BOCIAN BIAŁY - Podróże bez wizy paszportu i GPS-u

BOCIAN BIAŁY - Podróże bez wizy paszportu i GPS-u

BOCIAN BIAŁY
“Podróże bez wizy, paszportu i GPS-u”
GPS
Wprowadzenie.
Bocian biały (Ciconia ciconia) zajmuje szczególne miejsce w tradycji i
kulturze naszego kraju, a także w sercach Polaków. Sympatia jaką jest
powszechnie otaczany zdaje się być odwzajemniona , w żadnym innym kraju
bowiem, nie gnieździ się tak wiele bocianów jak u nas. To wielki powód do dumy
ale i odpowiedzialność za los gatunku. Dlatego trzeba poszerzyć wiedzę o tych
pięknych ptakach, poznać ich potrzeby, zapobiegać zagrożeniom, po to by nigdy
nie zniknęły z polskiego krajobrazu. Na świecie żyje ponad 160 tysięcy par
bocianów białych, z czego ponad 50 tysięcy w naszym kraju. Polskę można
nazwać królestwem bocianów, gniazduje tu bowiem ¼ światowej populacji
tego gatunku. Obszar występowania bociana białego (czyli teren gdzie gatunek
ten przystępuje do lęgów) obejmuje Europę środkową i wschodnią, część Europy
Zachodniej, półwysep Bałkański i Pirenejski, Północną Afrykę (Tunezję, Algierię,
Maroko), Azję Mniejszą, Armenię, Azerbejdżan, wschodni Irak oraz Iran.
Wyjątkowo ptak ten gnieździ się również w północnej Afryce, gdzie tworzy
niewielką populację stacjonarną.
Systematyka i krewni.
Rodzinę bocianowatych – Ciconidace
tworzy 5 rodzajów, obejmujących 19 gatunków
żyjących na obu półkulach. Dzieli się na 3
podrodziny: dławigady, bociany i marabuty. Do
podrodziny bocianów należą także kleszczaki i
żabiru, które jako jedyne w tej rodzinie
wykazują dymorfizm płciowy. Większość z nich
to ptaki okazałe, o bardzo efektownym
wyglądzie i upierzeniu.
Dławigad afrykański
Informacje uzupełniające.
Ptak dorosły - wysokość - 80 cm, ciężar - 3-4 kg, rozpiętość skrzydeł – - 2 m,
długość dzioba – 16-20 cm, długość ciała ok.1 m,
różnice płci: nieznaczne.
Gniazdo: ciężar – ok. 500 kg max 2 tony, wysokość -0,5 – 1,5 max 2,5 m,
średnica – 1 – 1,5m.
Jajo - kolor biały z połyskiem, wymiary ok. 74 x 52 mm, wielkość zniesienia 2 – 5
wyjątkowo 1 – 6. okres wysiadywania (inkubacji)
33 – 34 dni.
Pisklę - masa ciała (po wykluciu) 70 – 77 g, okres przebywania w gnieździe 54 –
63 dni, kolor puchu biały, kolor dzioba i nóg czarny. Długość życia: - średnio 8-9
lat, rekord należy do szwajcarskiego bociana i wynosi 39 lat.
Jakie tworzą rodziny.
Do Polski bociany powracają z zimowisk wczesną wiosną. Pierwsze
pojawiają się u nas około 20 marca, ostatnie w drugiej połowie kwietnia.
Zajmują i remontują istniejące gniazdo bądź przystępują do budowy nowych. W
tym okresie często dochodzi do walk o gniazdo. W konfliktach, które bywają
krwawe a niekiedy kończą się śmiercią któregoś z walczących, biorą udział pary
ptaków, jak i pojedyncze osobniki. Zdarza się, że do potyczek dochodzi również
w późniejszym okresie i wówczas bywa, że atakujące bociany wyrzucają z
gniazd gospodarzy jaja, czasem nawet pisklęta.
Bociania wierność.
