Przemiany na polskim rynku pracy po przystŕpieniu do Unii

Zesz yty
Naukowe nr
721
2006
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Stanis∏aw Miklaszewski
Katedra Mi´dzynarodowych Stosunków Gospodarczych
Przemiany na polskim rynku
pracy po przystàpieniu
do Unii Europejskiej
1. Wprowadzenie
Transformacja systemowa gospodarki polskiej wywo∏a∏a szereg zmian na rynku pracy, wÊród których na pierwszy plan wysuwa si´ bezrobocie i jego ekonomiczne, spo∏eczne i polityczne konsekwencje. Zjawisko bezrobocia w latach 80.
XX w. by∏o znane polskiemu spo∏eczeƒstwu albo z obserwacji sytuacji w krajach
gospodarki rynkowej, albo z informacji podawanych przez socjalistyczne media,
wzgl´dnie z podr´czników ekonomii. W tym ostatnim przypadku dotyczy∏o to
nielicznej grupy ludzi z wy˝szym wykszta∏ceniem humanistycznym, jako ˝e pod
wzgl´dem liczby studentów na 10 tys. mieszkaƒców Polska zajmowa∏a jedno
z najdalszych miejsc w Europie. Rok 1989 by∏ ostatnim, w którym wyst´powa∏a nadwy˝ka (i to bardzo wysoka) popytu na prac´ w stosunku do jej poda˝y, bowiem na jednà osob´ poszukujàcà pracy przypada∏o a˝ 26,5 wolnych miejsc pracy. Ju˝ jednak w roku nast´pnym stopa bezrobocia zacz´∏a szybko wzrastaç –
w styczniu 1990 r. wynosi∏a 0,3%, a w czerwcu tego roku ju˝ 3,1%, by w grudniu osiàgnàç poziom 6,5%, a rok póêniej zwi´kszyç si´ do 12,1%.
2. Bezrobocie w Polsce na tle przemian na rodzimym
rynku pracy na prze∏omie XX i XXI w.
Ze wzgl´du na kszta∏towanie si´ wysokoÊci stopy bezrobocia w latach
1990–2004 mo˝na wyodr´bniç trzy okresy (tabela 1):
– lata 1991–1994,
– lata 1995–1998,
– lata 1999–2004.
Stanis∏aw Miklaszewski
20
Okres 1991–1994 wyraênie dzieli si´ na dwa podokresy: 1990–1991 oraz
1992–1994. Jak ju˝ wspomniano, w ciàgu dwóch lat w miejsce nadwy˝ek wolnych miejsc pracy pojawi∏a si´ dwucyfrowa stopa bezrobocia, a przyczyn tak
radykalnej zmiany na polskim rynku pracy dopatrywano si´ w kryzysie gospodarczym, wynikajàcym z gwa∏townego obni˝enia si´ popytu na towary (szok
popytowy). W drugim podokresie tempo wzrostu stopy bezrobocia wyraênie
mala∏o, ale w lipcu 1994 r. osiàgn´∏a ona najwy˝szy poziom w latach 90., tzn.
16,9% (tabela 1). SpecjaliÊci zajmujàcy si´ rynkiem pracy wskazali na szok realokacyjny, czyli strukturalne niedopasowanie poda˝y pracy do potrzeb rynku
w przekroju regionalnym, zawodowym i pod wzgl´dem kwalifikacji, jako
g∏ówne êród∏o tak wysokiego bezrobocia. Natomiast niska produkcja i zatrudnienie by∏y wynikiem przede wszystkim za∏amania si´ op∏acalnoÊci produkcji,
znanego w teorii ekonomii jako szok poda˝owy1. Nic wi´c dziwnego, ˝e na
przestrzeni tych czterech lat mia∏a miejsce najwi´ksza fala zwolnieƒ grupowych, która dotkn´∏a ponad 2 mln osób2.
Tabela 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce i w Unii Europejskiej w latach
1990–2004 (w %)
Polska
Rok
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Unia Europejska
styczeƒ
grudzieƒ
00,3
06,6
12,1
14,2
16,7
16,1
15,4
13,1
10,7
11,4
13,7
15,7
20,1a
20,6a
20,6
06,5
12,2
14,3
16,4
16,0
14,9
13,2
10,3
10,4
13,1
15,1
17,5
20,0a
20,0a
18,7b
08,0
08,1
09,1
10,1
10,5
10,1
10,2
10,0
09,4
08,7
07,8
07,4
07,7
08,0
08,7b, c
a
dane zweryfikowane na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego oraz Powszechnego Spisu Rolnego; b listopad; c strefa euro
èród∏o: Praca. Dochody ludnoÊci. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2004;
OECD Employment Outlook 2004, Paris 2004, s. 293.
E. Kwiatkowski, Przyczyny wzrostu bezrobocia w Polsce w latach 1990–1993, „Gospodarka Narodowa” 1994, nr 9, s. 10–14.
2 Bezrobocie rejestrowane w Polsce w 2002 roku, Informacje i opracowania statystyczne,
GUS, Warszawa 2002, s. 2.
1
Przemiany na polskim rynku pracy...
21
Okres 1995–1998 charakteryzowa∏ si´ powolnym, lecz permanentnym
spadkiem stopy bezrobocia w warunkach wysokiego tempa wzrostu PKB (odpowiednio 7,0%; 6,0%; 6,8% i 4,8%). Warto podkreÊliç, ˝e by∏ to jedyny okres
w pi´tnastoleciu 1990–2004, w którym zatrudnienie zwi´kszy∏o si´, z tym ˝e
tendencja ta wyraênie ujawni∏a si´ w latach 1995–1997, kiedy to liczba osób
pracujàcych wzros∏a prawie o 1 mln.
W okresie 1999–2004 natomiast ponownie pojawi∏o si´ zjawisko narastania
bezrobocia, którego stopa przekroczy∏a w 2003 r. 20% ludnoÊci aktywnej zawodowo, chocia˝ jak ujawni∏y przeprowadzone w 2002 r. dwa spisy powszechne
(narodowy i rolny), ju˝ w pierwszym kwartale 2002 r. kszta∏towa∏a si´ ona
w granicach 20,1–20,2%, by w nast´pnych miesiàcach obni˝yç si´ do
19,4–19,5%. Wskazuje si´, ˝e niema∏y wp∏yw mia∏o na to spowolnienie wzrostu
gospodarczego do 1,0% w 2001 r. i 1,4% w 2002 r. Tylko w latach 1999–2002,
tzn. od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2002 r. liczba bezrobotnych wzros∏a
o 1,6 mln osób, osiàgajàc wielkoÊç 3,4 mln. JednoczeÊnie przyspieszenie wzrostu PKB w 2003 r. (3,7%) oraz w pierwszych trzech kwarta∏ach 2004 r. (5,9%)3
nie przynios∏o oczekiwanego odczuwalnego zmniejszenia bezrobocia, poniewa˝
spad∏o ono w 2003 r. o 136 tys., a w ciàgu dziewi´ciu miesi´cy poprzedniego roku o 194 tys. do poziomu 3,1 mln osób (18,7% zawodowo czynnych).
