie jednoznacznej defi- Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 nicji firmy rodzinnej. Dyscyplina badawcza związana z firmami rodzinnymi rozwinęła się stosunkowo niedawno i dlatego nie wypracowano jeszcze wiążącej definicji, co utrudnia prowadzenie badań komparatywnych. Należy jednak nadmienić, że w światowym obiegu naukowo-badawczym istnieje kilkadziesiąt definicji firm rodzinnych, przy czym najczęściej wykorzystywane są dwie: (1) Dennisa Jaffego oraz (2) Johna Davisa i Renato Tagiuriego4. Pierwszy z nich uznaje za firmę rodzinną „jednostkę, w której dwóch lub więcej członków rodziny dzieli pracę i własność”5. Z kolei J.A. Davis i R. Tagiuri przez firmę rodzinną rozumieją „organizację, w której dwóch lub więcej członków rodziny ma wpływ na kierownictwo firmy poprzez: wykorzystanie związków pokrewieństwa, pełnienie funkcji kierowniczej lub prawo własności”6. Analizując firmy rodzinne w krajach UE, należałoby jednak powoływać się na definicję zaproponowaną w dokumencie opracowanym przez wspomnianą wcześniej grupę ekspercką Komisji Europejskiej (ramka 1). Zaproponowała ona przyjęcie tej definicji po sporządzeniu ekspertyzy firm rodzinnych. Ramka 1 Firmę, bez względu na rozmiar, należy uważać za rodzinną, jeżeli: –– większość głosów jest w posiadaniu osoby (osób) fizycznej, która założyła firmę albo nabyła udziały w firmie, lub w posiadaniu jej małżonka, rodziców, dzieci albo bezpośrednich spadkobierców dzieci; –– głosy większościowe mogą być bezpośrednie lub pośrednie; –– przynajmniej jeden przedstawiciel rodziny albo krewny jest zaangażowany w zarządzanie lub administrowanie firmą; –– w przypadku spółek notowanych na giełdzie mówi się o firmie rodzinnej, jeśli rodzina założyła lub nabyła udziały w firmie lub jej potomkowie posiadają 25% głosów wynikających z posiadanego kapitału. Źródło: Sprawozdanie końcowe grupy ekspertów: Overview of family-business-relevant issues: research, networks, policy measures and existing studies, Komisja Europejska, listopad 2009 r. Definicja ta nie została jednak powszechnie przyjęta w państwach członkowskich i jest wykorzystywana przez badaczy jedynie dobrowolnie. Definicję tę promuje federacja European Family Businesses z siedzibą w Brukseli, która także aktywnie wspiera inne działania na rzecz firm rodzinnych w UE, m.in. proponuje, aby Eurostat zaczął pozyskiwać dane statystyczne o firmach rodzinnych w oparciu o tę definicję7. Notabene, nie odnotowano na świecie działań zmierzających do opracowania statystycznego firm rodzinnych, z wyjątkiem Centralnego Urzędu Statystycznego w Irlandii, który wydał publikację „Family Business in Ireland – Services Sector 2005”. Warto odnotować przy tej okazji, że Główny Urząd Statystyczny w Warszawie podjął działania zmierzające do zbadania firm rodzinnych, jednak wyniki tych działań poznamy dopiero w 2017 r. Definicję firm rodzinnych według grupy eksperckiej Komisji Europejskiej należałoby uzupełnić o kryterium czasu (ciągłości) funkcjonowania firmy rodzinnej. Firmy rodzinne prowadzą bowiem działalność w taki sposób, aby zagwarantować firmie ist- Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 nienie w długim horyzoncie, tj. przez wiele pokoleń. Osiągają to poprzez reinwestowanie zysków oraz akumulację kapitału, co w literaturze zyskało miano tzw. kapitału cierpliwego (ang. patient capital). Angela Merkel – kanclerz Niemiec – uwydatniła tę cechę firm rodzinnych stwierdzając, że: „Firmy rodzinne myślą w perspektywie długoterminowej. Istnieją i chcą istnieć długo; oznacza to że zarządzają w sposób zrównoważony”8. Doświadczenia państw członkowskich we wspieraniu firm rodzinnych Państwa członkowskie UE w mniejszym bądź większym stopniu podejmują różne działania na rzecz wspierania i rozwijania firm rodzinnych. Warto przyjrzeć się konkretnym rozwiązaniom, gdyż mogą one służyć jako punkty odniesienia dla innych krajów, nie tylko członkowskich. Przyglądając się działaniom na rzecz wspierania firm rodzinnych należy bez wątpienia odwołać się do bogatego doświadczenia Hiszpanii, a w szczególności do badań Miguela Gallo z IESE Business School, który jako jeden z pierwszych na świecie przeniósł tematykę firm rodzinnych na grunt naukowy. Z jego bogatego doświadczenia oraz działalności na rzecz wspierania firm rodzinnych warto wymienić położenie podwalin pod rodzinny nadzór właścicielski, który został nawet uwzględniony przez Senat hiszpański9. W Hiszpanii firmy rodzinne wspiera również Ministerstwo Przemysłu, Energii oraz Turystyki. W przewodniku o małych i średnich firmach rodzinnych zdefiniowało ono firmę rodzinną jako „przedsiębiorstwo, którego istotna część własności należy do jednej lub wielu rodzin oraz którego członkowie mają wpływ na decyzje podejmowane przez zarząd oraz organa administracyjne firmy”10. Działania w podobnym nurcie podjęło także Ministerstwo Handlu i Przemysłu Finlandii, które zawiązało specjalną grupę zajmującą się przedsiębiorczością rodzinną11. Przedstawiona już definicja firmy rodzinnej zaproponowana przez ekspertów Komisji Europejskiej (ramka 1) została wypracowana właśnie przez tę fińską grupę roboczą, której pracami kierował Philip Aminoff – prezes Rady Dyrektorów koncernu rodzinnego Electrosonic Oy Ab. Państwa członkowskie mogą definiować firmy rodzinne w różnych regulacjach i dokumentach prawnych, jak np. we Włoszech zrobiono to w kodeksie cywilnym. Włoski kodeks cywilny wprowadza wymóg istnienia więzi rodzinnych oraz nieustannej pracy (modo continuativo) na rzecz rodziny czy też firmy rodzinnej, którego spełnienie upoważnia członka rodziny do czerpania korzyści w postaci udziałów we własności oraz zyskach12. W Kodeksie tym mówi się również, że członek rodziny, który przyczynia się do wzrostu aktywów oraz wartości niematerialnych (goodwill), powinien otrzymać za to odpowiednią gratyfikację zależną od wielkości oraz jakości wkładu własnego. Decyzje w sprawie podziału zysków oraz inne dotyczące firmy i jej sprzedaży powinny być podejmowane większością głosów. Rumuński Parlament przyjął w 2004 r. ustawę o prowadzeniu działalności przez osoby indywidualne oraz firmy (a dosłownie stowarzyszenia) rodzinne (asociaţiilor familiale)13. W pierwszych czterech artykułach tej ustawy omawia 31 się działalność gospodarczą o dowolnym charakterze (z wyłączeniem działalności regulowanej odrębnymi ustawami), która może być prowadzona przez osoby indywidualne oraz firmy rodzinne z Unii Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Firma rodzinna może być założona przez osobę fizyczną i obejmować członków rodziny (art. 1). Artykuł drugi tej ustawy precyzuje, że przez członków rodziny należy rozumieć osoby związane więziami rodzinnymi – zstępnych do czwartego stopnia włącznie – a także określa dolną granicę wieku przynależności do firmy na 16 lat. Czwarty stopień w odniesieniu do zstępnego wynika bezpośrednio z rumuńskiego Kodeksu cywilnego (rozdział dotyczący dziedziczenia)14. Nieco inne podejście stosuje Kodeks cywilny Litwy, który odwołując się do wspólnoty małżeńskiej uznaje, że firmę założoną w trakcie związku małżeńskiego należy traktować jako wspólnotę rodzinną15. Dodatkowo nadmienia, że jeśli jedno ze współmałżonków prowadziło firmę przed zalegalizowaniem związku małżeńskiego, wówczas jako wspólnotę małżeńską należy traktować przychody tej firmy od chwili zawarcia związku. W kodeksie litewskim uregulowano również kwestie związane z zarządzaniem majątkiem wspólnotowym (art. 3.97) oraz przekazywania darowizn na dowolnego współmałżonka (art. 3.99). Z doświadczeń niektórych innych państw członkowskich UE wynika, że firmy rodzinne mogą stanowić trzon działalności rolniczej, czego przykładem są Polska i Węgry. W Polsce pojęcie gospodarstwa rodzinnego wprowadzono ustawą o kształtowaniu ustroju rolnego z 2003 r. Zgodnie z tą ustawą, gospodarstwo, aby mogło być uznane za gospodarstwo rodzinne, powinno spełnić szereg wymogów prawnych (ramka 2), dotyczących samego gospodarstwa rolnego (m.in. w odniesieniu do areału) oraz innych dodatkowych kryteriów, jak np. potwierdzone kwalifikacje. Ramka 2 Art. 5.1. Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne: 1) prowadzone przez rolnika indywidualnego, 2) w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha. 2. Przy ustalaniu powierzchni użytków rolnych, o której mowa w ust. 1 pkt 2, będących przedmiotem współwłasności uwzględnia się powierzchnię nieruchomości rolnych odpowiadających udziałowi we współwłasności takich nieruchomości, a w przypadku współwłasności łącznej uwzględnia się łączną powierzchnię nieruchomości rolnych stanowiących przedmiot współwłasności. 3. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do ustalania powierzchni użytków rolnych będących przedmiotem współposiadania samoistnego oraz współposiadania na podstawie użytkowania wieczystego lub na podstawie umowy dzierżawy. Źródło: Ustawa z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (DzU 2003, nr 64, poz. 592). Należy nadmienić, że powyższa definicja gospodarstwa rodzinnego jest węższa od definicji gospodarstwa 32 rolnego podanej w Kodeksie cywilnym (art. 553), zgodnie z którą „za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego”. Jednym z celów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego jest poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych, a zatem tworzenie nowych gospodarstw rodzinnych oraz powiększanie już istniejących (prawo pierwokupu). Omawiając sprawy firm rodzinnych w Polsce nie sposób pominąć roli, jaką odegrała Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) w działaniach na rzecz tych podmiotów. Wsparcie PARP polegało m.in. na opracowaniu programów szkoleniowych na podstawie wyników ogólnopolskiego badania firm rodzinnych przeprowadzanego w 2009 r. Z szacunków PARP wynika, że w Polsce istnieje 36% podmiotów rodzinnych w sektorze mikro, małych i średnich firm16. Na Węgrzech również zdefiniowano oraz określono warunki funkcjonowania rolniczej firmy rodzinnej (családi gazdaság). Pod pojęciem rodzinnego gospodarstwa rolnego rozumie się posiadanie przez członka rodziny – podobnie jak w ustawodawstwie polskim – użytków rolnych o powierzchni nieprzekraczającej łącznie 300 ha oraz jego pracę w pełnym wymiarze czasowym, z możliwością otrzymywania wsparcia przez członków rodziny17. W innych państwach członkowskich UE możemy odnaleźć regulacje związane z firmami rodzinnymi w różnych specyficznych dokumentach. Przykładowo w ustawodawstwie duńskim kontekst przedsiębiorczości rodzinnej odnosi się do zatrudniania młodocianych. W rozporządzeniu dotyczącym zatrudniania oraz odbywania praktyk przez młodzież mówi się, że praca młodzieży w gospodarstwach prywatnych czy firmach rodzinnych podlega bezpośrednio rozporządzeniu o zatrudnianiu młodocianych18. W przypadku, gdy praca taka ma charakter okazjonalny bądź krótkoterminowy, nie podlega ona temu rozporządzeniu, jednak z zastrzeżeniem, że zlecający pracę ściśle przestrzega wymogów bezpieczeństwa oraz bezpośrednio sprawuje pieczę nad młodocianymi pracownikami. Powyższe przykłady pokazują, że rozwiązania legislacyjne w państwach członkowskich UE mogą w różnym stopniu wspierać przedsiębiorczość rodzinną. Można jednak zauważyć, że bez względu na specyfikę legislacyjną wytworzyła się potrzeba kształcenia w zakresie szeroko rozumianej przedsiębiorczości rodzinnej. Zarówno edukacja publiczna, jak i prywatna dostrzegły niszę na kształcenie przedsiębiorców rodzinnych i starają się ją w mniejszym bądź większym stopniu zaspokajać. Znaczenie tego rodzaju kształcenia wzrasta, gdy wspierają je przedsiębiorcy rodzinni, którzy odnieśli znaczące sukcesy, jak np. Antoine Seillère, który stał się mecenasem INSEAD-u we Francji, Stephan Schmidheiny – IMD w Szwajcarii czy Marek Roleski – Szkoły Głównej Handlowej w Polsce. Oczywiście istnieje wiele więcej renomowanych szkół (uniwersytetów) biznesu, które przedstawiają oferty edukacji dla przedsiębiorców rodzinnych. Do takich zaliczyć można z pewnością programy Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 oferowane przez Uniwersytet w Bordeaux, który oferuje kurs Master 2 professionnel: Gouvernance des entreprises familiales et patrimoniales, IESE Business School z programem edukacji ustawicznej, ESADE z programem Executive Education, czy też Cyprus International Institute of Management z Akademią Firm Rodzinnych. W zakresie tematyki rodzinnej zaczęły także kształcić instytucje rządowe oraz stowarzyszenia ogólnoświatowe zrzeszające przedsiębiorców rodzinnych. Przykładem instytucji rządowej, która dostrzegła potrzebę kształcenia przedsiębiorców rodzinnych może być Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP). Warto podkreślić, że organizowane i oferowane przez PARP programy szkoleniowe były poprzedzone ogólnopolskim badaniem firm rodzinnych, przeprowadzonym w celu zdiagnozowania ich potrzeb – w tym potrzeb szkoleniowych. Odnośnie do ogólnoświatowych stowarzyszeń należy natomiast stwierdzić, że istnieją dwa takie stowarzyszenia, które zrzeszają i kształcą przedsiębiorców rodzinnych – Family Business Network z siedzibą w Lozannie (posiada oddział w Polsce) oraz Family Firm Institute z siedzibą w Bostonie. Prace legislacyjne na rzecz firm rodzinnych, podejmowane przez państwa członkowskie i wspierane wysiłkami sektora edukacyjnego oraz działalnością stowarzyszeń, doprowadziły do zwrócenia uwagi instytucji unijnych na te podmioty. W efekcie zostało przygotowane kompleksowe opracowanie (opinia) Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie jako źródła ponownego wzrostu gospodarczego i lepszych miejsc pracy (szerzej omówione w dalszej części niniejszego artykułu). Firmy rodzinne w dokumentach unijnych Najważniejszymi dokumentami unijnymi poświęconymi w pełni firmom rodzinnym są: 1. Sprawozdanie końcowe pod redakcją Irene Mandl – Overview of Family Business Relevant Issues, KMU Forschung Austria, 2008 r., 2. Sprawozdanie końcowe grupy ekspertów - Overview of family-business-relevant issues: research, networks, policy measures and existing studies, Komisja Europejska, listopad 2009 r. W raporcie Irene Mandl omawia się firmy rodzinne w dość kompleksowy sposób. Jej zespół szczegółowo scharakteryzował fenomen firm rodzinnych – nie wykluczając dywagacji definicyjnych. Przedstawiono funkcjonowanie firm rodzinnych w Europie w kontekście ich oddziaływania gospodarczego oraz instytucjonalnego. Efektem prac zespołu były rekomendacje, które zachęcały do podjęcia szeregu działań wspierających firmy rodzinne: wypracowania operacyjnej definicji firmy rodzinnej, badania i propagowania wyników badań o firmach rodzinnych, tworzenia oraz doceniania na szczeblu unijnym organizacji reprezentujących interesy firm rodzinnych, Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 szkolenia przedsiębiorców oraz sukcesorów w zakresie sukcesji, obniżenia/zniesienia podatku od dziedziczenia, ułatwienia dostępu do źródeł finansowania, bez konieczności utraty kontroli nad firmą, podniesienia świadomości oraz finansowania procesu wdrażania rodzinnego nadzoru nad firmą, wspierania edukacji z zakresu przedsiębiorczości oraz zarządzania zorientowanej na firmy rodzinne, wspierania firm, które akumulują zyski, przeprowadzenia kampanii wizerunkowej firm rodzinnych. Drugie sprawozdanie dotyczące firm rodzinnych przygotowane zostało w 2009 r. przez ekspertów Komisji Europejskiej. W sprawozdaniu tym poruszono również kwestie definicyjne, które są istotne ze względu na prowadzenie analiz porównawczych oraz oferowanie skutecznej pomocy, jeśli taka byłaby konieczna. Omówiono także wyzwania stojące przed firmami rodzinnymi oraz przytoczono opracowania Komisji, które mogą być przydatne w działalności firm rodzinnych, np. poświęcone wspieraniu młodych przedsiębiorców czy organizowaniu tygodnia przedsiębiorczości. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie są to zalecenia czy regulacje adresowane bezpośrednio do firm rodzinnych. Eksperci Komisji – w odróżnieniu od zespołu I. Mandl – zarekomendowali przyjęcie oraz stosowanie przez państwa członkowskie konkretnej definicji firmy rodzinnej (ramka 1). W sprawozdaniu wzywa się Komisję do promowania oraz dzielenia się informacjami o firmach rodzinnych, publikując w dokumencie przykłady dobrych praktyk. Dodatkowo zachęca się rządy poszczególnych krajów, aby wspierały firmy rodzinne korzystając z różnych dostępnych im instrumentów, np. rozwiązań podatkowych. Sprawozdanie ekspertów – podobnie jak sprawozdanie Irene Mandl – wskazuje istotną rolę jaką mają do odegrania organizacje oraz instytucje reprezentujące i wspierające interesy środowiska firm rodzinnych. Poza omówionymi wyżej dwoma kompleksowymi dokumentami analizującymi problemy firm rodzinnych znaleźć można jedynie wzmianki o tego typu firmach w innych dokumentach unijnych, a także projekt sprawozdania przygotowywanego przez Parlament Europejski (będzie o nim mowa w dalszej części artykułu). Wzmianka o przedsiębiorstwie rodzinnym pojawia się w rozporządzeniu Komisji Europejskiej nr 70 z 2001 r.19, w którym przywołuje się definicję mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Jednak w dokumencie tym nie konkretyzuje się, co należy rozumieć przez przedsiębiorstwo rodzinne, a jedynie stwierdza ogólnikowo, że: „za przedsiębiorstwo uważa się podmiot prowadzący działalność gospodarczą bez względu na jego formę prawną. Zalicza się tu w szczególności osoby prowadzące działalność na własny rachunek oraz firmy rodzinne zajmujące się rzemiosłem lub inną działalnością, a także spółki lub konsorcja prowadzące regularną działalność gospodarczą”20. Mimo iż rozporządzenie to nie definiuje firmy rodzinnej, to wskazuje na rzemiosło, które stanowi środowisko naturalne dla tych firm. 33 Instytucje unijne, omawiając źródła i możliwości wzrostu gospodarczego czy też szukając remedium na kryzysy, zauważają, że pozytywną rolę mogą w nich odegrać firmy rodzinne. Parlament Europejski, który rozpatrywał decyzję Rady w sprawie wytycznych dla polityki zatrudnienia w państwach członkowskich, zasugerował m.in. udzielanie firmom rodzinnym mikrokredytów, które – jego zdaniem – zwiększą konkurencyjność oraz przyczynią się do wzrostu gospodarczego21. Unia Europejska podejmowała też działania wspierające regiony, kraje czy bezpośrednio podmioty rodzinne. Jako przykład można podać wsparcie ze środków unijnych (na podstawie rezolucji TIC/1223/2003) udzielone na prośbę władz Katalonii z przeznaczeniem na „pomoc dla firm rodzinnych na opracowywanie planów dziedziczenia”22. W wielu krajach zauważa się mniejsze uprzywilejowanie kobiet w stosunku do mężczyzn. Z tego też powodu instytucje unijne starają się wprowadzać regulacje, które zwracają uwagę na potrzeby kobiet i konieczność podejmowania działań na ich rzecz. Z inicjatywą taką wystąpił m.in. Parlament Europejski, który w swojej rezolucji odniósł się do roli kobiet w firmach rodzinnych23. Parlament zwraca w niej uwagę na konieczność podejmowania działań mających na celu osiągnięcie równowagi praw mężczyzn i kobiet. W szczególności powinno się oferować wsparcie dla kobiet w rozpoczynaniu własnej działalności. Z racji pełnionych funkcji rodzicielskich może być im trudniej ją podejmować. W przypadku, gdy takie wsparcie będzie efektywne, kobiety będą mogły nie tylko osiągać niezależność finansową i zawodową, ale również przyczynić się do odwrócenia niekorzystnego trendu demograficznego. Parlament odniósł się również do praktyki powszechnego uprzywilejowywania potomków płci męskiej w przekazywaniu firmy, sugerując zaprzestanie dyskryminacji kobiet. Inny problem może wynikać z faktu, że małe sklepy działające w branży spożywczej – często prowadzone przez rodziny – nie są w stanie sprostać sile nowoczesnych supermarketów. W Polsce liczba supermarketów od wielu lat systematycznie rośnie, czego wynikiem jest postępujący spadek liczby sklepów ogólnospożywczych24. W małych firmach rodzinnych tradycje wytwórcze przekazywane są zazwyczaj z pokolenia na pokolenie, a rodzina dokłada wszelkich starań, aby produkty wytwarzane były z najwyższą starannością i dbałością o jakość. Wobec powyższego pozytywnie należy odnieść się do działań instytucji unijnych wspierających tych przedsiębiorców w różny sposób, np. poprzez ochronę oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów, jak w przypadku gofio canario (mączka otrzymywana ze zmielenia prażonych zbóż, stanowiąca podstawę diety Guanczów)25. Kończąc przedstawianie dokumentów unijnych odnoszących się do firm rodzinnych, należy pozytywnie odnotować zaangażowanie Parlamentu Europejskiego, który w 2014 r. przygotował projekt sprawozdania w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie. Prace nad tym sprawozdaniem koordynuje niemiecka europosłanka Angelika Niebler26. W projekcie sprawozdania podkreśla się doniosłą oraz dobroczynną rolę firm rodzinnych dla gospodarek nadmieniając, że są one społecznie odpowiedzialne wobec 34 pracowników, rozwijają się w sposób bardziej zrównoważony i długofalowy niż firmy nierodzinne, tworzą i utrzymują miejsca pracy oraz podnoszą ogólną konkurencyjność. W związku z tym zaapelowano do państw członkowskich o odpowiednie wsparcie tych firm, np. poprzez regulacje podatkowe oraz spadkowe. Warto podkreślić, że w sprawozdaniu nawołuje się również do rewizji obecnej definicji MSP w kierunku kryteriów jakościowych, aby można było łatwiej definiować przedsiębiorstwo rodzinne. Należy docenić fakt, że autorzy tego sprawozdania zaapelowali do Komisji, aby utworzyła stałą grupę roboczą, która zajmowałaby się przedsiębiorstwami rodzinnymi. Należy jednak podkreślić, że dwa wspomniane wcześniej sprawozdania poświęcone firmom rodzinnym, przygotowane pod koniec pierwszej dekady XXI wieku, projekt sprawozdania Parlamentu Europejskiego oraz pojedyncze wzmianki o firmach rodzinnych pojawiające się w dokumentach unijnych wydają się być niewystarczające wobec siły oraz znaczenia firm rodzinnych w Unii Europejskiej. Z tego też względu pozytywnie należy się odnieść do inicjatywy Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, który podjął wysiłki w celu opracowania opinii, która w sposób kompleksowy ukazała te podmioty w kontekście ich potrzeb oraz wskazała decydentom unijnym sposoby możliwego ich wsparcia. