Raport_2006-2007

INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2006–2007 Biblioteka Monitoringu Środowiska Szczecin 2008 Redaktor wydania:
Małgorzata Landsberg-Uczciwek
Opiniujący:
Andrzej Miluch, Jerzy Kamiński
Raport opracowano w Wydziale Monitoringu Środowiska
Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie
Autorzy:
Rozdział I –
Wstęp:
Małgorzata Landsberg-Uczciwek
Rozdział II – Ogólna charakterystyka województwa zachodniopomorskiego:
Joanna Chałupińska
Rozdział III – Ochrona przyrody:
Renata Pałyska
Rozdział IV – Gospodarowanie odpadami:
Krystyna Jurkowska
Rozdział V – Ochrona wód:
Irena Złoczowska, Elżbieta Wierzchowska, Anna Robak-Bakierowska, Edyta Jurkiewicz, Hono­
rata Szatkowska-Konon, przy współpracy Andrzeja Gajdeckiego, Bolesława Janeckiego i Dariu­
sza Marzęty
Rozdział VI – Jakość gleb:
Honorata Szatkowska-Konon
Rozdział VII – Ocena jakości powietrza:
Renata Rewaj, Renata Pałyska, Joanna Chałupińska
Rozdział VIII – Ocena klimatu akustycznego:
Jolanta Szablewska-Wiraszka przy współpracy Kazimierza Hunderta
Rozdział IX – Pola lektromagnetyczne:
Jolanta Szablewska-Wiraszka przy współpracy Kazimierza Hunderta
Rozdział X – Działalność kontrolna Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie:
Wiesław Steinke, przy współpracy Włodzimierza Osesika
Rozdział XI – Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego:
Andrzej Kostrzewski, Robert Kolander, Józef Szpikowski
Rozdział XII – Podsumowanie:
Małgorzata Landsberg-Uczciwek
Zdjęcie na okładce: Siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre) – Blandyna Migdalska
Pomoc techniczna: Wioleta Stolarska, Marta Szczepankiewicz, Aleksandra Lipska
© Copyright by Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2008
ISBN 978-83-60397-24-4
Wydawnictwo printshop
Al. Papieża Jana Pawła II 6
70-415 Szczecin
Wydanie I.
Nakład 1000 egz.
3
Szanowni Państwo!
Duże zainteresowanie społeczne oraz aktywny udział społeczeństwa w procesie
zarządzania środowiskiem potwierdza niesłabnące zapotrzebowanie na informację o sta­
nie środowiska i jego ochronie. Wszyscy jesteśmy zainteresowani w jakim środowisku ży­
jemy, nie jest to obojętne dla naszego zdrowia i wpływa na jakość naszego życia.
Po raz kolejny przekazuję Państwu ocenę stanu środowiska na terenie wojewódz­
twa zachodniopomorskiego. Przygotowany w bieżącym roku „Raport o stanie środowiska
w województwie zachodniopomorskim w latach 2006-2007” prezentuje wyniki prowa­
dzonych pomiarów oraz bieżącą klasyfikację jakości poszczególnych elementów środowi­
ska wraz z określeniem zmian, zachodzących w trakcie całego okresu prowadzenia dzia­
łalności monitoringowej. Stanowi on również podsumowanie działań kontrolnych i in­
terwencyjnych prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
w Szczecinie.
Serdecznie dziękuję Autorom za współpracę i przygotowanie tekstów.
Jednocześnie chciałbym podziękować za współpracę Wojewódzkiemu Funduszowi
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie, Zarządowi Województwa Za­
chodniopomorskiego oraz Zarządowi Powiatu Gryfińskiego bez wsparcia, których za­
równo prowadzenie badań monitoringowych jak i wydanie niniejszej publikacji nie było­
by możliwe.
Wszystkich, którzy potrzebują więcej informacji o stanie środowiska i efektach
kontroli w województwie zachodniopomorskim zapraszam na stronę internetową
www.wios.szczecin.pl, na której znajdują się m.in. aktualne informacje dotyczące prowa­
dzonych w województwie zachodniopomorskim automatycznych pomiarów zanieczyszczeń
powietrza oraz elektroniczne wersje wydawnictw WIOŚ z serii Biblioteka Monitoringu
Środowiska.
Zachodniopomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
Andrzej Miluch 5
Spis treści
Contents
I.
Wstęp ....................................................................................................................................
7
Preface
II. Ogólna charakterystyka województwa zachodniopomorskiego ............................................
8
General characteristics of the voivodeship
III
O
chrona przyrody ..................................................................................................................
Nature protection
9
IV Gospodarowanie odpadami ...................................................................................................
13
Solid waste management
V. Ochrona wód ..........................................................................................................................
30 Water protection
V.1. Zagrożenia jakości wód..................................................................................................
33 Threats to surface water quality
V.2. Rzeki .............................................................................................................................
56 Rivers
V.3. Jeziora ...........................................................................................................................
86 Lakes
V.4. Zalew Szczeciński i Zatoka Pomorska ..........................................................................
103 Szczeciński Lagoon and Pomeranian Bay
V.5. Wody podziemne ...........................................................................................................
114
Groundwaters
V.6. Osady rzek i jezior..........................................................................................................
129 Sediments
VI.
J akość gleb .............................................................................................................................
138 Soil quality
VII. Ocena jakości powietrza .......................................................................................................
145 Air quality assessment
VIII. Ocena klimatu akustycznego .................................................................................................
166
Acoustic climate assessment
IX. Pola elektromagnetyczne ......................................................................................................
179
Electromagnetic field
X.
D
ziałalność kontrolna Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie .........
187 Inspections by the Voivodeship Inspectorate of Environmental Protection in Szczecin
XI.
Z
integrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego ........................................................
198 Integrated Environmental Monitoring Programme
XII. Inicjatywy podejmowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wod­
nej w Szczecinie w latach 2006–2007 ................................................................................... 223 Initiatives undertaken by the Voivodeship Fund for Environmental Protection and Water Management (WFOŚiGW) in Szczecin in 2006–2007 XIII. Podsumowanie ......................................................................................................................
Summary
222 7
I. WSTĘP
Preface
Publiczny dostęp do informacji o środowisku uznawany jest za jedno z podstawowych praw człowie­
ka. Prawo to gwarantuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, międzynarodowe konwencje oraz
przepisy polskie i wspólnotowe.
Aby prawo do informacji o jakości środowiska nie było pustą deklaracją musi być wsparte poprzez
efektywny system badania stanu poszczególnych elementów środowiska oraz gromadzenia, przetwa­
rzania i udostępniania tych informacji. Takim systemem jest właśnie Państwowy Monitoring Środowi­
ska (PMŚ), który zapewnia i gromadzi dane oraz oceny podlegające udostępnianiu w myśl przepisów
ustawy Prawo ochrony środowiska. Realizacja jego przebiega w oparciu o wieloletnie programy, za­
twierdzane przez Ministra Środowiska. Zgodnie z prawem koordynatorem działalności Państwowego
Monitoringu Środowiska jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska.
Celem PMŚ jest wspomaganie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informo­
wanie organów administracji i społeczeństwa o:
− jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepi­
sami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów,
− występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiąza­
niach przyczynowo skutkowych pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.
Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji rządowej
i samorządowej dla potrzeb operacyjnego zarządzania środowiskiem, a także do celów monitorowania
skuteczności działań i strategicznego planowania w zakresie ochrony środowiska na wszystkich po­
ziomach zarządzania. W ramach PMŚ pozyskiwane są informacje niezbędne do obsługi międzynaro­
dowych zobowiązań Polski.
Głównym elementem składowym PMŚ są wojewódzkie systemy monitoringu środowiska. Dane z tych
systemów są podstawą opracowywania wojewódzkich raportów o stanie środowiska.
Niniejszy raport jest oceną stanu środowiska dla województwa w latach 2006–2007. Realizacja zadań
z zakresu monitoringu i oceny stanu środowiska w województwie zachodniopomorskim była możliwa
dzięki środkom budżetowym oraz wsparciu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej.
Przekazując ten raport czytelnikom mamy nadzieję, że uda nam się zaspokoić społeczne zapotrzebo­
wanie na informację o środowisku w naszym województwie.
Zapraszamy do odwiedzin naszej strony internetowej www.wios.szczecin.pl.
Redaktor wydania
Małgorzata Landsberg-Uczciwek
7
8
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA
ZACHODNIOPOMORSKIEGO
General characteristics of the voivodeship
Województwo zachodniopomorskie położone jest w północno-zachodniej części Polski. Naturalną
granicą regionu jest linia brzegowa Bałtyku, która rozciąga się od Świnoujścia na zachodzie do miejscowości Wicko Małe na wschodzie. Zachodnią rubież województwa stanowi granica państwa
z Niemcami, która na odcinku od Kostrzyna do miejscowości Widuchowa biegnie głównym korytem
Odry. Od południa województwo graniczy z województwami lubuskim i wielkopolskim, a od wschodu z województwem pomorskim. Stolicą województwa jest Szczecin z liczbą mieszkańców 407 811
(dane wg GUS w 2007 roku).
Na obszarze województwa o powierzchni 22 897 km2, znajduje się 114 gmin (w tym 11 miejskich,
51 miejsko-wiejskich oraz 52 wiejskie) w 18 powiatach ziemskich i 3 grodzkich (Koszalin, Szczecin,
Świnoujście).
Na terenie województwa zachodniopomorskiego szczególną wartość przyrodniczą i gospodarczą mają
puszcze: Goleniowska, Bukowa, Piaskowa, Barlinecka, Wkrzańska i Drawska oraz obszary chronione:
Woliński Park Narodowy i Drawieński Park Narodowy, 7 parków krajobrazowych, 83 rezerwaty przyrody oraz 20 obszarów chronionego krajobrazu.
Region zachodniopomorski ma charakter rolniczo-przemysłowy. Powierzchnia użytków rolnych
w 2007 roku wynosiła 975 365 tys. ha. Podstawową branżą województwa jest przemysł stoczniowy,
skupiający producentów statków oraz stocznie remontowe. Równie ważnymi gałęziami przemysłu są:
przemysł chemiczny, przetwórstwo rolno-spożywcze, przemysł drzewny oraz produkcja energii elektrycznej.
Na terenie województwa zlokalizowanych jest 9 obszarów inwestycyjnych położonych
w 3 specjalnych strefach ekonomicznych: Kostrzyńsko-Słubickej (podstrefy: Barlinek, Goleniów,
Gryfino, Karlino, Police), Pomorskiej (Regionalny Park w Stargardzie Szczecińskim) i Słupskiej (podstrefy: Koszalin, Szczecinek, Wałcz) powstałych w celu zwiększenia rozwoju gospodarczego regionu.
Na terenie województwa można wyróżnić dwie główne krainy geograficzno-fizyczne: Pobrzeże Południowobałtyckie i Pojezierze Pomorskie. Klimat województwa należy do umiarkowanych,
o przewadze wiatrów zachodnich, północno-zachodnich i północnych. Mnogość zbiorników wodnych
i duża powierzchnia lasów determinują wysoką wilgotność powietrza. Średnia roczna temperatura dla
województwa wynosi 9,6 °C, a średnia roczna wysokość opadów 550-700 mm. Wody powierzchniowe zajmują około 5,2% obszaru województwa. Oprócz Zalewu Szczecińskiego składają się na nie
liczne jeziora występujące na Pojezierzach: Wałeckim, Ińskim, Myśliborskim, Drawskim oraz Pobrzeżu Słowińskim. Na obszarze województwa znajdują się 172 jeziora o powierzchni powyżej 50 ha.
Do największych należą Jezioro Dąbie i Jezioro Miedwie. Ważniejszymi rzekami województwa są:
Odra z dopływami (Myślą, Płonią, Iną), Drawa, Gwda oraz Świniec, Rega, Parsęta (z Radwią),
i Wieprza (z Grabową), które uchodzą bezpośrednio do Morza Bałtyckiego. Na obszarze województwa znajduje się również 11 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.
W regionie występują naturalne surowce energetyczne (gaz ziemny, ropa naftowa), surowce metaliczne (syderytowe rudy żelaza), surowce skalne (wapienie i margle, kreda jeziorna, surowce ilaste i piaski kwarcowe) a także surowce lecznicze (torfy borowinowe, wody termalne i solanki).
8
9
III. OCHRONA PRZYRODY
Nature protection
Województwo zachodniopomorskie odznacza się dużym w skali kraju odsetkiem powierzchni zalesio­
nych. Łączna powierzchnia lasów w województwie zachodniopomorskim (wg GUS) stanowi 34,6%
ogółu powierzchni. Zdecydowanie dominują lasy pozostające we władaniu instytucji publicznych tj.
będące własnością Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych i Parków Narodowych oraz sta­
nowiące własność gmin. Jedynie ok. 1% z całości powierzchni zalesionych pozostaje w rękach pry­
watnych (rysunek III.1).
Województwo zachodniopomorskie posiada na swoim terenie liczne walory przyrodnicze oraz obsza­
ry wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi
i kulturowymi. Są one objęte różnymi formami ochrony przyrody. Na terenie województwa znajdują
się 2 Parki Narodowe: Woliński i Drawieński (zlokalizowany na pograniczu trzech sąsiadujących
województw) oraz 7 Parków Krajobrazowych, 83 rezerwaty przyrody oraz obszary chronionego
krajobrazu (mapa III.1), co łącznie stanowi 21,3% powierzchni przypadającej na obszary
o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych (rysunki III.2-III.3).
Rysunek III.1. Udział
powierzchni lasów
państwowych i prywatnych
w powierzchni województwa
zachodniopomorskiego w roku
2007 (źródło: GUS)
Rysunek III.2. Udział
powierzchni obszarów o
szczególnych walorach
przyrodniczych w całkowitej
powierzchni województwa
zachodniopomorskiego w roku
2007 (źródło: GUS)
Rysunek III.3. Udział wybranych
form ochrony przyrody w
powierzchni obszarów prawnie
chronionych w województwie
zachodniopomorskim w roku
2007 (źródło: GUS)
Na obszarze województwa zachodniopomorskiego występują również obszary ochrony przyrody
funkcjonujące w obrębie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Idea ich powstawania ma za
zadanie zabezpieczać i chronić najważniejsze siedliska oraz zagrożone i rzadko występujące gatunki
roślin i zwierząt na terenie Europy.
Głównymi aktami prawnymi Unii Europejskiej, określającymi zasady wyznaczania i funkcjonowania Eu­
ropejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 są: Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie
ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, zwana „Habitatową” lub „Siedliskową” oraz Dy­
rektywa z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków, tak zwana Dyrektywa „Ptasia”.
Na projektowaną sieć Natura 2000 składają się dwa niezależnie wyznaczane i opisywane podsystemy.
Pierwszy z nich obejmuje Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) wyselekcjonowane na podsta­
wie Dyrektywy Ptasiej, a drugi – Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO) wyselekcjonowane
na podstawie Dyrektywy Siedliskowej.
Prace nad koncepcją Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w województwie zachodniopomor­
skim rozpoczęły się w 2002 roku i polegały na weryfikacji i uzupełnieniu propozycji wyłanianych na
szczeblu ogólnopolskim oraz stworzeniu dokumentacji dla tych obszarów.
9
10
W ramach sieci Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim na mocy rozporządzenia Ministra
Środowiska w roku 2004 wyodrębniono dziewięć obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO1), których łączna powierzchnia wyniosła 231 898,4 ha (10% powierzchni województwa) oraz dwa obszary
morskie tj. Zatokę Pomorską i Przybrzeżne Wody Bałtyku. Wskazano również 20 obszarów specjalnej
ochrony siedlisk (SOO) o łącznej powierzchni 200 563,2 ha (9% powierzchni województwa2).
Mapa III.1. Lokalizacja parków narodowych, krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu
w województwie zachodniopomorskim
W proces rozwoju sieci Natura 2000 włączyło się również szereg organizacji pozarządowych postulujących włączenie do sieci kolejnych obszarów. W konsekwencji wspólnych działań w roku 2006 przesłano do Komisji Europejskiej propozycje 9 nowych ostoi siedliskowych (SOO) zajmujących dalsze
12% obszaru województwa, a w roku 2007 poszerzono listę o kolejnych 12 obszarów (6% powierzchni województwa). Sieć obszarów ptasich (OSO) rozszerzona została rozporządzaniem Ministra Środowiska z dnia 7 września 2007 roku3, które wyznacza w granicach województwa zachodniopomorskiego 10 nowych obszarów specjalnej ochrony ptaków (powiększono również 7 utworzonych wcześniej obszarów). Po tych zmianach ostoje ptasie objęły ponad 18% powierzchni województwa.
W sumie w granicach naszego województwa znajduje się obecnie (stan na rok 2007) 19 obszarów OSO,
zajmujących łącznie 28% powierzchni regionu oraz 41 SOO zajmujących 27% powierzchni wojewódz1
Ostoje ptasie (lądowe i morskie) zostały zatwierdzone rozporządzeniem Ministra Środowiska z 21 lipca 2004 r. w sprawie
obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2004 r. nr 229, poz. 2313).
2
źródło: Biuro Konserwatora Przyrody w Szczecinie.
3
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179 z 28 września 2007, poz. 1275).
10
11
twa (przy czym część ostoi ptasich i siedliskowych stanowią te same obszary). Tym samym wojewódz­
two zachodniopomorskie stało się jednym z najwyżej sklasyfikowanych pod względem liczby i udziału
powierzchniowego wyznaczonych ostoi ptasich i siedliskowych. Podkreślić należy również fakt, iż pro­
ces tworzenia sieci nie jest procesem zamkniętym i należy się spodziewać wyznaczania kolejnych obsza­
rów ochrony w województwie. Lokalizację obecnie istniejących obszarów sieci Natura 2000 prezentuje
mapa III.2.
Na szczególną uwagę zasługuje rezerwat „Jezioro Świdwie”. Obszar rezerwatu figuruje na liście OSO
(Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków) w programie Natura 2000 pod numerem PLB320006, jako osto­
ja o powierzchni 7 196,241 ha. Jest to unikalny w skali europejskiej rezerwat ptactwa wodnego
i błotnego. Leży na północnym zachodzie województwa zachodniopomorskiego w powiecie polickim,
na południowym krańcu Puszczy Wkrzańskiej. Obejmuje jezioro Świdwie i podmokłe tereny wokół
niego (bagniska, torfowiska niskie i trzcinowiska). Obiekt ten jest miejscem bytowania ponad 200 ga­
tunków ptaków. Głównym celem istnienia rezerwatu jest zabezpieczenie terenów lęgowych żurawia
(Grus grus) oraz ostoi innych gatunków ptaków wodno-błotnych. Poza okresem lęgowym rezerwat
„Świdwie” pełni też niezmiernie ważną rolę miejsca odpoczynku i żerowania dla ptaków w czasie ich
migracji, zimowania oraz pierzowiska. Ze względu na uznane wartości przyrodnicze, różnorodność śro­
dowisk oraz bogactwo flory i fauny, obiekt ten w dniu 26 maja 1984 r. został wpisany, jako jeden
z ośmiu polskich rezerwatów, na listę obiektów Konwencji Ramsar obejmującą obszary wodne
i podmokłe o międzynarodowym znaczeniu dla ptactwa wodnego.
Wśród osobliwości przyrodniczych województwa za­
chodniopomorskiego należy wspomnieć o wolnościowym
stadzie żubrów bytującym na terenie Nadleśnictwa Miro­
sławiec (RDLP Piła) i Nadleśnictwa Świerczyna (RDLP
Szczecinek) oraz na przylegających do kompleksów le­
śnych terenach rolnych. Przez przeważającą część roku
zwierzęta tworzą jedno duże stado do 20 osobników.
Latem żubry rozpraszają się na większym obszarze
i wędrują w małych grupach. Nadzór nad stadem sprawu­
je Dyrekcja Drawskiego i Ińskiego Parku Krajobrazowe­
go.
Fotografia III.1. Żubr (źródło: Wojewódzki Konserwator Przyrody w Szczecinie)
Również na terenie Wolińskiego Parku Narodowego można oglądać zagrodę pokazową żubrów nizinnych
oraz żubrów linii białowiesko-kaukaskiej. Hodowlę zainicjowano w lipcu 1976 roku przewożąc cztery
żubry z Borek i Białowieży. Obecnie większość zwierząt żyjąca na terenie żubrowiska urodziła się
w wolińskim rezerwacie. W różnych okresach liczba żubrów wahała się od 6 do 12, aktualnie wynosi 7.
Zachodniopomorskie lasy to również biotopy lęgowe orła bielika (Haliae­
etus albicilla). Ptak ten najliczniej występuje w rejonie Zalewu Szczeciń­
skiego w lasach Wolińskiego Parku Narodowego i w Puszczy Wkrzańskiej
na Równinie Polickiej. W pobliżu Zalewu Szczecińskiego gniazduje około
100 par. Na terenie Wolińskiego Parku Narodowego corocznie przystępują
do lęgów 3-4 pary. Gniazda użytkowane przez wiele lat stopniowo „rozra­
stają się” osiągając wysokość nawet do 4 m i wagę do 1 tony.
Przedstawicielem wyjątkowych gatunków flory jest pełnik europejski (Trol­
lius europeus) z rodziny Ranunculacea, objęty ochroną prawną i rzadko
występujący na terenie Polski. Najwięcej przedstawicieli tego gatunku spo­
tkać można na obszarze torfowisk źródliskowych w dolinie rzeki Chocieli
(zlewnia rzeki Parsęty), gdzie pełnik europejski rośnie razem z 430 innymi
gatunkami rzadkich i chronionych roślin naczyniowych.
Fotografia III.2. Kwiat pełnika europejskiego (źródło: Wojewódzki Konser­
wator Przyrody w Szczecinie)
11
12
Mapa III.2 Lokalizacja obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim
12
13
IV. GOSPODAROWANIE ODPADAMI
Solid waste management
Odpady generowane są we wszystkich strefach ludzkiej działalności, a ich ilość i skład zależny jest
w znacznej mierze od modelu życia społeczeństwa oraz rodzaju prowadzonej gospodarki. Wytwarza­
nie odpadów wiąże się z utratą zasobów naturalnych, często nieodnawialnych oraz energii. Zbiórka
i zagospodarowanie odpadów nakłada ponadto na społeczeństwo wysokie koszty ekonomiczne i śro­
dowiskowe.
Nieprawidłowe gospodarowanie odpadami wywiera negatywny wpływ na jakość wszystkich elemen­
tów środowiska. Wycieki z niewłaściwie zorganizowanych składowisk odpadów mogą stanowić źró­
dło zanieczyszczenia wód i gleb. Składowiska mogą być źródłem zanieczyszczenia powietrza poprzez
emisję odorów oraz substancji zubożających warstwę ozonową (metan). Składowanie odpadów przy­
czynia się również do utraty powierzchni ziemi oraz obniżenia estetycznych walorów krajobrazu.
Wytwarzanie odpadów
Obszar województwa charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem pod względem ilości wytwarzanych
odpadów. Zdecydowanie największe obciążenie odpadami stwierdza się na terenie uprzemysłowionej,
zachodniej jego części (powiaty: policki, gryfiński, stargardzki i miasto Szczecin) – Rysunek IV.1.
Odpady wytwarzane są głównie przez przemysł chemiczny, stoczniowy, cukrowniczy, hutniczy, ener­
getykę, gospodarkę komunalną. Łącznie z terenu tych czterech powiatów pochodzi ponad 86% całego
strumienia odpadów wytworzonych w województwie, z czego z terenu powiatu polickiego pochodzi
około 70%.
Rysunek IV.1. Odpady z sektora gospodarczego w województwie zachodniopomorskim w latach
2002–2007 (dane WIOŚ – baza SIGOP)
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
pow.policki
10
20
pow.gryfiński
30
40
50
m.Szczecin
60
70
pow.stargardzki
80
90
%
100
reszta województwa
W 2007 roku na terenie województwa zachodniopomorskiego wytworzono około 6,7 mln Mg odpa­
dów pochodzących z sektora przemysłowego, z czego około 68% stanowiły odpady wytworzone przez
Zakłady Chemiczne „Police” S.A. – 4,6 mln Mg). Charakterystycznym odpadem dla tych zakładów są
fosfogipsy oraz szlamy z regeneracji wymienników jonitowych. Oba te odpady stanowią ok. 60%
wszystkich rodzajów odpadów wytwarzanych w województwie. Fosfogipsy w całości (ok. 2,6 mln
Mg) deponowane są na składowisku, zaś roztwory i szlamy z regeneracji wymienników jonitowych
(ok. 1,3 mln Mg) unieszkodliwiane na zakładowej oczyszczalni ścieków.
Poza wyżej wymienionymi odpadami, w województwie znaczną ilość stanowią odpady z procesów
termicznych, z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury,
odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa, prze­
twórstwa żywności oraz osady z zakładowych i komunalnych oczyszczalni ścieków.
13
14
Obserwowane w województwie zachodniopomorskim wahania ilości wytwarzanych odpadów z sektora gospodarczego wiążą się z wahaniami wielkości produkcji największego zakładu, wytwórcy
ok. 60% ogólnej masy odpadów, tj. Zakładów Chemicznych „Police” S.A. Drugim znaczącym wytwórcą odpadów w województwie jest PGE Zespół Elektrowni „Dolna Odra” S.A. (ok. 9%) – Rysunek IV.2.
Rysunek IV.2. Odpady z sektora gospodarczego w województwie zachodniopomorskim w latach
2002–2007 (dane WIOŚ – baza SIGOP)
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0%
20%
40%
ZCh Police S.A.
60%
PGE ZEDO
80%
100%
reszta województwa
Odpady niebezpieczne stanowią około 1,7 % odpadów wytworzonych w województwie. W 2007 roku
wytworzono ich ok.113 tys. ton.
Głównymi źródłami odpadów niebezpiecznych są zakłady zlokalizowane na terenie powiatu: polickiego, gryfińskiego oraz miasta Szczecin i Świnoujście (Rysunek IV.3).
Rysunek IV.3. Odpady niebezpieczne w województwie zachodniopomorskim w latach 2002– 2007 (dane WIOŚ – baza SIGOP)
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0%
20%
powiat policki
m. Świnoujście
40%
60%
m.Szczecin
reszta województwa
80%
100%
powiat gryfinski
W województwie zachodniopomorskim od wielu lat w strumieniu odpadów niebezpiecznych najwyższy procent stanowią odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu
chemii nieorganicznej. Wśród tej grupy dominuje kwas siarkowy i siarkawy. Największym wytwórcą
tego odpadu są Zakłady Chemiczne „Police” S.A. (Rysunek IV.4).
W Zakładach Chemicznych „Police” S.A. rocznie powstaje ponad 70 tys. Mg odpadowego kwasu
siarkowego i siarkawego, stanowiącego ok. 70% wszystkich odpadów niebezpiecznych wytworzonych
rocznie w województwie. W roku 2007 odzyskowi (produkcja kwasu fosforowego) poddano 86,2%
14
15
odpadowego kwasu, 14,9% unieszkodliwiono poprzez neutralizację w zakładowej oczyszczalni ście­
ków, pozostałą ilość zmagazynowano.
Rysunek IV.4. Odpady niebezpieczne w województwie zachodniopomorskim w latach 2002–2007 (da­
ne WIOŚ – baza SIGOP)
tys. Mg
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2002
2003
kwas siarkowy i siarkawy
2004
2005
2006
2007
pozostałe odpady niebezpieczne
Drugą znaczącą grupą odpadów niebezpiecznych są oleje odpadowe, stanowiące ok. 11 % całej masy
odpadów niebezpiecznych. Wśród tej grupy dominują zaolejone wody pochodzące z odwadniania ole­
jów w separatorach, inne oleje silnikowe i przekładniowe, inne emulsje oraz oleje zęzowe. Najwięcej
odpadów tej grupy powstaje w stoczniach (Szczecińskiej Stoczni Remontowej „Gryfia” S.A., Mor­
skiej Stoczni Remontowej S.A. w Świnoujściu, Stoczni Szczecińskiej „Nowa” Sp. z o.o.), Spółce
Wodnej „Międzyodrze”, Polskiej Żegludze Bałtyckiej S.A. w Kołobrzegu, Zakładzie Usług Żeglugo­
wych w Szczecinie.
Odpady olejowe (oleje zęzowe, zaolejona woda i szlamy z odwadniania w separatorach) unieszkodli­
wione zostały w specjalistycznych oczyszczalniach („Ship Service”, „Międzyodrze”) oraz w zakła­
dach termicznego unieszkodliwiania (m.in. BSC „Ekopal”).
Odpady nadające się do wykorzystania (mineralne i inne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe)
odbierały firmy specjalistyczne, przekazując je do powtórnej rafinacji w rafineriach lub współspalania
jako paliwo alternatywne.
Znaczącą grupę odpadów niebezpiecznych stanowią odpady różne nie ujęte w innych grupach
(ok. 5,5 % ogólnej masy odpadów wytworzonych). Wśród tej grupy dominowały odpady z czyszcze­
nia zbiorników magazynowych, cystern transportowych i beczek (4,9%). Głównym ich wytwórcą jest
Szczecińska Stocznia Remontowa „Gryfia” S.A. W większości odpady te zostały unieszkodliwione na
własnej jednostce oczyszczającej „Hydrus”.
W grupie odpadów z elektrowni i innych zakładów energetycznego spalania, odpadem niebezpiecz­
nym są osady z chemicznej oczyszczalni ścieków (placek filtracyjny) elektrowni „Dolna Odra”
w Nowym Czarnowie. Odpady te stanowią ok. 3,8% odpadów niebezpiecznych wytworzonych w cią­
gu roku w województwie, w całości spalane są w kotłach energetycznych elektrowni.
Istotną ilość odpadów niebezpiecznych stanowiły odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki
medycznej (ok. 1,3%). Zostały one w całości unieszkodliwione termicznie w instalacjach do uniesz­
kodliwianie odpadów medycznych.
Od 2000 roku w województwie zachodniopomorskim obserwuje się ciągły i istotny spadek ilości od­
padów komunalnych zebranych w ciągu roku. Ilość odpadów, która trafiła na składowiska w 2006 ro­
ku wynosiła 507 tys. ton i była mniejsza o ok. 23% w stosunku do roku 2000.
Zmniejszeniu uległa ilość odpadów składowanych w przeliczeniu na jednego mieszkańca, z 523 kg
w 2000 roku do 239 kg w 2007 (Rysunek IV.5). Zjawisko zmniejszania się ilości odpadów komunal­
nych, przy braku wyraźnej poprawy ich zagospodarowania jest niepokojące. Wynikać ono może, za­
15
16
równo z ograniczenia wytwarzania odpadów komunalnych, jak i pozbywania się odpadów w sposób
niewłaściwy (np. porzucanie w lasach czy spalanie w domowych piecach).
Rysunek IV.5. Odpady komunalne zebrane w województwie zachodniopomorskim w latach 2000–2007
w przeliczeniu na mieszkańca (dane GUS)
t/rok
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Gospodarowanie odpadami
Na początku obecnej dekady stworzono w Polsce system prawny zapewniający właściwe gospodarowanie odpadami, który jest zgodny z prawodawstwem wspólnotowym. Jako realizacja zobowiązań
przyjętych w ustawie o odpadach oraz Polityce Ekologicznej Państwa, został przygotowany Krajowy
Plan Gospodarki Odpadami (KPGO), który jest dokumentem strategicznym, określającym działania
niezbędne do realizacji przyjętych założeń. KPGO został zaktualizowany na lata 2007–2010, a szczegółowe cele dla województwa zostaną zawarte w „Planie gospodarki odpadami dla województwa zachodniopomorskiego na lata 2007–2010”.
Podstawową zasadą gospodarowania odpadami jest unikanie bądź minimalizacja ich powstawania,
a w dalszej kolejności zapewnienie odzysku odpadów, które powstały w wyniku procesów produkcyjnych. Przykładem pozytywnego zagospodarowania odpadów jest wzrost zagospodarowania odpadów
paleniskowych (mieszanki popiołowo-żużlowe). W 2007 roku zagospodarowano znacznie więcej tego
rodzaju odpadu niż wytworzono (wydobycie ze składowisk).
Obserwowane w województwie zachodniopomorskim wahania ilości i sposobu gospodarowania odpadów z sektora gospodarczego wiążą się z wahaniami wielkości produkcji Zakładów Chemicznych
„Police” S.A. – wytwórcy ok. 60% ogólnej masy odpadów. Fosfogipsy – odpady charakterystyczne
dla tego zakładu – stanowiące ok. 40% ogólnej masy odpadów wytwarzanych w zakładzie, od wielu
lat są deponowane w całości na składowisku (brak na świecie innej technologii unieszkodliwiania tych
odpadów). Gospodarcze wykorzystanie fosfogipsów jest zadaniem niezmiernie trudnym. Z ogólnej
ilości ponad 140 mln ton fosfogipsów wytwarzanych na całym świecie zaledwie 2% wykorzystuje się gospodarczo. Drugi co do ilości odpad pochodzący z tego zakładu, stanowiący ok. 20% całej masy odpadów
(szlamy z regeneracji wymienników jonitowych), w 100% jest unieszkodliwiany chemicznie.
Gospodarowanie odpadami z sektora gospodarczego w latach 2002–2007 przedstawiono na rysunku IV.6.
Według danych WIOŚ, w latach 2006–2007 na terenie województwa unieszkodliwiono przez składowanie 39,72-39,96% ogólnej masy odpadów zagospodarowanych.
Ponad 98% odpadów zdeponowano na pięciu zakładowych składowiskach, będących własnością
trzech zakładów: ZCh „Police”, PGE ZEDO, ZWiK w Szczecinie (Tabela IV.1, Mapa IV.1). Pozostała
część odpadów z sektora gospodarczego trafiła na składowiska przyjmujące głównie odpady komunalne, klasyfikowane jako składowiska odpadów obojętnych oraz innych niż niebezpieczne.
16
17
Rysunek IV.6. Gospodarowanie odpadami z sektora gospodarczego w latach 2002–2007 (dane WIOŚ­
baza SIGOP)
2007
2006
2005
2004
2003
2002
%
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
magazynowanie
odzysk
unieszkodliwianie poza składowaniem
unieszkodliwianie przez składowanie
O ile w 2001 roku odpady z sektora gospodarczego składowane były na 12 zakładowych składowi­
skach, to na dzień 31.12.2007 r. eksploatowanych było już tylko 7 obiektów, z czego sześć posiada
pozwolenie zintegrowane. W 2006 roku zdeponowano ponad 2,7 mln Mg odpadów, w 2007 roku –
2,9 mln Mg. Według stanu na dzień 31.12.2007 roku na wszystkich (12 obiektach) zdeponowanych
jest ponad 108 mln Mg odpadów. Właścicielem największego składowiska (fosfogipsu), zajmującego
powierzchnię 270 ha, są Zakłady Chemiczne „Police” S.A. Zdeponowano na nim łącznie ok. 81 mln
Mg odpadów, tj. ok. 72% (stan 31.12.2007 r.). Drugie miejsce pod względem ilości odpadów zdepo­
nowanych zajmują odpady paleniskowe (mieszanki popiołowo-żużlowe z mokrego odprowadzania
odpadów paleniskowych) – ok. 23% (tj. ok. 25 mln Mg), które zdeponowane są na trzech składowi­
skach o łącznej powierzchni 289 ha. Na składowisku siarczanu żelazawego (pow. 43 ha) należącego
również do ZCh „Police” S.A. do 31.12.2007 roku zdeponowano ok. 2 mln Mg odpadu (1,9%). Reszta
odpadów (3,1%) pozostaje na składowiskach już nieeksploatowanych.
W województwie zachodniopomorskim obserwuje się wzrost ilości odpadów niebezpiecznych pod­
dawanych odzyskowi. W 2003 roku poddano odzyskowi ok. 54% odpadów zagospodarowanych, na­
tomiast w 2007 ok. 68%. Tylko nieznaczna ilość (w 2003 – 0,07%; w 2007 ok. 0,26%) odpadów trafia
na składowiska odpadów niebezpiecznych (m.in. odpady azbestowe), co jest zjawiskiem pozytywnym
– niewielkie ryzyko środowiskowe i możliwość wystąpienia lokalnych zagrożeń dla zdrowia i życia
ludzi. Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi w województwie ilustruje rysunek IV.7.
Rysunek IV.7. Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi w latach 2002-2007 (dane WIOŚ – baza
SIGOP)
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
20
40
60
80
%
100
magazynowanie
odzysk
unieszkodliwianie poza składowaniem
unieszkodliwianie przez składowanie
17
18
Na terenie województwa nie ma ogólnodostępnego składowiska odpadów niebezpiecznych. Niewielkie, tylko dla własnych potrzeb, posiada Elda Eltra Elektrotechnika Szczecinek S.A. (pow. 0,4 ha) do
składowania odpadów poneutralizacyjnych (pochodzących z galwanizerni) – Tabela IV.1, Mapa IV.1.
Do końca 2004 roku na składowisku tym zdeponowano 747 Mg odpadów. Z dniem 31.12.2004 roku
w zakładzie wyłączono galwanizernię, stąd już od 2005 roku na składowisko nie deponowano odpadów.
Wśród działań na rzecz poprawy gospodarowania odpadami na terenie województwa zachodniopomorskiego, zrealizowanych w latach 2001–2002, była likwidacja 12 spośród 39 specyficznych składowisk odpadów niebezpiecznych tzw. mogilników. Do likwidacji pozostało jeszcze 27 tych obiektów
(Mapa IV.1).
Ważnym osiągnięciem na rzecz poprawy środowiska była również likwidacja instalacji termicznego
unieszkodliwiania odpadów medycznych nie spełniających wymagań ochrony środowiska. Jeszcze
w 2005 roku w województwie funkcjonowało 15 instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów
medycznych (spalarki, utylizatory WPS oraz piece rzemieślnicze). Większość pracujących instalacji
nie spełniała wymogów ochrony środowiska. Sukcesywnie były one wyłączane z eksploatacji; w 2005
roku do użytku oddano jedną nową instalację. Aktualnie na terenie województwa pracują trzy instalacje unieszkodliwiania odpadów medycznych. Z placówek medycznych, nie posiadających własnych
instalacji unieszkodliwiania, odpady odbierane są przez firmy specjalistyczne i unieszkodliwiane
w spełniających wymogi ochrony środowiska spalarniach odpadów medycznych na terenie województwa lub poza jego granicami.
Mapa IV.1. Składowiska przemysłowe oraz mogilniki w województwie zachodniopomorskim – stan na
31.12.2007
18
3.
2.
1.
Lp.
składowisko siarczanu
żelazawego (2) - posiada
pozwolenie zintegrowane
Elektrownia „Dolna Odra” –
Nowe Czarnowo
1. składowisko odpadów
paleniskowych (kwatera
3a) (3) - posiada pozwo­
lenie zintegrowane
2. składowisko odpadów
nieprodukcyjnych (4)
Elektrownia „Pomorzany” –
Szczecin
1. składowisko odpadów
paleniskowych (5) - po­
siada pozwolenie zinte­
2.
mieszanki popiołowo-żużlowe z mokrego odprowa­
dzania odpadów paleniskowych
żytych urządzeń
− odpady nieprodukcyjne z remontów i demontażu zu­
− mieszanki popiołowo-żużlowe z mokrego odprowa­
dzania odpadów paleniskowych
0,0
102,3
88 170,9
0,0
2 617 274,4*
RAZEM
0,0
2 612 734,8*
0,0
32,22
276 431,1
18 589,6*
2 625 669,2*
2 171,4
0,0
2 623 497,8*
0,0
0,0
0,0
0,0
2 623 497,8*
4 539,6
247,07
27,00
2007
2 612 734,8*
0,0
0,0
− odpadowa masa roślinna, trociny, wióry, wodorotlenek
wapniowy, odpady betonu, gleba i ziemia, guma i ta­
śma przenośnikowa, sole i roztwory, tlenki metali od­
pady tworzyw sztucznych, odpady z drewna, szkło, as­
falt, odpadowa papa, zmieszane odpady z budowy, itd.
− żużle, popioły paleniskowe, pyły z kotłów i popioły
lotne z węgla
− osady z zakładowej oczyszczalni ścieków
− fosfogipsy wymieszane z żużlami, popiołami paleni­
skowymi i pyłami z kotłów
− żużle, popioły paleniskowe, pyły z kotłów i popioły
lotne z węgla
− fosfogipsy
− odpadowy siarczan żelazawy
4,10
2006
Ilość odpadów przyjętych
[Mg]
SKŁADOWISKA ODPADÓW INNYCH NIŻ NIEBEZPIECZNE
Rodzaje odpadów
43,00
2,70
− kwatera odpadów różnych posiada pozwolenie zinte­
growane
w tym:
270,5
9,30
składowisko fosfogipsu
(1) – posiada pozwolenie
zintegrowane
− kwatera odpadów energe­
tycznych
1.
Zakłady Chemiczne „Police”
SA – Police
Zakład / składowisko
Pow.
całkowita
[ha]
8 646,9
0,0
0,0
4 072,7*
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2006
0,0
0,0
316 664,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2007
Ilość odpadów zagospodaro­
wanych ze składowiska
[Mg]
Tabela IV.1. Składowiska odpadów przemysłowych w województwie zachodniopomorskim – stan na 31.12.2007 rok
2 935 800,0
4 615,9
21 279 300,0
1 999 964,1*
81 144 498,6*
75 827,5
99 146,4*
80 969 524,7*
1 924 600,0*
14 331 001,9*
63 209 796,0*
1 504 126,0*
19
Stan nagromadze­
nia (31.12.2007 r.)
[Mg]
19
Elda Eltra Elektrotechnika
SA – Szczecinek
1. składowisko odpadów
poneutralizacyjnych w
m. Trzesieka gm. Szczecinek (12) – nieczynne
Elektrownia „Szczecin” –
Szczecin
1. składowisko odpadów
paleniskowych (6) - posiada pozwolenie zintegrowane
Fabryka Papieru SzczecinSkolwin SA w upadłości –
Szczecin
1. składowisko odpadów
poprodukcyjnych (7) nieczynne
Spółka Akcyjna „Wiskord” w
upadłości – Szczecin
1. stawy osadowe - niecki
osadowe (8) - nieczynne
2. składowisko odpadów
wapiennych (9) – nieczynne
3. składowisko odpadów
poprodukcyjnych (10)
ZWIK Sp. z o.o. – Szczecin
1. zbiornik zalądowania
osadów pokoagulacyjnych
SUW „Miedwie” w Żelewie
gm. Stare Czarnowo (11)
Zakład / składowisko
0,40
2,60
0,40
1,42
5,00
2,86
12,00
Pow.
całkowita
[ha]
20
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
osady poneutralizacyjne
0,0
0,0
746,0
(s.m.o.)
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Ilość odpadów przyjętych
[Mg]
SKŁADOWISKO ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH
osady pokoagulacyjne (z klarowania wody)
− odpady poprodukcyjne
− pozostałości po gaszeniu wapna, masa podekarbonizacyjna, żwir po filtracji wody, zużyty kationit
− osady ściekowe z chemicznej oczyszczalni
mechanicznie wydzielone odrzuty z przerobu makulatury, gruz budowlany, szkło, kora
mieszanki popiołowo-żużlowe z mokrego odprowadzania odpadów paleniskowych
Rodzaje odpadów
* ilość odpadów podana w masie rzeczywistej
(1) numer składowiska przemysłowego przedstawiono na Mapie IV.1
8.
7.
6.
5.
4.
Lp.
0,0
0,0
421,0
(s.m.o.)
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Ilość odpadów zagospodarowanych ze składowiska
[Mg]
747,0
746,0
(s.m.o.)
1558,0
29 351,2
40 532,3
17 304,6
617 700,0
Stan nagromadzenia (31.12.2007 r.)
[Mg]
20
21
Gospodarowanie odpadami komunalnymi w województwie nadal bazuje na unieszkodliwianiu odpa­
dów poprzez ich składowanie na składowiskach.
Udział odpadów zebranych selektywnie w ogólnej masie odpadów komunalnych jest znikomy, jednak
zwiększa się w ostatnich latach. W 2007 roku selektywnie zebrano ok. 24 tys. ton odpadów, co stano­
wiło ok. 4,8 % ogólnej masy odpadów komunalnych, podczas gdy w 2002 roku zebrano ok. 9 tys. ton
odpadów stanowiących 1,5% ogólnej masy odpadów (Rysunek IV.8).
Rysunek IV.8. Procentowy udział odpadów zebranych w sposób selektywny w ogólnej masie odpadów
zebranych w województwie zachodniopomorskim w latach 2002–2007 (dane GUS)
%
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Należy podkreślić pozytywny trend zamykania starych składowisk, nie spełniających wymogów
ochrony środowiska oraz oddawanie do eksploatacji nowych, spełniających te wymagania (Rysunek
IV.9).
Rysunek IV.9. Składowiska komunalne w województwie zachodniopomorskim w latach 2001–2007
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0%
20%
eksploatowane
40%
60%
80%
100%
nieeksploatowane
W latach 2001-2007 z eksploatacji wyłączono 35 składowisk, powstało 8 nowych obiektów. Do 2009
roku planowane jest wyłączenie z eksploatacji następnych kilkunastu składowisk. Aktualnie na terenie
województwa istnieje 114 składowisk, z czego 47 jest eksploatowanych – stan na 31.12.2007 r. (Ta­
bela IV.2, Mapa IV.2). Aktualnie dwa obiekty posiadają wydzielone kwatery do składowania odpa­
dów azbestowych (Dalsze – gm. Myślibórz i Sianów).
Na terenie pięciu składowisk funkcjonują instalacje odgazowania z wykorzystaniem biogazu do pro­
dukcji energii elektrycznej (Sianów, Sierakowo, Szczecin-Klucz, Świnoujście-Przytór Ognica, Smolę­
cin – gm. Kołbaskowo).
21
22
Mapa IV.2. Składowiska komunalne w województwie zachodniopomorskim – stan na 31.12.2007
Podsumowanie
Odpady stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska przyrodniczego, zwłaszcza
w przypadku nieprawidłowego ich składowania. Stwarzają potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzi
oraz środowiska – wód, powietrza, gleb. Zmiany, jakie nastąpiły w ostatnim okresie w polskiej gospodarce (przejście na gospodarkę rynkową, proces dostosowawczy do wymagań stawianych przez Unię
Europejską), wymusiły również zmiany w gospodarce odpadami. W Polsce na przełomie 2001 i 2002
roku wprowadzono cały pakiet przepisów wprowadzających szereg nowych rozwiązań, uwzględniających ogólne i szczegółowe wymagania UE.
Stan gospodarowania odpadami, pochodzącymi z sektora gospodarczego, na terenie województwa zachodniopomorskiego jest daleki od dobrego. Problemem wymagającym szybkiego rozwiązania są odpady zdeponowane na składowiskach będącej w upadłości Spółki Akcyjnej „Wiskord” w Szczecinie.
Fosfogipsy, stanowiące ok.40% ogólnej masy odpadów wytwarzanych w województwie, nadal są deponowane na składowisku. Aktualnie na składowisku pozostaje już ok. 80 mln Mg tych odpadów.
22
23
Na terenie województwa brakuje ogólnodostępnego składowiska odpadów przemysłowych. Część od­
padów przemysłowych deponowana jest na składowiskach komunalnych. W województwie pozostało
do zlikwidowania jeszcze 27 mogilników.
Na poziomie województwa brakuje także samowystarczalności w zakresie termicznego unieszkodli­
wiania odpadów medycznych i weterynaryjnych, jak również w zakresie instalacji służących do odzy­
sku, w tym termicznego przekształcania osadów ściekowych.
Gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie województwa zachodniopomorskiego także po­
zostawia wiele do życzenia. Wśród stosowanych metod zagospodarowania odpadów komunalnych
nadal dominuje składowanie na składowiskach. W większości na składowiska trafiają odpady niese­
gregowane, tylko na nielicznych obiektach prowadzi się odzysk surowców wtórnych.
Mimo, iż w latach 2001–2007 z eksploatacji wyłączono 44 składowiska, eksploatowanych pozostaje
47, wśród których jest zbyt duża ilość składowisk nie spełniających określonych prawnie wymagań
(zakwalifikowane do modernizacji lub zamknięcia).
Zjawisko zmniejszania się ilości odpadów składowanych na składowiskach, przy braku poprawy za­
gospodarowania tych odpadów, jest niepokojące (pozbywanie się odpadów w sposób niewłaściwy,
m.in. spalanie oraz niekontrolowane deponowanie w środowisku, tzw. dzikie wysypiska).
Na terenie województwa selektywną zbiórką odpadów u źródła objęta jest większość gmin, ale nieste­
ty, ograniczona jest ona głównie do odpadów opakowaniowych. Udział odpadów zebranych selektyw­
nie w ogólnej masie odpadów komunalnych jest znikomy, jednak zwiększa się w ostatnich latach
(w 2002 – 1,5%; 2007 – 4,8%).
Słabo funkcjonuje system selektywnej zbiórki biodegradowalnych, wielkogabarytowych oraz niebez­
piecznych odpadów powstających w gospodarstwach domowych, zużytego sprzętu elektronicznego
i elektrycznego. Niewystarczająca jest ilość instalacji do zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpa­
dów komunalnych spełniających wymogi najlepszej dostępnej techniki
.
23
Powiat
Mieszkowice
Trzcińsko
Zdrój
17
18
24
Chojna
16
Gryfino
14
Cedynia
Trzebiatów
13
Smolęcin
Drzesz
Kurzycko
Kaliska
Lubiechów Górny
Gryfino
Włodarka
Kusin
Miejscowość
15
Karnice
12
gryfiński
Gryfice
11
Osina
Brojce
Dargosław
Osina
9
10
gryficki
Słajsino
Nowogard
8
Godowo
Maszewo
Podańsko
Stawno
Mielenko
2003 glina
1994 geomembrana
HZPDE
1997 geomembrana
HDPE
2000 geomembrana
HPDE
1993 glina zwałowa
1982 glina
1993 glina
1989 glina
1998 glina
1994 geomembrana
1984 glina
1997 glina
1994 dno-warstwa bitumiczna-skarpy- folia
PEHD
1998 folia PEDH
2002 geomembrana
HPDE
Uszczelnienie podłoża
7
Goleniów
6
goleniowski
Złocieniec
5
Drawsko Pomorskie
drawski
Gmina
4
Rok rozpoczęcia eksploatacji
1996 geomembrana
PEHD
ogól-
Stradzewo
Powierzchnia
na [ha]
Choszczno
wykorzy-
3
Powierzchnia
stana [ha]
1,32
3,24
7,05
1,18
6,06
6,00
0,35
16,20
0,24
1,60
9,27
0,52
1,4
4,50
0,21
1,80
4,20
0,22
3,70
0,10
0,58
2,48
1,5
2,30
3,80
4,5
0,40
2,60
2,39
1,20
1,02
4,73
4,21
3,35
Pojemność planowana
[Mg]
2001 geomembrana
PEHD
10000
17500
80000
61000
158400
100000
6500
350000
11000
14019
125000
27000
129000
1950
60412
126000
22000
Pojemność wykorzystana
[Mg] -31.12.2007 r.
Pławienko
Ilość odpadów zdeponowanych w2006 r. Mg]
Bierzwnik
1452
9419
14
3998
5115
454
5686
14908
65401
10193
151547
70713
4966
220786
3222
2751
1171
1588
4907
1084
9025
5288
0
9473
0
0
98083 16017
14079
116227
733
21566
56802
1477
Ilość odpadów zdeponowanych w2007 r. Mg]
choszczeński
1193
1625
5156
1290
9368
6256
0
7934
0
0
20006
1510
10197
538
4743
4946
293
Urządzenia do ujmowania gazu składowiskowego
Instalacja do zbierania
odcieków
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
Monitoring\
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
Pozwolenie na budowę
10288
+
+
+
+
+
+
-.
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Decyzja zatwierdzająca
instrukcję eksploatacji
101804 10766
nd
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
Przegląd ekologiczny
165600
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
-
+
+
+
+
+
+
+
Pozwolenie na użytkowanie
3,50
-
nd
+
-
-
-
-
+
nd
-
-
+
+
-
-
złożono
wniosek
nd
-
Pozwolenie zintegrowane
10,9
-
-
-
-
+
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Zgoda na zamknięcie
1975 folia
- UKMTC J.Skiba –
Trzcińsko Zdrój
+ ZUK – Mieszkowice
+ PUK Sp. z o.o.Chojna
- ZR-B- Cedynia
- PUK Sp. zo.o. – Gryfino
- RZGO CZGR XXI –
Nowogard
- Urząd Gminy Karnice
+ ZGK – Gryfice
- UG – Brojce
- PUWiS – Nowogard
- RZGO CZG R XXI –
Nowogard
- RZGO CZG R XXI –
Nowogard
- PGK Sp. z o.o.– Goleniów
- ZUK– Sp. z o.o. Złocieniec
- ZUK – Drawsko Pomorskie
nd PGK Sp. z o.o. Choszczno
nd PUK „Komunalni”
Dobiegniew
+ ZSiUO-Sp. z o.o.
Krzywopłoty
Zezwolenie na odzysk/unieszkodliwianie
2
Krzywopłoty
Zarządzający
składowiskiem
białogardzki
Karlino
Tabela IV.2a. Składowiska komunalne (eksploatowane) w województwie zachodniopomorskim – stan na 31.12.2007 roku
+
+
+
+
+
+
-
+
-
+
+
+
+
+
+
+
-
+
Kwalifikacje Zarządzającego obieskładowiskiem
1
Lp.
24
Powiat
31
30
29
Police
policki
W
Nowe
Warpno
Nowogródek
Pomorski
ślibórz
My
myśliborski
28
Resko
26
ęgorzyno
Świeszyno
25
Gmina
27
Sianów
24
łobeski
Polanów
23
Miejscowość
Bobolice
Bobolice
Leśno Górne
Nowe
Warpno
-eksploatację
zakończono z
dniem
31.12.2007
Nowogródek
Pomorski
Eksploatację za­
kończono z
dniem
31.12.2007
Dalsze
Kraśnik
Komorowo
Niedalino
Sianów
Wietrzno
Cewlino
Rok rozpoczęcia eksplo­
atacji
Manowo
1972 brak
2001 geomembrana
PEHD
1985 warstwa torfu
2001 geomembrana
PEHD,
geowłóknina
1994 geomembrana
HDPE
1994 geomembrana
HDPE
1995 glina
1995 folia
1978 folia PEDH
1987 brak
1993 folia
ogól­
koszaliński
Powierzchnia
na [ha]
22
wykorzy­
21
Powierzchnia
stana [ha]
4,37
2,82
1,40
34,0
0,87
6,29
1,12
23,4
1,70
1,63
3,03
7,88
12032
4870
38032
24735
8922
4006
36558
17390
644
787
1468
1020
4470
10200
50000
1,53
1,00
0,23
466450
31000
19440
2,82 4500000
0,40
2,90
1,00
350
686
1672
1188
246
105971 19273
27529
6233,2
226105 65399
8088
20077
4787
6,40 1757130 1135984 49233
0,80
1,00
2,90
6,20
Pojemność planowana
[Mg]
1986 glina
Pojemność wykorzystana
[Mg] -31.12.2007 r.
Kukinka
Ilość odpadów zdepono­
wanych w2006 r. Mg]
Ustronie
Morskie
Ilość odpadów zdepono­
wanych w2007 r. Mg]
25925
149
+
221,6
57270
709
1706
530
52946
620
30
2119
1063
+
-
+
+
+
+
+
-
-
-
-
+
+
-
+
+
-
+
-
+
-
-
-
+
+
Urządzenia do ujmowa­
nia gazu składowiskowe­
go
Instalacja do zbierania
odcieków
162837
+
+
+
+
+
+
-
+
-
-
-
-
+
Monitoring\
218468 55631
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
-
-
+
Pozwolenie na budowę
322000
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Decyzja zatwierdzająca
instrukcję eksploatacji
0,20
-
-
+
+
+
+
+
+
+
-
+
+
+
Przegląd ekologiczny
15,0
+
-
-
+
+
+
-
-
+
-
-
+
+
Pozwolenie na użytko­
wanie
2005 bentomata, geo­
membrana,
geowłóknina
+
nd
nd
+
-
+
-
+
-
-
-
-
+
Pozwolenie zintegrowane
Leszczyn
Kalina cyz Mi­
rowo
-
+
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Zgoda na zamknięcie
20
Rymań
+
+
+
-
+
+
+ ZOiSOK Leśno Gór­
ne
+
-
-
+
+
25
- ZGK – Nowe Warpno
- UG Nowogródek
nd EKO-MYŚL Myśli­
bórz
- PUH, M.Makarska –
Węgorzyno
- ZGKiM – Świeszyno
- RZGO CZG R XXI –+ +
Nowogard
+ PGK Spółka z o.o. –
Koszalin
- PGK Spółka zo.o.Koszalin
- PGK Spółka zo.o.
Koszalin
- ZUKiO – Bobolice
- UG – Ustronie Mor­
skie
+ ZGO Sp.zo.o.
Mirowo 14, Rymań
Zezwolenie na od­
zysk/unieszkodliwianie
kołobrzeski
Zarządzający
składowiskiem
19
Lp.
Kwalifikacje Zarządza­
jącego obieskładowi­
skiem
25
Uszczelnienie podłoża
Powiat
Przytór-Ognica
Grzmiąca
Szczecinek
Świnoujście
Połczyn Zdrój
40
41
42 m. Świnoujście
43
Człopa
Mirosławiec
Wałcz
45 wałecki
46
47
26
Świdwin
44
Wałcz II
Mirosławiec
Człopa
Świdwinek II
Wardy Górny
Grzmiąca
Borne
Sulinowo
1993 geomembrana
PEHD
1993 glina (3x 0,25 c,m)
1996 geomembrana
2007 geomembrana
HDPE, glina zwałowa o gr. 0,5 m
1997 folia, plastpapa
1991 kw.1,2 –brak
kw.3-geomembrana
1977 folia
1996 folia
1997 folia PEHD
1979 geomembrana
1995 geomembrana
HPDE
1998 geomembrana
PEDH
Uszczelnienie podłoża
świdwiński
Trzesieka
Borne
Sulinowo
39 szczecinecki
Łęczyca
Stara
Dąbrowa
Powalice ob. Linówko
38
Gmina
Ińsko
Marianowo
Miejscowość
37
Marianowo
stargardzki
36
Rok rozpoczęcia eksploatacji
2006 geowłóknina
ogól-
Krupy
Powierzchnia
na [ha]
Darłowo
wykorzy-
35
Powierzchnia
stana [ha]
6,20
3,16
3,42
1,80
1,34
1,70
1,40
0,80
1,49
5,70
1,0
2,10
4,64
1,59
10000
37600
17300
23380
100000
69000
53031
23000
66451
48000
400000
207908
15400
45640
10,30 1000030
0,80
0,57
0,02
1,53
1,49
15,14
12,1
1,23
6,90
15,4
1,27
1,78
2,10
1,86
3,96
Pojemność planowana
[Mg]
1993 glina
2001 folia
Pojemność wykorzystana
[Mg] -31.12.2007 r.
Bylica
Gwiazdowo
344
1262
150,3
1211
3918
5697
1805
71257
28567
8231
58011
3526
8176
5000
1989
4913
0
364220 26439
178108 14472
17978
17942
780955 28452
8696
10273
1363
10519
74281
Ilość odpadów zdeponowanych w2006 r. Mg]
Postomino
Sławno
Ilość odpadów zdeponowanych w2007 r. Mg]
10400
4150
1902
4277
3256
25123
14249
4576
1702
30525
414
1402
1213
1139
7247
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
+
+
biogazu
odzysk
+
-
+
+
+
+
+
+
-
+
Urządzenia do ujmowania gazu składowiskowego
Instalacja do zbierania
odcieków
6795
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Monitoring\
5834
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Pozwolenie na budowę
89146
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Decyzja zatwierdzająca
instrukcję eksploatacji
97000
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
nd
+
+
+
Przegląd ekologiczny
4,90
-
+
+
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
Pozwolenie na użytkowanie
6,20
+
+
-
-
+
-
-
-
-
-
-
-
-
-
+
Pozwolenie zintegrowane
1993 glina
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Zgoda na zamknięcie
sławieński
Karniewo
nd ZGK – Wałcz
nd SC RBD – Mirosławiec
+ ZGK– Człopa
złożono ZUK – Sp. zo.o.
wniosek Świdwin
+ MPGO Sp. zo.o.
Świdwin
+ ZWiK – Świnoujście
+ PGK –Szczecinek
+ Rethmann Sanitech
Sp. z o.o. Poznań –
Oddział w Barwicach
+ ZGKiM Borne Sulinowo
+ MPGiK –Stargard
Szczeciński
- RZGO CZG R XXI –
Nowogard
+ Przedsiębiorstwo
Ekomar Sp. z o.o.–
Marianowo
+ Gminny Zakład Użyteczności Publicznej
Dabki
+ AMiSP – Postomino
- MPGKiM – Sławno
- PPK Sp. z o.o. – Pyrzyce
Zezwolenie na odzysk/unieszkodliwianie
33
34
Pyrzyce
Zarządzający
składowiskiem
pyrzycki
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Kwalifikacje Zarządzającego obieskładowiskiem
32
Lp.
26
Powiat
Goleniów
goleniowski
gryficki
gryfiński
12
13
14
Trzcińsko Zdrój
Widuchowa
Dziwnów
19
20
21
Golczewo
Moryń
23
Chojna
17
18
Dziwnów
Cedynia
22
Gryfino
16
Banie
15
kamieński
Złocieniec
11
Kretlewo
Międzywodzie
Wapno
(ob.Łukęcin)
Dębogóra
Czarnołęka
Dwór
(Przyjezierze)
Trakt Pyrzycki
Cedynia
(ob. Radostów)
Gryfino
Kunowo
Wilczyniec
Helenów
Złocieniec
Wierzchowo
Kalisz Pomor­
ski
Drawsko
Pomorskie
Niwka
Pomień
Pełczyce
Objezierze
2007
2004
2004
2002
1.07.2007
2003
2003
2003
2003
1992
2005
1993
1979
1970
b.d.
1991
1950
1975
1978
2001
2005
1991
2005
2002
2002
1997
po 1945 2000
1951
1992
1973
po 1945 1994
1970
1998
1976
1976
1977
1989
b.d.