Na tym tle interesujàcà kwesti´ stanowià charakterystyczne cechy bezrobocia na polskim rynku pracy. Pomijajàc akademickie spory dotyczàce hierarchii
wyznaczonych cech bezrobocia, autor niniejszego artyku∏u proponuje bli˝szà
analiz´ kilku cech podstawowych, która pozwala na wskazanie specyfiki, jak
równie˝ podobieƒstw mi´dzy bezrobociem w Polsce i w Unii Europejskiej.
Stopa bezrobocia wy˝sza wÊród kobiet ni˝ wÊród m´˝czyzn
Wy˝sza stopa bezrobocia wÊród kobiet nie jest niestety niczym nadzwyczajnym, jednak w Unii Europejskiej w sk∏adzie pi´tnastu paƒstw jest ona ni˝sza ni˝
w ramach dwudziestu pi´ciu krajów. Dotyczy to wszystkich trzech grup wiekowych (15–24, 25–54, 55–64), jak te˝ ca∏ej populacji.
Nale˝y zwróciç uwag´, ˝e zarówno wskaênik zatrudnienia, jak i wspó∏czynnik aktywnoÊci zawodowej sà znacznie ni˝sze wÊród kobiet, przy czym
ten pierwszy spad∏ poni˝ej 40%, a ten drugi wyniós∏ 50% w warunkach wy˝szej
stopy bezrobocia. Natomiast kierunki zmian w obydwu grupach by∏y w ciàgu
omawianego dziesi´ciolecia zbie˝ne. Mimo ˝e w latach 1995–1998 obserwowano systematyczny wzrost liczby zatrudnionych kobiet, to od 2001 r. permanentnie ona spada. Wskaênik zatrudnienia kobiet jest prawie o 25% ni˝szy ni˝ analogiczny wskaênik dotyczàcy m´˝czyzn. Pracujàce kobiety majà w wi´kszoÊci
Êrednie wykszta∏cenie, z tym ˝e kobiety z wykszta∏ceniem wy˝szym i policealnym reprezentujà podobnie wysokà aktywnoÊç zawodowà co m´˝czyêni. Z drugiej strony rzadko zajmujà one stanowiska kierownicze (w 2003 r. – 35%),
3
www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/rachunki_narodowe
Stanis∏aw Miklaszewski
22
Tabela 2. Wskaêniki zatrudnienia i stopa bezrobocia wed∏ug p∏ci w Polsce w latach
1994–2004 (w %)
Wskaêniki zatrudnienia
Stopa bezrobocia
Rok
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
m´˝czyêni
kobiety
m´˝czyêni
kobiety
58,8
58,5
59,4
59,8
58,9
55,9
55,2
52,5
50,7
50,9
44,0
43,7
43,8
44,0
43,9
40,7
40,3
39,0
38,1
38,2
12,3
12,1
9,9
8,7
9,3
13,0
14,2
17,3
19,0
18,4
15,7
14,4
13,4
12,0
12,2
18,1
18,1
20,0
20,6
20,3
èród∏o: Kobiety i m´˝czyêni na rynku pracy, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2004, s. 1–5.
a tylko 29% pracodawców stanowià kobiety. Wynagrodzenia kobiet sà zazwyczaj ni˝sze, na przyk∏ad w paêdzierniku 2002 r. przeci´tna p∏aca kobiet by∏a ni˝sza o 17% od wynagrodzenia m´˝czyzn, a równoczeÊnie wynagrodzenie kobiet
by∏o mniejsze o 16,9% od przeci´tnego w kraju, podczas gdy wynagrodzenie
m´˝czyzn by∏o wy˝sze o 8,8%. Kobiety sà równie˝ bardziej zagro˝one d∏ugotrwa∏ym bezrobociem (58,5%); zjawisko to nie wyst´puje w krajach Unii Europejskiej, w których zagro˝enie bezrobociem dotyczy w takim samym stopniu
kobiet co m´˝czyzn. Wskaênik zatrudnienia kobiet w Polsce jest ni˝szy ni˝
w Unii jako ca∏oÊci, w tym zdecydowanie mniejszy od wskaênika w Danii,
Szwecji, Holandii, Wielkiej Brytanii, Finlandii czy Portugalii, ale wy˝szy od
wskaênika w Grecji, we W∏oszech i w Hiszpanii. Z kolei nale˝y zaznaczyç, ˝e
wspó∏czynnik aktywnoÊci zawodowej kobiet kszta∏tuje si´ na nieco wy˝szym
poziomie w Polsce ni˝ w Unii jako ca∏oÊci (48,0% do 47,6% w 2002 r.). Pozosta∏e tendencje wykazujà podobny kierunek zmian i mo˝na mówiç o znacznym
podobieƒstwie sytuacji w omawianym zakresie w Unii i w Polsce4.
Wyraêne ró˝nice w poziomie bezrobocia w ramach ró˝nych grup wiekowych
W Unii Europejskiej od lat utrzymuje si´ niepokojàca relacja mi´dzy bezrobociem wÊród m∏odzie˝y (przedzia∏ wiekowy 15–24 lata) a przeci´tnà stopà
bezrobocia, co niestety stanowi tak˝e cech´ charakterystycznà dla polskiego
rynku pracy (tabela 3).
Wskaênik bezrobocia w przedziale wiekowym 15–24 jest w Polsce o kilkanaÊcie procent wy˝szy ni˝ w innych krajach Unii, i tak na przyk∏ad wed∏ug danych ze stycznia 2004 r. stopa bezrobocia wÊród m∏odzie˝y by∏a najwy˝sza
4
Kobiety i m´˝czyêni...
Przemiany na polskim rynku pracy...
23
Tabela 3. Bezrobocie wÊród m∏odzie˝y na tle przeci´tnej stopy bezrobocia w latach
1990–2004 (w %)
Polska
Unia Europejska
Rok
1973
1990
2000
2001
2002
2003
2004a
a
wiek: 15–24
ogó∏em
wiek: 15–24
ogó∏em
04,7
16,2
15,6
14,0
14,7
14,7
18,2b
2,4
8,1
8,7
7,4
7,7
8,0
8,9b
–
–
35,2
41,0
43,9
43,0
38,9
–
–
16,4
18,5
19,8
19,2
18,6
listopad; b strefa euro
èród∏o: OECD Employment Outlook 2004, Paris 2004; Euro-zone Unemployment Stable at 8,9%,
Euro-indicators, „News Release” 2004, nr 141, December.
w Grecji (27, 2%), we W∏oszech (27,1%) oraz na S∏owacji (26,5%), chocia˝
jeszcze w 2003 r. w tym ostatnim kraju wynosi∏a 32,3%. Sytuacja jest o tyle powa˝na, ˝e w 2004 r. nawet w Bu∏garii (w uj´ciu regionalnym) odnotowano spadek tego wskaênika poni˝ej 40%, podczas gdy w Polsce a˝ cztery województwa
charakteryzowa∏y si´ poziomem bezrobocia wÊród m∏odzie˝y przekraczajàcym
45%. W maju 2004 r. stopa ta w krajach „pi´tnastki” wynosi∏a 16,8%, a przeci´tna dla dwudziestu pi´ciu krajów Unii ukszta∏towa∏a si´ na poziomie 17,9%5.