Bociany od lat
cieszą się opinią
wzorowych małżonków,
łączących się w pary
monogamiczne na całe
życie. W mitach
germańskich
symbolizowały wierność
małżeńską. Badania
naukowe niestety nie
Para bocianów
potwierdzają tego
idyllicznego obrazu. Dzięki metodzie obrączkowania dowiedziono, że ptaki łączą
się w pary na jeden sezon, a podczas wędrówki oraz na zimowiskach przebywają
osobno. Elementem wiążącym partnerów jest gniazdo. Często po udanym lęgu
jednego roku, ptaki tej samej pary powracają (niezależnie od siebie) do
„sprawdzonego” gniazda i w kolejnym sezonie ponownie się spotykają by
założyć rodzinę. Jeśli jednak po przylocie samca na gnieździe pojawi się inna
samica, zostaje przyjęta z „otwartymi skrzydłami”. Zeszłoroczna gospodyni,
która zjawi się nieco później bywa brutalnie przepędzana przez „nową” samicę.
Samiec obojętnie przygląda się walce „ pań” czekając na zwyciężczynię, bądź
uczestniczy w odpędzaniu spóźnionej bocianicy. Podobnie dzieje się gdy do
świeżo zajętego przez parę gniazda próbuje wprowadzić się inny samiec.
Wówczas „panowie” toczą walkę i zostaje ten, który wygra. Jeśli zostały już
złożone jaja zwykle oboje partnerzy ofiarnie bronią gniazda.
Co i gdzie jedzą – bociania dieta
Bocian jest niewyspecjalizowanym drapieżnikiem. Oznacza to, że zjada
pokarm, którego w danym momencie jest najwięcej. Daje mu to możliwość
dużego przystosowania się do aktualnie panujących warunków i zasobów
pokarmowych środowiska.
Wypluwki.
Bociany żywią się
pokarmem mięsnym podobnie
jak np. sowy i dlatego po
posiłku wytwarzają tzw.
wypluwki. Są to zlepki
niestrawionych resztek
pokarmu, tworzące się w
żołądku i zwracane na zewnątrz
za pomocą odruchów
Bociania wypluwka
wymiotnych. Mają one kształt
owalny lub kulisty. Składają się części twardych jak: kości, pazury gryzoni,
pokrywy skrzydłowe chrząszczy, kawałki muszli oraz miękkich: sierść, pióra. Na
podstawie analizy wypluwki można dowiedzieć się wiele na temat bocianiej
diety. Dlatego w przypadku opiekowania się słabym lub rannym bocianem
należy podawać mu pokarm zwierzęcy zbliżony do naturalnego np.
nieczyszczone ryby, całe myszy, ugotowane na twardo całe zgniecione ze
skorupką jaja.
Pokarm bociana stanowią rozmaite drobne zwierzęta, które wyszukuje on za
pomocą wzroku w krótkiej roślinności lub płytkiej wodzie i chwyta swym
sprawnym, długim dziobem.
- bezkręgowce (dżdżownice, pijawki, ślimaki, małże, chrząszcze, pasikoniki,
larwy owadów)
- ryby,
- płazy,( żaby, traszki),
- gady ( jaszczurki ,węże),
- pisklęta ptaków gnieżdżących się na ziemi,
- drobne ssaki ( norniki, myszy, młode szczury, krety, ryjówki, rzadko młode
zające).
Mimo powszechnego przekonania, że najważniejszym pożywieniem bocianów
są żaby, stanowią one jedynie uzupełnienie bocianiej diety. Ważnym pokarmem
bocianiej diety są dżdżownice, którymi karmione są młode pisklęta zaraz po
wykluciu. Do prawidłowego rozwoju i szybkiego wzrostu młode bocianki
potrzebują różnorodnego pożywienia o odpowiedniej kaloryczności. Para
posiadająca 4 podrastające młode musi dostarczyć im codziennie około 3 kg
pożywienia.
Żerowiska bociana białego.
Żerowiska bocianów w Polsce to przede wszystkim tereny podmokłe.
Należą do nich wilgotne łąki, pastwiska, płytkie zbiorniki wodne, obrzeża
stawów i rzek. Są to miejsca zasobne w pokarm przez cały sezon, zwłaszcza w
ciągu szczególnie suchego roku. Okresowo ptaki korzystają również z
użytkowanych przez człowieka pól uprawnych (podczas trwania prac polowych,
takich jak orka, żniwa czy sianokosy).
Typy żerowisk bociana białego
w Polsce.
Przeważająca część
żerowiska bociana białego w
Polsce stanowią tereny o
charakterze podmokłym. Dużo
rzadziej ptaki szukają
pożywienia w miejscach
suchych.