1989
1992
2001
2002 r
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
brak
Brak
glina
brak
glina
geomembrana
brak
-
1,50 -
1,43 -
1,00 -
2,24 -
2,53 -
5,00 -
2,50 -
2,64 -
6,60 -
2,45 -
1,02 -
8,37 -
4,94 -
2,60 -
3,09 -
5,50 -
2,59 -
1,70 -
4,00 -
6,35 -
2,25 +
0,97 -
2,35 -
-
-
-
-
+
-
-
+
+
-
-
+
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Urządzenia do od­
gazowania
Płoty
Wierzchowo
10
Czaplinek
7
Kalisz Pomorski
Recz
6
9
Pełczyce
5
Drawsko Pomor­
skie
Krzęcin
4
Rościn
1983
-
+
-
+
+
+
+
+
+
+
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
+
-
+
-
+
-
-
-
+
-
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
-
-
+
-
+
+
+
-
-
-
+
-
-
+
+
+
-
+
+
-
+
+
-
-
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3486
0
0
0
1656
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
838
0
0
0
0
0
0
5875
45300 składowisko wyłączone
z eksploatacji w 2004 r.
b.d.
10172
21000
20716
27
126656 rekultywacja zakończona
12632
229750 rekultywacja zakończona
7862 składowisko wyłączone z
eksploatacji 31.12.2005 r.
b.d.
410000 rekultywacja zakończona
44841 Składowisko wyłączono
z eksploatacji 31.12.2006 r.
2908 składowisko wyłączone
z eksploatacji 1.07.2004 r.
25408 składowisko wyłączone
z eksploatacji 1.06.2004 r.
44109
35877 zaprzestano eksploatacji
01.07.2007 r.
16659
21265
7280
16116
b.d..
5146
Uwagi
8
Drawno
drawski
Gmina
1987
Uszczelnienie pod­
łoża
3
Miejscowość
Starzyce
Rozpoczęcie eks­
ploatacji
Warnino
Rok zakończenia
eksploatacji
Bierzwnik
Powierzchnia ogól­
na. [ha]
Tychowo
Instalacja do zbie­
rania odcieków
choszczeński
Przegląd ekologicz­
ny
białogardzki
Ilość odpadów
przyjętych w 2007
roku [Mg]
Ilość odpadów
przyjętych w 2006
roku [Mg]
2
Pojemność
wykorzystana
[Mg]
1
Lp.
Tabela IV.2b.Składowiska komunalne (nieeksploatowane) w województwie zachodniopomorskim – stan na 31.12.2007 rok
27
Zgoda na zamknię­
cie składowiska
Monitoring
Leszczyn
Siemyśl
Siemyśl
Mielno
koszaliński
łobeski
31
32
33
34
35
sławieński
48
28
49
Pyrzyce
Lipiany
pyrzycki
46
47
Postomino
Pieńkowo
Porzecze
Pyrzyce
Dębiec
Smolęcin
Sierakowo
Dołuje
Rychnów
Strąpie
Dębno
2005
2002
2003
2005
1993
1978
1962
1986
1996
1986
1982
1990
1994
1983
1978
1987
b.d.
1981
1988
1950
1990
b.d.
2003
2006
1992
2004
2006
2005
1989
2003
2003
2003
2001
2002
1986
1995
2005
1997
2002
2002
po 1990 2002
1964
1997
1975
1981
ok.1948 2003
brak
brak
brak
asfalt, glina
Folia,plastpapa,geomembrana
kw.4-brak
kw.2 i 3-geomembrana
brak
glina
glina
brak
brak
brak
b.d.
brak
glina
b.d.
brak
brak
brak
brak
brak
brak
glina
brak
brak
0,87 -
5,60 -
2,60 b.d.
2,54 +
6,79 +
32,08 +
6,90 -
1,17 +
0,94 +
8,49 -
2,03 -
2,69 -
3,00 5,00 -
8,50 -
2,11 -
0,60 0,30 -
0,60 -
7,30 -
1,70 b.d.
0,40 -
2,40 -
3,00 -
2,70 -
-
-
b.d.
-
+
+ odzysk
biogazu
-
-
-
-
-
-
-
+
-
-
-
-
b.d.
-
-
-
-
+
-
b.d.
+
+
+
-
+
+
-
+
+
-
+
-
-
-
+
-
-
-
-
-
-
Monitoring
Darłowo
Kołbaskowo
Dobra Szczecińska
43
45
Barlinek
42
Police
Barlinek
41
Dalsze (stare)
Boleszkowice
Przyborze
Resko
Prusinowo
Strzeżenice
Białokury
Charzyno
Rymań
Janiska
Gościno Dwór
Lisia Góra
Recław
Międzyzdroje
2005
Uszczelnienie podłoża
44
Dębno
40
policki
Myślibórz
Boleszkowice
38
39
Łobez
Resko
36
37
myśliborski
Kołobrzeg
30
Łobez
Gościno
Dygowo
28
kołobrzeski
Wolin
1992
-
Urządzenia do odgazowania
29
Międzyzdroje
Powiat
27
Gmina
26
Miejscowość
Chrząstowo
Rozpoczęcie eksploatacji
Kamień Pomorski
Rok zakończenia
eksploatacji
2,70 -
Powierzchnia ogólna. [ha]
25
glina
Instalacja do zbierania odcieków
2005
+
-
-
+
+
-
+
+
-
-
-
-
+
-
-
-
-
-
-
+
-
+
+
Przegląd ekologiczny
1972
+
+
+
-
+
+
-
+
+
+
-
+
-
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
0
4668
0
0
60200
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Ilość odpadów
przyjętych w 2007
roku [Mg]
Ilość odpadów
przyjętych w 2006
roku [Mg]
Kłęby
766
69910 składowisko wyłączono
z eksploatacji 31.12.2006 r.
75000
51629
251717 składowisko wyłączone
z eksploatacji w lipcu 2007 r.
2250000 składowisko wyłączone
z eksploatacji w lipcu 2005 r.
b.d.
33315
26293
204376
47090
1125
86706 składowisko wyłączone
z eksploatacji 31.01.2005 r.
b.d.
b.d.
b.d.
1624
708
b.d.
482574 składowisko wyłączone
z eksploatacji 31.12.2005 r.
1188
6178
14464 składowisko wyłączone
z eksploatacji 31.12.2005 r.
74174
72628 składowisko wyłączone
z eksploatacji 31.12.2005 r.
22839 składowisko wyłączone
z eksploatacji 31.12.2005 r.
Pojemność
wykorzystana
[Mg]
Golczewo
Uwagi
24
Lp.
28
Zgoda na zamknięcie składowiska
wałecki
66
Wałcz
Tuczno
Świnoujście
m. Świnoujście
65
67
Sławoborze
Połczyn Zdrój
64
Biały Bór
Barwice
61
świdwiński
Szczecin
60
Wałcz I
Tuczno
ul. Karsiborska
Lepino
Kolacz
Biały Bór
Śmilcz
ul. Komety
ul.Tama
Pomorzańska
ul.Rostocka
1959
1986
1946
1991
1986
1972
1972
1977
1960
b.d.
1982
1950
b.d.
1994
2002
1991
2007
2007
2002
2005
2007 (kwa­
tera)
1974
b.d.
1993
1976
1995
b.d.
brak
brak
brak
brak
brak
brak
geomembrana
brak
brak
brak
brak
brak
folia
Uszczelnienie pod­
łoża
63
Szczecin
59
ul. Podburzań­
ska
ul.Mistrzowska
Kępno
2007
brak
brak
+
7,60 b.d.
6,70 -
6,20 -
2,60 -
2,40 +
4,59 -
4,30 -
6,00
1,60 -
1,60 -
2,00 -
0,80 -
3,00 -
3,06 +
1,50 -
0,43 -
0,96 -
0,30 -
b.d.
-
+ od­
zysk
biogazu
-
-
-
-
+ od­
zysk
biogazu
-
-
-
-
-
+
-
-
-
-
b.d.
+
-
-
+
-
+
+
-.
-.
-.
-
-
+
-
+
+
+
-
-
-
-
+
+
+
+
-
-
-
-
-
+
-
+
+
+
-
-
-
+
+
+
+
+kwatera
-
-
-
-
-
+
-
+
+
+
Zgoda na zamknię­
cie składowiska
62
Szczecin
58
szczecinecki
Szczecin
Szczecin
1997
1997
2003
brak
brak
Monitoring
57
Dobrzany
56
m. Szczecin
55
Dolice
1970
1993
2003
2003
Urządzenia do od­
gazowania
Dolice
Dolice
Pałowo
1993
0
0
0
692
1217
0
0
18333
0
0
0
0
0
3236
0
0
0
0
0
0
0
167
794
0
0
0
0
0
0
0
0
2844
0
0
0
0
b.d.
6906
b.d.
29
5906 eksploatację zakończono
z dniem 1.07.2007 r.
55459 eksploatację zakończono
z dniem 1.07.2007 r.
13124
13053 składowisko wyłączone
z eksploatacji w lipcu 2005 r.
1322582 kwatera wyłączona z eks­
ploatacji w 2006 r.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
24057 składowisko wyłączone
z eksploatacji w lipcu 2007 r.
300
494
658
644
Uwagi
54
Dolice
stargardzki
Powiat
53
Gmina
Postomino
Miejscowość
52
Rozpoczęcie eks­
ploatacji
1993
Rok zakończenia
eksploatacji
Marszewo
Powierzchnia ogól­
na. [ha]
Staniewice
Instalacja do zbie­
rania odcieków
Postomino
Przegląd ekologicz­
ny
Postomino
Ilość odpadów
przyjętych w 2007
roku [Mg]
Ilość odpadów
przyjętych w 2006
roku [Mg]
51
Pojemność
wykorzystana
[Mg]
50
Lp.
29
30
V. OCHRONA WÓD
Water protection
Województwo zachodniopomorskie zajmuje powierzchnię 22 902 km2 i obejmuje swym zasięgiem regiony wodne: Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego (ok. 77%), Warty (ok. 23%), oraz region wodny
Uecker o powierzchni zaledwie 8 km2 . Wody powierzchniowe zajmują około 5,2% obszaru województwa.
Na jego obszarze znajdują się znaczne zasoby wód podziemnych (11 Głównych Zbiorników Wód
Podziemnych) i wód powierzchniowych: dolny odcinek rzeki Odry wraz z dopływami, rzeki Przymorza, Zalew Szczeciński, Zatoka Pomorska, ok. 1650 jezior o powierzchni powyżej 1 ha i 172 jezior
o powierzchni większej niż 50 ha. Do największych należą Jeziora Dąbie i Miedwie. Ważniejszymi
rzekami województwa są: Odra, Rurzyca, Drawa, Myśla, Płonia, Ina oraz Rega i Wieprza wraz z Grabową, które uchodzą bezpośrednio do Morza Bałtyckiego.
Podstawy prawne oceny jakości wód powierzchniowych
Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ochrony wód w Unii Europejskiej jest dyrektywa
2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy
wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, nazywana powszechnie Ramową Dyrektywą
Wodną (RDW). RDW odwołuje się do szeregu dyrektyw o charakterze bardziej szczegółowym, stając
się dla nich aktem nadrzędnym.
Postanowienia RDW zostały wdrożone do polskiego prawa. Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadza
nowe pojęcia w ocenie jakości wód: ocena stanu wód i ocena stanu ekologicznego. Na stan wód powierzchniowych składa się stan ekologiczny i stan chemiczny, zaś na stan wód podziemnych stan ilościowy i chemiczny.
RDW zakłada, że dla wszystkich wód do roku 2015 zostanie osiągnięty dobry stan wód powierzchniowych i podziemnych.
Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem od 2004 roku funkcjonują nowe zasady oceny jakości
wód powierzchniowych. W ramach programów pomiarowych realizowane są zadania związane
z wypełnieniem zobowiązań wynikających z przetransponowanego do prawa krajowego w latach poprzednich prawodawstwa Unii Europejskiej. Na podstawie przedstawionych przez RZGW wykazów:
− wód powierzchniowych, które są lub mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,
− wód powierzchniowych wykorzystywanych (lub przewidzianych) do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli,
− wód przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków lub innych organizmów w warunkach
naturalnych oraz umożliwiających migrację ryb,
− wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych,
prowadzone są badania uwzględniające wymagania oraz kryteria oceny określone w rozporządzeniach
wykonawczych do ustawy Prawo wodne, w tym badania wpływu rolnictwa (zanieczyszczenia związkami azotu), wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, wód podlegających
ochronie ze względu na ich wykorzystanie jako źródła wody pitnej oraz badania jakości wód w rzekach według rozporządzenia w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych
i podziemnych.
Klasyfikacja wód rzecznych
Klasyfikację wód rzecznych w latach 2006 i 2007 przeprowadzono zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód (wydane na mocy art. 49 Ustawy Prawo wodne z 2001 roku).
W zakresie oceny stanu wód przewidywana jest nowa klasyfikacja rzek (wdrożenie RDW). Jednak do
czasu wejściu w życie nowego rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części
30
31
wód powierzchniowych do oceny nadal stosuje się Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lu­
tego 2004 r.
W/w rozporządzenie pod względem stanu jakości dzieli wody na pięć klas czystości: − klasa I – wody o bardzo dobrej jakości, − klasa II – wody dobrej jakości, − klasa III – wody zadawalającej jakości,
− klasa IV – wody niezadowalającej jakości, − klasa V – wody złej jakości. Ocena wód powierzchniowych stanowiących środowisko bytowania ryb w warunkach naturalnych
Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warun­
kach naturalnych określa Dyrektywa Rady 78/659/EEC z dnia 18 lipca 1978 r. w sprawie słodkich
wód wymagających ochrony i poprawy dla zachowania życia ryb. Treść tej dyrektywy transponuje do
prawa polskiego Rozporządzenie MŚ z dnia 4.10.2002 r. Wymienione akty prawne definiują wyma­
gania, jakim powinny odpowiadać wody wyznaczone dla ryb łososiowatych i karpiowatych, często­
tliwości pobierania próbek (co miesiąc) i metod badania wód oraz sposobu oceny, czy wody odpowia­
dają wymaganym warunkom.
Ocena przydatności wód powierzchniowych na cele wodociągowe
Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz sposób oceny, czy wody odpowiadają wymaganym
warunkom określają dwie dyrektywy Unii Europejskiej:
− dyrektywa Rady 75/440/EEC z dnia 16 czerwca 1975 r., dotyczącej wymaganej jakości słodkich wód po­
wierzchniowych przeznaczonych do poboru wody pitnej w państwach członkowskich,
− dyrektywa Rady 79/869/EEC z dnia 9 października 1979 r., dotyczącej metod pomiaru i częstotliwości po­
bierania próbek oraz analizy wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody pitnej w państwach
członkowskich.
Treść tych dwóch aktów prawnych transponuje do prawa polskiego Rozporządzenie MŚ z dnia 27 li­
stopada 2002 roku w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzy­
stywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia.
Zgodnie z wymienionymi dokumentami wody powierzchniowe wykorzystywane lub przewidziane do
wykorzystania do poboru wody pitnej, muszą spełniać wymagania w zakresie jakości po zastosowaniu
odpowiedniego uzdatniania.
Zależnie od wartości granicznych poszczególnych wskaźników jakości, wody powierzchniowe dzieli
się na trzy kategorie: A 1, A2 i A3, odpowiadające określonym standardowym metodom uzdatniania:
− kategoria A1 – woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezyn­
fekcji,
− kategoria A2 – woda wymagająca zastosowania typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego,
w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania
końcowego),
− kategoria A3 – woda wymagająca zastosowania wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego,
w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, de­
zynfekcji (ozonowania, chlorowania końcowego).
Kategorie tych wód odpowiadają trzem różnym jakościom wód powierzchniowych, których odpo­
wiednie cechy fizyczne, chemiczne i biologiczne są podane w załącznikach.
31
32
Ocena zanieczyszczenia wód związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz eutrofizacji wód
Problemem ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych zajmuje się dyrektywa „azotanowa” 91/676/EWG. Formalno-prawne wdrożenie dyrektywy azotanowej w Polsce zostało zakończone tuż przed dniem akcesji do UE. Jej celem jest zapewnienie dobrej jakości wód ujmowanych dla ludności do spożycia oraz ograniczenie eutrofizacji
wszystkich rodzajów wód powierzchniowych.
Dyrektywa określa kryteria wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze
źródeł rolniczych, uwzględniając dopuszczalne stężenia azotanów w wodach stanowiących źródło poboru wody przeznaczonej do spożycia oraz wskaźniki podatności wód na eutrofizację.
Zgodnie z powyższą dyrektywą w 2003 r. dyrektorzy RZGW wyznaczyli wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych i obszary szczególnie narażone (OSN), z których
odpływ azotu ze źródeł rolniczych należy ograniczyć. Na obszarze RZGW Szczecin za wody wrażliwe
na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych uznano wody Płoni od źródeł do przekroju
zlokalizowanego w miejscowości Jezierzyce/Szczecin (13,8 km) oraz wody jezior: Będgoszcz, Miedwie, Płonno, Płoń, Zaborsko i Żelewo.
Co 4 lata wyznaczone obszary poddaje się weryfikacji. Wyznaczenia i weryfikacji obszarów dokonuje
się w oparciu o wyniki pomiarów dokonywanych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska.
Zakres prowadzonych badań obejmie oznaczanie w wodzie stężenia amoniaku, azotanów, azotu ogólnego, fosforu ogólnego i chlorofilu „a”, zaś podstawą wyznaczania miejsc poboru prób do badań jest
analiza lokalizacji źródeł zanieczyszczeń punktowych i obszarów potencjalnego występowania znaczących zanieczyszczeń obszarowych.
Ocena wód podziemnych
Ocenę jakości wód podziemnych w latach 2005–2006 przeprowadzono w oparciu o rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód
powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód, w którym zdefiniowanych zostało 5 klas jakości wód:
− klasa I – wody bardzo dobrej jakości: wartości wskaźników jakości wody są kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej i mieszczą się w zakresie typowego tła
hydrogeochemicznego i nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne;
− klasa II – wody dobrej jakości: niektóre wskaźniki występują z przyczyn naturalnych w stężeniach umożliwiających łatwe usunięcie w celu wykorzystania wody do spożycia przez ludzi (np. żelazo, mangan);
wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne lub są to oddziaływania bardzo słabe;
− klasa III – wody zadowalającej jakości: wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego;
− klasa IV – wody niezadowalającej jakości: wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku
naturalnych procesów oraz wyraźnego oddziaływania antropogenicznego;
− klasa V – wody złej jakości: wartości wskaźników jakości wody potwierdzają znaczące oddziaływania antropogeniczne.
Ponadto wykonano ocenę w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r.
w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł
rolniczych, które uwzględnia postanowienia Dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r.
w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego.
Zgodnie z tym rozporządzeniem za wody zanieczyszczone uznaje się wody, w których zawartość azotanów przekracza 50 mg NO3/dm3, natomiast wody zagrożone zanieczyszczeniem to wody, gdzie zawartość azotanów wynosi 40-50 mg/dm3 i wykazuje tendencję wzrostową.
32
33
V.1. ZAGROŻENIA JAKOŚCI WÓD
Threats to surface water quality
Działalność antropogeniczna prowadzona w obszarze zlewni odzwierciedla się w stanie jakości wód
powierzchniowych. Główne zagrożenia jakości wód związane są zarówno z zapotrzebowaniem na
wodę i tym samym nadmiernym poborem wód na cele bytowe i gospodarcze oraz z odprowadzaniem
zanieczyszczeń powstających w wyniku działalności człowieka.
Źródła zanieczyszczeń odprowadzanych do wód mogą być klasyfikowane w zależności od intensyw­
ności użytkowania i zagospodarowania zlewni oraz sposobu transportu do środowiska. Do najbardziej
znaczących źródeł zanieczyszczeń należą źródła związane z działalnością człowieka. Analizując za­
grożenia stanu jakości wód należy pamiętać również o źródłach naturalnych, które przyczyniają się
głównie do eutrofizacji wód. Ponadto, pod względem sposobu wprowadzania ładunku do środowiska,
wyróżnia się źródła punktowe i obszarowe, jak również depozycję zanieczyszczeń z atmosfery.
Pobór wód
Po względem poboru wód oraz zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności, na tle kra­
ju, województwo zachodniopomorskie zajmuje wysoką pozycję (Rysunek V.1.1). Źródłem zaopatrze­
nia w wodę poszczególnych sektorów gospodarki narodowej, w tym przemysłu, rolnictwa i gospodar­
ki komunalnej są wody powierzchniowe oraz podziemne. Największy udział w poborze wód ma
przemysł (głównie energetyczny), następnie zaopatrzenie ludności w wodę pitną oraz nawodnienia w
rolnictwie i leśnictwie (Tabela V.1.1). Do 2005 roku pobór wód we wszystkich sektorach gospodarki
ulegał systematycznemu zmniejszeniu. Z danych GUS wynika, że w 2006 roku wystąpiło odwrócenie
trendu (Rysunek V.1.2). W stosunku do 2005 roku odnotowano wyraźny wzrost poboru wód pod­
ziemnych na cele produkcyjne, a pobór wód ogółem zwiększył się prawie o 30%1. W 2007 roku pobór
wód na cele przemysłowe ponownie zmalał. Obserwowane ograniczenie zużycia wody związane jest
głównie ze zmianami w produkcji przemysłowej, zamykaniem obiegów wodnych, urealnieniem opłat
za pobór wody oraz stawek eksploatacyjnych w gospodarce komunalnej, przy równoległym wprowa­
dzaniu liczników wody dla indywidualnych odbiorców.
Tabela V.1.1. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w województwie zachodnio­
pomorskim w latach 2000–2006 (Źródło: GUS)
Pobór wody
Ogółem [hm3]
Na cele produkcyjne [hm3]
w tym z:
− wód powierzchniowych
− wód podziemnych
Nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie
Pobór na cele wodociągowe [hm3]
w tym z:
− wód powierzchniowych
− wód podziemnych
2000
1703,8
1559,6
2004
1523,5
1413,2
2005
1487,3
1366,1
2006
1902,6
1787,9
1544,5
15,1
22,8
121,4
1403,1
10,1
6,11
1042,2
1356,0
10,2
16,8
104,3
1626,4
161,5
8,6
106,1
29,4
92,0
24,9
79,3
24,5
79,8
23,7
82,4
1
Urząd Statystyczny w Szczecinie w publikacji pt.: Ochrona Środowiska w województwie zachodniopomorskim
w latach 2004–2006 (Szczecin, grudzień 2007) zanotował w 2006 roku szesnastokrotny wzrost poboru wód
podziemnych na cele produkcyjne w stosunku do lat ubiegłych.
33
34
Rysunek V.1.1. Zużycie wody w poszczególnych województwach w 2007 roku (Źródło: GUS)
PODLASKIE
LUBUSKIE
OPOLSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
POMORSKIE
PODKARPACKIE
ŁÓDZKIE
LUBELSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
ŚLĄSKIE
MAŁOPOLSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
WIELKOPOLSKIE
MAZOWIECKIE
0
500
1 000
1 500
2 000
2 500
3 000
3
zużycie wody [hm /rok]
Głównym źródłem zaspokojenia potrzeb gospodarki narodowej są wody powierzchniowe. Wody ujmowane z rzek i jezior pokrywają ponad 90% potrzeb województwa i wykorzystywane są w większości na cele przemysłowe, głównie jako wody chłodnicze. Natomiast zasoby wód podziemnych przeznaczane są przede wszystkim na zaopatrzenie ludności w wodę pitną dobrej jakości. Wody podziemne wykorzystywane są również w gałęziach przemysłu, gdzie proces technologiczny wymaga wysokiej jakości wód, takich jak przemysł spożywczy i farmaceutyczny. Na zasoby eksploatacyjne wód
podziemnych w województwie, które wynoszą około 1,5 tys. hm3, składają się wody z różnych utworów geologicznych przede wszystkim czwartorzędowych, oraz w mniejszym stopniu trzeciorzędowych, kredowych i starszych.
Wody pobierane były przede wszystkim na potrzeby przemysłu (94%), w tym głównie wody powierzchniowe przeznaczone na cele chłodnicze w przemyśle energetycznym (85,5%) oraz w mniejszym stopniu wody podziemne przeznaczone na cele przetwórstwa spożywczego (8,5%). W 2006 r. na
cele produkcyjne zużyto ogółem 1714 hm3 wody, a w 2007 roku już tylko 1593 hm3 wody. Zastosowanie w procesach produkcyjnych obiegów zamkniętych pozwala na minimalizowanie zużycia wody
przez zakłady przemysłowe. W województwie zachodniopomorskim 41,5% zakładów wyposażonych
jest w zamknięte obiegi wodne o różnym stopniu wydajności. Prawie jedna trzecia zakładów wyposażona jest w obiegi wodne o wydajności poniżej 10%. Jednak najbardziej efektywne obiegi wodne,
o skuteczności powyżej 90%, posiada 2% zakładów w województwie. Obecnie około 0,1% wody zużywanych jest w obiegach zamkniętych. Do gałęzi przemysłu o największym zapotrzebowaniu na wodę należy zaliczyć sektor energetyczny oraz działalność związaną z zaopatrzeniem w wodę. W znacznie mniejszym stopniu woda wykorzystywana jest w przetwórstwie przemysłowym, głównie w produkcji wyrobów chemicznych, produkcji artykułów spożywczych i napojów. Na potrzeby przetwórstwa spożywczego pobierane jest ponad 90% wód podziemnych kierowanych na cele przemysłowe.
Cele wodociągowe stanowiły jedynie 5,5% ogólnego poboru wód w województwie. Na potrzeby ludności pobierane były głównie wody podziemne. W szczególności ujęcie wody z Jeziora Miedwie od
lat służy zaopatrzeniu mieszkańców Szczecina w wodę pitną. Z sieci wodociągowej, której długość
w województwie wynosi łącznie ponad 8 tys. km, korzysta ogółem 86% ludności miast. Chociaż
w ostatnich latach ogólne zużycie wody na mieszkańca spadło, to województwo zachodniopomorskie
plasuje się na drugim miejscu w kraju (40 m3/rok). W ostatnich latach systematycznie spada zużycie
wody z sieci wodociągowej, jak również poziom wykorzystania wód na cele komunalne, co jest wynikiem wprowadzenia wodomierzy oraz urealnienia kosztów zużycia wody.
34
35
Najmniejszą część poboru wód (0,5%) stanowiły cele rolnicze i leśne. Znacząca część poboru wyko­
rzystana została do napełniania stawów rybnych. Woda pobierane była również do nawadniania upraw
rolnych oraz szkółek leśnych.
Rysunek V.1.2. Ogólne zużycie wód w województwie zachodniopomorskim na potrzeby gospodarki na­
rodowej i ludności ogółem w latach 2000–2007 (Źródło: GUS)
produkcja
eksploatacja sieci wodociągowej
nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie
2007
2006
rok
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
500
1 000
1 500
2 000
3
pobór wody [hm /rok]
Gospodarka ściekowa w sektorze przemysłowym i komunalnym
Równocześnie ze spadkiem poboru wód na cele gospodarcze, zmniejszała się ilość wytwarzanych
ścieków. Na terenie województwa zachodniopomorskiego, ponad 90% odprowadzanych ścieków sta­
nowiły umownie czyste wody pochłodnicze. Według danych GUS w 2007 roku ilość odprowadzonych
ścieków wymagających oczyszczania wynosiła 114,9 hm3, w tym większość (84,9%) była w różnym
stopniu oczyszczana. Od 2000 r. ilość ścieków wymagających oczyszczania stopniowo ulegała
zmniejszeniu. Jednocześnie zauważalnie zmniejszała się liczba ścieków nieoczyszczanych, a wzrastała
liczba ścieków poddawanych procesom oczyszczania (Rysunek V.1.3).
Rysunek V.1.3. Ścieki przemysłowe i komunalne ogółem w hektometrach sześciennych na rok, z wy­
szczególnieniem stosowanych metod oczyszczania w latach 2006–2007 (Źródło: GUS)
podwyższone usuwanie biogenów
biologiczne
chemiczne
mechaniczne
nieoczyszczone
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
3
ilość ścieków [hm /rok]
100
110
120
130
140
35
36
Równocześnie zmianie ulegał również sposób oczyszczania ścieków. Metody oczyszczania mechanicznego i biologicznego zastępowane są stopniowo przez procesy oczyszczania ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów. W ostatnich latach nie stwierdzono wyraźnego trendu zmian w ogólnej
ilości ścieków wymagających oczyszczania odprowadzanych do wód lub do ziemi.
Mapa V.1.1. Ilość ścieków przemysłowych i komunalnych ogółem w dekametrach sześciennych [dam3]
powstałych w poszczególnych gminach województwa w 2007 roku
Przestrzenny rozkład zrzutów ścieków w województwie (Mapa.V.1.1) jest zróżnicowany. Pozwala
jednak stwierdzić, że największe ilości ścieków pochodzą z dużych ośrodków miejskoprzemysłowych, zlokalizowanych w rejonie Szczecina (Police, Gryfino, Stargard Szczeciński) oraz
Koszalina. Dane GUS ponadto wskazują na znaczące różnice w stopniu oczyszczania ścieków przemysłowych i komunalnych oraz stosowanych metodach oczyszczania ścieków w poszczególnych powiatach województwa (Rysunek V.1.4). Gospodarka wodno-ściekowa najlepiej uregulowana jest
w mieście Koszalin. Nowoczesne metody oczyszczania ścieków stosowane są również w powiecie
sławieńskim, kołobrzeskim, stargardzkim, gryfickim i kamieńskim. Natomiast w niektórych powiatach nadal spora część ścieków jest odprowadzana bez wcześniejszego oczyszczania. Najtrudniejsza
sytuacja obecnie jest w Szczecinie, gdzie około 60% ścieków nie jest oczyszczanych przed odprowadzeniem do wód. Do najpilniejszych zadań należy ukończenie realizowanego obecnie projektu „Po-
36
37
prawa jakości wody w Szczecinie” mającego na celu kompleksowe uregulowanie gospodarki wodno­
ściekowej w tym mieście.
Rysunek V.1.4. Udział procentowy metod oczyszczania ścieków w poszczególnych powiatach woje­
wództwa zachodniopomorskiego w 2007 roku (źródło: GUS)
nieoczyszczane
mechanicznie
chemicznie
biologicznie
podwyższone usuwanie biogenów
Powiat m.Koszalin
Powiat policki
Powiat gryficki
Powiat kamieński
Powiat stargardzki
Powiat sławieński
Powiat gryfiński
Powiat goleniowski
Powiat wałecki
Powiat choszczeński
Powiat szczecinecki
Powiat białogardzki
Powiat kołobrzeski
Powiat koszaliński
Powiat pyrzycki
Powiat świdwiński
Powiat m.Świnoujście
Powiat drawski
Powiat myśliborski
Powiat łobeski
Powiat m.Szczecin
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Według danych GUS w województwie zachodniopomorskim ścieki generowało ogółem 127 zakładów
przemysłowych. Ścieki odprowadzane były do sieci kanalizacyjnej (67) albo bezpośrednio do wód lub
do ziemi (60). Należy zaznaczyć, że większość zakładów było wyposażonych w przyzakładowe
oczyszczalnie ścieków o wystarczającej przepustowości, w wyniku czego niemal wszystkie ścieki
przemysłowe odprowadzane do wód lub do ziemi były poddawane procesom oczyszczania. Ścieki
nieczyszczone odprowadzane były z trzech zakładów. Na terenie województwa działało w sumie
112 oczyszczalni ścieków przemysłowych, głównie mechaniczne (61) i biologiczne (38) oraz
w mniejszym stopniu chemiczne (8) i z podwyższonym usuwaniem biogenów (5). Oczyszczalnie
o największej przepustowości znajdują się w dużych ośrodkach przemysłowych skoncentrowanych
w regionie szczecińskim: w Policach, Gryfinie i Szczecinie. Ponadto, w podczyszczalniach ścieków
przemysłowych uzyskuje się wstępne obniżenie ładunku zanieczyszczeń w ściekach, w stopniu umoż­
liwiającym ich odprowadzenie do kanalizacji lub do zakładowej oczyszczalni. W podczyszczalniach
do neutralizacji ścieków oraz usuwania takich zanieczyszczeń jak metale ciężkie i tłuszcze wykorzy­
stywano procesy mechaniczne, chemiczne i biologiczne. W województwie działało 121 takich obiek­
tów.
Według danych GUS w 2007 roku ilość ścieków przemysłowych zmalała w stosunku do poprzedniego
roku, wynosząc ogółem 1581 hm3, z czego znaczącą większość (97%) stanowiły wody chłodnicze
umownie czyste. Około 10% pozostałych ścieków przemysłowych zawierało substancje szczególnie
szkodliwe dla środowiska wodnego. Większość ścieków przemysłowych odprowadzana jest bezpo­
średnio do wód lub do ziemi, a niewielki procent siecią kanalizacyjną. Ponad 99% wszystkich ścieków
przemysłowych powstało w zakładach zlokalizowanych w rejonie Szczecina, w trzech powiatach: gry­
fińskim (80%), polickim (10%) i miasta Szczecin (9,4%).
37
38
Rysunek V.1.5. Struktura oczyszczania ścieków przemysłowych w województwie zachodniopomorskim
w 2007 roku (Żródło:GUS)
z podwyższonym
usuwaniem
biogenów
1%
biologiczne
7%
nieoczyszczane
2%
chemiczne
83%
mechaniczne
7%
W województwie zachodniopomorskim w ostatnich latach stopniowo zmniejsza się liczba mieszkańców i na koniec 2007 r. wyniosła 1 692 271. Chociaż obserwuje się trend wzrostu liczby mieszkańców
wsi i spadek liczby mieszkańców miast, to nadal prawie 70% ludności województwa zamieszkuje w
miastach. Do istotnych problemów komunalnej gospodarki wodno-ściekowej należy niewystarczający
stopień skanalizowania miast, brak odprowadzenia ścieków z obszarów wiejskich oraz niedostateczny
stopień oczyszczania ścieków komunalnych.
Rysunek V.1.6. Ludność województwa zachodniopomorskiego korzystająca z oczyszczani ścieków ogółem, z oczyszczalni mechanicznych, biologicznych i z podwyższonym usuwaniem biogenów w latach 2000–2007
mechaniczne
biologiczne
z podwyższonym usuwaniem biogenów
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
liczba ludności [tys.]
38
1 100
1 000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
2000
39
Mapa V.1.2. Lokalizacja oczyszczalni ścieków przemysłowych i komunalnych w województwie
zachodniopomorskim
Oczyszczalnie komunalne obsługiwały 60,4% mieszkańców województwa, tj. 1022 tys. osób. W mia­
stach odsetek ten był wyższy (69,8%) niż na wsi (39,4%). W latach 2000–2007 liczba osób korzysta­
jących z oczyszczalni stopniowo wzrastała, w szczególności o 40% wzrosła liczba ludności korzysta­
jąca z oczyszczalni ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów. Ogółem w województwie za­
chodniopomorskim w 2007 roku działało 288 oczyszczalni ścieków komunalnych o łącznej przepu­
stowości 438449 m3/dobę i wielkości 2,34 mln RLM. Oczyszczalnie komunalne, będące obecnie w
eksploatacji, różnią się stanem technicznym, stosowanymi technologiami i skutecznością oczyszcza­
nia. Najbardziej rozpowszechnione są oczyszczalnie wykorzystujące metody biologiczne. Z ogólnej
liczby ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, zdecydowana większość (ponad 90%) korzysta
właśnie z oczyszczalni biologicznych i z podwyższonym usuwaniem biogenów. Jednak nadal 40%
populacji nie korzysta w ogóle z oczyszczalni ścieków, odprowadzając nieoczyszczone ścieki bezpo­
średnio do wód lub do ziemi. Sytuacja jest zdecydowanie lepsza w przypadku miast, gdzie 70% popu­
lacji posiada podłączenie do oczyszczalni ścieków, niż na obszarach wiejskich, gdzie odsetek ten wy­
nosi jedynie 39%. Ponadto, w poszczególnych gminach województwa procent populacji korzystającej
z oczyszczalni ścieków jest znacznie zróżnicowany (Mapa V.1.3). Gospodarka wodno-ściekowa wy­
39
40
maga poprawy przede wszystkim w Szczecinie oraz w gminach Bierzwnik, Nowogródek Pomorski,
Marianowo, Stara Dąbrowa. Do gmin, w których oczyszczane są wszystkie ścieki komunalne należą
Świnoujście, Koszalin i Stargard Szczeciński.
Analiza danych GUS wskazuje ponadto na duże zróżnicowanie w zakresie stopnia oczyszczania ścieków komunalnych pomiędzy gminami województwa. Porównując obszary miejskie i wiejskie można
zauważyć pewną tendencję w sposobie oczyszczania ścieków. Na obszarach wiejskich dominują
oczyszczalnie typu biologicznego. Natomiast w regionach miejskich ścieki poddawane są głównie
procesom oczyszczania z podwyższonym usuwaniem biogenów. Z łącznej ilości ścieków miejskich,
aż 70% było poddawanych procesowi oczyszczania z podwyższonym usuwaniem biogenów, 17% biologicznemu, a 12% tylko mechanicznemu. Chociaż wszystkie 62 miasta w zachodniopomorskim wyposażone są w oczyszczalnie ścieków, to jednak obiekty te różnią się skutecznością oczyszczania
i przepustowością.
Z 26 mechanicznych oczyszczalni komunalnych działających w województwie, większość nie posiada
pozwoleń wodnoprawnych. Obiekty te są stopniowo wykluczane z użytkowania lub modernizowane,
a ich funkcje są przejmowane przez oczyszczalnie wykorzystujące nowoczesne technologie. Najwięcej funkcjonuje oczyszczalni biologicznych (w tym 26 bez pozwolenia wodnoprawnego) oraz nowoczesnych oczyszczalni o dużej przepustowości zapewniających podwyższone usuwanie biogenów
(Tabela V.1.2). Ścieki komunalne kierowane są do oczyszczalni bezpośrednio siecią kanalizacyjną lub
odbierane z terenów nieskanalizowanych za pomocą wozów asenizacyjnych. Niektóre z obiektów mogą pracować poniżej projektowanej przepustowości, co wynika najczęściej z niedostatecznej infrastruktury mającej zapewnić doprowadzenie ścieków. Zbyt mała ilość ścieków, podobnie jak zbyt duża,
mogą obniżać skuteczność pracy oczyszczalni.
Tabela V.1.2. Charakterystyka komunalnych oczyszczalni ścieków działających w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku (źródło: GUS)
Oczyszczalnie komunalne
Ogółem
Mechaniczne
Biologiczne
Z usuwaniem biogenów
Liczba
Przepustowość
[m3/doba]
288
26
201
61
438 449
42 241
103 836
292 372
Roczna ilość ścieków [dam3]
52 906
5 890
11 967
35 049
Należy oczekiwać, że w związku z realizacją Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych w najbliższych latach będzie systematycznie wzrastać liczba ludności korzystająca z oczyszczalni ścieków. W ramach tego przedsięwzięcia, w Szczecinie realizowany jest obecnie projekt pod nazwą
"Poprawa jakości wody w Szczecinie", będący jedną z największych inwestycji tego typu w Europie
środkowo - wschodniej. Celem przedsięwzięcia jest kompleksowe uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej Szczecina oraz dostosowania systemu wodno-ściekowego do wymogów Unii Europejskiej. Program obejmuje budowę pięciu dużych przepompowni ścieków, budowę nowych (ok.
160 km) oraz renowację istniejących sieci kanalizacyjnych (ok. 57 km), budowę dwóch magistral wodociągowych (łącznie ok. 22 km), sieci wodociągowych (ok. 58 km) oraz stacji filtrów na węglu aktywnym. Kluczową inwestycją projektu jest budowa oczyszczalni ścieków Pomorzany oraz rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków Zdroje. Zgodnie z oczekiwaniami realizacja inwestycji powinna znacznie poprawić zaopatrzenie miasta w wodę oraz pozwoli zredukować zanieczyszczenie
rzeki Odry, Zalewu Szczecińskiego, Zatoki Pomorskiej i Morza Bałtyckiego. Ponadto wzrośnie wydajność gminnego systemu wodnego i kanalizacyjnego, co z kolei znacząco zwiększy atrakcyjność
miasta z punktu widzenia potencjalnego inwestora. Koszt przedsięwzięcia wynosi 262,3 mln euro;
w tym udział środków z Funduszu Spójności wynosi 173,1 mln euro (66%).
Pomimo systematycznych działań podejmowanych na rzecz poprawy gospodarki wodnej i ochrony
wód w województwie nadal istnieje znaczącą rozbieżność pomiędzy wielkością sieci wodociągowej
i kanalizacyjnej. Ścieki komunalne powstające w wyniku poboru wód z sieci wodociągowej, nie odprowadzane do kanalizacji, potencjalnie stanowią źródło zanieczyszczenia pobliskich cieków i zbiorników wodnych. Jak pokazują statystyki GUS, większość ścieków odprowadzanych siecią kanalizacyjną jest oczyszczanych (76,3%), przede wszystkim w procesach biologicznych i z podwyższonym
40
41
usuwaniem biogenów. W ostatnich latach obserwowano systematyczny wzrost długości sieci wodo­
ciągowej i kanalizacyjnej, będący wynikiem podejmowanych inwestycji na rzecz poprawy jakości
wody. Długość sieci wodociągowej w województwie wynosi ponad 8,5 tys. km, natomiast łączna dłu­
gość sieci kanalizacyjnej wynosi około 4,7 tys. km. Dysproporcja pomiędzy długością sieci wodocią­
gowej i kanalizacyjnej może stanowić wskaźnik potencjalnego zanieczyszczenia wód powstającymi
ściekami komunalnymi.
Mapa V.1.3. Procent populacji województwa zachodniopomorskiego nie korzystającej z oczyszczalni
ścieków w podziale na gminy (Źródło:GUS)
Kolejnym istotnym zagrożeniem dla środowiska wodnego są ścieki bytowo-gospodarcze, powstające
na obszarach wiejskich, nie odprowadzane siecią kanalizacyjną. Obowiązki właściciela nieruchomości
w zakresie odprowadzania ścieków reguluje ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach (Dz.U. z 2005 r. Nr 236 poz. 2008 z póz. zm.). Właściciele nieruchomości za­
pewniają utrzymanie czystości i porządku przez przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kana­
lizacyjnej lub w przypadku, gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nie­
uzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub
w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych. Przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej
zatem nie zawsze jest konieczne. Jednak gromadzenie ścieków w miejscu powstania wiąże się z ryzy­
41
42
kiem przedostania się zanieczyszczeń do gleby i dalej do wód, stwarzając zagrożenie sanitarne oraz
zanieczyszczenia środowiska substancjami biogennymi powodującymi eutrofizację.
Wskaźnikami umożliwiającymi ocenę zagrożenia środowiska wodnego ściekami bytowogospodarczymi, nie odprowadzanymi siecią kanalizacyjną, może być procent populacji nie mającej
podłączenia do sieci kanalizacyjnej oraz liczba ludności nie korzystająca z kanalizacji na jednostkę
powierzchni (Mapy V.1.4 i V.1.5). Analizując rozkład przestrzenny udziału procentowego ludności
gmin województwa mającej możliwość korzystania z sieci kanalizacyjnej można zauważyć, że chociaż w poszczególnych gminach województwa wartość ta jest zróżnicowana, jednak w większości
przypadków nie przekracza 60%. W przypadku większości gmin szczególnie widoczne są różnice
pomiędzy dobrze skanalizowanym obszarem miejskim, a obszarem wiejskim, gdzie stopień skanalizowania jest znacząco mniejszy.
Mapa V.1.4. Procent mieszkańców poszczególnych gmin województwa zachodniopomorskiego korzystających z sieci kanalizacyjnej w 2007 roku
42
43
Mapa V.1.5. Procent mieszkańców poszczególnych gmin województwa zachodniopomorskiego ko­
rzystających z sieci wodociągowej w 2007 roku
Zagrożenia jakości wód powierzchniowych związane z zanieczyszczeniami obszarowymi
Istotne źródło zanieczyszczenia wód stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Do tej znaczącej grupy
zaliczają się zanieczyszczenia trafiające do środowiska wodnego z wodami opadowymi z terenów
zurbanizowanych, z obszarów nie posiadających kanalizacji miejskiej, zanieczyszczenia będące skut­
kiem działalności rolniczej oraz z obszarów leśnych. Zanieczyszczenia pochodzące z obszarów wiej­
skich związane są zarówno z działalnością bytową człowieka, jak też produkcją rolną. Do głównych
zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa należy zaliczyć przede wszystkim substancje biogenne,
czyli związki azotu i fosforu, oraz w mniejszym stopniu pestycydy stosowane w ochronie upraw. Po­
nadto ścieki z terenów rolniczych stanowią zagrożenie sanitarne. Do istotnych źródeł zanieczyszczeń
należy zaliczyć źródła związane z hodowlą zwierzęcą, jak niewłaściwie zabezpieczone pryzmy obor­
nika, nieszczelne zbiorniki na gnojówkę oraz zanieczyszczenia pochodzące z wybiegów otwartych dla
zwierząt. Obszarowe zanieczyszczenia związane są także z nadwyżkami substancji biogennych w gle­
bie, pochodzącymi z nawozów sztucznych i naturalnych, niewykorzystanymi przez rośliny uprawne.
43
44
Mapa V.1.6. Procentowy udział użytków rolnych w powierzchni gmin województwa zachodniopomorskiego
Na wielkość zanieczyszczeń odprowadzanych z gospodarstw wiejskich w szczególności wpływa stopień skanalizowania obszarów wiejskich i możliwość oczyszczania ścieków powstających w gospodarstwie. Natomiast o przedostawaniu się zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego do wód podziemnych i powierzchniowych decyduje rodzaj i intensywność produkcji rolnej, w tym ilość stosowanych
nawozów sztucznych i naturalnych, sposób wykorzystania powierzchni ziemi, intensyfikacja produkcji zwierzęcej i rodzaj prowadzonej hodowli. Do czynników pośrednio wpływających na stopień zanieczyszczenia wód zaliczyć należy przede wszystkim klimat, w tym częstotliwość i intensywność
opadów, jak również rodzaj gleb decydujący o wymywaniu z powierzchni substancji biogennych, powodujących eutrofizację wód, oraz o przenikaniu zanieczyszczeń do wód podziemnych. Gleby lekkie
charakteryzują się małym kompleksem sorpcyjnym i niską podatnością na zatrzymywanie wilgoci
oraz zanieczyszczeń. W efekcie związki azotu są łatwiej wypłukiwane i szybciej przenikają do środowiska wodnego. Jednocześnie ze względu na ograniczone możliwości rolniczego wykorzystania gleb
lekkich gospodarka rolna na tych obszarach z reguły nie jest intensywna. Ilość azotu i fosforu wprowadzana do gleby w wyniku nawożenia jest wskaźnikiem potencjalnego zanieczyszczenia wód substancjami biogennymi. Wprowadzony do gleby azot jest wykorzystywany przez rośliny i następnie
usuwany ze środowiska wraz z produktami rolnymi. Część azotu ulega przemianom chemicznym,
44
45
w wyniku których powstaje lotny amoniak oraz czysty azot, co powoduje zmniejszenie obciążenia
gleb związkami azotu. Natomiast dla środowiska wodnego zagrożenie stanowią niewykorzystane
przez rośliny składniki nawozów. Pozostające w glebie nadwyżki azotu są z niej wymywane. Ze
względu na ilość czynników decydujących o wielkości zanieczyszczeń obszarowych pochodzenia rol­
niczego, trafiających do środowiska wodnego, przy ocenie zagrożenia wód należy przede wszystkim
uwzględnić czynniki bezpośredniego obciążenia środowiska, takie jak: intensywność produkcji roślin­
nej i zwierzęcej, sposoby wykorzystania gruntów, stosowanie nawozów oraz stopień skanalizowania
obszarów wiejskich.
Wykorzystanie powierzchni ziemi i stosowanie nawozów
Wpływ zanieczyszczeń rolniczych na środowisko wodne jest bezpośrednio związany ze sposobem
wykorzystania powierzchni ziemi i intensywnością użytkowania gleb. Procentowy udział użytków
rolnych w powierzchni poszczególnych gmin województwa jest zróżnicowany (Mapa V.1.6). Gminy
zlokalizowane w środkowej części województwa, należące między innymi do powiatu pyrzyckiego,
stargardzkiego, łobeskiego, goleniowskiego, gryfickiego i kołobrzeskiego charakteryzuje największa
względna powierzchnia użytków rolnych. Natomiast do gmin o najmniejszym procentowym udziale
użytków rolnych w powierzchni gmin zalicza się Borne Sulinowo, Manowo, Kalisz Pomorski, Drawno, Człopę, Police, Nowe Warpno, Międzyzdroje, Świnoujście oraz Szczecin i Koszalin.
Nawożenie użytków rolnych stanowi istotne źródło emisji substancji biogennych do środowiska.
Istotny wpływ na jakość wód oraz zagrożenie eutrofizacją ma intensywność upraw rolnych i stopień
rolniczego wykorzystania nawozów. W województwie w poszczególnych latach gospodarczych2 zu­
życie nawozów sztucznych NPK ulegało niewielkim wahaniom, wynosząc średnio 113 kg na hektar
użytków rolnych (Rysunek V.1.7). W największych ilościach stosowane są nawozy azotowe. W latach
2000–2007 odnotowano spadek zużycia nawozów wapniowych o blisko 60%.
Rysunek V.1.7. Zużycie nawozów sztucznych (NPK), wapniowych (CaO) i obornika w województwie
zachodniopomorskim w przeliczeniu na czysty składnik w latach 2000–2007 (Źródło:
GUS)
Nawozy mineralne ogółem (NPK)
Nawozy wapniowe ogółem (CaO)
Obornik
2006/2007
rok gospodarczy
2005/2006
2004/2005
2003/2004
2002/2003
2001/2002
2000/2001
0
20
40
60
80
100
120
140
naw ozy [kg/ha]
2
Wg GUS: Rok gospodarczy w rolnictwie – okres od 1 VII roku bieżącego do 30 VI roku następnego
45
46
Tabela V.1.3. Zużycie nawozów sztucznych w tonach na rok i w tonach na hektar użytków rolnych
(UR) w latach 2006–2007 w województwie zachodniopomorskim (Źródło: GUS)
Rok
Wyszczególnienie
Nawozy mineralne
• Azotowe
• Fosforowe
• Potasowe
Nawozy wapniowe
2006
[ton/rok]
2007
[ton/rok][
2006
[kg/ha UR]
119,0
68,8
22,1
28,1
56,1
112,9
65,8
17,8
29,3
82,3
116 047
67 073
21 518
27 446
54 716
111 164
64 817
17 519
28 828
81 066
2007
[kg/ha UR]
Ogólnie należy stwierdzić, że zużycie nawozów sztucznych w województwie zachodniopomorskim
jest wyższe od średniej krajowej. Według danych GUS zużycie nawozów mineralnych i chemicznych
(NPK) w roku gospodarczym 2006/2007 plasowało województwo blisko średniej krajowej; natomiast
zużycie wapna nawozowego na wysokim czwartym miejscu w skali kraju.
Zagrożenia jakości wód związane z hodowlą zwierzęcą
W ocenie GUS, w ostatnim czasie zmniejsza się ogólna liczba zwierząt gospodarskich, co należy tłumaczyć spadkiem cen żywca rzeźnego i w efekcie brakiem opłacalności hodowli. W najbliższym czasie można oczekiwać dalszego spadku liczby hodowanych zwierząt. Do zwierząt gospodarskich
utrzymywanych w znaczącej liczbie w skali kraju należy zaliczyć trzodę chlewną, bydło, drób i owce.
Ze względu na całkowitą obsadę zwierząt w kraju największe zaniepokojenie z punktu widzenia
ochrony środowiska wzbudza hodowla trzody chlewnej. Zagrożenie dla środowiska związane z produkcją zwierzęcą wynika ze sposobu prowadzenia hodowli i jej intensywności. Od wielkości i rodzaju
pogłowia zwierząt zależy ilość ładunku azotu i fosforu wprowadzanego do środowiska wodnego.
Zwierzęta wraz z paszą pobierają określoną ilość składników odżywczych. Dla środowiska szczególne
zagrożenie stwarza niewłaściwe postępowanie z odchodami zwierząt hodowlanych. Wielkość emisji
zanieczyszczeń uzależniona jest od sposobu utrzymania zwierząt. Najczęściej zastosowanie ma system
ściółkowy, w którym powstaje obornik i gnojówka oraz system bezściółkowy powodujący powstawanie płynnej gnojowicy. Ryzyko dla środowiska stwarza niewłaściwy sposób przechowywania nawozów naturalnych powodujący przedostawanie się odcieków do gruntu. Przechowywanie obornika bezpośrednio na gruncie powoduje zanieczyszczanie wód podziemnych i w efekcie studni przydomowych. Gospodarstwa rolne są słabo wyposażone w płyty gnojowe oraz zbiorniki na gnojówkę. Zagrożenie dla środowiska stwarza również niewłaściwe rolnicze wykorzystanie nawozów naturalnych.
Rozwój dużych ferm powoduje konieczność przeznaczenia odpowiednio dużych powierzchni gruntu
pod uprawy rolne zasilane gnojowicą. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na jakość
wód jest liczba zwierząt gospodarskich przypadająca na jednostkę powierzchni. Wskaźnikiem intensywności produkcji rolnej decydującej o narażeniu środowiska może być obsada zwierząt na 100 ha
użytków rolnych (Mapa V.1.7). Z danych GUS wynika, że największe obciążenie dla środowiska wiąże się z hodowlą trzody chlewnej oraz bydła (Tabela V.1.4). Hodowla pozostałych zwierząt gospodarskich ma znacząco mniejszy udział w ogólnej presji na środowisko.
Tabela V.1.4. Pogłowie zwierząt gospodarskich w sztukach ogółem i w przeliczeniu na 100 hektarów
użytków rolnych w województwie zachodniopomorskim w latach 2006–2007 (Źródło: GUS)
Gatunek
Sztuk ogółem
2006 rok
Bydło
Trzoda chlewna
Owce
Konie
Razem DJP*
108 494
492 557
6 077
6 937
168 102
Sztuk ogółem
2007 rok
113 949
481 316
6 740
7 719
171 615
Sztuk na 100 ha
użytków rolnych
2006 rok
11,0
50,0
0,6
0,7
17,1
*Przyjęto przelicznik: dla bydła – 0,8, dla trzody chlewnej – 0,15, dla owiec – 0,08, dla koni – 1,0.
46
47
Mapa.V.1.7. Obsada zwierząt hodowlanych w przeliczeniu na DJP na hektar użytków rolnych
W kraju najbardziej intensywny chów trzody chlewnej prowadzony jest w województwie wielkopol­
skim oraz mazowieckim. Województwo zachodniopomorskie, gdzie utrzymywane jest 2,8% ogólnej
liczby trzody chlewnej hodowanej w kraju, należy do grupy województw o najniższej obsadzie (Rysu­
nek V.1.8).
Wskaźnikiem porównawczym intensywności hodowli może być obsada zwierząt przypadająca na
100 ha użytków rolnych. Uwzględniając ten wskaźnik, również województwo wielkopolskie zajmuje
czołową pozycję w kraju. Natomiast województwo zachodniopomorskie z dużym areałem gruntów
rolnych należy do grupy województw o najniższej intensywności hodowli, znacznie poniżej średniej
krajowej wynoszącej 118 sztuk na 100 ha (Rysunek V.1.9).
47
48
Rysunek V.1.8. Wielkość pogłowia trzody chlewnej w tysiącach sztuk w poszczególnych województwach w 2007 roku (Źródło: GUS)
LUBUSKIE
PODKARPACKIE
ŚLĄSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
MAŁOPOLSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
OPOLSKIE
PODLASKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
POMORSKIE
LUBELSKIE
ŁÓDZKIE
MAZOWIECKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
WIELKOPOLSKIE
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
Rysunek V.1.9. Wielkość pogłowia trzody chlewnej w sztukach na 100 hektarów użytków rolnych
w poszczególnych województwach w 2007 roku (Źródło: GUS)
PODKARPACKIE
DOLNOŚLĄSKIE
LUBUSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
MAŁOPOLSKIE
PODLASKIE
ŚLĄSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
LUBELSKIE
MAZOWIECKIE
OPOLSKIE
POMORSKIE
ŁÓDZKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
WIELKOPOLSKIE
0
48
50
100
150
200
250
300
49
Rysunek V.1.10. Zmiany pogłowia trzody chlewnej w latach 1999–2007 w województwie zachod­
niopomorskim (Źródło: GUS)
900
800
700
tys. sztuk
600
500
400
300
200
100
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
W latach 1999-2007 obserwowano wyraźne wahania wielkości pogłowia trzody chlewnej. Po stop­
niowym spadku liczebności stada, od 2002 r. notowano ciągły wzrost pogłowia, aż do 2005 r., kiedy
nastąpiło gwałtowane odwrócenie trendu (Rysunek V.1.10). W 2007 r. pogłowie trzody chlewnej wy­
nosiło o około 30% mniej niż w 2004 r., kiedy odnotowano wartość maksymalną wskaźnika. Więk­
szość stada (70%) pozostaje w sektorze prywatnym, przy średniej obsadzie ok. 8 DJP na 100 ha użyt­
ków rolnych. Pod względem wieku oraz przeznaczenia, najliczniejszą grupę stanowi trzoda chlewna
przeznaczona na ubój (o wadze powyżej 50 kg), prosięta (do 20 kg) i warchlaki (do 50 kg). Jedynie
10% pogłowia trzody chlewnej przeznaczane jest na chów i zdecydowaną większość tej grupy stano­
wią lochy prośne utrzymywane w celach rozrodczych.
Pod względem liczebności bydła, według danych GUS, województwo zachodniopomorskie zajmuje
przedostanie miejsce w skali kraju. Średnia krajowa wynosząca 660 120 sztuk przewyższa znacznie
średnią wojewódzką 104 181 sztuk (Rysunek V.1.11).
Rysunek V.1.11. Wielkość pogłowia bydła w tysiącach sztuk w 2007 roku (Źródło: GUS)
LUBUSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
OPOLSKIE
ŚLĄSKIE
PODKARPACKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
POMORSKIE
MAŁOPOLSKIE
LUBELSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
ŁÓDZKIE
WIELKOPOLSKIE
PODLASKIE
MAZOWIECKIE
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
49
50
Ryunek.V.1.12. Pogłowie bydła w sztukach na 100 hektarów użytków rolnych w 2007 roku (Źródło:
GUS)
ZACHODNIOPOMORSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
LUBUSKIE
PODKARPACKIE
OPOLSKIE
POMORSKIE
ŚLĄSKIE
LUBELSKIE
ŚW IĘTOKRZYSKIE
MAŁOPOLSKIE
ŁÓDZKIE
KUJAW SKO-POMORSKIE
W ARMIŃSKO-MAZURSKIE
W IELKOPOLSKIE
MAZOW IECKIE
PODLASKIE
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Natomiast pod względem intensywności hodowli, czyli biorąc pod uwagę obsadę zwierząt przypadającą na 100 ha użytków rolnych, województwo zachodniopomorskie plasuje się na ostatniej pozycji
w skali kraju (Rysunek V.1.12). W latach 2000-2007 pogłowie bydła w województwie systematycznie
spadało i w tym czasie stado zmniejszyło się ogółem o 25%. W gospodarstwach indywidualnych,
gdzie trzymanych jest ponad 70% bydła, liczba bydła spada najszybciej. Według analiz GUS odnotowano pogarszające się uwarunkowania ekonomiczne produkcji mięsa wołowego oraz mleka wyrażające się stopniowym spadkiem cen skupu żywca i rosnącymi cenami pasz. Niesprzyjające uwarunkowania produkcyjne dla chowu bydła nie zachęcały rolników do rozwoju produkcji, co odzwierciedla spadek pogłowia bydła (Rysunek V.1.13).
Rys.V.1.13. Zamiany wielkości pogłowia bydła w tysiącach sztuk w latach 1999–2007 w województwie zachodniopomorskim (Źródło: GUS)
180
160
140
tys. sztuk
120
100
80
60
40
20
0
1999
50
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
51
Pod względem hodowli drobiu województwo zachodniopomorskie znajduje się w krajowej czołówce
województw o najwyższej obsadzie ptactwa (Rysunek V.1.14). Natomiast, pod względem intensyw­
ności hodowli mierzonej liczbą sztuk przypadającą na powierzchnie użytków rolnych, województwo
zachodniopomorskie, które charakteryzuje się dużym areałem gruntów rolnych mieści się już blisko
średniej krajowej (Rysunek V.1.15). Liczba sztuk drobiu ogółem w województwie na koniec 2007 r.
wynosiła ponad 7 mln sztuk ptactwa, z czego największy udział miał drób kurzy (98,2%). Natomiast
gęsi, kaczki i indyki łącznie stanowiły mniej niż 2% drobiu i były utrzymywane jedynie w gospodar­
stwach indywidualnych (Tabela V.1.5).
Rysunek V.1.14. Pogłowie drobiu ogółem w milionach sztuk w poszczególnych województwach w 2007
roku (Źródło: GUS)
LUBUSKIE
OPOLSKIE
POMORSKIE
PODLASKIE
PODKARPACKIE
MAŁOPOLSKIE
LUBELSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
ŚLĄSKIE
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
ŁÓDZKIE
MAZOWIECKIE
WIELKOPOLSKIE
0
5
10
15
20
25
30
35
Rysunek V.1.15. Pogłowie drobiu ogółem w tysiącach sztuk na 100 hektarów użytków rolnych
w poszczególnych województwach w 2006 roku (Źródło: GUS)
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE
PODLASKIE
DOLNOŚLĄSKIE
POMORSKIE
LUBUSKIE
OPOLSKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
PODKARPACKIE
MAZOWIECKIE
ŁÓDZKIE
MAŁOPOLSKIE
ŚWIĘTOKRZYSKIE
ŚLĄSKIE
WIELKOPOLSKIE
0
0,5
1
1,5
2
2,5
51
52
Mapa V.1.8. Lokalizacja ferm IPPC hodowli trzody chlewnej i drobiu zobowiązanych do posiadania
pozwolenia zintegrowanego
Tabela V.1.5. Pogłowie poszczególnych gatunków drobiu w tysiącach sztuk ogółem w województwie
zachodniopomorskim w latach 2006–2007 (Źródło: GUS)
Gatunek
Drób ogółem
Drób kurzy
Gęsi
Kaczki
Indyki
2006
5 922,98
5 817,05
6,71
95,85
3,37
2007
7 608,34
7 464,68
7,68
98,29
37,68
W latach 2006–2007 GUS odnotował wzrost liczebności wszystkich gatunków drobiu utrzymywanego
w województwie. Jednocześnie w tym okresie odnotowano znaczący wzrost cen skupu żywca drobiowego. Korzystne uwarunkowania ekonomiczne pozwalają oczekiwać dalszego wzrostu liczby drobiu
w najbliższym czasie. W ostatnim roku szczególnie intensywnie rozwijała się hodowla indyków,
a całkowita liczba tych zwierząt w województwie wzrosła ponad dziesięciokrotnie. Znaczący przyrost
odnotowano również w ilości drobiu kurzego.