Z drugiej strony, byç mo˝e, równie poprawnym wskaênikiem skali problemu
jest relacja bezrobocia w przedziale wiekowym 15–24 lata w stosunku do przeci´tnej stopy bezrobocia (Polska–2,1). Otó˝ najmniej korzystna sytuacja w tym
zakresie dotyczy takich paƒstw, jak: W∏ochy (3,1), Luksemburg (2,8), Belgia
(2,7), Finlandia, S∏owenia, Szwecja i Wielka Brytania (2,5)6.
Daleko idàce zró˝nicowanie mi´dzyregionalne
Reforma administracyjna, paradoksalnie, pozwala ukryç rzeczywiste zagro˝enie wynikajàce z napi´ç na polskim rynku pracy. JeÊli bowiem w latach
1990–1995 dysproporcje by∏y niezwykle widoczne, to obecnie owe ró˝nice zosta∏y zniwelowane. Przyk∏adowo w 1994 r. relacja Êredniej stopy bezrobocia
w czterech województwach o najwy˝szej stopie bezrobocia (s∏upskim, suwalskim, olsztyƒskim, koszaliƒskim) do tej˝e w czterech województwach o najni˝szym poziomie bezrobocia wynosi∏a 6,2 : 1, a w maju 2004 r. – 1,5 : 1.
OczywiÊcie porównania takie powinny byç prowadzone w ramach czterdziestu
dziewi´ciu województw, ale wykracza to poza rozwa˝ania niniejszego opracoLabour Market Latest Trends – 2nd Quarter 2004 Data, „Statistics in Focus” 2005, nr 1,
s. 8–9.
6 Obliczenia w∏asne na podstawie danych za 2003 rok, pochodzàcych z: Employment in Europe 2004, Recent Trends and Prospects, Statistical Annex, Luxembourg, August 2004.
5
Stanis∏aw Miklaszewski
24
wania, dlatego zostanie omówione zró˝nicowanie wed∏ug województw, powiatów i miast w proponowanym uj´ciu czterech skrajnych przypadków. To pozwoli ujawniç rzeczywiste rozmiary zró˝nicowania w skali kraju oraz poznaç
realnà sytuacj´, warto dodaç: bardzo niekorzystnà, w warunkach wyzwaƒ, jakie niesie cz∏onkostwo w Unii Europejskiej.
Tabela 4. Województwa, powiaty i miasta* o najwy˝szej i najni˝szej stopie bezrobocia
w Polsce w listopadzie 2004 r. (w %)
Najwy˝sza stopa bezrobocia
Najni˝sza stopa bezrobocia
Województwa
Warmiƒsko-mazurskie
Zachodniopomorskie
Lubuskie
Kujawsko-pomorskie
28,7
27,0
25,6
22,9
Ma∏opolskie
Mazowieckie
Podlaskie
Wielkopolskie
14,7
14,8
15,7
15,9
Powiaty
¸ebski
Nowodworski
Go∏dapski
Braniewski
41,4
41,0
40,6
40,2
Siematycki
K´piƒski
Piaseczyƒski
Bielski
8,9
9,2
9,6
9,8
Miasta
Grudziàdz
Radom
Bytom
Chorzów
*
30,5
27,3
25,9
23,7
Warszawa
Poznaƒ
Kraków
Katowice
6,5
7,1
7,5
7,5
powy˝ej 100 tys. mieszkaƒców
èród∏o: Bezrobotni oraz stopa bezrobocia wed∏ug województw, podregionów i powiatów (listopad 2004), GUS, Warszawa 2005, s. 1–5.
W 2003 r. wÊród dziesi´ciu regionów Unii Europejskiej (w sk∏adzie 25
paƒstw) o najwy˝szej stopie bezrobocia a˝ pi´ç le˝a∏o w Polsce, jeden na S∏owacji (wschodnia S∏owacja), do pozosta∏ych zalicza∏y si´: Kalabria i trzy francuskie departamenty zamorskie (Gujana, Gwadelupa i Reunion). Natomiast
˝adne polskie województwo nie znalaz∏o si´ wÊród dziesi´ciu regionów o najni˝szym bezrobociu, nawet w skali nowych krajów cz∏onkowskich7.
Narastajàce zjawisko bezrobocia d∏ugookresowego
Jeszcze w 2000 r. polscy bezrobotni poszukujàcy pracy d∏u˝ej ni˝ 12 miesi´cy nie przekraczali 45% ogó∏u pozostajàcych bez pracy, podczas gdy
Regional Unemployment in the European Union and Candidate Countries in 2003, „Statistics in Focus” 2004, nr 3.
7
Przemiany na polskim rynku pracy...
25
w 2003 r. stanowili ju˝ 55%, przy czym w drugim kwartale 2004 r. wskaênik
ten obni˝y∏ si´ do 53%, podczas gdy Êrednia dla UE-15 oscylowa∏a wokó∏
40%. JednoczeÊnie wyd∏u˝y∏ si´ przeci´tny czas poszukiwania pracy w Polsce
przez bezrobotnych z 13,3 miesiàca w 2000 r. do 15,8 miesiàca w 2002 r., 16,1
miesiàca w 2003 r., a w trzecim kwartale 2004 r. – 16,8 miesiàca8.
Zró˝nicowanie stopy bezrobocia w zale˝noÊci od poziomu wykszta∏cenia
Tego rodzaju ró˝nice sà charakterystyczne dla wszystkich krajów Unii Europejskiej, bowiem w 2002 r. stopa bezrobocia przy Êredniej dla UE-15 w wysokoÊci 7,7% wynosi∏a dla ludnoÊci z wykszta∏ceniem wy˝szym 4,4%, podczas
gdy wÊród aktywnych zawodowo z wykszta∏ceniem ni˝szym ni˝ Êrednie kszta∏towa∏a si´ ju˝ na poziomie 9,8%, czyli by∏a 2,2 razy wy˝sza. Podobnie rzecz
ma si´ na polskim rynku pracy, jednak dysproporcje sà wi´ksze, poniewa˝ jeÊli stop´ bezrobocia wÊród osób z wy˝szym wykszta∏ceniem w trzecim kwartale 2004 r. szacowano na 7,7%, to dla ludnoÊci z wykszta∏ceniem podstawowym i niepe∏nym podstawowym – ju˝ na 25,4%, czyli by∏a ona 3,3 razy ni˝sza.