Procentowy udział żerowisk
Żer bocianów podczas żniw
bociana jest następujący:
- 45 % - łąki podmokłe,
- 24 % - łąki suche,
- 17 % - obrzeża wód,
- 7 % - ugory,
- 6% - torfowiska,
- 1 % - inne,
Tereny podmokłe najchętniej wykorzystywane przez bociany jako
żerowiska, odznaczają się wielkim bogactwem fauny i flory. Należą do
najcenniejszych przyrodniczo środowisk na świecie. Przyciągają wiele gatunków
zwierząt oferując im dogodne miejsca rozmnażania, zdobywania pokarmu i
schronienia. Z podmokłymi łąkami i bagnami związane są m.in. czajka, krzyk,
brodziec krwawo-dzioby, rycyk, żuraw. Można tu spotkać rzadkie gatunki roślin,
na przykład bobrek trójlistny, knieć błotna, wełnianki, storczyki, kosaćce…
Jak upolować smaczny kąsek ?
Bocian w trakcie polowania
W zależności od rodzaju
żerowiska i oczekiwanych ofiar
bociany żerują na kilka
sposobów:
- przeszukiwanie żerowiska –
najczęstszy sposób żerowania,
- czatowanie stosuje się
wyłącznie przy łowieniu gryzoni,
-polowanie okazjonalne np. w
czasie prac agrotechnicznych
lub w czasie pożaru,
- zbieranie na miejscu w wypadku masowego wystąpienia pokarmu,
- wyszukiwanie jest stosowane przy żerowaniu w wodzie.
Efektywność tych sposobów żerowania waha się od 0 – 240 ofiar/5 minut.
Zwykle w czasie przeszukiwania bociany łowią 5 – 40 drobnych ofiar/5 minut, a
jeżeli są to ofiary duże, to w ciągu 5 minut zostają złowione 2-3 sztuki.
Jak daleko od stołówki ?
Bociany żerują w niewielkiej
odległości od gniazda i dlatego
utarło się przekonanie, że ptaki te
poszukują pożywienia w
promieniu 1-2 km . W miarę
upływu sezonu lęgowego i
wzrostu piskląt coraz dalej latają
za pokarmem. Początkowo żerują
najczęściej do 1000 m od gniazda,
a pod koniec wychowu młodych
Bocian w trakcie polowania
zasięg lotów po pokarm zwiększa się
do około 3000 m. Odległości w jakiej ptaki żerują od swoich gniazd są zmienne i
zależą od wielu czynników.
Rok z życia bocianów.
Lęgowiska.
Partnerzy zwykle docierają do gniazda oddzielnie w odstępach co kilka dni.
Ptaki witają się charakterystycznym klekotaniem i całą gamą tanecznych gestów.
Lęgi bocianów rozpoczynają się zwykle w kwietniu. Samica składa (najczęściej w
odstępach dwudniowych ) od 2 do 5 jaj (wyjątkowo 1 lub 6. Okres inkubacji
trwa 33 – 34 dni. Wysiadują oboje rodzice. Ponieważ wysiadywanie rozpoczyna
się od złożenia drugiego jaja, pisklęta nie wykluwają się jednocześnie. Młode
bocianki po przyjściu na świat ważą około 75 gramów. Rosną bardzo szybko i już
po 4 dniach podwajają swoją wagę. W wieku 3-4 tygodni potrafią już stać na
gnieździe, a mając 7 tygodni osiągają wielkość dorosłego ptaka (ważą około3 kg)
i zaczynają ćwiczyć skrzydła. Od rodziców można je wtedy odróżnić po czarnej
barwie dzioba i nóg, które po upływie około 9 tygodni życia stają się
ciemnoczerwone. Po upływie 2 miesięcy życia młode potrafią już latać. Na
przełomie lipca i sierpnia ptaki opuszczają gniazdo, doskonalą umiejętność
latania oraz same polują na okolicznych żerowiskach.
Wędrówki – migracje
na zimowiska.
Bociany białe
należą do grupy ptaków
wędrownych, czyli
odbywających
regularne sezonowe
przeloty z terenów
legowiskowych na
zimowiska i z
powrotem. Sposoby
orientacji i nawigacji,
jakimi posługują się
Bociany w trakcie migracji
ptaki by dotrzeć do celu
i nie zabłądzić po drodze, od dawna fascynowały ludzi. Ważną rolę wyznaczaniu
kierunku lotu pełni położenie słońca na niebie, układ gwiazd, natężenie pola
magnetycznego Ziemi, a także zapamiętane obrazy i dźwięki (w przypadku
kolejnej podróży).