52
53
Szczególne zagrożenie dla środowiska stanowią duże skupiska zwierząt, do których należy zaliczyć
zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instala­
cji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo
środowiska jako całości (Dz. U. z 2002 r. Nr 122 póz. 1055) fermy przemysłowe o liczbie stanowisk
powyżej 2 000 dla świń o wadze >30 kg, 750 dla macior oraz 40 000 dla drobiu. Zgodnie z ustawą
Prawo Wodne, implementującą zapisy Dyrektywy 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania
i kontroli zanieczyszczeń, zwanej popularnie Dyrektywą IPPC, obiekty te jako mogące powodować
znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości, są
zobowiązane do posiadania pozwolenia zintegrowanego. Na rysunku (Mapa V.1.8) przedstawiono lo­
kalizację ferm hodowli trzody chlewnej i drobiu, posiadających pozwolenia zintegrowane, działają­
cych w województwie zachodniopomorskim.
Mapa V.1.9. Lokalizacja ferm hodowli zwierzęcej w województwie zachodniopomorskim o obsadzie
powyżej 40 dużych jednostek przeliczeniowych
53
54
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 roku w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z klasyfikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz.
U. z 2004 nr 257 poz. 2573 z póz. zm.) w odniesieniu do ferm hodowli zwierząt rozróżnia obiekty, dla
których sporządzenie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko:
− jest wymagane i są to fermy hodowli zwierząt w liczbie nie niższej niż 210 DJP3;
− może być wymagane i są to fermy o obsadzie poniżej 210 DJP.
W tym ostatnim przypadku rozporządzenie wyróżnia jeszcze:
− fermy o obsadzie nie niższej niż 40 DJP zlokalizowane w granicach administracyjnych miast, w obrębie
zwartej zabudowy wsi lub na terenach objętych formami ochrony przyrody,
− fermy o obsadzie nie niższej niż 60 DJP w pozostałych przypadkach.
WIOŚ w Szczecinie, przy współpracy powiatowych inspektoratów weterynarii, przeprowadził inwentaryzację ferm hodowli zwierzęcej o obsadzie powyżej 40 DJP, zlokalizowanych na obszarze województwa zachodniopomorskiego. Wyniki ankietyzacji pozwalają ocenić stopień narażenia poszczególnych regionów województwa na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego związane z intensywną
produkcją zwierzęca. Na rysunku (Mapa V.1.9) przedstawiono lokalizację ponad 500 ferm hodowli
zwierząt o wielkości powyżej 40 DJP zewidencjonowanych na obszarze województwa w wyniku
przeprowadzonej ankietyzacji. Wyniki przeprowadzonej ankietyzacji wykazały, że najliczniejszą grupę gospodarstw stanowią fermy bydła (39%), trzody chlewnej (26%) i drobiu kurzego (27%). Pozostałe zwierzęta hodowlane (8% gospodarstw) to inne gatunki drobiu (indyki, kaczki, gęsi), owce, konie,
daniele, jenoty, lisy i norki (Rysunek V.1.16). Największą liczbą gospodarstw o obsadzie powyżej
40 DJP zanotowano w powiatach: stargardzkim (91 ferm), sławieńskim (84 fermy), koszalińskim
(62 fermy) i pyrzyckim (44 fermy). W powiatach tych przeważa hodowla bydła, ale w dużej ilości
również utrzymywane są kury i trzoda chlewna. W pozostałych powiatach średnia liczba gospodarstw
wynosi 20 - 30. Wśród zewidencjonowanych ferm znajdują się 162 obiekty o obsadzie powyżej
210 DJP. Najliczniejszą grupę stanowią fermy trzody chlewnej (55), bydła (57), drobiu kurzego (41)
i indyków (8). Duże fermy zlokalizowane są przede wszystkim w powiatach regionu szczecińskiego:
stargardzkim (29), choszczeńskim (16), goleniowskim (15), kamieńskim (14).
Rysunek V.1.16. Procentowy udział gospodarstw w województwie zachodniopomorskim posiadających
dany rodzaj hodowli (WIOŚ w Szczecinie)
8%
26%
trzoda chlewna
27%
bydło
kury
pozostałe
39%
Podsumowanie
Zagrożenia jakości wód związane są głównie z nadmiernym poborem wód na cele bytowe i gospodarcze oraz z odprowadzaniem powstających zanieczyszczeń. W ostatnich latach pobór wód we wszystkich sektorach gospodarki ulegał systematycznemu zmniejszeniu w wyniku zmian w produkcji przemysłowej, zamykaniem obiegów wodnych, wprowadzenia wodomierzy oraz urealnienia kosztów zużycia wody. W 2006 roku jednak nastąpił wyraźny wzrost poboru wód podziemnych na cele produkcyjne, powodujący odwrócenie trendu. Chociaż spada zużycie wody z sieci wodociągowej to woje3
Wg GUS: Rok gospodarczy w rolnictwie – okres od 1 VII roku bieżącego do 30 VI roku następnego
54
55
wództwo zachodniopomorskie nadal plasuje się na drugim miejscu w kraju pod względem zużycia
wody na jednego mieszkańca miasta.
Wraz ze spadkiem poboru wód zmniejszała się ilość wytwarzanych ścieków. Ponadto zauważalnie
zmniejszyła się liczba ścieków nieoczyszczanych. Równocześnie zmianie uległ sposób oczyszczania
ścieków; metody oczyszczania mechanicznego i biologicznego zastępowane są stopniowo przez pro­
cesy oczyszczania ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów. Większość ścieków odprowadza­
nych siecią kanalizacyjną jest oczyszczanych, natomiast ścieki komunalne powstające w wyniku po­
boru wód z sieci wodociągowej, nie odprowadzane do kanalizacji, potencjalnie stanowią źródło zanie­
czyszczenia pobliskich cieków i zbiorników wodnych. Pomimo systematycznego wzrostu długości
sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, będącego wynikiem działań podejmowanych na rzecz ochrony
wód, w województwie nadal istnieje znacząca rozbieżność pomiędzy długością obydwu sieci.
Procent populacji ludności korzystającej z wodociągów oraz liczba ludności nie korzystająca z kanali­
zacji na jednostkę powierzchni mogą stanowić wskaźniki oceny stopnia zanieczyszczenia wód przez
ścieki bytowo-gospodarcze. W poszczególnych gminach województwa wartości obydwu wskaźników
są wyraźnie zróżnicowane.
Zagrożenia jakość wód związane z działalnością człowieka na obszarach wiejskich wynikają nie tylko
z nieuregulowanej gospodarki ściekowej, ale również z niewłaściwego stosowania nawozów i prowa­
dzenia intensywnej produkcji zwierzęcej.
W województwie zachodniopomorskim zużycie nawozów na przestrzeni ostatnich lat ulegało niewiel­
kim wahaniom. W największych ilościach stosowane były nawozy azotowe. Spadało natomiast zuży­
cie nawozów wapniowych i obornika.
Zagrożenia dla środowiska będące skutkiem produkcji zwierzęcej związane są z intensywnością ho­
dowli, ponieważ od wielkości pogłowia i rodzaju zwierząt zależy ilość ładunku azotu i fosforu wpro­
wadzanego do środowiska wodnego. W ostatnich latach zmniejszyła się ogólna liczba zwierząt gospo­
darskich, a w związku z niekorzystnymi uwarunkowaniami ekonomicznymi w najbliższym czasie
można oczekiwać dalszego spadku pogłowia.
Do zwierząt gospodarskich utrzymywanych w znaczącej liczbie należy zaliczyć trzodę chlewną, bydło
i drób. Jednocześnie należy zaznaczyć, że w skali kraju województwo zachodniopomorskie należy do
grupy województw o najniższej intensywności hodowli zwierzęcej. Jednocześnie należy zaznaczyć, że
województwo zachodniopomorskie w skali Polski cechuje się stosunkowo dużą ilością ferm zobowią­
zanych do posiadania pozwolenia zintegrowanego. Potencjalnym zagrożeniem dla wód jest więc kon­
centracja produkcji zwierzęciej.
55
56
V.2. RZEKI
Rivers
Charakterystyka rzek województwa zachodniopomorskiego
Odra i jej dopływy
Odra, druga pod względem długości i wielkości przepływu rzeka w Polsce, jest największym i najzasobniejszym ciekiem województwa zachodniopomorskiego. W granicach województwa znajduje się
dolny i ujściowy odcinek rzeki. Odcinek ten tworzy skomplikowany układ hydrograficzny; rzeka
dzieli się tutaj na szereg ramion, znacznie pogarszając warunki odpływu. Odra począwszy od wodowskazu w Gozdowicach (645,3 km) podlega wpływom cofki morskiej i wiatrowej.
Powyżej Gryfina we wsi Widuchowa, na 704,1 km biegu, Odra rozdziela się na dwa nurty – uchodzącą do Jeziora Dąbie, Odrę Wschodnią (Regalicę), przepływającą przez Gryfino i prawobrzeżne dzielnice Szczecina i Odrę Zachodnią, płynącą jako rzeka graniczna do Szczecina i przepływającą dalej
przez główną lewobrzeżną część miasta. W okolicy Szczecina, na Międzyodrzu, płynie już kilkoma
korytami, z których główny to (oprócz Regalicy i Odry Zachodniej) Duńczyca, Parnica i Święta. Północna część Odry Zachodniej, począwszy od północnego mostu Trasy Zamkowej w Szczecinie, należy do akwenu polskich morskich wód wewnętrznych.
Odra Zachodnia, od jazu w Widuchowej do granic Szczecina, nie przyjmuje ze strony polskiej ścieków. Odra Wschodnia przyjmuje oczyszczone ścieki z Gryfina.
Głównym źródłem zanieczyszczenia Odry jest gospodarka komunalna miasta Szczecin. W granicach
Szczecina znajdują się trzy główne ciągi kanalizacyjne zakończone wylotami, którymi do Odry dostają się ścieki praktycznie nieoczyszczone (ok. 40 000 m3/dobę). Około 1 700 m3/dobę ścieków nieczyszczonych spływa do Odry Zachodniej bezpośrednio wieloma wylotami i pośrednio rzeką Bukową.
Do Odry Wschodniej (Regalicy) odprowadzane są ścieki nieczyszczone (ok. 1 800 m3/d) i mechanicznie oczyszczone (ok. 15 000 m3/d).
Aktualnie trwa budowa oczyszczalni „Pomorzany” (która przejmie ścieki z południowo-zachodniej
części miasta) oraz rozbudowa i modernizacja oczyszczalni „Zdroje”.
Ina jest prawobrzeżnym dopływem Odry o długości 129,1 km i powierzchni zlewni 2130 km2. Źródła
rzeki znajdują się na Pojezierzu Ińskim, w rejonie miejscowości Ciemnik. Wzdłuż biegu rzeka przyjmuje szereg dopływów, z których największe znaczenie mają Mała Ina, Reczyca oraz Krąpiel z Krępą
i Pęzinką. W zlewni Iny, szczególnie w górnym jej biegu położone są liczne jeziora. Największe
z nich to: Ińsko (589,9 ha), Krzemień (229,1 ha) i Wisola (181,5 ha). Ina uchodzi do Odry poniżej jeziora Dąbie.
Główne zanieczyszczenia wód rzeki Iny zlokalizowane są w rejonie trzech miast: Recz, Stargard
Szczeciński i Goleniów. Na jakość wód rzeki mają również wpływ zanieczyszczenia powierzchniowe.
Płonia – prawobrzeżny dopływ Odry swój początek bierze na Pojezierzu Myśliborskim, w odległości
1,5 km od Barlinka. Rzeka o całkowitej długości 72,6 km zbiera wody z obszaru 1171,2 km2 i wprowadza do Odry poprzez jezioro Dąbie. Przepływ SNQ w ujściowym przekroju wynosi 1,9 m3/s.
W swoim biegu przepływa przez jeziora: Płoń, Miedwie, Żelewo i Płonno. W zlewni rzeki Płoni (z jeziora Miedwie, rejon wsi Żelewo), znajduje się ujęcie wody pitnej dla miasta Szczecina.
Głównymi źródłami zanieczyszczeń Płoni są miasta: Barlinek (poprzez Kanał Barlinecki), Pyrzyce
(poprzez Kanał Młyński) oraz w dolnym odcinku dzielnice prawobrzeżnego Szczecina – Płonia i Dąbie. Znaczną część zlewni rzeki zajmują tereny rolnicze (znaczna intensyfikacja produkcji zbożowej
i hodowlanej).
Gowienica Miedwiańska, obok Płoni i Ostrowicy, jest jednym z trzech głównych dopływów zasilających wody jeziora Miedwie. Długość rzeki wynosi 15,6 km, a powierzchnia zlewni zajmuje obszar
59,2 km2. SNQ w ujściowym odcinku wynosi 0,15 m3/s.
Ostrowica-Kanał Nieborowski o długości 27,5 km, jest drugim co do wielkości dopływem jeziora
Miedwie. Powierzchnia zlewni zajmuje obszar 276,1 km2. SNQ na ujściu do jeziora wynosi 0,47 m3/s.
56
57
Miedwianka, dopływ jeziora Miedwie w północno-zachodniej jego części, o długości 5 km.
Tywa jest prawobrzeżnym dopływem Odry Wschodniej. Rzeka wypływa z jeziora Strzeszowskiego
(127,2 ha). Przepływa przez kilka jezior rynnowych, największe z nich to: Jezioro Bańskie (85,2 ha)
i Długie (343,4 ha). Do Odry Wschodniej uchodzi poprzez kanał zrzutowego wód pochłodniczych
z Elektrowni „Dolna Odra”.
Całkowita długość rzeki wynosi 48,0 km, a powierzchnia zlewni wynosi 264,5 km2. SNQ w przekroju
ujściowym wynosi 0,71 m3/s. Zlewnia ma charakter rolniczy. Podstawowe źródła zanieczyszczeń, jak
i urządzenia do ich oczyszczania, zlokalizowane są w Baniach, a na terenach wiejskich w Grzybnie,
Rożnowie i Lubanowie.
Rurzyca – prawobrzeżny dopływ Odry o długości 44,4 km o bardzo krętym biegu. Jej źródła znajdują
się na południowy wschód od miejscowości Gogolice. Podpiętrzenie wód Odry powoduje częste pod­
tapianie terenów leżących w strefie ujściowego odcinka rzeki. Powierzchnia zlewni całkowitej wynosi
417 km2 i znajduje się na Pojezierzu Trzcińskim. Sieć rzeczna jest stosunkowo dobrze rozwinięta.
Istotnym dopływem Rurzycy jest rzeka Kalica o długości 14 km. Największe jeziora w zlewni to:
Mętno (141 ha), Jelenin (104 ha), Ostrów (82 ha) oraz Klasztorne. Przepływ SNQ w ujściowym prze­
kroju wynosi 1,43 m3/s. Zlewnia ma charakter rolniczy. Podstawowe źródła zanieczyszczeń zlokali­
zowane są w Chojnie i Trzcińsku Zdroju.
Myśla jest prawobrzeżnym dopływem Odry, do której wpada w 629,5 km. Obszar źródłowy Myśli le­
ży na Pojezierzu Myśliborskim. Jako początek Myśli przyjmuje się ciek wypływający spod Rychnowa
i przepływający przez jeziora: Kościelne, Będzin, Łubie i Myśliborskie. Długość rzeki wynosi
95,6 km, a jej zlewnia zajmuje powierzchnie 1334 km2. Główne dopływy Myśli to Kosa i Sienica.
Główne źródła zanieczyszczenia pochodzą z miast: Myślibórz i Dębno.
Drawa jest prawobrzeżnym dopływem Noteci, do której uchodzi w jej 48,9 km. Wypływa z jeziora
Krzywego ok. 7 km na południowy wschód od Połczyna Zdroju w Drawskim Parku Krajobrazowym.
Dalej przepływa przez rezerwat przyrody Doliny Pięciu Jezior (Krzywe, Krąg, Długie, Głębokie i Ma­
łe), jezioro Żerdno oraz Drawsko (najgłębsze jezioro województwa zachodniopomorskiego), jezioro
Wilczkowo, Lubie i Wielkie Dębno, a w okolicach Krzyża Wielkopolskiego wpada do Noteci.
Całkowita długość Drawy wynosi 185,9 km, a powierzchnia zlewni – 3296,4 km. Na terenie woje­
wództwa zachodniopomorskiego znajduje się 140-kilometrowy odcinek górnego i środkowego biegu
rzeki. Głównymi źródłami zanieczyszczenia Drawy na tym obszarze są miasta: Złocieniec, Drawsko
Pomorskie, Kalisz Pomorski, Drawno.
Dziwna i Świna
Dziwna jest cieśniną, o długości 32,4 km, łącząca Zalew Szczeciński z Bałtykiem. Oddziela wyspę
Wolin od stałego lądu po jej wschodniej stronie. U południowego krańca Dziwny, nad Zalewem leży
miasto Wolin. W okolicy Kamienia Pomorskiego tworzy Zalew Kamieński z Wyspą Chrząszczewską
oraz po zachodniej stronie mniejsze Jezioro Koprowo. Przez Zatokę Wrzosowską Zalewu Kamień­
skiego, nad którą leżą Dziwnówek i Wrzosowo, uchodzi do Zatoki Pomorskiej. Dziwna zawdzięcza
swoją nazwę zmieniającym się w różnych porach roku kierunkom płynięcia wody. Jej korytem od­
pływa 10% wód Zalewu Szczecińskiego. Odpływ następuje najczęściej wiosną, natomiast w pozosta­
łych okresach, przy wiatrach wiejących z północnego zachodu, mogą występować wlewy wód
z Zatoki Pomorskiej (tzw. cofka).
Świna, cieśnina między wyspą Wolin i Uznam. Przez Cieśninę Świny i kanał Piastowski odbywa się
wymiana wód pomiędzy Zalewem Szczecińskim a Bałtykiem (75%). Jakość Świny kształtuje dopływ
żyznych wód Zalewu, napływ wód morskich oraz zanieczyszczenia z punktowych źródeł zanieczysz­
czeń w rejonie Świnoujścia.
Zlewnia Gowienicy
Gowienica, wpływa do Roztoki Odrzańskiej w miejscowości Stepnica. Swój początek bierze w dolinie
torfowej w pobliżu miejscowości Burowo. Jedynym większym dopływem Gowienicy jest wpadająca
do niej na km 36,2 rzeka Stepnica. Istotne zbiorniki wód stojących z zlewni to jeziora: Lechickie, Ko­
57
58
ściuszki, Budzieszowice i Maszewo. Powierzchnia zlewni rzeki wynosi 314 km2, a całkowita długość
cieku 47,9 km. Zlewnia ma charakter rolniczy. Podstawowe źródła zanieczyszczeń, jak i urządzenia
do ich oczyszczania, zlokalizowane są w Stepnicy i Mostach. Istotny wpływa na jakość Gowienicy
mają również zanieczyszczenia dopływające w górnym biegu rzeki Stepnicy.
Stepnica, prawobrzeżny dopływ Gowienicy, bierze początek na północ od miasta Maszewo. W górnym swym biegu rzeka silnie meandruje, opływając miasto od wschodu i południa. Długość rzeki wynosi 34,2 km, a powierzchnia zlewni 151 km2. Rzeka przepływa przez dwa jeziora: Budzieszowickie
i Lechickie.
Teren zlewni jest płaski, wykorzystywany rolniczo. Podstawowe źródła zanieczyszczenia Stepnicy
znajdują się w miejscowościach: Maszewo, Radzanek i Osina. Na stan czystości wód oddziaływują
także jej dopływ Leśnica, która jest odbiornikiem ścieków z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni
w Maszewie. Do niezorganizowanych zanieczyszczeń należą spływy substancji nawozowych z okolicznych pól uprawnych oraz spływy substancji organicznych z terenów leśnych i bagiennych, które
dostają się do rzeki bezpośrednio przez wody licznych rowów melioracyjnych.
Zlewnia Wołczenicy
Wołczenica jest bezpośrednim dopływem Dziwny. Wpływa do Zatoki Cichej, oddzielonej od Zalewu
Kamieńskiego przez Wyspę Chrząszczewską. Długość rzeki wynosi 50 km, a jej zlewnia zajmuje powierzchnię 530,7 km2. Wołczenica przyjmuje wody licznych dopływów. Największym jest uchodząca
do niej na km 2,2 Grzybnica.
Zlewnia Wołczenicy obejmuje obszary rolnicze i leśne. Tereny wykorzystywane są jako miejsca wypoczynku i rekreacji. W ujściowym odcinku Wołczenicy i Grzybicy występują cenne ekosystemy
wodno-błotne.
Grzybnica – lewobrzeżny dopływ Wołczenicy, odprowadzający do niej wody na km 2,2, o długości
22,9 km i powierzchni zlewni 121,1 km2. Jej źródła znajdują się na podmokłych terenach w pobliżu
miejscowości Miodowice.
Rzeki Przymorza
Rega jest jedną z największych rzek przymorza i drugą pod względem przepływów rzeką województwa. Swój początek rozpoczyna z jeziora Resko Górne na Pojezierzu Drawskim. Rzeka o całkowitej
długości 167,8 km, zbiera wody z obszaru 2724,9 km2 i wprowadza je w rejonie Mrzeżyna do Morza
Bałtyckiego. Koryto rzeki przedzielają dwa jeziora zaporowe: w Lisowie i Smolęcinie. Wzdłuż całego
biegu rzeka przyjmuje szereg dopływów, z których ważniejsze to: Stara Rega, Łożnica, Reska Węgorza, Piaskowa, Ukleja, Rekowa, Gardominka i Mostowa.
O jakości wód Regi w głównej mierze decydują zanieczyszczenia dopływające z dużych miast zlokalizowanych wzdłuż biegu rzeki, w górnym biegu Świdwin, a następnie Łobez, Resko, Płoty, Gryfice,
Trzebiatów i Mrzeżyno. Na stan czystości jej wód istotny wpływ mają również spływy powierzchniowe z terenów rolniczych.
Stara Rega wypływająca z jeziora Dębowo, o długości 25 km, zbiera wody z powierzchni 172 km2
i wprowadza lewostronnie do Regi. Zlewnia Starej Regi zbudowana jest z glin zwałowych strefy moreny czołowej, tworzących duże deniwelacje terenu i liczne zagłębienia. Dolina rzeki jest wcięta
i miejscami zabagniona. W rejonie koryta Starej Regi usytuowane są wsie, które mają istotny wpływ
na wody badanej rzeki.
Mołstowa jest prawobrzeżnym dopływem Regi. Zlewnia górnego jej biegu zbudowana jest z glin
zwałowych. Dolina rzeki w tej części zlewni jest czasami podmokła i zatorfiona. Zlewnię środkowego
biegu budują prawie wyłącznie głównie piaski rzeczne. Wpływ na jakość wód Mołstowej maja przede
wszystkim zanieczyszczenia obszarowe oraz dopływ rzeki Czernicy.
Czernica o długości 14,5 km i powierzchni zlewni 73 km2 jest prawobrzeżnym dopływem Mołstowej.
58
59
Wieprza, o całkowitej długości 111,7 km, zbiera wody z obszaru 7170,9 km2 i odprowadza do Morza
Bałtyckiego w rejonie Darłówka. Jej źródła znajdują się w okolicy Masłowic Tuchomskich. Obszar
zlewni zbudowany jest w jej warstwie powierzchniowej głównie z glin zwałowych, piasków i żwirów
wodnolodowcowych. Na całej długości rzeka Wieprza przyjmuje liczne dopływy, spośród których
najistotniejszymi są rzeki: Doszenica, Bożanka, Pokrzywna, Broczynka, Studnica, Bystrzenica, Ścię­
gnica, Moszczenica, Wrześniczka, Moszczeniczka.
Grabowa jest lewobrzeżnym dopływem Wieprzy wpadającym do niej na km 1,2. Grabowa wypływa
z jeziora Łączno; jej długość wynosi 74 km, a powierzchnia zlewni zajmuje obszar 536 km2. W budo­
wie geologicznej zlewni dominują utwory piaszczyste. Nielicznie występują pagórki morenowe zbu­
dowane z glin zwałowych. Dno doliny rzeki jest na ogół wysłane torfem i zmeliorowane, a gęsta sieć
rowów melioracyjnych łączy się bezpośrednio z korytem Grabowej.
Rzeka Bielawa jest lewobrzeżnym dopływem Grabowej, o długości 19 km i powierzchni zlewni
89,5 km2. W budowie geologicznej zlewni Bielawy przeważają utwory piaszczyste. Nielicznie wystę­
pują pagórki morenowe, zbudowane z glin zwałowych. Głównymi źródłami zanieczyszczenia dolnego
biegu Bielawy są zanieczyszczenia obszarowe i zanieczyszczenia odprowadzane za pośrednictwem
rowu melioracyjnego.
Rzeka Ścięgnica jest prawobrzeżnym dopływem Wieprzy, o całkowitej długości 15,9 km i po­
wierzchni zlewni 93,7 km2, płynącym w rozległej zatorfionej dolinie.
Rzeka Wrześniczka jest prawobrzeżnym dopływem Wieprzy, o całkowitej długości 8,4 km i po­
wierzchni dorzecza 17,4 km2. Zlewnia rzeki ma charakter rolniczy.
Moszczeniczka płynąca w szerokiej, zatorfionej dolinie, jest prawobrzeżnym dopływem Wieprzy dłu­
gości 9,1 km i powierzchni zlewni 71,5 km2. Rzeka zasilana jest przez liczne rowy melioracyjne. Po­
tencjalnym zagrożeniem dla czystości jej wód są spływy obszarowe.
Rzeka Moszczenica jest lewobrzeżnym dopływem Wieprzy, o całkowitej długości 19,2 km, odwad­
niającym zlewnię o powierzchni 108 km2. Forma użytkowania terenów, przez które przepływa rzeka,
zmienia się wraz z biegiem: początkowo stanowią ją obszary leśne, a następnie użytki rolne i mokra­
dła.
Parsęta, o całkowitej długości 139 km, zbiera wody z obszaru o powierzchni 3145 km2 i odprowadza
do Morza Bałtyckiego w Kołobrzegu. Rzeka płynie na Pojezierzu Zachodniopomorskim i Pobrzeżu
Słowińskim. Jej źródła znajdują się na Pojezierzu Drawskim, w okolicy wsi Parsęcko (rejon Szczecin­
ka). W obrębie zlewni Parsęty sieć wodna jest znacznie rozwinięta. Połączenia z rzeką mają takie zna­
czące dopływy jak Gęsia, Perznica, Dębnica, Mogilica, Topiel, Pokrzywnica, Pysznica, Gościnka oraz
największy dopływ – rzeka Radew. W zlewni przeważają grunty orne, nieużytki i obszary przezna­
czone pod zabudowę. W części zlewni, zwłaszcza w otoczeniu niektórych cieków, jezior oraz na tere­
nach pojeziernych wytworzyły się gleby mułowe-błotne bądź torfowiskowe.
Jakość wód rzeki kształtują zanieczyszczenia z licznych miejscowości zlokalizowanych wzdłuż biegu
rzeki. W dolnym odcinku rzeki głównymi źródłami zanieczyszczeń są miasta: Białogard, Kołobrzeg
i Karlino.
Na stan czystości rzeki wpływ mają także zanieczyszczenia wnoszone wodami dopływów (Gęsia,
Dębnica, Radew i Gościnka).
Dębnica i Wogra
Rzeka Dębnica, o długości 36 km i powierzchni dorzecza 287 km2 (łącznie z rzeką Wogrą), jest lewo­
brzeżnym dopływem Parsęty. Długość rzeki Wogry dopływającej do Dębnicy wynosi 14 km. W gór­
nej części zlewni rzeki Dębnicy występują gliny zwałowe, a w dolnej – piaski sandrowe i zwałowe.
Rzeka Wogra, o niewielkiej szerokości koryta, odwadnia obszary zlewniowe o powierzchni 62 km.
W zlewni rzeki przeważają utwory gliniaste oraz występują liczne zagłębienia wypełnione torfem.
59
60
Najistotniejsze zanieczyszczenia wód rzeki Wogry stanowią ścieki komunalne z Połczyna Zdroju i
ośrodka sanatoryjnego w Borkowie oraz zanieczyszczenia obszarowe, pochodzące z rolniczego użytkowania zlewni.
Rzeka Czerwona, o długości 25 km, zbiera wody z obszaru o powierzchni 180 km2 i wprowadza do
Morza Bałtyckiego. W budowie geologicznej w zlewni rzeki Czerwonej dominują gliny zwałowe.
Liczne drobne obniżenia wysłane są torfami. Nizinna konfiguracja terenu powoduje, że spadek koryta
rzeki jest minimalny, a nurt wodny jest powolny, szczególnie w dolnym odcinku rzeki. Większość zabudowań licznych wsi zlokalizowanych w zlewni położona jest w bliskiej odległości od rzeki, co niekorzystnie wpływa na jakość jej wód.
Dopływy jeziora Jamno
Rzeka Strzeżenica, o całkowitej długości 9 km, zbiera wody z obszaru o powierzchni 99 km2 i odprowadza do jeziora Jamno. Źródła rzeki utworzone są z licznych naturalnych drobnych cieków i odwodnień połączonych siecią kanałów, a zlokalizowanych na kierunku zachodnim od Kazimierza Pomorskiego. W okolicy tej miejscowości rzeka odwadnia również rozległe obniżenia wysłane torfem.
Głównymi źródłami zanieczyszczenia rzeki są wsie: Będzino, Łękno, Kazimierz Pomorski i Strzeżenia (zlokalizowane w pobliżu koryta rzeki).
Rzeka Unieść, wraz z prawobrzeżnym dopływem Polnicą, obejmuje obszary zlewniowe o powierzchni 188,5 km2. Źródliska rzeki znajdują się w okolicy wsi Wiewiórowo. Ten niewielki ciek, o długości
26 km, odprowadza wody do jeziora Jamno. Głównymi źródłami zanieczyszczenia są ścieki odprowadzane za pośrednictwem Sianowskiej Strugi z miasta Sianowa.
Rzeka Polnica, o długości 22 km, jest dopływem rzeki Unieść. Źródła rzeki znajdują się w okolicy
wsi Nacław. Polnica płynie w wyraźnej dolinie wysłanej madami.
Rzeka Dzierżęcinka, o całkowitej długości 26 km, zbiera wody z obszaru 130 km2 i wprowadza do
jeziora Jamno. Do najważniejszych źródeł zanieczyszczeń rzeki zaliczyć należy miasto Koszalin.
Piława i jej dopływy
Piława, prawostronny dopływ Gwdy, wypływa z jeziora Pile na terenie gminy Borne Sulinowo. Długość rzeki wynosi 79,9 km, a powierzchnia zlewni 1388,1 km2. W górnym odcinku rzeka płynie przez
zalesione obszary. Liczne meandry i dość szybki nurt wpływają korzystnie na procesy natlenienia
wód. W dalszym biegu rzeki występują obszary podmokłe i bagienne, objęte systemem rowów melioracyjnych. Na jakość wód dolnego biegu rzeki (teren województwa wielkopolskiego) istotny wpływ
mają zanieczyszczenia wnoszone przez Dobrzycę. Jest to prawostronny dopływ Piławy o długości
64,3 km. Na 24,6 km prawego brzegu rzeka przyjmuje wody Piławki, która w odcinku ujściowym (ok.
1 km biegu) jest odbiornikiem zanieczyszczeń z Wałcza, odprowadzanych przez Żydówkę.
60
61
Monitoring rzek w latach 2006-2007
W 2006 roku sieć monitoringu rzek tworzyło 95 punktów pomiarowo-kontrolnych (punkty monitorin­
gu diagnostycznego, punkty wyznaczone na obszarach wrażliwych na zanieczyszczenia związkami
azotu ze źródeł rolniczych, punkty wyznaczone ze względu na użytkowanie wód – występowanie ryb
w warunkach naturalnych i wody wykorzystywane do zaopatrzenia ludności oraz punkty wynikające
z zapisów Traktatu Akcesyjnego – tzw. punkty reperowe).
Rok 2007 był pierwszym rokiem działania nowej sieci punktów pomiarowo-kontrolnych monitoringu
wód powierzchniowych w Polsce, dostosowanej do wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW).
Zaprojektowaną na lata 2007–2009 sieć monitoringu rzek województwa zachodniopomorskiego two­
rzyło łącznie 126 stanowisk monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. W przyjętym okresie przej­
ściowym (lata 2007–2009) systemy monitoringu są testowane i weryfikowane. Wyniki weryfikacji po­
służą ustaleniu struktury sieci pomiarowej na następny sześcioletni okres.
Z zaprojektowanej na okres trzech lat sieci, do badań w 2007 roku wytypowano 68 stanowisk.
Lokalizację stanowisk pomiarowych monitoringu wód powierzchniowych w województwie zachod­
niopomorskim w latach 20062007 przedstawiono na mapach V.2.1. i V.2.2.
W latach 2006 i 2007 przebadano łącznie wody 68 rzek na 117 stanowiskach pomiarowo – kontrol­
nych.
Zestawienie punktów pomiarowych tworzących sieci pomiarowe monitoringu rzek w poszczególnych
latach (wraz z oceną jakości wód) podano w Tabelach V.2.1. i V.2.2.
61
62
Mapa V.2.1. Lokalizacja stanowisk pomiarowych monitoringu wód powierzchniowych w 2006 roku w województwie zachodniopomorskim
62
Mapa V.2.2. Lokalizacja stanowisk pomiarowych monitoringu wód powierzchniowych w 2007 roku w województwie zachodniopomorskim
63
63
Odra
Odra
Odra Wschodnia
Odra Wschodnia
Odra Wschodnia
Odra Zachodnia
Odra Zachodnia
Odra Zachodnia
Odra Zachodnia
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Baza Urzędu Morskiego Szczecin
751,6
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Monitoring wód zasilających
ujęcia wody pitnej 4
14,6
25,4
36,0
737,6
729,0
719,0
701,8
690,0
662,0
x
x
x
x
x
x
IV
III
IV
IV
IV
IV
IV
III
III
III
IV
III
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
Ocena wód powyżej ujęć na cele
pitne 4
64
Odra
7
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny] 1
x
Monitoring wód wrażliwych
(OSN) i ocena wpływu rolnictwa
x
x
x
x
x
x
Monitoring wód wyznaczonych
do bytowania ryb 3
x
Klasyfikacja wg Rozporządzenia MŚ 1
5,9
5,0
5,3
12,0
5,4
3,0
km
Ocena wód wyznaczonych do
bytowania ryb w warynkach naturalnych 3
ujście do Odry (m.Namyślin)
ujście do Odry (poniżej Kłosowa)
ujście do Odry (m. Stare Łysogórki)
poniżej Chojny
ujście do Odry (Nawodna)
przed ujściem do Odry
poniżej uj. Słubi, (most w m. Osinow)
powyżej uj. Rurzycy, (most w m.
Krajnik Dolny)
m. Widuchowa, (wod. Widuchowa)
poniżej Gryfina /Regalica/,
(m.Gryfino)
most autostrada /Regalica/, (m.
Szczecin)
Most Cłowy /Regalica/, (m. Szczecin)
w Mescherin
autostrada
Most Długi
Nazwa stanowiska
19,5
19,5
21,2
20,4
20,8
20,4
6,6
47,8
5,3
8,4
8,8
12,4
max sężenie azotanów
Myśla
Kurzyca
Słubia
Rurzyca
Rurzyca
Tywa
Rzeka
tak
tak
tak
tak
tak
nie
nie
tak
nie
tak
nie
nie
przekroczenia
wskaźników eutrofizacji
1
2
3
4
5
6
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncentracji azotanów
i stopnia eutrofizacji 2
Tabela V.2.1. Zestawienie ppk monitoringu rzek województwa Zachodniopomorskiego badanych w 2006 roku (wraz z oceną jakości wód)
64
2
x
x
x
x
x
x
x
x
xx
x
x
x
x
xx
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Monitoring wód zasilających
ujęcia wody pitnej 4
35,4
7,3
0,2
24,3
0,1
0,7
0,0
20,6
1,7
16,4
7,8
5,2
2,3
43,5
3,7
65,1
56,4
2,3
51,0
x
NON
IV
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
IV
III
IV
III
V
IV
III
IV
Ocena wód powyżej ujęć na cele
pitne 4
24
łonia
P
25
Gowienica Miedw.
26
Gowienica Miedw.
27
łonia
P
28
Miedwianka
29
dopływ z Bielkowa
30
Rów Kunowski
P
31
ł Młyński
32
ł Młyński
33Kana
ł Nieborowski
34Kana
ł Nieborowski
Kana
35
Bielica
Kana
36
Bielica
Płonia
Gunica
łonia
Płonia
Strzelica
łonia
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny] 1
18
19
20
21
22
P
23
Monitoring wód wrażliwych
(OSN) i ocena wpływu rolnictwa
x
Monitoring wód wyznaczonych
do bytowania ryb 3
x
Klasyfikacja wg Rozporządze­
nia MŚ 1
761,6
km
Ocena wód wyznaczonych do
bytowania ryb w warynkach na­
turalnych 3
uj. do Rozt.Odrz.,Odra Zachod­
nia,(m.Police)
ujście (m. Jasienica)
Niepołcko (most drogowy)
powyżej uj. Strzelicy, (m. Warszyn)
ujście do Płoni
powyżej jez. Płoń, (m. Przywodzie)
poniżej jez. Płoń, (most w m. Lubia­
towo)
powyżej uj. Kanału Młyńskiego
powyżej Dębicy
ujście do jeziora Miedwie
poniżej j.Miedwie
ujście do jeziora Miedwie
ujście do jeziora Miedwie
ujście do jeziora Miedwie
powyżej Mielęcina
ujście do Płoni, m. Ryszewo
most na drodze Pyrzyce-Banie
w m. Nieborowo
most na drodze Bielice - Linie
przed uj. do K. Nieborowskiego
Nazwa stanowiska
11,1
48,7
34,5
1,2
8,0
19,0
109,3
22,1
21,7
29,2
31,4
29,6
27,0
2,4
9,7
5,3
4,2
4,9
5,3
20,8
max sężenie azo­
tanów
Odra Zachodnia
Rzeka
tak
tak
tak
nie
tak
nie
tak
tak
tak
tak
tak
tak
tak
tak
nie
tak
nie
nie
tak
tak
przekroczenia
wskaźników eu­
trofizacji
17
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncen­
tracji azotanów
i stopnia eutrofi­
zacji 2
65
65
2
Ostrowica
Płonia
Płonia
Płonia
Ina
Stobnica
Mała Ina
Krąpiel
Pęzinka
Ina
Stepnica
Stepnica
Gowienica
Świna
Dziwna
Wołczenica
Świniec
Rega
Stara Rega
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
2,8
0,5
0,2
10,2
22,1
0,6
5,1
2,1
1,2
6,8
0,5
124,0
2,9
2,5
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Monitoring wód wyznaczonych
do bytowania ryb 3
x
x
x
x
x
x
IV
III
NON
NON
NON
NON
NON
III
III
V
V
III
NON
NON
NON
NON
NON
IV
III
IV
III
IV
III
III
III
Ocena wód wyznaczonych do
bytowania ryb w warynkach naturalnych 3
x
x
x
x
Monitoring wód zasilających
ujęcia wody pitnej 4
1,6
19,7
13,8
0,9
98,7
0,1
x
NON
Ocena wód powyżej ujęć na cele
pitne 4
66
Krzekna
38
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny] 1
x
Monitoring wód wrażliwych
(OSN) i ocena wpływu rolnictwa
5,1
km
Klasyfikacja wg Rozporządzenia MŚ 1
powyżej j. Będgoszcz
Krzekna przed ujściem do j. Będgoszcz
ujście do jeziora Miedwie
w m. Kołbacz
powyżej dz.Płonia (Jezierzyce)
ujście do j. Dąbie
poniżej Recza Pomorskiego
ujście do Iny (na drodze ChoszcznoRecz)
ujście do Iny (m. Witkowo)
ujście do Iny
ujście do Krąpieli (m.Pęzino)
poniżej Goleniowa
poniżej Radzanka
w Bodzecinie
ujście do Roztoki Odrzanskiej
w Świnoujściu (przeprawa promowa)
most w Dziwnowie
w Rekowie
ujście do Zalewu Kamieńskiego
poniżej m. Świdwin (m. Półchleb)
ujście do Regi (most Łobez - Świd-
Nazwa stanowiska
25,2
15,9
10,6
17,3
13,3
11,5
11,1
11,1
8,0
14,2
16,8
18,4
11,5
8,4
7,5
6,6
1,6
2,4
13,7
24,8
max sężenie azotanów
Kanał Nieborowski
Rzeka
tak
nie
tak
tak
tak
nie
nie
tak
tak
nie
nie
tak
nie
tak
tak
nie
tak
nie
nie
tak
przekroczenia
wskaźników eutrofizacji
37
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncentracji azotanów
i stopnia eutrofizacji 2
66
2
Rega
Mołstowa
Mołstowa
Rega
Rega
ębosznica
łotnica
ęta uj
ębnica
64
65
66
67
68
69
70
71D
72
B
73
Pars
74D
Pars
Pars
Ukleja
Rekowa
Gardominka
61
62
63
ęta
ęta
Reska Węgorza
2,0
25,0
xx
xx
x
4,0
88,6
3,0
x
xx
x
x
x
x
x
x
x
1,6
12,9
0,6
2,6
29,5
36,9
0,4
1,2
1,7
3,0
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny] 1
60
Monitoring wód wrażliwych
(OSN) i ocena wpływu rolnictwa
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Monitoring wód wyznaczonych
do bytowania ryb 3
x
x
III
III
III
III
III
III
IV
III
III
III
III
III
III
III
Klasyfikacja wg Rozporządze­
nia MŚ 1
76,6
0,3
km
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
Ocena wód wyznaczonych do
bytowania ryb w warynkach na­
turalnych 3
win)
poniżej Reska, (wodowskaz Resko)
ujście do Regi, most w m. lobez
poniżej ujścia Brzeźniackiej Węgo­
rzy
ujście do Regi (m. Taczały)
ujście do Regi (most w m. Płoty)
ujście do Regi
poniżej cukrowni "Gryfice", powyżej
Lubieszowej
pow. uj rzeki Czernicy m. Między­
rzecz (mostek w lesie)
w Bielikowie
w Trzebiatowie
ujście do morza (Mrzeżyno)
ście do j. Resko, m. Nowogardek
ujście do j. Resko, m. Nowogardek,
most
w rejonie m. Doble
uj. do Parsęty, (m. Stare Debno)
powyżej uj. Gościanki, wodowskaz
Bardy
uj. do morza, m. Kołobrzeg
Nazwa stanowiska
8,9
9,4
9,4
8,6
9,2
11,5
14,3
11,9
13,1
15,0
9,4
14,7
12,7
11,3
13,4
13,6
max sężenie azo­
tanów
Rega
Łożnica
Rzeka
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
przekroczenia
wskaźników eu­
trofizacji
58
59
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncen­
tracji azotanów
i stopnia eutrofi­
zacji 2
67
67
Ocena wód powyżej ujęć na cele
pitne 4
Monitoring wód zasilających
ujęcia wody pitnej 4
2
Dzierżęcinka
Unieść
Unieść
Polnica
Wieprza
Ścięgnica
Moszczenica
Wrześniczka
Moszczeniczka
Grabowa
Grabowa
Bielawa
Wieprza
Drawa
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
68
Strzeżenica
122,8
2,5
3,0
18,0
1,8
4,5
20,6
0,7
0,1
0,2
2,1
22,1
8,0
1,2
1,6
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny] 1
78
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Monitoring wód wrażliwych
(OSN) i ocena wpływu rolnictwa
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Monitoring wód wyznaczonych
do bytowania ryb 3
x
x
III
III
III
III
III
III
III
IV
IV
III
IV
Klasyfikacja wg Rozporządzenia MŚ 1
0,5
13,0
2,5
km
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
Ocena wód wyznaczonych do
bytowania ryb w warynkach naturalnych 3
uj. do Parsęty, wodowskaz Karlino
powyżej m. Dworek
m. Łopienica uj. do morza
most Mścice-Mielno, uj. do jez.
Jamno
uj. do jez. Jamno, poniżej nw. ocz.
ściek.
m. Sianów, powyżej Sianowskiej
Strugi
m. Kleszcze uj. do jez. Jamno
powyżej m. Sianów
m. Stary Kraków - wodowskaz
Tychowo
Sławno
Sławsko
Pieszcz
powyżej uj. Bielawy, m. Malechowo
poniżej uj. Bielawy, wodowskaz
Grabowo
ujście do Grabowej, m. Niemica
ujście do morza, powyżej Grabowej,
m. Darłowo
poniżej Drawska Pom. m. Mielenko
Nazwa stanowiska
10,4
13,5
3,5
8,5
17,7
14,4
13,5
42,0
26,4
24,5
21,5
8,7
13,0
13,7
47,4
19,7
20,7
max sężenie azotanów
Radew
Czerwona
Czerwona
Rzeka
nie
nie
nie
nie
nie
nie
nie
tak
tak
tak
tak
nie
nie
nie
tak
5,2
nie
nie
przekroczenia
wskaźników eutrofizacji
75
76
77
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncentracji azotanów
i stopnia eutrofizacji 2
68
Ocena wód powyżej ujęć na cele
pitne 4
Monitoring wód zasilających
ujęcia wody pitnej 4
2
Drawica
95
13,0
x
x
50,4
x
x
x
x
x
III
III
III
NON
NON
NON
Ocena wód powyżej ujęć na cele
pitne 4
Monitoring wód zasilających
ujęcia wody pitnej 4
2
7,3
3,2
2,7
NO3 < 25 mg NO3/l – wartości zalecanej dla wód przeznaczonych na cele pitne
NO3 > 40 <50 mg NO3/l – wody zagrożone zanieczyszczeniem
NO3 > 50 mg NO3/l – wody zanieczyszczone
1
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych
(Dz. U. 04.32.284 z dnia 1 marca 2004 r.)
2
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azo-
tu ze źródeł rolniczych. (Dz. U. 02.241.2093 z dnia 31 grudnia 2002 r.) 3
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środo­
wiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. (Dz. U. 02.176.1455 z dnia 23 października 2002 r.) 4
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzysty­
wane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. (Dz. U. 02.204.1728 z dnia 9 grudnia 2002 r.) Drawa
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny] 1
94
Monitoring wód wrażliwych
(OSN) i ocena wpływu rolnictwa
x
Monitoring wód wyznaczonych
do bytowania ryb 3
x
Klasyfikacja wg Rozporządze­
nia MŚ 1
104,5
km
Ocena wód wyznaczonych do
bytowania ryb w warynkach na­
turalnych 3
m. Żołędowo, pon. j.Lubie
powyżej Korytnicy w Bogdance
(most Zatom-Niemieńsko)
pow. Kalisza Pom.
Nazwa stanowiska
max sężenie azo­
tanów
Drawa
Rzeka
nie
nie
tak
przekroczenia
wskaźników eu­
trofizacji
93
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncen­
tracji azotanów
i stopnia eutrofi­
zacji 2
69
69
monitoring diagnostyczny
monitoring operacyjny
70
5
Odra
Odra Wschodnia
Odra Wschodnia
Odra Zachodnia
Odra Zachodnia
Odra Zachodnia
Odra Zachodnia
Odra Zachodnia
Płonia
Płonia
Płonia
Kanał Młyński
Kanał Młyński
Kanał Nieborowski
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
m. Widuchowa, (wod. Widuchowa)
poniżej Gryfina /Regalica/, (m.Gryfino)
Most Cłowy /Regalica/, (m. Szczecin)
w Mescherin
autostrada
Most Długi
Baza Urzędu Morskiego Szczecin
uj. do Rozt.Odrz.,Odra Zachodnia,(m.Police)
powyżej jez. Płoń, (m. Przywodzie)
poniżej jez. Płoń, (most w m. Lubiatowo)
powyżej uj. Kanału Młyńskiego
powyżej m. Mielęcin
ujście do Płoni (m. Ryszewo)
most na drodze Pyrzyce-Banie
powyżej uj. Rurzycy, (most w m. Krajnik Dolny)
701,8
719,0
737,6
14,6
25,4
36,0
751,6
761,6
51,0
43,5
35,4
20,6
1,7
16,4
690,0
MD
MO5
MO
MD
MO
MO
MO
MD
MD
MD
MD
MO
MD
MO
MD
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
V
IV
III
IV
IV
III
IV
III
IV
IV
III
IV
III
III
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
Ocena wód powyżej ujęć na
cele pitne 4
4
Odra
7
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny]
MD4
MD
MD
MD
MD
MD
Klasyfikacja wg Rozporządzenia MŚ 1
Monitoring wód zasilających ujęcia wody pitnej 4
Monitoring wód wyznaczonych do bytowania ryb 3
monitoring wód wrażliwych
i ocena wpływu rolnictwa 2
5,9
5,0
5,3
5,4
3,0
662,0
km
Ocena wód wyznaczonych
do bytowania ryb w warunkach naturalnych 3
ujście do Odry (m.Namyślin)
ujście do Odry (poniżej Kłosowa)
ujście do Odry (m. Stare Łysogórki)
ujście do Odry (Nawodna)
ujście do Odry
poniżej uj. Słubi, (most w m. Osinów)
Nazwa stanowiska
21,2
5,8
4,4
13,7
86,7
34,9
45,6
29,2
28,8
22,6
22,1
24,8
28,8
8,0
24,8
4,4
9,3
14,2
31,4
max sężenie
azotanów
Myśla
Kurzyca
Słubia
Rurzyca
Tywa
Odra
Rzeka
NIE
NIE
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
TAK
przekroczenia wskaźników eutrofizacji
1
2
3
4
5
6
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncentracji azotanów
i stopnia eutrofizacji
Tabela V.2.2. Zestawienie ppk monitoringu rzek województwa Zachodniopomorskiego badanych w 2007 roku (wraz z oceną jakości wód)
70
2,5
0,5
3,0
5,0
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
IV
IV
IV
NON
NON
NON
NON
IV
IV
x
NON
NON
x
IV
IV
IV
III
x
x
x
x
IV
V
III
Ocena wód wyznaczonych
do bytowania ryb w wa­
runkach naturalnych 3
0,2
0,1
0,0
61,8
51,9
0,3
10,2
12,9
MO
MO
MD
MD
MD
MO
MD
MD
x
MO
MO
MD
MD
MO
MO
MO
MO
MO
MO
MD
MD
MO
MD
MD
MD
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny]
x
x
x
x
x
x
x
Klasyfikacja wg Rozporzą­
dzenia MŚ 1
Monitoring wód zasilają­
cych ujęcia wody pitnej 4
Monitoring wód wyznaczo­
nych do bytowania ryb 3
monitoring wód wrażliwych
i ocena wpływu rolnictwa 2
7,8
5,2
2,3MO
5,1
0,1
1,6
7,3
0,2
24,0
0,1
19,7
13,8
km
NON
NON
NON
Ocena wód powyżej ujęć na
cele pitne 4
w m. Nieborowo
na drodze Linie-Bielice
przed ujściem do Kanału Nieborowskiego
powyżej jez. Będgoszcz
ujście do jez. Będgoszcz
ujście do jeziora Miedwie
powyżej Dębicy
ście do jeziora Miedwie
poniżej jeziora Miedwie
odpływ z jez. Zaborsko
w m. Kołbacz
w Jezierzycach
poniżej m. Szczecin-Dąbie (ujście do j. Dąbie)
ujście do jeziora Miedwie
ujście do jeziora Miedwie
0,9
ujście do jeziora Miedwie
powyżej ujścia Małej Iny
poniżej Stargardu Szcz.(m. Lubowo)
ujście do Iny
poniżej Goleniowa
w Trzebiatowie
ąski, ujście do Parsęty
poniżej Połczyna-Zdroju, ujście do Dębnicy
Ostre Bardo, poniżej ujścia Wogry
poniżej m. Dębczyno, ujście do Parsęty
Nazwa stanowiska
69,9
77,9
66,8
45,1
19,5
11,9
88,9
66,4
1,5
19,5
3,5
6,6
6,6
28,3
10,6
115,0
21,2
27,4
26,1
28,8
22,5
41,1
10,7
15,7
34,1
max sężenie
azotanów
Kanał Nieborowski
Bielica
Bielica
Ostrowica
Krzekna
Ostrowica
Gowienica Miedwiańska
Gowienica Miedwiańska
Płonia
Dopływ spod Starego Czarnowa
Płonia
Płonia
Płonia
Dopływ z Bielkowa uj
Miedwianka
Rów Kunowski
Ina
Ina
Wiśniówka
Ina
Rega
Gęsia
Wogra
Dębnica
Mogilica
Rzeka
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
NIE
TAK
TAK
NIE
TAK
NIE
NIE
NIE
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
TAK
NIE
TAK
NIE
NIE
TAK
przekrocze­
nia wskaźni­
ków eutrofi­
zacji
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncentra­
cji azotanów
i stopnia eutrofiza­
cji
71
71
Gwda
Piławka
Żydówka
Dobrzyca
65
66
67
68
72
Grabowa
64
w Grabowie
most na drodze Kołatnik-Kłębowiec
m.Kołatnik
ujście do Piławy (m. Wiesiółka)
poniżej jez. Wielimie (m.Gwda Wielka)
18,0
3,0
0,5
10,4
112,1
Aktualny PMŚ
[Diagnostyczny]
MO
MO
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MO
MO
MO
MD
x
x
x
x
x
x
x
x
x
III
IV
III
IV
V
III
III
III
III
III
IV
IV
IV
IV
IV
V
V
Klasyfikacja wg Rozporządzenia MŚ 1
Monitoring wód zasilających ujęcia wody pitnej 4
Monitoring wód wyznaczonych do bytowania ryb 3
monitoring wód wrażliwych
i ocena wpływu rolnictwa 2
4,0
4,0
63,2
52,3
1,5
30,9
0,5
0,5
0,2
25,0
2,0
1,6
1,2
6,0
0,5
0,5
20,6
km
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
NON
Ocena wód wyznaczonych
do bytowania ryb w warunkach naturalnych 3
m.Klępino
ujście do Parsęty (m. Garnki)
Kurowo, wodowskaz, powyżej ujścia Chocieli
Mostowo, poniżej ujścia Chocieli i Mszanki
w m. Kurozwęcz, ujście do Radwi
Niedalino, most drogowy
m.Zaspy Małe
poniżej m. Karlino, ujście do Parsęty
ujście do Parsęty (m. Dygowo)
m. Bardy
ujście do Parsęty (m. Gościno)
w m. Strzeżenice (most), ujście do jeziora Jamno
w m. Dobiesławiec, ujście do jeziora Jamno
m.Gorzebądź (powyżej ujścia Polnicy)
w m. Gorzebądź, ujście do Unieści
w m. Kleszcze, ujście do jeziora Jamno
m. Stary Kraków
Nazwa stanowiska
5,5
16,3
8,6
12,1
8,7
15,1
9,7
6,8
3,9
12,1
4,2
12,4
9,6
28,4
16,2
24,2
36,3
7,7
5,3
8,7
8,3
11,1
max sężenie
azotanów
Leśnica
Pokrzywnica
Radew
Radew
Bielica
Radew
Chotla
Radew
Pysznica
Parsęta
Gościnka
Strzeżenica
Dzierżęcinka
Unieść
Polnica
Unieść
Wieprza
Rzeka
NIE
TAK
NIE
TAK
NIE
NIE
NIE
NIE
NIE
NIE
NIE
NIE
NIE
TAK
NIE
TAK
TAK
NIE
NIE
NIE
NIE
NIE
przekroczenia wskaźników eutrofizacji
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
Lp
Punkt pomiarowy
Ocena koncentracji azotanów
i stopnia eutrofizacji
72
Ocena wód powyżej ujęć na
cele pitne 4
73
Ocena jakości rzek badanych w latach 2006–2007
Ocenę jakości rzek badanych w latach 2006 i 2007 wykonano w oparciu o pięciostopniową skalę jako­
ści oraz zgodnie z rozporządzeniami dotyczącymi warunków, jakim powinny odpowiadać wody prze­
znaczone do bytowania ryb, wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spożycia. Wykonano także ocenę zawartości azotanów i stopnia eutrofizacji wód.
Klasyfikacja rzek
W dwuletnim okresie sklasyfikowano wody 52 rzek województwa zachodniopomorskiego w 82 prze­
krojach pomiarowo-kontrolnych (klasy czystości wód rzek województwa zachodniopomorskiego w latach 2006-2007 przedstawiono na mapie V.2.3).
Wśród badanych w latach 2006–2007 rzek w świetle wymagań rozporządzenia w sprawie klasyfikacji
wód nie odnotowano wód dobrej i bardzo dobrej jakości – klasa I i II. Wyniki oceny potwierdziły, iż
na terenie województwa zachodniopomorskiego przeważają wody III i IV klasy czystości (Tabela
V.2.3).
Wyniki klasyfikacji rzek badanych w latach 2006–2007 przedstawia tabela V.2.3.
Tabela V.2.3. Wyniki klasyfikacji jakości wód w latach 2006–2007 - udział procentowy punktów po­
miarowych w 5 klasach jakości wód
KLASA
CZYSTOŚCI
KLASYFIKACJA RZEK WOJEWÓDZTWA
ZACHODNIOPOMORSKIEGO BADANYCH
W LATACH 2006-2007
liczba punktów pomia­
rowych
udział procentowy
badanych punktów
I klasa
–
–
II klasa
–
–
III klasa
39
47,6%
IV klasa
37
45,1%
V klasa
6
7,3%
RAZEM
82
100%
Prawie 50% kontrolowanych wód (39 stanowisk zlokalizowanych na 31 rzekach) spełniało wymaga­
nia norm klasy III odpowiadającej wodom zadowalającej jakości. Zgodnie z zasadami klasyfikacji do
tej klasy czystości zalicza się wody, w których wartości wskaźników jakości wody są podwyższone
w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego przy czym, kilka
wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne dla wód przeznaczonych na cele wodo­
ciągowe kategorii A3.
Do klasy IV oznaczającej wody niezadowalającej jakości zaliczono wody na 37 stanowiskach (zloka­
lizowanych na 24 badanych rzekach). Wody tej jakości występują m.in. na stanowiskach zlokalizowa­
nych na Odrze w rejonie Szczecina, Inie poniżej Recza Pomorskiego, Stobnicy poniżej Choszczna,
Redze poniżej Świdwina i w Trzebiatowie, a także w pozostałych rzekach Przymorza: Parsęcie
w Bardach i w jej dopływach oraz Czerwonej i Wieprzy. Występowanie wód niezadowalającej jakości
związane jest zarówno z odprowadzaniem ścieków z ośrodków miejsko-przemysłowych, jak też z pre­
sją ze źródeł rozproszonych.
W latach 2006–2007 wody złej jakości (klasy V) stwierdzono w przekrojach ujściowych 6 rzek; Rowu
Kunowskiego przed ujściem do Jeziora Miedwie, Kanału Młyńskiego, Krzekny, Leśnicy oraz dopły­
wach jeziora Jamno (Dzierżęcince i Strzeżenicy).
73
74
Podobnie jak w latach ubiegłych wskaźnikami obciążającymi jakość badanych rzek było miano Coli
typu kałowego (parametr obrazujący stopień zanieczyszczenia wód ściekami komunalnymi) oraz
wskaźniki zanieczyszczeń powodujących eutrofizację wód bądź będące jej następstwem (zawartość
związków fosforu i azotu, wysoka zawartość chlorofilu „a”, wskaźniki zanieczyszczeń organicznych –
BZT5 – biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, ChZT - chemiczne zapotrzebowanie tlenu, OWO –
ogólny węgiel organiczny).
Na mapach V.2.4 – V.2.7 przedstawiono wyniki oceny według stanu sanitarnego i substancji biogennych (substancji odpowiedzialnych głównie za procesy eutrofizacji w wodach).
Kryterium sanitarne, wyrażone mianem Coli, odzwierciedla znaczący wpływ odprowadzanych nieoczyszczonych ścieków komunalnych, jak i oddziaływanie zanieczyszczeń bytowych wprowadzanych
do rzek z obszarów wiejskich.
W rzekach województwa zachodniopomorskiego stan sanitarny prawie na wszystkich kontrolowanych
stanowiskach przekracza standard określony dla dobrej jakości wód (II klasa); do III klasy zaliczono
30% kontrolowanych przekrojów; do IV klasy – 50%, a V klasy – 20%.
Niemal 40% badanych rzek nadal wykazuje zanieczyszczenie wód związkami azotu, powyżej stężenia
określonego dla wód II klasy czystości.
Zawartość fosforu całkowitego w większości kontrolowanych przekrojów (95%) mieści się w granicach norm określonych dla wód dobrej jakości (I i II klasa czystości).
Wody rzek województwa zachodniopomorskiego nadal odznaczają się stosunkowo wysokimi stężeniami substancji biogennych. Ocena zmian jakości wód według substancji biogennych wskazuje na
zmniejszanie się koncentracji tych związków, jednak ich ilość trafiająca do środowiska jest nadal poważnym problemem. W efekcie tego w wodach wielu rzek obserwuje się silny rozwój fitoplanktonu.
Chlorofil „a” będący miernikiem intensywności zakwitów glonów w wodzie jest najważniejszym
wskaźnikiem oceny eutrofizacji rzek. Wody rzek, w których wartość średnia roczna chlorofilu „a”
przekracza wartość 25 µg/l uznaje się za zeutrofizowane.
Stężenie chlorofilu „a” w ponad 30% badanych wód przekracza standard określony dla dobrej jakości
wód.
Zjawisko eutrofizacji objawiające się intensywnym i długotrwałym rozwojem glonów występuje w całym ujściowym odcinku Odry, w zlewni Płoni, a także na krótkich odcinkach Drawy i jej dopływu
Drawicy (stanowisko zlokalizowane jest poniżej wypływu z jezior).
Ocena wód powierzchniowych stanowiących środowisko bytowania ryb w warunkach naturalnych
Na rzekach podlegających ochronie ze względu na bytowanie ryb w warunkach naturalnych w 2006
roku do badań jakości wód wyznaczono 54 punkty pomiarowo-kontrolne, zaś w roku 2007 26 (Tabela
V.2.1. i V.2.2.). Przeprowadzone badania dostarczyły łącznie danych o jakości wód 47 rzek województwa zachodniopomorskiego, na 60 stanowiskach pomiarowych (niektóre rzeki badane były corocznie).
Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły ocenę z lat 2004 – 2005. Na żadnym stanowisku pomiarowym nie były dotrzymane normy jakości zdefiniowane w rozporządzeniu MŚ w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. Niemal na wszystkich stanowiskach pomiarowych przekraczane są wartości graniczne dla
stężeń fosforu ogólnego i azotu azotynowego. Normy określone w rozporządzeniu przekraczają także
stężenia azotu amonowego, BZT5 i zawartość tlenu rozpuszczonego. Szczegółowa analiza rozporządzenia oraz dyrektywy Rady 78/659/EEC wykazuje istotne różnice dotyczące sposobu oceny jakości
wód – w rozporządzeniu MŚ przyjęto bardziej rygorystyczne granice parametrów uwzględnianych
w ocenie. Ponadto rozporządzenie MŚ wprowadza wartość graniczną dla fosforu ogólnego jako nieprzekraczalną normę dopuszczalną, podczas gdy dyrektywa przytacza te wartości jako wytyczne mające na celu ograniczenie eutrofizacji.
74
Mapa V.2.3. Klasy czystości wód rzek województwa zachodniopomorskiego w latach 2006–2007
75
75
76
Mapa V.2.4. Jakość rzek województwa zachodniopomorskiego według kryterium sanitarnego w latach 2006–2007
76
Mapa V.2.5. Poziom zanieczyszczenia rzek województwa zachodniopomorskiego związkami azotu w latach 2006–2007
77
77
78
Mapa V.2.6. Poziom zanieczyszczenia rzek województwa zachodniopomorskiego związkami fosforu w latach 2006–2007
78
Mapa V.2.7. Poziom stężenia chlorofilu „a” w rzekach województwa zachodniopomorskiego w latach 2006–2007
79
79
80
Mapa V.2.8. Ocena przydatności rzek województwa zachodniopomorskiego do bytowania ryb karpiowatych i łososiowatych w latach 2006–2007
80
Mapa V.2.9. Ocena zawartości azotanów i eutrofizacji wód badanych w latach 2004–2006
81
81
82
Ocena jakości wód powierzchniowych powyżej istniejących ujęć wody na cele wodociągowe
Na terenie województwa zachodniopomorskiego w wykazie wód powierzchniowych podlegających
ochronie ze względu na ich wykorzystanie jako źródła wody pitnej znajdują się dwa ujęcia: ujęcie wody „Miedwie” i rezerwowe ujęcie wody „Kurów”.
Ocena jakości wód dopływów jeziora Miedwie oraz Odry Zachodniej powyżej Kurowa według kryteriów zdefiniowanych w rozporządzeniu MŚ w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać wody
powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia wykazała, że na żadnym stanowisku nie są dotrzymane standardy określone dla norm dopuszczalnych. W badanych wodach występują przekroczenia wartości granicznych wskaźników zanieczyszczeń organicznych wyrażonych ChZTCr i OWO. W wodach Odry Zachodniej i Płoni powyżej jeziora Miedwie wysokie ChZT jest jedynym parametrem przekraczającym standard określony dla wód przeznaczonych
na cele wodociągowe. W wodach Gowienicy Miedwiańskiej i Rowu Kunowskiego wysokie są także
stężenia azotanów, fosforanów i przewodnictwo elektrolityczne. Stan sanitarny wód dopływających
w rejon ujęć odpowiada kategorii A2 i A3 (wody wymagające typowych i wysokosprawnych procesów uzdatniania fizycznego i chemicznego).
Mapa V.2.10. Jakość wód dopływających w rejon ujęć wody dla Szczecina w latach 2006–2007
W zlewni jeziora Miedwie głównymi czynnikami obniżającymi jakość wód dopływających w rejon
ujęcia wody na cele wodociągowe są:brak kanalizacji i źle funkcjonujące przestarzałe oczyszczalnie
ścieków oraz zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia rolniczego, w tym z hodowli zwierząt.
82
83
Dla Odry Zachodniej te czynniki to: zaniedbania w gospodarce wodno ściekowej miasta Szczecina i
okolic oraz zanieczyszczenia napływające z wodami Odry z jej środkowego i dolnego biegu.
Ocena zanieczyszczeń wód związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz eutrofizacji wód
W świetle wymagań dyrektywy azotanowej, której celem jest ochrona wód przed zanieczyszczeniem
związkami azotu ze źródeł rolniczych (ocena zawartości azotanów oraz stężeń wskaźników eutrofiza­
cji wymienionych w Rozporządzeniu MŚ w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na za­
nieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych) stężenia azotanów w rzekach na ogół są niskie.
Jedynie na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolni­
czych (OSN) występują stężenia sygnalizujące zagrożenie wód azotanami (40-50 mg NO3/l) oraz stę­
żenia przekraczające wartość dopuszczalną dla wód przeznaczonych na cele wodociągowe – 50 mg
NO3/l.
W wodach rzek województwa przekraczane są natomiast graniczne wartości wskaźników wskazują­
cych na eutrofizację wód. Do postępowania tego procesu przyczynia się azot i fosfor, pochodzący
między innymi z działalności rolniczej.
W latach 2006–2007 wartości wskaźników eutrofizacji były przekroczone na 47 stanowiskach (40%
monitorowanych rzek). Najczęściej przekraczanym parametrem były azotany – 23 stanowiska i fosfor
ogólny – 16 stanowisk.
Stężenia chlorofilu „a” przekraczające wartość określoną dla wód zeutrofizowanych stwierdzono na
13 stanowiskach (ok. 15%). Problem wysokich stężeń związków biogennych dotyczy nie tylko Odry, lecz również pozostałych
rzek województwa.
Wyniki oceny stanu żyzności wód rzecznych przedstawiono na mapie V.2.9.
Zmiany jakości wód w wieloleciu
Badania z lat 2006–2007 potwierdzają utrzymywanie się wieloletniej tendencji poprawy jakości wód
rzecznych. Ocena zmian czystości wód płynących według stanu sanitarnego, BZT5 i substancji bio­
gennych wskazuje na poprawę jakości wód w stosunku do 1990 roku. Analiza zachodzących zmian
w jakości wód, wykonana dla ujściowych odcinków głównych rzek naszego województwa (Odra, Ina,
Rega, Parsęta, Wieprza i Grabowa), wykazuje istotny spadek stężeń tych zanieczyszczeń. Jednak po­
prawa jakości wód jest powolna i nie powoduje na razie znaczących zmian w klasyfikacji wód. Po­
dobne tendencje widoczne są w ciągu ostatniego dziesięciolecia w innych rzekach na obszarze kraju.
Zanieczyszczenie sanitarne wód oraz nadmierne ilości substancji biogennych trafiających do środowi­
ska są nadal poważnym problemem. Brak jest wód bardzo dobrej jakości, a udział wód o dobrej jako­
ści jest niewielki.
Rysunek V.2.1. Zmiana stężenia azotu ogólnego w latach 1997–2007
Parsęta
Grabowa
Odra
Ina
Wieprza
Rega
4,50
4,00
3,50
mg N/l
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
83
84
Rysunek V.2.2. Zmiana stężenia fosforu ogólnego w latach 1997–2007
Parsęta
Grabowa
Odra
Ina
Wieprza
Rega
0,35
0,30
mg P/l
0,25
0,20
0,15
0,10
0,05
0,00
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Rysunek V.2.3. Zmiana stanu sanitarnego w latach 1997–2007
Parsęta
1997
1998
Grabowa
1999
2000
Odra
2001
Ina
2002
Wieprza
2003
2004
Rega
2005
2006
2007
1
ml/bakter
0,1
0,01
0,001
0,0001
0,00001
Rysunek V.2.4. Zmiana stężenia BZT5 w latach 1997–2007
Parsęta
Grabowa
Odra
Ina
Wieprza
Rega
6,0
5,0
mg O2/l
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
1997
84
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
85
Stężenia azotu ogólnego w wodach rzek województwa zachodniopomorskiego na ogół są niskie.
W latach 2000-2006 średnioroczne stężenia azotu ogólnego wahało się od 1,85 do 2,64 mg N/l
w zlewni Wieprzy i Parsęty oraz od 2,36 do 3,5 mg N/l w wodach Odry i Regi. W wodach Odry i Regi
widoczny jest trend malejący.
Średnioroczne stężenia fosforu ogólnego w rzekach Przymorza występowały poniżej wartości 0,2 mg
P/l, a w wodach Odry wahały się od 0,2 do 0,28 mg P/l, wykazując wyraźną tendencję malejącą.
Stężenie związków organicznych wyrażonych wskaźnikiem BZT5 w wodach rzek Przymorza wystę­
puje na niskim poziomie: w wodach Parsęty i Wieprzy na ustabilizowanym poziomie, a w Redze wy­
kazuje tendencję spadkową. W Odrze powyżej Szczecina od 2001 roku stężenia zanieczyszczeń orga­
nicznych mierzonych BZT5 wzrosły od 3,24 do 5,42 mg O2/l. W silnie zeutrofizowanych wodach rzeki
Odry na wielkość oznaczonych wskaźników obciążenia wód związkami organicznymi wpływa głów­
nie biomasa glonów rozwijających się w wodach Odry.
Stężenia kadmu i niklu w wodach rzek województwa zachodniopomorskiego występują poniżej grani­
cy oznaczalności stosowanych metod analitycznych. Nikiel wykrywany jest jedynie w wodach Odry:
w latach 2000-2006 średnioroczne stężenia wahały się od 0,0005 do 0,0023 mg Ni/dm3.
Podsumowanie
Badania monitoringowe w roku 2006 i 2007 potwierdzają zaobserwowaną tendencję spadkową stężeń
podstawowych zanieczyszczeń warunkujących jakość wód rzecznych oraz widoczną tendencję obni­
żania się stężeń podstawowych wskaźników eutrofizacji. Jest to niewątpliwie następstwem systema­
tycznie zmniejszającego się udziału ścieków nieoczyszczonych odprowadzanych do wód powierzch­
niowych oraz rozwoju sieci kanalizacji na obszarach wiejskich. Z tej przyczyny obserwuje się także
zmniejszenie ładunków zanieczyszczeń wnoszonych wodami Odry do Zalewu Szczecińskiego. Jednak
wyłącznie budowa i uruchomienie oczyszczalni ścieków dla miasta Szczecina warunkuje widoczną
poprawę jakości wód Odry na terenie Szczecina, poprawę wód Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Po­
morskiej.
Nadal możliwość wykorzystania zasobów wodnych rzek województwa ograniczają: zły stan sanitarny
wód, wysokie stężenia związków fosforu i azotu oraz procesy eutrofizacji. Przyczyną takiej sytuacji
jest niewystarczająco uporządkowana gospodarka wodno-ściekowa oraz dopływ zanieczyszczeń ob­
szarowych.
Szczególną uwagę należy poświęcić ochronie jeziora Miedwie, które będąc podstawowym źródłem
zaopatrzenia w wodę pitną mieszkańców Szczecina narażone jest nie tylko na zanieczyszczenia byto­
we z terenów wiejskich, ale także pochodzące z rolnictwa (OSN) i związane z rozwojem turystyki
i rekreacji.
Systematyczne wdrażanie zobowiązań Polski w zakresie regulowanym przez Ramową Dyrektywę
Wodną i Prawo wodne powinno wkrótce przynieść efekty. Dyrektywa zakłada osiągnięcie dobrego
stanu wód powierzchniowych (stan ekologiczny i chemiczny) i dobrego stanu wód podziemnych (ja­
kościowy i ilościowy) do roku 2015. Polska jest w chwili obecnej na etapie tworzenia zintegrowanych
planów zarządzania na obszarach zlewni rzecznych oraz identyfikacji głównych problemów w zlew­
niach, które wpływają na stwierdzaną złą jakość wód. Na tej podstawie zostaną opracowane programy
działań, które znajdą się w planach zarządzania i będą musiały być realizowane zgodnie z założonym
harmonogramem. Realizacja planów zarządzania będzie kontrolowana przez Komisję Europejską.
85
86
V.3. JEZIORA
Lakes
Eutrofizacja jezior w województwie zachodniopomorskim w latach 2000–2007
Od wielu lat główną przyczyną niezadawalającej jakości wód jeziorowych w województwie zachodniopomorskim jest ich nadmierna żyzność czyli eutrofia.
Ocenę eutrofizacji jezior objętych badaniami w latach 2000–2007 przeprowadzono w oparciu
o wymagania sprecyzowane w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. Stan żyzności jest odzwierciedleniem koncentracji związków biogennych, pośród których główną rolę pełnią związki azotu
i fosforu. Obfity rozwój fitoplanktonu, który powoduje obniżenie przezroczystości wód to reakcja na
wysoką zawartość związków biogennych.
Na podstawie wyników badań monitoringowych stwierdzono, że spośród 73 jezior objętych monitoringiem w latach 2000–2007, w 34 jeziorach (46,6%) wystąpiły nadmierne koncentracje substancji
biogennych. W 19 jeziorach stwierdzono przekroczenia wartości granicznych zarówno azotu ogólnego
jak i fosforu ogólnego. Koncentracje azotu powyżej wartości granicznej wystąpiły w 28 jeziorach (Rysunek V.3.1), zaś nadmierną ilość fosforu stwierdzono w 26 jeziorach (Rysunek V.3.2).
Analiza wyników wykazała znaczną zbieżność występowania wysokich koncentracji związków biogennych (takich jak: azot i fosfor) z głębokością średnią badanego akwenu. Głębokość średnia jest więc
zasłużenie jednym z istotniejszych wskaźników morfometrycznych, określających podatność jeziora na
wpływ zanieczyszczeń ze zlewni.
Najwyższe stężenia związków biogennych wystąpiły w wodach jezior przymorskich. Bardzo wysokie
koncentracje fosforu stwierdzono w jeziorach: Liwia Łuża (głębokość średnia 0,9 m), Jamno (głębokość średnia 1,4 m) i Koprowo (głębokość średnia 1,6 m), a azotu ogólnego w jeziorach: Liwia Łuża
i Koprowo.
Rysunek V.3.1. Koncentracje azotu ogólnego wyższe od 1,5 mg N/l (wartość graniczna eutrofizacji jezior)
Wśród 28 jezior o wysokiej zawartości azotu zdecydowanie przeważają jeziora bardzo płytkie
o głębokości średniej nie przekraczającej 3 m (17 jezior) oraz płytkie, o głębokości średniej nie przekraczającej 6 m (10 jezior). Jedynie 1 jezioro reprezentuje zbiorniki głębsze. Jest to jezioro Mąkowarskie (głębokość średnia 13,6 m).
Wśród 26 jezior o wysokiej zawartości fosforu również przeważają jeziora bardzo płytkie o głębokości
średniej nie przekraczającej 3 m (15 jezior) oraz płytkie o głębokości średniej nie przekraczającej 6 m
(9 jezior). Jedynie 2 jeziora reprezentują zbiorniki głębsze. Są to jeziora: Mąkowarskie (głębokość
średnia 13,6 m) i Łętowskie (głębokość średnia 8,2 m).
86
87
Rysunek V.3.2. Koncentracje fosforu ogólnego wyższe od 0,100 mg P/l (wartość graniczna eutrofizacji
jezior)
Ocena jakości wód jezior badanych w latach 2006–2007
W latach 2006–2007 badaniami monitoringowymi objęto 15 jezior województwa zachodniopomor­
skiego o powierzchni > 50 ha. Ich lokalizację w granicach województwa przedstawiono na mapie
V.3.1.
Do roku 2006 badania prowadzono zgodnie z programem Systemu Oceny Jakości Jezior (SOJJ) opra­
cowanym przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Ocena opierała się na określeniu zasob­
ności wód w związki mineralne i organiczne (azot ogólny i mineralny, ortofosforany, fosfor ogólny)
i stwierdzeniu rezultatów eutrofizacji. Z termiką wód jeziorowych związane były terminy badania je­
zior (zarówno głębokich jak i płytkich). Pierwszy termin to badanie wiosenne, gdy woda w zbiorni­
kach posiada wyrównaną temperaturę od powierzchni do dna (tzw. homotermia), a drugi termin to
okres szczytowy stagnacji letniej. Ocenę jakości wód przeprowadzano w skali 4-stopniowej: I klasa,
II klasa, III klasa i „poza klasą”.
W roku 2006 sieć pomiarowa monitoringu wód powierzchniowych województwa zachodniopomor­
skiego obejmowała 12 jezior. Spośród nich 2 jeziora: Czernikowskie i Sulimierskie zostały objęte ba­
daniami po raz pierwszy. W pozostałych 10 jeziorach jakość wody była kontrolowana w latach 90­
tych.
Na podstawie uzyskanych wyników do I klasy czystości zakwalifikowano 2 jeziora, do II klasy – 4 je­
ziora, do III klasy - 5 jezior. Do wód pozaklasowych zaliczono 1 jezioro. W porównaniu do wcze­
śniejszych badań, w 6 jeziorach stwierdzono poprawę jakości wód. W jednym jeziorze jakość wód po­
gorszyła się, a w 3 nie uległa zmianom.
Szczególnie istotna jest poprawa jakości wód w jeziorach Jamno i Wądół. Natomiast budzi niepokój
wzrost eutrofii jeziora Załom Wielki.
87
88
12,5
15,9
17,4
33,7
4,4
21,5
2,4
11,2
9,2
13,5
60,0
8,5
227,6
154,5
138,2
106,2
105,8
104,7
91,9
67,2
55,1
264,3
342,7
326,4
Kaleńskie
Okrzeja
Załom Wielki
Sulimierskie Duże
Czernikowskie
Parnowskie
Będgoszcz
Morzycko
Wąsosze
Jamno
25,1
2239,6
Miedwie
229,7
3,9
3527
Nazwa jeziora
Raduń
- Dybrzno
Przytoczno
(Wlk. Wyrwy)
Wądół
(Lipiańskie Płn.)
Szczuczarz (Zamieć)
43,8
dane
Powierzchnia
/ha/
Podstawowe
3,5
14,5
5,9
4,3
5,9
1,2
5,4
2,6
11,5
6,3
5,3
4,5
9,5
1,4
19,3
Głębokość
średnia
o jeziorach
Głębokość
maksymalna
Drawa
Słubia
Płonia
Czerwona
Myśla
Myśla
Drawa
Ukleja
Gwda
Drawa
Myśla
Drawa
Gwda
Jamieński Nurt
Płonia
Złocieniec
St. Czarnowo, Pyrzyce
Moryń
Biesiekierz
Dębno
Myślibórz
Człopa
Węgorzyno
Czaplinek
Człopa
Lipiany
Bierzwnik
Wałcz
2007
w roku
badane
II
III
poza klasą
III
III
I
I
III
II
II
III
II
Stargard Szcz., Pyrzyce, Warnice
Mielno
W roku 2006
1999– poza klasą
2004 - II
2003 – poza klasą
1995 - III
-
-
1996 - II
1999 - III
1995- II
1996- II
1999 – poza klasą
1997 - III
1995 - II
1996 – poza klasą
od roku 1998 II klasa
Poprzednie badania
Klasa czystości wg programu SOJJ
obowiązującego do roku 2006
Gmina
Lokalizacja
Zlewnia rzeki
Tabela V.3.1. Zestawienie jezior badanych w latach 2006–2007.
poprawa
pogorszenie
poprawa
poprawa
-
-
pogorszenie
stabilizacja
poprawa
poprawa
poprawa
poprawa
stabilizacja
poprawa
stabilizacja
Zmiany
jakości
wód
88
89
Mapa V.3.1. Lokalizacja jezior objętych badaniami monitoringowymi w latach 2006–2007
Od roku 2007 wdrażana jest nowa metodyka badania jezior zgodna z zasadami Ramowej Dyrektywy
Wodnej (RDW). Częstotliwość badania jezior wzrosła do minimum 3 badań w roku (wiosną i 2 razy
latem), w jeziorach reperowych od 6 do 8 badań w sezonie wegetacyjnym. Przy ocenie stanu wód je­
ziorowych wiodącą rolę pełnią badania biologiczne: makrofity (roślinność wodna wynurzona
i zanurzona), fitoplankton (bakterioplankton i glony) i fitobentos (okrzemki porostowe). Ocena stanu
jezior według RDW będzie przedstawiana w 5-cio stopniowej skali: I klasa, II klasa, III klasa, IV kla­
sa, V klasa.
Niestety, brak jest rozporządzenia regulującego system oceny jezior (projekt rozporządzenia Ministra
Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, znajduje
się w trakcie końcowych prac legislacyjnych). Z tego względu jezior badanych w 2007 roku nie moż­
na ocenić wprost.
W roku 2007 sieć pomiarowa monitoringu wód powierzchniowych województwa zachodniopomor­
skiego obejmowała 3 jeziora: Będgoszcz, Morzycko i Wąsosze. Dane dotyczące tych akwenów zesta­
wiono również w tabeli V.3.1. Jeziora te już wcześniej były objęte badaniami w ramach programu
SOJJ.
Analiza wyników badań zanieczyszczeń jezior z roku 2007 i wyników z lat ubiegłych pozwoliła na
określenie kierunku zmian jakości ich wód. Stwierdzono, że w 2 jeziorach (Będgoszcz, Wąsosze) ja­
kość wód uległa poprawie, a w jednym jeziorze (Morzycko) pogorszeniu – Tabela V.3.2.
89
90
Tabela V.3.2. Tendencja zmian parametrów jakości wody
Jezioro
Będgoszcz
Wąsosze
Ocena jakości
wód wg SOJJ
rok 2003 – poza klasą
rok 1999 – poza klasą
zdecydowanie niższa
koncentracja fosforu ogólnego;
z 0,165 mg P/l (2003)
do 0,050 mg P/l (2007)
zdecydowanie niższe stężenia
fosforu ogólnego;
z 0,187 mg P/l (1999)
do 0,088 mg P/l (2007)
nieznaczne obniżenie
koncentracji azotu ogólnego
z 2,50 mg N/l (2003)
do 2,36 mg N/l(2007)
obniżenie
koncentracji azotu ogólnego
z 1,95 mg N/l (1999)
do 1,54 mg N/l(2007)
zdecydowane mniej intensywne
zakwity glonów;
obniżenie średnich koncentracji
chlorofilu „a”
z 48,8 ug/l (2003)
do 22,3 ug/l (2007)
mniej intensywne
zakwity glonów;
obniżenie koncentracji
chlorofilu „a”
z 61,1 ug/l (1999)
do 52,7 ug/l(2007)
w obu analizowanych latach
średnie wyniki pomiarów poniżej 1 metra,
wyniki pomiarów w obu latach
niskie; około 1 metra
w okresie letnim odpowiednio
natleniona jest jedynie powierzchniowa warstwa wody,
stwierdzono brak tlenu
od 6 m głębokości (rok 2003),
7 metra głębokości (rok 2007)
obniżenie stężeń związków biogennych spowodowało zmniejszenie obfitości fitoplanktonu,
nie stwierdzono poprawy przezroczystości wód oraz ich natlenienia
w okresie letnim odpowiednio
natleniona jest jedynie powierzchniowa warstwa wody ,
stwierdzono brak tlenu
od 5 m głębokości (rok 1999)
od 4 metra (rok 2007)
nastąpiła poprawa jakości wód
jeziora odnośnie stężeń związków biogennych i obfitości fitoplanktonu nie stwierdzono poprawy przezroczystości wód oraz
ich natlenienia
obciążenie
wód związkami
biogennymi
zakwity
fitoplanktonu
przezroczystość
/widzialność krążka Secchiego/
natlenienie
wód:
w profilu od powierzchni do dna
ocena zmian
stanu wód po
badaniach wykonanych
w roku 2007
Morzycko
rok 2004 – II klasa
rok 1998 – II klasa
wzrost zawartości fosforu
ogólnego z
0,065 mg P/l do 0,090 mg P/l,
ale poniżej wyniku
z roku 1998 – 0,110 mg P/l
wzrost
koncentracji azotu ogólnego
z 1,03 mg N/l do 1,24 mg N/l,
czyli do poziomu z roku 1998 1,26 mg N/l,
większa intensywność zakwitów,
zawartość chlorofilu wzrasta z
10,0 ug/l do 16,9 ug/l
w składzie gatunkowym przez
cały sezon dominują sinice
pogorszenie przezroczystości
wody; średnie wyniki
widzialności z 2,5 m obniżony
do 1,6 m
w roku 2007 poniżej 6 metra
głębokości stwierdzono jedynie
śladowe ilości tlenu
podczas gyd w roku 2004
zawartość tlenu >1,0mg/l
stwierdzono do 51 m
drastyczne pogorszenie
warunków tlenowych, oraz
obniżenie przezroczystości
wzrost intensywności zakwitów,
Jak już wspomniano, badania biologiczne, przy ocenie wód powierzchniowych zgodnej z Ramową
Dyrektywą Wodną będą pełniły rolę wiodącą. Dotychczas obligatoryjnie, oprócz koncentracji chlorofilu „a” (wskaźnik intensywności zakwitu), badano skład gatunkowy i liczebność fitoplanktonu. W tabeli V.3.3. zestawiono dane dotyczące fitoplanktonu jezior objętych badaniami w latach 2006 – 2007.
Tabela V.3.3. Zestawienie wyników badania fitoplanktonu w jeziorach objętych monitoringiem w latach 2006- 2007
wiosna
1
2
3
Kaleńskie
Zamieć
Parnowskie
2006
2006
2006
0,2 mln.
0,6 mln.
0,5 mln.
6%
brak
5%
8,7
8,1
11,5
0,1 mln.
0,3 mln.
0,7 mln.
15 %
9%
12 %
6,7
3,4
5,7
widzialność
krążka
Secchiego
(min-max)
3,5 – 4,0 m
3,0 – 4,5 m
1,6 – 2,0 m
4
5
6
7
8
9
Wądół
Wąsosze
Jamno
Załom Wielki
Raduń-Dybrzno
Będgoszcz
2006
2007
2006
2006
2006
2007
2,2 mln.
5,1 mln.
5,2 mln.
2,6 mln
1,2 mln.
1,76 mln.
< 1%
8%
54%
2%
20%
28%
23,8
33,4
107,4
11,5
39,7
11,0
3,3 mln.
9,5 mln.
1,0 mln.
4,7 mln.
0,1 mln.
3,2 mln.
86%
34 %
60%
18%
50%
56%
12,5
80,2
68,0
64,3
3,5
33,5
0,9 – 1,6 m
0,6 – 0,9 m
0,3 – 0,8 m
0,9 – 1,5 m
1,5 – 3,7 m
0,9 – 2,1 m
10
11
12
Miedwie
Przytoczno
Czernikowskie
2006
2006
2006
10,7 mln.
11,3 mln.
102,8
1%
95%
brak
22,8
22,7
80,2
11,7 mln.
25,2 mln.
1,9 mln.
98%
96%
23 %
12,9
24,5
6,4
1,6 – 1,8 m
0,9 – 2,0 m
1,0 – 2,0 m
nazwa jeziora
90
rok badania
lato
liczebność
org. w 1 l
udział
sinic
chlorofil
w µg/l
liczebność
org. w 1 l
udział
sinic
chlorofil
w µg/l
91
wiosna
nazwa jeziora
13
14
15
Okrzeja
Sulimierskie D.
Morzycko
lato
rok ba­
dania
liczebność
org. w 1 l
udział
sinic
chlorofil
w µg/l
liczebność
org. w 1 l
udział
sinic
chlorofil
w µg/l
2006
2006
2007
mln.
3,1 mln.
40,8 mln.
8,1 mln.
24%
<1%
97%
29,3
24,8
12,5
90,2 mln.
86,9 mln.
13,4 mln
90%
92%
92%
94,8
73,0
29,6
widzialność
krążka
Secchiego
(min-max)
0,7 – 1,7 m
0,1 – 1,2 m
1,2 – 2,0 m
Niezwykle istotną informacją jest udział bakterioplanktonu (sinic), z uwagi na potencjalną możliwość
produkcji toksyn 1. Udział sinic latem jest przeważnie wyższy niż wiosną. W latach 2006–2007 udział
sinic w liczebności ogólnej powyżej 50% stwierdzono w 3 jeziorach wiosną, a latem w 8 jeziorach.
Fotografia V.3.1. Obraz mikroskopowy sinicy masowo występującej w wodach Jeziora Jamno (wiosną
oraz latem). Kuliste komórki Microcystis aeruginosa mają średnicę 3-7 mm; tworzą ko­
lonie, w których są skupione tysiące pojedynczych komórek. Zdjęcie mikroskopowe (po­
większenie 400 x) wykonała Izabela Kołtunowska;-Laboratorium WIOŚ w Szczecinie.
Spośród 15 jezior objętych badaniami w latach 2006–2007 jedynie w 3 jeziorach nie stwierdzono obfi­
tego występowania fitoplanktonu. Były to jeziora Zamieć i Kaleńskie zakwalifikowane według pro­
gramu SOJJ do I klasy czystości oraz jezioro Parnowskie zaliczone do II klasy. Najliczniejsze wystę­
powanie orga-nizmów fitoplanktonowych (powyżej 15 mln org./l), stwierdzono w jeziorach: Czerni­
kowskie (wiosną), Okrzeja (latem), Sulimierskie (wiosną i latem) oraz Przytoczno (latem).
1
Zakwity gatunków toksycznych cyjanobakterii (sinic) są ogromnym problemem nie tylko w Polsce, ale na całym
świecie. Szacuje się, ze jedynie 25-50% zakwitów sinic nie jest toksycznych. Toksyny cyjanobakterii w ostatnich
latach zostały dość dokładnie poznane i opisane dzięki rozwojowi i upowszechnieniu się wielu nowych i bardzo
czułych metod detekcji. Przeprowadzone badania pozwalają podzielić je na kilka grup (hepatotoksyny, neurotok­
syny, dermatotoksyny, cytotoksyny), zależnie od ich toksycznego działania i chemicznej struktury. Analizy wody
pitnej i kąpielowej powinny uwzględniać badania na występowanie sinic. Toksycznie działają także bakterie i
grzyby (oraz ich produkty przemiany materii) osiedlające się w koloniach sinic.
91
92
Charakterystyka jezior badanych w latach 2006–2007
Przy opisie jezior podano dla każdego akwenu typologię rybacką. Źródłem tej informacji było wydawnictwo Akademii Rolniczej w Szczecinie; J. Filipiak i M. Raczyński – Jeziora Zachodniopomorskie – Szczecin 2000. Typologia rybacka jezior powszechnie stosowana na terenie naszego kraju, została opracowana przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. Podział ten odnosi się do biologicznej specyfiki jeziora z uwzględnieniem abiotycznych warunków środowiskowych. Pięć podstawowych typów jezior to: sielawowe, leszczowe, sandaczowe, linowo-szczupakowe i karasiowe.
Na mapach załączonych do opisu jezior badanych w latach 2006-2007 użyto oznaczeń, których objaśnienia znajdują się poniżej.
Miedwie jest piątym pod względem wielkości powierzchni i drugim pod względem objętości wód jeziorem w Polsce. Jest położone na Równinie Pyrzycko-Stargardzkiej, która ma charakter rolniczy
(żyzne czarne ziemie i gleby brunatne).
Miedwie jest zbiornikiem rynnowym pochodzenia lodowcowego, jednak jego obecny kształt to wynik
działalności gospodarczej ludzi. Brzegi jeziora Miedwie zostały ukształtowane w wyniku obniżenia
poziomu wody2 o około 2,5 m i są przeważnie trudno dostępne: niskie, bagienne, poprzecinane szeregiem rowów melioracyjnych. Miedwie jest jeziorem bardzo głębokim, jego wody podlegają pełnej3
stratyfikacji termicznej. Rynna jeziorna przebiega wzdłuż kierunku NNE-SSW. Około 60% powierzchni dna położone jest na kryptodepresji (poniżej poziomu morza).
Głównym dopływem wód powierzchniowych jest rzeka Płonia, która przepływa przez jezioro. Odpływ wód regulowany jest jazem w miejscowości Żelewo.
Jezioro jest użytkowane pod względem rybackim (jezioro sielawowe). Jest intensywnie zarybiane.
W jeziorze bytują następujące handlowe gatunki ryb: sielawa, sieja, sandacz, płoć, leszcz, szczupak
oraz lin. Wody jeziora są również użytkowane rekreacyjnie. Największe nasilenie ruchu turystycznego
obserwuje się na północy (miejscowości Morzyczyn i Zieleniewo).
2
Kilkakrotnie prace melioracyjne prowadzone w: XII, XVIII i XIX wieku, spowodowały istotne i liczne zmiany w
hydrologii oraz ukształtowaniu misy jeziornej. Obecny kształt jeziora Miedwie to wynik prac melioracyjnych
przeprowadzonych około 230 lat temu. W celu zwiększenia areału użytków zielonych obniżono poziom wody w
jeziorze „Pramiedwie”, które wówczas posiadało powierzchnię 72 km2. Po częściowym osuszeniu terenu powstały jeziora: Miedwie – 35,3 km2, Płoń – 7,9 km2, Będgoszcz 2,6 km2 oraz kilka mniejszych; Żelewo – 0,6 km2,
Zaborsko II – 0,3 km2, Zaborsko I - 0,1 km2, Płonno – 0,1 km2.
3
Pełna stratyfikacja - w okresie letnim tworzą się 3 warstwy: powierzchniowa (epilimnion), skokowa (metalimnion), stagnująca (hypolimnion).
92
93
Od roku 1976 z jeziora Miedwie pobierana jest woda pitna dla miasta Szczecin (400 tys. mieszkań­
ców). Czerpnia usytuowana jest przy zachodnim brzegu w rejonie miejscowości Żelewo.
Zlewnia Płoni od źródeł do przekro­
ju w km 13,8; została uznana Roz­
porządzeniem nr 9/2003 Dyrektora
Regionalnego Zarządu Gospodarki
Wodnej w Szczecinie z dnia
28.11.2003 r. za obszar szczególnie
narażony (OSN nr 18) na zanie­
czyszczenie związkami azotu ze
źródeł rolniczych. Cała zlewnia cał­
kowita jeziora Miedwie o po­
wierzchni 1 017 km2 mieści się
w tym obszarze.
Jakość wody w jeziorze Miedwie
kształtuje się pod wpływem dopły­
wu wód z 2 silnie zeutrofizowa­
nych jezior: Będgoszcz i Płoń, za­
nieczyszczeń zdeponowanych w
osadach dennych, zanieczyszczeń
obszarowych i zanieczyszczeń
z punktowych zrzutów.
Tereny zlewni całkowitej jeziora
Miedwie są bardzo intensywnie
użytkowane rolniczo. Grunty orne
zajmują 60% powierzchni zlewni,
a użytki zielone 14,2%. W latach
1970–1990 w granicach zlewni
funkcjonowały liczne przemysłowe
hodowle trzody chlewnej oraz bydła. Obecnie, tak jak w całym wo­
jewództwie nastąpił spadek pogło­
wia zwierząt. Za wyjątkiem drobiu,
przeważają hodowle skupiające
niewielkie ilości zwierząt. Pomimo,
iż grunty w zlewni Miedwia są żyz­
ne stosowane jest bardzo intensyw­
ne nawożenie „dolistne”. Sieć osad­
nicza jest bardzo rozwinięta; zloka­
lizowano
130
miejscowości,
2 miasta średniej wielkości (Barli­
nek i Pyrzyce), a także część obsza­
ru miasta Stargard Szczeciński.
Łącznie w zlewni całkowitej za­
mieszkuje ponad 60 tysięcy ludzi.
Gospodarka ściekowa na tym ob­
szarze wymaga inwestycji. Szczególnie pilne działania to kanalizacja miejscowości położonych nie­
opodal brzegów jeziora Miedwie (Skalin, Kunowo, Wierzchląd, Wierzbno, Turze, Giżyn) wraz z obli­
gatoryjnym podłączeniem do sieci kanalizacyjnej wszystkich mieszkańców.
W zlewni bezpośredniej (57,8 km2) przeważają użytki zielone. Ich udział wynosi 42%. Są to obszary
zmeliorowane, z których woda bogata w związki azotu spływa do jeziora. Grunty orne stanowią 30%,
a lasy 21%. Deniwelacja terenu w zlewni bezpośredniej wynosi około 20 m. W zlewni bezpośredniej
93
94
zlokalizowano 2 punktowe zrzuty ścieków: oczyszczalnię wiejską w Koszewie i zrzut wód z kanału
burzowego miejscowości Wierzbno, często obciążany nieoczyszczonymi ściekami bytowymi.
Jamno jest jeziorem przymorskim, o wodach okresowo zasalanych. Charakterystyczne cechy tego typu zbiorników to: niewielka głębokość, dno znacznie zamulone, płaskie i podmokłe brzegi. Jamno jest
jeziorem polimiktycznym4. Kształt misy jeziornej jest nieregularny, zawężony od zachodu i stopniowo
rozszerzający się ku wschodowi.
Główne dopływy jeziora Jamno to: Dzierżęcinka, Unieść i Strzeżenica. Odpływ wód z jeziora do morza następuje kanałem o nazwie Jamieński Nurt. W warunkach sztormowych poprzez ten kanał do jeziora następuje dopływ wód morskich.
Powierzchnia zlewni całkowitej wynosi 502,8 km2. W granicach tego obszaru położonych jest wiele
miejscowości, w tym dwa miasta: Koszalin (107 tys. mieszkańców) i Sianów (6,5 tys.).
Zagospodarowanie zlewni bezpośredniej, o powierzchni 7,4 km2 przedstawia się następująco: lasy –
15,5%; zabudowania – 16,4%; łąki – 29,3%; grunty orne – 38,8%. Znaczny udział obszarów zabudowanych to tereny należące do miejscowości położonych na mierzei. Są to: Mielno (2,2 tys. stałych mieszkańców), Unieść (1,0 tys.) oraz Łazy (0,1 tys.). W miejscowościach tych zlokalizowane są liczne ośrodki
wczasowo-rekreacyjne (łącznie 33,5 tys. miejsc noclegowych; w tym w m. Łazy – 5 tys.), a także pola
namiotowe. Jamno jest akwenem intensywnego uprawiania sportów wodnych. Nad jeziorem zlokalizowano liczne przystanie żeglarskie. Po jeziorze, w trakcie sezonu, pływa statek turystyczny.
Pod względem rybackim jezioro zaliczane jest do typu sandaczowego. Wydajność połowowa jest wysoka; 30- 40 kg/ha. W strukturze połowów zdecydowanie przeważa leszcz; udział tego gatunku wynosi około 82%. Odławiane są również: węgorze, sandacze, okonie, szczupaki oraz płocie.
Jezioro jest bezpośrednim oraz pośrednim odbiornikiem ścieków. Bezpośrednio do jeziora odprowadzane są ścieki z oczyszczalni w Unieściu, która przyjmuje ścieki z Mielna, Unieścia oraz Łaz. Również bezpośrednio do jeziora odprowadzane są wody deszczowe z wymienionych powyżej miejscowości nadmorskich, a także wody pochłodnicze z gorzelni w miejscowości Osieki. Pośrednim odbiornikiem ścieków z oczyszczalni komunalnej Koszalina, wód opadowych z Koszalina oraz ścieków
4
Polimiksja oznacza częste mieszanie wód.
94
95
z oczyszczalni wiejskiej w Boninie jest rzeka Dzierżęcinka. Natomiast oczyszczone ścieki z miejsco­
wości Sianów odprowadzane są poprzez rzekę Unieść. Zagrożeniem dla jeziora są również spływy ob­
szarowe z gruntów ornych.
Jezioro Raduń-Dybrzno jest zbiornikiem rynnowym. Misa jeziorna rozciąga się na kierunku SW-NE.
W środkowej partii jest silnie zwężona. Część zachodnia jest widlasto rozdzielona na dwie zatoki: po­
łudniową, nad którą położona jest wieś Strączno i północną nazywaną plosem Dybrzno lub jeziorem
Dybrzno. Przez jezioro przepływa rzeka Żydówka, która dopływa z jeziora Strączno do plosa Dybrz­
no. Odpływ wód znajduje się na brzegu wschodnim, nad którym położone są tereny zabudowane nale­
żące do miasta Wałcz (26 tys. mieszkańców). Rzeka Żydówka jest dopływem Piławki, III-rzędowego
dopływu Gwdy. Jezioro Raduń-Dybrzno jest akwenem głębokim o wodach stratyfikowanych termicz­
nie.
Powierzchnia zlewni całkowitej jeziora wynosi 110,5 km2, a powierzchnia zlewni bezpośredniej
11 km2. Zagospodarowanie zlewni bezpośredniej jest różnorodne: lasy występujące głównie na półno­
cy zajmują 31,8% tego obszaru, a grunty orne 45,5%.
W jeziorze występują następujące gatunki ryb: płoć (43% połowów), leszcz (22% połowów), szczu­
pak, okoń oraz sandacz, węgorz, karp, lin i pochodzący z zarybień sum. Jezioro zarybiano również
wylęgiem sielawy.
Jezioro Raduń jest bezpośrednim odbiornikiem wód opadowych z południowych terenów miasta
Wałcz. Pośrednio poprzez rów melioracyjny do jeziora dopływają ścieki z wiejskiej oczyszczalni w
Strącznie.
Jezioro jest intensywnie użytkowane rekreacyjnie. W rejonie wschodnim nad jeziorem usytuowane są:
Centralny Ośrodek Sportu, Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, kąpieliska oraz pola namiotowe.
Wzdłuż osi głównej jeziora wytyczono i oznakowano bojami tor wioślarski. Ponadto po jeziorze od­
bywają się rejsy statkiem turystycznym.
Jezioro Przytoczno (Wyrwy Wielkie) jest położone wśród lasów Puszczy Drawskiej. Morfometria
misy jeziornej jest złożona. Występują liczne zatoki i półwyspy. Na półwyspie nieopodal wsi Łasko w
1964 roku utworzono rezerwat przyrody w celu ochrony kolonii lęgowej czapli siwej. Półwysep ten
oddziela część zachodnią jeziora Przytoczno o powierzchni większej z dwoma zatokami typu „rękaw”,
od części wschodniej o powierzchni mniejszej. Część zachodnia jeziora jest płytka i polimiktyczna (jej
wody są często mieszane). Część wschodnia posiada jeden głęboczek, w obrębie którego wody pod­
95
96
legają stratyfikacji termicznej. Na ogół brzegi jeziora są niskie. Jedynie w rejonie wschodnim
brzegi są wyniesione o kilka metrów w stosunku
do lustra wody.
Zlewnia całkowita jeziora Przytoczno o powierzchni 107,6 km2 stanowi część zlewni Mierzęckiej Strugi, prawobrzeżnego dopływu Drawy.
Jezioro jest zasilane przez niewielkie cieki, wypływające z jezior: Niesobia, Rosiczka, Okrągłe.
Zlewnia bezpośrednia jest prawie całkowicie zalesiona. Jedynie od strony wschodniej do brzegów jeziora sięgają łąki wsi Łasko.
We wsi Łasko, której zabudowania są oddalone
od jeziora, mieszka około 230 osób. Gospodarka
ściekowa oparta jest o zbiorniki wybieralne. W przeszłości do jeziora odprowadzano ścieki ze szkoły
znajdującej się w tej miejscowości.
Jezioro jest użytkowane rekreacyjnie. Wzdłuż południowych brzegów jeziora zlokalizowano kilka pól
namiotowych.
Jezioro zostało zaliczone do typu sandaczowego. Jest eksploatowane przez wędkarzy.
Wądół (Lipiańskie Północne) jest zbiornikiem odpływowym, o bardzo zróżnicowanej morfometrii.
Misa jeziorna jest bardzo rozczłonowana. Można wyróżnić silnie wyodrębnioną część północną (głębszą, stratyfikowaną termicznie) oddzieloną od południowej wąskim przesmykiem. Część południowa
to dwa plosa – południowo-zachodnie (płytkie, polimiktyczne) i południowo-wschodnie, z której
nadmiar wód jest odprowadzany do jeziora Kościelnego. Pomiędzy jeziorami: Wądół i Kościelne położne jest 4-tysięczne miasto Lipiany. Przez jezioro
Kościelne przepływa rzeka Myśla.
Zlewnia całkowita jeziora Wądół jest jednocześnie jego
zlewnią bezpośrednią. Jej powierzchnia wynosi 7,10
km2. Przewagę stanowią pola uprawne, zajmują 76,8%
obszaru. Różnice wysokości względnej w otoczeniu jeziora wynoszą około 20 m.
Do roku 1992 Jezioro Wądół było bezpośrednim i pośrednim odbiornikiem zorganizowanych zrzutów ścieków bytowych i przemysłowych. Do plosa północnego
pośrednio poprzez jezioro Skrzynka Mała odprowadzane były ścieki z przetwórni owocowo-warzywnej.
Nieodpowiednio oczyszczane ścieki spowodowały degradację wód jeziora Skrzynka Mała, co następnie miało negatywny wpływ na stan wód jeziora Wądół. Natomiast w południowe rejony jeziora Wądół z terenów
zwartej zabudowy miejskiej, poprzez kilka wylotów
kanalizacji deszczowej, przez wiele lat odprowadzano
nieoczyszczone ścieki bytowe z miasta Lipiany.
Od sierpnia roku 1992 ścieki socjalno-bytowe z Lipian oraz ścieki z przetwórni owocowo-warzywnej
są odprowadzane na oczyszczalnię komunalną, która została zlokalizowana w zlewni jeziora Będzin
i tym samym stanowi obciążenie wód tego jeziora. Wody jeziora Wądół są nadal obciążone dopływem wód deszczowych, do jednego z tych wylotów podłączono (nieformalnie) ścieki bytowe z kilku
pobliskich domów.
96
97
Jezioro jest wykorzystywane rekreacyjnie, na zachodnim brzegu położona jest plaża miejska oraz
ośrodek sportów wodnych. Jezioro należy do typu sandaczowego. Odławiane są następujące gatunki
ryb: szczupak, sandacz, okoń.
Jezioro Szczuczarz (Zamieć) jest zbiornikiem śródleśnym, odpły­
wowym, o charakterze rynnowym. Misa jeziorna posiada kształt
nieregularny, silnie wydłużony i zwężający się w kierunku połu­
dniowym. Została uformowana na przecięciu się dwóch rynien sub­
glacjalnych. Latem wody jeziora podlegają stratyfikacji termicznej.
Jezioro nie posiada dopływów. Odpływ wód zasila rzekę Szczucznę,
I rzędowy dopływ Drawy.
Powierzchnia zlewni całkowitej wynosi 9,5 km2 i jest równa po­
wierzchni zlewni bezpośredniej jeziora.
Obszar ten charakteryzuje się dużym urozmaiceniem rzeźby terenu
i rozległymi kompleksami leśnymi, głównie sosnowymi. Udział la­
sów w zlewni wynosi prawie 100% powierzchni. Niewielkie po­
wierzchnie gruntów ornych występują w południowej i wschodniej
części zlewni. Wieś Szczuczarz, miejscowość położona najbliżej je­
ziora, znajduje się poza granicami zlewni.
Głównym gatunkiem odławianym z jeziora jest leszcz. Jezioro zostało zarybione wylęgiem szczupaka,
sielawy i sieji.
Jezioro nie jest odbiornikiem ścieków z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Nie zostało zagospoda­
rowane na potrzeby turystyki i rekreacji. Południowe brzegi jeziora w okresie letnim wykorzystywane
są jako „dzikie” pole biwakowe. W pobliżu przebiega droga krajowa nr 22 z Gorzowa Wielkopolskie­
go do Wałcza.
Jezioro Kaleńskie jest zbiornikiem dwu-rynnowym, bezod­
pływowym. Przebieg linii brzegowej jest nieregularny. Ploso
zachodnie (głębsze, o stromych stokach misy jeziornej) połą­
czone jest przesmykiem z plosem wschodnim. W obu plosach
wody podlegają pełnej stratyfikacji termicznej.
Jezioro Kaleńskie zaliczane jest do jezior lobeliowych. Ozna­
cza to niską zasadowość wód, uwarunkowaną geogenicznie
niewielką zawartością wapnia. Jest to przyczyną dużej wraż­
liwości i małej odporności wód na zanieczyszczania.
Zlewnia całkowita o powierzchni 6,5 km2 jest jednocześnie
zlewnią bezpośrednią. Obszar ten stanowi zlewnię cząstkową
rzeki Dobrzyca, II - rzędowego dopływu Gwdy. Użytkowanie
powierzchni zlewni jest następujące: grunty orne – 61%, lasy
– 37% i użytki zielone – 2%. Największy obszar zalesiony występuje na południe od jeziora. Pod
względem rybackim jezioro zaliczane jest do typu sielawowego.
Jezioro nie jest odbiornikiem ścieków z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Potencjalne zagrożenie
mogą stanowić zabudowania wsi: Kaleńsko, Żelisławie i Cichorzecze.
Nad brzegiem jeziora w miejscowości Stare Kaleńsko położony jest ośrodek sportowo-rekreacyjny.
W tym rejonie brzeg został zagospodarowany. Ośrodek posiada własne ujęcie wody głębinowej, a go­
spodarka ściekowa oparta jest o zbiorniki bezodpływowe.
Jezioro Okrzeja to zbiornik płytki, polimiktyczny położony w obniżeniu terenu. Jest akwenem prze­
pływowym dla rzeki Ukleja.
Kształt misy jeziornej jest nieregularny, wydłużony na kierunku N-S. Wzdłuż zachodniego brzegu
występuje stroma zadrzewiona skarpa. Do krawędzi tej skarpy przylegają pola uprawne. Również na
południowo-wschodnim, zalesionym brzegu zlokalizowano wysoką skarpę.
97
98
Zlewnia całkowita jeziora Okrzeja posiada powierzchnię
102,9 km2, w tym zlewnia bezpośrednia wynosi 1,9 km2. Lasy
zajmują 59% tego obszaru zlewni bezpośredniej, a grunty orne 38%. Jezioro nie jest odbiornikiem ścieków z punktowych
zrzutów.
Wody rzeki Ukleja są obciążone zanieczyszczeniami obszarowymi z 3 wsi o nieuregulowanej gospodarce ściekowej
(Mielno, Zwierzynek, Mieszewo). W wymienionych miejscowościach mieszka około 780 osób. W Mieszewie znajduje
się gorzelnia oraz hodowla bydła (250 DJP, technologia ściołowa). Gorzelnia w Mieszewie odprowadza do Uklei wody
chłodnicze – umownie czyste. Ścieki produkcyjne są wywożone na oczyszczalnię w miejscowości Dobra.
Jezioro jest użytkowane rekreacyjnie, na północnym i południowym brzegu zlokalizowano pola biwakowe. Zostało zaliczone do typu sandaczowego. Dominującymi gatunkami są: płoć, ukleja i leszcz.
Jezioro Załom Wielki jest zbiornikiem rynnowym. Oś główna tego akwenu rozciąga się na kierunku
W-E. Wschodnia część misy jeziornej jest znacznie szersza niż zachodnia. W centralnej części położone są dwie niewielkie wyspy. Przez jezioro Załom Wielki przepływa rzeka Cieszynka, która niesie
wody z jeziora Kamień. Rzeka Cieszynka jest II-rzędowym dopływem rzeki Drawy.
Jezioro użytkowane jest pod względem rybackim. Zostało zarybione wylęgiem szczupaka. W latach
2005-2006 głównie odławiane były niewielkie ilości ryb drapieżnych.
Powierzchnia
zlewni całkowitej
jeziora
Załom
Wielki wynosi
108,6 km2, powierzchnia bezpośrednia 4 km2.
Udział lasów w
zlewni
bezpośredniej jeziora
wynosi ok.70%,
a gruntów ornych
18%. Jezioro nie zostało zagospodarowane na potrzeby turystyki i rekreacji. Jedynie wody Cieszynki
powyżej ujścia do jeziora są dość intensywnie eksploatowane przez wędkarzy.
Jezioro Załom Wielki nie jest odbiornikiem ścieków z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Na północnym brzegu jeziora położona jest wieś Załom (około 90 mieszkańców), która nie ma uporządkowanej
gospodarki wodno-ściekowej.
Potencjalnym zagrożeniem dla wód jeziora Załom Wielki mogą być ścieki z miasta Człopa (2,4 tys.
mieszkańców), które są odprowadzane do Cieszynki, powyżej jeziora Kamień.
Jezioro Sulimierskie jest bardzo płytkie, wąskie i stosunkowo długie. Jest typowym zbiornikiem polimiktycznym. Misa jeziorna ma kształt nieregularny. Można wydzielić ploso główne rozciągające się
wzdłuż kierunku SW – NE oraz 2 zatoki: północną i południową. Zatoka północna została przedzielona groblą na 2 części. W grobli znajdują się przepusty umożliwiające przepływ wody. Wzdłuż brzegów jeziora rosną szpalery drzew.
Jezioro Sulimierskie wraz z przylegającymi do niego łąkami jest położone w obniżeniu pomiędzy
wzniesieniami. Jest zbiornikiem przepływowym. Największy z dopływów to „dopływ z jeziora Rokitno”, który wprowadza wody do północnej wydzielonej części jeziora Sulimierskiego. Nadmiar wód
jest odprowadzany kanałem Giżyn, który zasila jezioro Będzin (przepływowe dla rzeki Myśli).
98
99
Zlewnia całkowita jeziora Sulimierskiego o po­
wierzchni 58,1 km2 rozciąga się na wschód oraz połu­
dnie od tego akwenu. Zlewnia bezpośrednia jest użyt­
kowana rolniczo, w przewadze są grunty orne i użytki
zielone. Nad jeziorem położone są 2 miejscowości: Su­
limierz nad zatoką północną i Giżyn nad zatoką połu­
dniową. Wieś Giżyn nie posiada kanalizacji sanitarnej.
Ścieki z miejscowości Sulimierz są oczyszczane na
oczyszczalni wiejskiej, a następnie odprowadzane bez­
pośrednio do jeziora. Kontrola przeprowadzona w mar­
cu 2006 wykazała prawidłową pracę urządzeń oczysz­
czających. W przeszłości na jakość wód jeziora wpływ
miała nieczynna obecnie gorzelnia w Sulimierzu, której
zabudowania znajdują się na wschodnim brzegu jezio­
ra. W rejonie tym brzegi jeziora są zdewastowane. Je­
zioro nie zostało zagospodarowane pod względem re­
kreacyjnym. Reprezentuje typ rybacki linowo­
szczupakowy.
Jezioro Czernikowskie nie jest zbiornikiem zbyt głębokim ale o wodach podlegających uwarstwieniu
termiczno-gęstościowemu. Posiada jeden głęboczek zlokalizowany w rejonie północnym. W lecie
2006 roku wystąpiła pełna stratyfikacja termiczna wód tego jeziora. Jezioro położone jest w obniżeniu
terenu pomiędzy bezleśnymi wzniesieniami. W rejonie północnym brzegi są wysokie i strome.
Wzdłuż skarp rozciąga się szeroka, zadrzewiona platforma nadbrzeżna. Misa jeziorna ma kształt zbli­
żony do trójkąta równoramiennego, o podstawie zwróconej w kierunku północnym. Przebieg linii
brzegowej jest nieregularny. Występują niewielkie zatoczki.
Zlewnia całkowita jeziora Czernikowskiego o powierzchni 5,8 km2
jest jednocześnie jego zlewnią bezpośrednią. Obszar ten stanowi
zlewnię cząstkową jednego z dopływów jeziora Myśliborskiego.
Zlewnia jeziora Czernikowskiego jest użytkowana rolniczo, prze­
ważają grunty orne (ponad 60%). Jezioro Czernikowskie nie posiada
dopływów powierzchniowych. Odpływ wód następował w kierunku
północnym, do jeziora Golenickie-Dobropolskie. W roku 2006 ko­
ryto odpływu było zarośnięte i zamienione w lokalną podmokłość.
Mokradło to jest zasilane wodami z rowu opaskowego, który zbiera
wody drenarskie z pól położonych na wschód od jeziora Czernikow­
skiego.
Jezioro Czernikowskie nie jest odbiornikiem zanieczyszczeń
z punktowych zrzutów. Na wschodnim brzegu jeziora położona jest
miejscowość Czerników (340 mieszkańców). Gospodarka ściekowa tej wsi oparta jest na zbiornikach
bezodpływowych. W latach ubiegłych w Czernikowie funkcjonowało Państwowe Gospodarstwo Rol­
ne. Obiekty hodowlane tego gospodarstwa nie są obecnie użytkowane. Jezioro zostało zaliczone do
typu sandaczowego.
Jezioro Parnowskie jest zbiornikiem o kształcie nieregularnym. Można
wyróżnić dwie wyraźnie zaznaczone zatoki. Wody tego akwenu nie pod­
legają stratyfikacji termicznej. Jezioro posiada dwa niewielkie dopływy
i jeden odpływ o charakterze okresowym.
Powierzchnia zlewni całkowitej wynosi 3,80 km2, a powierzchnia zlewni
bezpośredniej jeziora 1,55 km2. Obszar ten włączony jest do sieci hydrogra­
ficznej rzeki Czerwona, która jest bezpośrednim dopływem Bałtyku. Użyt­
kowanie ziemi w zlewni bezpośredniej kształtuje się następująco: grunty
orne –77,5%, lasy – 7,7%, użytki zielone – 7,7%. Pod względem rybackim
jezioro zaliczane jest do typu sandaczowego.
99
100
Na północnym brzegu położona jest wieś Cieszyn. Wody opadowe z tej wsi spływają do zbiorników
ziemnych, a następnie poprzez zastawkę odprowadzane są do jeziora. Dawniej zbiorniki te służyły jako
odstojniki dla wód opadowych z terenów hodowli zarodowej bydła, zlikwidowanej w roku 1993.
Wspomniane wody opadowe były okresowo zanieczyszczane gnojowicą oraz odciekami z silosów. Na
północnym brzegu jeziora zlokalizowano pole namiotowe z wydzielonym kąpieliskiem. Ścieki bytowe
z pola namiotowego odprowadzane są do zbiornika bezodpływowego. Po zachodniej stronie jeziora,
w rejonie odpływu wód położona jest wieś Parnowo, która nie ma uregulowanej gospodarki ściekowej.
Jezioro Będgoszcz położone na Równinie
Pyrzyckiej jest zbiornikiem szczątkowym
wielkiego jeziora polodowcowego o powierzchni 72 km2 („Pramiedwie”). Powstało po sztucznym obniżeniu lustra wody, co miało miejsce około 230 lat temu.
Obecnie wokół jeziora Będgoszcz na terenach niegdyś zalanych wodą, rozciągają
się podmokłe łąki oraz nieużytki.
Jezioro Będgoszcz jest silnie rozczłonowane. Jego oś główna rozciąga się na kierunku NW – SE. Wzdłuż silnie rozwiniętej linii brzegowej rosną zwarte łany trzciny. Na brzegach rozwinęły się zarośla
wierzbowe.
Zlewnia całkowita jeziora Będgoszcz
o powierzchni 301,9 km2 rozciąga się na
zachód, północ i południe od jeziora.
Użytkowanie tego obszaru jest następujące: grunty orne stanowią 63%, użytki zielone – 16% oraz lasy - również 16%. W
latach ubiegłych znajdowały się tu liczne
hodowle zwierząt. Obecnie na tym terenie
zlokalizowano 2 fermy trzody chlewnej; w Liniach i Parsówku. W obu obiektach zastosowano technologię ściółkową. W zlewni całkowitej jeziora Będgoszcz funkcjonuje 7 oczyszczalni ścieków, jednak
gospodarka ściekowa na tym obszarze nadal wymaga uporządkowania. Cała zlewnia całkowita jeziora
Będgoszcz mieści się w obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenie związkami azotu ze
źródeł rolniczych (OSN nr 18).
Jezioro Będgoszcz jest zbiornikiem przepływowym. Głównymi dopływami są rzeka Krzekna i Kanał
Nieborowski. Ponadto jezioro zasilane jest wodami z licznych rowów melioracyjnych. Odpływ wód
następuje do jeziora Miedwie sztucznie wykopanym kanałem o nazwie Ostrowica.
Zlewnia bezpośrednia Będgoszczy zajmuje powierzchnię 13,3 km2. Użytki zielone zajmują 56% tego
obszaru, a grunty orne 38%.
Jezioro Będgoszcz nie jest odbiornikiem ścieków bytowych pochodzących z bezpośredniego zrzutu.
Na zachód od jeziora, w niewielkiej odległości od brzegów położone są zabudowania 2 wsi: Będgoszcz i Chabówko (łącznie 150 mieszkańców). Obie miejscowości nie są skanalizowane.
Na stan wód jeziora w głównej mierze wpływają zanieczyszczenia wprowadzane przez Kanał Nieborowski i Krzeknę. Istotne znaczenie mają również ładunki zanieczyszczeń z lat ubiegłych zdeponowane w osadach jeziora.
Jezioro jest użytkowane rekreacyjnie – głównie przez wędkarzy. Nad zatoką w północnej części jeziora (rejon miejscowości Będgoszcz) zlokalizowano osiedle rekreacyjne, powstałe na bazie 2 zakładowych ośrodków campingowych. Jezioro zostało zaliczone do typu sandaczowego. Z jeziora odławiany
jest głównie leszcz, a także węgorz, szczupak, lin, sandacz, okoń i płoć.
100
101
Położone w kotlinie jezioro Wąso­
sze jest zbiornikiem długim, wą­
skim i niezbyt głębokim. Linia
brzegowa jeziora jest mało urozma­
icona, a dno dość wyrównane z
niewielkimi lokalnymi zagłębie­
niami. Misa jeziorna posiada prze­
wężenie, które dzieli ją na dwie czę­
ści: północną i południową. Basen
północny ma powierzchnię większą
i jest głębszy. Wody w basenie pół­
nocnym okresowo ulegają niepełnej
stratyfikacji termicznej, natomiast w
basenie południowym są polimik­
tyczne. Przez jezioro przepływa
rzeka Wąsawa, I-rzędowy dopływ
rzeki Drawy. Jezioro Wąsosze pod
względem rybackim zaliczane jest
do typu leszczowego.
Powierzchnia zlewni całkowitej je­
ziora Wąsosze wynosi 99,5 km2,
a zlewni bezpośredniej 4,3 km2.
W bezpośrednim otoczeniu jeziora
przeważają lasy. Teren zlewni jezio­
ra Wąsosze jest pofałdowany z licz­
nymi wzniesieniami i kotlinami.
Jezioro Wąsosze jest pośrednim od­
biornikiem ścieków z oczyszczalni
wiejskiej w Wierzchowie (1500
mieszkańców).
Na jakość wód jeziora również mają
wpływ zanieczyszczenia obszarowe
z rejonu północnego gdzie położona
jest wieś Bobrowo (360 mieszkań­
ców). Wody jeziora nie są intensywnie eksploatowane pod względem turystycznym. W miejscowości
Wąsosz znajduje się ośrodek wczasowy oddalony od jeziora o około 800 metrów.
Jezioro Morzycko posiada nieregularny kształt,
w którym można wyróżnić część centralną z
dwoma zatokami: północno-zachodnią i połu­
dniową. Wody jeziora podlegają pełnej stratyfi­
kacji termicznej. Centralną część jeziora charak­
teryzują gwałtowne spadki głębokości i liczne
przegłębienia. W rejonie głęboczka o maksymal­
nej głębokości dno jeziora położone jest na kryp­
todepresji.