Bezrobocie ludnoÊci z wykszta∏ceniem wy˝szym wzrasta – w 2000 r. wskaênik bezrobocia w tej grupie okreÊlano na 5,5%, a cztery lata póêniej zwi´kszy∏
si´ on do 8,8%. Tak˝e udzia∏ osób z wy˝szym wykszta∏ceniem w bezrobociu
ogó∏em ma tendencj´ rosnàcà (tabela 5).
Tabela 5. Bezrobotni wed∏ug wykszta∏cenia w Polsce i ich udzia∏ w bezrobociu ogó∏em
1991
1995
2000
2003
2004a
Wy˝sze
w tys.
% bezrobotnych
64,4
3,0
38,9
1,5
47,7
1,8
126,6
4,0
140,2
4,8
Zasadnicze zawodowe
w tys.
% bezrobotnych
805,6
37,4
1025
39,0
898,2
33,2
1163,6
36,6
1127,4
38,3
Podstawowe i ni˝sze
w tys.
% bezrobotnych
647,8
30,0
845
32,1
778,9
28,8
1044,1
32,9
1028,3
34,9
Wykszta∏cenie
a
listopad
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Podstawowe dane o bezrobotnych rejestrowanych
w urz´dach pracy w latach 1990–2004, www.praca.gov.pl.
Nale˝y tak˝e zwróciç uwag´, ˝e w ciàgu jedenastu miesi´cy 2004 r. liczba
bezrobotnych z wy˝szym wykszta∏ceniem wzros∏a, podczas gdy w grupach
o wykszta∏ceniu zawodowym i podstawowym spad∏a. Tendencja ta jest szcze8
Labour market…; Monitoring rynku pracy, GUS, Warszawa, 22.12.2004.
Stanis∏aw Miklaszewski
26
gólnie widoczna na przyk∏adzie absolwentów z dyplomami studiów wy˝szych,
bowiem bezrobocie wÊród nich roÊnie szybciej ni˝ w grupach znacznie gorzej
wykszta∏conych m∏odych ludzi. Z drugiej strony jednak statystyki rynku pracy
wyraênie wskazujà, ˝e absolwenci uczelni wy˝szych znacznie szybciej znajdujà prac´, a wÊród osób pozostajàcych bez pracy d∏u˝ej ni˝ dwa lata stanowià
nieca∏e 2%. Nie bez znaczenia jest fakt, ˝e wskaênik zatrudnienia (stosunek
osób pracujàcych do liczby ludnoÊci od 15 lat) wÊród ludzi z wykszta∏ceniem
wy˝szym wynosi 73–75%, zasadniczym zawodowym 54–55% (podobnie ze
Êrednim zawodowym), a tylko 18–20% – z podstawowym i niepe∏nym podstawowym. Liczba bezrobotnych z wy˝szym wykszta∏ceniem jest zró˝nicowana
równie˝ pod wzgl´dem regionalnym, poniewa˝ najwi´kszy ich odsetek wyst´puje w Polsce wschodniej i regionach o rozwini´tej sieci uczelni akademickich,
a najni˝szy – w województwach zachodnich. Tendencja ta jest zrozumia∏a, bowiem zjawisko zazwyczaj cz´Êciej wyst´puje w miejscach jego koncentracji,
poza tym trudno oczekiwaç, ˝e m∏odzi ludzie z dyplomami akademickimi b´dà poszukiwaç pracy w regionach najwi´kszego bezrobocia. Niema∏y wp∏yw
ma równie˝ niedopasowanie systemu edukacyjnego do oczekiwaƒ rynku, co
szczególnie ujawnia si´ w∏aÊnie w sytuacji masowego tworzenia nowych uczelni (przede wszystkim o profilu ekonomicznym) preferujàcych specjalnoÊci,
które cieszy∏y si´ presti˝em w warunkach pe∏nego zatrudnienia lub popyt na
ich absolwentów by∏ wysoki, ale dziesi´ç lub wi´cej lat temu.
Majàc na uwadze powy˝sze cechy bezrobocia w Polsce, nie mo˝na nie
wspomnieç o wysokiej zale˝noÊci mi´dzy ochronà zatrudnienia, wzrostem gospodarczym i wzrostem zatrudnienia. Otó˝ badania przeprowadzone przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych za lata 1961–1994 dla paƒstw OECD ujawni∏y, ˝e w gospodarce amerykaƒskiej ju˝ przy wzroÊcie PKB w wysokoÊci 0,41%
powstajà nowe miejsca pracy, natomiast w Unii Europejskiej dopiero po przekroczeniu 2,75% (w Polsce powy˝ej 5%) i „(…) wówczas ka˝dy punkt wzrostu PKB ponad ten próg przynosi∏ wzrost zatrudnienia o 0,46%, podczas gdy
w USA o 0,7%9. Znany specjalista problemów rynku pracy M. Kabaj odnotowuje: „w latach 1996–2000 Êrednie tempo wzrostu wynosi∏o 2,6% rocznie,
a zatrudnienie (…) ros∏o Êrednio o 1,1%, a w USA przy tempie wzrostu 4,2%
zatrudnienie ros∏o o 1,6%”10. Tak daleko idàce ró˝nice w ocenie muszà budziç
wàtpliwoÊci co do wniosków ogólnych, tym bardziej ˝e literatura przedmiotu
(profesjonalna, a nie zwiàzkowa) wyraênie akcentuje negatywny wp∏yw rozbudowanej regulacji rynku pracy na wysokoÊç stopy bezrobocia.
Deregulacja rynku pracy oznacza przed∏o˝enie mechanizmu rynkowego nad
interwencj´ paƒstwa i jego agend. Jest to zatem wzajemne oddzia∏ywanie popytu i poda˝y, a wi´c nie ich regulacja, oderwana od rzeczywistoÊci ekonoRynek pracy wobec integracji europejskiej, IPiSS, Warszawa 2000; cyt. za: S. Borkowska,
Co tworzy nowe miejsca pracy?, „Nowe ˚ycie Gospodarcze” 2001, nr 5, s. 5.
10 M. Kabaj, Dlaczego wzrost nie generuje zatrudnienia?, e-gazeta MGiP, Warszawa, listopad 2004, s. 1.
9
Przemiany na polskim rynku pracy...
27
micznej i najcz´Êciej dyktowana partykularnymi interesami pozaekonomicznymi ró˝nych grup nacisku; ma ona kszta∏towaç stosunki na tym rynku. W tym
sensie na plan pierwszy wysuwa si´ elastycznoÊç rynku pracy, zarówno od
strony popytu, jak i poda˝y, likwidacja ograniczeƒ i ró˝nego rodzaju barier natury prawnej, ekonomicznej czy spo∏ecznej oraz wykorzystanie przedsi´biorczoÊci jako czynnika wzrostu gospodarczego. Zbyt cz´sto deregulacja rynku
pracy sprowadzana jest nies∏usznie do reformy norm prawa pracy, poniewa˝
znacznie wa˝niejsze wydajà si´ przemiany w ÊwiadomoÊci spo∏ecznej, gdy˝
one (co potwierdza praktyka) warunkujà efekt finalny, a przynajmniej jego kierunek. OECD wprowadzi∏o do badaƒ wskaênik stopnia regulacji rynku w skali 0–10, przy czym 0 oznacza bardzo elastyczny rynek, a 10 – rynek silnie regulowany. Wskaênik ten uwzgl´dnia takie elementy, jak11:
– elastycznoÊç czasu pracy,
– normy ochrony rynku pracy,
– regulacje dotyczàce zwolnieƒ pracowników,
– poziom p∏ac nominalnych,
– uprawnienia zwiàzków zawodowych.