Bociany białe zamieszkujące Europę tworzą dwie grupy, różniące się trasami
przelotów i odmiennymi rejonami zimowania w Afryce. Populacja
zachodnioeuropejska do której należą ptaki gnieżdżące się mniej więcej na
zachód od Łaby, wędruje przez Hiszpanię, cieśninę Gibraltarską do Afryki
Zachodniej i Środkowej. Populacja wschodnioeuropejska, czyli bociany
gnieżdżące się na wschód od Laby (w tym nasze boćki) kieruje się od razu na
południe, leci przez Bałkany, cieśninę Bosfor, Turcję, wschodnie wybrzeże Morza
Śródziemnego, dolinę Jordanu, półwysep Synaj, przecinają Kanał Sueski i
osiągają dolinę Nilu. Lecąc wzdłuż tej rzeki o długości 6500 km bociany
docierają w rejon wielkich jezior afrykańskich. Część ptaków pozostaje w tych
okolicach, inne kontynuują wędrówką. Kolejne ptaki zatrzymują się w dolinach
rzek Zambezi, Limpopo a najwytrwalsze , mają za sobą trasę ponad 10 000 km .
Bociany unikają lotu nad otwartym morzem, ale nieliczne próbują dotrzeć do
Afryki migrując przez półwysep Apeniński i przecinając Morze Śródziemne nad
Sycylią i Maltą. Bociany gnieżdżące się w Północnej Afryce tworzą populację
osiadłą i w okresie zimowym większość z nich pozostaje na lęgowiskach. Trasa
wędrówki bocianów może wynosić nawet 10 000 km . Po drodze ptaki muszą
odpoczywać i zdobywać pożywienie. Jesienny przelot na zimowiska zajmuje
naszym bocianom zwykle 3-4 miesiące, powrót jest znacznie szybszy i trwa
około 2 miesiące (od Kanału Sueskiego około 2 tygodnie). Migrują w ciągu
dnia, lecąc nie tworzą kluczy, jak gęsi czy żurawie lecz nieregularne stada.
Znaczną część trasy pokonują lotem szybowcowym, wykorzystując ciepłe prądy
powietrza, ale na pewnych odcinkach przemieszczają się w sposób aktywny,
miarowo poruszając skrzydłami. Jednego dnia potrafią przelecieć nawet ponad
500 km, choć zwykle pokonują ok. 200 km w ciągu doby.
Zimowiska.
Po osiągnięciu kresu podróży i dotarciu na zimowiska, bociany odpoczywają
na afrykańskich sawannach. Spotykają się tam z bocianami czarnymi, które
również przyleciały z Europy oraz ze swoimi afrykańskimi kuzynami:
kleszczakami, bocianami białobrzuchymi, bocianami białoszyimi, żabiru,
marabutami afrykańskimi, dławigadami. Zjadają drobne bezkręgowce w tym
dużo szarańczy. Z tego powodu Afrykańczycy darzą wielką sympatią
przylatujące boćki. Po beztroskim pobycie na sawannach już pod koniec stycznia
bociany zaczynają przygotowywać się do powrotnej drogi. Po dotarciu w dolinę
Nilu rozpoczynają regularną wędrówkę na północ na lęgowiska w Europie. Lecą
tą samą trasą, którą dotarły na zimowiska. Wiedzione instynktem do rozrodu
drogę powrotną pokonują w krótszym czasie.
Zagrożenia – przyczyny śmiertelności.
Bociany białe, podobnie jak wszystkie inne gatunki dzikich zwierząt, zawsze
narażone są na straty wywołane przez czynniki naturalne, do których należą:
- załamania pogody: okresy suszy, obfite długotrwałe deszcze lub powrót
mrozów,
– strącenie gniazd przez
wiatr,
- uderzenie pioruna w
gniazdo,
- ataki drapieżników.
Do czynników
spowodowanych
bezpośrednią lub
pośrednią działalnością
człowieka należą:
- utrata żerowisk na
lęgowiskach,
Podlasie – konar nie wytrzymał pod ciężarem gniazda
- brak miejsc dogodnych do zakładania gniazd,
- wypadki śmiertelne będące następstwem różnych działań ludzkich,
- niekorzystne zmiany w środowisku zachodzące na zimowiskach i na trasach
migracji.