Zlewnia całkowita to obszar o powierzchni 66
km2. Grunty orne stanowią około 57%, a lasy
około 25%. Przez jezioro przepływa rzeka Słu­
bia. Rzeka ta wypływa z jeziora Białęgi, a przed
ujściem do jeziora Morzycko przepływa przez
jezioro Narost oraz 3 niewielkie jeziorka Witnic­
kie. Na trasie przepływu rzeka jest zasilana wo­
101
102
dami z rowów melioracyjnych oraz z drenażu pól.
Zlewnia bezpośrednia posiada stosunkowo niewielką powierzchnię – 6,38 km2. Struktura użytkowania
jest następująca: 63,2% – grunty orne, 17,6% – teren zurbanizowany, 14,7% – lasy. Na zachodnim
brzegu jeziora położone jest miasto Moryń (1600 mieszkańców). Ścieki bytowe z tego miasta są
oczyszczane na oczyszczalni komunalnej i odprowadzane do Słubi, poniżej jej wypływu z jeziora.
Z terenu miasta (z obrębu jednej ulicy) do jeziora poprzez odstojnik odprowadzane są wody deszczowe. Na brzegu wschodnim jeziora znajdują się: wieś Gądno, ośrodki wypoczynkowe oraz osiedla
domków letniskowych. Również na północnej skarpie jeziora posadowiono osiedle letniskowe. Nad
zachodnią zatoką położona jest zaniedbana wieś Przyjezierze. Gospodarka ściekowa w osadach letniskowych oraz we wsiach Przyjezierze i Gądno oparta jest na zbiornikach wybieralnych.
Oprócz dopływu wód deszczowych (do południowej zatoki) jezioro Morzycko nie posiada punktowych źródeł zanieczyszczeń. W zlewni tego jeziora punktowym zrzutem zanieczyszczeń o pośrednim
oddziaływaniu na wody jeziorek Witnickich jest oczyszczalnia wiejska w Witnicy. Na jakość wód jeziora wpływ mają zanieczyszczenia obszarowe ze zlewni bezpośredniej oraz dopływ zanieczyszczeń
wprowadzanych wraz z wodami rzeki Słubi.
Jezioro jest intensywnie użytkowane pod względem rekreacyjnym. Akwen ten jest bardzo atrakcyjny
dla turystów – amatorów nurkowania.
Morzycko reprezentuje typ jeziora sielawowego. Gospodarkę rybacką na jeziorze prowadzi Polski
Związek Rybacki.
Podsumowanie
Na podstawie wyników badań prowadzonych latach 2006–2007 stwierdzono utrzymującą się tendencję poprawy jakości wód jezior. Wśród 13 analizowanych pod tym względem jezior – w 8 stwierdzono
poprawę.
Od wielu lat główną przyczyną niezadowalającej jakości wód jeziorowych w województwie zachodniopomorskim jest ich nadmierna żyzność czyli eutrofia. Proces eutrofizacji jest wynikiem nadmiernych koncentracji związków biogennych.
Nadmierne koncentracje substancji biogennych (azotu, fosforu lub obu tych pierwiastków) stwierdzono w wodach 47% jezior badanych w latach 2000–2007. Nadmierne ilości związków biogennych występują głównie w jeziorach płytkich. Najwyższe stężenia stwierdzono w wodach jezior przymorskich.
W latach 2000–2007 spośród 28 jezior o wysokiej zawartości azotu 17 jezior to akweny bardzo płytkie
(o głębokości średniej nie przekraczającej 3 m) oraz 10 jezior o głębokości średniej nie przekraczającej 6 m. Jedynie 1 jezioro reprezentowało zbiorniki głębsze, tzn. o głębokości średniej powyżej 10 m.
Wśród 26 jezior o wysokiej zawartości fosforu jedynie 2 jeziora reprezentują zbiorniki głębsze, a płytkie
i bardzo płytkie odpowiednio – 9 jezior i 15 jezior.
Jednym z przejawów procesu eutrofizacji są intensywne zakwity fitoplanktonu. Zakwity wystąpiły
w 12 jeziorach spośród 15 badanych w latach 2006–2007. Wśród nich przeważały zbiorniki, w których latem dominowały sinice. Zjawisko to poważnie ogranicza użytkowanie wód takich jezior.
102
103
V.4. ZALEW SZCZECIŃSKI I ZATOKA POMORSKA
Szczeciński Lagoon and Pomeranian Bay
Zalew Szczeciński jest rozległym zbiornikiem przymorskim o powierzchni wynoszącej 687 km2
i średniej głębokości 3,8 m. Akwen ten charakteryzuje specyficzna hydrochemia wód, która kształtuje
się pod wpływem dopływu wód śródlądowych i wymiany wód z morzem. Napływ wód z Bałtyku uza­
leżniony jest od kierunku i szybkości wiatru, stanu morza, ciśnienia atmosferycznego i poziomu wody
w Zalewie. Objętość wód Zalewu Szczecińskiego wynosi 2,58 km3, a ich wymiana odbywa się prze­
ciętnie 6-7 razy w roku.
Zalew Szczeciński składa się z dwóch części: Zalewu Małego (część zachodnia) i Zalewu Wielkiego
(część wschodnia), w których stosunki hydrochemiczne kształtują się w różny sposób. Zalew Mały
jest oddzielony mieliznami od Zalewu Wielkiego. Z tego powodu wymiana wody w tej części akwenu
odbywa się z mniejszą dynamiką niż w Zalewie Wielkim, który charakteryzuje się dużą zmiennością
zasolenia wód. Przez Wielki Zalew przebiega tor wodny prowadzący ze Świnoujścia do Szczecina,
który wywiera bardzo istotny wpływ na intensywność wymiany wód pomiędzy Wielkim Zalewem
i Zatoką Pomorską. Przeciętne głębokości stale pogłębianego toru wynoszą około 10-11 m, a jego dłu­
gość w obrębie Zalewu – 20 km.
Głównym dopływem Zalewu jest Odra. Zlewnia tej rzeki stanowi 1/3 powierzchni Polski (około
119 000 km2). Pozostałe znaczące dopływy to Gowienica, Piana, Świniec, Wkra, Wołczenica i Zarow.
Ze zlewni bezpośredniej do Zalewu odprowadzane są wody z polderów melioracyjnych. Największe
obszary zmeliorowane znajdują się w rejonie Czarnocina (wschodni brzeg) i w rejonie Warnołęki (po­
łudniowy brzeg). Odpływ wód odbywa się trzema cieśninami; Świną wraz z kanałem Piastowskim
i Dziwną do Zatoki Pomorskiej oraz Pianą do Zalewu Greiswaldzkiego. Zalew Szczeciński spełnia ro­
lę zbiornika buforowego chroniącego wody Zatoki Pomorskiej przed wpływem zanieczyszczeń wno­
szonych ze zlewni Odry. Ocena stopnia redukcji zanieczyszczeń jaka następuje w Zalewie jest zada­
niem bardzo trudnym ze względu na występujące tutaj skomplikowane warunki mieszania się i wymia­
ny wód.
Granica państwowa pomiędzy Niemcami i Polską przebiega z północy na południe i dzieli Zalew
Szczeciński na dwie części: zachodnią – niemiecką (Mały Zalew) i wschodnią – polską (Wielki Za­
lew). Pod względem administracyjnym obszar Wielkiego Zalewu (o powierzchni 410 km2) podzielony
jest pomiędzy gminy: Świnoujście, Międzyzdroje, Wolin, Stepnicę, Trzebież i Nowe Warpno.
Zalew Szczeciński posiada olbrzymie znaczenie dla regionu. Jest to akwen o wysokiej wydajności ry­
backiej. Roczne połowy rzędu 3 tysięcy ton stanowią liczącą się pozycję w skali województwa. Na
przybrzeżnych obszarach występują cenne surowce mineralne, solanki, gaz ziemny i niewielkie ilości
ropy naftowej. Szczególny wpływ na ten akwen wywiera gospodarka morska, ze względu na istnieją­
cy na jego obszarze zespół portowy Szczecin-Świnoujście.
Na obecny stan wód Zalewu wpływają zarówno zanieczyszczenia skumulowane w osadach dennych,
jak i stały dopływ zanieczyszczeń ze zlewni. Wody rzek wnoszą zanieczyszczenia komunalne, prze­
mysłowe oraz pochodzące ze spływu powierzchniowego. W ujściowym odcinku Odry odprowadzane
są ścieki ze Szczecina, Polic oraz Zakładów Chemicznych „Police”. Istotny problem dla regionu sta­
nowi składowanie refulatów.
Badania Zalewu Szczecińskiego prowadzone są od 1960 roku w ramach współpracy polsko­
niemieckiej. Współpraca służb ochrony środowiska obu krajów, pomimo zaistniałych przemian poli­
tycznych i zmian organizacyjnych, trwa do dnia dzisiejszego. W ponad 40-letnim okresie badawczym
zgromadzono bogaty materiał umożliwiający dokonanie oceny jakości wód w tym okresie. Na obsza­
rze Zalewu Wielkiego (6 stanowisk badawczych) badania jakości wód prowadził Wojewódzki Inspek­
torat Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Szczecinie, a w obrębie Małego Zalewu (również 6 stanowisk)–
Państwowy Urząd Ochrony Środowiska i Przyrody (STAUN) w Stralsundzie. Badania do roku 2006
wykonywane były w sezonie wegetacyjnym: od kwietnia do listopada (8 razy w roku), a próbki do ba­
dań pobierane są z warstwy powierzchniowej i przydennej.
Lokalizację punktów poboru prób w obu częściach Zalewu przedstawiono na Mapie V.4.1.
103
104
Mapa V.4.1. Stanowiska pomiarowo-badawcze na Zalewie Szczecińskim i Zatoce Pomorskiej
Hydrochemia wód Zalewu Wielkiego w roku 2006 kształtowała się głównie pod wpływem wód śródlądowych. Średnie roczne zasolenie warstwy powierzchniowej wyniosło 1,0 0/00, a warstwy przydennej 1,6 0/00 (Rysunek V.4.1). Zakres wartości zasolenia w roku 2006 wynosił od 0,0 do 6,1 0/00.
Rysunek V.4.1. Średnie wartości zasolenia wód Zalewu Wielkiego
O
/ OO
10,0
9,0
8,0
7,0
powierzchnia
6,0
dno
5,0
4,0
3,0
2,0
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
0,0
1992
1,0
Maksymalne zasolenie wód w tej części Zalewu stwierdzono w sierpniu na stanowisku położonym
przy połączeniu z Kanałem Piastowskim (napływ wód morskich), a minimalne wartości wystąpiły
w miesiącach wiosennych i letnich na stanowiskach znajdujących się w rejonie najsilniejszego wpływu wód Odry.
Wody Małego Zalewu, podobnie jak to obserwowano w latach ubiegłych, również w roku 2006 nie wykazywały zróżnicowania zasolenia pomiędzy warstwą powierzchniową i przydenną. Średnia wartość zasolenia w obu warstwach (powierzchniowej i przydennej) wyniosła 1,5 0/00.
104
105
W 2006 roku przeciętne natlenienie wód kształtowało się na zadawalającym poziomie. W obu war­
stwach pomiarowych: powierzchniowej i przydennej nie stwierdzono wartości średnich niższych od
8 mg O2/l. (Rysunek V.4.2). Jednak stan natlenienia wód podobnie jak w poprzednich latach wykazy­
wał znaczną zmienność sezonową i przestrzenną. Nasycenie tlenem w warstwie powierzchniowej wód
Zalewu Małego oscylowało na poziomie 91,1 – 164%, a wód Zalewu Wielkiego 60,8 – 151,3%. Dla
warstwy przydennej wartości te kształtowały się odpowiednio w zakresie: 53,1 – 133% oraz 13 –
122,7%.
Rysunek V.4.2. Średnie wartości stężeń tlenu rozpuszczonego w wodach Zalewu Wielkiego
mg O2 /l
14
12
10
8
6
4
2005
dno
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
0
powierzchnia
2006
2
Największe deficyty tlenu w obrębie Zalewu Wielkiego wystąpiły w lipcu w rynnie toru wodnego (na głębo­
kości poniżej 10 metrów). Na stanowiskach zlokalizowanych w rejonie spływu wód odrzańskich, w war­
stwie przydennej odnotowano wielkości rzędu 1,2-1,8 mg O2/l, co odpowiadało nasyceniu tlenem 13­
19%. W wodach przydennych Zalewu Małego najniższe nasycenie tlenem stwierdzono w czerwcu
w rejonie ujścia rzeki Wkry – 53%.
Zasobność wód Zalewu w związki biogenne w roku 2006 wzrosła (Rysunki V.4.3. i V.4.4.). Wzrost
koncentracji związków fosforu zaobserwowano w obu częściach Zalewu Szczecińskiego. Maksymal­
ne wartości (powyżej 0,700 mg P/l) stwierdzono latem w wodach Zalewu Małego.
Rysunek V.4.3. Średnie wartości stężeń fosforu ogólnego w wodach Zalewu Wielkiego
mg P/l
0,40
0,36
0,32
0,28
0,24
0,20
0,16
0,12
0,08
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
0,00
1992
0,04
W wodach Zalewu wielkiego stwierdzono znacznie wyższe stężenia azotu ogólnego niż w Zalewie
Małym. Maksymalne wartości występowały w kwietniu, co obserwowano w każdym badanym roku
(kwiecień: 3,7-6,3 mg N/l; pozostałe miesiące: 0,94-3,2 mg N/l).
105
106
Rysunek V.4.4. Wartości średnie stężeń azotu ogólnego w wodach Zalewu Wielkiego
mg N/l
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
0,00
1992
0,50
Intensywność zakwitów fitoplanktonu jest odzwierciedlana koncentracją chlorofilu „a”. Intensywne
zakwity fitoplanktonu są również przyczyną wzrostu pH wody. Zakres wartości odczynu wody mieścił
się w przedziałach: dla Zalewu Małego 7,9-9,3 pH, dla Zalewu Wielkiego 7,6-9,3 pH. W Zalewie Małym najsilniejsze zakwity wystąpiły w sierpniu i wrześniu, a w obrębie Wielkiego Zalewu stwierdzono
kilka kulminacji rozwoju glonów: w kwietniu, czerwcu i sierpniu. Najniższe wartości tego wskaźnika
w obu częściach Zalewu wystąpiły w październiku i listopadzie. W roku 2006 odnotowano ponownie
bardzo wysoką koncentrację chlorofilu „a” (stanowisko F), co miało wpływ na przeźroczystość wód
(Rysunek V.4.5 i V.4.6).
Rysunek V.4.5. Wartości średnie stężeń chlorofilu „a” w wodach Zalewu Wielkiego
3
mg/m
200
180
160
140
120
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
wartość średnia
1992
100
80
60
40
20
0
wartość maksymalna
Ogólnie w roku 2006 przeźroczystość wód nie odbiegała od wartości obserwowanych w wieloleciu.
W Zalewie Małym wyniki pomiarów mieściły się w przedziale 0,4-1,5 m., a w Zalewie Wielkim
w przedziale 0,5-2,0 m.
106
107
Rysunek V.4.6. Przezroczystość wód Zalewu Wielkiego w latach 1992–2006
4,0
3,5
wart ość maksymalna
wart ość minimalna
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
0,0
1992
0,5
Podobnie jak w latach ubiegłych, również w roku 2006 nie stwierdzono przekroczeń normatywów dla
metali ciężkich oraz aluminium i arsenu. Wyniki pomiarów stężeń fenoli lotnych odpowiadały stęże­
niom równym lub mniejszym od granicy oznaczalności.
Fotografia V.4.1.Turystyka żeglarska na Zalewie Szczecińskim (fot. Laboratorium WIOŚ Szczecin)
Zatoka Pomorska – wyniki badania w roku 2006
Zatoka Pomorska, stanowi część estuarium Odry. Jest akwenem charakteryzującym się zmiennymi
warunkami hydrochemicznymi, wywoływanymi wzajemnym oddziaływaniem wód morskich i śródlą­
dowych.
W ramach współpracy polsko-niemieckiej na wodach granicznych, wody Zatoki Pomorskiej badane są
od 1970 r. przez dwa laboratoria badawcze (laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Śro­
dowiska w Szczecinie i Państwowego Urzędu Środowiska i Przyrody w Stralsundzie). Badaniami objęta jest strefa przybrzeżna (do odległości 4,5 Mm od brzegu), o stosunkowo płytkich wodach szelfo­
wych, wykazujących dużą podatność na eutrofizację. Badania prowadzono na 4 stanowiskach zlokali­
zowanych wzdłuż granicy polsko-niemieckiej, z warstwy powierzchniowej i z warstwy przydennej,
w okresie od kwietnia do listopada.
107
108
W 2006 roku średnie zasolenie warstwy powierzchniowej Zatoki Pomorskiej (obliczone dla wszystkich stanowisk) wyniosło 6,20/00, a warstwy przydennej 7,30/00. Poziom zasolenia nie przekroczył wartości obserwowanych w wieloleciu (Rysunek V.4.7).
Rysunek V.4.7. Średnie wartości zasolenia wód Zatoki Pomorskiej
%o
10
9
8
7
6
5
4
3
2
powierzchnia
dno
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1992
0
1993
1
Stan natlenienia wód był skorelowany z zakwitami fitoplanktonu. W czasie intensywnych zakwitów
obserwowano przesycenie wód tlenem, a po załamaniu zakwitu i uruchomieniu procesów mineralizacji obumarłej biomasy – deficyty tlenowe. W roku 2006 maksymalny wynik pomiaru zarejestrowano
w kwietniu (125% warstwa powierzchniowa i 126% warstwa przydenna). Natomiast największy deficyt tlenu zarejestrowano w warstwie powierzchniowej na stanowisku II w czerwcu – 87% (8,1
mgO2/l), a w warstwie przydennej na stanowisku IV w sierpniu – 19% (1,7 mgO2/l).
Poziom średniego stężenia tlenu w wodach Zatoki Pomorskiej w obu warstwach pomiarowych jest
nadal zadawalający. Wyniki pomiarów średnich stężeń tlenu w latach 1992–2006 przedstawiono na
rysunku V.4.8.
Rysunek V.4.8. Średnie wartości stężeń tlenu w wodach Zatoki Pomorskiej
mg O2 /l
14
12
10
8
6
4
2006
2005
2004
2003
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
0
2002
warstwa powierzchniowa
warstwa przydenna
2
Podobnie jak w przypadku wód Zalewu Szczecińskiego, w wodach Zatoki Pomorskiej stwierdzono
wzrost zawartości związków biogennych. Potwierdza to tezę, że eutrofizacja wód Zatoki Pomorskiej
jest powodowana napływem żyznych wód z Zalewu. Pomimo obserwowanego od 3 lat wzrostu koncentracji azotu ogólnego i wzrostu zawartości fosforu ogólnego w 2006 roku nie zaobserwowano
zwiększenia intensywności zakwitów fitoplanktonu.
108
109
Zmiany średnich stężeń azotu ogólnego i fosforu ogólnego w latach 1992–2006 przedstawiono na ry­
sunkach V.4.9. i V.4.10.
Rysunek V.4.9. Średnie wartości stężeń fosforu ogólnego w wodach Zatoki Pomorskiej
mg P/l
0,20
0,18
0,16
0,14
0,12
0,10
0,08
0,06
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
0,00
1992
0,04
0,02
Rysunek V.4.10. Średnie wartości stężeń azotu ogólnego w wodach Zatoki Pomorskiej
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
2,4
2,2
2,0
1,8
1,6
1,4
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
1992
mg N/l
Fotografia V.4.2.Tor wodny na Zatoce Pomorskiej (fot .Laboratorium WIOŚ Szczecin)
109
110
Średnia zawartość chlorofilu „a” utrzymuje się na poziomie z lat 2004 i 2005 (Rysunek V.4.11).
Rysunek V.4.11.Wartości średnie stężeń chlorofilu „a” w wodach Zatoki Pomorskiej
3
mg/m
80
70
wartości maksymalna
wartość średnia
60
50
40
30
20
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1992
0
1993
10
Przeźroczystość wód nie uległa obniżeniu i kształtowała się na poziomie z lat 2001- 2004 (Rysunek
V.4.12).
Rysunek V.4.12. Średnie i maksymalne wartości przezroczystości wód Zatoki Pomorskiej
m
8,0
wartości
minimalne
wartości
maksymalne
wartości średnie
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
0,0
1992
1,0
Ocena stopnia eutrofizacji wód Zalewu Wielkiego i Zatoki Pomorskiej
W oparciu o wyniki badań uzyskane w latach 2006–2007 oszacowano również stopień zanieczyszczenia wód Zalewu Wielkiego i Zatoki Pomorskiej azotanami, a także dokonano analizy stopnia zeutrofizowania tych wód. Stopień zanieczyszczenia wód Zalewu oraz Zatoki azotanami określono w oparciu
o wartości normatywne zamieszczone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002
r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł
rolniczych. Dla wód Zatoki Pomorskiej zastosowano kryteria dla morskich wód przybrzeżnych, natomiast na dla Zalewu Wielkiego oceny stopnia eutrofizacji wód dokonano w oparciu o kryteria dla
morskich wód wewnętrznych.
Przeprowadzona analiza pozwala na stwierdzenie, że wody Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej są zeutrofizowane. Świadczą o tym przekroczenia wartości normatywnych dla chlorofilu „a”
i przezroczystości wody w Zalewie i zawartości chlorofilu „a” w Zatoce(Tabela V.4.1 i V.4.2). Parametry te należy uznać za najważniejsze w ocenie intensywności eutrofizacji tych wód.
110
111
Tabela V.4.1. Średnie wartości parametrów eutrofizacji wód Zalewu Wielkiego
Wskaźnik
Fosfor ogólny
Azot ogólny
Azot azotano­
wy
Chlorofil
Przezroczystość
Wartości graniczne
B
C
D
E
F
H
>0,300 mg P/l
>7 mg N/l
0,198
1,91
0,239
2,01
0,244
2,28
0,221
2,58
0,243
2,20
0,243
1,80
>2,2 mg N-NO3/l
0,92
0,80
1,03
1,32
0,90
0,64
>50 µg/l
<4 m
47,9
46,9
41,5
24,2
61,6
52,9
Tabela V.4.2. Średnie wartości parametrów eutrofizacji wód Zatoki Pomorskiej
Wartości graniczne
Wskaźnik
Fosfor ogólny
Azot ogólny
Azot azotanowy
Chlorofil
Przezroczystość
>0,100 mg P/l
>4,0 mg N/l
>1,8 mg N-NO3/l
>10 µg/l
<2 m
Stanowisko
I
Stanowisko
II
Stanowisko
III
Stanowisko
IV
0,060
0,71
0,21
14,4
2,2
0,060
0,74
0,19
16,2
2,3
0,050
0,62
0,10
13,1
2,6
0,050
0,58
0,13
9,8
2,8
Stan sanitarny na kąpieliskach Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej
Ze względu na utrzymujące się zanieczyszczenia mikrobiologiczne, w sezonie letnim 2007 roku, Pań­
stwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny wprowadził krótkotrwały (kilkudniowy) zakaz kąpieli na
plaży w Międzyzdrojach oraz nad Zalewem Szczecińskim w Stepnicy, a także długotrwały zakaz ką­
pieli na plażach położonych nad Zalewem Szczecińskim w miejscowościach: Trzebież oraz Czarno­
cin.
Podsumowanie
Jakość wód Zatoki Pomorskiej kształtowana jest przez zeutrofizowane wody Zalewu Szczecińskiego,
natomiast wody Zalewu Szczecińskiego znajdują się pod silnym wpływem zanieczyszczeń wnoszo­
nych przez Odrę.
Ocena eutrofizacji wód polskiej części Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej dokonana w opar­
ciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie kryteriów wyzna­
czania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych wykazała przekro­
czenie wartości granicznych dla koncentracji chlorofilu „a” na obu akwenach i przezroczystości wód
w Zalewie. W zeutrofizowanych wodach Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej w warstwach
powierzchniowych obserwowane jest przesycenie wód tlenem skorelowane z nadmiernym rozwojem
fitoplanktonu. Silne deficyty tlenowe w warstwach przydennych występują w miesiącach letnich na
stanowiskach najgłębszych na danym akwenie; w Zalewie Szczecińskim w rynnie toru wodnego (głę­
bokość > 10 m), a w Zatoce Pomorskiej na stanowisku IV (głębokość około 15 m).
Do obu omawianych akwenów następuje dopływ ścieków bytowych (nieoczyszczonych lub niedosta­
tecznie oczyszczanych) ze stosunkowo niewielkich źródeł zanieczyszczeń, które powodują lokalne
skażenia bakteriami typu kałowego, co jest przyczyną zamykania kąpielisk przez Państwową Inspek­
cję Sanitarną. W najbliższych latach można się spodziewać poprawy jakości wód Zalewu i Zatoki,
gdyż w fazie końcowej realizacji są długoczekiwane inwestycje dotyczące kompleksowego uporząd­
kowania gospodarki ściekowej Szczecina.
Badania wód przejściowych i przybrzeżnych
Proces wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej stawia nowe wymogi przed monitoringiem i oceną
jakości wód powierzchniowych. Podstawą oceny jakości wód zgodnie z RDW jest ocena ekologiczna,
którą można wykonać dla określonego typu wód. Dla wód powierzchniowych wydzielono typy i jed­
nolite części wód. Wśród wód powierzchniowych wyróżniono wody przejściowe i przybrzeżne.
111
112
Według RDW:
− wody przejściowe oznaczają części wód powierzchniowych w obszarach ujść rzek, które są częściowo zasolone na skutek bliskości wód przybrzeżnych, ale które są pod znacznym wpływem dopływów wód słodkich,
− wody przybrzeżne oznaczają wody powierzchniowe po lądowej stronie linii, której każdy punkt znajduje
się w odległości jednej mili morskiej po morskiej stronie od najbliższego punktu linii bazowej, od której
mierzona jest szerokość wód terytorialnych, rozciągające się, gdzie stosowne, aż do zewnętrznej granicy
wód przejściowych,
− jednolita część wód powierzchniowych oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki
jak: jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub
pas wód przybrzeżnych.
Ponieważ ocenę jakości wód należy przeprowadzić dla każdej jednolitej części wód, Polska jako kraj
należący do Wspólnoty Europejskiej, musiała w określonym czasie wyróżnić typy wód powierzchniowych i wydzielić jednolite części wód.
Sumaryczna długość jednolitych części wód przybrzeżnych w dorzeczu Odry wynosi 199,1 km, co
stanowi 45,3 % długości granicy morskiej w Polsce, wynoszącej 440 km. Na obszarze Dorzecza Odry
wydzielono 2 typy i 4 jednolite części wód przejściowych oraz 2 typy i 5 jednolitych części wód przybrzeżnych.
Typy wód przybrzeżnych w obszarze naszego województwa to: CWII- otwarte wybrzeże z klifami
i substratem piaszczystym, CWIII - otwarte wybrzeże z klifami i substratem piaszczystym z brzegiem
wydmowym. Natomiast typy wód przejściowych to: TWI - lagunowy z substratem mułowym i piaszczystym, TWV- ujściowy z substratem piaszczystym.
Ramowa Dyrektywa Wodna nakłada także na państwa Wspólnoty obowiązek utworzenia sieci monitoringowej składającej się z trzech rodzajów monitoringu: diagnostycznego (mającego na celu dostarczenie informacji dla tworzenia programów monitoringu oraz oceny długofalowych zmian), operacyjnego (ustalenia stanu wód uznanych za zagrożone oraz oceny zachodzących zmian jako skutku podjętych programów działań) oraz badawczego (m.in. w celu określenia czynników wywołujących zagrożenie niespełnienia celów środowiskowych).
Na lata 2007–2009 powstał program monitoringu wód powierzchniowych w Polsce, oparty o zasady
określone przez RDW. Częścią tego programu jest program monitoringu wód w dorzeczu Odry. Rok
2007 był pierwszym rokiem badań w ramach nowego systemu monitoringu. Z powodu braku metod
oceny, będących nadal w trakcie opracowywania, jakość wód przejściowych i przybrzeżnych w świetle RDW przedstawiona zostanie w kolejnym raporcie.
Na mapie V.4.2. przedstawiono lokalizację punktów pomiarowych, typologię i jednolite części wód.
112
Mapa V.4.2. Lokalizacja punktów pomiarowo – Kontrolnych na jednolitych częściach wód przejściowych i przybrzeżnych
113
113
114
V.5. WODY PODZIEMNE
Groundwaters
Wody podziemne są jednym z ważniejszych bogactw naturalnych decydujących o rozwoju regionu.
Ilość wód podziemnych na danym obszarze zależy od charakteru budowy geologicznej oraz rodzaju
skał i osadów. Na niektórych obszarach o odpowiedniej budowie geologicznej, gdzie występują duże
zasoby żwirów oraz utworów piaszczysto- żwirowych, mogą wykształcić się podziemne „zbiorniki”
wodne. Na obszarze województwa znajduje się (w całości lub w części) 11 Głównych Zbiorników
Wód Podziemnych, które stanowią główne źródło zaopatrzenia w wodę pitną. Wykorzystywane są
przede wszystkim wody porowe, znajdujące się w osadach czwartorzędowych. Uproszczoną charakterystykę tych zbiorników podano poniżej.
Numer
zbiornika
Nazwa zbiornika
Wiek
Typ
zbiornika
Średnia głęb.
ujęć [m]
102
Zbiornik dolinny i międzymorenowy Wyspy Wolin
Q
Porowy
35
118
Zbiornik międzymorenowy Polanów
Q
Porowy
10-50
120
Zbiornik międzymorenowy Bobolice
Q
Porowy
40
122
Dolina kopalna Szczecin
Q
Porowy
60
123
Zbiornik międzymorenowy Stargard – Goleniów
Q
Porowy
45
125
Zbiornik międzymorenowy Wałcz – Piła
Q
Porowy
65
126
Zbiornik międzymorenowy i trzeciorzędowy Szczecinek
Q-Ng
Porowy
90
127
Subzbiornik Tr Złotów – Piła – Strzelce Kraj.
Ng
Porowy
100
134
Zbiornik międzymorenowy i trzeciorzędowy Dębno
Q,Ng
Porowy
55
135
Zbiornik sandrowo-międzymorenowy Barlinek
Q
Porowy
50
136
Zbiornik międzymorenowy Dobiegniew
Q
Porowy
50
Monitoring jakości wód podziemnych jest częścią Państwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Na poziomie krajowym badania wykonywane są corocznie od 1991 roku przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG) w Warszawie.
Wyniki oceny jakości wód podziemnych w województwie zachodniopomorskim z lat 2004–2007 zestawiono w tabeli V.5.1. Lokalizację punktów poboru prób w latach 2006 i 2007 przedstawiono na mapach:
V.5.1, V.5.2.
Od roku 2004 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie prowadzi badania wód podziemnych na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego (zlewnia Płoni).
Fotografia V.5.1 Piezometry –otwory badawcze o niewielkiej średnicy służące do pomiaru poziomu
swobodnego zwierciadła wody umożliwiające pobór próbek do badań chemicznych
(autor: Piotr Fuszara PIG o/Szczecin)
114
Koszalin
Dobrzany
Stargard Szczeciński
250
20
295
21
Łobez
23298
299
Choszczno-Wardyń
22
296
Świnoujście
249
19
Łobez
Choszczno
Stargard Szczeciński
Dobrzany
Świnoujście
Płoty
Nowe Warpno
Lisowo-2
Płoty
Szczecinek
Brzózki
Spore-4
Szczecinek
Szczecinek
17222
18223
15
Spore-3
Lisowo-1
210
14
16
208
209
13
Kołbrzeg
Koszalin
Szczecinek
ko
Karlino
Spore-2
199
9
Turowo
Karlino
bia
Szczecinek
197
8
Bobolice
Spore-1
196
7
Bobolice
Polanów
Biały Bór
195
6
Polanów
Połczyn
Biały Bór
194
5
Połczyn-Zdrój
Rymań
Białogard
Bogucino
190
4
Bukowo
Czarnowęsy
11202
12206 207
189
3
łogardzki
MD
MD
MD
MD
stargardzki
MD
choszczeński
stargardzki
stargardzki
m.n.p.p.
policki
gryficki
gryficki
szczecinecki
szczecinecki
szczecinecki
MD
szczecinecki
szczecinecki
kołobrzeski
koszaliński
szczecinecki
białogardzkiMD
koszaliński
koszaliński
świdwiński
łobrzeski
MK
MK
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MK
MK
MK
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
J1
Q
Q+TrM
Q
TrM
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
8
G
W
W
W
G
G
W
W
W
W
W
W
G
G
G
W
G
W
G
G
G
G
G
7
7
2
3
8
8
28
28
28
28
28
9
9
9
28
9
9
9
102
120
126
120
126
120
103
126
126
10
II
III
IV
U
IV
II
III
III
III
III
III
III
III
III
II
U
III
III
IU
I
IV
II
V
11
U
U
III
III
U
IV
II
II
II
II
II
III
II
II
III
II
U
II
II
II
II
II
U
12
U
III
U
II
IV
I
III
III
II
III
II
II
III
III
II
III
III
III
U
IV
U
U
13
U
III
Ca,Mn
Fe
4
SiO2, Ca,
HCO3
Mn
Mn, Fe
U NH
III
IV
II
III
III
III
III
II
II
Fe
Na, NH4,
Fe
Fe
Fe
Fe
Fe
NO2
Fe
Fe
Fe
Fe
16
III MnMn, NO2
Ca
15
IV
II
III
V
III
U
II
U
U
U
14
Cl, Mn
NO2
17
Mn, Fe
<0.01
0,08
0,19
0,02
0,06
0,04
0,06
0,08
0,05
0,05
1,37
0,2
<0.01
2,48
0,07
0,05
10,3
19
115
Mn
Cl, Mn,
Na, NH4,
Fe, NNH4
Mn,Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn
Mn, Fe
Mn
Mn
Mn, Fe
Mn, Fe
18
(7)
10
186
2
Rodzaj monitoringu (1)
7
Stratygrafia ujętego po­
ziomu wodonośnego
Q
Typ wód (2)
6
JCWPd (3)
MK
GZWP (4)
5
2004
szczecinecki
2005
4
2006
Grzmiąca
2007
3
w klasie III
Wielanowo
w klasie IV
2
Powiat
w klasie V
185
Gmina
Wskaźniki przekraczają­
ce normy dla wód prze­
znaczonych do spożycia
w 2007 roku (6)
1
Miejscowość
Zawartość azotanów w
2007 roku (mg NO3/dm3)
1
Nr punktu w monitorin­
gu krajowym
Lp.
Tabela V.5.1. Zestawienie punktów monitoringu wód podziemnych i wyniki oceny jakości wód podziemnych badanych w latach 2004–2007
115
791
43
116
790
42
784
36
789
536
35
41
475
34
788
471
33
40
469
32
787
468
31
39
384
30
785
383
29
786
382
28
38
377
27
Mostno
Góralice-3
Góralice-2
Góralice-1
Borzym
Kania
Żółwia Błoć
Rogozina
Głazów
Złocieniec
Sławno
Dębsko
Drawsko Pomorskie
Malechowo
Jezierzany
Świeszyno-Włoki
Dźwirzyno
Czaplinek
Dębno
Trzcińsko-Zdrój
Trzcińsko-Zdrój
Trzcińsko-Zdrój
Gryfino
Chociwel
Goleniów
Trzebiatów
Myślibórz
Złocieniec
Sławno
Kalisz Pomorski
Drawsko
Malechowo
Postomino
Świeszyno
Kołobrzeg
Czaplinek
Łobez
myśliborski
gryfiński
gryfiński
gryfiński
gryfiński
stargardzki
goleniowski
gryficki
myśliborski
drawski
sławieński
drawski
drawski
sławieński
sławieński
koszaliński
kołobrzeski
drawski
stargardzki
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MD
MK
MD
MK
MK
MK
MD
MD
MD
MD
MD
MK
Q
Q
Cr3
Q
Q
Tr
Q
Cr3
Q
Q
Q
Q
Q
Q
TrOl
+Cr3
TrM
Q
Q
Q
8
W
W
W
G
W
W
W
W
W
W
G
G
G
W
W
W
W
G
G
G
24
24
24
24
24
7
7
8
27
10
10
9
9
27
9
134
123
125
10
11
IV
IV
IV
III
IV
III
IV
III
III
III
V
V
III
III
IV
II
V
IV
IV
IV
II
IV
IV
III
II
V
III
II
U
II
V
V
IV
II
IV
II
II
IV
II
U
12
IV
IV
IV
III
IV
II
IV
III
U
III
U
U
U
III
IV
II
V
IV
U
U
13
IV
IV
IV
III
IV
III
IV
III
U
III
U
U
U
III
III
II
V
IV
U
U
14
F
F, Mn
Ca
SiO2,NH4
SiO2, F
Fe,
15
Fe
HCO3,
NH4,
OWO
Fe
HCO3,
NH4, O2
HCO3,
NH4, Fe
NH4, Fe
NH4, Fe
Fe
Fe
O2
Fe, HCO3,
Na
Fe
Ca, SO4
NO3
16
18
Fe
Fe
0,12
0,08
Mn, Fe
Mn, Fe
0,06
Fe
0,22
0,15
Mn, Fe,
NH4
Mn, Fe
0,05
0,04
0,05
0,08
<0,01
0,17
0
0,39
90,5
19
Mn, Fe
Mn, Fe
Fe, Na
Mn, Fe
Mn, Fe
Fe, Na
NO3, NO2,
N-NO3
As,Cl,Mg,
Cl, K, Mg, Mn, Na,
NH4, Se,
Mn, Na,
NH4, PEW SO4,PEW,
N-NH4
Mn, Fe
17
(7)
37
375
26
Nr punktu w monitoringu krajowym
Łobez
Rodzaj monitoringu (1)
7
Stratygrafia ujętego poziomu wodonośnego
Q
Typ wód (2)
6
JCWPd (3)
MK
GZWP (4)
5
2004
gryficki
2005
4
2006
302
Resko
2007
25
3
w klasie III
Resko
w klasie IV
2
Powiat
w klasie V
301
Gmina
Wskaźniki przekraczające normy dla wód przeznaczonych do spożycia
w 2007 roku (6)
1
Miejscowość
Zawartość azotanów w
2007 roku (mg NO3/dm3)
24
Lp.
116
Przybiernów - 1
1095
53
Bielinek
Cedynia
2020
60
2021
Kołbaskowo
592017
Ko
Nosibądy
581925
Miros
57
1767
56
Świnoujście
Świnoujście
1573
55
1582
Mirosławiec
54
Przybiernów-2
Nowe Koprzywno
Świnoujście
50
1094
Barlinek S-7
48946
49948 949
52
Barlinek
Lisowo-3
Gryfino S-1
47945
1000
51
1037
Gryfino
Koszalin- Bonin
46
wa
Cedynia
Cedynia
łbaskowo
Grzmiąca
Świnoujście
Świnoujście
ławiec
Przybiernów
Przybiernów
Barwice
Świnoujście
Płoty
Manowo
MD
MD
gryfiński
gryfiński
policki
szczecinecki
m.n.p.p.MD
m.n.p.p.
łecki
goleniowski
goleniowski
szczecinecki
gryfińskiMDMD
myśliborski
MD
m.n.p.p.
MD
MD
MD/MO
MD/MO
MK
MD
MK
MD
MD/MO
MD
MD
gryficki
koszaliński
Rodzaj monitoringu (1)
szczecinecki
Stratygrafia ujętego po­
ziomu wodonośnego
Szczecinek
Q
Q
Q
TrM
Cr1
Q
Q
Q
TrOl
TrM
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Typ wód (2)
8
W
W
W
W
W
W
G
G
W
W
G
G
G
G
G
G
24
24
3
9
1
1
27
6
2
25
4
8
9
28
24
9
JCWPd (3)
W
126
101
101
125
135
124
120
10
GZWP (4)
7
U
U
U
U
U
U
U
III
U
III
V
III
III
II
IV
II
U
11
2004
Q
U
U
U
U
V
U
U
III
U
II
V
II
III
II
IV
II
U
12
2005
6
IV
II
IV
I
V
II
II
III
I
II
V
III
III
II
IV
II
IV
13
2006
5
IV
II
III
II
V
IV
III
U
III
U
V
III
III
II
IV
II
III
14
2007
gryfiński
15
F, Ca
Mn,Ca
Mn, Ni,
As
Ca, F
Ca, NH4
Ca
Mn,
Ca,HCO3
F
w klasie III
4
16
HCO3,
NH4
TEMP_T
ER, O2
O
HCO3, F,
TEMP_T
ER
NH4
Fe
Fe
HCO3,
SiO2, Fe
Fe
Fe Fe
NH4
Fe
w klasie IV
Spore-5
Moryń
Mn, Fe
B, Ca, Cl,
K, Mg,
Na, NH4,
Fe, PEW,
NO2
2
Mn, NH4
17
w klasie V
45859 931
3
Powiat
19
0,15
7,47
0,08
0,42
3,95
0,12
0,09
0,02
0,08
0,06
1,76
9,71
0
9,58
0,18
117
Mn, NH4,
Fe, N­
NH4
Mn
Mn,NH4,
N-NH4
As, B, Cl,
Mg, Mn,
Na, NH4,
Se ,Fe,
PEW, O2,
N-NH4,
N-NO2
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, NH4,
Fe, N­
NH4
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
18
Wskaźniki przekraczają­
ce normy dla wód prze­
znaczonych do spożycia
w 2007 roku (6)
Gądno
Nr punktu w monitorin­
gu krajowym
2
Gmina
(7)
44
Miejscowość
Zawartość azotanów w
2007 roku (mg NO3/dm3)
1
Lp.
117
3
Nr punktu w monitoringu krajowym
2225
2257
2521
2522
2523
2524
2525
2526
75
76
77
78
79
80
81
82
118
2223
2224
2222
72
74
2218
71
73
2217
70
2157
67
2166
2156
66
2216
2155
65
69
2154
64
68
2151
2153
63
Płotkowo
Żalęcino - 1A
Wójcin - 2
Lubiatowo - 1A
Bielice - 1
Żabów - 1B
Sułkowo - 1
Mielno
Pyrzyce
Chynowo - 1
Będgoszcz
Międzyzdroje
Kliniska Wielkie
Kluki
Lipnik
Mieszałki
Widuchowa
Koszewko
Rzędziny
Nowe Warpno
Czelin
Dolice
Warnice
Przelewice
Bielice
Pyrzyce
Stargard Szczeciński
Mielno
Pyrzyce
Wolin
Bielice
Międzyzdroje
Goleniów
Przelewice
Stargard Szczeciński
Grzmiąca
Widuchowa
Stargard Szczeciński
Dobra
Nowe Warpno
Mieszkowice
Nowogard
stargardzki
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
stargardzki
koszaliński
pyrzycki
kamieński
pyrzycki
kamieński
goleniowski
pyrzycki
stargardzki
szczecinecki
gryfiński
stargardzki
policki
policki
gryfiński
goleniowski
Rodzaj monitoringu (1)
62
MD
MO
MO
MO
MO
MO
MO
MD
MD/MO
MD
MD
MD
MD/MO
MD/MO
MD/MO
MD
MD
MD/MO
MD
MD
MD
Stratygrafia ujętego poziomu wodonośnego
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Cr3
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
G
W
G
W
G
W
W
W
G
W
G
G
G
W
W
W
G
G
G
G
W
G
8
Typ wód (2)
7
25
25
25
25
25
25
9
25
5
24
7
25
25
25
9
24
25
3
2
24
6
27
9
JCWPd (3)
Q
125
10
GZWP (4)
6
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
11
2004
MD
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
12
2005
5
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
U
IV
II
II
IV
III
III
II
13
2006
choszczeński
III
III
III
IV
III
V
V
III
III
III
II
III
III
III
II
IV
II
IV
V
III
III
II
14
2007
4
Mn,Ca
Ca,HCO3
Zn, K, Ca
K, Ca,
HCO3
Mn, Ca,
Fe
Ca
HCO3
NO2, Ca
Mn,Ca
Mn
Fe
K,Ca,
HCO3
Mn
Mn
Mn, Ca, F
Ca, HCO3
Mn, Ca
Mn, Ca
Mn
Mn
15
w klasie III
Drawno
Fe
Fe
HCO3,
NO2
HCO3, Fe
Fe
K, NH4,
Fe ,NO2
Fe
Fe
Fe
Fe
Fe
Fe
HCO3,
NH4
O2
Fe
HCO3,NH
4,O2
NH4,
OWO, O2
Fe, O2
16
K
NO2
B, Cl, Na,
PEW
Fe
Fe
K,Fe,NO2,
OWO
17
18
19
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
B, Cl, Mn,
Na, Fe,
PEW
Mn
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
0,95
0,27
0,06
20,3
21,6
2,54
0,17
0,07
0,11
0,08
<0.01
0,51
0,11
1,12
0,04
0,15
15,6
0,17
Mn, NH4,
Fe, NNH4
Mn, NH4,
Fe, NNH4
Mn
0,16
0,37
0,08
0,03
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
(7)
Niemieńsko
w klasie IV
2
Powiat
w klasie V
2022
Gmina
Wskaźniki przekraczające normy dla wód przeznaczonych do spożycia
w 2007 roku (6)
1
Miejscowość
Zawartość azotanów w
2007 roku (mg NO3/dm3)
61
Lp.
118
2694
2695
2696
2697
2706
86
87
88
89
90
Świnoujście
Świnoujście
Świnoujście-3
Świnoujście-2
Świnoujście-1
Dobropole Gryf. -1
Świnoujście
Świnoujście
Świnoujście
Świnoujście
Świnoujście
Stare Czarnowo
Goleniów
m.n.p.p.
m.n.p.p.
m.n.p.p.
m.n.p.p.
m.n.p.p.
gryfiński
goleniowski
MO
MO
MO
MO
MO
MO
MO
Q
Q
Cr
Q
Q
Q
Q
8
G
W
W
W
G
G
G
G
9
1
1
1
1
1
25
25
25
10
U
U
U
U
U
U
U
U
11
U
U
U
U
U
U
U
U
12
U
U
U
U
U
U
U
U
13
III
V
IV
IV
III
III
III
III
14
15
16
Fe
As, F,
NO3
Ca, K,
Mn, CO3
B, NH4
Fe
NH4, Fe,
OWO
Fe
TEMP_T
ER, Fe
Fe
NO2, CO3,
SiO2
Mn
Mn,Ca
Mn
Ca
O2
Cl, K, Na,
NH4,
PEW, NO2
Cl, Na,
PEW, O2
17
18
Mn
B, Cl, Na,
PEW
As,Cl,Mn,
Na, NH4,
Se, PEW,
NNH4 ,Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
Mn, Fe
19
0,03
0,73
0,21
0,05
0,05
0,02
0,06
0,51
7)
6)
ocena wg Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi
ocena wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych
<10 mg NO3/dm3
10-25 mg NO3/dm3
25-40 mg NO3/dm3
40-50 mg NO3/dm3- wody zagrożone zanieczyszczeniem azotanami*
119
U - brak opróbowania
1)
MD - monitoring diagnostyczny;MO - monitoring operacyjny; MK -monitoring krajowy
2)
W - wody wgłębne; G - wody gruntowe
3)
JCZWPd - jednolita część wód podziemnych
4)
GZWP – Główne Zbiorniki Wód Podziemnych
5)
ocena wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód
I
wody bardzo dobrej jakości
II
wody dobrej jakości
III
wody zadowalającej jakości
IV
wody złej jakości
V
wody niezadowalającej jakości
2529
85
Nr punktu w monitorin­
gu krajowym
Łozienica - 1
Rodzaj monitoringu (1)
2528
Stratygrafia ujętego po­
ziomu wodonośnego
7
Typ wód (2)
Q
JCWPd (3)
6
GZWP (4)
MO
2004
5
2005
Szczecin
2006
4
2007
Szczecin
w klasie III
84
3
(7)
Szczecin - 4
w klasie IV
2
Powiat
w klasie V
2527
Gmina
Wskaźniki przekraczają­
ce normy dla wód prze­
znaczonych do spożycia
w 2007 roku (6)
1
Miejscowość
Zawartość azotanów w
2007 roku (mg NO3/dm3)
83
Lp.
119
120
W 2006 roku w ramach krajowego monitoringu wód podziemnych w województwie zachodniopomorskim
wykonano badania w 55 punktach, w tym w 22 punktach reprezentujących wody gruntowe
i 33 reprezentujących wody wgłębne.
W 2006 roku występowanie wód podziemnych I i II klasy stwierdzono w 35% badanych punktów. Wody
bardzo dobrej jakości (I klasa) stwierdzono w 3 punktach, a wody dobrej jakości (II klasa) odnotowano
w 16 punktach. Wody III i IV klasy wskazujące na oddziaływanie antropogeniczne i/lub geogeniczne
stwierdzono w 60% badanych punktów, natomiast wody V klasy, znacząco zanieczyszczone antropogenicznie, odnotowano w 5% badanych punktów.
Tabela V.5.2. Wyniki klasyfikacji wód podziemnych w województwie zachodniopomorskim w 2006 roku
Klasa jakości wód podziemnych
Liczba
Typ wód podziemLiczebność wyników w klasie
opróbowanych
nych
punktów
I
II
III
IV
V
Gruntowe
22
1
7
8
5
1
Wgłębne
33
2
9
10
10
2
Łącznie
55
3
16
18
15
3
W 2006 roku, podobnie jak w latach poprzednich, główny wpływ na kształtowanie jakości wód podziemnych miały związki żelaza i manganu oraz związki azotu (amoniak, azotyny i azotany).
Zanieczyszczenie związkami żelaza i manganu ma charakter typowo geogeniczny i jest wynikiem szeregu
przyrodniczych oraz geologicznych uwarunkowań. W 2006 roku zawartości żelaza przekraczające stężenie dopuszczalne w wodach dla celów pitnych stwierdzono w 30 punktach pomiarowych (55% badanych
punktów). Natomiast zawartości manganu przekraczające stężenie dopuszczalne w wodach dla celów pitnych odnotowano w 45 punktach (82% badanych punktów).
Zawartość związków azotu uwarunkowana była przede wszystkim wpływem czynników antropogenicznych.
Jest to wynik przedostawania się do wód podziemnych zanieczyszczeń rolniczych, bytowych i komunalnych. Zanieczyszczenia te miały szczególny wpływ na wody gruntowe, co związane jest z ich płytkim zaleganiem oraz brakiem naturalnej izolacji od podłoża. Zanieczyszczenia te stwierdzono także w głębszych poziomach wodonośnych. Wysokie zawartości związków azotu odpowiadające IV i V klasie jakości wód podziemnych stwierdzono w 15 punktach, w tym w: 10 punktach reprezentujących wody wgłębne, 5 punktach
reprezentujących wody gruntowe. Bardzo wysokie zawartości azotanów stwierdzono w Czaplinku.
Badania wykonane w 2006 roku potwierdzają wcześniejsze obserwacje wskazujące, że istotnym czynnikiem kształtującym chemizm wód podziemnych w strefie przybrzeżnej województwa zachodniopomorskiego jest infiltracja wód morza Bałtyckiego prowadząca do zasolenia warstw wodonośnych (zjawisko
ingresji). Warunki geologiczne wybrzeża zachodniego stwarzają jeszcze dodatkowe zagrożenie w postaci
wynoszenia wód słonych z głębszego podłoża skalnego, których powstanie związane jest z zasoleniem reliktowym lub zachodzącymi procesami wymywania struktur solnych w strefach dyslokacji tektonicznych
(zjawisko ascenzji). Proces wnikania wód morskich lub słonych wód z głębszych poziomów wodonośnych w płytsze warstwy wodonośne potęgowany jest nadmierną eksploatacją wód podziemnych.
W 2006 roku znaczne zawartości chlorków w wodach podziemnych, przekraczające stężenie dopuszczalne w wodach dla celów pitnych wynoszące 250 mg Cl/dm3, stwierdzono podobnie jak w latach poprzednich w Dźwirzynie (wody wgłębne) oraz w Świnoujściu (wody gruntowe i wgłębne).
Zawartość wskaźników o charakterze toksycznym w wodach podziemnych badanych w 2006 roku była
niska i podobnie jak w latach poprzednich, w większości punktów nie zanotowano występowania stężeń
powyżej granicy oznaczalności zastosowanej metodyki analitycznej. Jedynie w kilku punktach pomiarowych zanotowano występowanie podwyższonych zawartości pojedynczych wskaźników toksycznych.
W wodach wgłębnych w Dźwirzynie i Świnoujściu zaobserwowano występowanie arsenu w ilościach prze-
120
121
kraczających stężenie dopuszczalne w wodach dla celów pitnych. Jednocześnie w Świnoujściu odnotowano
podwyższone stężenia selenu, przekraczające poziom dopuszczalny dla wód przeznaczonych do picia. Po­
nadto w wodach wgłębnych w miejscowościach Spore i Jeziorzany wystąpiły podwyższone zawartości
fluorków.
W 2007 roku w ramach krajowego monitoringu wód podziemnych w województwie zachodniopomorskim
wykonano badania w 76 punktach, w tym w 33 punktach reprezentujących wody gruntowe i w 43 repre­
zentujących wody wgłębne.
W 2007 roku występowanie wód podziemnych II klasy odnotowano w 16 punktach, co stanowiło 18%
badanych punktów. Wody III i IV klasy wskazujące na oddziaływanie antropogeniczne i/lub geogeniczne
stwierdzono w około 71% badanych punktów. Natomiast wody V klasy, znacząco zanieczyszczone antro­
pogenicznie, odnotowano w 11% badanych punktów
Tabela V.5.3. Wyniki klasyfikacji wód podziemnych w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku
Liczba
Klasa jakości wód podziemnych
Typ wód
opróbowanych
Liczebność wyników w klasie
podziemnych
punktów
I
II
III
IV
V
Gruntowe
33
8
17
5
3
Wgłębne
43
6
21
11
5
Łącznie
76
0
14
38
16
8
Do wskaźników wpływających na obniżenie jakości wód należały przede wszystkim podwyższone zawar­
tości: żelaza, manganu, związków azotu (głównie amoniak) oraz w strefie nadmorskiej – chlorków.
W roku 2007 występowanie ponadnormatywnych ilości żelaza lub manganu, lub obu pierwiastków jedno­
cześnie, odnotowano ogółem w 70 punktach. Zawartości żelaza przekraczające stężenie dopuszczalne
w wodach dla celów pitnych, wynoszące 0,2 mg Fe/dm3 stwierdzono w 59 punktach (co stanowiło około
78% ogólnej liczby badanych punktów). Natomiast zawartości manganu przekraczające stężenie dopusz­
czalne w wodach dla celów pitnych, wynoszące 0,05 mg Mn/dm3, odnotowano w 66 punktach (około 87%
badanych punktów).
Zawartość azotanów w badanych wodach podziemnych w 2007 roku była niska. W około 95% badanych
punktów kształtowała się na poziomie I klasy, czyli poniżej 10 mg NO3/dm3. Maksymalną zawartość azo­
tanów 90,5 mg NO3/l (IV klasa) odnotowano, podobnie jak w roku 2006, w wodach gruntowych w Cza­
plinku (punkt nr 375-piezometr). Wody podziemne w tym punkcie należą do poziomu płytkich wód grun­
towych, a zanieczyszczenie azotanami miało charakter lokalny i związane było z lokalizacją punktu (rejon
wpływu ścieków komunalnych).
W 2007 roku, podobnie jak w latach poprzednich, w strefie przybrzeżnej wystąpiło zasolenie wód pod­
ziemnych. Nadmierne stężenia chlorków stwierdzono w wodach wgłębnych w Dźwirzynie i w Mielnie
oraz w wodach wgłębnych i gruntowych w Świnoujściu.
Zawartość metali o charakterze toksycznym była niska i podobnie jak w latach poprzednich, w większości
punktów nie zanotowano występowania stężeń powyżej granicy oznaczalności zastosowanej metodyki
analitycznej. Jedynie w Dźwirzynie i w Świnoujściu stwierdzono występowanie arsenu i selenu w ilo­
ściach przekraczających stężenia dopuszczalne dla wód przeznaczonych do celów pitnych, wynoszące za­
równo dla selenu jak i arsenu 0,01 mg/dm3.
W roku 2007 w porównaniu do badań poprzednich poprawę jakości wód stwierdzono w punktach: Gądno,
Jezierzany, Kołbaskowo, Połczyn Zdrój..
Wysokie stężenia azotynów były przyczyną pogorszenia jakości wód w: Turowie, Bogucinie, Nowym
Warpnie i Świnoujściu (punkt 1767). W Świnoujściu (w tym samym punkcie pomiarowym) stwierdzono
również nadmierne ilości jonów amonowych.
121
122
Mapa V.5.1.Lokalizacja punktów poboru i ocena jakości wód podziemnych badanych w województwie zachodniopomorskim w 2006 roku
122
Mapa V.5.2.Lokalizacja punktów poboru i ocena jakości wód podziemnych badanych w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku
123
123
124
Zlewnia Płoni
Badania monitoringu regionalnego wód podziemnych były prowadzone na obszarze uznanym za szczególnie narażony na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego (OSN -obszar szczególnie narażony). Jest to
obszar zlewni rzeki Płoni od źródeł do przekroju na km 13,8, który został wyznaczony rozporządzeniem
Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie z dnia 28 listopada 2003 r. w sprawie
wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć. Dla tego obszaru
ustanowiony został program działań ograniczających odpływ azotu ze źródeł rolniczych. Monitoring wód
stanowi ważne narzędzie pozwalające na kontrolowanie zmian ich jakości.
Pierwsze badania monitoringowe jakości wód podziemnych przeprowadzone zostały na obszarze zlewni
rzeki Płoni w roku 2004 w 20 punktach. Pozwoliły one stwierdzić, że wody głównych użytkowych poziomów wodonośnych na tym obszarze należą najczęściej do wód II i III klasy.
Zanieczyszczeniem obniżającym w istotny sposób jakość badanych wód były jony amonowe. Ich wysokie
stężenia w wodach podziemnych należy wiązać z przenikaniem zanieczyszczeń rolniczych, bytowych
i komunalnych. Obecność jonów amonowych może być również następstwem denitryfikacji związków
azotu pochodzących z procesów mineralizacji materii organicznej.
W 2006 roku badania wód podziemnych w obszarze zlewni Płoni przeprowadzono w 6 punktach, w tym
w 5 punktach reprezentujących wody gruntowe i 1 punkcie reprezentującym wody wgłębne. Badania
przeprowadzone przez WIOŚ w Szczecinie.
Zawartość azotanów w wodach podziemnych, w okresie prowadzonych badań od wiosny do jesieni 2006
roku była ustabilizowana. W 5 punktach stężenie azotanów kształtowało się na poziomie odpowiadającym
I klasie jakości wód, natomiast w 1 punkcie – w Koszewku (punkt PL 7) na poziomie klasy V. Maksymalną zawartość jonów amonowych odpowiadającą V klasie jakości wód podziemnych stwierdzono również w Koszewku (punkt PL 7).
W 2007 roku badania wód podziemnych w obszarze zlewni Płoni przeprowadzono w 14 punktach, w ramach monitoringu krajowego. Jakość wód gruntowych reprezentowało 9 punktów, a jakość wód wgłębnych 5 punktów. Pobór prób, badania oraz ocenę przeprowadził Państwowy Instytut Geologiczny.
W 11 punktach stężenia azotanów spełniały wymagania I klasy. Natomiast w 3 punktach: Bielice-1, Koszewko (nr 2156), Żabów-1B odpowiadały II klasie.
Objaśnienia do tabeli V.5.4
(1)
M - monitoring krajowy; MD - monitoring krajowy diagnostyczny;MO – monitoring krajowy operacyjny; MR – monitoring regionalny na obszarze OSN;
(2)
W - wody wgłębne; G - wody gruntowe;
(3)
1 – porowy; 2 - porowo-szczelinowy; 3 - szczelinowo-krasowy;
(4)
ocena wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód;
I
wody bardzo dobrej jakości
II
wody dobrej jakości
III
wody zadowalającej jakości
IV
wody złej jakości
V
wody niezadowalającej jakości
(5)
ocena wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych
<10 mg NO3/dm3
10-25 mg NO3/dm3
25-40 mgNO3/dm3
40-50 mgNO3/dm3 - wody zagrożone zanieczyszczeniem azotanami*
> 50 mgNO3/dm3 - wody zanieczyszczone azotanami*
124
Numer punktu w monito­
ringu regionalnym
2
PL1
PL2
PL3
PL4
PL5
PL6
PL7
PL8
PL9
PL10
PL11
PL12
PL13
PL14
PL15
PL16
PL17
PL18
PL19
PL20
L.p.
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Numer punktu w monito­
ringu krajowym
2223
Pe
Giżyn
Wójcin
Swochowo
Stary Przylep
Przywodzie
Łozice
Pyrzyce
Radlewo
Jagów
Sarnik
Kozielice
Koszewo
Będgoszcz
Babinek
Koszewko
Stare Czarnowo
Glinna
Wysoka Gryfińska
Pyrzyce
Przelewice
łczyce
Pełczyce
Stargard
Szczeciński
Pyrzyce
Warnice
Bielice
Warnice
Przelewice
Bielice
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
choszczeński
choszczeński
stargardzki
pyrzycki
pyrzycki
stargardzki
gryfiński
gryfiński
gryfiński
Rodzaj monitoringu (1)
MR
MR
MR
MR
MR
MR
MR
MR
MR
MDQ
MRQ
MRQ
MRQ
MRQ
MR
MR
MR
MRQ
MRQ
MR
MR
MR
Stratygrafia ujętego
poziomu wodonośnego
stargardzki
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Typ wód (2)
Kluczewo
W
G
G
W
W
W
W
W/G
W/G
W/G
G
W
W
W
W
W
W
W
W
W
W
Typ ośrodka (3)
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
11
1
1
2004
2004
2006*
2004
2004
2006*
2007
2004
2006*
2004
2004
2004
2004
2004
2004
2004
2004
2004
2004
2004
2004
2004
12
2004
2004
Rok badań
10
G
W
I
V
V
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
13
IV
I
Azotany
(mg NO3/l)
8
Q
Q
I
II
II
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
14
I
I
Azotyny
(mg NO2/l)
7
MR
MR
II
V
V
II
II
II
II
II
II
IV
III
II
IV
II
II
I
IV
II
I
II
II
II
15
I
I
Amoniak
(mg NH4/l)
6
gryfiński
stargardzki
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
16
II
I
Przewodność
(µS/cm)
5
Stare Czarnowo
Kobylanka
Stargard
Szczeciński
Gryfino
Stare
Czarnowo
Stare Czarnowo
Stargard
Szczeciński
Bielice
Powiat
NH
NO
NO
NO
17
Zanieczyszczenie
wód azotanami (5)
4
Kołowo
Kobylanka
Gmina
3
125
4
3,NH4
3,NH4
18
Wskaźniki przekraczające
normy dla wód do spożycia
przez ludzi (6)
3
Miejscowość
Zawartość wskaźników
w odniesieniu do klas jakości
wód podziemnych (4)
Tabela V.5.4. Zestawienie punktów monitoringu i oceny jakości wód podziemnych badanych na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszcze­
nia pochodzenia rolniczego w latach 2004–2007
125
Numer punktu w monitoringu krajowym
2156
2521
2217
2225
2522
2523
2524
2525
2526
2529
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
126
949
25
Żabów - 1B
Bielice - 1
Lubiatowo - 1A
Wójcin - 2
Żalęcino - 1A
Dobropole Gryfińskie – 1
Pyrzyce
Kluki
Sułkowo
Koszewko
Barlinek S-7
stargardzki
Stargard
Szczeciński
Stare Czarnowo
Pyrzyce
Bielice
Przelewice
Warnice
Dolice
gryfiński
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
stargardzki
pyrzycki
stargardzki
Stargard
Szczeciński
Pyrzyce
myśliborski
Barlinek
Rodzaj monitoringu (1)
stargardzki
Stratygrafia ujętego
poziomu wodonośnego
Lipnik
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
MD
MO
MD
MO
MO
MO
MO
MO
MO
MO
Q
MO
Typ wód (2)
G
G
G
W
W
G
W
b.d.