Wed∏ug badaƒ z 2000 r. za najmniej regulowane rynki pracy uznano rynek
brytyjski (0), duƒski (1), holenderski (3) oraz irlandzki (3). Z kolei najsilniejszy interwencjonizm paƒstwowy w tym zakresie wyst´powa∏ w Grecji (8),
w Szwecji (7) i we W∏oszech (7). Podobne rezultaty uzyskano w czasie badaƒ
oceny stopnia restrykcyjnoÊci regulacji rynku, przeprowadzonych przez ekspertów Mi´dzynarodowego Banku Âwiatowego12. Nowsze szacunki indeksu regulacji rynku pracy dla lat 2000–2001, który sk∏ada si´ z trzech podindeksów
(elastycznoÊci form zatrudnienia, regulacji warunków zatrudnienia, regulacji
warunków zwalniania), wskazujà, ˝e Polsk´ cechowa∏ najwy˝szy wskaênik regulacji (55) wÊród paƒstw kandydujàcych do cz∏onkostwa w Unii Europejskiej.
Na drugim biegunie uplasowa∏y si´ USA (22) oraz Wielka Brytania (28), a najlepszy wynik osiàgn´∏y Czechy (36)13. Jednak˝e szacunki OECD w zakresie indeksu syntetycznego stopnia regulacji rynku pracy oceni∏y ten stopieƒ na 2,0
przy przeci´tnej dla Unii 2,3, z tym ˝e regulacj´ t´ w Wielkiej Brytanii oceniono na 0,9, w Irlandii na 1,1, w Danii na 1,5, a jednoczeÊnie Hiszpanii przyznano wskaênik 3,1, W∏ochom – 3,4, Grecji – 3,5, Portugalii – 3,714.
Na podstawie doÊwiadczeƒ w zakresie deregulacji rynku pracy w Wielkiej
Brytanii, Hiszpanii i Holandii mo˝na wyró˝niç nast´pujàce efekty natury ogólnej:
– spadek bezrobocia,
– post´pujàca liberalizacja w sferze produkcji i us∏ug,
11 Z. WiÊniewski, Kierunki i skutki deregulacji rynku pracy w krajach Unii Europejskiej,
UMK, Toruƒ 2001, s. 76–77.
12 Chronic Unemployment in the Euro Areas: Causes and Ceres, IMF World Bank Outlook,
Wshington DC, May 1999, s. 103.
13 Elastyczny rynek pracy w Polsce, Zeszyty BRE Bank – CASE 2004, nr 73.
14 OECD Employment Outlook, Paris 1999, s. 57.
Stanis∏aw Miklaszewski
28
– decentralizacja systemów negocjacji p∏acowych (poziom regionalny lub
firmy),
– rozwój indywidualnych umów o prac´,
– umiarkowany wzrost p∏ac,
– spadek pozap∏acowych kosztów pracy,
– rozwój terminowych umów o prac´ i kontraktów,
– zró˝nicowanie p∏ac wzmacniajàce ich funkcj´ motywacyjnà,
– pojawienie si´ wyraênego zwiàzku mi´dzy wysokoÊcià zasi∏ków a poziomem bezrobocia,
– wzrost gotowoÊci pracowników do podnoszenia kwalifikacji i do reorientacji zawodowej, co pobudza równoczeÊnie sk∏onnoÊç do aktywnych i realistycznych postaw.
Reasumujàc, tylko kilka krajów Unii Europejskiej reprezentuje model rynku silnie zderegulowanego, a paƒstwa najwi´ksze (z wyjàtkiem Wielkiej Brytanii) ciàgle kontynuujà polityk´ rozbudowanej regulacji. Mimo ˝e w Niemczech pojawi∏y si´ projekty odejÊcia od tego wzorca, napotykajà one na silny
opór zwiàzków zawodowych i samych pracowników.
3. Rynek pracy w ustawodawstwie Unii Europejskiej
Jednà z podstawowych zasad, na których opiera si´ funkcjonowanie Unii
Europejskiej, jest zasada swobodnego przep∏ywu osób, co gwarantuje art. 39
Traktatu ustanawiajàcego Wspólnot´ Europejskà (wersja skonsolidowana)15:
„(…) swobodny przep∏yw oznacza zniesienie wszelkiej dyskryminacji (…) stosowanej ze wzgl´du na obywatelstwo w dziedzinie zatrudnienia, p∏ac oraz innych warunków pracy”. Nale˝y podkreÊliç, ˝e uregulowania te nie odnoszà si´
tylko do pracowników, lecz tak˝e do osób prowadzàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà (art. 43) czy Êwiadczàcych us∏ugi (art. 49–50). W tym sensie prawo to nie
wynika z samego faktu bycia obywatelem Unii, ale z uczestnictwa w procesie
gospodarowania16. Poniewa˝ Traktat nie definiowa∏ poj´cia „pracownik”, problem ten rozwiàza∏ Trybuna∏ SprawiedliwoÊci, by w ten sposób zapobiec ró˝nym interpretacjom narodowym, mogàcym byç podstawà dyskryminacji17.
Z drugiej strony, wspomniany wczeÊniej art. 39 nie precyzowa∏, czy chodzi
o pracowników legalnie zatrudnionych i przebywajàcych w którymÊ z paƒstw
cz∏onkowskich, czy te˝ tylko i wy∏àcznie o obywateli krajów Wspólnot. Dopiero orzecznictwo Trybuna∏u SprawiedliwoÊci i akty prawa wtórnego (decyzje
o charakterze wià˝àcym) wyraênie wskaza∏y na drugà interpretacj´.
Dokumenty europejskie, Morpol, t. III, Lublin 1999, s. 127.
Szerzej: L. Mikrus, Swoboda przemieszczania si´ pracowników. Komentarz, Universitas,
Kraków 2001, s. 26.
17 Por. K. Lenaerts, P. Van Nuffel, Podstawy prawa europejskiego, ABC, Warszawa 1998,
s. 109.
15
16
Przemiany na polskim rynku pracy...
29
Do najwa˝niejszych regulacji wtórnego prawa Unii zalicza si´18:
– Rozporzàdzenie nr 1612/68,
– Dyrektyw´ 68/360,
– Rozporzàdzenie nr 1251/70,
– Dyrektyw´ 90/364,
– Dyrektyw´ 64/221,
– Dyrektyw´ 89/48,
– Dyrektyw´ 92/51,
– Rozporzàdzenie nr 1408/71.