Ochrona bociana białego.
Bocian biały podlega w Polsce ochronie ścisłej, na mocy Ustawy z dnia 16
kwietnia 2004r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych
ochroną. Najważniejszym zadaniem, niezbędnym do zachowania bociana
białego zarówno w Polsce jak i w Europie jest:
- utrzymanie i odtwarzanie terenów stanowiących żerowiska tego gatunku,
- ochrona gniazd,
- ochrona ptaków.
Dlaczego bocian przynosił dzieci ?
Przypisywanie bocianom
przynoszenia dzieci jest
niewątpliwie najbardziej
rozpowszechnionym wierzeniem
dotyczącym tego gatunku.
Analizując przyczynę powstania
tego wierzenia należy
wspomnieć o panujących co
roku głodach w całej Europie
zwłaszcza na przednówku. Głód
jako powszechna plaga narodów europejskich ustąpił stosunkowo niedawno,
dopiero XVII – XVIII wieku po rozpowszechnianiu uprawy ziemniaka. Złe
odżywianie lub głód wiązały się ściśle z możliwościami zajścia w ciążę. Zdawano
z tego sobie sprawę już w średniowieczu. Koniec zimy, wiosna, aż do nowych
zbiorów były okresem niedostatku i w związku z tym obniżonej płodności. Lato,
jesień i początek zimy zapewniały pokarm a tym samym łatwiej dochodziło do
poczęcia, które w sposób naturalny kończyło się na wiosnę...wraz z przylotem
bocianów. Sprawdzanie tej hipotezy nie jest możliwe, dalej pozostaniemy w
sferze domysłów, a pannom w dalszym ciągu będzie się odradzało zbyt częste
oglądanie się za bocianami.
Wielkie spisy bocianów
Dla żadnego, szeroko rozpowszechnionego gatunku dziko żyjącego nie
zebrano tak obszernych danych ilościowych, jak dla bociana białego.
1. W 1934 roku obyła się I Międzynarodowa Akcja liczenia bocianów;
2. W 1958 roku odbyło się licznie bocianów polskich lecz dane zostały
zebrane w taki sposób, że ustalenie liczebności gniazd było niemożliwe;
3. W 1974 roku odbył się III Międzynarodowy Spis Bocianów;
4. W 1984 roku odbył następny IV Międzynarodowy Spis Bocianów,
5. W 1994r/1995r – V Międzynarodowy Spis Bocianów,
6. W 2004 roku w lipcu kolejny VI Międzynarodowy Spis Bocianów
Zapiski dowodzące obserwacji tego ptaka pochodzą od bardzo dawnych czasów.
Dowodem na szczególne zainteresowanie tym ptakiem jest udział bociana w
folklorze, poezji, baśniach czy legendach. Najstarsze obserwowane i
gromadzenie danych i zapisków z życia tego ptaka pochodzą ze Lwowa z 1876
roku gdzie podjęto pierwszą na świecie próbę policzenia gniazd bocianich.
Długość życia bocianów.
Na to nie można jednoznacznie odpowiedzieć. Obrączkowanie ptaków
dostarcza nadal wielu informacji – jest to do chwili obecnej najlepsza metoda
poznawania długości życia tych ptaków. Ustalono, że w niewoli ptaki te mogą
dożywać:
•
•
•
•
•
•
nawet do 23 do 30 lat, ale w naturze
w I roku ginie aż 60 – 75 % młodych urodzonych w danym roku
w 2-5 roku życia ginie około 50 % ptaków
u ptaków starszych śmiertelność jest niższa i wynosi 20-25 % populacji
osobniki ponad 20 letnie stanowią tylko 2 % populacji bocianiej
statystyczna para bociania ma szansę odbyć 4-5 lęgów i wychować 12-15
piskląt
Muzeum Bociana Białego w Kłopocie.