W
G
W
10
G
G
G
W
W
G
G
G
G
G
G
G
G
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
11
1
1
1
b.d.
b.d.
1
1
1
1
1
1
1
1
Typ ośrodka (3)
8
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
2007
2007
2007
2007
2007
2007
2007
2007
2007
2007
2007
12
2006*
2006*
2006*
2007
2007
2004
2005
2006
2007
2007
2006
2007
2007
Rok badań
7
MR
MR
MR
MD
MO
M
M
M
MD
MO
M
MD
MO
I
I
I
II
I
I
IV
I
I
I
I
I
b.d.
I
II
II
I
I
I
I
II
14
II
II
II
II
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
13
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
II
II
Azotany
(mg NO3/l)
6
pyrzycki
pyrzycki
pyrzycki
Azotyny
(mg NO2/l)
5
Przelewice
Warnice
Warnice
Stargard Szczeciński
I
II
II
II
II
II
II
II
II
II
I
15
II
II
III
II
II
II
II
II
II
III
b.d.
I
I
Amoniak
(mg NH4/l)
4
Kluki
Nowy Przylep
Reńsko
Powiat
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
I
16
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
Przewodność
(µS/cm)
3
Gmina
17
Zanieczyszczenie
wód azotanami (5)
2216
2
PL21
PL22
PL23
1
21
22
23
Miejscowość
18
Wskaźniki przekraczające
normy dla wód do spożycia
przez ludzi (6)
24
Numer punktu w monitoringu regionalnym
L.p.
Zawartość wskaźników
w odniesieniu do klas jakości
wód podziemnych (4)
126
127
Mapa V.5.3. Lokalizacja punktów monitoringu jakości wód podziemnych na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenia pochodzenia
rolniczego latach 2004-2007
127
128
Podsumowanie
Badania wód podziemnych przeprowadzone w ramach monitoringu krajowego w latach 2004–2007 wykazały, że wśród badanych wód dominowały wody zadowalającej jakości (III klasa) i dobrej jakości (II
klasa). Wody niezadowalającej jakości (IV klasa) wystąpiły w 23% ogółu badanych punktów, a złej jakości (V klasa) w 9% badanych punktów.
Na obniżenie jakości wód podziemnych miały wpływ głównie związki żelaza i manganu (pochodzenia naturalnego) oraz amoniak i azotyny, pochodzące przede wszystkim z antropogenicznych źródeł zanieczyszczeń. Przeciętne zawartości żelaza i manganu w wodach podziemnych województwa zachodniopomorskiego wskazują na znaczne potrzeby ich uzdatniania przed wykorzystaniem do spożycia. W 2007 roku
zawartości żelaza i manganu w wodach podziemnych, przekraczające wartości progowe dla wody do celów pitnych, zanotowano w około 90% punktach badanych na terenie województwa.
Stwierdzono także nadmierne zasolenie wód o charakterze lokalnym, związane ono było z infiltracją słonych
wód Morza Bałtyckiego lub wynoszeniem wód z głębszego podłoża skalnego. W 2007 roku, znaczne zasolenie wód obserwowano w punktach zlokalizowanych w Mielnie, Dźwirzynie oraz w Świnoujściu.
Podobnie jak w latach poprzednich, w 2007 roku, zawartość metali w badanych wodach podziemnych była niska.
Zawartość azotanów w większości opróbowanych punktów w województwie zachodniopomorskim kształtowała się na poziomie odpowiadającym I klasie jakości wód podziemnych, tj. poniżej 10 mg NO3/dm3.
Wyniki badań na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego
(wyznaczonym w zlewni rzeki Płoni ) wykazały, że zawartość azotanów dla 87% opróbowanych w tym
obszarze punktów również odpowiadała I klasie. Wody podziemne, dla których stwierdzono nadmiernie
wysokie zawartości azotanów (stężenie >50 mg NO3/dm3), należały do poziomu płytkich wód gruntowych. Zanieczyszczenie azotanami miało charakter lokalny i wynikało ze sposobu użytkowania terenu
w bezpośrednim sąsiedztwie punktów pomiarowych.
128
129
V.6. OSADY RZEK I JEZIOR
Sediments
Monitoring geochemiczny osadów rzek i jezior jest częścią Państwowego Monitoringu Środowiska
koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Badania prowadzone są na pozio­
mie krajowym przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie od 1991 roku.
Krajowa sieć monitoringu osadów rzek na obszarze województwa zachodniopomorskiego obejmuje
14 punktów obserwacyjnych, w tym 6 punktów wytypowanych do corocznych badań i 8 punktów bada­
nych w cyklu trzyletnim. W 2006 roku wykonano badania w 8 punktach pomiarowych, w tym
w 6 punktach opróbowywanych corocznie i 2 punktach badanych w cyklu 3-letnim. Informacje dotyczą­
ce liczby i lokalizacji punktów przedstawiono w tabeli V.6.1. W 2007 roku osadów rzek nie badano.
Tabela V.6.1. Wykaz punktów poboru osadów dennych rzek województwa zachodniopomorskiego
Nr
pkt
41
Przekrój
(km)
2,0
Parsęta
42
corocznie*
Rega
0,5
corocznie*
43
Ina
16,0
corocznie*
153
Grabowa
18,0
163
Wieprza
20,5
176
Odra
690,0
156
Mołstowa
Rzeka
354 Dzierżęcinka
45
Odra
Gmina
Powiat
Bardy
Kołobrzeg
kołobrzeski
Mrzeżyno
Trzebiatów
gryficki
Goleniów
Goleniów
goleniowski
corocznie*
Grabowo
Malechowo
sławieński
corocznie*
Stary Kraków
Sławno
sławieński
corocznie*
Krajnik Dolny
Chojna
gryfiński
2,0
cykl 3-letni (2000,2003,2006)
Bielikowo
Brojce
gryficki
9,0
cykl 3-letni (2000,2003,2006)
Koszalin
Koszalin
Koszalin
cykl 3-letni (2001-2004)
Kołbaskowo
Kołbaskowo
policki
730,0
Badania
Miejscowość
46
Myśla
6,0
cykl 3-letni (2001-2004)
Namyślin
Boleszkowice
myśliborski
167
Drawa
123,0
cykl 3-letni (2001-2004)
Drawsko Pomorskie
Drawsko Pomorskie
drawski
175
Odra
761,5
cykl 3-letni (2001-2004)
Police
Police
policki
177
Odra
645,0
cykl 3-letni (2001-2004)
Gozdowice
Mieszkowice
gryfiński
178
Płonia
3,0
cykl 3-letni (2001-2004)
Szczecin
Szczecin
Szczecin
* numer punktu w bazie danych geochemicznego monitoringu osadów dennych Polski GEMONOS (PIG)
Badaniami osadów objęte są jeziora wytypowane do monitoringu jakości wód. W roku 2006 osadów
jezior na obszarze województwa zachodniopomorskiego nie badano. Natomiast w 2007 roku przepro­
wadzono badania jezior, które były objęte monitoringiem wód w roku 2006.
W 2007 roku pobrano osady z 12 jezior, w tym z 3 jezior, których osady wcześniej nie były analizo­
wane. Informacje dotyczące jezior i ich lokalizacji przedstawiono w tabeli V.6.2.
Tabela V.6.2. Wykaz jezior dla których wykonywano badania osadów w roku 2007 na terenie woje­
wództwa zachodniopomorskiego
1.
2.
3.
Nr
Nazwa jeziora
jeziora**
959
Czerniakowskie*
904
Jamno
605
Kaleńskie (Kalenickie)
4.
1034
Lp.
Miedwie
Powierzchnia
(ha)
67,2
2239,6
106,2
3527,0
5.
857
Okrzeja
93,5
6.
905
Parnowskie*
55,1
Przytoczno (Wielkie Wy­
7.
821
227,6
8.
634
Raduń-Dybrzno
229,7
9.
943
Sulimierskie Duże*
1119,0
10. 846
Szczuczarz (Zamieć)
138,2
11. 934
Wądół (Lipiańskie Pónocne)
61,4
12. 792
Załom Wielki
104,7
* badania osadów dennych wykonane po raz pierwszy w 2007 roku
**numer jeziora wg Atlasu jezior Polski (tom I-II; IMGW, 1996)
Gmina
Powiat
Myślibórz
Mielno
Czaplinek
myśliborski
koszaliński
drawski
stargardzki
Warnice/Stargard Szczeciński/Pyrzyce
/pyrzycki
Dobra
goleniowski
Biesiekierz
koszaliński
Bierzwnik
choszczeński
Wałcz
wałecki
Myślibórz
myśliborski
Człopa
wałecki
Lipiany
pyrzycki
Człopa
wałecki
129
130
Program pomiarowy w rzekach i jeziorach obejmował oznaczenia we frakcji osadów dennych mniejszej niż 0,2 mm zawartości pierwiastków śladowych: As, Ba, Cd, Cr, Pb, Co, Cu, Hg, Ni, Sr, V i Zn
oraz pierwiastków głównych, wchodzących w skład faz, które zatrzymują zanieczyszczenia w osadach
wodnych: Ca, Mg, Fe, P, S i Corg.
Ponadto zakres badań osadów rzek w opróbowywanych corocznie punktach rozszerzony był o oznaczenia zawartości 17 wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, a od 2004 roku – o oznaczenia polichlorowanych bifenyli oraz pestycydów chloroorganicznych.
Z uwagi na brak obowiązujących w Polsce kryteriów, ocenę jakości osadów dennych przeprowadzono
w oparciu o kryteria geochemiczne. Kryteria geochemiczne umożliwiają ocenę stopnia zanieczyszczenia osadów dennych w odniesieniu do tła geochemicznego czyli zawartości pierwiastków występujących w osadach dennych w warunkach naturalnych. W tabeli V.6.3 przedstawiono wartości progowe
pierwiastków śladowych. Dla przypadku występowania w osadach trwałych związków organicznych
brakuje naturalnego poziomu odniesienia. Przyjmuje się, że te substancje uruchamiane są do środowiska jedynie w wyniku działalności człowieka.
Tabela V.6.3. Geochemiczne kryteria oceny zanieczyszczenia osadów dennych rzek i jezior (mg/kg)
Metale
Srebro
Arsen
Bar
Kadm
Kobalt
Chrom
Miedź
Rtęć
Ołów
Nikiel
Cynk
Tło
Osady
geochemiczne niezanieczyszczone
<0,5
<5
52
<0,5
3
6
7
<0,05
15
6
73
Osady miernie
Osady
zanieczyszczone zanieczyszczone
1,0
10
100
1,0
10
50
40
0,2
30
16
200
2,0
30
500
3,5
20
100
100
0,5
100
40
500
5,0
70
1000
6
50
400
300
1,0
200
50
1000
Ocenę osadów dennych wykonano także stosując Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji powodujących, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. Ustaw Nr 55 poz. 498). W tabeli V.6.4. przedstawiono wartości progowe stężeń dla
określonych metali ciężkich i substancji zawartych w osadach dennych pochodzących z pogłębiania
akwenów morskich, zbiorników wodnych, stawów, cieków naturalnych, kanałów i rowów.
Tabela V.6.4. Rodzaje oraz stężenia substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. Dz.U. Nr 55 poz. 498)
Substancja
Arsen (As)
Chrom (Cr)
Cynk (Zn)
Kadm (Cd)
Miedź (Cu)
Nikiel (Ni)
Ołów (Pb)
Rtęć (Hg)
130
mg/kg
30
200
1000
7,5
150
75
200
1
Benzo(a)antracen
Benzo(b)fluoranten
Benzo(k)fluoranten
Benzo(ghi)perylen
Benzo(a)piren
Dibenzo(a,h)antracen
Indeno(1,2,3-c,d)piren)
1,5
1,5
1,5
1,0
1,0
1,0
1,0
PCB (suma kongenerow 28, 52, 101, 118, 138,
0,3
131
Wyniki oceny geochemicznej jakości osadów dennych rzek w 2006 roku i jezior w 2007 roku przed­
stawiono odpowiednio w tabelach V.6.5 i V.6.6.
Tabela V.6.5. Wyniki oceny geochemicznej jakości osadów dennych rzek badanych na terenie woje­
wództwa zachodniopomorskiego w 2006 roku (stężenia podano w mg/kg osadów)
L.p Nr punktu
1)
(1)
srebro arsen bar
Rzeka
Lokalizacja
Gmina
1
41
Parsęta
Kołobrzeg (Bardy)
Kołobrzeg
2
42
Rega
Mrzeżyno
Trzebiatów
<0,5
<5
73
3
43
Ina
Goleniów
Goleniów
<0,5
<5
36
<0,5
<5
46
kadm kobalt chrom miedź
rtęć
<0,5
0,020
1
5
4
<0,5
2
13
21
2,61
<0,5
2
5
7
0,085
nikiel ołów cynk
3
7
27
6
21
111
2
14
36
4
153
Grabowa
Grabowo
Malechowo
<0,5
<5
25
<0,5
1
3
3
0,004
1
3
16
5
156
Mołstowa
Bielikowo
Brojce
<0,5
<5
32
<0,5
2
4
7
0,012
2
3
16
6
163
Wieprza
Stary Kraków
Sławno
<0,5
<5
32
<0,5
1
5
4
0,026
2
7
22
7
176
Odra
Krajnik Dolny
Chojna
<0,5
<5
37
<0,5
2
6
4
0,037
3
7
41
8
354
Dzierżęcinka
Koszalin
Koszalin
1,3
<5
91
<0,5
3
28
37
0,511
12
36
190
numer punktu w krajowej sieci monitoringu geochemicznego osadów rzek
osady zawartości wskaźnika w granicach tła geochemicznego
osady niezanieczyszczone
osady miernie zanieczyszczone
osady zanieczyszczone
Tabela V.6.6. Wyniki oceny geochemicznej jakości osadów dennych jezior badanych na terenie woje­
wództwa zachodniopomorskiego w 2007 roku (stężenia podano w mg/kg osadów)
L.p. Nr jeziora (1) nr JCZW (2)
1.
959
Nazwa jeziora
10959
Czernikowskie
Powierzchnia (ha)
srebro arsen bar kadm kobalt chrom miedź rtęć nikiel ołów cynk
Gmina
Powiat
Myślibórz
myśliborski
0,5
<5
80
<0,5
1
5
6
0,075
4
9
34
2.
904
20904
Jamno
2239,6
Mielno
koszaliński
<0,5
<5
20
<0,5
1
8
5
0,062
7
5
36
3.
605
10605
Kaleńskie (Kalenickie)
106,2
Czaplinek
drawski
<0,5
7
78
2,1
4
13
18
0,205
13
83
193
4.
1034
101034
Miedwie
3527,0
Warnice/Stargard
Szczeciński/
stargardzki/
pyrzycki
<0,5
<5
120
0,6
2
5
13
0,096
6
19
53
5.
857
20857
Okrzeja
105,8
Dobra
goleniowski
<0,5
<5
105
0,5
4
12
19
0,188
12
31
98
6.
905
20905
Parnowskie
55,1
Biesiekierz
koszaliński
<0,5
<5
60
0,6
4
12
29
0,124
14
28
85
7.
821
10821
Przytoczno (Wielkie Wyrwy)
227,6
Bierzwnik
choszczeński
<0,5
11
61
2,1
4
12
23
0,298
12
107
196
140
8.
634
10634
Raduń-Dybrzno
229,7
Wałcz
wałecki
<0,5
<5
97
0,9
3
12
30
0,189
12
44
9.
943
10943
Sulimierskie Duże
1119,0
Myślibórz
myśliborski
<0,5
<5
100
0,7
1
5
15
0,137
7
23
57
10.
846
10846
Szczuczarz (Zamieć)
138,2
Człopa
wałecki
<0,5
6
49
1,6
3
9
18
0,199
8
76
136
11.
934
10934
Wądół (Lipiańskie Północne)
61,4
Lipiany
pyrzycki
<0,5
<5
148
0,9
3
13
43
0,291
11
62
261
12.
792
10792
Załom Wielki
104,7
Człopa
wałecki
<0,5
<5
81
<0,5
<1
3
6
0,052
2
11
31
wysoka, uwarunkowania geogenicznie zawartość siarczanu wapnia
1)
numer jeziora wg. Atlas jezior Polski (tom I-II; IMGW, 1996)
2)
numer jednolitej części wód (JCZW)
osady zawartości wskaźnika w granicach tła geochemicznego
osady niezanieczyszczone
osady miernie zanieczyszczone
osady zanieczyszczone
Opis źródeł pochodzenia zanieczyszczeń osadów scharakteryzowano na podstawie publikacji „Wyniki
geochemicznych badań osadów wodnych Polski w latach 2003-2005”, Inspekcja Ochrony Środowiska,
Warszawa 2006.
Zawartość srebra w osadach dennych na obszarze Polski wynosi przeciętnie poniżej 0,5 mg/kg. Natu­
ralnie podwyższone stężenia srebra w osadach mogą być jedynie obserwowane w rzekach Górnego
Śląska, które przepływają przez obszary z wychodniami okruszcowanych triasowych dolomitów. Naj­
częściej jednak podwyższone zawartości srebra w osadach wodnych na obszarze Polski mają charakter
antropogeniczny. Najwyższe stężenia srebra w osadach wodnych stwierdzane są w pobliżu miejsc,
131
132
gdzie odprowadzane są ścieki z eksploatacji polimetalicznych rud (np. cechsztyńskich rud miedzi lub
triasowych rud cynkowo-ołowiowych), ich przeróbki i przetwarzania. Podwyższone zawartości srebra
odnotowywane są także w osadach rzek, do których zrzucane są ścieki komunalne, w których źródłem
srebra jest mycie srebrnych i posrebrzanych naczyń, srebrnej biżuterii oraz stosowanie farmaceutyków
zawierających srebro.
Zawartość srebra w osadach rzek, w większości punktów badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku utrzymywała się na niskim poziomie, poniżej poziomu wykrywalności
dla stosowanej metody analitycznej, tzn. poniżej 0,5 mg/kg. Podwyższone stężenia srebra, powyżej
1 mg/kg i wskazujące na mierne zanieczyszczenie tym metalem odnotowano, podobnie jak w latach
poprzednich, jedynie w osadach Dzierżęcinki w Koszalinie (punkt nr 354).
Zawartość srebra w osadach jezior badanych w 2007 roku kształtowała się również na niskim poziomie odpowiadającym wartościom naturalnym (tłowym).
Zawartość arsenu w niezanieczyszczonych osadach dennych na obszarze Polski wynosi poniżej
5 mg/kg. Naturalnie podwyższona zawartość tego pierwiastka jest obserwowana tylko w aluwiach
niektórych bieszczadzkich i sudeckich rzek, w rejonach przejawów mineralizacji arsenowej oraz na terenach występowania rud darniowych. Zanieczyszczenie środowiska arsenem związane jest
z uruchamianiem tego pierwiastka w następstwie eksploatacji i przeróbki polimetalicznych rud metali,
spalania węgli oraz wysiewania nawozów fosforowych na pola uprawne i stosowania pestycydów zawierających arsen. Wzrost zawartości arsenu w środowisku obserwowany jest często w sąsiedztwie
składowisk odpadów (w tym także pochodzących z ferm hodowlanych, zwłaszcza drobiu oraz z garbarni) a także na terenach gdzie funkcjonowały zakłady przemysłu metalurgicznego, skórzanego
i farbiarskiego.
Zawartość arsenu w osadach rzek na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku
utrzymywała się na niskim poziomie, poniżej granicy oznaczalności (poniżej 5 mg/kg).
Zawartość arsenu w osadach jezior badanych w 2007 roku również kształtowała się na niskim poziomie odpowiadającemu wartościom naturalnym (tłowym) lub nieznacznie go przekraczała. Jedynie
w osadach jeziora Przytoczono zanotowano podwyższone zawartości arsenu i związane z tym mierne
zanieczyszczenie osadów. W porównaniu do poprzednich wyników badań jeziora Przytoczono (1997)
odnotowano spadek zawartości arsenu. Wyraźny spadek zawartości arsenu stwierdzono w osadach jeziora Okrzeja (2000 rok), gdzie w latach poprzednich notowano mierne zanieczyszczenie osadów tym
metalem.
Zawartość baru w niezanieczyszczonych osadach dennych na terenie Polski wynosi na ogół nie więcej niż 50 mg/kg. W osadach rzek wypływających z Sudetów obserwowane są naturalnie podwyższone zawartości tego pierwiastka, częściowo związane z mineralizacją barytową skał występujących
w tym rejonie, a częściowo z wietrzeniem skaleni potasowych skał metamorficznych i magmowych.
Naturalnie podwyższona koncentracja baru w osadach odnotowywana jest również na obszarach występowania skał węglanowych. Bar wprowadzany jest do środowiska w następstwie stosowania go
w produkcji farb, emalii, szkieł, wyrobów ceramicznych, w przemyśle papierniczym, farmaceutycznym, tekstylnym, materiałów wybuchowych. Bardzo duże ilości baru wprowadzane są do środowiska
podczas prac górniczych (składnik płuczek wiertniczych oraz wód kopalnianych). Istotnym ogniskiem
zanieczyszczenia środowiska barem jest także odprowadzanie ścieków z zakładów produkujących lub
wykorzystujących związki baru w produkcji (produkcja farb, luminoforów, szkliw). Jednak głównie
obecność podwyższonych zawartości baru w środowisku wód powierzchniowych, i w efekcie w osadach dennych, powodowana jest odprowadzaniem zasolonych wód z kopalń Górnego i Dolnego Śląska oraz Czech. Osady nagromadzone w górnym i środkowym odcinku Odry, będącej odbiornikiem
olbrzymich ilości wód kopalnianych, charakteryzują się o rząd wielkości wyższą zawartością tego
pierwiastka w porównaniu do wartości jego tła geochemicznego.
Zawartość baru w osadach rzek na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku,
w większości badanych punktów, kształtowała się na niskim poziomie i mieściła się w granicach tła
geochemicznego.
132
133
Zawartość baru w osadach jezior badanych w 2007 roku była wyższa niż w rzekach, ale w większości
jezior nie przekraczała zawartości charakterystycznych dla osadów niezanieczyszczonych barem. Je­
dynie w osadach jeziora Wądół (Lipieńskie Północne) stwierdzono mierne zanieczyszczenie barem.
Podobnej wielkości zanieczyszczenie barem stwierdzono w osadach jeziora Wądół w roku 1999.
Zawartość kadmu w niezanieczyszczonych osadach wodnych na ogół nie przekracza 1 mg/kg. Na ob­
szarze Polski naturalnie podwyższone zawartości kadmu w osadach występują na Górnym Śląsku,
w miejscach gdzie są wychodnie triasowych okruszcowanych dolomitów. Źródłem zanieczyszczenia
środowiska kadmem jest jego emisja do atmosfery podczas procesów przeróbki surowców mineral­
nych: rud metali nieżelaznych, węgla, skał fosforanowych, margli, wapieni, spalania odpadów komu­
nalnych i przemysłowych. Zanieczyszczenie osadów wodnych kadmem spowodowane jest najczęściej
przez odprowadzanie ścieków pochodzących z górnictwa, przeróbki i przetwarzania rud cynkowo­
ołowiowych oraz ścieków z zakładów przemysłu metalurgicznego, elektronicznego (składnik niskoto­
pliwych stopów, pokrywanie wyrobów metalowych powłokami antykorozyjnymi, produkcja baterii
i akumulatorów niklowo-kadmowych), farbiarskiego, tworzyw sztucznych (stabilizator mas plastycz­
nych np. PCV). Znaczącym źródłem zanieczyszczenia środowiska wodnego kadmem jest także wielo­
letnie stosowanie nawozów fosforowych.
Zawartość kadmu w osadach rzek badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006
roku utrzymywała się na niskim poziomie, poniżej granicy oznaczalności (poniżej 0,5 mg/kg).
Zawartość kadmu w osadach jezior badanych w 2007 roku była wyższa niż w rzekach, ale
w większości jezior nie przekraczała zawartości charakterystycznych dla osadów niezanieczyszczo­
nych. Jedynie w jeziorach: Kaleńskie, Przytoczono i Szczuczarz stwierdzono mierne zanieczyszczenie
osadów kadmem. W odniesieniu do wyników badań wykonanych w latach poprzednich, w osadach je­
ziora Kaleńskie (1995 rok) i Szczuczarz (1996 rok) odnotowany został wzrost zawartości kadmu, na­
tomiast zawartość kadmu w osadach jeziora Przytoczono (1997 rok) nie zmieniła się. W przypadku je­
ziora Wądół (1999 rok) zanieczyszczenie kadmem uległo wyraźnemu zmniejszeniu.
Zawartość kobaltu w osadach wodnych uwarunkowana jest jego koncentracją w skale macierzystej.
W osadach niezanieczyszczonych Polski zawartość kobaltu wynosi najczęściej 3 mg/kg. Naturalnie
podwyższone stężenia tego pierwiastka na terenie Polski obserwowane są na południu Polski, na ob­
szarach występowania skał zasadowych. Zawartość kobaltu w osadach wodnych, przekraczająca
10 mg/kg, jest bardzo rzadko odnotowywana i najczęściej związana jest z odprowadzaniem ścieków
z zakładów przemysłu metalurgicznego (produkcja stopów). Ponadto źródłem zanieczyszczenia kobal­
tem jest także przemysł ceramiczny, produkcja farb, medykamentów oraz przemysł atomowy.
Zawartość kobaltu w osadach rzek badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego
w 2006 roku utrzymywała się na niskim poziomie i mieściła się w granicach tła geochemicznego.
Zawartość kobaltu w osadach jezior badanych w 2007 roku kształtowała się na niskim poziomie, zbli­
żonym do zawartości obserwowanych w osadach rzek.
Zawartość chromu w osadach jest ściśle związana z jego występowaniem w skałach macierzystych.
Na terenie Polski w osadach niezanieczyszczonych rzek jego zawartość zwykle nie przekracza
10 mg/kg. Podwyższone naturalnie zawartości chromu notowane są w miejscach występowania skał
zasadowych w osadach rzecznych na południu Polski oraz w osadach jezior na północy kraju. Antro­
pogeniczne zanieczyszczenie środowiska chromem jest związane z emisją zanieczyszczeń z hut stali
nierdzewnych, żaroodpornych i stali stopowych, z zakładów przemysłu szklarskiego emalierskiego
i ceramicznego, z zagospodarowywaniem w środowisku ścieków i odpadów z galwanizerni, produkcji
farb i lakierów, zawierających związki chromu, z zakładów przemysłu włókienniczego i skórzanego,
a także stosowaniem preparatów do zwalczania szkodników i impregnacji drewna zawierających
związki chromu.
Zawartość chromu w osadach rzek na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku
kształtowała się w zakresie tła geochemicznego lub nieznacznie je przekraczała. Maksymalną zawar­
tość chromu odnotowano w osadach Dzierżęcinki w Koszalinie (punkt nr 354). Jednak wyniki badań
z 2006 roku wskazują, że w porównaniu do wyników badań z 2000 roku, w którym zaobserwowano
mierne zanieczyszczenie chromem zawartość chromu w tym punkcie uległa obniżeniu.
133
134
Zawartość chromu w osadach jezior badanych w 2007 roku nie przekraczała zawartości charakterystycznych dla osadów niezanieczyszczonych.
Zawartość miedzi w osadach wodnych związana jest z rodzajem skały macierzystej i średnio wynosi
kilka mg/kg. Zanieczyszczenie środowiska miedzią, w tym także osadów rzecznych spowodowane jest
wydobyciem i przetwórstwem rud miedzi, na skutek stosowania tego metalu lub jego związków w budownictwie i elektrotechnice oraz w rolnictwie (pestycydy, dodatki do pasz), a także w wyniku spalania paliw kopalnych. Źródłem zanieczyszczenia jest także spływ powierzchniowy z zanieczyszczanych miedzią gleb w następstwie wykorzystywania odpadów organicznych do ich nawożenia (osadów
ściekowych, odpadów komunalnych, odpadów z ferm trzody chlewnej) oraz stosowanie środków
ochrony roślin zawierających miedź. Wysokie stężenia miedzi odnotowywane są także w osadach
w pobliżu miejsc odprowadzania ścieków z odlewni mosiądzu, produkcji kabli, galwanizerni oraz
produkcji barwników.
Zawartość miedzi w osadach rzek badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006
roku była niska i kształtowała się w zakresie tła geochemicznego lub nieznacznie je przekraczała. Wyraźnie wyższą zawartość miedzi odnotowano, podobnie jak w latach poprzednich, w osadach Dzierżęcinki w Koszalinie (punkt nr 354).
Zawartość miedzi w osadach jezior badanych w 2007 roku była wyższa niż w rzekach, ale
w większości jezior nie przekraczała zawartości charakterystycznych dla osadów niezanieczyszczonych. Jedynie w jeziorze Wądół stwierdzono mierne zanieczyszczenie osadów miedzią. W porównaniu do poprzednich badań jeziora Wądół (1999 rok) zaobserwowano wyraźny wzrost zawartości miedzi.
Zawartość rtęci w skałach litosfery jest niewielka. Spośród skał osadowych jedynie w skałach ilastych, zwłaszcza bogatych w substancję organiczną, występują wyższe zawartości rtęci. Zawartość
rtęci w osadach niezanieczyszczonych nie przekracza 0,05 mg/kg. Naturalnie podwyższona zawartość
tego pierwiastka w aluwiach wykrywana jest jedynie na południu Polski w strefach silnie zaburzonych
tektonicznie (obecność w podłożu skał zawierających rtęć). Głównym źródłem rtęci w glebach,
a w konsekwencji także w osadach wodnych, jest depozycja zanieczyszczeń z atmosfery, stosowane
dawniej rtęciowe zaprawy nasienne, a także wykorzystywanie osadów ściekowych i odpadów komunalnych do nawożenia gleb. Najistotniejszym źródłem zanieczyszczenia środowiska rtęcią jest jednak
przede wszystkim spalanie węgli, hutnictwo metali oraz pozyskiwanie złota metodą amalgamacji.
Uruchomione do środowiska w ubiegłym wieku olbrzymie ilości rtęci w efekcie wieloletniego stosowania związków metylortęci jako pestycydów oraz wykorzystywania związków rtęci w produkcji
chloru, włókien syntetycznych i farb, ze względu na właściwości tego pierwiastka, podlegają łatwej
migracji w środowisku.
Zawartość rtęci w osadach rzek badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku, w większości punktów była niska i kształtowała się w zakresie tła geochemicznego lub nieznacznie je przekraczała. Bardzo wysokie zawartości rtęci odnotowano w osadach Dzierżęcinki w Koszalinie (pkt 354). W porównaniu do wyników badań z lat poprzednich obserwowany jest stopniowy
wzrost zawartości rtęci w osadach. Maksymalne zanieczyszczenie rtęcią wynoszące 2,61 mg/kg odnotowano w osadach Regi w Mrzeżynie (pkt 42). W odniesieniu do poprzednich wyników badań nastąpił
gwałtowny wzrost zawartości rtęci w osadach w tym punkcie. Odnotowana zawartość rtęci ponad 2,5
– krotnie przekraczała wartość progową (1 mg/kg) dla urobku pochodzącego z pogłębiania akwenów
morskich, zbiorników wodnych, stawów, cieków naturalnych, kanałów i rowów (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. Dz.U. Nr 55 poz. 498).
Zawartość rtęci w osadach jezior badanych w 2007 roku była wyższa niż w rzekach, ale w większości
jezior nie przekraczała wielkości charakterystycznych dla osadów niezanieczyszczonych. Jedynie
w 3 jeziorach: Kaleńskie, Przytoczono i Wądół stwierdzono mierne zanieczyszczenie osadów rtęcią.
W odniesieniu do wyników badań wykonanych w latach poprzednich wyraźny wzrost zawartości rtęci
odnotowany został w osadach jeziora Kaleńskie (1995 rok). Nieznaczny wzrost zawartości rtęci zaobserwowano w osadach jeziora Raduń - Dybrzno (1995 rok) i Przytoczono (1997 tok), a nieznaczny
spadek – w osadach jeziora Wądół (1999 rok).
134
135
Zawartość ołowiu w niezanieczyszczonych osadach zwykle nie przekracza 30 mg/kg. Naturalnie
podwyższona zawartość tego pierwiastka na terenie Polski występuje w aluwiach rzek Sudetów oraz
Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Ołów do wód powierzchniowych trafia wraz ze ściekami z górnictwa
i hutnictwa rud ołowiu, produkcji akumulatorów, obróbki szkła ołowiowego oraz z produkcji pigmen­
tów, np. bieli ołowiowej. Powszechne zanieczyszczenie środowiska ołowiem spowodowane jest rów­
nież wieloletnim użytkowaniem przez transport samochodowy etylin, do produkcji których wykorzy­
stywano czterometylek i czteroetylek ołowiu.
Zawartość ołowiu w większości punktów badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego
w 2006 roku była niska i kształtowała się w zakresie tła geochemicznego lub nieznacznie je przekra­
czała. Podwyższone zawartości ołowiu wynoszące 36 mg/kg i wskazujące, podobnie jak w roku 2000,
na mierne zanieczyszczenie osadów ołowiem odnotowano w osadach Dzierżęcinki w Koszalinie
(punkt nr 354).
Zawartość ołowiu w osadach jezior badanych w 2007 roku była wyższa niż w rzekach. Maksymalną
zawartość ołowiu w osadach, która wynosiła 107 mg/kg (zanieczyszczenie osadów) stwierdzono
w jeziorze Przytoczono. Mierne zanieczyszczenie osadów ołowiem stwierdzono w 5 jeziorach: Kaleń­
skie, Szczuczarz, Wądół, Raduń - Dybrzno i Okrzeja. W porównaniu do wyników badań wykonanych
w latach poprzednich wyraźny wzrost zawartości ołowiu odnotowany został w osadach 3 jezior: Ka­
leńskie (1995 rok), Szczuczarz (1996 rok), Raduń – Dybrzno (1995 rok). W odniesieniu do pozosta­
łych 3 jezior: Wądół (1999 rok), Okrzeja (2000 rok) i Przytoczono (1997 rok) wielkość zanieczysz­
czenia osadów, pomimo zaobserwowanego niewielkiego spadku, nie zmieniła się.
Zawartość niklu w niezanieczyszczonych osadach wodnych Polski nie przekracza na ogół 10 mg/kg,
jedynie w południowej części kraju (w Sudetach i Karpatach) obserwuje się nieco podwyższone wartości tła geochemicznego tego pierwiastka. Źródłem zanieczyszczenia środowiska niklem są zakłady
przemysłu metalurgicznego (produkcja stopów), metalowego (powłoki antykorozyjne), elektrycznego
(baterie), spożywczego (katalizatory), tworzyw sztucznych, włókienniczego. Ważnym źródłem niklu
w środowisku jest także spalanie węgli i paliw płynnych. Ponadto źródłem zanieczyszczenia osadów
wodnych niklem są odcieki ze składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych, na których zde­
ponowano akumulatory i baterie niklowo-kadmowe, odpady z galwanizerni, zużyte katalizatory.
Zawartość niklu w osadach rzek badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006
roku była niska i większości punktów kształtowała się w zakresie tła geochemicznego lub nieznacznie
je przekraczała.
Zawartość niklu w osadach jezior badanych w 2007 roku była wyższa niż w rzekach, ale nie przekra­
czała zawartości charakterystycznych dla osadów niezanieczyszczonych niklem w Polsce.
Zawartość cynku w niezanieczyszczonych osadach wodnych wynosi około 70 mg/kg. Naturalnie
wyższe zawartości cynku w osadach wodnych obserwowane są na Górnym Śląsku, w Sudetach
i Karpatach. Cynk jest powszechnie wprowadzany do wód powierzchniowych ze ściekami komunal­
nymi (korozja ocynkowanych rur wodociągowych) i spływem powierzchniowym (korozja ocynkowa­
nych blach dachowych i karoseryjnych). Olbrzymie ilości cynku uruchamiane są do środowiska pod­
czas eksploatacji, wzbogacania i przetwarzania rud cynku, a także ze ściekami z przemysłu metalur­
gicznego i chemicznego, zwłaszcza z produkcji farb (biel cynkowa). Źródłem cynku w środowisku
jest także masowe spalanie węgla kamiennego i brunatnego.
Zawartość cynku w punktach badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku
była niska i kształtowała się w zakresie tła geochemicznego lub nieznacznie je przekraczała. Maksy­
malną zawartość 190 mg/kg cynku odnotowano w osadach Dzierżęcinki w Koszalinie (punkt nr 354),
gdzie, w porównaniu do poprzednich wyników badań, utrzymuje się ona na stałym, podwyższonym
poziomie.
Zawartość cynku w osadach jezior badanych w 2007 roku była wyższa niż w rzekach, ale
w większości jezior nie przekraczała zawartości charakterystycznych dla osadów niezanieczyszczo­
nych cynkiem w Polsce. Jedynie w osadach jeziora Wądół stwierdzono mierne zanieczyszczenie cyn­
kiem. Podobnej wielkości zanieczyszczenie cynkiem stwierdzono w osadach jeziora Wądół w wyniku
135
136
poprzednich badań jeziora (1999 rok). Wzrost zawartości cynku zaobserwowany został w osadach jeziora: Kaleńskie (1995 rok) i Raduń -Dybrzno (1995 rok) oraz Przytoczono (1997 rok).
Zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w piaszczystych niezanieczyszczonych osadach wodnych jest bardzo niska i wynosi około 0,1 mg/kg, podczas gdy osady
bogate w materię organiczną (np. osady jezior) charakteryzują się często zawartościami WWA zbliżonymi do 1 mg/kg. Na terenach nieuprzemysłowionych WWA wnoszone są do wód wraz ze spływem
powierzchniowym i depozycją atmosferyczną pochodzącą z pożarów lasów i torfowisk. Głównie jednak przenikają one do środowiska w wyniku przetwarzania węgla kamiennego w koksowniach, spalania węgla w gospodarstwach domowych, spalania paliw przez środki transportu, przetwarzania ropy
naftowej w rafineriach, spalania paliw płynnych w silnikach samochodowych i samolotowych, wydobywania, transportowania i magazynowania paliw płynnych, w procesie spalania odpadów komunalnych i w trakcie procesów hutniczych. Szczególne zagrożenie stanowią ścieki przemysłowe z zakładów petrochemicznych i koksowniczych.
Zawartość sumy 17 badanych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA)
w 6 punktach badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku kształtowała się
w zakresie od 0,059 mg/kg w osadach Grabowej w Grabowie (punkt 153) do 3,376 mg/kg w osadach
Wieprzy w Starym Krakowie (punkt nr 163). W porównaniu do wyników badań uzyskanych w latach
poprzednich trendy spadkowe zawartości WWA obserwowane były w osadach Parsęty w Kołobrzegu
(punkt nr 41), w osadach Grabowej w Grabowie (punkt nr 153) oraz osadach Odry w Krajniku Dolnym (punkt nr 176). Z kolei wzrost zawartości sumy 17 WWA odnotowany został w osadach Regi
w Mrzeżynie (punkt nr 42) oraz w osadach Wieprzy w Starym Krakowie (punkt nr 163).
Obecność pestycydów chloroorganicznych w osadach wodnych jest związana tylko z działalnością
człowieka. Z grupy pestycydów chloroorganicznych największy problem stanowią pozostałości DDT
i jego metabolity, izomery heksachlorocykloheksanu oraz heptachlor, aldryna i dieldryna. Pestycydy
chloroorganiczne, wykorzystywane przez kilkadziesiąt lat do usuwania i niszczenia chwastów, do
zwalczania pasożytów a także do ograniczania strat płodów rolnych podczas ich magazynowania,
spowodowały również wiele niekorzystnych skutków w środowisku. Wiele spośród tych związków, ze
względu na ich szkodliwe oddziaływanie na organizmy zwierzęce i bardzo małą podatność na degradację w środowisku, zostało wycofanych z produkcji i użycia. Jednak są one nadal produkowane i stosowane w krajach rozwijających się.
Zawartość sumy pestycydów chloroorganicznych w 6 punktach badanych na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku kształtowała się w zakresie od 0,1 μg/kg w osadach Parsęty
w Kołobrzegu (punkt nr 41) i osadach Grabowej w Grabowie (pkt 153) do 0,5 μg w osadach Regi
w Mrzeżynie (pkt 42) i osadach Wieprzy w Starym Krakowie (punkt nr 163). Zawartość izomerów
HCH była bardzo niska i kształtowała się na poziomie poniżej poziomu wykrywalności dla stosowanej
metody analitycznej. W porównaniu do wyników badań wykonanych w latach poprzednich zaobserwowano wyraźny spadek zawartości pestycydów chloroorganicznych w osadach badanych rzek.
Obecność polichlorowanych bifenyli (PCB) we współczesnych osadach wodnych związana jest
z działalnością człowieka. Polichlorowane bifenyle, podobnie jak chloroorganiczne pestycydy, obecne
są we współczesnych osadach.
Związki te miały szerokie zastosowanie przemysłowe od lat trzydziestych do wczesnych lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Były one wykorzystywane jako ciecze dielektryczne do kondensatorów
i transformatorów wysokiego napięcia, jako płyny robocze w siłownikach hydraulicznych i wymiennikach ciepła, dodatki do farb i lakierów, plastyfikatory do tworzyw sztucznych, wypełniacze w środkach ochrony roślin, jako substancje do powlekania powierzchni oraz jako środki do impregnacji
drewna w produkcji papierów powielających.
Zawartość sumy polichlorowanych bifenyli (PCB) w 6 punktach badanych na terenie województwa
zachodniopomorskiego w 2006 roku kształtowała się w zakresie poniżej poziomu wykrywalności dla
stosowanej metody analitycznej – w osadach Parsęty w Kołobrzegu (punkt nr 41), Iny w Goleniowie
(punkt nr 43), Grabowej w Grabowie (punkt nr 153) do 0,7 μg/kg w osadach Regi w Mrzeżynie (punkt
nr 42).
136
137
Podsumowanie
− Wyniki badań zawartości metali ciężkich w osadach rzek wykonane w 2006 roku wskazują, że
w większości badanych punktów stężenia badanych pierwiastków były niskie i mieściły się
w granicach tła geochemicznego lub nieznacznie je przekraczały. Jedynie w osadach Dzierżęcinki
w Koszalinie (punkt nr 354), podobnie jak w latach poprzednich, stwierdzono zanieczyszczenie
srebrem, ołowiem, a przede wszystkim rtęcią. Ponadto w osadach Regi w Mrzeżynie (punkt nr 42)
stwierdzono anomalnie wysokie zawartości rtęci, przekraczające wartość progową rtęci wyznaczo­
ną w rozporządzeniu MŚ w sprawie rodzajów i stężeń substancji, które powodują, że urobek z po­
głębiania akwenów morskich, zbiorników wodnych, stawów, cieków naturalnych, kanałów i rowów
jest zanieczyszczony. Zgodnie z przepisami prawnymi stwierdzone zanieczyszczenie osadów po­
woduje ograniczenia w przemieszczaniu i ponownym lokowaniu osadów w środowisku oraz wyko­
rzystaniu w rolnictwie.
− Stwierdzono wysoką zawartość ołowiu w osadach jeziora Przytoczno, utrzymującą się od roku 1997.
− Wyniki badań zawartości trwałych zanieczyszczeń organicznych (WWA, pestycydy chloroorga­
niczne, polichlorowane bifenyle) w osadach rzek wykonane w 2006 roku wskazują na wzrost stężeń
WWA w osadach Wieprzy w Starym Krakowie (punkt nr 163) oraz utrzymywanie się podwyższo­
nych zawartości WWA w osadach Regi w Mrzeżynie (pkt 42). Zawartość polichlorowanych bifeny­
li oraz pestycydów chloroorganicznych, w tym związków z grupy HCH była niska.
− Wyniki badań zawartości metali ciężkich w osadach jezior wykonane w 2007 roku wskazują, że
przeciętna zawartość badanych pierwiastków w osadach jezior była nieco wyższa od zawartości no­
towanych w osadach rzek. Przede wszystkim jest to związane z odmiennymi warunkami sedymen­
tacji oraz większą zawartością substancji organicznej, minerałów ilastych, węglanu wapnia, fosforanów
i uwodnionych tlenków żelaza, które odgrywają istotną rolę w zatrzymywaniu zanieczyszczeń w osadach.
137
138
VI. JAKOŚĆ GLEB
Soil quality
Monitoring gleb jest częścią Państwowego Monitoringu Środowiska koordynowanego przez Główny
Inspektorat Ochrony Środowiska. Na poziomie krajowym monitoring gleb obejmuje badania jakości
gleb użytkowanych rolniczo, które wykonywane są przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach.
Zgodnie z założeniami programu monitoringu gleb badania właściwości gleb wykonywane są w cyklach co 5 lat, natomiast jeden, pełen cykl badawczy, obejmujący pobór prób, analizę oraz ocenę i zobrazowanie wyników badań, realizowany jest w okresie trzyletnim. W latach 2005–2007 wykonany
został trzeci cykl badań jakości gleb. Poprzednie badania jakości gleb wykonane zostały w latach
1995–1997 oraz w latach 2000–2002.
Krajowa sieć monitoringu gleb użytkowanych rolniczo na obszarze województwa zachodniopomorskiego obejmuje 9 punktów badawczych (profili glebowych), w których oznaczanych jest około 40 parametrów fizyko-chemicznych, w tym zawartość: kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych WWA.
Informacje dotyczące lokalizacji punktów oraz wartości i przydatności rolniczej gleb w punkach na terenie województwa zachodniopomorskiego przedstawiono w tabeli VI.1.
Tabela VI.1 Lokalizacja oraz wartość i przydatność rolnicza gleb w punktach kontrolno-pomiarowych
na terenie województwa zachodniopomorskiego
Nr
pkt.
1
3
5
7
39
41
43
45
47
Miejscowość
Kędrzyno
Daszewo
Koszalin
Tyń
Tatynia
Żurawki
Rzepnowo
Mieszkowo
Janikowo
Gmina
Siemyśl
Karlino
Koszalin
Postomino
Police
Gryfino
Pyrzyce
Maszewo
Drawsko Pomorskie
Typ i podtyp gleby
Kompleks
oraz grupa
Klasa
przydatności
Powiat
i podgrupa
bonitacyjna
rolnicznej
granulometryczna
kołobrzeski Bk, pgl, PS, pl, gmp
IVb
6
białogardzki Ar PS, pl, płp
V
6
Koszalin
Bk gsp, gs
IIIa
2
sławieński Bw gp, GL, ip
IIIb
2
policki
Dz pgm, gp
IIIb
8
gryfiński
Fc glp, pl
IVa
8
pyrzycki
D gl, gc
IIIa
2
goleniowski Bk pgl, gl
IVa
5
drawski
Bp, glp, ps, pgl, ip
IVb
5
Typy i podtypy gleb:
Ar – gleby rdzawe, B – gleby brunatne właściwe, Bw – gleby brunatne wyługowane, Bk – gleby brunatne kwaśne, D – czarne ziemie właściwe, Dz – czarne ziemie zdegradowane, Fc – mady czarnoziemne
Grupy i podgrupy granulometryczne:
Piaski
– piasek luźny
pl
– piasek słabo gliniasty
ps
– piasek gliniasty lekki
pgl
– piasek gliniasty lekki pylasty
pglp
– piasek gliniasty mocny
pgm
– piasek gliniasty mocny pylasty pgmp
klasa
klasa
klasa
klasa
klasa
138
IIIa
IIIb
IVa
IVb
V
Klasy bonitacyjne gleb
gleby orne dobre
gleby orne średnio dobre
gleby orne średniej jakości - lepsze
gleby orne średniej jakości - gorsze
gleby orne słabe
Gliny
– glina piaszczysta
– glina lekka
– glina lekka pylasta
– glina średnia
gp
gl
glp
gs
– glina średnia pylasta
– glina ciężka
Iły – ił pylasty
Pyły – pył piaszczysty
gsp
gc
ip
płp
Kompleksy przydatności rolniczej
kompleks 2
pszenny dobry
kompleks 5
żytni dobry
kompleks 6
żytni słaby
kompleks 8
zbożowo-pastewny mocny
139
Ocena jakości gleb przeprowadzona została w oparciu o:
− metodę opracowaną przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, której pod­
stawą są kilkustopniowe skale wielkości zanieczyszczenia gleb w zależności od zawartości metali
ciężkich, siarki i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Dla poszczególnych stopni
zanieczyszczenia, w zależności od podstawowych właściwości gleb tj. odczyn, skład granulome­
tryczny i zawartość substancji organicznej, wyznaczone są wartości progowe stężeń metali ciężkich
(Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkimi i siarką. Ramowe wytyczne dla
rolnictwa Kabata-Pendias A. i inni, IUNG Puławy 1993 r.),
− rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości
gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. nr 165 poz. 1359) określające wartości dopuszczalne
stężeń w glebie i ziemi metali, zanieczyszczeń nieorganicznych, węglowodorowych, węglowodo­
rów chlorowanych, środków ochrony roślin i innych zanieczyszczeń.
Stopień zanieczyszczenia gleb użytków rolnych metalami ciężkimi i wielopierścieniowymi węglowo­
dorami aromatycznymi decyduje o sposobie ich użytkowania. Opracowane przez IUNG zalecenia
w tym zakresie dotyczą zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i WWA.
W odniesieniu do stopnia zanieczyszczenia metalami ciężkimi zaproponowane zostało następujące
użytkowanie gleb:
− 0° – Gleby nie zanieczyszczone. Gleby te mogą być wykorzystane pod uprawę wszystkich roślin ogrodni­
czych i rolniczych, szczególnie roślin przeznaczonych do konsumpcji dla dzieci i niemowląt.
− I° – Gleby o podwyższonej zawartości metali. Na glebach tych mogą być uprawiane wszystkie rośliny
uprawy polowej z ograniczeniem warzyw przeznaczonych na przetwory i do bezpośredniej konsumpcji dla
dzieci.
− II° – Gleby słabo zanieczyszczone. Rośliny uprawiane na tych glebach mogą być chemicznie zanieczysz­
czone. Z uprawy na tych glebach należy zatem wykluczyć niektóre warzywa, takie jak: kalafior, szpinak,
sałatę itp. Dozwolona jest natomiast uprawa zbóż, roślin okopowych i pastewnych oraz użytkowanie kośne
i pastwiskowe.
− III° – Gleby średnio zanieczyszczone. Rośliny uprawiane na tych glebach są narażone na skażenie meta­
lami ciężkimi. Zaleca się tu uprawę roślin zbożowych, okopowych i pastewnych, kontrolując okresowo
zawartość metali w konsumpcyjnych i paszowych częściach roślin. Na glebach tych zalecana jest również
uprawa roślin przemysłowych oraz roślin dla produkcji materiału nasiennego.
− IV° – Gleby silnie zanieczyszczone. Gleby te, a szczególnie lekkie, powinny być wyłączone z produkcji
rolniczej. Na lepszych odmianach gleb (cięższych) zaleca się uprawiać rośliny przemysłowe (konopie, len),
wiklinę, zboża trawy (materiał siewny), ziemniaki i zboża z przeznaczeniem na produkcję spirytusu, rze­
pak na olej techniczny, sadzonki drzew i krzewów itp. Wykorzystanie na użytki zielone należy ograniczyć.
− V° – Gleby bardzo silnie zanieczyszczone. Gleby te powinny być całkowicie wyłączone z produkcji rol­
niczej i zalesione ze względu na przenoszenie zanieczyszczeń z pyłami glebowymi. Jedynie najlepsze od­
miany tych gleb można przeznaczyć pod uprawę roślin przemysłowych, podobnie jak gleb o IV stopniu
zanieczyszczenia.
Uwzględniając stopień zanieczyszczenia gleb przez WWA zaproponowano następujące użytkowanie gleb: − 0° – gleby nie zanieczyszczone, − 1° – gleby o zawartości podwyższonej.
Na glebach tych (0o i 1o) dopuszcza się uprawę wszystkich roślin bez obawy zanieczyszczenia ziemio­
płodów przez WWA.
− 2° – gleby mało zanieczyszczone,
− 3° – gleby zanieczyszczone,
− 4° – gleby silnie zanieczyszczone.
− 5° – gleby bardzo silnie zanieczyszczone.
139
140
Uprawa roślin na glebach o wymienionych stopniach zanieczyszczenia (2o, 3o, 4o) stwarza pewne niebezpieczeństwo ich skażenia przez WWA. Na glebach zanieczyszczonych w stopniu 2 należy ograniczyć uprawę roślin do produkcji żywności o niskiej zawartości substancji szkodliwych, przeznaczonej
głównie dla dzieci i niemowląt. Poważne niebezpieczeństwo zanieczyszczenia płodów rolnych, w tym
szczególnie warzyw korzeniowych i liściastych może mieć miejsce w przypadku gleb zanieczyszczonych w stopniu 4. Zaleca się ograniczenie przeznaczania gleb zanieczyszczonych (3o), a szczególnie
silnie zanieczyszczonych (4o) na użytki zielone (wypas zwierząt i produkcja siana).
Istnieje poważne niebezpieczeństwo zanieczyszczenia przez WWA wszystkich surowców roślinnych
uprawianych na silnie zanieczyszczonych glebach. Zaleca się wyłączenie tych gleb z produkcji rolniczej.
Gleby w punktach badawczych w województwie zachodniopomorskim reprezentowane były głównie
przez gleby brunatne (B, Bw, Bk) oraz czarne ziemie (D, Dz). Wartość bonitacyjna badanych gleb to
przede wszystkim grunty dobrej jakości (klasa III a i III b) oraz średniej jakości (klasa IV a i IV b).
W odniesieniu do klasyfikacji przydatności rolniczej badane grunty zaliczone zostały do kompleksów
pszennych, żytnich lub zbożowo-pastewnych.
Poziomy orno-próchniczne badanych gleb (0-20 cm) charakteryzowały się różną zwięzłością, w zależności zawartości frakcji ilastej (poniżej 0,02 mm) i wykazywały skład granulometryczny w granicach od piasku luźnego poprzez gliny o różnej zwięzłości aż do iłów.
Wyniki badań zawartość metali ciężkich w glebach badanych punktów pomiarowo-kontrolnych wskazują, że zawartość kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku w glebach badanych w latach 1995, 2000
i 2005 była niska i kształtowała się na poziomie stopnia O, odpowiadającego wartościom naturalnym
obserwowanym w glebach, i nie ulegała większym zmianom.
Średnia zawartość kadmu w glebach w poszczególnych latach wynosiła: 1995 rok – 0,2 mg/kg,
2000 rok – 0,18 mg/kg, 2005 rok – 0,16 mg/kg . Zawartość tego pierwiastka w poszczególnych latach
mieściła się w zakresie: 1995 rok – od 0,13 do 0,29 mg/kg , 2000 rok – od 0,12 do 0,31 mg/kg, 2005
rok – od 0,1 do 0,27 mg/kg .
Średnia zawartość miedzi w glebach w poszczególnych latach wynosiła: 1995 rok – 10,4 mg/kg, 2000
rok – 10,6 mg/kg, 2005 rok – 10,5 mg/kg. Zawartość tego pierwiastka w poszczególnych latach mieściła się w zakresie: 1995 rok – od 3,7 do 34,7 mg/kg, 2000 rok – od 4,0 do 37,2 mg/kg, 2005 rok – od
4,2 do 36,2 mg/kg.
Wyraźnie podwyższone zawartości miedzi, przekraczające wartość progową 30,0 mg/kg gleby (wyznaczoną rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów
jakości gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. nr 165 poz. 1359) i wskazujące na zanieczyszczenie
gleb miedzią, stwierdzono w latach 1995, 2000, 2005 w miejscowości Żurawki (punkt nr 41).
Średnia zawartość niklu w glebach w poszczególnych latach wynosiła: 1995 rok – 7,3 mg/kg, 2000
rok – 7,9 mg/kg, 2005 rok – 6,6 mg/kg . Zawartość tego pierwiastka w poszczególnych latach mieściła
się w zakresie: 1995 rok – od 3,0 do 11,8 mg/kg, 2000 rok – od 3,8 do 13,0 mg/kg, 2005 rok – od 3,0
do 9,6 mg/kg.
Średnia zawartość ołowiu w glebach w poszczególnych latach wynosiła: 1995 rok – 13,4 mg/kg , 2000
rok – 14,6 mg/kg, 2005 rok – 13,4 mg/kg. Zawartość tego pierwiastka w poszczególnych latach mieściła się w zakresie: 1995 rok – od 8,8 do 20,3 mg/kg, 2000 rok – od 10,8 do 20,7 mg/kg, 2005 rok –
od 9,3 do 19,3 mg/kg.
Średnia zawartość cynku w glebach w poszczególnych latach wynosiła: 1995 rok – 43,3 mg/kg, 2000
rok – 43,8 mg/kg, 2005 rok – 44,6 mg/kg . Zawartość tego pierwiastka w poszczególnych latach mieściła się w zakresie: 1995 rok – od 23,2 do 80,0 mg/kg, 2000 rok – od 22,7 do 76,0 mg/kg, 2005 rok –
od 22,4 do 82,5 mg/kg.
Wyniki badań monitoringu gleb przeprowadzone w latach 1995, 2000 i 2005 wskazują, że zawartość
wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych WWA w glebach była zróżnicowana.
Średnia zawartość WWA w glebach w poszczególnych latach wynosiła: 1995 rok – 618 µg/kg,
2000 rok – 592µg/kg, 2005 rok – 749 µg/kg. Zawartość tego pierwiastka w poszczególnych latach
140
141
mieściła się w zakresie: 1995 rok – od 315 do 1150 µg/kg, 2000 rok – od 290 do 1246µg/kg, 2005
rok – od 186 do 2409 µg/kg.
W roku 2005 występowanie gleb nie zanieczyszczonych (0o oraz 1o) obserwowano w 4 punktach:
w miejscowości Kędrzyno (punkt nr 1), Daszewo (punkt nr 3), Koszalin (punkt nr 5), Janikowo (punkt
nr 47). W pozostałych 5 punktach obserwowano gleby zanieczyszczone w stopniu niskim i średnim
(2ooraz 3o). Największe zanieczyszczenie WWA odnotowano w miejscowości Rzepnowo (punkt nr 43),
gdzie zawartość przekraczała wartość progową wyznaczoną rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. nr
165 poz. 1359), powyżej której gleby uznawane są za zanieczyszczone.
Zmiany w poziomie zanieczyszczenia gleb WWA odnotowane zostały we wszystkich 9 punktach po­
miarowych. Spadek zawartości WWA w glebach stwierdzono w punktach w miejscowości: Kędrzyno
(punkt nr 1), Daszewo (punkt nr 3), Koszalin (punkt nr 5), Janikowo (punkt nr 47), a głównie –
w miejscowości Żurawki (punkt nr 41). Wzrost zawartości WWA stwierdzono w punktach: Tyń
(punkt nr 7), Tatynia (punkt nr 39), Mieszkowo (punkt nr 45), a głównie w Rzepnowie (punkt nr 43).
Podsumowanie
− Gleby w punktach badawczych reprezentowane są głównie przez gleby brunatne (B, Bw, Bk) oraz
czarne ziemie (D, Dz). Wartość bonitacyjna badanych gleb to przede wszystkim grunty dobrej jako­
ści (klasa III a i III b) oraz średniej jakości (klasa IV a i IV b). W odniesieniu do klasyfikacji przy­
datności rolniczej badane grunty zaliczone zostały do kompleksów pszennych, żytnich lub zbożo­
wo-pastewnych. Poziomy orno-próchniczne badanych gleb (0-20 cm) charakteryzowały się różną
zwięzłością, w zależności zawartości frakcji ilastej (poniżej 0,02 mm) i wykazywały skład granu­
lometryczny w granicach od piasku luźnego poprzez gliny o różnej zwięzłości aż do iłów.
− Wyniki badań zawartości metali ciężkich w badanych glebach, przeprowadzone w latach 1995,
2000 i 2005 wskazywały, że zawartość kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku w glebach była niska,
kształtowała się na poziomie stopnia 0, odpowiadającego wartościom naturalnym obserwowanym
w glebach, i nie ulegała większym zmianom.
− Wyniki badań zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w glebach wyko­
nane w 2005 roku wskazywały, że występowanie gleb nie zanieczyszczonych (0° oraz 1°) obser­
wowano w 4 punktach: w miejscowości Kędrzyno (punkt nr 1), Daszewo (punkt nr 3), Koszalin
(punkt nr 5), Janikowo (punkt nr 47). W pozostałych 5 punktach obserwowano gleby zanieczysz­
czone w stopniu niskim i średnim (2° oraz 3°).
− Zgodnie z zaleceniami opracowanymi przez IUNG, dotyczącymi użytkowania gleb w zależności od
stopnia zanieczyszczenia WWA, na badanych glebach o stwierdzonym niskim i średnim stopniu
zanieczyszczenia (2°, 3°) istnieje niebezpieczeństwo skażenia uprawianych roślin przez związki
WWA. Na glebach zanieczyszczonych w stopniu 2 należy ograniczyć uprawę roślin do produkcji
żywności o niskiej zawartości substancji szkodliwych, przeznaczonej głównie dla dzieci i niemow­
ląt. Ponadto w przypadku zanieczyszczenia gleb w stopniu 3° należy ograniczyć ich wykorzystywa­
nie jako użytki zielone pod wypas zwierząt i produkcję siana.