Rozporzàdzenie nr 1612 szczegó∏owo reguluje prawo do poszukiwania pracy i zatrudnienia obywateli paƒstw cz∏onkowskich, prawo do równego traktowania pracowników bez wzgl´du na kraj pochodzenia oraz uprawnienia rodziny pracownika. Nale˝y zwróciç uwag´ w szczególnoÊci na art. 2, w którym
zawarto zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji pracowników krajów Wspólnoty
na jej terytorium, oraz na art. 7, w którym z kolei zosta∏y okreÊlone zasady dotyczàce warunków zatrudniania pracowników. Natomiast postanowienia majàce na celu zniesienie ograniczeƒ w zakresie podró˝owania i pobytu pracowników oraz ich rodzin zawarto w Dyrektywie 68/360, która zosta∏a uzupe∏niona
przez Rozporzàdzenie nr 1251/70, póêniej zmodyfikowane dwukrotnie przez
Rozporzàdzenia nr 312/76 i 2434/92. Warto podkreÊliç, ˝e Dyrektywa 68/360
uÊciÊla tak˝e okolicznoÊci i zakres stosowania ograniczeƒ odnoÊnie do pobytu
i swobodnego przemieszczania si´, które wprowadzi∏ art. 39 Traktatu; nie wolno na przyk∏ad powo∏ywaç si´ na uregulowania wynikajàce z tego artyku∏u, jeÊli wchodzà w gr´ wzgl´dy lub cele gospodarcze.
Prawo do pobytu w sposób zbiorczy regulowa∏a Dyrektywa 90/364, z której przepisów wyraênie wynika, ˝e obywatel Wspólnoty nie ma bezwarunkowych gwarancji tego prawa, musi bowiem dysponowaç wystarczajàcymi dochodami (dla siebie i cz∏onków rodziny) oraz prawem do szerokiej opieki
zdrowotnej z tytu∏u posiadanego ubezpieczenia. Bardzo wa˝ne przepisy
(z punktu widzenia funkcjonowania unijnego rynku pracy) zawierajà dwie dyrektywy – z 1989 r. (89/48) i z 1992 r. (92/51), poniewa˝ odnoszà si´ do problemu wzajemnego uznawania kwalifikacji. Pierwsza z nich okreÊla ogólny
system uznawania dyplomów wy˝szych uczelni zawodowych lub tych, w których nauka trwa∏a przez co najmniej trzy lata po zdaniu matury, druga zaÊ dotyczy uznawania wykszta∏cenia i szkolenia zawodowego, jeÊli trwa∏o ono krócej ni˝ trzy lata. Ustalenia te majà zastosowanie w stosunku do tzw. zawodów
regulowanych nie podlegajàcych odr´bnym, szczegó∏owym przepisom prawnym. Do tych zawodów zalicza si´ m.in. zawód prawnika, nauczyciela, bieg∏ego ksi´gowego, audytora, t∏umacza, fizjoterapeuty, chemika, technologa, geologa, psychologa itp. W stosunku do niektórych zawodów uzgadnianie zasad
18
Por. F. Emmert, M. Morawiecki, Prawo europejskie, PWN, Warszawa 2001.
Stanis∏aw Miklaszewski
30
trwa∏o bardzo d∏ugo, czego przyk∏adem jest zawód architekta (prace ciàgn´∏y
si´ przez siedemnaÊcie lat) czy farmaceuty (szesnaÊcie lat)19.
Na koniec nie mo˝na pominàç tak istotnego zagadnienia, jakim jest sprawa
systemów zabezpieczeƒ spo∏ecznych mi´dzy paƒstwami Unii. Jednym z najistotniejszych aktów prawnych w tym zakresie by∏o Rozporzàdzenie nr 1408
z póêniejszymi zmianami w sprawie stosowania zabezpieczeƒ spo∏ecznych wobec osób zatrudnionych i ich rodzin, przemieszczajàcych si´ w ramach Wspólnoty. Wspomniane rozporzàdzenie reguluje sprawy szczegó∏owe, natomiast art.
42 Traktatu ustala zasady ogólne, tzn. zapewnia pracownikom migrujàcym
i ich rodzinom zaliczenie wszystkich okresów zatrudnienia w paƒstwach
Wspólnoty w celu nabycia prawa do Êwiadczeƒ oraz wyp∏at´ tych Êwiadczeƒ
pod warunkiem zamieszkania na terytorium Wspólnoty. Z kolei rozporzàdzenie wprowadzi∏o m.in. zasad´, ˝e obywatel jest ubezpieczony i p∏aci sk∏adk´
w kraju zatrudnienia, a nie zamieszkania20. Przepisy odnoszàce si´ do sfery socjalnej zosta∏y uzupe∏nione przez regulacje w odniesieniu do umowy o prac´
lub stosunku pracy (Dyrektywa 91/533), równych praw kobiet (Dyrektywa
86/613 i 76/207), organizacji czasu pracy, ochrony zdrowia i bezpieczeƒstwa
pracy (Dyrektywa 93/104, 88/599, 80/1107, 89/391) oraz przez wiele aktów
odnoÊnie do problemów bardziej szczegó∏owych.
4. Zwalczanie bezrobocia w wybranych krajach
Unii Europejskiej
W zale˝noÊci od przyj´tych celów, metod i strategii wyró˝nia si´ dwa g∏ówne modele przeciwdzia∏ania bezrobociu: model substytucyjny oraz model komplementarny. W modelu substytucyjnym rynek pracy pe∏ni rol´ odpowiednika
polityki spo∏eczno-gospodarczej, dlatego na plan pierwszy wysuwa si´ cele
os∏onowe i dzia∏ania, których zadaniem jest ∏agodzenie skutków bezrobocia.
Natomiast model komplementarny rynku pracy obejmuje równie˝ takie cele polityki przeciwdzia∏ania bezrobociu, jak: analiza i eliminacja czynników wywo∏ujàcych bezrobocie oraz strategia promowania efektywnego zatrudnienia przez
inwestycje, zwi´kszanie produkcji i eksportu, rozwój MSP itp. Dlatego kraje,
które odnoszà sukcesy w walce z bezrobociem, preferujà ten drugi model.
RównoczeÊnie odnotowaç mo˝na ró˝ne rodzaje polityki paƒstwa w dziedzinie ograniczenia bezrobocia, co przede wszystkim wynika z istnienia ró˝nych
typów bezrobocia i metod przeciwdzia∏ania temu zjawisku. I tak mówi si´
o polityce21:
E. Synowiec, Swoboda przep∏ywu osób [w:] Unia Europejska. Przygotowania Polski do
cz∏onkostwa, INKCHZ, Warszawa 2001, s. 160–161.
20 Ibidem, s. 155–156.
21 E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2002, s. 233–234.
19
Przemiany na polskim rynku pracy...