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny a problemy firm rodzinnych Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny prowadzi działalność na podstawie art. 13 Traktatu o Unii Europejskiej oraz przepisów art. 300-304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Bieżące działania operacyjne prowadzone są w oparciu o regulamin wewnętrzny. Komitet wypełnia ważne zadanie wspierania wartości integrujących członków wspólnoty oraz angażowania społeczeństwa poprzez wysłuchiwanie głosu reprezentantów różnych jego grup, a mianowicie: (1) pracodawców, (2) pracowników, oraz (3) grup różnych interesów, np. związków rzemiosła. Działalność EKES realizowana jest poprzez wydawanie opinii z własnej inicjatywy oraz na potrzeby instytucji unijnych (Rady, Komisji Europejskiej bądź Parlamentu Europejskiego), przy czym mogą one mieć charakter obowiązkowy (określone dziedziny wynikające z traktatów unijnych) lub nieobowiązkowy. Prace nad opinią prowadzone są w grupach kilku – kilkunastoosobowych, które koordynują sprawozdawcy, mogący korzystać ze wsparcia ekspertów. W skład EKES wchodzi 353 członków, z czego 21 z Polski. W ramach swoich uprawnień EKES podjął (po wcześniejszych wzmiankowanych tylko odniesieniach) decyzję o sporządzeniu w 2015 r. opinii o firmach rodzinnych. Odniesienia EKES do przedsiębiorstw rodzinnych Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny w swojej dotychczasowej działalności odnosił się do firm rodzinnych w różnych opiniach, przy czym były to raczej wzmianki. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 EKES uznał, że należy pomagać firmom rodzinnym w czasach kryzysu, ale także promować sukcesję firm rodzinnych. „Z przeprowadzanych w Europie badań wynika, że około 1/3 europejskich przedsiębiorców, głównie właścicieli firm rodzinnych, odejdzie w ciągu najbliższych 10 lat. Ocenia się, że zjawisko to dotknie blisko 690 tys. przedsiębiorstw, zatrudniających w sumie 2,8 mln pracowników. Należy zatem promować przejmowanie przedsiębiorstw jako cenną alternatywę wobec zakładania zupełnie nowej firmy”27. Z kolei podczas sesji plenarnej w 2005 r. debatowano na temat wkładu branży turystycznej w ożywienie społeczno-gospodarcze obszarów kryzysowych28. EKES zwrócił wówczas uwagę na fakt, że kryzysy dotykają przede wszystkim obszary monotoniczne, dlatego też sugerował rozwijanie na nich działalności turystycznej, która ze względu na swoją wszechstronność pozwoliłaby zdywersyfikować te obszary. Okazało się również, że branża turystyczna zdominowana jest przez podmioty rodzinne. EKES podkreślił, że turystyka może być również panaceum na kryzysy występujące na obszarach wiejskich, gdzie znajduje się znaczący odsetek samozatrudnionych w branży turystycznej, którzy są wspomagani przez członków rodziny. EKES zauważył, że kolejną branżą zdominowaną przez firmy rodzinne, która znalazła się w sytuacji kryzysowej i wymaga pomocy, jest rybołówstwo29. Uznał, że środki proponowane przez Komisję na wsparcie tego sektora nie są wystarczające, gdyż dominującą rolę odgrywają w rybołówstwie firmy rodzinne posiadające zazwyczaj jeden statek rybacki. Dodatkowo działają one na ograniczonym akwenie przy ograniczonych środkach oraz restrykcyjnych regulacjach. Wobec takich ograniczeń osiągnięcie rentowności przez te podmioty może być bardzo trudne, o ile w ogóle możliwe. Sektor motoryzacyjny, a w szczególności rodzinne mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa dominujące w Europie Południowej, stanowi kolejną branżę zdominowaną przez firmy rodzinne i wymagającą zdaniem EKES wsparcia – głównie po wyniszczeniach będących skutkiem ostatniego kryzysu30. Podobnie EKES zareagował w sprawie dwukołowych pojazdów silnikowych31. Zdaniem EKES przemysł motoryzacyjny wymaga wsparcia finansowego z powodu drastycznego załamania popytu po kryzysie z lat 2008-2009. Ostatni kryzys dotknął wiele więcej branż niż wymienione wcześniej rybołówstwo czy przemysł motoryzacyjny i EKES w miarę swoich możliwości stara się wspomagać również te branże. W wielu z nich działają mniejsze, rodzinne przedsiębiorstwa, które znacznie ucierpiały w wyniku kryzysu. Z racji tego, że firmy rodzinne wykazują inną specyfikę funkcjonowania niż firmy nierodzinne, EKES podjął decyzję o przygotowaniu opinii w całości poświęconej tym właśnie firmom. Projekt opinii EKES w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych Artykuł 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego EKES stanowi, że „Komitet jest zwoływany przez Przewodniczącego na wniosek Prezydium i za zgodą większości członków w celu wydania z własnej inicjatywy opinii we wszystkich sprawach dotyczących Unii Europejskiej, dziedzin jej polityki Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 i możliwości ich rozwoju”32. Dostrzegając specyficzne potrzeby środowiska firm rodzinnych z państw członkowskich oraz niewielkie dotychczasowe działania instytucji unijnych na rzecz tych firm, Jacek Krawczyk (przewodniczący Grupy Pracodawców w EKES) oraz Jan Klimek (członek i sprawozdawca tej grupy) zainicjowali 22 stycznia 2015 r. prace zmierzające do sporządzenia opinii w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie jako źródła ponownego wzrostu gospodarczego i lepszych miejsc pracy. Mając na uwadze ważną rolę EKES w oddolnym animowaniu środowisk, podjęto decyzję o przeprowadzeniu konsultacji społecznych. Konsultacje takie zostały zorganizowane 5 marca 2015 r. przez J. Klimka w Szkole Głównej Handlowej, z udziałem J. Krawczyka, który zachęcał zebranych do wyrażania opinii nt. warunków funkcjonowania firm rodzinnych. Udział w spotkaniu dwóch przedstawicieli EKES świadczy o wadze, jaką przywiązuje się do tej opinii. Nie można jednak pominąć ważnej roli, jaką odegrali przedstawiciele środowiska reprezentującego firmy rodzinne. To właśnie ich głosy oraz sugestie znalazły odzwierciedlenie w opinii. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele m.in.: stowarzyszenia Inicjatywa Firm Rodzinnych, Instytutu Biznesu Rodzinnego, Konfederacji Lewiatan, Polskiego Instytutu Dyrektorów, Związku Rzemiosła Polskiego, Mazowieckiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości, Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego Inżynierów i Techników Przemysłu Spożywczego, Kongregacji Przemysłowo-Handlowej, PwC oraz przedstawiciele wielu firm rodzinnych, świata nauki, a także banków. Na podstawie wypowiedzi uczestników spotkania oraz dodatkowo nadesłanych uwag i sugestii sporządzono wstępną opinię, którą 30 kwietnia 2015 r. poddano pod dyskusję w Brukseli. Projekt opinii konsultowany był również przez członków grupy INT (Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji) podczas kolejnego spotkania konsultacyjnego w Brukseli. Uwagi oraz sugestie z tego spotkania posłużyły jako podstawa do zaproponowania przez EKES ostatecznych działań wspierających firmy rodzinne w państwach członkowskich33: wprowadzenie kategorii firmy rodzinnej do statystyki europejskiej (Eurostat) oraz efektywne zbieranie informacji o firmach rodzinnych przez krajowe urzędy statystyczne; usprawnienie regulacji prawnych w zakresie transferu międzypokoleniowego firm rodzinnych, szczególnie w kontekście podatkowym, w celu ograniczenia narażania tych firm na kłopoty z płynnością finansową; promowanie rodzinnego klimatu organizacyjnego, którego cechą jest długoterminowe zatrudnianie; promowanie innowacyjności wśród firm rodzinnych, m.in. poprzez innowacyjne zamówienia publiczne; rozwijanie edukacji oraz promowanie badań w zakresie przedsiębiorczości rodzinnej; wspieranie rodzinnych gospodarstw rolnych oraz odbudowę przedsiębiorczości spółdzielczej, w szczególności zrzeszającej rodzinne podmioty; wprowadzenie ulg od reinwestowanych zysków oraz zasilanie firm rodzinnych kapitałem bez przyznawania mu prawa w głosowaniu; 35 aktywną współpracę na szczeblu unijnym z organizacjami reprezentującymi firmy rodzinne, np. w ramach stałej grupy eksperckiej. W dniu 14 lipca 2015 r. projekt opinii został poddany pod głosowanie w sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji. Dokument został przyjęty bez zastrzeżeń, z sugestiami kontynuowania prac na rzecz wspierania firm rodzinnych oraz ich otoczenia społeczno-gospodarczego. Świadczyć to może o dużej potrzebie wsparcia środowiska firm rodzinnych przez instytucje unijne. Uwagi końcowe Wybitny ekonomista John Maynard Keynes rzekł kiedyś, że „w długim okresie wszyscy będziemy martwi”, co urosło do miana jednego z jego najsławniejszych cytatów. Można tę wypowiedź odebrać jako sugestię, że nie zależało mu na losie przyszłych pokoleń, zważywszy na fakt, że był bezdzietny. W rzeczywistości było wręcz przeciwnie – starał się raczej pokazać w ten sposób, że rządy nie powinny ograniczać się do przygotowywania i realizowania założeń tylko na jedną kadencję wyborczą. Dał temu ewidentny wyraz w eseju, w którym próbował odpowiedzieć na zadane sobie pytanie: Jakie są możliwości ekonomiczne dla naszych wnuków?34 Jest to takie samo pytanie, jakie nieustannie zadają sobie rodziny, które prowadzą firmy. Prowadzą je nie dla własnego zbytku, ale z myślą o dzieciach, wnukach – w ogóle o przyszłych pokoleniach. Zastanawiają się, w jakim stanie będą przejmować firmę ich dzieci czy wnuki oraz jakie wówczas będą istniały możliwości gospodarcze, żeby te firmy dalej rozwijać. Opracowując opinię w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych Europejski Komitet Społeczno-Ekonomiczny pokazuje, że chce pomóc właścicielom firm rodzinnych, aby ich wnukom czy też wnuczkom było łatwiej i miały większe możliwości prowadzenia biznesu. 5 Ibidem. 6 Ibidem. 7 Family Business Statistics, European Family Businesses, June 2012, http://www.europeanfamilybusinesses.eu/ [dostęp: 15.7.2015]. 8 Merkel tritt Sorgen entgegen, http://www.bundeskanzlerin.de [dostęp: 15.7.2015]. 9 M.A. Gallo, S. Tomaselli (2006), Protocolo familiar: sus resultados, Family Business Consulting Group España, Fundación Rafael Escolá: España oraz Boletín Oficial de las Cortes Generales, Senado, 2001. 10 Dirección General de Política de la Pyme (DGPYME), Guía para la Pequeña y Mediana Empresa Familiar, 2003. 11 J. Heinonen, J.Toivonen, Perheyrityksen suomalaisessa yhteiskunnassa, [w:] Quo Vadis suomalainen perheyritys?, [red.] Jarna Heinonen, Publications of Turku School of Economics, 2003. 12 Codice Civile, Art. 230-bis. Impresa familiare. 13 LEGE nr 300, din 28 iunie 2004 privind autorizarea persoanelor fizice şi a asociaţiilor familiale care desfăşoară activităţi economice în mod independent. 14 Codul Civil, Titlul II - Mostenirea legala, Capitolul I - Dispozitii generale, Mostenitorii legali Art. 963. 15 Civilinis kodeksas, VIII-1864, 18.7.2000. 16 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Firmy rodzinne w polskiej gospodarce – szanse i wyzwania, 2009, s. 23, http://badania.parp.gov.pl/raport-z-badania-firmy-rodzinne, [dostęp: 27.7.2015]. 17 1994. évi LV. törvény, a termőföldről, I. Fejezet, Bevezetö Rendelkezések, 3. Par. E törvény alkalmazásában, pkt. h. 18 Arbejdsmiljølovgivningens anvendelse for elever i erhvervspraktik, nr 4.01.6, 1998 oraz Bekendtgørelse om unges arbejde nr 239, 6.4.2005. 19 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 70/2001 z 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw, DzUrz WE 10, 13.1.2001, z późn. zm. 20 Ibidem. * Dr hab. Jan Klimek, prof. nadzw. SGH, dyrektor Instytutu Przedsiębiorstwa, kierownik Zakładu Przedsiębiorstwa Rodzinnego w Szkole Głównej Handlowej, współtwórca opinii oraz sprawozdawca w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie jako źródła ponownego wzrostu gospodarczego i lepszych miejsc pracy. E-mail: [email protected]. Dr Jacek Lipiec, Zakład Przedsiębiorstwa Rodzinnego w Szkole Głównej Handlowej, współtwórca oraz ekspert pracujący nad opinią w sprawie firm rodzinnych. E-mail: [email protected]. 1 Sprawozdanie końcowe grupy ekspertów, Overview of family-business-relevant issues: research, networks, policy measures and existing studies, Komisja Europejska, listopad 2009 r. 2 Ibidem. 3 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Plan działania na rzecz przedsiębiorczości do 2020 r. Pobudzanie ducha przedsiębiorczości w Europie, COM(2012) 795 final, 9.1.2013 r. 4 J. Klimek, W rodzinnej firmie. Powstanie, rozwój, zagrożenia i szanse, Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa 2014, s. 7. 36 21 Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Rady w sprawie wytycznych dla polityk zatrudnienia w państwach członkowskich, COM(2006)0032 – C6-0047/2006 – 2006/0010(CNS). 22 Informacje przekazane przez państwa członkowskie doty- czące pomocy państwa przyznanej na mocy rozporządzenia Komisji (WE) nr 70/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw. 23 Przedsiębiorczość kobiet w małych i średnich przedsiębior- stwach, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 września 2011 r. w sprawie przedsiębiorczości kobiet w małych i średnich przedsiębiorstwach (2010/2275(INI))(2013/C 51 E/07). 24 Handel detaliczny artykułami spożywczymi w Polsce 2014. Analiza rynku i prognozy rozwoju na lata 2014-2019, raport firmy badawczej PMR. 25 Rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych „gofio canario”. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 26 Projekt sprawozdania w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie, 2014/2210(INI), Sprawozdawczyni: Angelika Niebler. 27 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie potencjału przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich (strategia lizbońska) (2007/C 256/03). 28 420 Sesja Plenarna w dn. 28-29.09.2005 r. Opinia Europej- skiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wkładu turystyki w ożywienie społeczno-gospodarcze obszarów dotkniętych kryzysem (2006/C 24/01). 29 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie poprawy sytuacji ekonomicznej w sektorze rybołówstwa, COM(2006) 103 wersja ostateczna. 30 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie rynku podzespołów i części oraz rynków niższego szczebla w sektorze motoryzacyjnym (opinia z inicjatywy własnej), (2009/C 317/05). Sprawozdawca: Gustav Zöhrer, Współsprawozdawca: José Custódio Leirião. 31 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Przemiany w przemyśle a perspektywy przemysłu dwukołowych pojazdów silnikowych w Europie” (opinia z inicjatywy własnej) (2010/C 354/05). Sprawozdawca: Virgilio Ranocchiari, Współsprawozdawca: Patrizio Pesci. 32 Regulamin Wewnętrzny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (wersja ujednolicona z dn. 14 lipca 2010 r.), Tytuł II. Funkcjonowanie Komitetu, Rozdział I. Zasięganie opinii Komitetu, Artykuł 29, ust. 2. 33 Projekt Opinii Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych w Europie jako źródła ponownego wzrostu gospodarczego i lepszych miejsc pracy, Sprawozdawca: Jan Klimek, INT/765, 7.7.2015 r. 34 J.M. Keynes, Essays in Persuasion, New York, W.W. Norton & Co., 1963. n UNIA EUROPEJSKA - KRAJE TRZECIE UKRAINA – UWIKŁANIE MIĘDZY LIBERALIZACJĄ HANDLU A PROTEKCJONIZMEM Ewa Kaliszuk* Na początku 2016 roku ma wejść w życie Pogłębiona i kompleksowa umowa o wolnym handlu (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement – DCFTA), stanowiąca część handlową układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Ukrainą1. Oznacza to, że Ukraina otworzy szerzej swój rynek dla towarów importowanych z państw członkowskich UE (Unia otworzyła swój ponad półtora roku wcześniej w wyniku jednostronnej liberalizacji – patrz ramka). W momencie wejścia umowy w życie Ukraina ma znieść cła importowe na prawie 83% wartości importu z UE2 (do końca 10-letniego okresu przejściowego – na 99,1% wartości importu z UE). Ponadto zobowiązała się do zniesienia większości ceł eksportowych, a także do wprowadzenia ułatwień w dostępie przedsiębiorców i inwestorów unijnych do ukraińskiego rynku usług i zamówień publicznych. Powstaje pytanie, czy szersze otwarcie na konkurencję zagraniczną nie wzmocni nastrojów protekcjonistycznych wśród ukraińskich producentów. Wprawdzie obecny poziom ochrony celnej jest relatywnie niski, a proces liberalizacji handlu rozłożono w czasie i wprowadzono pewne zabezpieczenia (o czym dalej), jednak istnieją przesłanki wskazujące, że z taką możliwością należy się liczyć. Po pierwsze, sytuacja gospodarcza Ukrainy jest ciągle bardzo trudna, o czym świadczą wskaźniki makroekonomiczne. Produkt krajowy brutto zmniejszył się w drugim Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 kwartale 2015 r. o blisko 15% (w porównaniu z analogicznym okresem 2014 r., w cenach stałych z 2010 r.). Znacznie zmalały też obroty handlowe z zagranicą. W pierwszym półroczu 2015 r. eksport towarów był o 35,0%, a usług o 25,9% mniejszy niż z pierwszym półroczu 2014 r., natomiast import odpowiednio o 38,5% i 24,4%3. Prognozy na 2016 r. nie wskazują na możliwość poprawy sytuacji. Nawet w optymistycznym scenariuszu rozwoju społeczno-gospodarczego przedstawionym przez rząd ukraiński w sierpniu 2015 roku wzrost PKB w 2016 r. nie przekroczy 2% (w pesymistycznym – PKB spadnie o 0,3%). W obu scenariuszach przewidziano ujemne saldo obrotów handlowych z zagranicą4. Po drugie, w latach 2009-2015 ukraińska Rada Najwyższa i rząd podejmowały liczne próby wprowadzenia środków mających na celu ochronę bilansu płatniczego bądź krajowych producentów, często pod naciskiem grup przemysłowo-finansowych kontrolujących niekiedy całe gałęzie przemysłu (tabele 1 i 4 )5. Działania te władze ukraińskie uzasadniały znaczną liberalizacją handlu w okresie poprzedzającym akcesję Ukrainy do WTO (o czym dalej) oraz radykalną zmianą sytuacji gospodarczej na skutek światowego kryzysu finansowego6. Ukraina zgodziła się na znaczną liberalizację handlu licząc, że szersze otwarcie ukraińskiego rynku na konkurencję zagraniczną doprowadzi do zwiększenia wymiany handlowej i da impuls rozwojowy gospodarce. Tak się jednak nie stało. Niedługo po przystąpieniu do WTO (16 maja 2008 r.) na Ukrainie wystąpił kryzys gospodarczy. Pogorszenie się sytuacji makroekonomicznej przypisywano otwarciu ukraińskiego rynku, chociaż była ona wynikiem wielu czynników, w tym niedokończonych reform wewnętrznych i turbulencji w gospodarce światowej, wywołanej światowym kryzysem finansowym. 37 Proces wdrażania pogłębionej i kompleksowej umowy o wolnym handlu UE-Ukraina W styczniu 2007 r. Rada Europejska upoważniła Komisję Europejską do rozpoczęcia negocjacji w sprawie zawarcia nowej umowy z Ukrainą, mającej zastąpić Układ o partnerstwie i współpracy (Partnership and Cooperation Agreement – PCA), który wszedł w życie w 1998 r. Rokowania w sprawie układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Ukrainą rozpoczęły się 18 lutego 2008 r., zaraz po zakończeniu procesu akcesyjnego Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu (5 lutego 2008 r.). Członkostwo Ukrainy w WTO było warunkiem wstępnym rozpoczęcia rozmów o DCFTA. Treść układu została zasadniczo uzgodniona w 2011 r. i parafowana w marcu 2012 roku7. Prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz nie zdecydował się jednak na podpisanie układu w listopadzie 2013 r. na szczycie w Wilnie, co w praktyce oznaczało wybór opcji integracji z Rosją i państwami Unii Celnej (Rosja, Białoruś i Kazachstan). Decyzja ta wywołała protesty antyrządowe na Majdanie. Doprowadziły one do obalenia urzędującego prezydenta pod koniec lutego 2014 r. W dniu 21 marca 2014 r. przedstawiciele UE i nowych władz ukraińskich podpisali część polityczną układu stowarzyszeniowego (weszła w życie tymczasowo w listopadzie 2014 r.). Aby wesprzeć gospodarkę ukraińską pogrążoną w wewnętrznym konflikcie, 14 kwietnia 2014 r. Unia Europejska podjęła decyzję o wcześniejszym, jednostronnym wprowadzeniu preferencji handlowych, przewidzianych w umowie DCFTA8. Weszły one w życie 22 kwietnia 2014 r. i miały być stosowane do momentu wejścia w życie części handlowej układu o stowarzyszeniu (ostatecznie albo tymczasowo), jednak nie dłużej niż do 1 listopada 2014 r. Część handlowa układu o stowarzyszeniu UE-Ukraina została podpisana 27 czerwca 2014 r.9 (ze strony Ukrainy podpisał ją Petro Poroszenko, nowy prezydent wybrany w wyborach 25 maja 2014 r.), a parafowana 16 września 2014 r. Cztery dni wcześniej Unia Europejska, po przeprowadzeniu trójstronnych konsultacji z Federacją Rosyjską i Ukrainą, podjęła decyzję o odroczeniu wejścia w życie jej postanowień do końca 2015 r. Było to duże ustępstwo na rzecz Rosji, ponieważ zgodnie z pierwotnym planem DCFTA miała obowiązywać od 1 listopada 2014 r., podobnie jak część polityczna. Podejmując tę decyzję, Unia wzięła pod uwagę trwający konflikt zbrojny we Wschodniej Ukrainie i groźby Rosji o wprowadzeniu sankcji handlowych wobec Ukrainy w sytuacji wdrożenia postanowień DCFTA w pierwotnie zaplanowanym terminie. W październiku 2014 r. Unia Europejska przedłużyła jednostronne koncesje w przywozie z Ukrainy do końca 2015 r.10 Źródło: J. Piotrowski, Skutki gospodarczo-handlowe wejścia w życie umowy o pogłębionej i całościowej strefie wolnego handlu UE-Ukraina dla polskiej gospodarki, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, 2014, niepublikowane opracowanie dla Ministerstwa Gospodarki. Tabela 1 Środki polityki handlowej Ukrainy ustanowione lub planowane w latach 2009-2015 wobec importua Rok 2009 Rodzaj środka Podstawa prawna podana w notyfikacji do WTO 2013 art. XII GATT 1994 (Ograniczenia dla zapewnienia równowagi bilansu płatniczego) oraz Uzgodnienie w sprawie postanowień GATT 1994 dotyczących bilansu płatniczego środki ochronne na samochody niezależnie od kraju Porozumienie w sprawie środków ochronnych pochodzenia i wywozu wniosek o renegocjację poziomu związania 371 linii art. XXVIII GATT 1994 (Zmiana zobowiązań) i Uzgodnienie o interpretacji taryfowych artykułu XXVIII GATT 1994 opłata utylizacyjna na samochody importowane . nie podano podstawy 2013 ograniczenia przywozu węgla koksującego i koksu 2015 dodatkowe opłaty celne w wysokości 5-10% 2012 2012 dodatkowa opłata celna w wysokości 13% Art. XX (Ogólne wyjątki) i art. XIII GATT 1994 (Niedyskryminacyjne zarządzanie ograniczeniami ilościowymi) art. XII GATT 1994 (Ograniczenia dla zapewnienia równowagi bilansu płatniczego) i Uzgodnienie w sprawie postanowień GATT 1994 dotyczących bilansu płatniczego (pkt 9) a Bez środków ochronnych przeciw nadmiernemu importowi i antydumpingowych (patrz tabela 3). Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentów WTO. Liberalizacja handlu w związku z akcesją do Światowej Organizacji Handlu Po uzyskaniu niepodległości na początku lat 90. XX w. Ukraina utrzymywała stosunkowo niskie cła importowe, ale stopniowo je podnosiła. Najwyższy poziom osiągnęły one w 1999 roku. Do 2001 r. cła w Ukrainie były wprowadzane na mocy dekretu Rady Ministrów, a stawki celne na impor- 38 towane towary zmieniały się nawet kilkakrotnie w ciągu roku (po 1999 r. rzadziej). W połowie 2001 r. weszła w życie ustawa „O taryfie celnej Ukrainy” nr 2371-III z 5 kwietnia 2001 r., na mocy której prawo do ustanawiania i zmiany ceł stało się wyłączną kompetencją Rady Najwyższej. Ustawę tę kilkakrotnie zmieniano. Najgłębsze zmiany w poziomie ochrony celnej nastąpiły w 2005 r. (wykres 1), gdy Rada Najwyższa trzykrotnie (w marcu, czerwcu i lipcu) obniżała Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 stawki celne, aby spełnić zobowiązania akcesyjne Ukrainy wobec WTO11. Ukraina zgodziła się bowiem na poważne koncesje wobec członków WTO, aby przyśpieszyć zamknięcie rokowań. Najważniejszymi elementami oferty Ukrainy w zakresie dostępu do rynku towarów były: przekształcenie stawek specyficznych i kombinowanych w stawki ad valorem, związanie stawek celnych na maksymalnym poziomie 10% dla większości towarów przemysłowych i 20% dla rolnych (wyjątki dla kilku towarów wrażliwych), przystąpienie do 16 z 19 inicjatyw sektorowych, w tym do Porozumienia w sprawie technik informacyjnych (Information Technology Agreement – ITA), stosowanie stawek klauzuli najwyższego uprzywilejowania (KNU) w imporcie ze wszystkich krajów WTO12. W wyniku negocjacji akcesyjnych ostatecznie ustalono, że średni poziom związanych (skonsolidowanych) stawek celnych dla towarów rolnych będzie wynosił 10,66%, a dla przemysłowych – 4,95%13. Wszystkie stawki zostały związane, przy czym w przypadku 226 pozycji taryfowych przewidziano okres przejściowy na dojście do poziomu końcowego związania (od 1 roku do 5 lat). Należy pamiętać, że na stopień otwartości ukraińskiego rynku, obok liberalizacji jednostronnej, wpływała także liberalizacja dwustronna na mocy umów o wolnym handlu (z krajami obszaru WNP, z krajami EFTA i in.). W rezultacie, w przywozie towarów na Ukrainę średnie stawki celne ważone są około dwukrotnie niższe niż średnie stawki związane i niższe niż średnie stawki stosowane (tabela 2). Wykres 1 Średnie stawki celne Ukrainy – związane i stosowane w latach 2004-2013 6WDZNL]ZLÇ]DQH 6WDZNLVWRVRZDQH Źródło: Opracowanie własne na podstawie: lata 2004-2005 – Ministerstwo Gospodarki Ukrainy, СТЕНОГРАМА. Круглого столу „Вступ України до СОТ: аграрна перспектива”, 7.12.2005, za: Ecorys, Global Analysis Report for the EU-Ukraine TSIA, 2007, s. 26; lata 2006-2013: WTO, Tariff Profiles. Tabela 2 Średnie importowe stawki celne Ukrainy, w % Rodzaj stawki Rok Ogółem Artykuły rolne Artykuły przemysłowe Stawka celna związana 2013 5,8 10,9 5,0 Stawka celna arytmetyczna stosowana 2013 4,5 9,2 3,8 Stawka celna ważona 2012 2,7 6,0 2,4 Źródło: WTO, Tariff Profiles 2014. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 39 Na zmianę warunków działania krajowych producentów wpływały również inne koncesje poczynione przez Ukrainę w procesie akcesji do WTO, m.in. pod silnym naciskiem UE, jak znaczne ograniczenie restrykcji w wywozie surowców (zakazów, kontyngentów, ceł, utrudnień w zwrocie podatku VAT od eksportu). Strategia „zatrzymania surowców w domu” (keep goods at home) miała zapobiec deindustrializacji Ukrainy i stworzenia z niej zaplecza surowcowego dla krajów zachodnich, a także zapewnić tanie surowce dla rozwijanej krajowej produkcji dóbr wyżej przetworzonych. Ukraina zobowiązała się znieść ograniczenia ilościowe (zboża) lub zastąpić je stopniowo obniżanymi cłami wywozowymi (złom metali nieżelaznych) oraz obniżyć cła wywozowe na nasiona roślin oleistych, bydło żywe, skóry zwierząt i złom żelazny. Zgodziła się ponadto otworzyć wiele sektorów, w tym usługowych, na inwestycje zagraniczne, ograniczyć wsparcie dla rolnictwa oraz znieść niezgodne z zasadami WTO subsydia dla przemysłów samochodowego, stoczniowego i lotniczego14. ina, jako członek WTO, przetestowała, z różnym skutkiem, prawie wszystkie dostępne możliwości zmiany warunków dostępu do swojego rynku. Wiele z podejmowanych prób było niezgodnych z zasadami WTO, a w stosunkach z Unią Europejską dodatkowo – z postanowieniami Układu o partnerstwie i współpracy. Dodatkowa opłata celna z tytułu trudności w bilansie płatniczym w 2009 r. W okresie światowego kryzysu finansowego pogorszyły się znacznie terms of trade Ukrainy, bowiem – z jednej strony spadły ceny eksportowanej przez nią stali, z drugiej natomiast wzrosły ceny gazu importowanego z Rosji. W rezultacie wzrósł drastycznie deficyt handlowy (wykres 2), co przyczyniło się do znacznego spadku rezerw walutowych (w okresie od października 2008 roku do marca 2009 roku zmalały one o 14 mld USD16). W dniu 6 marca 2009 r. Rada Najwyższa Ukrainy nałożyła 13% dodatkową opłatę celną na niektóre importowane towary17. Zaraz po tym, 18 marca 2009 r., Gabinet Ministrów Ukrainy – uznając, że opłata ta jest niezgodna z zasadami WTO i może spowodować retorsje członków tej organizacji – podjął decyzję o jej zniesieniu. Została ona jednak utrzymana w przywozie samochodów i urządzeń chłodniczych, co naraziło Ukrainę na zarzut wykorzystywania nałożonego środka jako narzędzia polityki przemysłowej18. Środki polityki handlowej podejmowane przez Ukrainę dla ochrony bilansu płatniczego i krajowych producentów WTO, podobnie jak wcześniej w GATT, dopuszcza pewne, ściśle określone, wyjątki od ogólnie obowiązujących zasad niepodnoszenia istniejącego stopnia ochrony rynku krajowego przed importem i niewprowadzania nowych utrudnień w handlu międzynarodowym15. Ukra- W czerwcu 2009 r. Ukraina przywróciła opłatę dodatkową w wersji pierwotnej, ponieważ Sąd Konstytucyjny Wykres 2 Handel zagraniczny Ukrainy w latach 2005-2014 (w mln USD) (NVSRUW ΖPSRUW 6DOGR Źródło: Państwowy Komitet Statystyki Ukrainy, https://ukrstat.org/en/operativ/operativ2005/zd/ztt/ztt_e/ztt1205_e.html [dostęp; 31.7.2015]. 40 Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 stwierdził, że zgodnie z konstytucją wyłączne prawo wprowadzania zmian w ukraińskiej taryfie celnej ma Rada Najwyższa Ukrainy19. Opłata obowiązywała do września 2009 r. Renegocjacja koncesji taryfowych We wrześniu 2012 roku Ukraina złożyła w WTO wniosek o renegocjację warunków członkostwa, podając jako podstawę prawną art. XXVIII ust. 3 GATT 1994. Artykuł ten miał – w myśl założeń umożliwiać czasową ochronę gałęzi przemysłu, które miały trudności z dostosowaniem się do zwiększonej konkurencji w wyniku liberalizacji handlu. Renegocjacja miała dotyczyć poziomu związania 371 stawek celnych na artykuły rolne i przemysłowe, uzgodnionego podczas procesu akcesji Ukrainy do WTO20. Zgłaszając wniosek, Ukraina podkreślała gotowość do przeprowadzenia dwustronnych rozmów i konsultacji w tej sprawie oraz uwzględnienia interesów handlowych poszczególnych członków tej organizacji. Wniosek Ukrainy spotkał się z dużą rezerwą członków WTO. Przedstawiciele 125 państw wyra- zili obawy o następstwa tego posunięcia dla przewidywalności wielostronnego systemu handlu21. Zastrzeżenia budził szeroki zakres proponowanych zmian22 i to zaledwie po kilku latach członkostwa. Ukraina odpierała zarzuty, argumentując, że z art. XXVIII regularnie korzystają inni członkowie WTO i nie powinien on być postrzegany jako środek protekcjonistyczny. Podkreślała, że zgłoszenie obejmowało tylko 3% wszystkich (11 tys.) linii taryfowych23. Argumentowała też, że poziom ochrony ukraińskiego rynku jest niższy niż rynków wielu innych członków WTO (por. wykres 3), a Ukraina jest faktycznie krajem rozwijającym się w okresie transformacji. Wskazywała, że wyrażając zgodę na szerokie otwarcie swego rynku w procesie akcesyjnym, liczyła ona na podobne koncesje ze strony innych członków WTO w wyniku negocjacji rundy dauhańskiej, która jednak nie została dotychczas zakończona. Podkreślała ponadto, że poziom stawek stosowanych jest niewiele niższy od poziomu stawek związanych, co sprawia, że jej pole manewru jest niewielkie24. W dniu 21 października 2014 r. Ukraina poinformowała Radę Generalną WTO, że wycofuje swój wniosek25. Wykres 3 Średnie stawki związane i stosowane Ukrainy i wybranych krajów w 2013 r.a 6WDZNL]ZLÇ]DQH 6WDZNLVWRVRZDQH a Kolejność wg wysokości stawek stosowanych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie WTO, Tariff profiles 2014. Opłata utylizacyjna pobierana od importowanych samochodów W dniu 14 września 2012 r. Ukraina wprowadziła opłatę utylizacyjną od samochodów produkcji rosyjskiej, jako Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 odpowiedź na podobną opłatę wprowadzoną 1 września tegoż roku w Rosji, będącej według danych firmy AUTO-Consulting – odbiorcą 90% samochodów eksportowanych przez Ukrainę26. Na początku września 2013 r. Ukraina rozszerzyła listę krajów objętych opłatami utylizacyjnymi 41 na wszystkie kraje. Zgodnie z nowymi przepisami, opłata utylizacyjna była pobierana od: importu pojazdów i karoserii (z wyjątkiem karoserii przywożonych do celów produkcyjnych); sprzedaży pojazdów wyprodukowanych w Ukrainie; zakupu pojazdów przywożonych do celów dyplomatycznych. Na forum WTO wprowadzona opłata została uznana za niezgodną z zobowiązaniami Ukrainy, ponieważ naruszała zasadę równego traktowania27. Wprawdzie opłata miała zastosowanie zarówno wobec samochodów importowanych, jak i produkowanych w kraju, jednak ukraińscy producenci samochodów, mający pełny cykl produkcji, łącznie z utylizacja, mogli przeznaczać opłatę na utrzymanie mocy utylizacyjnych28. W przypadku samochodów importowanych wniesienie opłaty było warunkiem rejestracji pojazdu. W kwietniu 2014 roku ukraiński Parlament zniósł opłaty utylizacyjne na prawie wszystkie pojazdy, wprowadzając odpowiednie zmiany w Kodeksie podatkowym Ukrainy29. Ograniczenia przywozu węgla koksującego i koksu W kwietniu 2013 r. rząd ukraiński wprowadził tymczasowe ograniczenia w imporcie węgla i koksu na Ukrainę – licencjonowanie oraz kontyngent na trzy rodzaje węgla w wysokości 10,2 mln ton oraz zerowy kontyngent na koks i półkoks (czyli faktyczny zakaz przywozu30). Pod wpływem protestów krajowych importerów i partnerów handlowych Ukrainy w sierpniu 2013 r. ustanowiono kontyngent na koks w wysokość 210 tys. ton31, uzasadniając to potrzebą stabilizacji wytopu stali. Wielkość kontyngentu ustalono na podstawie wielkości przywozu w latach 2010-2012 oraz z uwzględnieniem planowanego przejścia zakładów metalurgicznych Ukrainy na stosowanie w procesie wielkopiecowym nie tylko koksu, ale również paliw zastępczych, jak np. pył węglowy, olej opałowy, gaz ziemny czy gaz koksowniczy32. Przedsiębiorstwa importujące koks zaskarżyły decyzję o wprowadzeniu ograniczeń do Rejonowego Sądu Administracyjnego Kijowa, który uznał je za niezgodne z prawem. W uzasadnieniu powyższych ograniczeń rząd ukraiński powołał się na art. XX i art. XIII GATT 199433. Na posiedzeniu Rady Generalnej WTO w lipcu 2013 r. Unia Europejska i inni członkowie WTO wyrazili zastrzeżenia odnośnie do nałożonego środka, zwracając uwagę na niedawne orzeczenie sądu krajowego w tej sprawie34. Polska uznała, że naruszają one reguły organizacji. Ograniczenia dostaw lub ich zakaz mogą być bowiem wprowadzone wyłącznie po przeprowadzeniu postępowania ochronnego i konsultacji z innymi członkami WTO oraz wykazaniu przesłanek dla zastosowania restrykcji. Polskie władze uznały wprowadzone ograniczenia także za sprzeczne z Układem o partnerstwie i współpracy oraz Traktatem Karty Energetycznej, który zakłada liberalizację handlu produktami energetycznymi35. Wprowadzone ograniczenia najmocniej dotknęły spółkę ArcelorMittal, która jest jedynym polskim eksporterem koksu 42 na Ukrainę (jednocześnie największym ukraińskim odbiorcą importowanego koksu). W końcu listopada 2013 r. Ukraina zwiększyła kontyngent na koks do 300 tys. ton, a na węgiel koksujący do 11,2 mln ton36. W 2014 roku rząd ukraiński nie ustanowił kontyngentów na import koksu na Ukrainę. Dodatkowa opłata celna z tytułu trudności w bilansie płatniczym w 2015 r. Nie mogąc podwyższyć poziomu ochrony celnej w wyniku renegocjacji związanych stawek celnych, Ukraina ponownie postanowiła skorzystać z klauzuli bilansu płatniczego WTO. W końcu grudnia 2014 r. Rada Najwyższa przyjęła ustawę ustanawiającą dodatkową opłatę celną na okres od 25 lutego 2015 r. do 25 lutego 2016 r. w wysokości 10% na artykuły rolne (działy 1-24 HS) i 5% na towary przemysłowe37 (działy 25-97 HS)38. Dodatkowej opłacie nie podlegają towary o zasadniczym znaczeniu, tj.: gaz ziemny, węgiel energetyczny, surowce energetyczne na potrzeby elektrowni atomowych, ropa naftowa i produkty ropopochodne, banknoty i metale szlachetne, pomoc humanitarna oraz towary, podlegające zwolnieniu z opłat importowych na mocy umów międzynarodowych. Rada uzasadniła nałożenie środka splotem niekorzystnych czynników, które wpłynęły na saldo bilansu płatniczego, takimi jak: wyższe bariery dla ukraińskiego eksportu na tradycyjnych rynkach, niekorzystne ceny rynkowe głównych towarów eksportowych, operacja antyterrorystyczna we wschodniej Ukrainie i przyłączenie Krymu do Rosji, dramatyczne dewaluacje waluty krajowej, destabilizacja systemu bankowego i odpływ inwestycji zagranicznych. Na ujemne saldo bilansu płatniczego wpłynął więc zarówno deficyt obrotów bieżących, jak i deficyt obrotów kapitałowych39. Rezerwy walutowe pozwalające na początku 2014 r. na pokrycie przyszłego importu przez 2,4 miesiąca, na początku 2015 r. pozwalały na pokrycie importu zaledwie przez 1,4 miesiąca40. Wprowadzony środek tym razem został przez członków WTO (z wyjątkiem Rosji) uznany za zgodny z zasadami organizacji41. Ukraina zapowiedziała zniesienie dodatkowych ceł jeszcze w 2015 roku42. Specjalne środki ochronne i środki antydumpingowe W grudniu 1998 roku, w trakcie przygotowań do członkostwa w WTO, Ukraina przyjęła specjalne ustawodawstwo regulujące kwestie nadmiernego i nieuczciwego przywozu: ustawę „O ochronie krajowych producentów przed importem dumpingowym”, ustawę „O stosowaniu specjalnych środków ochronnych w imporcie do Ukrainy”43 oraz ustawę „O ochronie krajowego przemysłu przed subsydiowanym importem”. Ustawy weszły w życie w pierwszej połowie 1999 r. i od tego czasu były kilkakrotnie nowelizowane. Ustawy antydumpingowa i antysubsydyjna opierają się Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 ogólnie na zasadach i procedurach określonych w porozumieniach WTO (Porozumienie w sprawie stosowania artykułu VI GATT 1994 oraz Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych). Niektóre zagadnienia uregulowano w nich jednak zgodnie z bardziej liberalnymi standardami unijnymi (np. zasada niższego cła44, klauzula interesu publicznego, mająca na celu wyważenie interesów stron i zbadanie potencjalnych skutków ekonomicznych nałożenia ceł). Przyjęto również nieobowiązującą w WTO zasadę powiadamiania drugiej strony o wpłynięciu skargi krajowych producentów. Decyzje o wszczęciu i prowadzeniu postępowań antydumpingowych, antysubsydyjnych lub specjalnych w sprawie nadmiernego przywozu towarów (tzw. protekcjonizm uwarunkowany) podejmuje na Ukrainie Międzyresortowa Komisja Ukrainy ds. Handlu Międzynarodowego (MKUHZ). Decyduje ona także o nałożeniu środków antydumpingowych, kompensacyjnych (wyrównawczych) i specjalnych oraz trybie ich poboru. W przypadku konfliktu między prawem ukraińskim a międzynarodowym, pierwszeństwo ma to drugie45. Ustawa antysubsydyjna nie była przez Ukrainę w praktyce wykorzystywana, ze względu na złożoność obliczeń ekonomicznych i trudności w udowodnieniu zagranicznym partnerom, że korzystają z subsydiów. Ponadto nie była ona w pełni zgodna z postanowieniami wspomnianego Porozumienia WTO w sprawie subsydiów i środków wyrów- nawczych46. Projekt ustawy dostosowanej do zasad WTO został przedstawiony w parlamencie Ukrainy 27 sierpnia 2015 roku47. Na mocy ustaw antydumpingowej i o stosowaniu specjalnych środków ochronnych wobec importu, w okresie od 1999 r., tj. od ich wejścia w życie, do połowy 2015 r. Ukraina wszczęła 43 postępowania antydumpingowe i 40 postępowań ochronnych. W okresie jej członkostwa w WTO liczba wszczynanych postępowań ochronnych wyraźnie zmalała, w konsekwencji zwiększyło się znaczenie postępowań antydumpingowych (wykres 4). Zjawisko to można wiązać z jednej strony z koniecznością przestrzegania przez Ukrainę zasad WTO w tym zakresie, a z drugiej z zaleceniami Komisji Europejskiej, która naciskała na Ukrainę, aby ta ograniczyła praktykę obejmowania państw członkowskich UE działaniami skierowanymi w rzeczywistości przeciw dostawcom z krajów pozaunijnych, głównie z krajów obszaru Wspólnoty Niepodległych Państw48 (o czym dalej). Członkowie WTO mogą bowiem wszczynać postępowania ochronne przed nadmiernym importem tylko na zasadzie erga omnes, tj. niezależnie od kraju pochodzenia. Postępowania antydumpingowe dotyczą natomiast konkretnych eksporterów. Porównując liczbę wszczętych postępowań i liczbę nałożonych środków, można wysnuć wniosek, że postępowania antydumpingowe były bardziej skuteczne, ponieważ częściej kończyły się nałożeniem środka (tabela 3). Wykres 4 Postępowania antydumpingowe i ochronne wszczęte przez Ukrainę w latach 1999-2015 (31 lipca) 3RVWÛSRZDQLDRFKURQQH 3RVWÛSRZDQLDDQW\GXPSLQJRZH Źródło: Opracowanie własne: postępowania antydumpingowe – na podstawie statystyk WTO, postępowania ochronne – na podstawie dokumentów WTO, Komisji Europejskiej, polskiego Ministerstwa Gospodarki i Global Trade Alert. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 43 Tabela 3 Nowe postępowania ochronne i antydumpingowe Ukrainy notyfikowane w WTO w latach 2007-2015 (31 lipca) Postępowania ochronne Rok Postępowania antydumpingowe wszczęcia środki ostateczne nałożone w danym roku wszczęcia środki ostateczne nałożone w danym roku 2007 2 0 5 1 2008 1 1 7 5 2009 2 1 2 7 2010 3 0 2 0 2011 2 0 6 0 2012 0 0 3 7 2013 1 1 2 2 2014 0 1 2 1 2015 (31 lipca) 1 1 0 b.d 12 5 29 23 Ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO i Komisji Europejskiej. Postępowania antydumpingowe W latach 2001-2014 najczęściej oskarżani przez Ukrainę o nieuczciwe praktyki handlowe (24% postępowań antydumpingowych) byli eksporterzy rosyjscy. Taki sam odsetek dotyczył eksporterów z 28 krajów UE (wykres 5). Przystąpienie Rosji do WTO (22 sierpnia 2012 r.) nie ograniczyło aktywności protekcjonistycznej Ukrainy wobec tego kraju (połowa wszczętych przez Ukrainę postępowań antydumpingowych w latach 2012-2014 dotyczyła Rosji49). W okresie wcześniejszym fakt, że Rosja, jak i Białoruś, nie należały do WTO, ułatwiał Ukrainie nakładanie ceł antydumpingowych, specjalnych czy kontyngentów ilościowych na import z tych krajów, m.in. ze względu na nieefektywny mecha- Wykres 5 Struktura postępowań antydumpingowych wszczętych przez Ukrainę wobec partnerów handlowych w latach 2001-2014 3R]RVWDĄH 8( &KLQ\ 5RVMD %LDĄRUXV Źródło: Obliczenia własne na podstawie statystyki WTO. 44 Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 nizm rozstrzygania sporów, obowiązujący w ich wzajemnych stosunkach gospodarczych. Postępowania antydumpingowe i ochronne wobec Rosji były często formą retorsji w sporach handlowych. Uderzały w znaczące rosyjskie pozycje eksportowe (np. samochody, wyposażenie do pojazdów szynowych, cement). Od 2008 r. obserwowany jest znaczny wzrost liczby postępowań antydumpingowych wszczynanych wobec eksporterów chińskich (sześć przypadków w latach 20082014 w porównaniu z trzema w latach 1999-2007). Postępowania antydumpingowe wszczęte przez Ukrainę w latach 2004-2015 (31 lipca), m.in. wobec eksporterów z państw członkowskich UE, oraz środki antydumpingowe nałożone w wyniku tych działań przedstawiono w tabeli 4. Jak widać, trzy postępowania dotyczyły polskich producentów-eksporterów. Tabela 4 Postępowania antydumpingowe wszczęte przez Ukrainę m.in. wobec państw członkowskich UE w latach 20042015 (31 lipca) Lp. Towar Kraj pochodzenia towaru Data wszczęcia Białoruś, Belgia, Finlandia, Włochy Data nałożenia ostatecznych ceł antydumpingowych 1 Sprężarki 2 3 Płyty drewnopochodne Polska lakierowane Płyty wiórowe laminowane Polska, Słowacja 12.08.2004 17.10.2005 6.01.2004 25.03.2004 4 Strzykawki Chiny, Hiszpania, Niemcy, Wielka Brytania 23.09.2004 15.02.2005 23.07.2008 4.11.2009 5 Szkło płaskie float (termicznie polerowane) Białoruś, Bułgaria, Polska, Rosja i Turcja Białoruś, Polska, Rosja 4.04.2011 2.07.2014 (R) 28.05.2012 Uwaga: R- postępowanie przeglądowe. Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań Komisji Europejskiej. Postępowania ochronne przed nadmiernym importem W tabeli 5 przedstawiono postępowania wszczęte przez Ukrainę przeciw nadmiernemu importowi w latach 20042015 (31 lipca). Większość towarów nimi objętych stanowiły towary niskiej lub średniej techniki. Ponieważ postępowania te były najczęściej wszczynane na zasadzie erga omnes, a więc także wobec importu z państw członkowskich UE, Komisja Europejska aktywnie monitorowała poszczególne sprawy i interweniowała w każdym z dochodzeń odnoszących się do interesów gospodarczych Unii. W szczególności sugerowała władzom ukraińskim, aby nie stosowały środków ochronnych obowiązujących erga omnes w przypadkach, gdy import wyrządzający szkodę pochodzi tylko z jednego lub kilku krajów, ale by wydłużyły okres badania z jednego roku do trzech lat i wnikliwie rozpatrywały interes narodowy przed nałożeniem środków. Z uwagi na fakt, że strona ukraińska popełniała liczne błędy formalne (np. zbyt krótki okres badania), a często także nie miała podstaw merytorycznych do wprowadzenia środków ochronnych handlu (niespełnianie przesłanek do nałożenia środka), Komisji Europejskiej udawało się doprowadzić do szybkiego zakończenia okresu obowiązywania środka (szkło typu float) albo do zakończenia postępowania bez zastosowania środka (żelazostopy, nawozy, lodówki i zamrażarki) – tabela 5. W latach 2012-2014 Ukraina wszczęła trzy nowe postępowania ochronne. W rezultacie na koniec 2014 r. obowiązywały środki ochronne na przywóz trzech towarów (na Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 koniec 2007 r., czyli przed akcesją Ukrainy do WTO – dziewięć towarów). W lipcu 2015 r. Ukraina wszczęła postępowanie ochronne w sprawie przywozu elastycznych tworzyw sztucznych porowatych, bloków i płyt z pianki poliuretanowej. Postępowanie to ma znaczenie dla interesów Polski, która w 2014 r. była największym dostawcą pianki na rynek ukraiński (import o wartości 9,72 mln USD)50. W przeszłości Ukraina obejmowała postępowaniami ochronnymi importowane m.in. z Polski: żarówki elektryczne i lampy wyładowcze, nawozy azotowe, kawę rozpuszczalną, sodę kaustyczną, tkaniny dzianinowe i bawełniane, płyty pilśniowe i wiórowe, materiały wodoszczelne i łożyska kulkowe. Na koniec 2014 r. w przywozie z Polski obowiązywały specjalne środki ochronne na trzy grupy towarów: rury okładzinowe stalowe (kontyngent), samochody osobowe (cło specjalne) oraz zastawy i naczynia kuchenne z porcelany (cło specjalne). Środki ochronne na rury wygasły co prawda w 2013 r., ale MKUHZ podjęła decyzję o utrzymaniu kontyngentów na czas przeglądu wszczętego na wniosek ukraińskiego producenta. Niżej bardziej szczegółowo omówiono kilka przypadków nałożenia środków ochronnych przez Ukrainę. Specjalne środki ochronne na zastawy stołowe i naczynia kuchenne z porcelany. Ukraińscy producenci porcelany wnioskowali o ochronę przed importem, ponieważ w sytuacji rosnących cen gazu nie mogli sprostać zagranicznej konkurencji (głównie chińskiej). Motywacją władz ukraińskich była również chęć uniknięcia efektów zniekształcenia 45 Tabela 5 Postępowania ochronne wobec nadmiernego importu wszczęte przez Ukrainę w latach 2004-2015 (31 lipca) Lp Towary Data wszczęcia postępowania Data nałożenia ceł specjalnych 1 Przyrządy do szlifowania 8.04.2004 18.02.2005 2 Kamienie młyńskie, kamienie szlifierskie itp. ze sztucznych materiałów ściernych 15.03.2004 18.03.2005 3 Odlewane żeliwne części do pomp 15.03.2004 18.02.2005 4 Rudy manganu i koncentratów 15.03.2004 bez nałożenia środka 5 Płyty pilśniowe 23.09.2004 b.d. 6 Papa 18.08.2004 19.08.2005 7 Karboksymetyloceluloza i jej sole 18.08.2005 22.07.2006 8 Łożyska kulkowe 4.02.2006 11.11.2006 9 10 Wyroby dziane 5.05.2006 1.03.2007 Tkaniny bawełniane 17.07.2006 11.06.2007 11 Lampy wyładowcze fluorescencyjne z termokatodą 14.09.2006 12.07.2007 12 Rury okładzinowe bez szwu i pompowo-kompresorowe 1.10.2008 r. 13 Zapałki 1.09.2007 29.08.2011 (R) 23.08.2012 (R) 1.10.2014 (R) 26.11.2008 25.10.2010 (R) 6.11.2012 (R) 6.11.2009 5.11.2012 6.11.2012 14 Szkło płaskie typu „float „ 27.08.2009 13.11.2009 15 Chlor ciekły 17.03.2009 bez nałożenia środka 16 Trzyskładnikowe nawozy sztuczne 3.02.2010 bez nałożenia środka 17 Urządzenia chłodnicze (lodówki i zamrażarki) 6.05.2010 bez nałożenia środka 18 Żelazostopy 17.02.2010 bez nałożenia środka 19 Paliwa samochodowe 29.01.2011 bez nałożenia środka 20 Samochody osobowe 2.07. 2011 14.04.2013 21 Zastawy stołowe i naczynia kuchenne z porcelany (HS 6911) 21.05.2013 4.04.2014 22 Elastyczne płyty porowate, bloki i arkusze pianki poliuretanowej 7.07.2015 postępowanie w toku Uwaga: R - postępowanie przeglądowe. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentów WTO oraz stron internetowych Ministerstwa Gospodarki Ukrainy i Dyrekcji ds. Handlu Komisji Europejskiej. handlu, spodziewanych po wprowadzeniu przez UE tymczasowych ceł antydumpingowych na podobne towary z Chin i po wszczęciu postępowania ochronnego wobec importu z Chin przez Euroazjatycką Komisję Gospodarczą Rosji, Kazachstanu i Białorusi51. Chodziło również o to, by dać czas krajowym producentom, rozpoczynającym nieznaną wcześniej na rynku ukraińskim produkcję zastawy i naczyń z porcelany dla sektora HoReCa (gastronomia hotelowa, restauracje i catering) na dostosowanie się do nowych warunków ekonomicznych (motyw ochrony przemysłu raczkującego). Nałożone środki mogą hamować rozpoczętą przez polskie firmy ekspansję na rynek ukraiński (m.in. polskich Fabryk Porcelany „Ćmielów” i „Chodzież”). Specjalne środki ochronne na zapałki. Cła specjalne na importowane zapałki (niezależnie od kraju pochodzenia) wprowadzono we wrześniu 2009 r. w związku ze stwierdzeniem wystąpienia istotnej szkody dla krajowych producentów zapałek. Nałożone cła miały wygasnąć w listopadzie 2012 r., jednak na początku tego miesiąca MKUHZ przedłu- 46 żyła je o kolejne trzy lata, tj. do 5 listopada 2015 r., po czym po trzech tygodniach (koniec listopada 2012 r.) nieoczekiwanie podjęła decyzję o ich uchyleniu, uzasadniając to interesem narodowym. W styczniu 2013 r. Okręgowy Sąd Administracyjny Kijowa unieważnił tę ostatnią decyzję. Tym samym sąd pozytywnie odniósł się do pozwu Ukraińskich Zakładów Produkcji Zapałek, argumentujących bezpodstawność decyzji Komisji Międzyresortowej w świetle jej wcześniejszego postanowienia o wprowadzeniu ceł specjalnych na okres trzech lat52. Specjalne środki ochronne w przywozie samochodów osobowych. W lipcu 2011 r. MKUHZ – na wniosek Stowarzyszenia Ukraińskich Producentów Samochodów „UkrAvtoprom”, reprezentującego trzech producentów samochodów: UkrAwto (Zaporoski Zakład Produkcji Samochodów), Bogdan (zakład produkcji samochodów w Ługańsku i Czerkasach) oraz Eurocar (produkuje samochody Skoda) – wszczęła postępowanie ochronne wobec przywozu samochodów osobowych53. W kwietniu 2012 r. MKUHZ nałożyła Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 na przywóz nowych samochodów osobowych (kody UKTZED54 8703 22 10 00 i 8703 23 19 10) dodatkową opłatę celną w wysokości: 6,46% – dla samochodów o pojemności silnika przekraczającej 1000 cm3, ale nieprzekraczającej 1500 cm3; 12,95% – dla samochodów o pojemności silnika przekraczającej 1500 cm3, ale nieprzekraczającej 2200 cm3 55. Decyzja o nałożeniu środka ochronnego na przywóz nowych samochodów weszła w życie z blisko rocznym opóźnieniem. Opublikowano ją w dzienniku urzędowym dopiero 14 marca 2013 roku56. Cło specjalne (dodatkowe w stosunku do 10% cła konwencyjnego, czyli cła KNU) zaczęło obowiązywać 14 kwietnia 2013 r., a więc dwa lata po zakończeniu postępowania ochronnego. Niemal natychmiast (20 kwietnia 2013 r.), pod wpływem krytyki ze strony partnerów handlowych, Ukraina wyłączyła tymczasowo (na 10 miesięcy, do 28 lutego 2014 r.) z zakresu przedmiotowego cła specjalnego samochody o napędzie hybrydowym, z silnikiem o pojemności 1000-2200 cm3, których sama nie produkowała57. W dniu 28 marca 2014 r. MKUHZ opublikowała decyzję58 o liberalizacji nałożonych środków ochronnych (wymóg WTO, przewidziany w art. 7.4 Porozumienia w sprawie środków ochronnych, oraz ustawodawstwa ukraińskiego – art. 18.4 ustawy o stosowaniu specjalnych środków ochronnych wobec importu do Ukrainy). Cło specjalne obniżono łącznie o 2/3, w dwóch ratach, według następującego schematu: samochody o pojemności silnika od 1000 cm3 do 1500 cm3: –– po 12 miesiącach od dnia zastosowania środka – do 4,31%, –– po 24 miesiącach od dnia zastosowania środka – do 2,15%, samochody o pojemności silnika od 1500 cm3 do 2200 cm3: –– po 12 miesiącach od dnia zastosowania środka – do 8,63%, –– po 24 miesiącach od dnia zastosowania środka – do 4,32%. Decyzję o liberalizacji ceł ochronnych przed nadmiernym przywozem samochodów Ukraina notyfikowała w WTO 31 marca 2014 r.59, motywując ustanowienie środków ochronnych spadkiem krajowej produkcji nowych samochodów. Jako głównych konkurentów międzynarodowych wskazała: Japonię, Turcję, Rosję, Koreę Płd., Rumunię i Niemcy. W uzasadnieniu decyzji podała ona m.in., że: w 2010 r. import samochodów był o 70% większy niż w 2009 r., natomiast produkcja trzech producentów-wnioskodawców zmalała w latach 2008-2010 o 82%, ich sprzedaż krajowa o 84%, przeciętne zatrudnienie o 54%, a zyski o 96%60. Podkreślała, że przystępując do WTO jednorazowo obniżyła cła na przywóz samochodów osobowych z 25% do 10%. Niekorzystnie dla Ukrainy, wydarzenie to zbiegło się ze światowym kryzysem finansowym i gospodarczym. Wprawdzie import w ujęciu bezwzględnym zmalał, jednak wzrósł w stosunku do produkcji krajowej. Wykres 6 Ukraiński import samochodów z UE i ogółem w latach 2005-2013 (w mln USD) ĜZLDW 8( Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Comtrade. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 47 Nałożenie wspomnianych środków uderzyło w interesy gospodarcze Unii, zwłaszcza producentów niemieckich, francuskich i rumuńskich. W 2010 r. udział UE w wartości ukraińskiego importu samochodów osobowych ogółem wynosił 42,5%; w 2013 r. – 47% (por. wykres 6). Udział Polski był bardzo niewielki (w granicach 1,2-3,2% importu z UE). Wzrost udziału Unii w imporcie samochodów osobowych do Ukrainy można wiązać z wymogami wprowadzonymi w tym kraju w związku z umową DCFTA (dostosowanie do norm unijnych), które stały się barierą w przywozie niektórych typów samochodów m.in. z Rosji. W końcu października 2013 r. Japonia wnioskowała o przeprowadzenie konsultacji w sprawie środka nałożonego przez Ukrainę61. Argumentowała, że w latach 2008-2010 import samochodów na Ukrainę zmalał. Wskazała również na różnego rodzaju błędy proceduralne. Komisja Europejska brała aktywny udział w tym postępowaniu jako strona trzecia. O status strony trzeciej wystąpiły również: Australia, Indie, Korea Płd., Rosja, Stany Zjednoczone i Turcja. W czerwcu 2015 r. powołany rok wcześniej panel wydał niekorzystne dla Ukrainy orzeczenie, zalecając anulowanie środka62. Uzasadniał on, że wzrost importu w latach 2010 i 2011 był związany z jego odbudowywaniem po drastycznym załamaniu w kryzysowym 2009 roku. Ponadto, Ukraina naruszyła wiele postanowień Porozumienia w sprawie środków ochronnych. Część zastrzeżeń Japonii panel uznał za nieuzasadnione. Wprowadzone środki nie przyniosły zamierzonych efektów. Spadek dochodów ludności i niepewna sytuacja we wschodniej Ukrainie spowodowały drastyczny spadek popytu na samochody i, w rezultacie, spadek produkcji o niespotykanej wcześniej skali63. Według danych Ukraińskiego Stowarzyszenia Producentów Samochodów „Ukrautoprom” w okresie styczeń-wrzesień 2014 r. na Ukrainie wyprodukowano 24 tys. samochodów osobowych (spadek o 20% w porównaniu z analogicznym okresem 2013 r.), a nowych samochodów sprzedano 76,8 tys. sztuk (o 54% mniej niż w podobnym okresie rok wcześniej)64. W ocenie analityków ukraińskiego rynku samochodowego, spadek produkcji samochodów, wstrzymanie działalności takich koncernów, jak „Bogdan” czy „Kremenczucki Zakład Produkcji Samochodów” (specjalizuje się w montażu chińskiej marki Geely i koreańskiego Ssangyonga) oraz rozważanie zawieszenia produkcji najbardziej popularnego samochodu na Ukrainie przez Zaporoskie Zakłady Samochodowe, związane były z niskim popytem krajowym, spowodowanym niestabilną sytuacja ekonomiczną i polityczną w kraju oraz problemami z eksportem do Rosji (wprowadzenie w 2012 r. przez Rosję specjalnej opłaty utylizacyjnej, sytuacja polityczna). Nieoficjalnie uważa się, że władze ukraińskie podwyższyły stopień ochrony krajowego rynku samochodów osobowych, atrakcyjnego ze względu na liczbę mieszkańców, niski stopień zaspokojenia popytu i relatywnie tanią siłę roboczą, w celu poprawienia swojej pozycji negocjacyjnej w przyciąganiu zagranicznych inwestorów (np. japońskich), którzy pomogliby stworzyć nowe miejsca pracy i wyciągnąć branżę z głębokiego kryzysu65. Nałożenie środka miało także przyczynić się do zmniejszenia deficytu 48 obrotów towarowych z zagranicą, za którego znaczną część odpowiadał właśnie import samochodów (w 2013 r. udział samochodów w jego kreowaniu wyniósł 23% – por. wykresy 2 i 6). Możliwości ochrony rynku ukraińskiego na mocy umowy DCFTA Umowa DCFTA wprowadza zasady wolnego handlu stanowiące podstawę systemu handlu wielostronnego przyjętego przez WTO. Wiele artykułów GATT 1994 wraz z notami wyjaśniającym jest włączonych bezpośrednio do umowy, w tym: art. III, art. XI, art. XX i XXI. W DCFTA strony zobowiązały się do stosowania zasady traktowania narodowego we wzajemnym imporcie, zgodnie z art. III GATT 1994 (art. 34). Zgodziły się nie ustanawiać zakazów ani ograniczeń zarówno w imporcie, jak i w eksporcie, z wyjątkiem środków zdefiniowanych w DCFTA lub środków stosowanych zgodnie z art. XI GATT 1994 (art. 35). Mogą natomiast stosować środki polityki handlowej przewidziane w art. XX i XXI GATT 1994 (art. 36). Artykuł XX: „Wyjątki ogólne” dopuszcza m.in. stosowanie środków handlowych w celu ochrony moralności publicznej; życia lub zdrowia ludzi, zwierząt i roślin; bogactwa narodowego kulturalnego, historycznego lub archeologicznego; nieodnawialnych zasobów naturalnych; zasobów istotnych dla zaopatrzenia w przypadku niedoborów ogólnych lub regionalnych w określone produkty. Artykuł XXI: „Wyjątki dotyczące bezpieczeństwa” dopuszcza natomiast stosowanie środków odnoszących się do handlu bronią i amunicją oraz podejmowanych w okresie wojny lub innych okresach zagrożenia w stosunkach międzynarodowych. Umowa DCFTA utrzymuje prawo do stosowania tradycyjnych środków ochrony handlu – przeciw nieuczciwemu i nadmiernemu importowi (tzw. klauzula ucieczki) oraz dodatkowo wprowadza środki zabezpieczające Ukrainę przed nadmiernym przywozem samochodów osobowych (o czym niżej). Środki antydumpingowe i wyrównawcze mają być stosowane zgodnie z Porozumieniem w sprawie stosowania art. VI GATT 1994 (porozumienie antydumpingowe) oraz Porozumieniem w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych, a także powinny opierać się na sprawiedliwym i przejrzystym systemie. W odniesieniu do tego systemu umowa DCFTA zawiera postanowienia oparte na rozwiązaniach unijnych (i wprowadzone, jak wcześniej wspomniano, do ustawodawstwa ukraińskiego), których nie ma w przepisach WTO. Są to: art. 48 („Uwzględnienie interesu publicznego”), art. 49 („Zasada niższego cła”) i art. 50 (Stosowanie środków i przeglądy). Preferowane są zobowiązania cenowe, a nie cła antydumpingowe lub wyrównawcze (art. 50). W DCFTA strony potwierdziły swoje prawa i obowiązki wynikające z art. XIX GATT 1994 oraz Porozumienia w sprawie środków ochronnych. Unia ponadto zachowała swoje prawa i obowiązki na mocy art. 5 Porozumienia w sprawie rolnictwa, z wyjątkiem handlu produktami rolnymi, objętego na mocy umowy DCFTA traktowaniem preferencyjnym. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Umowa nie przewiduje możliwości renegocjacji zobowiązań, w odróżnieniu od art. XXVIII GATT 1994, ale po upływie pięciu lat od jej wejścia w życie możliwe jest podjęcie konsultacji, na wniosek dowolnej strony, aby rozważyć przyspieszenie liberalizacji ceł we wzajemnym handlu oraz rozszerzenie zakresu liberalizacji (art. 29 ust. 4). Jednostronna klauzula ochronna motoryzacyjna w umowie DCFTA Produkcja samochodów osobowych na Ukrainie, podobnie jak w wielu innych krajach, uważana jest za wrażliwą. Na mocy umowy DCFTA cła konwencyjne na samochody osobowe w wysokości 10% będą znoszone stopniowo i równomiernie przez 10 lat66 (dla porównania UE zniesie takie samo cło w ciągu 7 lat). Aby zapobiec gwałtownemu wzrostowi importu samochodów z UE, władze ukraińskie starały się o ustanowienie dodatkowego zabezpieczenia. Oprócz ogólnej klauzuli ochronnej, umowa DCFTA przewiduje jednostronną klauzulę tzw. motoryzacyjną, przeznaczoną tylko dla Ukrainy (sekcja druga: art. 44-45). W rezultacie, od drugiego roku po wejściu umowy DCFTA w życie Ukraina będzie mogła przez 15 lat stosować specjalne środki ochronne w przywozie samochodów osobowych z UE. Import ten, oprócz normalnych warunków klauzuli ochronnej, musi przekroczyć dwie wielkości progowe, a mianowicie: 1) 45 tysięcy samochodów rocznie; 2) określony udział w krajowym rynku samochodów (20%, 21%, 25%). Warto dodać, że według danych unijnych, w okresie referencyjnym, tj. w latach 2002-2010, Ukraina importowała z Unii średniorocznie 41 tys. samochodów, co dawało Unii blisko 13% udział w rynku ukraińskim67. Można przypuszczać, że celem tej klauzuli, podobnie jak obowiązujących obecnie ceł specjalnych, jest zachęcenie inwestorów zagranicznych do głębszego zaangażowania się w produkcję samochodów na Ukrainie. Obecnie produkcja samochodów osobowych na Ukrainie polega w znacznej mierze na prostym montażu części importowanych z Korei Płd., Chin i Rosji. Podsumowanie i wnioski Przystąpienie Ukrainy do WTO zbiegło się z wieloma niekorzystnymi czynnikami w jej otoczeniu zewnętrznym i wewnętrznym. W rezultacie międzynarodowe zobowiązania stały się dla Ukrainy uwierającym gorsetem. Gorset ten próbowały rozluźnić różne grupy interesu, co nie było takie trudne w gospodarce zdominowanej przez struktury oligarchiczne. Pod ich wpływem władze ukraińskie inicjowały często kontrowersyjne posunięcia. Z powodu braku przesłanek merytorycznych lub licznych niezgodności z postanowieniami WTO znaczna część wszczętych przez Ukrainę inicjatyw kończyła się wycofaniem wniosku lub zniesieniem środka polityki handlowej pod naciskiem Unii Europejskiej i innych partnerów handlowych lub w wyniku orzeczeń Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 sądów krajowych. W niektórych, najważniejszych dla Ukrainy, przypadkach (samochody) środki ochronne utrzymano wbrew protestom członków WTO, narażając się na uruchomienie procedury rozstrzygania sporu (powołanie panelu). Z kolei inicjatywy takie, jak próba renegocjacji warunków akcesji nie miały reperkusji ekonomicznych dla partnerów handlowych Ukrainy, raczej rzutowały na jej wizerunek (Ukraina jako „WTO bête noire”68). Inaczej było w przypadku zakazów przywozu czy postępowań ochronnych lub antydumpingowych. Wprowadzały one zamieszanie i niepewność w stosunkach handlowych, nawet jeśli kończyły się szybkim zniesieniem środka lub w ogóle jego nienałożeniem. Umowa DCFTA niewiele zmienia w stosunku do porozumień WTO, jeśli chodzi o klauzule zabezpieczające, a nawet dodaje jeden wentyl bezpieczeństwa (safety valve) w postaci klauzuli ochronnej dla przemysłu motoryzacyjnego. Można więc powiedzieć, że pod tym względem „gorset unijny” zapewnia swobodę ruchów nieco większą niż „gorset WTO”. Jednak obok przepisów mających wprowadzić jasność i przewidywalność w zasadach handlu dwustronnego („usztywnianie kręgosłupa”), m.in. poprzez ograniczenie uznaniowości władz państwowych czy zjawiska aktywnego szukania renty69, umowa DCFTA wprowadza wiele przepisów mających zintegrować gospodarkę ukraińską