W zachodniej Polsce we wsi Kłopot w województwie lubuskim odbyło się 26
kwietnia 2003 roku uroczyste otwarcie Muzeum Bociana Białego. Wieś znana
jest z tego, że znajduje się tu duża kolonia bociana białego. Obecnie we wsi jest
37 bocianich gniazd, ale zajętych przez pary lęgowe
było w 2002 roku było 19. W latach
osiemdziesiątych XX wieku było tutaj ponad 30
zajętych gniazd. Jest to największa kolonia bociana
w zachodniej Polsce. Stanowi dużą atrakcję
turystyczną. Przyjeżdża tu rocznie coraz więcej
turystów z Polski, Niemiec, Holandii, Danii.
Regularnie organizowane są wycieczki rowerowe z
Niemiec.
LOP postanowiła i pomóc okolicy i pomóc w promocji bocianów. Urząd Miasta i
Gminy w Cybince przekazał na ten cel budynek starej szkoły w Kłopocie.
Muzeum przygotowano już na sezon 2003 roku. Jest tam sala dydaktyczna, w
której są prowadzone szkolenia o bocianach, a także gromadzone są eksponaty
poświęcone tym ptakom. Jeśli ktoś będzie chciał zostać dłużej, to może
skorzystać z przygotowanego schroniska znajdującego się w górnej części
Muzeum.
Mity, wierzenia i przysłowia
Wśród mitów związanych z bocianem najważniejszy dotyczy jego
pochodzenia. Zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach Europy wierzono,
że:... bocian powstał z człowieka. Gdy gady i płazy nadmiernie się rozmnożyły na
świecie, Bóg zebrał je do worka, zawołał człowieka, kazał mu worek zanieść nad
morze i zawartość wsypać do wody. Człowiek jednak nie potrafił opanować
ciekawości, worek rozwiązał, a wtedy płazy i gady rozpełzły się po ziemi, Bóg zaś
za karę zmienił nieposłusznego wysłannika w bociana, aby świat sprzątał. Stąd
powiedzenie: „ Albom ja bocian, abym świat sprzątał ?
Szczęśliwy dom, gdzie bociany są - ptaki te ponoć zakładały gniazda tylko w tych
miejscach, gdzie nigdy nie biją pioruny - był to dowód na bezpieczeństwo
zagrody.
Wróżono też z zachowania bocianów pogodę – mianowicie:
•
•
jeżeli latały wysoko – miało to zwiastować wczesną wiosnę i ładną pogodę
jeżeli nisko – późną wiosnę i słotną lub opady deszczu
Przysłowia związane z bocianem.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bocian jest – wiosna wiest ( czyli staropolski – zwiastun )
Jak przylecą żurawie, bierz się do grochu prawie; jak przylecą bociany,
pierwszy zagon zasiany.
Bocian na ogonie jaskółkę przynosi.
Jak na Gertrudę( 17 III ) bociek na gnieździe siędzie, to śniegu już nie
będzie.
Na Zwiastowanie ( 25 III ) zlatują się bocianie.
Na Zwiastowanie bocian na gnieździe stanie.
Na świętego Franciszka ( 2 IV ) zielenią się łany i ze swego zimowiska
wracają bociany.
Na święty Wojciech ( 23 IV ) zniesie jajko bociek.
Na świętego Izydora ( 10 V ) na bociana pora.
Na Spasa ( 6 VIII ) boćki do cieplic, a łąki do lasa.
•
•
•
•
•
•
•
•
Kiedy bocian u nas trwa po Bartłomieju ( 24 VIII ) mnogi, tedy zima lekka
będzie, opał niedrogi.
Na Bartłomieja Apostoła bocian dzieci do drogi woła.
Jak bociek przyleci, możecie wyjść na dwór dzieci.
Boćki przyleciały - podwieczorki wróciły, boćki odleciały – podwieczorki
zabrały.
Na jednej łące wół patrzy trawy, a bocian żaby.
I bocian wszystkich żab nie wyłowi.
Wkradł się jak wróbel w bocianie gniazdo.
Powiedziały jaskółki, że niedobre są spółki, powiedziały bociany, że nie
dobre są zmiany.
Sukcesy i dramaty.
Wędrówki przez wiele tysięcy kilometrów, przelot nad obszarami zupełnie
nie przydatnymi do odpoczynku jest dla ptaków dużym wyzwaniem. Zwłaszcza
młodym niedoświadczonym osobnikom zdarza się płacić najwyższą cenę. Na
młode wędrujące ptaki czeka szereg przykrych niespodzianek, mianowicie:
•
•
•
Na Bliskim Wschodzie panuje zwyczaj strzelania do wędrujących ptaków
dla sportu i zdobywania wprawy w strzelaniu.