31
– oddzia∏ywania na popyt na prac´, poda˝ pracy i niedopasowania strukturalne,
– w uk∏adzie strukturalnym,
– w uk∏adzie segmentowym,
– w warunkach bezrobocia równowagi i nierównowagi,
– makro- i mikroekonomicznej,
– zatrudnienia i rynku pracy,
– popytowej i poda˝owej,
– deregulacji rynku pracy.
W literaturze omawia si´ tak˝e aktywne i pasywne metody walki z bezrobociem. Do aktywnych Êrodków zalicza si´22:
– tworzenie nowych miejsc pracy,
– publiczne programy zatrudnienia,
– subsydiowanie zatrudnienia,
– po˝yczki dla przedsi´biorstw,
– szkolenie zawodowe,
– us∏ugi poÊrednictwa pracy.
Z kolei pasywne metody polegajà na23:
– pomocy finansowej dla bezrobotnych (zasi∏ki, odszkodowania, odprawy
i dodatki),
– dzieleniu miejsc pracy,
– dzieleniu czasu pracy,
– obni˝aniu wieku emerytalnego,
– wyd∏u˝aniu okresu nauki szkolnej.
Stosowanie aktywnych Êrodków przeciwdzia∏ania bezrobociu jest trudniejsze, ale skuteczniejsze, i winno byç stosowane szczególnie w krajach mniej zaawansowanych w rozwoju, bowiem aktywizujà one i pobudzajà bezrobotnych,
a nie ograniczajà si´ do przesuni´ç w ramach wytworzonego produktu spo∏ecznego, jak to ma miejsce w przypadku Êrodków pasywnych.
W 1994 r. zosta∏y opublikowane wyniki badaƒ dotyczàcych przyczyn bezrobocia i kierunku dzia∏aƒ zaradczych w krajach Unii Europejskiej, w których
zawarto nast´pujàce zalecenia24:
1) polityka makroekonomiczna winna nie tylko pobudzaç wzrost gospodarczy, lecz równie˝ byç powiàzana z politykà strukturalnà, s∏u˝àcà rozwojowi
rynku pracy;
2) nale˝y podnieÊç elastycznoÊç czasu pracy zarówno krótko-, jak d∏ugookresowego zgodnie z oczekiwaniami pracobiorców i pracodawców;
3) postuluje si´ eliminowanie przeszkód i restrykcji w tworzeniu i rozwoju
firm;
J. Unolt, Ekonomiczne problemy rynku pracy, BPS, Katowice 1999, s. 53–55.
Ibidem, s. 57–58.
24 Chronic Unemployment in the Euro Areas: Causes and Cures, World Economic Outlook,
IMF, Washington 1999, s. 109–110.
22
23
Stanis∏aw Miklaszewski
32
4) nale˝y uelastyczniç p∏ace i koszty pracy;
5) nale˝y likwidowaç te zabezpieczenia pracownicze, które hamujà wzrost
zatrudnienia;
6) nale˝y poprawiç efektywnoÊç aktywnej polityki rynku pracy;
7) nale˝y dostosowaç polityk´ zatrudnienia do warunków rynku pracy na
drodze zmian edukacji i szkoleƒ;
8) nale˝y dokonaç reform systemu zasi∏ków;
9) nale˝y poprawiaç konkurencyjnoÊç rynkowà przedsi´biorstw i ca∏ych gospodarek jako najskuteczniejszà metod´ pobudzania wzrostu gospodarczego.
W Unii Europejskiej koncepcja wspólnej strategii na rzecz zatrudnienia jest
∏àczona z Bia∏à Ksi´gà dotyczàcà tych zagadnieƒ, opublikowanà w 1993 r.25
Z kolei decyzje Rady Europejskiej podj´te w 1997 r. w Luksemburgu sta∏y si´
podstawà unijnej strategii w dziedzinie zatrudnienia, nazwanej póêniej procesem luksemburskim. Opiera si´ ona na czterech filarach:
1) zdolnoÊç do uzyskania zatrudnienia – zak∏ada skoncentrowanie si´ na
bezrobociu d∏ugoterminowym, strukturalnym i wÊród m∏odzie˝y;
2) przedsi´biorczoÊç – ma s∏u˝yç wyeksponowaniu zagadnienia przedsi´biorczoÊci jako najbardziej sensownego rozwiàzania pobudzania zatrudnienia
i tworzenia nowych miejsc pracy;
3) zdolnoÊç adaptacyjna – oznacza wypracowanie zdolnoÊci przystosowywania si´ do nowych warunków i sytuacji na rynku pracy;
4) równoÊç szans – ma s∏u˝yç podkreÊleniu wagi przestrzegania zasady niedyskryminacji na rynku pracy.
Dzia∏ania te by∏y kontynuowane w czerwcu 1998 r. (tzw. proces z Cardiff),
w czerwcu 1999 r. (Europejski Pakt na rzecz Zatrudnienia, czyli tzw. proces
z Kolonii) oraz w 2000 r. w ramach strategii lizboƒskiej26. Najwi´ksze sukcesy w walce z bezrobociem w latach 80. osiàgn´∏a Wielka Brytania, natomiast
w ubieg∏ej dekadzie – Hiszpania, Dania i Finlandia.
5. Programy przeciwdzia∏ania bezrobociu w Polsce
Zgodnie z obowiàzujàcà w Polsce ustawà o zatrudnieniu i przeciwdzia∏aniu
bezrobociu z 14 grudnia 1994 r.27 aktywna polityka przeciwdzia∏aniu bezrobociu obejmuje:
– poÊrednictwo pracy,
– inicjowanie i finansowanie szkoleƒ dla bezrobotnych,
– inicjowanie i finansowanie tworzenia nowych miejsc pracy,
Growth. Competitiveness and Employment, EC, Brussels 1993.
Szerzej: Polityka zatrudnienia w Unii Europejskiej, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej, Warszawa, maj 2002; Facing the Challenge. The Lisbon Strategy for Growth and Employment, EC, Luxembourg, November 2004.
27 Dz.U. z 1995, nr 1.
25
26
Przemiany na polskim rynku pracy...
33
– udzielanie bezrobotnym pomocy finansowej w podejmowaniu dzia∏alnoÊci na w∏asny rachunek,
– inicjowanie i finansowanie prac interwencyjnych,
– prowadzenie poÊrednictwa zawodowego,
– inicjowanie i wspieranie dzia∏alnoÊci klubów pracy,
– realizacja programów specjalnych.
W latach 1991–1996 realizowany by∏ „Projekt promocji zatrudnienia i rozwoju s∏u˝b zatrudnienia”, który mia∏ na celu pomoc w rozwoju polityki zatrudnienia oraz programów wspierania rozwoju gospodarki rynkowej28. W 1995 r.
rozbudowano koncepcj´ zintegrowanej polityki pozazatrudnieniowej, w której
znalaz∏o si´ osiemnaÊcie programów i zadaƒ szczegó∏owych odnoszàcych si´
do trzech dziedzin: aktywnej polityki makroekonomicznej, efektywnej polityki rynku pracy oraz tworzenia infrastruktury instytucjonalnej w tym zakresie.