141
0,20
0,12
0,19
0,20
0,31
0,19
0,18
0,19
0,17
0,25
0,17
0,29
0,24
0,20
5
7
39
41
43
45
47
142
3,8
2,9
12,5
10,7
6,0
4,2
3,0
10,2
8,3
5,8
1
3
5
7
39
mg/kg gleby
1995
2000
0,14
0,13
3
Nr
punktu
0,12
2000
0,17
1995
Cd
Pierwiastek
Ni
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
5,7
8,3
9,6
3,0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-
-
-
-
-
-
-
-
4,7
6,0
14,0
34,7
8,0
6,3
11,3
5,0
3,7
1995
-
-
-
-
16,4
8,8
16,3
12,1
9,5
14,9
11,3
20,7
13,5
10,8
mg/kg gleby
1995
2000
4,5
5,2
13,8
37,2
7,2
7,8
11,2
4,5
4,0
2000
mg/kg gleby
Pierwiastek
zanieczyszczenie
2005
wg. metody
wg Rozp. Min. .Środ.2
1
IUNG
1995 2000 2005
1995
2000 2005
3,3
0
0
0
-
0,16
0,16
0,27
0,19
0,13
0,10
0,22
0,12
zanieczyszczenie
wg. metody
wg Rozp. Min. Środ.2
2005
1
IUNG
1995 2000 2005
1995
2000
2005
0,10
0
0
0
-
mg/kg gleby
1
Nr
punktu
Pb
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-
-
-
-
-
-
0 +
0 -
0
0
0
-
-
-
+
-
-
-
-
-
-
-
+
-
-
-
-
11,6
11,0
19,3
15,3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
zanieczyszczenie
2005
wg. metody
wg Rozp. Min. Środ.2
1
IUNG
1995 2000 2005 1995 2000
2005
9,3
0
0
0
-
5,5
5,1
11,2
36,2
6,8
8,3
11,3
5,5
4,2
2005
zanieczyszczenie
wg. metody
wg Rozp. Min. Środ.2
1
IUNG
1995 2000 2005 1995
2000
2005
0
0
0
-
Cu
Tabela VI.6. Zawartość kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku w 0-20 cm warstwie ornej gleb punktów kontrolno-pomiarowych oraz zanieczyszczenie gleb tymi
pierwiastkami na terenie województwa zachodniopomorskiego w latach badań 1995, 2000 i 2005 .
142
1995
6,0
5,8
47
0
0
0
0
0
0
28,7
26,0
41,7
36,7
49,7
76,0
66,7
46,0
22,7
28,3
26,8
41,7
33,3
46,7
80,0
65,0
45,0
23,2
3
5
7
39
41
43
45
47
Zn
2005
0
0
0
26,2
40,9
67,8
82,5
44,3
41,1
48,6
22,4
27,2
Pierwiastek
1
2000
5,6
4,8
9,6
-
-
-
-
9,9
15,1
12,5
20,3
11,4
15,9
13,1
19,6
mg/kg gleby
1995
2000
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
zanieczyszczenie
wg. metody IUNG1
1995
2000
2005
0
0
-
-
-
zanieczyszczenie
2005
wg. metody
wg Rozp. Min. .Środ.2
1
IUNG
1995 2000 2005
1995
2000 2005
9,3
0
0
0
-
Ni
Pierwiastek
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-
-
-
-
-
-
-
-
wg Rozp. Min. Środ.2
1995
2000
0
-
10,6
13,0
13,3
0
0
0
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2005
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
zanieczyszczenie
2005
wg. metody
wg Rozp. Min. Środ.2
1
IUNG
1995 2000 2005 1995 2000
2005
17,0
0
0
0 -
Pb
1
143
źródło: opracowanie pt: „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 2005-2007” Inspekcja Ochrony Środowiska, BMŚ Warszawa 2008
metoda opracowana przez Instytut Uprawy i Nawożenia Gleb w Puławach zawarta w „Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkimi i siarką. Ramowe wytyczne dla rolnic­
twa” (Kabata-Pendias A. i inni, IUNG Puławy 1993r.)
2
rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. nr 165 poz. 1359)
*
5,1
5,8
45
mg/kg gleby
13,0
11,2
43
Nr punktu
11,3
11,8
mg/kg gleby
1995
2000
41
Nr
punktu
143
1,25
1,30
1,65
2,00
1,75
1,88
1,25
1,57
1,00
1,00
1,87
1,75
1,75
2,00
1,37
1,62
3
5
7
39
41
43
45
47
1,75
1,38
1,75
1,63
2,15
1,28
0,88
0,83
2
1
1
1
2
1
1
1
2
1
1
1
2
1
1
1
2
1
1
1
2
1
1
1
327
443
908
1150
545
315
579
941
353
515
460
906
1246
334
290
386
795
397
266
1047
2409
607
673
767
268
521
186
2005
1
1
2
3
1
1
1
2
1
1
2
3
1
1
1
2
1
3
3
2
2
2
1
1
zanieczyszczenie
wg. metody IUNG1
1995
2000
2005
1
1
0
WWA-13
201
729
1754
463
491
542
196
376
-
-
+
-
-
-
-
-
WWA-9
µg/kg gleby
zanieczyszczenie
2005
wg Rozp. Min. Srod.2
2005
132
-
144
1
źródło: opracowanie pt: „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 2005-2007” Inspekcja Ochrony Środowiska, BMŚ Warszawa 2008
metoda opracowana przez Instytut Uprawy i Nawożenia Gleb w Puławach zawarta w „Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkimi i siarką. Ramowe wytyczne dla rolnictwa” (Kabata-Pendias A. i inni, 9i IUNG Puławy 1993r.)
2
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. nr 165 poz. 135)
*
1,25
1,37
µg/kg gleby
1995
2000
P i e r w i a s t e k (substancja)
zanieczyszczenie
wg. metody IUNG1
1995
2000
2005
1,05
1
1
1
S-SO4
mg/kg gleby
1995
2000
2005
1
Nr
punktu
Tabela VI.7. Zawartość siarki i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w 0-20 cm warstwie ornej gleb punktów kontrolno-pomiarowych oraz
zanieczyszczenie gleb tymi pierwiastkami i substancjami na terenie województwa zachodniopomorskiego w latach badań 1995, 2000 i 2005.
144
145
VII. OCHRONA POWIETRZA
Air quality assessment
Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego następuje wskutek wprowadzenia do niego substancji
stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą oddziaływać szkodliwie na zdrowie człowie­
ka, klimat, przyrodę żywą, wodę, glebę, albo też powodować inne szkody w środowisku. Substancje
zanieczyszczające atmosferę ze względu na swój charakter i łatwość rozprzestrzeniania się, oddziałują
na wszystkie elementy środowiska, na żywe zasoby przyrody, na zdrowie człowieka i wytwory jego
działalności. Do podstawowych substancji zanieczyszczających atmosferę zaliczyć należy: dwutlenek
siarki (SO2), dwutlenek azotu i tlenki azotu (NO2, NOx), tlenek węgla (CO) oraz zanieczyszczenia py­
łowe. Spośród pyłów szczególnie groźne dla zdrowia są jego drobne cząstki o średnicy poniżej 10 mi­
kronów – tzw. pył PM10. Składnikami tego pyłu mogą być również inne zanieczyszczenia, z których
takie, jak: arsen, kadm, nikiel i niektóre wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym ben­
zo(a)piren, są substancjami mutagennymi, rakotwórczymi.
Źródła zanieczyszczeń powietrza podzielić można na naturalne – np. wulkany, pożary lasów, bagna
wydzielające m.in. metan, gleby i skały ulegające erozji, tereny zielone, z których pochodzą pyłki ro­
ślinne, pył kosmiczny oraz na źródła antropogeniczne – spowodowane działalnością człowieka. Do
źródeł emisji spowodowanych działalnością człowieka zaliczyć należy przede wszystkim:
− procesy z energetycznego spalania paliw oraz
z przemysłowych procesów technologicznych, odprowa­
dzających substancje do powietrza emitorem (kominem)
w sposób zorganizowany. Są to tzw. punktowe źródła emi­
sji;
− emisje ze źródeł ruchomych związanych z transportem
pojazdów samochodowych
i paliwami, tzw. emisja liniowa;
−
emisje związane z ogrzewaniem mieszkań w sektorze ko­
munalno-bytowym, tzw. emisja powierzchniowa.
O jakości powietrza na danym obszarze decyduje zawartość w nim różnorodnych substancji, których
koncentracja jest wyższa od warunków naturalnych. Poziomy stężeń zanieczyszczeń w powietrzu wy­
nikają bezpośrednio z wielkości emisji zanieczyszczeń do atmosfery oraz warunków meteorologicz­
nych. Istotny jest także wpływ zanieczyszczeń napływowych (trans granicznych) z obszarów sąsied­
nich, jak też atmosferycznych przemian fizyko-chemicznych. Procesy te mają wpływ zarówno na
kształtowanie się tzw. tła zanieczyszczeń, które jest wynikiem ustalania się stanu równowagi dyna­
micznej w dalszej odległości od źródła emisji, jak również na zasięg występowania podwyższonych
stężeń w rejonie bezpośredniego oddziaływania źródeł.
Zanieczyszczenia emitowane z wysokich kominów przenoszone są na duże odległości i rozpraszane
na znacznych obszarach, powodując podwyższenie ogólnego poziomu tła w skali całego kraju. Mają
one natomiast stosunkowo ograniczony wpływ na jakość powietrza w miastach, gdzie większą rolę
odgrywają małe, ale liczne obiekty zlokalizowane częstokroć w zamieszkałych rejonach miast,
w bezpośrednim sąsiedztwie zwartej zabudowy mieszkaniowej. Źródła te emitują również specyficzne
substancje podczas niepełnego spalania paliw w przestarzałych typach kotłów lub w paleniskach in­
145
146
dywidualnych, stanowiąc w niektórych miastach poważny problem. W dużych miastach, ze względu
na specyficzne uwarunkowania związane ze zwartą zabudową mieszkaniową i tworzące się tak zwane
kaniony uliczne, a przede wszystkim w związku z dużym natężeniem ruchu samochodowego, występują zagrożenia przekraczania dopuszczalnych poziomów stężeń zanieczyszczeń w powietrzu.
Podstawowe definicje:
− powietrze – rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków
i miejsc pracy,
− emisja zanieczyszczeń do powietrza – rozumie się przez to wprowadzanie w wyniku działalności człowieka bezpośrednio lub pośrednio, substancji do powietrza,
− emisja punktowa – emisja ze źródeł energetycznych i technologicznych, odprowadzających substancje do
powietrza emitorem (kominem) w sposób zorganizowany,
− emisja powierzchniowa – emisja związana z ogrzewaniem mieszkań w sektorze komunalno-bytowym,
− emisja liniowa – emisja ze źródeł ruchomych związanych z transportem pojazdów samochodowych i paliwami,
− poziom substancji w powietrzu – stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu,
− poziom dopuszczalny – poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i który po tym
terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza i określony jest dla zanieczyszczeń: SO2, NO2, NOx, C6H6, PM10, Pb i CO,
− poziom docelowy – jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą
ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Poziom ten określa się w celu zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako
całość i jest określony dla: As, Cd, Ni, B(a)P i O3,
− poziom celu długoterminowego – jest to poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może
być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Poziom
ten dotyczy ozonu,
− pył zawieszony PM10 – pył zawieszony w powietrzu, w którym mieści się frakcja cząstek o średnicy poniżej 10 mikrometrów,
− pył zawieszony PM2,5 – pył zawieszony w powietrzu, w którym mieści się frakcja cząstek o średnicy poniżej 2,5 mikrometrów.
VII.I. Ocena jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim
Zgodnie z art. 89 ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska, ocena jakości powietrza
w Polsce oparta jest na klasyfikacji stref w województwie. Taki mechanizm prawny ma na celu
utrzymanie dotychczasowej jakości powietrza, na obszarach, gdzie jest ona dobra oraz osiągnięcia
standardów jakości powietrza poprzez działania techniczne i organizacyjne tam, gdzie jakość powietrza jest zła.
W województwie zachodniopomorskim, podobnie jak w pozostałych województwach w Polsce, ocena
jakości powietrza dokonywana jest od 2002 r. Od 2002 r. ocenie podlegają zanieczyszczenia: SO2,
NO2, NOx, CO, C6H6, PM10, Pb, oraz ozon. Od 2007 r. zakres oceny poszerzony został
o zanieczyszczenia zawarte w pyle PM10: As, Cd, Ni, B(a)P. Istotną zmianę stanowi też przyjęcie od
2007 r. trzech rodzajów poziomów substancji w powietrzu, którymi są: poziom dopuszczalny, poziom
docelowy dla As, Cd, Ni i B(a)P i ozonu oraz poziom celu długoterminowego dla ozonu.
Od 2007 r., dla zanieczyszczeń: dwutlenku siarki (SO2), dwutlenku azotu (NO2), tlenków azotu (NOx),
tlenku węgla (CO), benzenu (C6H6), pyłu zawieszonego PM10, ołowiu (Pb), arsenu (As), kadmu (Cd),
niklu (Ni) i benzoapirenu (BaP) – strefę w województwie zachodniopomorskim stanowi obszar jednej
aglomeracji (aglomeracja Szczecińska) oraz obszar jednego lub więcej powiatów położonych na obszarze województwa (16 stref) – Mapa VII.1.1.
146
147
W przypadku ozonu strefami podlegającymi ocenie są: aglomeracja Szczecińska i pozostały obszar
województwa (strefa zachodniopomorska) – Mapa VII.1.2.
Mapa VII.1.1. Strefy województwa zachodniopomorskiego podlegające ocenie jakości powietrza pod
kątem zanieczyszczeń: SO2, NO2, NOx, CO, C6H6, PM10, Pb, As, Cd, Ni, B(a)P
Mapa VII.1.2. Strefy województwa zachodniopomorskiego podlegające ocenie jakości powietrza pod
kątem ozonu
147
148
Roczne oceny jakości powietrza dla aglomeracji Szczecińskiej i poszczególnych stref województwa
zachodniopomorskiego przeprowadzane były w oparciu o funkcjonujący w danym roku system oceny,
na który składały się pomiary (automatyczne, manualne, pasywne – Mapa VII.1.3) oraz metody szacunkowe i obliczeniowe (obliczenia modelowe). Dla stref, w których pomiary nie są wykonywane, obliczenia modelowe stanowią istotne źródło informacji o jakości powietrza. W obliczeniach tych wykorzystuje się dane pochodzące z prowadzonej przez WIOŚ w Szczecinie inwentaryzacji emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, powierzchniowych i linowych oraz występujące w danym roku warunki meteorologiczne. W obliczeniach uwzględniane są również emisje napływające z przyległych
obszarów spoza strefy.
Pomiary manualne
zanieczyszczeń pyłowych
Pomiary automatyczne
Pomiary metodą pasywną
Mapa VII.1.3. Lokalizacja punktów pomiarowych zanieczyszczeń powietrza w województwie zachodniopomorskim w 2007 r.
148
149
VII.2. Emisje zanieczyszczeń do powietrza
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, emisje zanieczyszczeń do powietrza z zakładów
przemysłowych województwa zachodniopomorskiego, w latach 2000–2007 wykazywały tendencję
spadkową.
Emisja zanieczyszczeń pyłowych zmniejszyła się o 27,3%, w tym ze spalania paliw o około 34%.
Największy spadek emisji tych zanieczyszczeń odnotowano w roku 2003, w dalszej kolejności nastą­
pił nieznaczny wzrost i stan ten aktualnie nie wykazuje większych zmian.
Rysunek VII.2.1. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów przemysłowych w województwie
zachodniopomorskim w latach 2000-2007 (źródło: GUS)
W przypadku emisji zanieczyszczeń gazowych: dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla w latach
2000–2007 odnotowano spadek o około 40%. Największą redukcję zaobserwowano w przypadku dwu­
tlenku siarki (około 50%) i tlenku węgla (około 41%), natomiast emisja tlenków azotu maleje
w mniejszym tempie (w latach 2006–2007 około 20%). Istotny spadek emisji wszystkich rozpatrywa­
nych zanieczyszczeń gazowych przypada na lata 2003–2005. W roku 2006 nastąpił ponowny (nie­
znaczny) wzrost emisji zanieczyszczeń, który należy tłumaczyć większym zapotrzebowaniem na cie­
pło, a tym samym wzrostem zużycia paliw spowodowanym bardzo niskimi temperaturami w okresie
grzewczym.
Rysunek VII.2.2. Emisja zanieczyszczeń gazowych ogółem: dwutlenku siarki, tlenku węgla i tlenków
azotu z zakładów przemysłowych w województwie zachodniopomorskim w latach
2000–2007 (źródło:GUS)
149
150
W przypadku emisji dwutlenku węgla, największy spadek (16,7% w stosunku do roku 2000), wystąpił
w 2002 r. W latach 2006 i 2007 emisja dwutlenku węgla osiągnęła poziom bliski emisji z 2000 r. (Rysunek VII.2.3).
Rysunek VII.2.3. Emisja dwutlenku węgla z zakładów przemysłowych w województwie
zachodniopomorskim w latach 2000–2007 (źródło GUS)
Na fakt związany ze zmniejszeniem ilości wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających ze źródeł punktowych (zakłady przemysłowe) wpłynęły przede wszystkim inwestycje proekologiczne zrealizowane w ostatnich latach w sektorze energetycznym, głównie przez PGE Zespół Elektrowni „Dolna Odra” (PGE ZEDO) i Szczecińską Energetykę Cieplną (SEC).
Największe inwestycje proekologiczne zrealizowane na rzecz ochrony powietrza przez PGE ZEDO, to
przede wszystkim:
− wymiana elektrofiltrów – ograniczenie emisji pyłu,
− budowa instalacji odsiarczania spalin na blokach energetycznych w PGE ZEDO – dalsze ograniczenie
emisji SO2,
− instalacja palników niskoemisyjnych – ograniczenie emisji NO2.
Przykładem proekologicznych działań Szczecińskiej Energetyki Cieplnej (SEC) jest modernizacja
eksploatowanych kotłowni. Przejście z kotłowni koksowych na kotłownie gazowe pozwoliło ograniczyć emisję podstawowych gazowych i pyłowych zanieczyszczeń (SO2 o 99%, NO2 o 76% oraz pyłu
prawie o 100%).
Rozpatrując zmiany emisji dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i dwutlenku węgla z zakładów przemysłowych na tle zmian PKB dla województwa zachodniopomorskiego za lata 2000–2007 (przy założeniu, że wartość tych parametrów w roku bazowym 2000 jest równa 100%) zauważa się, iż w latach
2000–2005, wzrostowi PKB towarzyszył znaczny spadek emisji dwutlenku siarki i dwutlenku azotu.
Natomiast w 2006 i 2007 r. nastąpił wzrost emisji tych zanieczyszczeń do powietrza w stosunku do
2005 r. Niewątpliwie miało to związek z rosnącym zapotrzebowaniem na energię. W przypadku dwutlenku
węgla, emisja tego zanieczyszczenia w latach 2002–2005, mimo wzrostu PKB, utrzymywała się na
prawie stałym poziomie, a w latach 2006–2007 zbliżyła się do poziomu z roku bazowego 2000 (Rysunek VII.2.4).
150
151
Rysunek VII.2.4. Województwo zachodniopomorskie – zmiany emisji SO2, NO2 i CO2 z zakładów
przemysłowych na tle zmian PKB w latach 2001–2007
PKB
dwutlenek siarki
tlenki azotu
dwutlenek węgla
160%
140%
120%
100%
80%
60%
40%
20%
0%
2000
2001
2002
2003
rok
2004
2005
2006
2007
Ograniczenia emisji z przemysłu uwypukliły problem emisji z innych źródeł. W ostatnich latach,
w dalszym ciągu rośnie znaczenie emisji powierzchniowej i liniowej w oddziaływaniu na jakość po­
wietrza. Jak wynika z danych z lat 2002–2007 (zebranych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Szczecinie na potrzeby obliczeń modelowych rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń
w powietrzu) emisja powierzchniowa ma największy udział w łącznej emisji pyłu do powietrza na ob­
szarze województwa zachodniopomorskiego (w 2003 r. udział ten wyniósł około 95%, w roku 2007
zmniejszył się do około 60%). Emisja ze źródeł powierzchniowych (sektor komunalno-bytowy) domi­
nuje również w przypadku emisji całkowitej dwutlenku siarki. Emisja liniowa, związana z transportem
samochodowym ma duży udział w emisji całkowitej tlenku węgla oraz tlenków azotu. Procentowe
udziały poszczególnych typów emisji w całkowitej emisji do powietrza: dwutlenku siarki, dwutlenku
azotu, tlenku węgla i pyłu, zobrazowano na mapach (Mapy VII.2.1a-VII.2.1d).
Całkowita emisja dwutlenku siarki i pyłu, charakteryzująca się największym udziałem procentowym
emisji powierzchniowej, w ujęciu przestrzennym wykazuje pewne odchylenia. W Szczecinie, Kosza­
linie, Świnoujściu oraz w powiatach: polickim i gryfińskim – znaczący udział przypada na emisję
punktową, co należy tłumaczyć obecnością dużych zakładów przemysłowych (wśród nich: Stocznia
Szczecińska „Nova”, „Fosfan” S.A., Zakłady Mięsne „Agryf” oraz Zakłady Chemiczne „Police”
S.A.), a także największych źródeł energetycznych (Zespół Elektrowni „Dolna Odra” S.A.). W pozo­
stałej części województwa – zgodnie z oczekiwaniami – największe znaczenie w procesie emisji dwu­
tlenku siarki i pyłu ma emisja ze źródeł powierzchniowych.
Analogiczną sytuację możemy zaobserwować w przypadku przestrzennego rozkładu emisji tlenków
azotu w województwie. Dominującym źródłem tlenków azotu jest emisja związana z transportem sa­
mochodowym, jednak w obrębie aglomeracji oraz zachodnich powiatów jej rolę znacznie osłabia
wpływ emisji z dużych źródeł punktowych.
Przestrzenny rozkład emisji tlenku węgla potwierdza, iż najistotniejszym czynnikiem wpływającym na
wielkość tego zanieczyszczenia jest emisja ze źródeł powierzchniowych.
W przypadku emisji do powietrza zanieczyszczeń objętych oceną jakości od 2007 r.: arsenu (As), niklu
(Ni), kadmu (Cd) i benzo(a)pirenu (B(a)P) – w pyle PM10, emisja ze źródeł powierzchniowych sektora
komunalno-bytowego dominuje w emisji całkowitej tych zanieczyszczeń do powietrza. Jednak
w całkowitej emisji benzo(a)pirenu, obok przeważającego udziału zanieczyszczeń ze źródeł powierzch­
niowych, widoczna jest także znacząca rola emisji punktowej z przemysłowego spalania paliw (Mapy
VII.2.2a-VII.2d).
151
152
Mapa VII.2.1a. Udziały typów emisji w emisji całkowitej dwutlenku siarki w województwie zachodniopomorskim (dane z 2007 roku)
Mapa VII.2.1.b. Udziały typów emisji w emisji całkowitej dwutlenku azotu w województwie zachodniopomorskim (dane z 2007 roku)
152
153
Mapa VII.2.1.c. Udziały typów emisji w emisji całkowitej tlenku węgla w województwie zachodniopo­
morskim (dane z 2007 roku)
Mapa VII.2.1.d. Udziały typów emisji w emisji całkowitej pyłu w województwie zachodniopomorskim
(dane z 2007 roku)
153
154
Mapa VII.2.2a. Udziały typów emisji w emisji całkowitej arsenu w pyle PM10 w województwie zachodniopomorskim (dane z 2007 roku)
Mapa VII.2.2b. Udziały typów emisji w emisji całkowitej kadmu w pyle PM10 w województwie zachodniopomorskim (dane z 2007 roku)
154
155
Mapa VII.2.2c. Udziały typów emisji w emisji całkowitej niklu w pyle PM10 w województwie zachod­
niopomorskim (dane z 2007 roku)
Mapa VII.2.2d. Udziały typów emisji w emisji całkowitej benzo(a)pirenu w pyle PM10 w wojewódz­
twie zachodniopomorskim (dane z 2007 roku)
155
156
VII.3. Jakość powietrza w województwie zachodniopomorskim
Województwo zachodniopomorskie charakteryzuje się średnim stopniem zanieczyszczenia powietrza.
W znacznej części województwa, w szczególności w jego północnej i wschodniej części, stężenia zanieczyszczeń są niskie i nie stwierdza się przekroczeń dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu. W części zachodniej, gdzie zlokalizowane są największe punktowe źródła emisji rejestruje się
stężenia wyższe. Na jakość powietrza w tej części województwa, obserwuje się również wpływ emisji
napływowych z obszaru Niemiec. Spośród całego obszaru województwa, najwyższe poziomy substancji zanieczyszczających w powietrzu rejestrowane są w stolicy województwa – w Szczecinie.
Podobnie jak w innych rejonach Polski, również w województwie zachodniopomorskim, największy
problem stanowią zanieczyszczenia pyłowe, przede wszystkim drobne cząstki pyłu zawieszonego
PM10 oraz zawarty w tym pyle benzo(a)piren.
W sezonie letnim występują wysokie stężenia ozonu przyziemnego (ozon troposferyczny).
Na obszarach dużych miast, szczególnie w aglomeracji Szczecińskiej, w rejonach oddziaływania
transportu samochodowego i emisji powierzchniowej, rejestrowane są wysokie stężenia dwutlenku
azotu.
VII.3.1. Zanieczyszczenia pyłowe
Pył zawieszony PM10 i PM2,5
Najniższe średnie roczne stężenia pyłu zawieszonego PM10 rejestrowane są w województwie zachodniopomorskim na stanowisku pozamiejskim w Widuchowej oraz w Świnoujściu (obszar uzdrowiskowy). Najwyższe stężenia PM10 występują na stanowiskach w aglomeracji Szczecińskiej (Rysunek
VII.3.1). Na żadnym ze stanowisk w latach 2005–2007 nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego
poziomu, wynoszącego dla stężenia średniorocznego 40 μg/m3. Na wszystkich stanowiskach, najwyższe wartości średnioroczne zarejestrowano w 2005 r. i w 2006 r., a najniższe w roku 2007.
Rysunek VII.3.1. Średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego PM10 na stanowiskach pomiarowych
w województwie zachodniopomorskim w latach 2005-2007
2005 r.
2006 r.
2007 r.
poziom dopuszczalny
50
40
ug/m3
30
20
10
uz
dr
ow
os
isk
za
lin
o
,u
l.
Zw
Sz
yc
cz
ięs
ec
tw
ine
a
k,
ul.
A
rty
ler
yjs
ka
ki
K
Św
ino
ujś
c
ie,
iat
gr
yf
ińs
zn
a
po
w
a,
in,
ul.
Łą
c
W
idu
ch
ow
w
sk
ieg
o
Sz
cz
ec
nd
rz
eje
iłs
ud
sk
ieg
o
in,
ul.
A
Sz
cz
ec
in,
ul.
P
Sz
cz
ec
Sz
cz
ec
in,
ul.
W
inc
e
nt
eg
o
Po
la
0
W 2005 r. i w 2006 r., na trzech stanowiskach pomiarowych w Szczecinie (Rysunek VII.3.2) stwierdzono przekroczenie drugiego, poza stężeniem średniorocznym, obowiązującego kryterium dla pyłu
PM10 – dopuszczalnej liczby dni z przekroczeniem dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu
PM10 (50 μg/m3 z dopuszczalną częstością 35 dni w roku). W rocznych ocenach jakości powietrza za
2005 i 2006 r. Szczecin otrzymał klasę C ze względu na pył PM10. Zidentyfikowany w aglomeracji
Szczecińskiej obszar z tymi przekroczeniami wymaga podjęcia działań – opracowania programu
ochrony powietrza. Ocena za 2007 r. nie wykazała przekroczeń dopuszczalnych poziomów stężeń pyłu PM10 zarówno w Szczecinie, jak też w pozostałych strefach województwa zachodniopomorskiego.
Wyniki klasyfikacji stref województwa zachodniopomorskiego pod kątem poziomów stężeń pyłu
PM10 w latach 2005–2007 przedstawiono na Mapach VII.3.1a-VII.3.1c.
156
157
Rysunek VII.3.2. Pył PM10 - liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu dla 24-godzinnego
stężenia (liczba dni dopuszczalna = 35)
liczba dni
60
2005
2006
2007
dopuszczalna liczba dni
40
20
Sz
cz
ec
in_
W
inc
en
Sz
te
go
cz
ec
Po
Sz
in_
la
cz
P
iłs
ec
u
in_
ds
A
ki
nd
eg
o
rz
ej
ew
sk
ieg
Sz
cz
o
ec
in_
Łą
cz
na
W
id
uc
ho
w
a
Św
K
ino
os
za
uj
śc
lin
ie
K
_Z
os
w
za
y
cię
lin
_A
stw
rm
a
ii K
ra
jo
w
ej
Sz
cz
ec
ine
k
0
Mapa VII.3.1a. PM10 – klasyfikacja stref wojewódz- Mapa VII.3.1b. PM10 – klasyfikacja stref woje­
twa zachodniopomorskiego rok 2005
wództwa zachodniopomorskiego rok 2006
157
158
Mapa I.3.1c. PM10 – klasyfikacja stref województwa zachodniopomorskiego rok 2007
Poza pyłem PM10, WIOŚ w Szczecinie w 2006 i 2007 r. wykonywał na jednym stanowisku w Szczecinie (ul. Piłsudskiego) pomiary pyłu zawieszonego PM2,5. Pomiary wykazały, iż średnioroczne stężenie pyłu PM2,5 na tym stanowisku wynosi około 20 μg/m3, a jego zawartość w pyle PM10 stanowi
około 70%. Dla pyłu PM2,5 brak jest aktualnie prawnie określonych kryteriów i nie jest ono objęte
klasyfikacją. Dostosowanie i poszerzenie wymogów i zapisów umożliwiających wdrożenie zarządzania jakością powietrza dla pyłu PM2,5 zawarte jest Dyrektywie 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza w Europie (Dyrektywa CAFE).
Benzo(a)piren w pyle PM10
Wykonane w 2007 r. pomiary stężeń benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 na sześciu stanowiskach
w województwie wykazały, iż na pięciu z tych stanowisk, średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu
przekroczyło poziom docelowy wynoszący 1 ng/m3 (Rysunek VII.3.3). Poziom docelowy dla tego zanieczyszczenia nie został przekroczony jedynie na stanowisku w Świnoujściu. Jako główną przyczynę
przekroczeń wskazuje się procesy spalania paliw stałych zarówno w sektorze energetycznym, jak też
w sektorze komunalno-bytowym.
Rysunek VII.3.3. Średnie roczne stężenie benzo(a)pirenu na stanowiskach pomiarowych w województwie zachodniopomorskim w 2007 r.
4
[ng/m3]
3
2
1
k
in
e
Sz
cz
ec
tw
a
ięs
Zw
yc
Ko
s
ie_
uj
śc
za
lin
_
Uz
dr
ow
is k
o
ki
gr
yf
iń
s
Św
in
o
ow
a_
ch
id
u
W
158
wi
at
po
in
_
Sz
cz
ec
Sz
cz
ec
in
_
W
in
c
en
Pi
łs u
te
ds
go
kie
g
o
Po
la
0
stężenie średnioroczne B(a)P
poziom docelowy
159
W związku z tym cztery strefy województwa zachodniopomorskiego: aglomeracja Szczecińska, mia­
sto Koszalin oraz powiaty gryfiński i szczecinecki, zostały sklasyfikowane w klasie C ze względu na
benzo(a)piren (Mapa VII.3.2).
Mapa VII.3.2. Roczna ocena jakości powietrza za 2007 r. – klasyfikacja stref województwa zachod­
niopomorskiego pod kątem poziomów benzp(a)pirenu w pyle PM10
Oznacza to obowiązek podjęcia przez Marszałka
Województwa działań na rzecz poprawy jakości
powietrza pod kątem tego zanieczyszczenia ­
opracowanie programu ochrony powietrza (POP).
Termin osiągnięcia docelowego poziomu ben­
zo(a)pirenu
w
powietrzu,
określony
w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3
marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych
substancji w powietrzu, określony jest na 2013
rok.
Prowadzone przez WIOŚ w Szczecinie obliczenia
modelowe rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń
w powietrzu wskazują, iż problem wysokich stę­
żeń pyłu PM10 oraz zawartego w nim ben­
zo(a)pirenu
może
dotyczyć
nie
tyl­
ko wymienionych powyżej stref, lecz również ob­
szarów innych stref, w których pomiary nie były
prowadzone.
W przypadku stężeń pyłu PM10 są to przygraniczne, południowo-zachodnie obszary województwa,
przede wszystkim obszar powiatu gryfińskiego i myśliborskiego (Mapa VII.3.3). Ze względu na fakt,
iż na tym obszarze występuje przewaga wiatrów z kierunków południowo-zachodnich, istotny wpływ
na wysokość stężeń PM10 na tych obszarach mają emisje napływowe z terenu Niemiec.
Mapa VII.3.3. Rozkład stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 na obszarze województwa zachodniopomor­
skiego – wynik obliczeń modelowych za 2006 r.
159
160
W przypadku benzo(a)pirenu, prawdopodobieństwo przekroczeń poziomu docelowego dotyczy
wszystkich większych miast w województwie zachodniopomorskim (głównie stolic powiatów), o znaczącym wpływie emisji powierzchniowej B(a)P na wielkość szacowanych stężeń (Mapa VII.3.4).
Mapa VII.3.4. Rozkład średniorocznego stężenia benzo(a)pirenu w pyle PM10 na obszarze województwa zachodniopomorskiego – wynik obliczeń modelowych za 2007 r.
W przypadku pozostałych objętych oceną jakości powietrza zanieczyszczeń pyłowych: ołowiu, arsenu, kadmu i niklu zawartych w pyle PM10 – we wszystkich punktach pomiarowych rejestrowane stężenia tych zanieczyszczeń są niskie i nie przekraczają poziomów docelowych zawartych
w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji.
VII.3.2. Ozon
Oprócz zanieczyszczeń pyłowych, poważnym problemem w województwie są także stężenia ozonu
występujące w sezonie letnim przy powierzchni ziemi (ozon troposferyczny). W przyziemnej warstwie atmosfery ozon wytwarza się w wyniku oddziaływania promieniowania UV z zanieczyszczeniami powietrza. Substancje mające udział w tworzeniu ozonu w warstwie przyziemnej, tzw. prekursory ozonu, to głównie tlenki azotu oraz lotne związki organiczne, między innymi: benzen, toluen,
etylobenzen. W przeciwieństwie do ozonu stratosferycznego pełniącego rolę „ochronną”, ozon troposferyczny stanowi substancję zanieczyszczającą powietrze. Wchodzi w skład tzw. fotochemicznego
smogu i jako gaz drażniący może powodować kłopoty zdrowotne u dzieci i starszych ludzi. Jego nadmiar w powietrzu może również uszkadzać rośliny. Wysokie stężenia ozonu występują w okresach
wiosennych i letnich, przy dużym nasłonecznieniu i wysokiej temperaturze powietrza. WIOŚ
w Szczecinie wykonuje pomiary stężeń ozonu na 2 stanowiskach: miejskim (w Szczecinie, ul. Andrzejewskiego) i pozamiejskim (Widuchowa, powiat gryfiński). Stanowisko w Widuchowej jest stanowiskiem o reprezentatywności regionalnej, a tym samym stężenia na nim mierzone są podstawą dla oceny jakości powietrza pod kątem ozonu i klasyfikacji stref dla obszaru całego województwa (strefa zachodniopomorska), zarówno ze względu na ochronę zdrowia ludzi, jak też ochronę roślin.
160
161
Dla oceny jakości powietrza pod kątem poziomów ozonu obowiązują dwa kryteria, którymi są pozio­
my docelowe (ze względu na ochronę zdrowia i ochronę roślin) oraz poziomy celu długoterminowego
(ze względu na ochronę zdrowia i ochronę roślin).
Poziom docelowy dla ozonu, określony pod kątem ochrony zdrowia stanowi maksymalna średnia
ośmiogodzinna spośród średnich kroczących w ciągu doby i wynosi ona 120 μg/m3. Liczba dni
z przekroczeniami poziomu docelowego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu kolejnych 3 lat,
nie może być większa niż 25 dni.
Kryterium oceny pod kątem ochrony roślin stanowi wartość AOT40 (definicja zawarta w rozporzą­
dzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 w sprawie poziomów niektórych substancji w powie­
trzu), obliczona ze stężeń 1-godzinnych ozonu dla okresu wegetacyjnego 1.05.-31.07. W ten sposób
określony poziom docelowy dla ochrony roślin wynosi 18000 μg/m3 . h obliczony jako średnia z 5 lub
co najmniej z 3 kolejnych lat.
Termin osiągnięcia poziomów docelowych dla ozonu określony został na 2013 rok.
Poziom celu długoterminowego dla ozonu ze względu na ochronę zdrowia stanowi maksymalna śred­
nia 8-godzinna w ciągu roku kalendarzowego spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich
jednogodzinnych w ciągu doby, która wynosi 120 μg/m3. Wartość ta nie może być przekroczona
w roku kalendarzowym.
Ze względu na ochronę roślin – kryterium dla celu długoterminowego stanowi wartość AOT40 równa
6000 μg/m3 . h, jako średnia obliczona z 5 lub co najmniej z 3 lat.
Termin osiągnięcia poziomów celów długoterminowych dla ozonu określony to 2020 rok.
W przeciwieństwie do poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych substancji, których prze­
kroczenie wymaga opracowania programów ochrony powietrza (POP), poziom celu długoterminowe­
go nie wymaga przygotowania programu ochrony powietrza. Ograniczenie emisji prekursorów ozonu
– tlenków azotu i lotnych związków organicznych – powinno być jednym z celów wojewódzkich pro­
gramów ochrony środowiska.
Pomiary stężeń ozonu prowadzone na stanowiskach w województwie zachodniopomorskim (w Szcze­
cinie i w Widuchowej) wykazują, iż uśredniona z 3 lat liczba dni ze stężeniami ośmiogodzinnymi
wyższymi niż 120 μg/m3 na stanowisku pozamiejskim (Widuchowa), w ostatnich latach rośnie i we­
dług oceny jakości powietrza za 2007 r. osiągnęła wartość równą wartości poziomu docelowego okre­
ślonego pod kątem ochrony zdrowia ludzi (Rysunek VII.3.4).
Rysunek VII.3.4. Województwo zachodniopomorskie – średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami
8-godz. ozonu wyższymi niż 120 μg/m3
Szczecin_stanowisko miejskie
Widuchowa_stanowisko pozamiejskie
dopuszczalna liczba dni
30
liczba dni
25
20
15
10
5
0
2003-2005
2004-2006
2005-2007
lata - okres uśredniania
Przeprowadzona, na podstawie wyników pomiarów na stanowisku w Widuchowej, ocena za 2007 r.
pod kątem wartości kryterialnej dla ochrony roślin wykazała, iż uśredniony z 4 lat (2004–2007)
161
162
współczynnik AOT40 wyniósł 11881 μg/m3 . h. Nie przekroczył więc poziomu docelowego określonego dla tego celu.
W odniesieniu do poziomów celu długoterminowego dla ozonu:
− w latach 2005-2007 na obu stanowiskach, w Szczecinie i w Widuchowej, zarejestrowano maksymalne stężenia przekraczające poziom celu długoterminowego dla ochrony zdrowia, na całym obszarze województwa zachodniopomorskiego (Rysunek VII.3.5),
− przekroczony został również poziom celu długoterminowego określony dla ozonu ze względu na ochronę roślin. Wartość AOT40 obliczona dla stanowiska w Widuchowej z 4 lat (2004-2007) wyniosła 11881
μg/m3 . h. Była więc wyższa od poziomu celu długoterminowego wynoszącego 6000 μg/m3 . h.
Rysunek VII.3.5. Ozon - maksymalna średnia ośmiogodzinna w ciągu roku kalendarzowego w województwie zachodniopomorskim w latach 2005-2007
Szczecin_stanowisko miejskie
poziom celu długoterminowego
200
167
160
Widuchowa_stanowisko pozamiejskie
182
165
144
ug/m3
150
147
100
50
0
2005
2006
2007
rok
W ocenie jakości powietrza za 2007 r. obie strefy województwa podlegające ocenie pod kątem ochrony zdrowia dla ozonu: aglomeracja Szczecińska i strefa zachodniopomorska oraz podlegający ocenie
pod kątem ochrony roślin obszar strefy zachodniopomorskiej (z wyłączeniem Szczecina, Koszalina
i Świnoujścia) otrzymały klasę C ze względu na przekroczenie poziomów celu długoterminowego dla
ozonu (Mapy VII.3.5a, VII.3.5b).
Mapa VII.3.5a. Klasyfikacja stref województwa
zachodniopomorskiego z uwzględnieniem kryterium – poziomu celu długoterminowego określonego dla ozonu pod kątem ochrony zdrowia
162
Mapa VII.3.5b. Klasyfikacja stref województwa
zachodniopomorskiego z uwzględnieniem kryterium – poziomu celu długoterminowego określonego dla ozonu pod kątem ochrony roślin
163
VII.3.3. Dwutlenek azotu
Omawiając stan jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim, nie można pominąć pro­
blemu dwutlenku azotu w powietrzu. Na obszarach dużych miast województwa, a szczególnie
w aglomeracji Szczecińskiej, w rejonach oddziaływania transportu samochodowego i emisji po­
wierzchniowej, rejestrowane są wysokie stężenia NO2, co wykazują wyniki wykonywanych od 2002 r.
przez WIOŚ w Szczecinie pomiarów pasywnych (Rysunek VII.3.6, Mapa VII.3.6). Dla tego zanie­
czyszczenia do 2009 roku obowiązuje jeszcze margines tolerancji (poziom dopuszczalny wynoszący
40 μg/m3, powiększony o: 10 μg/m3 w 2005 r.; 8 μg/m3 w 2006 r.; 6 μg/m3 w 2007 r.;4 μg/m3 w 2008
r. i 2 μg/m3 w roku 2009). Poziom dopuszczalny powinien być osiągnięty w 2010 r. Istnieje więc realne zagrożenie przekroczeń stężeń dla tego zanieczyszczenia, w związku z czym konieczne jest ograni­
czanie emisji NO2, przed 2010 r., szczególnie na obszarze Szczecina.
Rysunek VII.3.6. Średnie roczne stężenie dwutlenku azotu na stanowiskach pomiarowych w aglomera­
cji Szczecińskiej w latach 2002–2007
2002
2003
2004
2005
2006
2007
poziom dop.
50
ug/m3
40
30
20
10
0
Szczecin, Brama Szczecin,ul. Struga
Portowa
Szczecin,ul.
Łączna
Szczecin,ul.
Wincentego Pola
Szczecin,Oś.
Majowe
Szczecin,ul.
Piłsudskiego
Mapa VII.3.6. Średnie roczne stężenie dwutlenku azotu w punktach pomiarowych województwa za­
chodniopomorskiego – według pomiarów pasywnych wykonanych przez WIOŚ
w Szczecinie w 2006 i 2007 r.
163
164
VII.3.4. Pozostałe zanieczyszczenia objęte oceną jakości powietrza
Poza omówionymi w punktach VII.3.1- VII.3.3 zanieczyszczeniami pyłowymi (pyłem PM10 i benzo(a)pirenem), ozonem i dwutlenkiem azotu, których występujące poziomy stężeń w powietrzu na obszarze województwa zachodniopomorskiego stanowią lub mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi
oraz dla roślin, roczne oceny jakości powietrza przeprowadzane są także dla pozostałych zanieczyszczeń objętych obowiązkową oceną. Są to zanieczyszczenia: dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu
(NOx), benzen (C6H6), tlenek węgla (CO) oraz ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd) i nikiel (Ni)
w pyle PM10.
Jak wykazały przeprowadzone przez WIOŚ w Szczecinie roczne oceny jakości powietrza za lata 2002
– 2007, poziomy stężeń tych zanieczyszczeń w powietrzu na obszarze województwa zachodniopomorskiego są niskie i nie przekraczają wartości kryterialnych zawartych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Zanieczyszczenia te, w chwili obecnej, nie stwarzają zagrożeń dla zdrowia ludzi, a także dla roślin. Szczegółowe
wyniki rocznych ocen jakości powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego publikowane
są w internecie, na stronie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie:
www.wios.szczecin.pl.
Na uwagę zasługuje fakt, iż inwestycje proekologiczne realizowane w największych zakładach województwa zachodniopomorskiego spowodowały, że w punktach pomiarowych obserwuje się spadkową
tendencję stężeń dwutlenku siarki w powietrzu. W latach 2000-2007, stężenie średnioroczne dwutlenku siarki obniżyło się o około 50% w stosunku do analogicznego stężenia w 1996 r., a o 75% w stosunku do roku 1993 (Rysunek VII.3.7).
Rysunek VII.3.7. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki w punktach pomiarowych w województwie
zachodniopomorskim w latach 1993–2007.
25
Szczecin
Gryfino
Police
Widuchowa
Świnoujście
ug/m3
20
15
10
5
0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
rok
Posumowanie
− Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w województwie zachodniopomorskim jest emisja antropogeniczna, na którą składa się emisja z działalności przemysłowej, emisja z sektora bytowego oraz emisja
komunikacyjna ze środków transportu samochodowego;
− Pomimo obserwowanego spadku emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł przemysłowych,
w oddziaływaniu na jakość powietrza w województwie zachodniopomorskim, wciąż rośnie znaczenie
emisji powierzchniowej z sektora komunalno-bytowego oraz emisji liniowej z transportu samochodowego;
− Na zabudowanych obszarach miast, szczególnie w aglomeracji Szczecin, występują zagrożenia jakości
powietrza związane z pyłem drobnym (pył PM10) oraz zawartym w nim benzo(a)pirenem. W emisji tych
zanieczyszczeń do powietrza największy udział ma emisja powierzchniowa pochodząca z ogrzewania
mieszkań. Istotne jest zwrócenie uwagi na problem nierozpoznanej emisji niskiej. Na obszarach, które nie
są objęte obowiązkowymi pomiarami, mogą występować lokalne zagrożenia wynikające między innymi
ze stosowania w paleniskach domowych paliwa złej jakości, spalanie szkodliwych odpadów typu PET.
164
165
Ograniczenie tego typu zagrożeń wymaga zarówno ciągłej edukacji ekologicznej, jak i stwarzania zachęt
ekonomicznych do stosowania paliw mniej szkodzących środowisku (gaz, olej opałowy);
− W rocznych ocenach jakości powietrza za 2005 i 2006 r. Szczecin otrzymał klasę C ze względu na pył
PM10. Zidentyfikowany w aglomeracji Szczecińskiej obszar z tymi przekroczeniami wymaga podjęcia
działań – opracowania przez Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego programu ochrony powie­
trza;
− Obserwowany w ostatnich latach stały rozwój transportu samochodowego, przy braku odpowiedniej infra­
struktury drogowej sprawia, że coraz częściej również ten sektor postrzegany jest jako zagrożenie dla ludzi
i środowiska, przede wszystkim ze względu na występujące w powietrzu stężenia dwutlenku azotu.
Oprócz aglomeracji Szczecin i innych większych miast województwa, zagrożenia związane z emisją
z transportu samochodowego mogą występować również w skali lokalnej na obszarach zabudowanych,
przez które przebiegają główne szlaki komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu, szczególnie pojazdów
ciężkich;
− Zanieczyszczenia emitowane przez pojazdy nie tylko bezpośrednio pogarszają jakość powietrza w rejo­
nach z intensywnym ruchem drogowym, ale także biorą udział w reakcjach fotochemicznych tlenków azotu i lotnych związków organicznych zachodzących w atmosferze, wpływając na wzrost stężeń ozonu
w warstwie troposferycznej (przyziemnej). Wysokie stężenia ozonu, występujące w okresie letnim są
szkodliwe dla ludzi i roślin. Występujące w lecie wysokie stężenia ozonu (przekroczenie poziom celu dłu­
goterminowego dla ochrony zdrowia i roślin), wymagają więc podjęcia działań związanych z ogranicze­
niem emisji prekursorów ozonu – tlenków azotu i lotnych związków organicznych. Osiągnięcie poziomu
celu długoterminowego przez stężenia ozonu do 2020 r. powinno być jednym z celów wojewódzkich pro­
gramów ochrony środowiska.
165
166
VIII. OCENA KLIMATU AKUSTYCZNEGO
Acoustic climate assessment
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać w kraju wspólnotowe przepisy prawne. Hałas w środowisku, na który narażeni są ludzie, reguluje Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady Europy z dnia 25 czerwca 2002 roku w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku
2002/49/WE. Powyższy dokument ma na celu wspólne dla wszystkich Państw Członkowskich unikanie, zapobieganie oraz zmniejszanie szkodliwych skutków narażenia ludzi na działanie hałasu.
Dyrektywa 2002/49/WE wprowadziła ujednolicone i stosowane w krajach Unii wskaźniki oceny hałasu. Wskaźniki te będą stosowane do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem (LN i LDWN) oraz do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w
odniesieniu do jednej doby (LAeqD i LAeqN).
Wraz z wprowadzeniem nowych wskaźników oceny hałasu zmianie uległy rozporządzenia Ministra
Środowiska, w których wartości wskaźników określały dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku.
Nowe kryteria oceny hałasu zróżnicowane w zależności od rodzajów terenu, rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu oraz w zależności od pory dnia lub nocy określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów
hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826). Wartości poziomów dźwięku w środowisku przedstawiono w tabelach VIII.1 i VIII.2.
Tabela VIII.1. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowane przez poszczególne grupy
źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty
statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne
Dopuszczalny poziom hałasu w [dB]
Drogi lub linie kolejowe 1
Lp.
1
2
Rodzaj terenu
a)
b)
Strefa ochronna „A” uzdrowiska
Tereny szpitali poza miastem
a)
Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
Tereny zabudowy związanej ze stałym
lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży
Tereny domów opieki społecznej
Tereny szpitali w miastach
Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego
Tereny zabudowy zagrodowej
Tereny rekreacyjno – wypoczynkowe2
Tereny mieszkaniowo usługowe
b)
3
c)
d)
a)
b)
c)
d)
4
Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców3
L Aeq D
Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu
L Aeq D
L Aeq N
przedział czasu odniesienia równy 16
godzinom
LAeq N
przedział czasu
odniesienia
równy 8 godzinom
przedział czasu odniesienia równy 8
najmniej korzystnym godzinom dnia
kolejno po sobie następującego
przedział czasu
odniesienia równy
1 najmniej korzystnej godzinie
nocy
50
45
45
40
55
50
50
40
60
50
55
45
65
55
55
45
1
Wartości określane dla dróg stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei liniowych.
W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny
poziom hałasu w porze nocy.
2
3
Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów
administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców
pow. 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową
mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych.
166
167
Tabela VIII.2. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowane przez poszczególne grupy
źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty
statków powietrznych oraz linie elektromagnetyczne
Dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A w dB
Drogi lub linie kolejowe4
Lp.
Rodzaj terenu
LDWN
LN
Pozostałe obiekty i działalność będąca
źródłem hałasu
LDWN
LN
przedział czasu od­
niesienia równy
wszystkim dobom
w roku
przedział czasu od­
niesienia równy
wszystkim porom
nocy
przedział czasu od­
niesienia równy
wszystkim dobom
roku
przedział czasu
odniesienia równy
wszystkim porom
nocy
Strefa ochronna „A” uzdro­
wiska
Tereny szpitali poza miastem
50
45
45
40
Tereny zabudowy mieszka­
niowej jednorodzinnej
Tereny zabudowy związanej
ze stałym lub czasowym po­
bytem dzieci i młodzieży
Tereny domów opieki spo­
łecznej
Tereny szpitali w miastach
55
50
50
40
60
50
55
45
65
55
55
45
1
a)
b)
2
a)
b)
c)
d)
3
4
a)
Tereny zabudowy mieszka­
niowej wielorodzinnej i za­
mieszkania zbiorowego
b) Tereny zabudowy zagrodo­
wej
c) Tereny rekreacyjno – wypo­
czynkowe
d) Tereny mieszkaniowo- usłu­
gowe
Tereny w strefie śródmiejskiej
miast powyżej 100 tys. mieszkań­
ców5
4
Wartości określane dla dróg stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei liniowych.
Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów
administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców
pow. 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową
mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych.
5
167
168
Najważniejsze źródła hałasu w województwie zachodniopomorskim
Hałas komunikacyjny
Dominującym źródłem hałasu w województwie
zachodniopomorskim jest ruch drogowy, który
charakteryzują takie czynniki jak: natężenie ruchu i struktura strumienia pojazdów (szczególnie
udział pojazdów ciężkich), płynność ruchu, organizacja ruchu. Ważny jest także stan nawierzchni
oraz nachylenie jezdni.
Obszar województwa zachodniopomorskiego
przecina 11 odcinków dróg krajowych (nr 3, nr 6,
nr 10, nr 11, nr 13, nr 20, nr 22, nr 25, nr 26,
nr 31) oraz prawie 22 kilometrowa autostrada A6
połączona z siecią autostrad europejskich, przebiegająca przez południowe przedmieścia Szczecina. Sieć dróg krajowych w województwie to około
1030 km, na których natężenie ruchu (wg generalnego pomiaru ruchu wykonanego przez Generalną
Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w 2005 roku) wynosi od 1,5 tys. do ponad 18 tys. pojazdów na
dobę.
Dla dwóch odcinków drogi krajowej S3 zostały sporządzone mapy akustyczne (odcinek GoleniówKliniska o długości 11,4 km oraz odcinek Kliniska – do drogi wojewódzkiej 142 o długości 9 km).
Rysunek VIII.1. Dynamika zmian liczby zarejestrowanych pojazdów samochodowych i ciągników
w województwie zachodniopomorskim (źródło GUS 2000–2007)
s zt.
800000
700000
600000
500000
400000
300000
200000
100000
0
2000
2001
2002
samochody ciężarow e i ciągniki
2003
2004
2005
samochody osobow e
2006
2007 Rok
pojazdy ogółem
Liczba zarejestrowanych pojazdów samochodowych wykazuje tendencję rosnącą, jednak nie są to
istotne zmiany. Od roku 2002 liczba pojazdów wzrosła o ponad 135 tys. i w 2007 roku liczba zarejestrowanych samochodów osiągnęła około 750 tys.
168
169
Rysunek VIII.2. Dynamika zmian liczby zarejestrowanych pojazdów samochodowych i ciągników
w województwie zachodniopomorskim względem roku bazowego 2000 (źródło GUS
2000–2007)
140,00%
120,00%
100,00%
80,00%
60,00%
40,00%
20,00%
0,00%
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
% pojazdów do roku bazowego 2000
Przy założeniu, że wartość parametrów zarejestrowanych samochodów w roku bazowym 2000 jest
równa 100%, to oprócz roku 2001, w którym nastąpił spadek liczby pojazdów o 0,27%, w latach na­
stępnych odsetek pojazdów w województwie zachodniopomorskim rośnie. W 2007 roku zanotowano
wzrost o 26,5% zarejestrowanych pojazdów samochodowych.
Hałas tramwajowy
Miasto Szczecin jest jednym z miast w Polsce z najgorszym taborem tramwajowym. Długość torów
tramwajowych wynosząca ogółem 110,77 km w większości wymaga pilnej przebudowy i modernizacji.
Na emisję hałasu tramwajowego największy wpływ ma ruszanie, jazda i zatrzymywanie się pojazdów,
co przy pogarszającym się stanie torowisk i złym stanie taboru powoduje, że hałas tramwajowy będzie
coraz bardziej uciążliwym zjawiskiem dla mieszkańców śródmieścia.
W ostatnich latach nie prowadzano pomiarów hałasu tramwajowego, coraz częściej jednak obserwuje
się wzrost niezadowolenia mieszkańców na uciążliwy akustycznie tabor tramwajowy.
Hałas kolejowy
Uciążliwość hałasu kolejowego w Szczecinie jest zdecydowanie mniejsza niż hałasu drogowego czy
też przemysłowego.
Ostatnie badania hałasu kolejowego zostały przeprowadzone przez WIOŚ w roku 2003. Badaniami
objęto fragmenty wszystkich dzielnic Szczecina, które sąsiadują z liniami kolejowymi.
Na wielu badanych obszarach występowało niebezpieczeństwo przekroczenia wartości progowych
poziomów hałasu, ale poziom tła akustycznego był na tyle wysoki, że z formalnego punktu widzenia
był on nierozróżnialny z tak zwanym tłem pomiarowym.
Aktualna ocena hałasu od taboru kolejowego i tramwajowego oraz stan zagrożenia narażonych na ha­
łas mieszkańców przedstawiona została na mapie akustycznej Miasta Szczecin.
Hałas przemysłowy
Do najważniejszych źródeł hałasu przemysłowego w województwie zachodniopomorskim zaliczyć
należy duże zakłady drzewne, kamieniarskie i zakłady materiałów budowlanych oraz przemysł stocz­
niowy, bazy transportowe i obiekty magazynowe funkcjonujące w porze nocnej na terenie Miasta
Szczecin.
Ciszę zakłócają również punktowe źródła hałasu pochodzące od zakładów przemysłowych, rzemieśl­
niczych, usługowych, gastronomicznych, bądź branży rozrywkowej, zlokalizowane w bezpośrednim
169
170
sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej. Uciążliwość spowodowana hałasem przemysłowym jest kontrolowana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie.
Hałas przemysłowy także wykazuje tendencję wzrostową. Co roku wzrasta liczba wniosków o interwencję, szczególnie dotyczy to zakładów funkcjonujących w porze nocnej. Tym samym rośnie ilość
kontroli przeprowadzanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie.
Ocena klimatu akustycznego w latach 2006–2007
Ocena klimatu akustycznego odbywa się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Jej celem
jest zapewnienie informacji dla potrzeb ochrony przed hałasem realizowanej poprzez instrumenty planowania przestrzennego oraz instrumenty ochrony środowiska takie jak mapy akustyczne, programy
ochrony środowiska, w tym programy ochrony środowiska przed hałasem.
W 2006 roku z powodu braku środków finansowych nie prowadzono badań monitoringowych, tym
samym nie wykonano pomiarów hałasu komunikacyjnego. W ramach kontroli wykonano jedynie pomiary hałasu ze źródeł przemysłowych.
W 2007 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie przeprowadził całodobowe
pomiary hałasu komunikacyjnego w trzech przekrojach pomiarowych (Mapa VIII.1):
− Szczecin, Autostrada A3,
− Szczecin, ul. Szosy Stargardzkiej,
− Kamień Pomorski, obwodnica.
Mapa VIII.1.
Lokalizacja punktów
pomiarowych
moinitoringu hałasu
Celem badań było określenie emisji hałasu na terenach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie źródła hałasu (odcinka trasy komunikacyjnej) oraz przeprowadzenie analizy natężenia ruchu pojazdów na
badanym odcinku ulicy, ze szczególnym uwzględnieniem procentowego udziału pojazdów ciężkich.
170
171
Pomiary wykonywane były równocześnie w dwóch punkach pomiarowych: referencyjnym usytuowa­
nym przy drodze (ocena źródła) oraz oddalonym od ulicy (ocena w środowisku).
W rejonie ulicy Szosa Stargardzka w punkcie referencyjnym równoważny poziom dźwięku w porze
dziennej wynosił 74,2 dB, a w porze nocnej LAeqN=69,4 dB. W punkcie dla oceny środowiska, rów­
noważny pozom dźwięku w porze dziennej wynosił 71,3 dB, a w porze nocnej LAeqN=66,6 dB. Natę­
żenie ruchu na tym obszarze wynosiło 36,7 tys. pojazdów na dobę, w tym udział pojazdów ciężkich
wynosił 17%. Pomiary na ulicy Szosa Stargardzka pozwalają zaliczyć ten obszar do terenu zagrożone­
go hałasem. Jest to główna droga wyjazdowa z miasta w kierunku wschodnim na Stargard Szczeciński
(droga krajowa nr 10) i Pyrzyce (droga krajowa nr 3), charakteryzująca się dużym natężeniem ruchu
i dużym procentowym udziałem pojazdów ciężkich. Od strony północnej jest to teren zabudowy
mieszkaniowej, gdzie szacunkowa liczba mieszkańców narażonych na ponadnormatywny hałas wyno­
si około 40 osób. Brak tam również zabezpieczeń akustycznych ograniczających emitowany hałas.
Rysunek VIII.3. Analiza natężenia ruchu na ul. Szosa Stargardzka w Szczecinie
3500
3000
2500
szt.
2000
1500
1000
500
0
1
2
3
4
5
6
7
samochody osobowe
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
samochody ciężarowe
samochody ogółem
godzina
Analogicznie w punktach pomiarowych na autostradzie A6 równoważny poziom dźwięku w punkcie
referencyjnym LAeqD= 74,2 dB w porze dziennej, a w porze nocnej LAeqN=71,3 dB. W drugim punkcie
(ocena środowiska) równoważny pozom dźwięku w porze dziennej wynosił 65,7 dB, a w porze nocnej
LAeqN= 62,9 dB. Natężenie ruchu na tym obszarze wynosiło ponad 13 tys. pojazdów na dobę, w tym
24% to udział pojazdów ciężkich. Autostrada A6 jest główną trasą komunikacyjną prowadzącą ruch
w kierunku granicy polsko-niemieckiej.
Hałas od transportu samochodowego jest odczuwalny na dużej powierzchni, w znacznej odległości od
źródła hałasu. Jest to teren zagrożony ponadnormatywnym poziomem hałasu i nie jest wskazane loka­
lizowanie na tym obszarze kolejnych domów mieszkalnych. Niepokojącym staje się fakt przeznacze­
nia terenów pod zabudowę mieszkaniową, bezpośrednio sąsiadujących z ciągami komunikacyjnymi
o dużym natężeniu ruchu, bez uprzedniego zabezpieczenia przed wysokimi poziomami hałasu.
171
172
Rysunek VIII.4. Analiza natężenia ruchu na autostradzie A6 w Szczecinie
1200
1000
szt.
800
600
400
200
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
godzina
samochody osobowe
samochody ciężarowe
samochody ogółem
Pomiary w Kamieniu Pomorskim miały wykazać wpływ obwodnicy na miasto uzdrowiskowe. Pomiary przeprowadzone poza sezonem turystycznym wykazały niskie poziomy hałasu. W sezonie liczba
pojazdów parokrotnie ulegnie zwiększeniu, tym samym wzrośnie poziom hałasu. Dla dokładniejszej
analizy w 2008 roku pomiary zostaną powtórzone w miesiącach letnich. Jednak nawet poza sezonem
turystycznym obwodnica odciąża drogi miejskie.
Rysunek VIII.5. Analiza natężenia ruchu obwodnicy Kamienia Pomorskiego
250
200
szt.