z gospodarką unijną (m.in. liberalizacja taryfowa, dostosowania w zakresie wymogów technicznych, fitosanitarnych i sanitarnych). Ukraińscy przedsiębiorcy będą więc nie tylko odczuwać większą presję konkurencyjną na krajowym rynku, ale także będą musieli ponieść koszty dostosowania się do wymogów jednolitego rynku. Będzie to odczuwalne zwłaszcza w pierwszym okresie po wejściu umowy w życie70. Chociaż Ukraina w wielu dziedzinach wprowadziła już zmiany legislacyjne pod kątem dostosowania do acquis UE, to jednak wypełnienie wszystkich zobowiązań wynikających z DCFTA, jak pokazuje doświadczenie WTO, będzie dużym wyzwaniem dla ukraińskich instytucji i przedsiębiorstw71. Obniżenie na mocy umowy DCFTA stopnia konwencyjnej protekcji celnej może spowodować wzrost zainteresowania niektórych ukraińskich branż, zwłaszcza mniej konkurencyjnych, podwyższeniem barier wejścia na rynek. Ponadto, jak wynika z doświadczeń Polski z okresu stowarzyszenia z UE, utworzenie strefy wolnego handlu w pierwszych latach pociąga za sobą wzrost deficytu handlowego. Zjawisko to, w połączeniu z koniecznością ochrony młodego przemysłu oraz oczekiwaniami zagranicznych inwestorów mogą wzmóc presję na ustanawianie czasowych barier w handlu na mocy klauzul zabezpieczających przewidzianych w porozumieniach WTO i umowie DCFTA. Wejście w życie nowej ustawy o ochronie przed importem subsydiowanym może dodatkowo zachęcić producentów ukraińskich do wypróbowania nowego rozwiązania. Jednak raczej nie będzie ono dotyczyło państw członkowskich UE, lecz krajów obszaru WNP lub Chin. Skuteczność potencjalnych działań protekcjonistycznych będzie raczej ograniczona72. Doświadczenia ze stosowania narzędzi polityki handlowej na Ukrainie ujawniły 49 bowiem wiele słabych stron ukraińskiego ustawodawstwa, utrudniających skuteczną ochronę krajowych producentów przed nadmiernym czy nieuczciwym importem (np. brak jasnych kryteriów określających produkt podobny, co ułatwia obchodzenie środków). Ponadto ustanawianie środków specjalnych i antydumpingowych oraz wyznaczanie ich wysokości nie zawsze opierało się na racjonalnych przesłankach, ale odzwierciedlało siłę grup lobbingowych broniących swych interesów przed konkurencją zagraniczną73. Te słabości instytucjonalno-prawne ułatwiają zagranicznym partnerom oddziaływanie na władze ukraińskie w trakcie postępowania i zwiększają prawdopodobieństwo przegrania przez nie sporu na forum WTO74. Decyzje Międzyresortowej Komisji Ukrainy ds. Handlu Międzynarodowego są często zaskarżane przez ukraińskich producentów i importerów do sądów krajowych. Wspomnianych słabości nie da się usunąć w krótkim czasie, można więc wnioskować, że wiele dochodzeń zakończy się bez nałożenia środka. Niemniej samo wszczęcie dochodzenia będzie dla zagranicznych eksporterów znacznym obciążeniem, ponieważ wprowadzi do działalności gospodarczej element niepewności. Ze względu na znaczne podobieństwo poziomu i struktury produkcji Polski i Ukrainy w wielu gałęziach (np. artykuły budowlane, wykończenie wnętrz, przemysł rolno-spożywczy) część podejmowanych przez Ukrainę działań ochronnych, podobnie jak w latach ubiegłych, dotknie polskich producentów. Warto pamiętać, że status kraju rozwijającego się (art. 43 DCFTA) pozwala Ukrainie na stosowanie środka ochronnego przez dwa lata dłużej niż w przypadku środka zastosowanego przez UE oraz na łatwiejsze ponowne zastosowanie środków ochronnych w odniesieniu do tego samego produktu. Tonująco na aktywność protekcjonistyczną powinna natomiast oddziaływać integracja gospodarki ukraińskiej i gospodarek państw członkowskich UE, zwłaszcza powiązania w ramach łańcuchów dostaw. Ponadto Ukraina, która musi zmodernizować swoją gospodarkę, nie może odcinać krajowych producentów od konkurencji zagranicznej. Zresztą niektórzy politycy ukraińscy nie ukrywają, że w kilku branżach (samochody osobowe, artykuły rolno-żywnościowe) stopień protekcji granicznej podniesiono specjalnie, aby wzmocnić pozycję władz ukraińskich w rozmowach z zagranicznymi inwestorami. Badania empiryczne wykazują, że istnieje związek między poziomem protekcji granicznej a inwestycjami (tariff jumping FDI)75. Może to stanowić argument za stosowaniem środków protekcjonizmu uwarunkowanego. Umowa DCFTA nie zawiera bowiem tzw. klauzuli restrukturyzacyjnej, która była w układach europejskich i innych porozumieniach UE o wolnym handlu76. Pozwalała ona słabszemu partnerowi nałożyć na określonych warunkach dodatkowe cło na towary, których import został wcześniej zliberalizowany, dla ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu, niektórych sektorów podlegających restrukturyzacji lub napotykających poważne trudności. Nawet Układ o partnerstwie i współpracy przewidywał możliwość czasowego stosowania przez Ukrainę wyjątkowych środków w formie ograniczeń ilościowych dla ochrony przemysłu „raczkującego” lub przemysłu napotykającego poważne problemy społeczne (zał. II do Układu). 50 * Dr Ewa Kaliszuk, prof. nadzw. IBRKK, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa. E-mail: [email protected]. 1 Układ o stowarzyszeniu między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony, DzUrz UE L nr 161, 29.5.2014 r. 2 Analiza na temat ewentualnych korzyści z utworzenia strefy wolnego handlu UE-Ukraina, opracowana przez przedstawicielstwo UE na Ukrainie wspólnie z Ministerstwem Rozwoju Gospodarczego i Handlu Ukrainy oraz Ministerstwem Spraw Zagranicznych Ukrainy, za: U. Dzyuma-Zaremba, Handel towarami i usługami między Polską a Ukrainą – bariery i perspektywy, w: „Bariery polsko-ukraińskiej współpracy gospodarczej oraz perspektywy płynące z utworzenia strefy wolnego handlu między Unią Europejską a Ukrainą”, „WSIiZ Working Paper Series”, lipiec 2014. 3 Dane Państwowego Komitetu Statystyki Ukrainy, https://ukrstat.org/en [dostęp: 31.7.2015]. Dane dla 2014 r. – z wyłączeniem czasowo okupowanego terytorium Autonomicznej Republiki Krymu, miasta Sewastopol; dane dla 2015 r. – z wyłączeniem czasowo okupowanego terytorium Autonomicznej Republiki Krymu, miasta Sewastopol i części strefy objętej operacją antyterrorystyczną. 4 “Про схвалення Прогнозу економічного і соціального розвитку України на 2016 рік та основних макропоказників економічного і соціального розвитку України на 2017-2019 роки”, № 558, 5.8.2015, http://www.kmu.gov.ua/control/uk/ cardnpd?docid=248397249 [dostęp: 31.8.2015]. 5 Oprócz środków polityki handlowej władze ukraińskie stosowały inne instrumenty wsparcia krajowych producentów, jak np. ustawowy zakaz zakupu u zagranicznych dostawców towarów, usług i prac w ramach zamówień publicznych. W 2010 r. ukraińskie władze rozważały wprowadzenie kolejnych instrumentów, które budziły wątpliwości, co do ich zgodności z normami WTO (m.in. mechanizm „tymczasowej opłaty rolnej” na dostawy wybranych towarów czy też kontyngenty na eksport zbóż). Por. Ambasada RP w Kijowie, Ukraina – informator gospodarczy (grudzień 2010 r.). Dostęp do rynku, http://www.kijow.msz.gov.pl/pl/relacje_polsko_ ukrainskie_2454/informacje_ekonomiczne_192/ [dostęp: 31.7.2015]. 6 Dokument WTO, G/C/M/116, s. 12. 7 Decyzja Rady z 17.3.2014 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej, i tymczasowego stosowania Układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony, w odniesieniu do preambuły, art. 1 oraz tytułów I, II i VII tego układu, DzUrz UE L 161, 29.5.2014 r. 8 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 374/2014 z 16.4.2014 r. w sprawie obniżenia lub zniesienia ceł na towary pochodzące z Ukrainy, DzUrz UE L 118, 22.4.2014 r. 9 Decyzja Rady 2014/668/UE z 23.6.2014 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej, oraz tymczasowego stosowania Układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony, w odniesieniu do jego tytułu III (z wyjątkiem postanowień dotyczących traktowania pracowników będących obywatelami państw trzecich legalnie zatrudnionych na terytorium drugiej Strony) oraz tytułów IV, V, VI i VII, jak również powiązanych załączników i protokołów (DzUrz L 278, 20.9.2014 r.). Zmieniona decyzją Rady z 29.9.2014 r., DzUrz UE L 289, 3.10.2014 r. 10 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1150/2014 z 29.10.2014 r. zmieniające rozporządzenie Rady (UE) nr 374/2014 w sprawie obniżenia lub zniesienia ceł na towary pochodzące z Ukrainy, DzUrz UE L 313, 31.10.2014 r. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 11 Od 2005 r., równolegle do liberalizacji związanej z akcesem do WTO, Ukraina realizowała trzyletni plan działania, będący głównym narzędziem wdrażanej przez UE europejskiej polityki sąsiedztwa. Plan ten, pomyślany jako substytut układu o stowarzyszeniu, określał dziedziny, w których Ukraina miała dostosować się do zasad unijnych i międzynarodowych. Dotyczyły one m.in. liberalizacji gospodarki i handlu. Po zwycięstwie w wyborach prezydenckich opcji proeuropejskiej w lutym 2005 r. plan uzupełniono o dziesięciopunktowy aneks. W odniesieniu do systemu handlu zagranicznego Ukrainy plan zakładał stopniowe znoszenie przeszkód w handlu stalą oraz dalsze zbliżanie przepisów prawnych w dziedzinach określonych w PCA, m.in. nowelizację Kodeksu celnego Ukrainy (dostosowanie do Wspólnego kodeksu celnego UE), przyjęcie aktów wykonawczych do niego (wzorowanych na rozwiązaniach unijnych) oraz wdrożenie Nomenklatury Scalonej (stanowiącej podstawę klasyfikacji towarów we Wspólnej taryfie celnej UE). 12 M. Błaszczuk, Skutki członkostwa Ukrainy w WTO dla Polski, w: „Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2007-2008. Raport roczny”, red. nauk. i koord. J. Kotyński, IBRKK, Warszawa 2008. 13 WTO welcomes Ukraine as a new member, „WTO Press Release”, 5.2.2008, http://www.wto.org/english/news_e/pres08_e/ pr511_e.htm [dostęp: 31.7.2015]. 14 Wniosek. Decyzja Rady określająca stanowisko Wspólnoty na forum Rady Generalnej Światowej Organizacji Handlu w sprawie przystąpienia Republiki Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu, KOM(2008) 24, 23.1.2008 r. 15 Okoliczności uprawniające do podjęcia takich działań okre- ślone są w postanowieniach WTO (GATT 1994). Por. E. Kaliszuk, Możliwości stosowania klauzul ochronnych przewidzianych w świetle GATT i WTO, w: „Polska w WTO”, red. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, 2002, s. 163-196. 16 WTO, Report on the consultations with Ukraine, WT/BOP/R/93, 29 June 2009. 17 Por. ustawa nr 923-VI. „O wniesieniu zmian do niektórych ustaw w celu poprawy stanu bilansu płatniczego Ukrainy w związku ze światowym kryzysem finansowym”. 18 WTO, Report on the Consultations with Ukraine, op. cit. 19 W szczególności za niezgodne z Konstytucją Ukrainy Sąd uznał podpunkty 3.5 i 3.6 pkt 3 art. 3 działu „Zapisy końcowe” ustawy nr 2371-III z 5 kwietnia 2001 r. (ze zm.) „O ukraińskiej taryfie celnej” oraz akapitu 8 części drugiej art. 9 ustawy nr 959-XII z 16 kwietnia 1991 r. (ze zm.) „O zagranicznej działalności gospodarczej”. Zakwestionowane postanowienia dawały Gabinetowi Ministrów Ukrainy prawo do wprowadzania, zmiany lub znoszenia dodatkowych stawek celnych na importowane na Ukrainę towary. WPHiI Kijów, Aktualności. Przywrócenie dodatkowej 13% stawki celnej na import niektórych towarów na Ukrainę, 25.6.2009. 20 WTO, Council for Trade in Goods, Minutes of the Meeting of the Council for Trade in Goods, 18.10.2013, WTO, G/C/M/116, 11.3.2014, s. 1-32. 21 Ibidem. 22 Od czasu powstania WTO w 1995 roku członkowie tej organizacji wystąpili z takim wnioskiem 39 razy. Zakres proponowanych zmian koncesji taryfowych był jednak niewielki. WTO, General Agreement on Tariffs and Trade 1994, https://www.wto.org/english/ res_e/booksp_e/analytic_index_e/gatt1994_10_e.htm#article28 [dostęp: 31.7.2015]. 23 WTO, Council for Trade in Goods, Trade concerns raised against Ukraine, Russia, Brazil, Japan, Indonesia and Nigeria, 11.7.2013, https://www.wto.org/english/news_e/news13_e/good_11jul13_e.htm [dostęp: 15.7.2015]. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 24 Reuters, Ukraine denies protectionism as 58 nations attack WTO tariffs plan, 16.10.2012, http://www.reuters.com/article/2012/ 10/16/ukraine-wto-idUSL5E8LGMB120121016 [dostęp: 15.7.2015]. 25 USTR, Annual Report on Foreign Trade Barriers 2014. Ukraine, s. 404. 26 M. Mączka, Samochodowe przepychanki, „Nowa Europa Wschodnia”, 8.10.2012 r., http://www.new.org.pl/1046,post.html [dostęp: 31.7.2015]. 27 Minutes of the Meeting of the Council for Trade in Goods, 18.10.2013, WTO, G/C/M/116, s. 27. 28 Przegląd aktualności gospodarczych na Ukrainie, Nr 32/2013 (269). 29 KyivPost, Ukraine-cancels the utilisation fee for recycling imported vehicles, 23.4.2014, www.kyivpost.com/content/companynews/ukraine-cancels-the-utilisation-fee-for-recycling-importedvehicles-344787.html [dostęp: 31.7.2015]. 30 Węgiel koksowy, węgiel bitumiczny (z wyjątkiem węgla koksowego), węgiel (z wyjątkiem antracytu i węgla bitumicznego); koks i półkoks z węgla kamiennego do produkcji elektrod; koks i półkoks z węgla kamiennego, koks i półkoks z lignitu, węgla brunatnego; koks i półkoks z torfu, aglomerowane lub nie; węgiel gazowy. Por. WTO, G/LIC/N/2/UKR/3, 18.4.2013. 31 WTO, G/LIC/N/2/UKR/4/Rev.1, 13.8.2013. 32 Uchwała Gabinetu Ministrów Ukrainy, № 462, 3.7.2013 r. 33 WTO, G/MA/QR/N/UKR/1/Add.2, 26.8.2013. 34 WTO, Council for Trade in Goods meeting, 11.7.2013, https://www.wto.org/english/news_e/news13_e/good_11jul13_e.htm [dostęp: 15.7.2015]. 35 Por. list ministra J. Piechocińskiego do Jurija Bojki, wicepremiera rządu Ukrainy, Ukraińskie embargo na polski węgiel, „Uważam Rze”,28.8.2015 r., http://www.uwazamrze.pl/artykul/1002046/ ukrainskie-embargo-na-polski-wegiel [dostęp: 30.8.2015]. 36 WPHiJ, Kijów, „Przegląd aktualności gospodarczych na Ukrainie”, Nr 48/2013 (285). 37 Precyzyjnie – towary nierolne. 38 Por. ustawa nr 73-VIII z 28.12.2014 r. o środkach dotyczą- cych stabilności bilansu płatniczego Ukrainy w zgodzie z art. XII Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu z 1994 r. oraz ustawa nr 74-VIII z 28.12.2014 r. o zmianie Kodeksu celnego Ukrainy (dotycząca stabilności bilansu płatniczego). 39 WTO, WT/BOP/N/78, 21.1.2015. 40 Ibidem. 41 Interfax-Ukraine, Ukraine News Agency, Ukraine counts on support of WTO General Council late July on temporary imports duty, 9.6.2015, http://en.interfax.com.ua/news/economic/273111.html [dostęp: 15.7.2015]. 42 WTO, Members consult with Ukraine on its import surcharge imposed on balance-of-payments grounds, 28.4.2015, https://www.wto.org/english/news_e/news15_e/impl_28apr15_e.htm [dostęp: 15.7.2015]. 43 Ukraina określa środki ochronne przed nadmiernym impor- tem (safeguards) jako środki specjalne. 44 Zasada niższego cła (lesser duty rule) oznacza, że wysokość cła antydumpingowego lub wyrównawczego nie może przekraczać marginesu dumpingu lub subsydiów, stanowiących podstawę środków wyrównawczych, oraz powinna być niższa od marginesu, jeżeli takie niższe cło byłoby odpowiednie, by usunąć szkodę wyrządzoną przemysłowi krajowemu. 51 45 A. Kristenko, V. Grinchenko, INYURPOLIS Law Firm, Ukraine: Antidumping Procedures In Ukraine, http://www.mondaq.com/x/ 148418/Export+controls+Trade+Investment+Sanctions/Antidumping +Procedures+In+Ukraine [dostęp: 30.7.2015]. 46 A. Zablotskyi, Trade Remedies in 2012: on Active Duty 2013, Ukrainian Law Firms, http://ukrainianlawfirms.com/2013/areas.php? id=005 [dostęp: 30.7.2015]. 47 Projekt ustawy nr 2517a w sprawie zmian ustawy Ukrainy o ochronie krajowych producentów przed importem subsydiowanym. 48 Por. European Commission, Overview of Third Country Trade Defence Actions against the European Union, COM (2011) 399, Brussels, 4.7.2011, s. 7. 49 Obliczenia własne na podstawie danych Global Trade Alert. 50 Dane Comtrade. 51 Euroazjatycka Komisja Gospodarcza wprowadziła od 29 wrze- śnia 2013 r. na trzy lata specjalne cło ochronne na importowaną porcelanę kuchenną i stołową, m.in. z Ukrainy. Ma ono powstrzymać przede wszystkim import z Chin (średnio 83% dostaw ogółem w latach 2009-2011) i Ukrainy. Za: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji, https://minsk.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/article/y,2013,m,9, a,39432,EEK_wprowadza_na_okres_3-ch_lat_clo_ochronne_na_ importowana_porcelane.html [dostęp: 30.6.2015]. 52 Informacja Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowie. 53 „Uryadoviy Kuryer”, nr 118, 2.7.2011 r. 54 UKTZED – Ukraińska Klasyfikacja Towarów Zagranicznej Działalności Gospodarczej, oparta na Systemie Zharmonizowanym 2012. 55 Decyzja Komisji nr SP-275/2012/4423-08. Por. WT/DS468/1, G/L/1055, G/SG/D46/1, 4.11.2013 r. 56 Faktycznie opublikowano oświadczenie o decyzji, a nie samą decyzję. Por. „Uryadoviy Kuryer”, nr 48, 2013. 57 Decyzja Komisji z 11.4.2013, nr SP-288/2013/4423-06, opublikowana w „Uryadoviy Kuryer”, nr 75, 20.4.2013 r.; WTO, G/SG/N/10/UKR/3/Suppl.1, 22.5.2013. 58 Decyzja Komisji z 12.2.2014 r. nr SP-306/2014/4423-06, opublikowana w „Uryadoviy Kuryer”, nr 57, http://www.ukurier.gov.ua/ uk/articles/mizhvidomcha-komisiya-z-mizhnarodnoyi-torgivli-opr/ 59 WTO, G/SG/N/8/UKR/3/Suppl.1. 60 Notification on initiation and conducting safeguard investi- gation of the import of motor cars to Ukraine regardless of the country of origin and export, me.kmu.gov.ua/file/link/169466/ file/12_07_2_118.doc 61 Jedenaste Sprawozdanie Komisji. Przegląd środków ochro- ny handlu stosowanych przez państwa trzecie przeciwko Unii Europejskiej za rok 2013 {SWD(2014) 169 Final}. 62 WTO, Ukraine – definitive safeguard measures on certain passenger cars. Report of the panel, DS468/R, 26.6.2015. 52 63 Autostat, ZAZ stopped the work due to the difficult situation in Ukraine, http://eng.autostat.ru/news/view/9846/ [dostęp: 30.7.2015]. 64 Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowie, „Przegląd aktualności gospodarczych na Ukrainie”, nr 41/2014 (330). 65 Ukraine hopes to attract investors to car building sector in period of imports restrictions, “Kyivpost”, 22.6.2012; http://www.kyivpost.com/content/business/ukraine-hopes-toattract-investors-to-car-building-308592.html [dostęp: 30.7.2015]. 66 Załącznik DCFTA IA (część X). 67 EU-Ukraine Deep and Comprehensive Free Trade Area, trade.ec.europa.eu/doclib/html/150981.htm [dostęp: 30.7.2015]. 68 Por. Ukraine: Protests over protection, “The Economist”, 4.11.2013. 69 Por. A.O. Krueger. The Political Economy of the Rent-Seeking Society, „The American Economic Review”, Vol. 64 (3), 1974, s. 291303. 70 Por. O. Shumylo-Tapiola, Ukraine at the Crossroads: Between the EU DCFTA & Customs Union, 2012, RussieNei Reports, No. 11, s. 8. 71 Podczas negocjacji akcesyjnych do WTO Ukraina zobowiąza- ła się dostosować swe regulacje techniczne do norm międzynarodowych i unijnych (przejście z systemu obowiązkowego na dobrowolny) do końca 2011 r. Tymczasem pod koniec 2010 r. udało się jej to zrobić tylko wobec 25% norm. Por. V. Movchan, V. Shportyuk, Between two unions: optimal regional integration strategy for Ukraine, tekst zaprezentowany na 30. corocznej konferencji European Trade Study Group (ETSG) w Kopenhadze we wrześniu 2011 r., s. 7. 72 Por. N.Y. Mykolska, M. Makhinova, Forewarned is Forearmed, or Recent Case Law on Trade Defense Remedies, Case Law, 2014. 73 Por. Ł. Ambroziak, E. Kaliszuk, Strefa wolnego handlu Unia Europejska i Ukraina – skutki handlowe dla Polski, „Gospodarka Narodowa”, SGH, 2009, nr 11-12. 74 N.Y. Mykolska, M. Makhinova, Forewarned is Forearmed…, op. cit. 75 Zob. np. S.L. Brainard, (1997), An Empirical Assessment of the Proximity-Concentration Trade-off Between Multinational Sales and Trade, „American Economic Review”, Vol. 87(4), s. 520-544. 