Jednym z nowszych programów by∏a „Narodowa strategia zatrudnienia i zasobów ludzkich 2000–2006” opracowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki
Socjalnej29. Wytyczono w nim cele strategiczne i operacyjne oraz instrumenty
realizacji. Bioràc pod uwag´ opracowane koncepcje i decyzje rzàdowe mo˝na
wyodr´bniç nast´pujàce programy przeciwdzia∏ania bezrobociu realizowane
w Polsce w latach 1995–200430:
– Êrodki aktywizacji bezrobotnych,
– „pierwsza praca” (absolwenci wszystkich szkó∏ ponadgimnazjalnych),
– prace interwencyjne,
– roboty publiczne,
– „zwrot kosztów zatrudnienia”,
– szkolenia,
– „refundacje wynagrodzeƒ wyp∏acanych m∏odocianym pracownikom”,
– „sk∏adki rentowe i wypadkowe za absolwentów”,
– „zwrot cz´Êci wynagrodzenia za zatrudnionych absolwentów”,
– ochotnicze hufce pracy, szczególnie pakiet „Agenda OHP” na lata
2002–2005,
– zasi∏ki dla bezrobotnych,
– praca dla niepe∏nosprawnych.
Efekty realizacji polskiej polityki przeciwdzia∏ania bezrobociu nale˝y uznaç
za mizerne, na co sk∏ada si´ szereg przyczyn, takich jak:
– niespójna polityka makroekonomiczna,
– kryzys finansów publicznych i brak woli politycznej ich radykalnej naprawy,
– wysokie podatki i pozap∏acowe koszty pracy,
– brak dzia∏aƒ w kierunku deregulacji rynku pracy,
28 E. Kryƒska, E. Kwiatkowski, H. Zarychta, Polityka paƒstwa na rynku pracy w Polsce w latach dziewi´çdziesiàtych, Raport IPiSS, Warszawa 1998, nr 12, s. 62.
29 Narodowa strategia zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich 2000–2006, „Rynek Pracy”
1999, nr 7/8.
30 www. praca.gov.pl
34
Stanis∏aw Miklaszewski
– dominujàca rola zawiàzków zawodowych,
– brak post´pów we wdra˝aniu elastycznych form zatrudnienia,
– zaniechanie reformy sytemu zasi∏ków i rent,
– nieprofesjonalnoÊç polskiego poÊrednictwa w zatrudnieniu i poradnictwa
zawodowego,
– fatalnie przeprowadzona reforma edukacyjna, której efektem mo˝e byç
dalszy wzrost bezrobocia strukturalnego.
W takiej sytuacji przystàpienie Polski do Unii Europejskiej niewiele mo˝e
zmieniç, bowiem dynamiczny wzrost gospodarczy, któremu nie towarzyszy
szybki przyrost miejsc pracy, nie gwarantuje widocznych zmian na rynku pracy w warunkach ponad 18-procentowego bezrobocia. Nap∏yw unijnych funduszy mo˝e wywo∏aç krótkookresowe efekty, jeÊli nie b´dà podj´te radykalne
Êrodki przeciwdzia∏ania wymienionym powy˝ej negatywnym zjawiskom, czy
wr´cz patologiom. Je˝eli dodaç do tego niesprawny i skorumpowany system
sprawowania w∏adzy (ustawodawczej, sàdowniczej i wykonawczej) oraz jej
agend na wszystkich poziomach (od centralnego do lokalnego), to w dajàcym
si´ przewidzieç czasie jednym z podstawowych skutków integracji z Unià b´dzie „drena˝ mózgów”, czyli masowy odp∏yw wysoko wykwalifikowanych
m∏odych kadr.
Literatura
Bezrobocie regionalne w 2002 r., Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa
2002.
Borkowska S., Co tworzy nowe miejsca pracy?, „Nowe ˚ycie Gospodarcze” 2001, nr 5.
Chronic Unemployment in the Euro Areas: Cases and Cures, The World Economic Outlook, JMF, Washington 1999.
Dochody ludnoÊci, GUS, Warszawa 2004.
Dokumenty europejskie, Morpol, Lublin 1999.
Elastyczny rynek pracy w Polsce, Zeszyty BRE Bank-CASE 2004, nr 74.
Emmert M., Morawiecki M., Prawo europejskie, PWN, Warszawa 2001.
Employment in Europe 2004, Recent Trends and Prospects, EC, Luxembourg, August 2004.
Euro-zone Unemployment Stable at 8,9%, „Euro-Indicators” 2004, nr 141.
Facing the Challenge. The Lisbon Strategy for Growth and Employment, EC, Luxembourg,
November 2004.
Growth, Competitiveness and Employment, EC, Brussels 1993.
Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2004.
Kabaj M., Strategie i programy przeciwdzia∏ania bezrobociu, Scholar, Warszawa 2004.
Kryƒska E., Kwiatkowski E., Zarychta H., Polityka paƒstwa w Polsce na rynku pracy latach
dziewi´çdziesiàtych, Raport IPiSS 1998, nr 12.
Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2002.
Kwiatkowski E., Przyczyny wzrostu bezrobocia w Polsce w latach 1990–1993, „Gospodarka Narodowa” 1994, nr 9.
Labour Market Latest Trends 2nd quarter 2004, „Statistics In Focus” 2005, nr 1.
Lenearts K., Van Nuffel P., Podstawy prawa europejskiego, ABS, Warszawa 1998.
Przemiany na polskim rynku pracy...
35
Mikrus L., Swoboda przemieszczania si´ pracowników. Komentarz, Universitas, Kraków
2001
Monitoring rynku pracy, GUS, Warszawa 2004.
Narodowa strategia zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich, „Rynek Pracy” 1998, nr 7/8.
OECD Economic Outlook 2004, Paris, June 2004.
OECD Employment Outlook 1999, Paris 1999.
OECD Employment Outlook 2004, Paris 2004.
Piotrowski B., Uczyç si´ od Duƒczyków, „Rynek Pracy” 1999, nr 12.
Polityka zatrudnienia Unii Europejskiej, PKUE, Warszawa 2002.
Regional Unemployment in the European Union and candidate countries in 2003, „Statistics in Focus” 2004, nr 3.
Unia Europejska. Przygotowania Polski do cz∏onkostwa, IKCHZ, Warszawa 2001.
Unolt J., Ekonomiczne problemy rynku pracy, BPS, Katowice 1999.
Woliƒska I., Przeciwdzia∏anie bezrobociu w Danii, „Rynek Pracy” 1996, nr 8.
Transformations on the Polish Labour Market after Accession
to the European Union
The situation on the Polish labour market appears exceptionally poor compared to other
European Union countries – and not just with respect to the low employment rate and,
obviously, the high unemployment rate. In the Polish economy, unemployment exhibits all
the negative traits that appear in EU countries and at the same time it is very difficult to
identify effective measures aimed at reversing negative trends. For this reason, the author
presents methods of combating unemployment that can be regarded as highly effective
(Spain, Denmark, Finland).