Potem nadchodzi czas wędrówki przez obszary pustynne, kiedy to ptaki po
wielu godzinach lotu docierają do niewielkich zbiorników wodnych na
pustyni i siadają na odpoczynek. Są one już tak wyczerpane, że nie są w
stanie upolować ryby, których pełno pływa w wodzie, dosłownie pod
dziobem. Osobniki którym się ta sztuka uda, przeżywają – część zaś ginie
wśród obfitości pokarmu.
Suchy wiatr chamsin
wiejący z Arabii do
Sudanu niesie masy
gorącego i suchego
powietrza. W takim
przypadku ptaki, pomimo
pragnienia i głodu przez
kilka dni stoją
nieruchomo na ziemi
oszczędzając siły, ale
Suchy wiatr chamsin
stają się wtedy łatwą zdobyczą
•
drapieżników lub są zabijane przez ludzi. Zjawisko to przybiera niekiedy
takie rozmiary, że np. w Izraelu martwe bociany zbiera się i układa w
wysokie sterty, aby nie zakażały terenu.
Na zimowiskach w Afryce czekają na bociany autentyczni myśliwi, gdyż
wiele afrykańskich plemion do dzisiaj poluje na bociany. Dawniej ptaki
wracały z Afryki z tkwiącymi w ciele strzałami – informacje te pochodzą
nawet z XVII-XIX wieku.
Wędrówka jest dla ptaków ogromnym zagrożeniem i okresem ostrej selekcji.
Oprócz naturalnych czynników (pogoda, pustynie, susze...) znaczący negatywny
wpływ ma człowiek.
Przeżywają tylko osobniki najmocniejsze i najbardziej doświadczone, ale w dużej
mierze jest to kwestia szczęścia.
Obrączkowanie i radiotelemetria satelitarna.
Nagłe pojawianie się i znikanie poszczególnych gatunków ptaków budziły
wyobraźnie i były podstawą do snucia różnych fantastycznych domysłów.
Badanie wędrówek należało zorganizować metodą znakowania ptaków. Tak też
postąpił w 1898 roku nauczyciel z Danii H.C. Mortensen, który rozpoczął
regularne obrączkowanie ptaków. W ciągu tych 100 lat w większości krajów
świata powstały centrale obrączkarskie, które koordynują znakowanie i
przyjmują wiadomości zwrotne. Pozwoliło to na poznanie zjawiska wędrówek i
uzyskania fascynującego obrazu corocznego przemieszczania się milionów
ptaków na ziemi.
Pierwsze obrączki umożliwiały uzyskanie dwu wiadomości:
•
•
data i miejsce zaobrączkowania,
data i miejsce znalezienia – najczęściej martwego ptaka.
Już w 1906 roku w Prusach Wschodnich rozesłano 3000 obrączek do
zainteresowanych ''właścicieli bocianich gniazd'' i do 1909 roku otrzymano 35
wiadomości powrotnych, co dało podstawę do określenia szlaku wędrówek
wschodnich. Wyniki pozwoliły na poznanie wielu zjawisk: jak osiedlanie się
ptaków w okolicy ich macierzystego gniazda, wiek i dojrzałość do rozrodu,
długość życia czy przyczyny ich śmiertelności.
W Polsce badaniem przelotów ptaków zajmuje się Stacja Ornitologiczna
Instytutu Zoologii Polskiej
Akademii Nauk 80-680 Gdańsk
ul. Górki Wschodnie 14.
Na nogę ptaka zakłada się
obrączkę z wyrytym numerem i
adresem zwrotnym. Data i
miejsce założenia obrączki oraz
gatunek ptaka i jego wiek jest
odnotowany przez osobę, która
go obrączkowała. Dane te są
przechowywane w Stacji
Zaobrączkowana noga bociana
Ornitologicznej. W przypadku
znalezienia martwego ptaka z obrączką należy zdjąć ją i przesłać do Stacji
Ornitologicznych z podaniem daty i miejsca znalezienia. Jeśli ptak jest żywy,
trzeba spisać dane z obrączki i ptaka wypuścić, a notatkę przesłać pod wskazany
adres.