76 We wcześniejszych umowach UE (np. z Turcją, Cyprem, Gre- cją, Maltą) stosowanie klauzuli restrukturyzacyjnej było ograniczone tylko do ochrony nowych przemysłów. n Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 WAŻNE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH CO NOWEGO W PRAWIE UNII I DOKUMENTACH KE? go stosowania przepisów prawa celnego i rolnego. KOM(2015) 318, 24.06.2015 r. BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCI ENERGIA 1) Decyzja Rady (UE) 2015/890 z 8 czerwca 2015 r. w sprawie stanowiska, jakie ma być zajęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Wspólnego Komitetu EOG w odniesieniu do zmiany załącznika II (Przepisy techniczne, normy, badania i certyfikacja) do Porozumienia EOG (Nowa żywność). DzUrz UE L 146, 11.06.2015 r. 11) Decyzja Komisji (UE) 2015/715 z 30 kwietnia 2015 r. zmieniająca załącznik I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego. DzUrz UE L 114, 5.05.2015 r. 2) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/949 z 19 czerwca 2015 r. zatwierdzające przedwywozowe kontrole niektórych rodzajów żywności przeprowadzane przez niektóre państwa trzecie w odniesieniu do obecności niektórych mikotoksyn. DzUrz UE L 156, 20.06.2015 r. 3) Zalecenie Komisji (UE) 2015/976 z 19 czerwca 2015 r. w sprawie monitorowania obecności alkaloidów tropanowych w żywności. DzUrz UE L 157, 23.06.2015 r. 4) Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1005 z 25 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006 w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów ołowiu w niektórych środkach spożywczych. DzUrz UE L 161, 26.06.2015 r. 5) Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1006 z 25 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006 w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów nieorganicznego arsenu w środkach spożywczych. DzUrz UE L 161, 26.06.2015 r. BUDŻET 6) Projekt budżetu korygującego nr 5 do budżetu ogólnego na 2015 r. Reagowanie na presję migracyjną. KOM(2015) 241, 13.05.2015 r. 7) Projekt budżetu ogólnego Unii Europejskiej na rok budżetowy 2016 - Ogólne wprowadzenie - Ogólne zestawienie dochodów - Ogólne zestawienie dochodów i wydatków według sekcji. KOM(2015) 300, 24.06.2015 r. 8) List w sprawie poprawek nr 1 do projektu budżetu ogólnego na 2016 r. Finansowanie Funduszu Gwarancyjnego EFIS. KOM(2015) 317, 26.06.2015 r. 9) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady dotyczące zobowiązań ukrytych o potencjalnym wpływie na budżety publiczne. KOM(2015) 314, 30.06.2015 r. CŁA 10) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego na podstawie art. 294 ust. 6 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej dotyczący stanowiska Rady w sprawie przyjęcia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 515/97 w sprawie wzajemnej pomocy między organami administracyjnymi państw członkowskich i współpracy między państwami członkowskimi a Komisją w celu zapewnienia prawidłowe- Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 12) Decyzja Urzędu Nadzoru EFTA nr 301/14/COL z 16 lipca 2014 r. zmieniająca po raz dziewięćdziesiąty ósmy zasady proceduralne i merytoryczne w dziedzinie pomocy państwa przez przyjęcie nowych wytycznych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014–2020 [2015/790]. DzUrz UE L 131, 28.05.2015 r. 13) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Sprawozdanie z postępów w dziedzinie energii odnawialnej. KOM(2015) 293, 15.06.2015 r. 14) Opinia Komisji na podstawie art. 294 ust. 7 lit. c) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w przedmiocie poprawek Parlamentu Europejskiego do stanowiska Rady w pierwszym czytaniu w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 98/70/WE odnoszącą się do jakości benzyny i olejów napędowych oraz zmieniającej dyrektywę 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych [propozycja dotycząca pośredniej zmiany użytkowania gruntów]. KOM(2015) 310, 16.06.2015 r. HANDEL ZEWNĘTRZNY 15) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/706 z 30 kwietnia 2015 r. wszczynające dochodzenie dotyczące możliwego obejścia środków antydumpingowych, wprowadzonych rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) nr 2015/82 na przywóz kwasu cytrynowego pochodzącego z Chińskiej Republiki Ludowej, poprzez przywóz kwasu cytrynowego wysyłanego z Malezji, zgłoszonego lub niezgłoszonego jako pochodzący z Malezji, oraz poddające ten przywóz rejestracji. DzUrz UE L 113, 1.05.2015 r. 16) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/736 z 7 maja 2015 r. zakazujące wprowadzania do Unii okazów niektórych gatunków dzikiej fauny i flory. DzUrz UE L 117, 8.05.2015 r. 17) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/763 z 12 maja 2015 r. nakładające tymczasowe cło antydumpingowe na przywóz niektórych wyrobów walcowanych płaskich ze stali krzemowej elektrotechnicznej o ziarnach zorientowanych pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej, Japonii, Republiki Korei, Federacji Rosyjskiej i Stanów Zjednoczonych Ameryki. DzUrz UE L 120, 13.05.2015 r. 18) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/776 z 18 maja 2015 r. rozszerzające ostateczne cło antydumpingowe, wprowadzone rozporządzeniem Rady (UE) nr 502/2013 wobec przywozu rowerów pochodzących 53 z Chińskiej Republiki Ludowej, na przywóz rowerów wysyłanych z Kambodży, Pakistanu i Filipin, zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Kambodży, Pakistanu i Filipin. DzUrz UE L 122, 19.05.2015 r. wysyłanych z Malezji i Tajwanu, zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Malezji lub Tajwanu, oraz poddające ten przywóz rejestracji. DzUrz UE L 132, 29.05.2015 r. 19) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/753 z 29 kwietnia 2015 r. w sprawie przywozu do Unii produktów rolnych pochodzących z Turcji. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r. 28) Wniosek. Rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1388/2013 otwierające i ustalające sposób zarządzania autonomicznymi kontyngentami taryfowymi Unii na niektóre produkty rolne i przemysłowe. KOM(2015) 202, 18.05.2015 r. 20) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/755 z 29 kwietnia 2015 r. w sprawie wspólnych reguł przywozu z niektórych państw trzecich. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r. 21) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/756 z 29 kwietnia 2015 r. zawieszające niektóre koncesje związane z przywozem do Unii produktów rolnych pochodzących z Turcji. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r. 22) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/782 z 19 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 917/2011 nakładające ostateczne cło antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu tymczasowego cła nałożonego na przywóz płytek ceramicznych pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej poprzez dodanie jednego przedsiębiorstwa do wykazu producentów z Chińskiej Republiki Ludowej zawartego w załączniku I. DzUrz UE L 124, 20.05.2015 r. 23) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/787 z 19 maja 2015 r. nakładające tymczasowe cło antydumpingowe na przywóz acesulfamu potasu pochodzącego z Chińskiej Republiki Ludowej oraz acesulfamu potasu pochodzącego z Chińskiej Republiki Ludowej zawartego w niektórych preparatach lub mieszaninach. DzUrz UE L 125, 21.05.2015 r. 24) Rozporządzenie Rady (UE) 2015/802 z 19 maja 2015 r. zawieszające cła autonomiczne wspólnej taryfy celnej na niektóre oleje ciężkie i podobne produkty. DzUrz UE L 128, 23.05.2015 r. 25) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/831 z 28 maja 2015 r. aktualizujące wykaz stron zwolnionych z rozszerzonego cła antydumpingowego na niektóre części rowerowe pochodzące z Chińskiej Republiki Ludowej na podstawie rozporządzenia (WE) nr 88/97 w wyniku przeprowadzenia kontrolnego przeglądu wszczętego zawiadomieniem Komisji 2014/C 299/08. DzUrz UE L 132, 29.05.2015 r. 26) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/832 z 28 maja 2015 r. wszczynające dochodzenie dotyczące możliwego obchodzenia środków wyrównawczych, wprowadzonych rozporządzeniem wykonawczym Rady (UE) nr 1239/2013 na przywóz modułów fotowoltaicznych z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw) pochodzących lub wysyłanych z Chińskiej Republiki Ludowej poprzez przywóz modułów fotowoltaicznych z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw) wysyłanych z Malezji i Tajwanu, zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Malezji lub Tajwanu, oraz poddające ten przywóz rejestracji. DzUrz UE L 132, 29.05.2015 r. 27) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/833 z 28 maja 2015 r. wszczynające dochodzenie dotyczące możliwego obchodzenia środków antydumpingowych, wprowadzonych rozporządzeniem wykonawczym Rady (UE) nr 1238/2013 na przywóz modułów fotowoltaicznych z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw) pochodzących lub wysyłanych z Chińskiej Republiki Ludowej poprzez przywóz modułów fotowoltaicznych z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw) 54 29) Wniosek. Rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1387/2013 zawieszające cła autonomiczne wspólnej taryfy celnej na niektóre produkty rolne i przemysłowe. KOM(2015) 201, 18.05.2015 r. 30) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 19/2013 w sprawie wprowadzenia w życie dwustronnej klauzuli ochronnej i mechanizmu stabilizacyjnego dotyczącego bananów, zawartych w Umowie o handlu między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Kolumbią i Peru, z drugiej strony, oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 20/2013 w sprawie wprowadzenia w życie dwustronnej klauzuli ochronnej i mechanizmu stabilizacyjnego dotyczącego bananów, zawartych w Umowie ustanawiającej stowarzyszenie między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ameryką Środkową, z drugiej strony. KOM(2015) 220, 26.05.2015 r. 31) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/865 z 4 czerwca 2015 r. nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz niektórych drutów i skrętek ze stali niestopowej do wyrobu kabli sprężających i strun sprężających (druty i skrętki PSC) pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej w następstwie przeglądu wygaśnięcia na podstawie art. 11 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1225/2009. DzUrz UE L 139, 5.06.2015 r. 32) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/866 z 4 czerwca 2015 r. w sprawie wycofania przyjęcia zobowiązania w odniesieniu do trzech producentów eksportujących zgodnie z decyzją wykonawczą 2013/707/UE potwierdzającą przyjęcie zobowiązania złożonego w związku z postępowaniem antydumpingowym i postępowaniem antysubsydyjnym dotyczącym przywozu modułów fotowoltaicznych z krzemu krystalicznego i głównych komponentów (tj. ogniw) pochodzących lub wysyłanych z Chińskiej Republiki Ludowej na okres obowiązywania środków ostatecznych. DzUrz UE L 139, 5.06.2015 r. 33) Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/870 z 5 czerwca 2015 r. zmieniające – w odniesieniu do handlu gatunkami dzikiej fauny i flory – rozporządzenie (WE) nr 865/2006 ustanawiające przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97. DzUrz UE L 142, 6.06.2015 r. 34) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/917 z 15 czerwca 2015 r. zmieniające, w odniesieniu do Bangladeszu, załącznik I do rozporządzenia (UE) nr 206/2010 ustanawiającego wykazy krajów trzecich, ich terytoriów lub części, upoważnionych do wprowadzania do Unii Europejskiej niektórych zwierząt oraz świeżego mięsa, a także wymogi dotyczące świadectw weterynaryjnych. DzUrz UE L 149, 16.06.2015 r. 35) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/931 z 17 czerwca 2015 r. w sprawie zmiany i sprostowania rozporządzenia (WE) nr 1235/2008 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich. DzUrz UE L 151, 18.06.2015 r. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 36) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/943 z 18 czerwca 2015 r. w sprawie środków nadzwyczajnych zawieszających przywóz suszonej fasoli z Nigerii i zmieniające załącznik I do rozporządzenia (WE) nr 669/2009. DzUrz UE L 154, 19.06.2015 r. 37) Decyzja Rady Stowarzyszenia UE–Ukraina nr 3/2014 z 15 grudnia 2014 r. w sprawie przekazania niektórych uprawnień Rady Stowarzyszenia Komitetowi Stowarzyszenia w składzie rozstrzygającym kwestie dotyczące handlu [2015/980]. DzUrz UE L 158, 24.06.2015 r. 38) Rozporządzenie Rady (UE) 2015/981 z 23 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1388/2013 otwierające i ustalające sposób zarządzania autonomicznymi kontyngentami taryfowymi Unii na niektóre produkty rolne i przemysłowe. DzUrz UE L 159, 25.06.2015 r. 39) Rozporządzenie Rady (UE) 2015/982 z 23 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1387/2013 zawieszające cła autonomiczne wspólnej taryfy celnej na niektóre produkty rolne i przemysłowe. DzUrz UE L 159, 25.06.2015 r. 40) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/936 z 9 czerwca 2015 r. w sprawie wspólnych reguł dotyczących przywozu wyrobów włókienniczych z niektórych państw trzecich, nieobjętych umowami dwustronnymi, protokołami, innymi ustaleniami lub innymi szczegółowymi regułami Unii dotyczącymi przywozu. DzUrz UE L 160, 25.06.2015 r. 41) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/937 z 9 czerwca 2015 r. uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3030/93 w sprawie wspólnych reguł przywozu niektórych wyrobów włókienniczych z państw trzecich. DzUrz UE L 160, 25.06.2015 r. 42) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/1011 z 24 kwietnia 2015 r. uzupełniające rozporządzenie (WE) nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prekursorów narkotykowych i rozporządzenie Rady (WE) nr 111/2005 określające zasady nadzorowania handlu prekursorami narkotyków pomiędzy Unią a państwami trzecimi oraz uchylające rozporządzenie Komisji (WE) nr 1277/2005. DzUrz UE L 162, 27.06.2015 r. 43) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/1013 z 25 czerwca 2015 r. ustanawiające przepisy dotyczące rozporządzenia (WE) nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prekursorów narkotykowych i rozporządzenia Rady (WE) nr 111/2005 określającego zasady nadzorowania handlu prekursorami narkotyków pomiędzy Unią a państwami trzecimi. DzUrz UE L 162, 27.06.2015 r. 44) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/1019 z 29 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 1106/2013 nakładające ostateczne cło antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu cła tymczasowego nałożonego na przywóz niektórych drutów ze stali nierdzewnej pochodzących z Indii oraz zmieniające rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 861/2013 nakładające ostateczne cło wyrównawcze i stanowiące o ostatecznym pobraniu cła tymczasowego nałożonego na przywóz niektórych drutów ze stali nierdzewnej pochodzących z Indii oraz uchylające rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/49. DzUrz UE L 163, 30.06.2015 r. 45) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/1028 z 26 czerwca 2015 r. zmieniająca decyzję wykonawczą 2014/88/UE tymczasowo zawieszającą przywóz z Bangladeszu środków spożywczych zawierających liście pieprzu betelowego lub składających się z nich („pieprz żuwny”) w odniesieniu do okresu jej stosowania (notyfikowana jako dokument nr C(2015) 4187). DzUrz UE L 163, 30.06.2015 r. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 KONKURENCJA 46) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Sprawozdanie dotyczące polityki konkurencji za rok 2014. KOM(2015) 247, 4.06.2015 r. PODATKI 47) Wniosek. Decyzja wykonawcza Rady zmieniająca decyzję 2009/790/WE w celu upoważnienia Polski do przedłużenia okresu stosowania specjalnego środka stanowiącego odstępstwo od art. 287 dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. KOM(2015) 231, 29.05.2015 r. 48) Komunikat Komisji do PE i Rady. Sprawiedliwy i skuteczny system opodatkowania przedsiębiorstw w Unii Europejskiej: pięć głównych obszarów działania. KOM(2015) 302, 17.06.2015 r. POLITYKA REGIONALNA 49) Komunikat Komisji do Rady. Informacje finansowe dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju. KOM(2015) 295, 15.06.2015 r. 50) Wniosek. Decyzja Rady ustalająca wysokość wkładów wpłacanych przez państwa członkowskie na rzecz Europejskiego Funduszu Rozwoju w 2015 r., w tym drugiej raty za 2015 r. KOM(2015) 296, 15.06.2015 r. ROLNICTWO 51) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/725 z 5 maja 2015 r. ustanawiające ostateczny termin składania wniosków o przyznanie dopłat do prywatnego przechowywania wieprzowiny na mocy rozporządzenia wykonawczego (UE) 2015/360. DzUrz UE L 115, 6.05.2015 r. 52) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/747 z 11 maja 2015 r. wprowadzające odstępstwo od rozporządzenia wykonawczego (UE) nr 809/2014 w odniesieniu do ostatecznego terminu składania pojedynczego wniosku, wniosków o przyznanie pomocy lub wniosków o płatność, ostatecznego terminu zgłaszania zmian w pojedynczym wniosku lub wniosku o płatność oraz ostatecznego terminu składania wniosków o przydział uprawnień do płatności lub zwiększenie wartości uprawnień do płatności w ramach systemu płatności podstawowej w 2015 r. DzUrz UE L 119, 12.05.2015 r. 53) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/754 z 29 kwietnia 2015 r. otwierające i ustalające zarządzanie niektórymi unijnymi kontyngentami taryfowymi na wysokiej jakości wołowinę oraz na wieprzowinę, mięso drobiowe, pszenicę i mieszankę żyta z pszenicą, otręby, śrutę i inne pozostałości. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r. 54) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/791 z 27 kwietnia 2015 r. zmieniające załącznik I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. DzUrz UE L 127, 22.05.2015 r. 55) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/842 z 28 maja 2015 r. w sprawie rozliczenia rachunków agencji płatni- 55 czych państw członkowskich dotyczących wydatków finansowanych przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) za rok budżetowy 2014 (notyfikowana jako dokument nr C(2015) 3519). DzUrz UE L 134, 30.05.2015 r. 56) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/843 z 28 maja 2015 r. w sprawie rozliczenia rachunków agencji płatniczych państw członkowskich dotyczących wydatków finansowanych przez Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG) za rok budżetowy 2014 (notyfikowana jako dokument nr C(2015) 3593). DzUrz UE L 134, 30.05.2015 r. 57) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady w sprawie obowiązkowego określenia kraju lub miejsca pochodzenia mleka, mleka wykorzystywanego jako składnik w przetworach mlecznych oraz rodzajów mięsa innych niż mięso wołowe, wieprzowe, baranie, kozie i drobiowe. KOM(2015) 205, 20.05.2015 r. 58) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady dotyczące obowiązkowego wskazania państwa lub miejsca pochodzenia żywności nieprzetworzonej, produktów jednoskładnikowych oraz składników, które stanowią więcej niż 50% środka spożywczego. KOM(2015) 204, 20.05.2015 r. 59) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/851 z 27 marca 2015 r. zmieniające załączniki II, III i VI do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013 ustanawiającego przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów wsparcia w ramach wspólnej polityki rolnej. DzUrz UE L 135, 2.06.2015 r. 60) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Trzecie sprawozdanie w sprawie wdrażania krajowych planów strategicznych oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (2007-2013). KOM(2015) 288, 11.06.2015 r. 61) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady w sprawie wydatków EFRG. System wczesnego ostrzegania nr 4-5/2015. KOM(2015) 307, 16.06.2015 r. ROZSZERZENIE 62) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/939 z 9 czerwca 2015 r. w sprawie określonych procedur stosowania Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Albanii, z drugiej strony. DzUrz UE L 160, 25.06.2015 r. 63) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/940 z 9 czerwca 2015 r. w sprawie niektórych procedur stosowania Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Bośnią i Hercegowiną, z drugiej strony, oraz stosowania Umowy przejściowej w sprawie handlu i spraw związanych z handlem między Wspólnotą Europejską, z jednej strony, a Bośnią i Hercegowiną, z drugiej strony. DzUrz UE L 160, 25.06.2015 r. 64) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/941 z 9 czerwca 2015 r. w sprawie niektórych procedur stosowania Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii, z drugiej strony. DzUrz UE L 160, 25.06.2015 r. 56 RYBOŁÓWSTWO I GOSPODARKA MORSKA 65) Wniosek. Rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 2015/104 w odniesieniu do niektórych uprawnień do połowów. KOM(2015) 212, 20.05.2015 r. 66) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/852 z 27 marca 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 508/2014 w odniesieniu do przypadków nieprzestrzegania i przypadków poważnego nieprzestrzegania przepisów wspólnej polityki rybołówstwa, które mogą spowodować przerwanie biegu terminu płatności lub zawieszenie płatności w ramach Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego. DzUrz UE L 135, 2.06.2015 r. 67) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/895 z 2 lutego 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 508/2014 w sprawie Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego w zakresie przepisów przejściowych. DzUrz UE L 147, 12.06.2015 r. 68) Rozporządzenie Rady (UE) 2015/960 z 19 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie (UE) 2015/104 w odniesieniu do niektórych uprawnień do połowów. DzUrz UE L 157, 23.06.2015 r. 69) Komunikat Komisji do PE i Rady. Konsultacje w sprawie uprawnień do połowów na 2016 r. w ramach wspólnej polityki rybołówstwa. KOM(2015) 239, 2.06.2015 r. RYNEK WEWNĘTRZNY 70) Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/830 z 28 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH). DzUrz UE L 132, 29.05.2015 r. 71) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Program UE – Lepsze wyniki dzięki lepszemu stanowieniu prawa. KOM(2015) 215, 19.05.2015 r. 72) Komunikat Komisji do PE i Rady. Wniosek dotyczący porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie lepszego stanowienia prawa. KOM(2015) 216, 19.05.2015 r. 73) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/864 z 4 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 340/2008 w sprawie opłat i należności wnoszonych na rzecz Europejskiej Agencji Chemikaliów na mocy rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH). DzUrz UE L 139, 5.06.2015 r. 74) Decyzja Komisji (UE) 2015/877 z 4 czerwca 2015 r. zmieniająca decyzje 2009/568/WE, 2011/333/UE, 2011/381/UE, 2012/448/UE i 2012/481/UE w celu przedłużenia okresu ważności kryteriów ekologicznych dla przyznawania oznakowania ekologicznego UE niektórym produktom (notyfikowana jako dokument nr C(2015) 3641). DzUrz UE L 142, 6.06.2015 r. 75) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/919 z 12 czerwca 2015 r. zmieniająca decyzję 2009/821/WE w odniesieniu do wykazów punktów kontroli granicznej i jednostek weterynaryjnych w systemie TRACES. DzUrz UE L 149, 16.06.2015 r. 76) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/974 z 17 czerwca 2015 r. upoważniająca państwa członkowskie do przyjęcia określonych odstępstw na podstawie dyrektywy 2008/68/WE Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych (notyfikowana jako dokument nr C(2015) 4087). DzUrz UE L 157, 23.06.2015 r. SPOŁECZEŃWSTWO INFORMACYJNE 77) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/962 z 18 grudnia 2014 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE w odniesieniu do świadczenia ogólnounijnych usług informacyjnych w czasie rzeczywistym dotyczących ruchu. DzUrz UE L 157, 23.06.2015 r. SPRAWIEDLIWOŚĆ, WOLNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO 78) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/731 z 6 maja 2015 r. określająca datę uruchomienia wizowego systemu informacyjnego (VIS) w regionie siedemnastym i osiemnastym. DzUrz UE L 116, 7.05.2015 r. 79) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/840 z 29 maja 2015 r. w sprawie kontroli przeprowadzanych przez organy odpowiedzialne w związku z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 514/2014 ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz instrumentu na rzecz wsparcia finansowego współpracy policyjnej, zapobiegania i zwalczania przestępczości oraz zarządzania kryzysowego. DzUrz UE L 134, 30.05.2015 r. 80) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady. Siódme sprawozdanie półroczne z funkcjonowania strefy Schengen 1 listopada 2014 - 30 kwietnia 2015. KOM(2015) 236, 29.05.2015 r. 81) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/854 z 1 czerwca 2015 r. określająca datę uruchomienia Wizowego Systemu Informacyjnego (VIS) w regionie dziewiętnastym. DzUrz UE L 135, 2.06.2015 r. na temat przedstawionego przez Niemcy programu stabilności na 2015 r. KOM(2015) 256, 13.05.2015 r. 88) Zalecenie. Zalecenie Rady w sprawie wdrażania ogólnych wytycznych dotyczących polityki gospodarczej państw członkowskich, których walutą jest euro. KOM(2015) 251, 13.05.2015 r. 89) Zalecenie. Decyzja Rady uchylająca decyzję 2009/589/WE w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w Polsce. KOM(2015) 243, 13.05.2015 r. 90) Komunikat Komisji do Rady i PE. Dostosowanie techniczne ram finansowych na rok 2016 do zmian DNB (art. 6 rozporządzenia Rady nr 1311/2013 określającego wieloletnie ramy finansowe na lata 2014–2020). KOM(2015) 320, 22.05.2015 r. 91) Wniosek. Decyzja PE i Rady w sprawie uruchomienia Funduszu Solidarności UE w celu umożliwienia wypłaty zaliczek w ramach budżetu na 2016 r. KOM(2015) 281, 27.05.2015 r. 92) Decyzja Rady (UE) 2015/1026 z 19 czerwca 2015 r. uchylająca decyzję 2009/589/WE w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w Polsce. DzUrz UE L 163, 30.06.2015 r. 93) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady dotyczące oceny finansów Unii opartej na uzyskanych wynikach. KOM(2015) 313, 26.06.2015 r. SPRAWY INSTYTUCJONALNE 94) Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/855 z 12 marca 2015 r. określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu i uchylające wytyczne EBC/2002/6 w sprawie minimalnych norm dla Europejskiego Banku Centralnego oraz krajowych banków centralnych przy przeprowadzaniu operacji związanych z polityką pieniężną, operacji walutowych z rezerwami walutowymi EBC oraz zarządzaniu rezerwowymi aktywami walutowymi EBC (EBC/2015/11). DzUrz UE L 135, 2.06.2015 r. 82) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/912 z 12 czerwca 2015 r. określająca datę uruchomienia wizowego systemu informacyjnego (VIS) w regionach dwudziestym pierwszym, dwudziestym drugim i dwudziestym trzecim. DzUrz UE L 148, 13.06.2015 r. 95) Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/856 z 12 marca 2015 r. określające podstawy zasad etyki dla jednolitego mechanizmu nadzorczego (EBC/2015/12). DzUrz UE L 135, 2.06.2015 r. 83) Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2015/913 z 12 czerwca 2015 r. określająca datę uruchomienia wizowego systemu informacyjnego (VIS) w regionie dwudziestym. DzUrz UE L 148, 13.06.2015 r. STOSUNKI ZEWNĘTRZNE 84) Wniosek. Rozporządzenie PE i Rady zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 1683/1995 z dnia 29 maja 1995 r. ustanawiające jednolity formularz wizowy. KOM(2015) 303, 24.06.2015 r. SPRAWY GOSPODARCZE I WALUTOWE 85) Komunikat Komisji do PE, Rady, EBC, EKE-S, Komitetu Regionów i EBI. Europejski semestr na 2015 r.: zalecenia dla poszczególnych krajów. KOM(2015) 250, 13.05.2015 r. 86) Zalecenie. Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu reform Polski na 2015 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na 2015 r. KOM(2015) 270, 13.05.2015 r. 87) Zalecenie. Zalecenie Rady w sprawie krajowego programu reform Niemiec na 2015 r. oraz zawierające opinię Rady Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 96) Decyzja Rady (UE) 2015/702 z 13 lipca 2007 r. w sprawie podpisania i tymczasowego stosowania Protokołu (DzUrz UE L 113; informacja o podpisaniu DzUurz UE L 120) do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Republiką Libańską z drugiej strony w celu uwzględnienia przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej. DzUrz UE L 113, 1.05.2015 r. 97) Decyzja Rady (UE) 2015/709 z 21 kwietnia 2015 r. w sprawie stanowiska, jakie ma zostać przyjęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Rady Stowarzyszenia UE–Turcja w odniesieniu do zastąpienia Protokołu 3 do decyzji nr 1/98 Rady Stowarzyszenia WE–Turcja w sprawie systemu handlu produktami rolnymi, dotyczącego definicji pojęcia „produkty pochodzące” oraz metod współpracy admini- 57 stracyjnej, nowym protokołem, który w odniesieniu do reguł pochodzenia odwołuje się do Regionalnej konwencji w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia. DzUrz UE L 113, 1.05.2015 r. 98) Decyzja Rady (UE) 2015/710 z 21 kwietnia 2015 r. w sprawie stanowiska, jakie ma zostać przyjęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Wspólnego Komitetu ustanowionego na mocy Umowy pomiędzy Europejską Wspólnotą Węgla i Stali a Republiką Turcji w sprawie handlu produktami objętymi Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali w odniesieniu do zastąpienia Protokołu 1 do tej umowy, dotyczącego definicji pojęcia „produkty pochodzące” oraz metod współpracy administracyjnej, nowym protokołem, który w odniesieniu do reguł pochodzenia odwołuje się do Regionalnej konwencji w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia. DzUrz UE L 113, 1.05.2015 r. 99) Decyzja Rady (UE) 2015/733 z 9 października 2014 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej i jej państw członkowskich, oraz tymczasowego stosowania Protokołu dodatkowego (DzUrz UE L 117) do Umowy o handlu, rozwoju i współpracy między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Południowej Afryki, z drugiej strony, w celu uwzględnienia przystąpienia Republiki Chorwacji do Unii Europejskiej. DzUrz UE L 117, 8.05.2015 r. 100) Decyzja Rady (UE) 2015/765 z 7 maja 2015 r. w sprawie stanowiska, jakie ma zostać przyjęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Wspólnego Komitetu ustanowionego Umową między Wspólnotą Europejską, z jednej strony, a Rządem Danii i Rządem Lokalnym Wysp Owczych, z drugiej strony, w odniesieniu do zastąpienia Protokołu 3 do tej umowy dotyczącego definicji pojęcia „produkty pochodzące” oraz metod współpracy administracyjnej nowym protokołem, który w odniesieniu do reguł pochodzenia odwołuje się do Regionalnej konwencji w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia. DzUrz UE L 120, 13.05.2015 r. 101) Decyzja nr 1 Wspólnego Komitetu UE/Dania–Wyspy Owcze z 12 maja 2015 r. zastępująca Protokół 3 do Umowy między Wspólnotą Europejską, z jednej strony, a Rządem Danii i Rządem Lokalnym Wysp Owczych, z drugiej strony, dotyczący definicji pojęcia „produkty pochodzące” oraz metod współpracy administracyjnej [2015/844]. DzUrz UE L 134, 30.05.2015 r. 102) Decyzja Rady (UE) 2015/771 z 7 maja 2015 r. w sprawie stanowiska, jakie ma być zajęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Wspólnego Komitetu ustanowionego na mocy Umowy między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Konfederacją Szwajcarską, z drugiej strony, w sprawie swobodnego przepływu osób, w odniesieniu do zmiany załącznika III (Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych) do tej umowy. DzUrz UE L 121, 14.05.2015 r. 103) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/752 z 29 kwietnia 2015 r. w sprawie procedur dotyczących stosowania Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Czarnogóry, z drugiej strony. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r. 104) Decyzja Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia UE–Albania nr 1 z 11 maja 2015 r. zastępująca Protokół 4 do Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Albanii, z drugiej strony, w sprawie definicji pojęcia „produkty pochodzące” oraz metod współpracy administracyjnej [2015/821]. DzUrz UE L 129, 27.05.2015 r. 58 105) Decyzja Rady (UE) 2015/836 z 11 maja 2015 r. w sprawie stanowiska, jakie ma być zajęte w imieniu Unii Europejskiej, w sprawie przyjęcia decyzji przez Komisję Mieszaną UE–EFTA ds. wspólnego tranzytu oraz przyjęcia decyzji przez Komisję Mieszaną UE–EFTA ds. uproszczenia formalności w obrocie towarowym w odniesieniu do zaproszenia byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii do przystąpienia do Konwencji o wspólnej procedurze tranzytowej oraz Konwencji o uproszczeniu formalności w obrocie towarowym. DzUrz UE L 132, 29.05.2015 r. 106) Decyzja Rady (UE) 2015/860 z 26 maja 2015 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej, Protokołu zmieniającego do Umowy między Wspólnotą Europejską a Konfederacją Szwajcarską ustanawiającej środki równoważne środkom ustanowionym w dyrektywie Rady 2003/48/WE w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek. DzUrz UE L 136, 3.06.2015 r. 107) Decyzja nr 1/2015 Komisji Mieszanej UE–EFTA ds. uproszczenia formalności w obrocie towarowym z 11 maja 2015 r. w sprawie zaproszenia byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii do przystąpienia do Konwencji (DzUrz UE L 149) o uproszczeniu formalności w obrocie towarowym [2015/920]. DzUrz UE L 149, 16.06.2015 r. 108) Decyzja Rady (UE) 2015/997 z 16 czerwca 2008 r. w sprawie podpisania w imieniu Wspólnoty Europejskiej Układu (DzUrz UE L 164) o stabilizacji i stowarzyszeniu między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Bośnią i Hercegowiną, z drugiej strony. DzUrz UE L 164, 30.06.2015 r. ŚRODOWISKO 109) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/757 z 29 kwietnia 2015 r. w sprawie monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji dwutlenku węgla z transportu morskiego oraz zmiany dyrektywy 2009/16/WE. DzUrz UE L 123, 19.05.2015 r. 110) Decyzja Rady (UE) 2015/798 z 11 maja 2015 r. upoważniająca Komisję Europejską do prowadzenia, w imieniu Unii Europejskiej, negocjacji w sprawie zmian Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej oraz Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową. DzUrz UE L 127, 22.05.2015 r. 111) Decyzja Urzędu Nadzoru EFTA nr 301/14/COL z 16 lipca 2014 r. zmieniająca po raz dziewięćdziesiąty ósmy zasady proceduralne i merytoryczne w dziedzinie pomocy państwa przez przyjęcie nowych wytycznych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014–2020 [2015/790]. DzUrz UE L 131, 28.05.2015 r. 112) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady na temat wykonywania uprawnień do przyjmowania aktów delegowanych powierzonych Komisji na podstawie dyrektywy 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola). KOM(2015) 284, 12.06.2015 r. TRANSPORT 113) Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/924 z 8 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 321/2013 dotyczące technicznej specyfikacji interoperacyjności odnoszącej się Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 do podsystemu „Tabor – wagony towarowe” systemu kolei w Unii Europejskiej. DzUrz UE L 150, 17.06.2015 r. 25 maja 2006 r., podpisanym w Moskwie 28 listopada 2012 r. MP 2015, poz. 526. Ogłoszono 10.06.2015 r. 114) Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/995 z 8 czerwca 2015 r. zmieniające decyzję 2012/757/UE w sprawie technicznej specyfikacji interoperacyjności w zakresie podsystemu „Ruch kolejowy” systemu kolei w Unii Europejskiej. DzUrz UE L 165, 30.06.2015 r. 2) Oświadczenie Rządowe z 16 marca 2015 r. w sprawie mocy obowiązującej Umowy (DzU 2015, poz. 667) o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów (ATP), przyjętej w Genewie 1 września 1970 r. DzU 2015, poz. 668. Ogłoszono 14.05.2015 r. ZATRUDNIENIE I SPRAWY SPOŁECZNE 3) Oświadczenie Rządowe z 30 kwietnia 2015 r. w sprawie mocy obowiązującej Umowy (DzU 2015, poz. 714) między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o eksporcie szczególnych świadczeń dla osób uprawnionych, które zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podpisanej w Warszawie 5 grudnia 2014 r. DzU 2015, poz. 715. Ogłoszono 25.05.2015 r. 4) Oświadczenie Rządowe z 2 kwietnia 2015 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji Rady Europy o cyberprzestępczości, sporządzonej w Budapeszcie 23 listopada 2001 r. DzU 2015, poz. 729. Ogłoszono 27.05.2015 r. 5) Oświadczenie Rządowe z 14 maja 2015 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Porozumieniem wykonawczym (DzU 2015, poz. 817) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki do Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o statusie sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych Ameryki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dotyczącym zwolnień podatkowych dla celów oficjalnych, podpisanym w Warszawie 27 kwietnia 2015 r. DzU 2015, poz. 818. Ogłoszono 16.06.2015 r. 6) Oświadczenie Rządowe z 26 marca 2015 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie 30 września 1957 r. (Zmiany do umowy uwzględnione są w tekście jednolitym zamieszczonym w załączniku.). DzU 2015, poz. 882. Ogłoszono 25.06.2015 r. 115) Decyzja Rady (UE) 2015/772 z 11 maja 2015 r. ustanawiająca Komitet ds. Zatrudnienia i uchylająca decyzję 2000/98/WE. DzUrz UE L 121, 14.05.2015 r. 116) Decyzja Rady (UE) 2015/773 z 11 maja 2015 r. ustanawiająca Komitet Ochrony Socjalnej i uchylająca decyzję 2004/689/WE. DzUrz UE L 121, 14.05.2015 r. 117) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/779 z 20 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1304/2013 w zakresie dodatkowej kwoty początkowych płatności zaliczkowych wypłacanych na rzecz programów operacyjnych wspieranych w ramach Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych. DzUrz UE L 126, 21.05.2015 r. 118) Sprawozdanie Komisji dla PE, Rady i EKE-S. Sprawozdanie ze stosowania dyrektywy Rady 2004/113/WE wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług. KOM(2015) 190, 5.05.2015 r. 119) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Europejski program w zakresie migracji. KOM(2015) 240, 13.05.2015 r. 120) Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i Komitetu Regionów. Unijny plan działania na rzecz zwalczania przemytu migrantów na lata 2015-2020. KOM(2015) 285, 27.05.2015 r. 121) Sprawozdanie Komisji dla Rady w sprawie funkcjonowania uzgodnień przejściowych w zakresie swobodnego przepływu pracowników z Chorwacji (etap pierwszy: 1 lipca 2013 r. – 30 czerwca 2015 r.). KOM(2015) 233, 29.05.2015 r. CŁA I PODATKI ZDROWIE PUBLICZNE 122) Sprawozdanie Komisji dla PE i Rady. Realizacja drugiego programu działań wspólnotowych w dziedzinie zdrowia w 2013 r. KOM(2015) 306, 22.06.2015 r. (S.K. – na podstawie Dzienników Urzędowych UE i dokumentów KE przeznaczonych dla innych instytucji UE – KOM) n CO NOWEGO W PRAWIE POLSKIM? UMOWY MIĘDZYNARODOWE 1) Oświadczenie Rządowe z 4 maja 2015 r. w sprawie związania Rzeczypospolitej Polskiej Protokołem wykonawczym (MP 2015, poz. 525) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o sposobie wykonywania Umowy o readmisji między Wspólnotą Europejską a Federacją Rosyjską, podpisanej w Soczi Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 7) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 20 marca 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o kontroli skarbowej. DzU 2015, poz. 553. Ogłoszono 21.04.2015 r. 8) Rozporządzenie Ministra Finansów z 23 kwietnia 2015 r. w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. DzU 2015, poz. 599. Weszło w życie 19.05.2015 r. 9) Rozporządzenie Ministra Finansów z 23 kwietnia 2015 r. w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych. DzU 2015, poz. 600. Weszło w życie 19.05.2015 r. 10) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 8 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Ordynacja podatkowa. DzU 2015, poz. 613. Ogłoszono 6.05.2015 r. 11) Rozporządzenie Ministra Finansów z 5 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie urzędów celnych, w których są dokonywane czynności przewidziane przepisami prawa celnego w zależności od rodzaju towarów lub procedur celnych, którymi mogą być obejmowane towary. DzU 2015, poz. 646. Weszło w życie 15.05.2015 r. 59 12) Rozporządzenie Ministra Finansów z 5 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie urzędów celnych, w których może być dokonywany wywóz, przywóz i tranzyt towarów o znaczeniu strategicznym. DzU 2015, poz. 660. Weszło w życie 15.05.2015 r. 13) Rozporządzenie Ministra Finansów z 11 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie urzędów celnych właściwych w sprawach międzynarodowego przemieszczania odpadów. DzU 2015, poz. 666. Weszło w życie 15.05.2015 r. 14) Obwieszczenie Ministra Finansów z 15 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie wzorów formularzy stosowanych w sprawach celnych. DzU 2015, poz. 856. Ogłoszono 22.06.2015 r. 15) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 27 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo celne. DzU 2015, poz. 858. Ogłoszono 22.06.2015 r. ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO 16) Obwieszczenie Ministra Zdrowia z 2 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu przejść granicznych właściwych dla przeprowadzania granicznej kontroli sanitarnej. DzU 2015, poz. 546. Ogłoszono 20.04.2015 r. 17) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 8 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. DzU 2015, poz. 594. Ogłoszono 30.04.2015 r. ROLNICTWO 18) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 20 kwietnia 2015 r. w sprawie zmiany Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013. MP 2015, poz. 409. Ogłoszono 19.05.2015 r. 19) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 kwietnia 2015 r. w sprawie rocznej kwoty granicznej. MP 2015, poz. 412. Ogłoszono 20.05.2015 r. 20) Komunikat Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 21 maja 2015 r. o zatwierdzeniu przez Komisję Europejską Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 oraz adresie strony internetowej, na której został on zamieszczony. MP 2015, poz. 541. Ogłoszono 17.06.2015 r. 21) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 22 czerwca 2015 r. w sprawie wysokości wykorzystanego krajowego limitu skumulowanej kwoty pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie. MP 2015, poz. 568. Ogłoszono 29.06.2015 r. 22) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 23 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podziału środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2015, poz. 579. Weszło w życie 29.04.2015 r. 23) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 8 kwietnia 2015 r. w sprawie wykazu przejść granicznych, na których jest dokonywana kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych sprowadzanych z zagranicy. DzU 2015, poz. 592. Weszło w życie 15.05.2015 r. 24) Obwieszczenie Ministra Finansów z 22 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie środków na realizację wspólnej polityki rolnej. DzU 2015, poz. 633. Ogłoszono 8.05.2015 r. 60 25) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 21 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o rybactwie śródlądowym. DzU 2015, poz. 652. Ogłoszono 13.05.2015 r. 26) Ustawa z 24 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego. DzU 2015, poz. 653. Weszła w życie 15.05.2015 r. 27) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 8 maja 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy w ramach działania „Inwestycje w rozwój obszarów leśnych i poprawę żywotności lasów” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. DzU 2015, poz. 655. Weszło w życie 28.05.2015 r. 28) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 29 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Działanie rolno-środowiskowoklimatyczne” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. DzU 2015, poz. 765. Weszło w życie 9.06.2015 r. 29) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez scalanie gruntów” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2015, poz. 830. Weszło w życie 17.06.2015 r. 30) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 12 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2015, poz. 832. Weszło w życie 18.06.2015 r. 31) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach poddziałania „Wsparcie przygotowawcze” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. DzU 2015, poz. 851. Weszło w życie 20.06.2015 r. 32) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 17 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty i zwracania pomocy finansowej w ramach osi priorytetowej 5 – Pomoc techniczna, zawartej w programie operacyjnym „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”. DzU 2015, poz. 864. Weszło w życie 24.06.2015 r. 33) Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 19 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie nadania statutu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. DzU 2015, poz. 877. Ogłoszono 25.06.2015 r. 34) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 czerwca 2015 r. w sprawie wskazania instytutu realizującego programy zbierania danych niezbędnych do realizacji wspólnej polityki rybołówstwa Unii Europejskiej. DzU 2015, poz. 883. Weszło w życie 10.07.2015 r. POLITYKA REGIONALNA 35) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 21 kwietnia 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie zagadnień związanych z przygoto- Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 waniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód i projektów hybrydowych na lata 2014-2020. MP 2015, poz. 395. Ogłoszono 11.05.2015 r. i Rozwoju w zakresie kontroli realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020. MP 2015, poz. 592. Ogłoszono 10.07.2015 r. 36) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 24 kwietnia 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie warunków certyfikacji oraz przygotowania prognoz wniosków o płatność do Komisji Europejskiej w ramach programów operacyjnych na lata 20142020. MP 2015, poz. 429. Ogłoszono 21.05.2015 r. 49) Obwieszczenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej na rozwój instrumentów inżynierii finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013. DzU 2015, poz. 767. Ogłoszono 9.06.2015 r. 37) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja 2015 r. w sprawie Szczegółowego opisu osi priorytetowych Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 20142020. MP 2015, poz. 459. Ogłoszono 27.05.2015 r. 38) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie realizacji zasady partnerstwa na lata 2014-2020. MP 2015, poz. 460. Ogłoszono 27.05.2015 r. 39) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja 2015 r. o zmianach wprowadzonych do Szczegółowego opisu priorytetów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. MP 2015, poz. 461. Ogłoszono 27.05.2015 r. 40) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja 2015 r. o podjęciu przez Komisję Europejską decyzji zatwierdzającej Program Współpracy ESPON. MP 2015, poz. 462. Ogłoszono 27.05.2015 r. 41) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja 2015 r. w sprawie Szczegółowego opisu osi priorytetowych Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. MP 2015, poz. 463. Ogłoszono 27.05.2015 r. 42) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 7 maja 2015 r. w sprawie zmienionej listy projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. MP 2015, poz. 464. Ogłoszono 27.05.2015 r. 43) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 8 czerwca 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 20142020. MP 2015, poz. 552. Ogłoszono 24.06.2015 r. 44) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 8 czerwca 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności na lata 2014-2020. MP 2015, poz. 553. Ogłoszono 24.06.2015 r. 45) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 8 czerwca 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie monitorowania postępu rzeczowego realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020. MP 2015, poz. 555. Ogłoszono 25.06.2015 r. 46) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 8 czerwca 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie informacji i promocji programów operacyjnych polityki spójności na lata 2014-2020. MP 2015, poz. 566. Ogłoszono 29.06.2015 r. 47) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 8 czerwca 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie sprawozdawczości na lata 20142020. MP 2015, poz. 567. Ogłoszono 29.06.2015 r. 48) Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 26 czerwca 2015 r. w sprawie wytycznych Ministra Infrastruktury Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 50) Obwieszczenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 13 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej na promocję gospodarczą Polski Wschodniej, stworzenie sieci współpracy centrów obsługi inwestora, tworzenie i rozwój klastrów, tworzenie polityki rozwoju regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013. DzU 2015, poz. 786. Ogłoszono 11.06.2015 r. 51) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty i zwracania pomocy finansowej na realizację środków objętych osią priorytetową 4 – Zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa, zawartą w programie operacyjnym „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”. DzU 2015, poz. 801. Weszło w życie 13.06.2015 r. 52) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2015, poz. 804. Weszło w życie 16.06.2015 r. 53) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. DzU 2015, poz. 805. Weszło w życie 16.06.2015 r. 54) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 26 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. DzU 2015, poz. 807. Ogłoszono 15.06.2015 r. 55) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z 18 czerwca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i trybu udzielania i rozliczania zaliczek oraz zakresu i terminów składania wniosków o płatność w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich. DzU 2015, poz. 866. Weszło w życie 24.06.2015 r. (S.K. – na podstawie Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego) n 61 STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW W JĘZYKU POLSKIM I ANGIELSKIM Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych w eksporcie strefy euro Wojciech Mroczek W drugim kwartale 2015 r. Stany Zjednoczone stały się największym rynkiem eksportowym strefy euro, wyprzedzając Wielką Brytanię. Wzrost eksportu strefy euro do USA wspierała powiększająca się skala deprecjacji euro wobec dolara amerykańskiego oraz rosnące znaczenie największej gospodarki świata w kształtowaniu dynamiki międzynarodowych obrotów handlowych. W tych warunkach w I kw. 2015 r. Stany Zjednoczone stały się najważniejszym kierunkiem eksportu dla niemieckich przedsiębiorstw – wartość eksportu Niemiec do USA przekroczyła wartość ich eksportu do Francji, która dotychczas była największym odbiorcą towarów pochodzących z Niemiec. Od czwartego kwartału 2013 r. eksport towarów strefy euro do USA rośnie szybciej niż do pozostałych krajów trzecich, przy czym dysproporcja ta systematycznie powiększa się na korzyść rynku amerykańskiego. Nastąpiło zatem odwrócenie wyraźnej spadkowej tendencji udziału rynku amerykańskiego w eksporcie strefy euro obserwowanej w okresie od 2002 r. do światowego kryzysu finansowego w 2008 r., na co w dużej mierze złożył się szybszy wzrost popytu w gospodarkach rozwijających się oraz zwiększenie się obrotów handlowych realizowanych wewnątrz międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej. Uwagę zwraca także dość wyraźna korelacja między udziałem USA w eksporcie strefy euro a kursem euro wobec dolara amerykańskiego. W latach 2002-2008 aprecjacja kursu euro była jednym z czynników wpływających na spadek znaczenia eksportu do USA. Po kryzysie w latach 2008-2009, udział USA ustabilizował się na stosunkowo niskim poziomie. Słowa kluczowe: eksport, strefa euro, struktura handlu, kurs walutowy. Klasyfikacja JEL: F14, F63, O14. Increasing Importance of the United States in Exports of the Euro Zone In the second quarter of 2015, the United States became the largest export market of the euro zone, ahead of the United Kingdom. The increase in euro zone exports of goods to the United States was supported by the growing scale of the depreciation of the euro against the US dollar and the growing importance of the world’s largest economy in shaping the dynamics of the international trade. Under these conditions, in the first quarter of 2015, 62 the United States became the most important export destination for German companies – the value of German exports to the US exceeded the value of exports to France, which had so far been the biggest recipient of goods coming from Germany. Euro zone exports to the US have been growing faster than to other third countries from the fourth quarter of 2013. The disproportion has been steadily growing in favour of the US market. The clear downward trend in the share of the US market in euro zone exports observed since 2002 till the global 2008 financial crisis reversed. It was largely driven by the faster growth in demand in developing economies and the increasing trade turnover realised within the global value chains. A fairly clear correlation between the US share in exports of the euro zone and the euro against the dollar is worth stressing. In 2002-2008, the appreciation of the euro exchange rate was one of the factors influencing the decline in the importance of exports to the US. After the crisis of 2008-2009, the US share has stabilised at a relatively low level. Keywords: export, euro zone, pattern of trade, exchange rate. JEL classification: F14, F63, O14. Agri-Food Sector: the Speed of Development in the New EU Member States Miklós Somai, Zsuzsanna Hegedüs In this article, we tried to measure – through 15 to 22 indicators and by using a synthetic index – and analyse the EU10 (the new member states minus Cyprus, Malta and Croatia) agri-food performance during the last circa one and a half decades. We have focused our research onto the speed of development both in absolute and relative terms. As for the latter, we took into account the initial (i.e. preintegration) development level for each new member state, in order to ascertain whether, in international comparison, they could make good use of their potential and follow the development path according to their relative development status. We found that by using any method Poland and the Baltics (especially Estonia and Lithuania) were the best performers, developing clearly faster than the other countries. Finally, we tried to put forward some possible reasons behind the differences in performances and found that the age, qualification and risk-taking propensity of farmers, as well as the macro conditions prevailing in their homeland (internal demand, business environment) may correlate with these differences. Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 Keywords: agri-food performance, development, EU new member states. JEL classification: F14, F15, Q1. Sektor rolno-spożywczy: tempo rozwoju w nowych państwach członkowskich UE W swym artykule próbowaliśmy zmierzyć – wykorzystując 15-22 wskaźników oraz używając wskaźnika syntetycznego – i dokonać analizy wyników sektora rolno-spożywczego UE-10 (nowe państwa członkowskie z pominięciem Cypru, Malty i Chorwacji) w okresie ostatnich mniej więcej 15 lat. Skoncentrowaliśmy nasze badania na tempie rozwoju zarówno pod względem wielkości bezwzględnych, jak i względnych. Jeżeli chodzi o te drugie, wzięliśmy pod uwagę początkowy (tzn. sprzed integracji) poziom rozwoju dla każdego nowego państwa, żeby ustalić, czy – z punktu widzenia porównań międzynarodowych – dobrze wykorzystały swój potencjał i podążały ścieżką rozwoju stosownie do swych względnych warunków rozwoju. Stwierdziliśmy, że stosując dowolną metodę Polska i kraje bałtyckie (zwłaszcza Estonia i Litwa) należały do krajów o najlepszych wynikach, rozwijając się wyraźnie szybciej niż pozostałe kraje. Na koniec spróbowaliśmy wskazać pewne możliwe przyczyny kryjące się za różnicami w wynikach i stwierdziliśmy, że wiek, kwalifikacje i skłonność do podejmowania ryzyka przez rolników, jak również warunki makroekonomiczne dominujące w ich kraju rodzinnym (popyt wewnętrzny, otoczenie biznesowe) mogą być skorelowane z tymi różnicami. Słowa kluczowe: wyniki sektora rolno-spożywczego, rozwój, nowe państwa członkowskie UE. Klasyfikacja JEL: F14, F15, Q1. Makroostrożnościowy nadzór nad rynkiem finansowym Unii Europejskiej Michał Kruszka Ostatni kryzys ujawnił istotne ułomności nadzoru finansowego zarówno w wymiarze mikroostrożnościowym, jak też w odniesieniu do systemu finansowego jako całości. Model nadzoru bazujący na działaniach poszczególnych państw okazał się niewydolny w obliczu transgranicznej integracji poszczególnych sektorów europejskiego rynku finansowego. Zjawiska kryzysowe obnażyły niedostateczną współpracę, koordynację i niespójne stosowanie prawa europejskiego. W celu przezwyciężenia tych niedoskonałości w 2011 r. ustanowiono Europejski System Nadzoru Finansowego (ESNF). Jego istotnym składnikiem jest Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), która sprawuje nadzór makroostrożnościowy. Nadrzędnym celem tego forum jest zapewnienie stabilności całościowo ujmowanemu rynkowi finansowemu oraz zapobieganie nega- Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015 tywnym reperkusjom w sferze realnej. Mimo niewiążącego charakteru decyzji podejmowanych przez ERRS oraz nadmiernej koncentracji na sektorze bankowym, aktywność Rady zasługuje na pozytywną ocenę. Rozszerzenie mandatu ESNF o kwestie globalnej stabilności poprawiło jakość sprawowanego nadzoru. Wyzwaniem stojącym przed ERRS jest jednak zbudowanie nowej formuły współpracy z Europejskim Bankiem Centralnym po ustanowieniu Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego nad bankami z krajów strefy euro. Słowa kluczowe: nadzór makroostrożnościowy, Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego, zalecenia, CRR/CRDIV. Klasyfikacja JEL: E44, E61, G01, G28. Macro-Prudential Oversight of the Financial Market within the European Union The last crisis revealed important shortcomings in financial supervision, both in microprudential cases and in relation to the financial system as a whole. Nationally based supervisory models have lagged behind cross-border integration of European financial markets, so the crisis exposed weaknesses in the areas of cooperation, coordination, and consistent application of EU legal framework. Therefore, in order to address previous shortcomings, the European System of Financial Supervision (ESFS) was developed in 2011. Its important component is the European Systemic Risk Board (ESRB), which holds the macroprudential oversight of the entire financial system. The main objective of this body is to ensure the stability of the financial market as a whole and prevent negative spill-over in the real economy. Despite the non-binding nature of the decisions taken by the ESRB and excessive concentration on the banking sector, the activity of the Board deserves a positive assessment. The extension of the mandate of the ESFS towards overall stability issues improved the quality of supervision. The current challenge faced by the ESRB, however, is to build a new form of cooperation with the European Central Bank after the establishment of the Single Supervisory Mechanism for banks in the euro zone. Keywords: macro-prudential oversight, European Systemic Risk Board, recommendations, CRR/CRDIV. JEL classification: E44, E61, G01, G28. Firmy rodzinne w perspektywie unijnej Jan Klimek, Jacek Lipiec W artykule przedstawiono i omówiono zagadnienia oraz inicjatywy związane z firmami rodzinnymi, podejmowane w instytucjach unijnych. Szczególną rolę odegrał w tym zakresie Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, który jest organem konsultacyjnym dla instytucji unij- 63 nych. Komitet ten opracował własną opinię w sprawie organizacji i działalności przedsiębiorstw rodzinnych w Europie uznawanych za źródło ponownego/dalszego wzrostu gospodarczego i zwiększenia liczby nowych miejsc pracy. W opinii tej wzywa się Komisję Europejską do zintensyfikowania działań na rzecz firm rodzinnych, w szczególności do przyjęcia jednolitej definicji firm rodzinnych dla potrzeb statystycznych i opracowania programów wsparcia, a także usprawnienia regulacji dotyczących sukcesji i in. W artykule przedstawiono działalność instytucji unijnych poprzez pryzmat procesu przygotowywania opinii oraz finalnego produktu w postaci tejże opinii. Słowa kluczowe: firmy rodzinne, Unia Europejska, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, opinia własna. Klasyfikacja JEL: D10, K36. zagraniczną nie wzmocni nastrojów protekcjonistycznych wśród ukraińskich producentów. Bardzo trudna sytuacja gospodarcza Ukrainy w 2015 r. i nikłe widoki na poprawę w 2016 r. oraz liczne próby wprowadzenia środków protekcjonistycznych w latach 2009-2015, motywowane m.in. znaczną liberalizacją handlu w związku z akcesją Ukrainy do WTO, wskazują, że z taką możliwością należy się liczyć. W artykule przeanalizowano środki polityki handlowej, które władze ukraińskie starały się zastosować w celu ochrony bilansu płatniczego bądź krajowych producentów w tym okresie oraz możliwości ochrony rynku ukraińskiego na mocy umowy DCFTA. W podsumowaniu przedstawiono argumenty za i przeciw potencjalnemu wzrostowi tendencji protekcjonistycznych na Ukrainie po wejściu umowy DCFTA w życie. Słowa kluczowe: protekcjonizm, liberalizacji handlu, umowy o wolnym handlu. Family Firms in the EU Perspective Klasyfikacja JEL: F13, F14, F15. The article focuses on topics and initiatives undertaken by the European institutions in the context of family firms. The particular role in this process rests on the European Economic and Social Committee which is a consultative body of the European institutions. The Committee has drawn up the own-initiative opinion on family businesses in Europe as a source of renewed growth and better jobs. This opinion calls on the European Commission to intensify its activities on behalf of family firms, in particular to adopt a definition of family businesses for statistics and support programmes, improve regulations on succession and others. The article presents activities of European institutions in the framework of the process of drawing up the opinion and the final product, i.e. the opinion on family businesses. Ukraine – Entangled between Trade Liberalisation and Protectionism Keywords: family firms, European Union, European Economic and Social Committee, own-initiative opinion. JEL classification: D10, K36. Ukraina – uwikłanie między liberalizacją handlu a protekcjonizmem Ewa Kaliszuk Na początku 2016 roku ma wejść w życie Pogłębiona i kompleksowa umowa o wolnym handlu (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement – DCFTA) – handlowa część układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Ukrainą. Oznacza to, że Ukraina otworzy szerzej swój rynek dla towarów importowanych z państw członkowskich UE (Unia otworzyła swój rynek w kwietniu 2014 r. w wyniku jednostronnej liberalizacji). W artykule postawiono następujące pytanie badawcze – czy szersze otwarcie na konkurencję 64 The Deep and Comprehensive Free Trade Area (DCFTA) signed by the European Union and Ukraine on 27 June 2014 as part of their broader Association Agreement is expected to enter into force on January 1, 2016. As a result, Ukraine will open wider its markets for goods and services (the EU granted Ukraine the preferential access to the EU goods market already in April 2014, in response to the security, political and economic challenges faced by Ukraine). The trade liberalisation may expose Ukraine on tougher competition from the side of European companies. The question is whether a wider opening to foreign competition will strengthen protectionist sentiment among Ukrainian producers. Two circumstances seem to support this hypothesis. First, the recent worsening of economic situation of Ukraine, second, lessons from Ukraine trade policy after joining the WTO in 2008. Ukraine made a lot of progress toward opening up its market before the accession to WTO, unfortunately soon the financial crisis began. In response to the crisis Ukraine tried to introduce several trade restrictive measures. In the article the liberalisation process and undertaken actions, such as import surcharge measures, a trial of renegotiation of tariff concessions and trade defence instruments are analysed. In conclusion, the author pinpoints arguments and counterarguments for potential increased protectionism in Ukraine since 2016. Keywords: protectionism, trade liberalisation, free trade agreement. JEL classification: F13, F14, F15. n Unia Europejska.pl Nr 3 (232) 2015