Radiotelemetria satelitarna
•
•
Najnowszą metodą badań nad wędrówkami i życiem bocianów jest
radiotelemetryczne obserwacje satelitarne. W 1912 raku w Niemczech po
raz pierwszy założono bocianom małe japońskie nadajniki zasilane
bateriami. Ich czas pracy wynosił 60 dni. Mocowano je na grzbiecie za
pomocą nici silikonowych, które rozkładały się po około 6 miesiącach.
Obecnie ptakom mocuje się na grzbiecie małe ważące około 10 gramów.
Radionadajniki z bakteriami słonecznymi , które pracują przez 2-3 lata,
nawet 5 lat. Sygnały
odbierane są przez
system satelitarny i
na naszej półkuli
przekazywane do
centrum w Tuluzie
we Francji, a badacz
otrzymuje
praktycznie
natychmiast kolejne
Bocian z nadajnikiem GPS
koordynaty z
•
•
•
•
namiarów za pośrednictwem internetu.
Jest to postęp przyprawiający o zwrot głowy.
Lokalizacja ptaka jest tym dokładniejsza, im więcej odbiorników
satelitarnych odbierze sygnał. Zdarza się, że sygnał równocześnie odbiera
11 satelitów, i wtedy precyzja wynosiła mniej niż 10 metrów.
Ze względu na wysokie koszty zwykle stosuje się jeden odczyt dziennie.
Oprócz tego każdego ptaka można namierzyć drogą radiowa z ziemi, przy
pomocy anten kierunkowych, i to pozwala na precyzyjne śledztwo jego
przemieszczeń np. w ciągu całego dnia.
Lot szybowcowy.
•
•
•
•
Bocian potrafi latać aktywnie,
miarowo uderzając skrzydłami
120-130 razy na minutę, tj. 1,75
razy na sekundę. Lot taki
pozwala na pokonywanie
kilkukilometrowych dystansów,
zwłaszcza nisko nad ziemią.
Jednak na dłuższych odcinkach
wykorzystywany jest głównie lot
Lot szybowcowy
szybowcowy.
Ptak wnosi się w przestworza, szeroko rozkładając skrzydła i szybuje
wykorzystując najlżejsze prądy ciepłego powietrza. W ciągu kilku minut
kołując w tzw. kominach terminach, potrafi osiągnąć granice widzialności.
Lecące grupy ptaków przemieszczają się na wysokości 1000-2500 m.
Lot szybowcowy wymaga znajdowania kominów ogrzanego, wznoszącego
się do góry powietrza. Sprzyja temu wędrowanie stadne. Takie luźne stada
liczą zazwyczaj ok. 500 ptaków, lecą fontem kilkuset metrów i kiedy któryś
z nich trafi na komin, inne szybko dołączają do niego i kołując nabierają
szybkości. Tak więc ptaki wędrują od jednego do drugiego komina.
Dobre warunki występują na obszarach łatwo nagrzewających jak góry,
pustynie czy obszary stepowe. Trudne warunki występują nad wodami,
które ptaki omijają ponieważ nad wodami nie tworzą się ciepłe kominy
wstępującego powietrza.
W okresie wędrówki przez
Europę ptaki pokonują przeciętnie
150-200km. Dziennie, z prędkością
ok. 45km/godzinę ale zdarzają się
przeloty na dwukrotnie dłuższych
dystansach. W gorącej Afryce, gdzie
prądy powietrzne sprzyjają jeszcze
większym osiągom, dzienny dystans
dochodzi do 500-700 km. Gdy
powietrzne się oziębi, co zdarza się
Lot szybowcowy
wieczorem lub przy załamaniu
pogody, bociany zmuszone są do lądowania, niekiedy w przypadkowych
miejscach.
•
Bocian jako gatunek wskaźnikowy
•
•
Bocian jest niewyspecjalizowanych drapieżników, wszelkie zmiany w
środowisku mają pośrednio wpływ na efekty jego lęgów. Uznano zatem, że
stan jego populacji dobrze oddaje stan środowiska i można go wykorzystać
jako tak zwany gatunek wskaźnikowy.
Przyczyniło się to do podjęcia w wielu rejonach Europy corocznych kontroli
na określonych powierzchniach próbnych.
Kontakt:
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Siedlcu ul. Szkolna 6
64-212 Siedlec
e-mail: [email protected]
strona szkoły: www.zspigsiedlec.pl
e-mail opiekuna grupy: [email protected]