150
100
50
0
1
2
3
4
5
6
7
samochody osobowe
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
samochody ciężarowe
samochody ogółem
godzina
W roku 2006 wykonano pomiary hałasu 43 obiektów przemysłowych. W 24 przekroczony został dopuszczalny poziom hałasu. Karami za przekroczenia poziomu dopuszczalnego hałasu z uwagi na niedostosowanie się do standardów jakości środowiska obciążono 8 zakładów.
Odpowiednio w 2007 roku skontrolowano 36 obiektów, a przekroczenia hałasu odnotowano w 17.
Obciążone karami zostało 6 zakładów i instalacji.
172
173
Rysunek VIII.6. Procent obiektów przemysłowych przekraczających poziomy dopuszczalne hałasu
w porze nocnej(źródło WIOŚ Szczecin)
%12
10
8
6
4
2
0
2000
2001
2002
0-5dB
2003
5-10dB
2004
10-15dB
2005
15-20dB
2006
2007
>20dB
W odniesieniu do wszystkich zakładów objętych pomiarami w latach 2000–2007 procent zakładów
przekraczających dopuszczalne poziomy hałasu w porze nocnej nie przekracza 10% z 520 skontrolo­
wanych zakładów. Nie odnotowano zakładów przekraczających dopuszczalny poziom hałasu w prze­
działach 15-20 dB i powyżej 20 dB. W zakładach skontrolowanych w latach 2000-2001 odnotowano
przekroczenia rzędu 10-15 dB.
Mapa akustyczna
Ze względu na charakter zjawiska hałasu, organizacja badań została zdecentralizowana. Zgodnie
z ustawą Poś podstawowym poziomem oceny klimatu akustycznego jest powiat. Starosta oraz zarzą­
dzający drogami, liniami kolejowymi i portami lotniczymi odpowiedzialni są za dokonywanie ocen
w formie map akustycznych. Mapy akustyczne aktualizowane będą w cyklach 5 - letnich począwszy
od roku 2007.
Obowiązek opracowania map akustycznych
w pierwszym etapie obejmuje: aglomeracje
o liczbie ludności powyżej 250 tys., oto­
czenie głównych dróg o przejeżdżającej
liczbie pojazdów przekraczającej 6 milio­
nów rocznie, otoczenie głównych linii ko­
lejowych o przejeżdżającej liczbie pocią­
gów ponad 60 tys. rocznie oraz głównych
portów lotniczych na których odbywa się
ponad 50 tys. operacji lotniczych rocznie.
W województwie zachodniopomorskim
obowiązkiem wykonania mapy akustycznej
objęte zostały następujące obszary:
− odcinek drogi krajowej S3 GoleniówKliniska, o długości 11,4 km,
− odcinek drogi krajowej S3 Kliniska – do
drogi wojewódzkiej 142, o długości 9 km,
− miasto Szczecin.
173
174
Mapa akustyczna stanowi wieloaspektową analizę graficzną i opisową stanu akustycznego analizowanego obszaru. Powinna zawierać wszystkie niezbędne informacje o stanie środowiska akustycznego
oraz stanowić podstawę do opracowania planów działań i strategii redukcji hałasu.
Strategiczna mapa hałasu jest opracowana dla celów oceny obszarów narażonych na hałas oraz do
prezentacji ogólnych prognoz badanego obszaru.
Poprzez strategiczną mapę akustyczną przedstawione będą dane o terenach, na których występują
przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu, istniejącego i prognozowanego stanu akustycznego
środowiska, szacunkową liczbę lokali mieszkalnych, szkół i szpitali na obszarze narażonym na hałas
oraz szacunkową liczbę ludności zamieszkałej lub przebywającej na zagrożonym obszarze.
W sierpniu 2007 roku powstała mapa akustyczna ciągu drogi ekspresowej S3 na odcinku od km
65+600 do km 86+00 (Goleniów – droga woj. Nr 142) o powierzchni 41,3 km2 obejmująca obszarem
dwie gminy Goleniów i Kobylankę. Ocenę klimatu akustycznego przeprowadzono dla miejscowości:
Goleniów, Kliniska Wielkie i Rurzyca. Pozostały obszar to tereny rolne i leśne.
Za mapę akustyczną ciągu drogi krajowej S3 odpowiedzialność ponosi Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, która utworzyła Portal Map Akustycznych www.pma.oos.pl, prezentujący wyniki
analiz hałasu akustycznego w otoczeniu analizowanych dróg krajowych. Zapoznać się można z następującymi mapami:
Mapa VIII.2. Mapy imisyjne hałasu wyrażone wskaźnikami LDWN i LN
− mapą emisyjną z elementami
imisji LDWN/LN,
− mapą imisyjną LDWN/LN,
− mapą wrażliwości akustycznej
obszarów LDWN/LN,
− mapą przekroczeń dopuszczalnych poziomów dźwięku
LDWN/LN,
− mapą rozmieszczenia ludności
eksponowanej na hałas
LDWN/LN,
− mapą zagrożeń specjalnych z
elementami imisji LDWN/LN,
− mapą rozkładu wskaźnika M
(LDWN/LN). Mapa wskaźnika M
łączy informacje o wartościach
przekroczeń oraz ilości osób
zamieszkujących poszczególne
budynki,
− mapą proponowanych kierunków zmian zagospodarowania
przestrzennego, która przedstawia obszary proponowanych
zasięgów stref ograniczonej zabudowy mieszkaniowej oraz
obszary i obiekty chronione
akustycznie.
174
175
Zarządzający na analizowanym ciągu dróg planuje w najbliższych latach działania inwestycyjne, takie
jak wzmocnienie nawierzchni celem przebudowy do parametrów autostrady, co skutkować będzie
zmianą aktualnego stanu klimatu akustycznego. W wyniku realizacji tej inwestycji spodziewać się na­
leży następujących efektów:
− ograniczenia hałasu emitowanego na styku jezdnia – koło, dzięki eliminacji ubytków i nierówności na­
wierzchni drogi, mające szczególny wpływ na poziom hałasu emitowanego do środowiska w wyniku ru­
chu pojazdów ciężarowych z ładunkiem. Szacuje się, że ograniczenie osiągnie poziom około 2-3 dB,
a jego konsekwencją będzie ograniczenie zasięgu przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu w są­
siedztwie drogi,
− zwiększenia płynności ruchu, co zredukuje emisję hałasu powodowaną hamowaniem i przyspieszaniem
pojazdów.
W odniesieniu do analizowanego ciągu drogi krajowej S3, zakładać należy znaczną poprawę parame­
trów klimatu akustycznego w jego otoczeniu w wyniku podjęcia opisanego powyżej działania inwe­
stycyjnego.
Prezydent Miasta Szczecin odpowiedzialny jest za dokonywanie ocen w formie map akustycznych
opracowywanych i aktualizowanych w cyklach 5-letnich. Termin wykonania mapy akustycznej dla
aglomeracji Szczecin upłynął 30 czerwca 2007 roku.
W czerwcu 2008 roku zakończono realizację mapy akustycznej Miasta Szczecin. Całość opracowania
składa się z:
− mapy charakteryzującej hałas emitowany z poszczególnych źródeł wyrażony wskaźnikami LN i LDWN (mapa emisji hałasu drogowego, mapa imisji hałasu kolejowego, mapa imisji hałasu przemysłowego),
− mapy aktualnego stanu akustycznego środowiska (mapy imisyjne z poszczególnych źródeł wyrażone
wskaźnikami LN i LDWN ),
− mapy emisyjnej z zaznaczonym terenem na którym występują przekroczenia dopuszczalnego poziomu ha­
łasu wyrażone wskaźnikami LN i LDWN,
− mapy terenów zagrożonych hałasem, z wyszczególnieniem budynków z klasyfikacją wielkości zagrożenia
hałasem wyrażone wskaźnikami LN i LDWN .
Mapy imisji sporządzone są oddzielnie dla każdego źródła hałasu, tj. drogowego, szynowego i prze­
mysłowego w dwóch wariantach wyrażonych wskaźnikami długookresowymi:
− LDWN rozumiany jako średni poziom dźwięku wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnie­
niem pory dnia (6.00 – 18.00), pory wieczoru (18.00 – 22.00) oraz pory nocy (22.00 – 06.00),
− LN rozumianym jako długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w dB, wyznaczony w ciągu
wszystkich pór w roku (rozumianych jako przedział czasu od godziny 22.00 do godziny 06.00).
Hałas komunikacyjny jest dominującym źródłem uciążliwości akustycznej w Szczecinie, szczególnie
dotyczy to głównych ulic i tras wylotowych z miasta. Aktualny stan akustyczny hałasu drogowego dla
pory dzienno- wieczorno-nocnej i pory nocnej na obszarze aglomeracji przedstawiają mapy imisyjne –
Mapa VIII.3. i Mapa VIII.4. Najwyższe przedziały imisji obserwujemy na ulicach: Alei Niepodległo­
ści, Wyszyńskiego, Energetyków, Struga, Szosa Stargardzka. Wynika to ze struktury miasta, która po­
dzielona jest na dwie części, prawobrzeżną i lewobrzeżną połączoną, tylko dwoma trasami komunika­
cyjnymi, co w konsekwencji powoduje duże natężenie ruchu i generowanie wysokich poziomów emi­
sji hałasu.
175
176
Mapa VIII.3. Imisja hałasu komunikacyjnego wyra- Mapa VIII.4. Imisja hałasu komunikacyjnego
żona wskaźnikiem LDWN
wyrażona wskaźnikiem LN
Mapa VIII.5. Imisja hałasu kolejowego wyrażona Mapa VIII.6. Imisja hałasu kolejowego
wskaźnikiem LDWN
wyrażona wskaźnikiem LN
Szczeciński węzeł kolejowy składa się z dwóch linii magistralnych w kierunkach: Szczecin – Stargard
Szczeciński – Poznań i Szczecin – Wrocław oraz linii pierwszorzędnej Szczecin Dąbie – Świnoujście.
Zasięg hałasu szynowego (kolejowego) jest ograniczony do bezpośredniego sąsiedztwa terenów chronionych z linią kolejową. Jednak uciążliwość na sąsiadujących z nią terenach jest znacząca i stanowi
176
177
czasem główne źródło hałasu. Wysokość emisji hałasu generowanego przez przejeżdżające pociągi
jest wprost proporcjonalna do liczby przejeżdżających pociągów oraz prędkości ruchu.
Sieć torowisk tramwajowych w Szczecinie jest gęsta i obejmuje swym zasięgiem obszar lewobrzeżnej
części miasta. Większość z nich jest w bardzo złym stanie technicznym, co powoduje podwyższone
poziomy hałasu w jego sąsiedztwie.
Aktualny stan klimatu akustycznego w porze dzienno – wieczorno-nocnej i nocnej od hałasu kolejo­
wego (szynowego) przedstawiono na mapach VIII.5 i VIII.6.
Wpływ hałasu przemysłowego na klimat akustyczny miasta ma charakter lokalny i ogranicza się do
bezpośredniego sąsiedztwa zakładu. Największe emisje hałasu obserwuje się od największych zakła­
dów przemysłu stoczniowego i portowego oraz w obrębie osiedli, gdzie zlokalizowana jest największa
ilość zakładów przemysłowych (Międzyodrze, Drzetowo, Pomorzany, Gumieńce).
Mapa VIII.7. Imisja hałasu przemysłowego wyrażo- Mapa VIII.8. Imisja hałasu przemysłowego
na wskaźnikiem LDWN
wyrażona wskaźnikiem LN
Najgorsza sytuacja panuje na głównych ulicach o dużym natężeniem ruchu. Sytuację akustyczną po­
garszają torowiska tramwajowe poprowadzone bez wydzielonego pasa ruchu.
Uciążliwość hałasu kolejowego na sąsiadujących z nim terenach chronionych jest znacząca i w niektó­
rych przypadkach (prawobrzeżna część Szczecina) stanowi główne źródło hałasu.
Na obszarach charakteryzujących się dużym zagęszczeniem obiektów przemysłowych hałas przemy­
słowy ma decydujący wpływ na jakość klimatu akustycznego.
Mapa akustyczna Miasta Szczecin dostępna jest na stronie internetowej Urzędu Miasta
http://bip.um.szczecin.pl/UMSzczecinBIP/chapter_50354.asp.
Rok po terminowym ukończeniu mapy (30 czerwiec 2008) powinien powstać program ochrony śro­
dowiska przed hałasem, niezbędny do zarządzania emisją hałasu, jego skutkami i planem działań po­
dejmowanych w celu zmniejszenia poziomy hałasu.
W związku z dużymi opóźnieniami realizacji mapy termin opracowania planów ochrony środowiska
dla zagrożonych terenów w mieście także ulegnie przesunięciu. Planowany termin zakończenia prac to
I kwartał 2009 roku. W ramach programu ochrony środowiska przed hałasem planowany jest szereg
inwestycji, które mają doprowadzić do obniżenia poziomów emitowanego hałasu.
177
178
Podsumowanie
Przyczyną degradacji środowiska powodowanej nadmiernym poziomem hałasu jest głównie hałas
komunikacyjny. Najwyższe poziomy hałasu występowały przy ulicach o dużym natężeniu ruchu,
o złym stanie nawierzchni, z zabudową mieszkaniową położoną w niewielkiej odległości od jezdni.
W ostatnich latach zwiększyła się świadomość zagrożenia hałasem komunikacyjnym ludności, tym
samym wzrosła ilość działań podejmowanych na rzecz przeciwdziałania zagrożeniom powodowanym
przez hałas. Powstały obwodnice dla miejscowości najbardziej narażonych na hałas, takich jak: Kobylanka, Morzyczyn, Zieleniewo, Goleniów, Wolin, Karlino, Kamień Pomorski, Sławno, Darłowo.
Kolejnym działaniem mającym na celu ochronę mieszkańców przed ponadnormatywnym poziomem
hałasu jest stawianie ekranów akustycznych. Ekrany powstają na wszystkich nowych i zmodernizowanych drogach. Stwierdza się jednak brak działań ochronnych na drogach już istniejących, na których stan klimatu akustycznego jest niezadowalający.
Zagrożenia powodowane hałasem przemysłowym są konsekwentnie ograniczane i mają głównie charakter lokalny. Emisja hałasu z zakładów do środowiska jest najczęściej spowodowana złym stanem
technicznym urządzeń, brakiem zabezpieczeń przeciwhałasowych w budynkach produkcyjnych, niewłaściwym rozplanowaniem urządzeń czy ruchem pojazdów na terenie zakładów.
Zakłady przemysłowe również stosują zabezpieczenia akustyczne przed hałasem, wyciszenia i wygłuszenia. Najczęściej wprowadza się wymianę urządzeń starych i zużytych na bardziej nowocześniejsze,
o mniejszej emisji mocy akustycznej. Wymienia się: wentylatory dachowe, sprężarki, wózki widłowe
(ze spalinowych na elektryczne), stosuje obudowy dźwiękoizolacyjne oraz tłumiki hałasu. W obiektach produkcyjnych stosuje się także szczelne okna o zwiększonej izolacyjności akustycznej oraz
przegrody dźwiękochłonne pomiędzy maszynami. Działania ograniczające emisję hałasu do środowiska podejmowane są w wyniku prowadzonych kontroli i wydawanych decyzji.
178
179
IX. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE
Electromagnetic field
Pola elektromagnetyczne (PEM) to pola elektryczne, magnetyczne oraz elek­
tromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Pola te wytwarzają
promieniowanie, które dzielimy w środowisku na naturalne i sztuczne.
Naturalne promieniowanie elektromagnetyczne to przede wszystkim promie­
niowanie kosmiczne, którego źródłem są gwiazdy, w tym Słońce, jak również
promieniowanie pochodzące od Ziemi (ruch obrotowy względem atmosfery,
wyładowania atmosferyczne).
Naturalne pola elektromagnetyczne we wszechświecie istniały zawsze, nato­
miast sztuczne PEM zawdzięczamy działalności człowieka. Wytworzone przez
ludzi pola pojawiły się dopiero wraz z postępem cywilizacji i rozwojem tech­
niki. Obecnie przez powszechność korzystania z energii elektrycznej, której
towarzyszyła rozbudowa sieci przesyłowych, budowa stacji radiowych i tele­
wizyjnych oraz bardzo dynamiczny rozwój sieci telefonii komórkowej, sztucz­
ne promieniowanie elektromagnetyczne stało się w naszym otoczeniu wszech­
obecne. Zaszła więc potrzeba ochrony środowiska przed szkodliwym promie­
niowaniem.
Zdjęcie IX.1 Stacja bazowa telefonii komórkowej
na „Szczecińskiej Gubałówce”
Podstawą prawa krajowego w zakresie ochrony środowiska przed elektromagnetycznym promienio­
waniem niejonizującym jest ustawa Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 25,
poz. 150 z póz. zm.).
Zgodnie z art. 121 ustawy Prawo ochrony środowiska (Poś) ochrona przez polami elektromagnetycz­
nymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:
− utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych poziomów lub co najmniej na
tych poziomach,
− zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one do­
trzymane.
Dopuszczalne poziomy PEM w celu ochrony ludności przed promieniowaniem elektromagnetycznym
ustalone są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie do­
puszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz sposobu sprawdzania dotrzymania tych po­
ziomów (Dz.U. z 2003r. Nr 192, poz. 1182 i 1183).
Wpływ promieniowania elektromagnetycznego zależy od wysokości natężenia oraz częstotliwości,
dlatego dopuszczalne wartości poziomów pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod
zabudowę oraz dla miejsc dostępnych dla ludności określane są w kolejnych pasmach częstotliwości
i przedstawione w tabelach IX.1- IX.2.
Tabela IX.1. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod zabu­
dowę mieszkaniową.
Parametr fizyczny
Zakres częstotliwości po­
la elektromagnetycznego
1
1
50 Hz
Składowa elektryczna
2
1 kV/m
Składowa magnetyczna
3
60 A/m
Gęstość mocy
4
-
Objaśnienia: 50 Hz – częstotliwość sieci elektroenergetycznej,
podane w kolumnach 2 i 3 tabeli wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektro­
magnetycznych odpowiadają wartościom skutecznym natężeń pól eklektycznych i magnetycznych. 179
180
Tabela IX.2. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności
1
2
3
4
5
6
7
Zakres częstotliwości
pola elektromagnetycznego
1
0 Hz
Od 0 Hz – do 0,5 Hz
Od 0,5 Hz – do 50 Hz
Od 0,05 kHz – do 1 kHz
od 0,001 MHz do 3 MHz
od 3 MHz do 300 MHz
od 300 MHz do 300 GHz
Składowa
elektryczna
2
10 kV/m
10 kV/m
20 V/m
7 V/m
7 V/m
Składowa
magnetyczna
3
2 500 A/m
2 500 A/m
60 A/m
3/f A/m
3 A/m
–
–
Gęstość
mocy
4
–
–
0,1 W/m2
Objaśnienia:
Podane w kolumnach 2 i 3 wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych odpowiadają:
ƒ
wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych i magnetycznych o częstotliwości do 3 MHz, podanym z dokładnością do jednego miejsca znaczącego,
ƒ
wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych o częstotliwości od 3 MHz do 300 MHz, podanym z dokładnością do jednego miejsca znaczącego,
ƒ
wartości średniej gęstości mocy dla pól elektromagnetycznych o częstotliwości od 300 MHz do 300 GHz lub wartościom skutecznym dla pól elektrycznych o częstotliwościach z tego zakresu częstotliwości, podanej z dokładnością do jednego miejsca znaczącego po przecinku,
ƒ
f – częstotliwość w jednostkach podanych w kolumnie 1,
ƒ
50 Hz – częstotliwość sieci elektroenergetycznej.
Źródła PEM
Do głównych źródeł wytwarzających sztuczne pola elektromagnetyczne zaliczyć należy:
− obiekty elektroenergetyczne, takie jak: stacje i linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia (110 kV i
więcej) oraz elektrownie,
− obiekty radiokomunikacyjne, czyli stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej,
− obiekty radiolokacyjne (wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji).
W województwie zachodniopomorskim występują: trzy rodzaje linii przesyłowych o napięciu 400 kV,
220 kV, 110 kV; Zespół Elektrownia „Dolna Odra”, w skład której wchodzą: Elektrownia „Dolna Odra”, Elektrownia „Pomorzany” i Elektrownia „Szczecin” oraz stacje elektroenergetyczne w: Morzyczynie, Glinkach, Policach, Dunowie i Żydowie (elektrownia pompowo-szczytowa) (Mapa IX.1).
180
181
Mapa IX.1. Obiekty elektroenergetyczne na terenie województwa zachodniopomorskiego
Linie przesyłowe:
200 kV
400 kV
źródło: www.pse-operator.pl
Kolejne źródła emitujące promieniowanie elektromagnetyczne na terenie województwa zachodniopo­
morskiego to: 15 telewizyjnych i radiowych stacji nadawczych oraz 39 anten radiowych (Mapa IX.2).
Do największych obiektów zaliczyć należy:
Mapa IX.2. Lokalizacja obiektów radiokomunikacyjnych
− Radiowo- Telewizyjne Centra
Nadawcze RTCN (Szcze­
cin/Kołowo, Białogard/Sławoborze,
Koszalin/Białogóra,
Wałcz/Rusinowo);
− Radiowo-Telewizyjne Ośrodki
Nadawcze RTON (Świnoujście,
Koszalin, Łobez);
− Telewizyjny Ośrodek Nadawczy
TON (Szczecin, Świnoujście),
− Radiowe Stacje Nadawcze RSN
(Szczecin, Kołobrzeg).
181
182
Jednak najbardziej rozpowszechnionymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego
w województwie zachodniopomorskim są nadajniki stacji bazowych telefonii komórkowych, pracujących w paśmie 900 MHz oraz 1800 MHz i wyższych częstotliwościach.
Dynamicznie wzrasta liczba nowych nadajników telefonii. Na terenie województwa
zlokalizowanych jest ponad 1000 takich stacji (Mapa IX.3). Wzrost liczby anten
nadawczych telefonii komórkowej wynika z pojawiania się na rynku nowych operatorów sieci i z potrzeby zwiększenia zasięgu.
Ostatnie zmiany w ustawie Prawo ochrony środowiska zniosły obowiązek posiadania
pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych, jednak wprowadzają obowiązek wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych na prowadzących instalacje
i użytkowników urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne (przedsięwzięcia
mogące znacząco oddziaływać na środowisko). Pomiary należy przeprowadzić bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia i każdorazowo w
przypadku zmiany warunków pracy urządzenia.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 (oraz z rozporządzeniem zmieniającym z dnia 21 sierpnia 2007r.) w sprawie określenia rodzajów
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowiska oraz szczegółowych
uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem danego przedsięwzięcia do sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko, znaczącym elementem jest wymóg sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowiska dla:
− stacji elektromagnetycznych lub napowietrznych linii elektromagnetycznych o napięciu
znamionowym wynoszącym nie mniej niż 220 kV, o długości nie mniejszej niż 15 km
oraz,
− instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych, z wyłączeniem radiolinii, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 MHz
do 300 000 MHz.
Mapa IX.3. Lokalizacja stacji telefonii komórkowej
Art. 76 ustawy Poś nakłada na
inwestora obowiązek poinformowania, na 30 dni przed terminem oddania do użytku nowo
zbudowanego lub zmodernizowanego obiektu lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o planowanym terminie
oddania do użytku obiektu będącego źródłem promieniowania
elektromagnetycznego.
182
183
Kolejnym źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje radiolokacyjne. Tego rodzaju źró­
dła promieniowania występują głównie w pobliżu lotnisk, portów oraz w punktach kontroli obrony
powietrznej kraju.
Monitoring PEM
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie od 2005 roku prowadzi pomiary poziomów
pól elektromagnetycznych w środowisku. Do prowadzenia okresowych badań kontrolnych poziomów
pól elektromagnetycznych w środowisku zobowiązuje ustawa Prawo ochrony środowiska (Poś). Zgodnie
z art. 123 ustawy Poś, oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje się w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska. Zgodnie z art. 124 ustawy Poś prowadzony jest również rejestr
terenów, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych na
terenach mieszkalnych lub przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową.
W latach 2006 – 2007 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie wykonał pomiary
pół elektromagnetycznych w 10 punktach na terenie Miasta Szczecin (Mapa nr IX.4). Wyniki pomia­
rów przedstawiono w tabelach IX.3a i IX.3b.
Mapa IX.4. Lokalizacja punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych w Szczecinie w latach 2006­
2007
Pomiary w każdym punkcie wykonano w dwóch zakresach częstotliwości:
− 0,1 MHz - 1 GHz, − 1 MHz – 40 GHz. 183
184
Tabela IX.3a. Wartości poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w latach 2006–2007 dla
zakresu częstotliwości 0,1 MHz – 1000 MHz
Lp
Punkt pomiarowy
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ul. Unii Lubelskiej
ul. Kutrzeby 7
Strzałowska 27
Jasne Błonia
ul. Jarowita
ul. Duńska 80
ul. Krakowska 67/68
ul. Włościańska 65
ul. Swojska
ul. Babiego Lata/Sarajewska
rok 2006
[A/m]*
[V/m]**
0,00
0,96
0,00
0,36
0,00
0,10
0,00
0,20
0,00
0,75
0,00
0,97
0,00
0,48
0,00
1,23
0,00
0,45
0,00
0,05
rok 2007
[A/m]*
[V/m]**
0,00
0,73
0,00
0,49
0,00
0,36
0,00
0,43
0,00
0,71
0,00
0,80
0,00
0,57
0,00
1,08
0,00
0,56
0,00
0,33
Tabela IX.3b. Wartości poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w latach 2006–2007 dla
zakresu częstotliwości 1 MHz -40000 MHz
Lp
Punkt pomiarowy
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ul. Unii Lubelskiej
ul. Kutrzeby 7
Strzałowska 27
Jasne Błonia
ul. Jarowita
ul. Duńska 80
ul. Krakowska 67/68
ul. Włościańska 65
ul. Swojska
ul. Babiego Lata/Sarajewska
2006
[A/m]*
[V/m]
0,00
0,24
0,00
0,14
0,00
0,12
0,00
0,16
0,00
0,43
0,00
0,61
0,00
0,25
0,00
0,52
0,00
0,11
0,00
0,26
2007
[A/m]*
[V/m]**
0,00
0,25
0,00
0,15
0,00
0,13
0,00
0,17
0,00
0,46
0,00
0,60
0,00
0,26
0,00
0,52
0,00
0,11
0,00
0,26
* pomiary składowej magnetycznej [A/m],
** pomiary składowej elektrycznej [V/m].
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie w latach 2006–2007 przeprowadził także
13 kontroli stacji bazowych telefonii komórkowych. Przeprowadzono również pomiary poziomów pól
elektromagnetycznych dwóch obiektów, których wyniki przedstawiono w tabeli IX.4.
Tabela IX.4. Wyniki pomiarów kontrolnych
Nazwa, adres i podstawowe dane
techniczne obiektu, dla którego
wykonano pomiary
Lp.
Lokalizacja pionu pomiarowego
(adres)
Współrzędne pionu pomiarowego
N
1
Stacja transformatorowa -wieżowa
Nr 4426 15/0,4 kV, transformator
250 kVA, wyprowadzenia - linia
napowietrzna i podziemna 0,4 kV,
ul. Staromiejska 77 Pyrzyce
184
E
3,5 [V/m]
pod linią naprowadzającą 0,4 kv
2
przejście obok wieży
3
pod liną 15 kV na wysokości 2m
4
pod liną 15 kV na wysokości 4m
Wartość pomiaru wielkości fizycznej charakteryzującej
promieniowanie
elektromagnetyczne
jednostka miary
53°08'24,1"
14°54'15,4"
0,26 [µT]
3,4 [V/m]
0,51 [µT]
58,9 [V/m]
0,14 [µT]
73,7 [V/m]
0,11 [µT]
185
Nazwa, adres i podstawowe dane
techniczne obiektu, dla którego
wykonano pomiary
Lp.
Lokalizacja pionu pomiarowego
(adres)
Współrzędne pionu po­
miarowego
N
5
podest
6
przed oknem szatni na wysokości 5 m
E
Wartość pomia­
ru wielkości fi­
zycznej charak­
teryzującej
promieniowanie
elektromagne­
tyczne
jednostka miary
34,8 [V/m]
0,12 [µT]
370 [V/m]
0,29 [µT]
1
Stacja bazowej telefonii komór­
kowej sieci PTK CENTERTEL Nr
1323/4025"Wapnica" zlokalizo­
wanej na działce nr 221/10 w
miejscowości Wapnica gm. Su­
chań
2
3
0,46 [V/m]
na wysokości 2 m przed najbliższym budyn­
kiem mieszkalnym
53°16'04,6""
na wysokości 2 m przed drugim budynkiem
mieszkalnym
53°16'08,2"
na wysokości 2 m przed trzecim budynkiem
mieszkalnym
"53°16'18,5"
15°27'37,9
0,3
0,27
15°27'36,5"
0,26
0,13
15°27'35,6
0,11
Analiza wyników pomiarów monitoringowych wykonanych przez WIOŚ w Szczecinie wykazuje, że
w latach 2006 - 2007 nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycz­
nych. Są one znacznie niższe od dopuszczalnych poziomów określonych w rozporządzeniu MŚ i nie
powinny zagrażać środowisku i zdrowiu ludzi.
Jednak na podstawie pomiarów wykonywanych przez operatorów, w 2007 roku zaobserwowano ob­
szary, na których wystąpiły przekroczenia poziomów dopuszczalnych.
Tabela IX.5. Wykaz miejsc w województwie zachodniopomorskim, gdzie zaobserwowano przekrocze­
nia wartości dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych.
Obiekt
Linia elektroenergetyczna
220 kV
relacji Krajnik - Glinki
Lp.
Lokalizacja terenu zagrożonego
1
przy ogrodzeniu budynku na ul. Macierzanki w
Wołczkowie
przy narożniku ogrodzenia budynku na ul. Jaspi­
sowej 25 na Bezrzeczu
przy budynku na ul. Nasiennej 17, 17a, 17b w Sto­
bnie
ok. 60 m od stacji bazowej wzdłuż kierunków pro­
mieniowania anten sektorowych
przy barierce na balkonie mieszkania przy ul.
Czerwona 40/1
przy barierce na balkonie mieszkania przy ul.
Czerwona 40/3
przy barierce na balkonie mieszkania przy ul.
Czerwona 40/4
przy barierce na balkonie mieszkania przy ul.
Czerwona 40/5
przy barierce na balkonie mieszkania przy ul.
Czerwona 38/4
przy barierce na balkonie mieszkania przy ul.
Czerwona 38/5
2
3
1
2
Stacja bazowa
PTK CENTERTEL
Sp. Z O.O.
ul. Chłopska
Szczecin
3
4
5
6
7
Pomiary składowej
elektrycznej [V/m]
1,8
1,6
1
7-8,4
11
8,5
10
8,2
8,2
7,7
Na skutek interwencji mieszkańców terenów sąsiadujących z linią wysokiego napięcia 220 kV relacji Krajnik – Glinki oraz wniosku Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Szczecinie do Wo­
185
186
jewody Zachodniopomorskiego o wydanie decyzji nakazującej sporządzenie przeglądu ekologicznego,
Polskie Linie Elektroenergetyczne PSE wykonały pomiary hałasu i promieniowania elektromagnetycznego. Na podstawie wyników pomiarów PEM stwierdzono, iż występują w bezpośrednim sąsiedztwie linii obszary, na których przekroczone zostały wartości dopuszczalne natężenia pola elektrycznego dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową (1k V/m). Nie odnotowano natomiast
przekroczeń wartości dopuszczalnych dla terenów przeznaczonych do przebywania ludności.
Pomiary stacji bazowej zlokalizowanej w Szczecinie przy ulicy Chłopskiej przeprowadzono w listopadzie 2007 roku na podstawie art. 122a ustawy Poś, który mówi o obowiązku wykonywania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania
instalacji oraz każdorazowo w przypadku zmian warunków pracy urządzenia, o ile zmiany te mogą
mieć wpływ na zmianę poziomów pól elektromagnetycznych.
Zgodnie z uzyskaną informacją, stacja bazowa telefonii komórkowej PTK CENTERTEL została zmodernizowana poprzez ograniczenie mocy nadajników anten nadawczo – odbiorczych i obecnie zachowane są dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku.
Podsumowanie
W ostatnich latach obserwuje się dynamicznie zwiększającą się ilość źródeł promieniowania elektromagnetycznego. Powiększa się liczba stacji bazowych telefonii komórkowej, przez co i obszar ich oddziaływania. Powoduje to coraz częściej sprzeciw lokalnych społeczności. Obawy mieszkańców wynikają z niedostatecznej wiedzy na temat źródeł, zasięgu i oddziaływań pól elektromagnetycznych czy
też skutków zdrowotnych, co często powoduje niepotrzebne konflikty. Powodem jest przekonanie
o negatywnym wpływie stacji bazowych telefonii komórkowych na zdrowie ludzi. Dotychczas brak
jest dowodów na temat szkodliwości czy też występowania zagrożenia środowiska polami elektromagnetycznymi. Jest to temat licznych dyskusji. Aby uniknąć konfliktów lokalizacja nowych obiektów
stacji bazowych powinna być dobrze przemyślana i uzgodniona z mieszkańcami. Współdziałanie pomiędzy inwestorami, organami administracyjnymi i społeczeństwem jest pożądane.
W bezpośrednim sąsiedztwie linii wysokiego napięcia 220 kV relacji Krajnik – Glinki w Wołczkowie,
Stobnie i Bezrzeczu (w punktach określonych w tabeli IX.2) wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych
poziomów pól elektromagnetycznych. Na pozostałych badanych terenach stwierdza się brak przekroczeń. Poziom PEM jest niski bez istotnych różnic natężenia w ciągu ostatnich lat. Coraz częściej jednak tereny sąsiadujące z linią wysokiego napięcia, mimo zagrożenia, przeznaczane są pod zabudowę
mieszkaniową.
Trzeba pamiętać, iż promieniowania elektromagnetycznego nie można wyeliminować. Można jedynie
ograniczyć jego oddziaływanie poprzez odpowiednie działania techniczne i administracyjne.
186
187
X. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU
OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE
Inspections by the Voivodeship Inspectorate of Environmental Protection in Szczecin
Podstawy prawne
W latach 2006-2007 w dalszym ciągu obowiązywały wynegocjowane okresy przejściowe dla Polski w obszarze Środowisko, wynikające z procesu integracji. Zostały one określone w Traktacie o przy­
stąpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej (ogłoszonym w Dz.U. nr 90 poz. 864
z 30 kwietnia 2004 r.), a wcześniej we Wspólnym Stanowisku Unii Europejskiej (dokument z dnia 24 października 2001 r. – CONF-PL-95/01). W stanowisku tym uzgodniono przesunięcie niektórych obowiązków Polski jako kraju członkowskiego w obszarze Środowisko (okresy przejściowe na dosto­
sowanie naszych przepisów do prawa europejskiego), zawartych w następujących dyrektywach UE: − w sprawie ścieków komunalnych (91/271/EWG) do 2015 r.,
− w sprawie zrzutów substancji niebezpiecznych do wód (74/464/EWG) do 2007 r., − w sprawie poziomów odzysku odpadów z opakowań (94/62/EWG) do końca 2007 r.,
− w sprawie składowisk (1999/31/WE) do 2012 r.,
− w sprawie kontroli i przesyłania odpadów (259/93/EWG) do 2007 r., − w sprawie ochrony przed promieniowaniem jonizującym (97/43/EUROATOM) do 2006 r.,
− w sprawie ograniczania zawartości siarki w paliwach (99/32/WE) do 2006 r.,
− w sprawie lotnych związków organicznych z paliw (94/63WE) do 2006 r.,
− w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (96/61/WE), do 2010 r.
Większość przepisów wdrożonych do prawa polskiego, które jednocześnie są podstawą zakresu dzia­
łalności kontrolnej Inspekcji Ochrony Środowiska, zostało zapisanych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, która dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następują­
cych dyrektyw Wspólnot Europejskich:
− dyrektywy Rady 75/439/EWG w sprawie unieszkodliwiania olejów odpadowych, − dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów,
− dyrektywy Rady 78/176/EWG w sprawie odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu, − dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, − dyrektywy Rady 84/360/EWG w sprawie zwalczania zanieczyszczenia powietrza przez zakłady
przemysłowe,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 85/337/EWG w sprawie oceny wpływu wywieranego
przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko,
− dyrektywy Rady 87/217/EWG w sprawie ograniczania zanieczyszczenia środowiska azbestem i za­
pobiegania temu zanieczyszczeniu,
− dyrektywy Rady 88/609/EWG w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powie­
trza z dużych obiektów energetycznego spalania,
− dyrektywy Rady 90/313/EWG w sprawie swobody dostępu do informacji o środowisku,
− dyrektywy Rady 91/692/EWG normalizującej i racjonalizującej sprawozdania dotyczące wykony­
wania niektórych dyrektyw odnoszących się do środowiska,
− dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory,
− dyrektywy Rady 92/112/EWG w sprawie procedur harmonizacji programów mających na celu
ograniczanie i ostateczną eliminację zanieczyszczeń powodowanych przez odpady pochodzące
z przemysłu dwutlenku tytanu,
− dyrektywy Rady 96/59/WE w sprawie unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli i polichloro­
wanych trifenyli (PCB/PCT),
187
188
− dyrektywy Rady 96/61/WE dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli,
− dyrektywy Rady 96/62/WE w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza,
− dyrektywy Rady 96/82/WE w sprawie kontroli zagrożeń niebezpieczeństwa poważnych awarii
związanych z substancjami niebezpiecznymi,
− dyrektywy Rady 1999/13/WE w sprawie ograniczenia emisji lotnych związków organicznych spowodowanej użyciem organicznych rozpuszczalników podczas niektórych czynności i w niektórych
urządzeniach,
− dyrektywy Rady 1999/30/WE odnoszącej się do wartości dopuszczalnych dla dwutlenku siarki,
dwutlenku azotu i tlenków azotu oraz pyłu i ołowiu w otaczającym powietrzu,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 1999/94/WE odnoszącej się do dostępności dla konsumentów informacji o zużyciu paliwa i emisjach CO2 w odniesieniu do obrotu nowymi samochodami osobowymi,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/53/WE w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/69/WE dotyczącej wartości dopuszczalnych
benzenu i tlenku węgla w otaczającym powietrzu,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych
planów i programów na środowisko,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/3/WE odnoszącej się do ozonu w otaczającym
powietrzu,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/49/WE odnoszącej się do oceny i zarządzania
poziomem hałasu w środowisku,
− dyrektywy 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE),
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE przewidującej udział społeczeństwa
w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającej w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy
Rady 85/337/EWG i 96/61/WE.
Niemniej ważnym aktem prawnym, który uwzględnia regulacje prawa wspólnotowego jest ustawa
z 27 kwietnia 2001 r. O odpadach, która dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich:
− dyrektywy Rady 75/439/EWG w sprawie unieszkodliwiania olejów odpadowych,
− dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów,
− dyrektywy Rady 78/176/EWG w sprawie odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu,
− dyrektywy Rady 86/278/EWG w sprawie ochrony środowiska, w szczególności gleby, w przypadku
wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie,
− dyrektywy Komisji 91/157/EWG w sprawie baterii i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne,
− dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych,
− dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych,
− dyrektywy Rady 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów,
188
189
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/53/WE w sprawie pojazdów wycofanych z eks­
ploatacji,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów,
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/96/WE w sprawie zużytego sprzętu elektryczne­
go i elektronicznego (WEEE).
Wreszcie ustawa z dnia 18 lipca 2001 r., Prawo wodne obejmująca zagadnienia z obszaru gospodarki
wodno-ściekowej, odnosi się do następujących aktów prawa unijnego:
− dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE ustanawiającej ramy wspólnotowego
działania w dziedzinie polityki wodnej,
− dyrektywy 75/440/EWG dotyczącej wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do
poboru wody pitnej w państwach ,
− dyrektywy 76/160/EWG dotyczącej jakości wody w kąpieliskach,
− dyrektywy 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje
niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego,
− dyrektywy 78/659/EWG w sprawie jakości słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy
w celu zachowania życia ryb,
− dyrektywy 79/869/EWG dotyczącej metod pomiaru i częstotliwości pobierania próbek oraz analizy
wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody pitnej w państwach członkowskich,
− dyrektywy 79/923/EWG w sprawie wymaganej jakości wód, w których żyją skorupiaki,
− dyrektywy 80/68/EWG w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem spowodo­
wanym przez niektóre substancje niebezpieczne,
− dyrektywy 82/176/EWG w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości
wód w odniesieniu do zrzutów rtęci z przemysłu elektrolizy chlorków metali alkalicznych,
− dyrektywy 84/491/EWG w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości
wód w odniesieniu do zrzutów heksachlorocycloheksanu,
− dyrektywy 83/513/EWG w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości
wód w odniesieniu do zrzutów kadmu,
− dyrektywy 84/156/EWG w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości
wód w odniesieniu do zrzutów rtęci z sektorów innych niż przemysł elektrolizy chlorków metali al­
kalicznych,
− dyrektywy 86/280/EWG w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości
wód w odniesieniu do zrzutów niektórych substancji niebezpiecznych zawartych w wykazie I Za­
łącznika do dyrektywy 76/464/EWG,
− dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych,
− dyrektywy 91/676/EWG dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanym przez
azotany pochodzenia rolniczego,
Wymienione ustawy (Prawo ochrony środowiska, O odpadach i Prawo wodne) są najważniejszymi
aktami prawnymi regulującymi zagadnienia związane z przestrzeganiem prawa w obszarze środowi­
sko, ale oczywiście nie jedynymi. Sprawy związane z ochroną środowiska w Polsce regulowane są
także przez szereg ustaw i aktów wykonawczych wydanych do nich (rozporządzenia, zarządzenia ob­
wieszczenia itp.).
Zadania kontrolne Inspekcji Ochrony Środowiska, określone w ustawie z dnia 20 lipca 1991r. O In­
spekcji Ochrony Środowiska, uwzględniały wszystkie nowe obowiązki, przy zachowaniu poprzednio
przypisanych w ustawie i obejmowały w latach 2006-2007 następujące zadania:
− kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym użytkowaniu zasobów
przyrody,
− kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska oraz zakresu, czę­
stotliwości i sposobu prowadzenia pomiarów wielkości emisji,
189
190
− kontrola zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym stosowanym w instalacjach energetycznego
spalania paliw oraz w oleju do silników statków żeglugi śródlądowej,
− udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji,
− udział w przekazywaniu do użytku obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko,
− kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem,
− podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska,
− współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania
i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi,
− inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego,
− kontrola przestrzegania przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych,
− kontrola przestrzegania przepisów o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej,
− nadzór i kontrola w zakresie postępowania z substancjami kontrolowanymi oraz z produktami,
urządzeniami i instalacjami zawierającymi te substancje,
− kontrola przestrzegania przepisów i uzyskanych na ich podstawie zezwoleń, z wyłączeniem kontroli
laboratoryjnej, w zakresie postępowania z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi,
− kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku, podlegających ocenie zgodności w zakresie spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących ochrony środowiska, określonych w przepisach odrębnych,
− weryfikacja rocznych raportów, o których mowa w ustawie z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu
uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 281,
poz. 2784),
− wykonywanie zadań określonych w ustawie z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie
odpadami (Dz. U. Nr 191, poz. 1956),
− kontrola przestrzegania przepisów o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji,
− kontrola przestrzegania przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i
elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495), z wyjątkiem przepisów art. 41 pkt 2 i 3.
Cele kontroli w latach 2006-2007
W 2006 i 2007 r. organy Inspekcji realizowały zadania kontrolne określone w Ustawie o Inspekcji
Ochrony Środowiska oraz w Ogólnych kierunkach działania IOŚ ustalonych przez Główny Inspektorat
Ochrony Środowiska (Tabela X.1). Ogólne kierunki stanowią katalog priorytetowych zadań podejmowanych przez organy Inspekcji w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, tj. usuwanie lub
ograniczanie głównych problemów ekologicznych charakterystycznych dla obszaru całego kraju oraz
praktyczne zastosowanie nowych instrumentów prawnych, wynikających z zaadaptowania ustawodawstwa i administracyjnych procedur Unii Europejskiej.
Tabela X.1. Zestawienie zadań kontrolnych wytyczonych przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska do wykonania w latach 2006-2007
Zadania kontrolne Inspekcji Ochrony Środowiska
2006
2007
Zagadnienia związane z nadzorem rynku:
− kontrola w zakresie spełniania zasadniczych wymagań wyrobów wprowadzonych do obrotu,
− kontrola podmiotów objętych ustawą o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji,
− kontrola firm uczestniczących w międzynarodowym obrocie odpadami,
− kontrola zakładów przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
190
191
Zadania kontrolne Inspekcji Ochrony Środowiska
2006
2007
− kontrola przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz opłatach produktowych.
Wypełnianie wymagań ochrony środowiska przez prowadzących instalacje wymagające pozwolenia zintegro­
wanego.
Ochronę zasobów wód, powierzchniowych i podziemnych, stanowiących źródło zaopatrzenia ludności w wodę
do picia i potrzeb gospodarczych, ograniczenie zanieczyszczeń odprowadzanych w ściekach.
Przestrzeganie wymagań dotyczących emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz sprawności urządzeń redukują­
cych emisję zanieczyszczeń oraz weryfikacja raportów dotyczących handlu uprawnieniami do emisji.
Ochrona środowiska przed odpadami
− przestrzeganie wymagań w zakresie eksploatacji składowisk odpadów, w tym rekultywacji
zamkniętych składowisk,
− przestrzeganie wymagań w zakresie postępowania z substancjami stwarzającymi szczególne
zagrożenie dla środowiska (azbest, pestycydy, PCB),
− przestrzeganie wymogów termicznego przekształcania odpadów,
− przestrzeganie wymagań przez użytkowników środków transportu w zakresie ustawy o odpadach.
Wypełnianie przez inwestorów wymagań ochrony środowiska.
Ograniczenie uciążliwości związanych z ponadnormatywną emisją hałasu.
Ograniczenie uciążliwości związanych z ponadnormatywnym promieniowaniem niejonizującym PEM.
Realizacja obowiązków wynikających z przeciwdziałania poważnym awariom, w tym kontrola realizacji obo­
j
Przestrzeganie wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska.
Przestrzeganie przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz opłatach produktowych.
Przestrzeganie przepisów dotyczących uciążliwości zapachowej.
Przestrzeganie przepisów o substancjach i preparatach chemicznych w zakresie zagrożeń dla środowiska.
Kontrola rolników indywidualnych, w tym przestrzeganie przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu.
Nadzór nad zakładami z listy wojewódzkiej, mającymi Kontrola monitorowania jakości przez podmioty do­
istotny wpływ na stan środowiska w skali wojewódz­ konujące obrotu paliwami ciekłymi.
twa
Przestrzeganie przepisów dotyczących uciążliwości
zapachowej
Realizacja zadań w ramach ogólnokrajowych cykli
kontrolnych:
− stosowanie środków chemicznych oraz nawozów w
rolnictwie,
− ocena spełniania wymagań ochrony środowiska przez
spalarnie odpadów niebezpiecznych,
− ocena spełniania wymagań ochrony środowiska na tere­
nie ogrodów działkowych,
− przestrzeganie wymagań w zakresie przestrzegania
przepisów dotyczących substancji kontrolowanych.
Przestrzeganie przepisów o substancjach i prepara­
tach chemicznych w zakresie zagrożeń dla środowi­
ska.
Realizacja zadań w ramach ogólnokrajowych cykli
kontrolnych:
− ocena spełniania wymagań ochrony środowiska przez
spalarnie odpadów medycznych i
weterynaryjnych,
− ocena spełniania wymagań ochrony środowiska przez
organizacje odzysku i dokonujących
recyklingu odpadów opakowaniowych,
− ocena spełniania wymagań ochrony środowiska przez
podmioty prowadzące działalność w zakresie gospo­
darki odpadami komunalnymi,
− ocena spełniania wymagań ochrony środowiska przez
podmioty prowadzące działalność w zakresie gospo­
darowania zużytymi bateriami i akumulatorami,
− przestrzeganie wymagań w zakresie posiadania po­
zwolenia zintegrowanego wg stanu na dzień
31.10.2007 r.,
− przestrzeganie wymagań w zakresie przepisów doty­
czących substancji kontrolowanych.
Realizacja zadań kontrolnych w latach 2006–2007
W roku 2006 i 2007 WIOŚ w Szczecinie wraz z Delegaturą w Koszalinie, przeprowadził ogółem 1 875
kontroli (954 w 2006 roku i 921 w 2007 roku) (Tabela X.2), w tym 1 152 planowych (572 w 2006 roku
i 580 w 2007 roku), 725 pozaplanowych (382 w 2006 roku i 341 w 2007 roku). Wykonano 242 kontrole
191
192
interwencyjne (po 171 w 2006 i 2007 roku ) i 1 186 kontroli o charakterze instruktażowym (615 w 2006
roku i 571 w 2007 roku). Naruszenia wymagań ochrony stwierdzono w 44% (49%) przeprowadzonych
kontroli. W latach 2006–2007 wykonano łącznie 29 weryfikacji rocznych raportów składanych przez
podmioty uczestniczące w systemie handlu emisjami do WIOŚ (Tabela X.3).
Tabela X.2. Zrealizowane zadania kontrolne WIOŚ w Szczecinie w latach 2006-2007.
Zadania kontrolne
Zarządzenia pokontrolne
Decyzje o wstrzymaniu użytkowania instalacji
Decyzje wyznaczające termin usunięcia naruszenia
Postanowienia
Opinie i zaświadczenia
Skierowanie wniosków do organów ścigania
Mandaty
Pouczenia
Skierowanie wniosków do organów administracji rządowej
Skierowanie wniosków do administracji samorządowej
Decyzje o karze biegnącej
Decyzje o karze łącznej
Odroczenie kar
Decyzje o kosztach kontroli
Rozłożenie kar na raty
Decyzje rozliczające karę w związku z realizacją inwestycji
Decyzje w związku z nie usunięciem przyczyn kary
2006
369
2
10
35
337
2
96
209
2007
389
2
5
39
381
1
125
177
48
66
95
32
35
2
4
1
164
41
14
3
20
-
-
1
-
2
Tabela X.3. Kontrola rocznych raportów składanych przez podmioty uczestniczące w systemie handlu
emisjami
Rodzaj działania
2006
2007
Podmioty występujące o weryfikację raportów
19
17
Wykonane weryfikacje raportów
12
17
Kontrole z przeprowadzonych weryfikacji
5
16
Kontrole związane z ustaleniem podmiotów podlegających obowiązkowi uzyskania decyzji zezwalającej na
3
3
uczestniczenie w systemie handlu uprawnieniami do emisji CO2
Ogólna ocena przestrzegania wymagań ochrony środowiska na podstawie kontroli przeprowadzonych w latach 2006–2007.
W roku 2007 przyczyny nieprzestrzegania przepisów ochrony środowiska w głównej mierze pokrywają się z przyczynami występującymi w roku 2006, przy czym jako główną przyczynę należy wskazać
częste zmiany przepisów i brak stosownych informacji w mediach (telewizji i radiu). Często ochroną
środowiska w zakładach zajmują się osoby, które zagadnienia te mają przypisane jako zadanie dodatkowe.
Naruszanie wynika również ze złej kondycji finansowej zakładów, co uniemożliwia stosowanie nowych technologii i urządzeń chroniących środowisko.
Świadome naruszanie wymogów środowiska przejawia się w składowaniu (porzucaniu) odpadów
w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym. Dotyczy to w szczególności odpadów komunalnych.
192
193
Do innych przyczyn niezadowalającego stanu w dziedzinie przestrzegania przepisów ochrony środo­
wiska należy wymienić: − wykorzystywanie luk prawnych lub nieprawidłowa interpretacja przepisów, − brak informatorów, poradników w przystępnej formie i treści itp., − brak dostępu do informacji o obowiązkach wynikających z przepisów prawa dla małych przedsię­
biorców (gminy, starostwa),
− niekorzystną sytuację materialną mieszkańców, zwłaszcza w środowiskach wiejskich, której następ­
stwem jest spalanie odpadów z tworzyw sztucznych oraz innych odpadów palnych w piecach c.o.,
− świadome nieprzestrzeganie przepisów ze względu na poczucie bezkarności, (trudne do udowod­
nienie działania - np. spalanie odpadowych tworzyw sztucznych w nocy),
− konieczność poniesienia znaczących wydatków związanych z dostosowaniem się do obowiązują­
cych przepisów (szczególnie dotyczy podmiotów o słabej kondycji finansowej),
− koncentracja przedsiębiorstw w pobliżu osiedli mieszkaniowych (przekroczenia poziomu hałasu
szczególnie w porze nocnej)
− lokalizacja osiedli mieszkaniowych w pobliżu obszarów przemysłowych i dróg o dużym natężeniu
ruchu.
− brak aktualnych planów miejscowego zagospodarowania przestrzennego
Kontrole interwencyjne
Rok 2006
Łącznie w 2006 r. rozpatrzono 286 skarg i wniosków o podjęcie interwencji, a więc o 41% więcej niż
w roku 2005, 234 sprawy załatwiono we własnym zakresie – o 52 % więcej w stosunku do 2005 r.,
z tego 228 było załatwionych pozytywnie. W roku 2006 przeprowadzono 164 kontrole interwencyjne
(o 40% więcej niż w roku poprzednim), w wyniku których wydano 65 zarządzeń pokontrolnych
(o 10% więcejniżw2005r.). Dla 52 spraw WIOŚ nie był organem właściwym, dlatego przekazano
sprawy zgodnie z kompetencjami do innych instytucji.
Rok 2007
Łącznie w 2007 r. rozpatrzono 322 skargi i wnioski o podjęcie interwencji tj. o 11% więcej niż w roku
2006. 261 spraw załatwiono we własnym zakresie - o 10 % więcej w stosunku do 2006 r., wszystkie
zostały załatwione pozytywnie. Wykonano 171 kontroli interwencyjnych (o 4% więcej niż w roku po­
przednim),w wyniku których wydano 78 zarządzeń pokontrolnych (o 20% więcej niż w 2006 r.). Zna­
cząco wzrosła liczba mandatów karnych (z 28 na 44), o 57%. Dla 62 spraw WIOŚ nie był organem
właściwym, dlatego przekazano sprawy zgodnie z kompetencjami do innych instytucji..
Podmioty zobowiązane do posiadania pozwolenia zintegrowanego
Do końca 2006 r.
W roku 2006, podobnie jak w poprzednich latach dokonywano aktualizacji listy instalacji, dla których
wymagane było posiadanie pozwoleń zintegrowanych (IPPC). Zmienność liczby instalacji, dla których
wymagane jest pozwolenie zintegrowane, była spowodowana następującymi czynnikami:
− informacje pochodzące głównie ze starostw, a wcześniej z gmin, nie zawsze były rzetelne, często
identyfikacja takich zakładów jest trudniejszym zadaniem,
− część przedsiębiorców, chcąc uniknąć powyższego obowiązku, przeprowadziła zmiany organiza­
cyjno-techniczne (zmniejszenie liczby stanowisk w fermach, podział instalacji na mniejsze),
− zamykanie starych instalacji (składowiska) bądź nierentownych zakładów, powstające nowe zakła­
dy oraz zmiany w remontowanych zakładach.
W roku 2006 wyznaczono trzy terminy uzyskania pozwolenia IPPC dla pewnych grup instalacji, które
były eksploatowane przed wejściem w życie ustawy Prawo ochrony środowiska: 30.06.2006 r.,
30.09.2006 r. i 31.12.2006 r.
193
194
Łącznie do organów ochrony środowiska prowadzących rejestr instalacji, dla których wymagane było
uzyskanie pozwolenia zintegrowanego do końca 2006 r., złożono wnioski dotyczące 135 instalacji (do
wojewody – 98, a do starosty – 37).
Dzień 30 października 2007 r. został określony w Dyrektywie Rady 96/61/WE (IPPC), jako ostateczny termin uzyskania pozwoleń zintegrowanych dla instalacji istniejących. Istniejąca instalacja oznacza
instalację działającą przed dniem 30 października 1999 r., zatwierdzoną zgodnie z ustawodawstwem
istniejącym przed tą datą, albo uznaną przez właściwe organy za instalację objętą pełnym wnioskiem
o udzielenie pozwolenia, z zastrzeżeniem, że instalacja taka była uruchomiona nie później niż dnia
30 października 2000 r.
Łącznie do organów ochrony środowiska prowadzących rejestr instalacji, dla których wymagane było
uzyskanie pozwolenia zintegrowanego do końca 2007 r., złożono wnioski dotyczące 180 instalacji (do
wojewody – 134, a do starosty – 46).
Sytuację w zakresie uzyskiwania pozwoleń zintegrowanych na koniec 2007 r. przedstawiono w Tabeli
X..3.
Tabela X.3. Stan posiadania pozwoleń zintegrowanych na koniec 2007 r.
Liczba instalacji
Wymagany termin uzyskania pozwolenia IPPC
30.04.2004
31.12.2004
31.12.2005
30.06.2006
30.09.2006
31.12.2006
30.04.2007
NOWE
RAZEM
dla których pozwolenie
wydaje:
wojewoda
starosta
3
22
41
16
6
17
37
7
149
0
0
6
27
0
4
0
9
46
Liczba instalacji, dla których wydał
pozwolenie:
Σ
3
22
47
43
6
21
37
16
195
wojewoda
starosta
Σ
3
22
32
16
4
17
26
5
125
0
0
5
26
0
3
0
9
43
3
22
37
42
4
20
26
14
168
Przeciwdziałanie poważnym awariom
Rok 2006
Według stanu na 31.12.2006 r. w rejestrze potencjalnych sprawców poważnych awarii (PSPA) znajdowało się 61 zakładów, w tym 9 zakładów o dużym ryzyku (4 posiadające w obrocie produkty destylacji ropy naftowej i substancje palne, 2 – skrajnie łatwopalne gazy skroplone i gaz ziemny, 3 – substancje toksyczne i inne substancje niebezpieczne) i 7 zakładów o zwiększonym ryzyku
(5 posiadających w obrocie produkty destylacji ropy naftowej i substancje palne, 2 – skrajnie łatwopalne gazy skroplone i gaz ziemny). W zakładach z wykazu PSPA przeprowadzono 33 kontrole,
w tym 12 kontroli we wszystkich zakładach o dużym ryzyku i 6 w zakładach o zwiększonym ryzyku.
10 kontroli dotyczyło przestrzegania przepisów ustawy o substancjach i preparatach chemicznych.
Łącznie przeprowadzono 83 kontrole. Wydano 44 zarządzenia i wnioski pokontrolne, w tym 4 w zakładach o dużym i zwiększonym ryzyku. Przyjęto informacje o wystąpieniu 6 zdarzeń o charakterze
poważnych awarii, w tym 4 w zakładach przemysłowych i 2 w gospodarstwach rolnych.
Rok 2007
W roku 2007 w rejestrze PSPA znajdowało się 66 zakładów, w tym 9 zakładów o dużym ryzyku
(4 posiadające w obrocie produkty destylacji ropy naftowej i substancje palne, 2 – skrajnie łatwopalne
gazy skroplone i gaz ziemny, 3 – substancje toksyczne i inne substancje niebezpieczne) i 7 zakładów
o zwiększonym ryzyku (5 posiadających w obrocie produkty destylacji ropy naftowej i substancje palne, 2 – skrajnie łatwopalne gazy skroplone i gaz ziemny). W zakładach z wykazu PSPA przeprowa-
194
195
dzono 48 kontroli, w tym 11 kontroli we wszystkich zakładach o dużym ryzyku i 7 kontroli w zakła­
dach o zwiększonym ryzyku. Łącznie przeprowadzono 82 kontrole. Wydano 38 zarządzeń i wniosków
pokontrolnych, w tym 11 w zakładach o dużym i zwiększonym ryzyku. Przyjęto informacje o wystą­
pieniu 7 zdarzeń o charakterze poważnych awarii, w tym 4 w zakładach przemysłowych, 2 w trans­
porcie rurociągowym i wodnym oraz 1 wyciek substancji ropopochodnych z gruntu.
Przeprowadzone kontrole i stwierdzone na ich podstawie naruszenia dotyczyły w szczególności:
− braku pełnego wdrożenia systemu bezpieczeństwa,
− niewłaściwie sporządzonej dokumentacji (zgłoszeń programu zapobiegania awariom - PZA i rapor­
tów o bezpieczeństwie - ROB), która nie zawierała wymaganych prawem elementów i/lub nie od­
zwierciedlała stanu faktycznego dotyczącego systemu bezpieczeństwa w zakładach o zwiększonym
i dużym ryzyku,
− braku aktualizacji dokumentów programu zapobiegania awariom (PZA),
− braku odpowiednich zabezpieczeń i środków na wypadek wystąpienia awarii,
− nie informowania WIOŚ w Szczecinie o przeprowadzeniu analizy wewnętrznego planu operacyjno­
ratowniczego (WPOR) i rezultatach tej analizy,
− nie podejmowania działań w zakresie rekultywacji terenów zanieczyszczonych substancjami ropo­
pochodnymi na stacjach paliw,
− braku zabezpieczeń środowiska gruntowo-wodnego przed zanieczyszczeniem substancjami ropopo­
chodnymi na zakładowych stacjach paliw,
− niewłaściwego stanu urządzeń technicznych (instalacji magazynowych gazu, instalacji chłodni­
czych zawierających amoniak),
− niewłaściwej eksploatacji urządzeń i zabezpieczeń chroniących środowisko przed zanieczyszcze­
niem,
− niewłaściwych warunków magazynowania substancji chemicznych,
− braku właściwego oznakowania instalacji i miejsc magazynowania substancji niebezpiecznych,
− wprowadzania zmian w instalacjach mogących znacząco oddziaływać na środowisko bez powia­
domienia WIOŚ w Szczecinie o planowanym terminie przystąpienia do użytkowania,
− zmiany sposobu użytkowania obiektów budowlanych z jednoczesnym zwiększeniem zagrożenia (stoso­
wanie chemikaliów niebezpiecznych bez uregulowania stanu formalno-prawnego).
W sprawach zwalczania poważnych awarii WIOŚ w Szczecinie współdziałał z Państwową Strażą Po­
żarną, organami administracji rządowej i samorządowej, policją, Państwową Inspekcją Sanitarną, In­
spekcją Transportu Drogowego, Urzędem Dozoru Technicznego, organami Nadzoru Budowlanego.
Formy współpracy polegały na:
− współdziałaniu w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom (wspólne kontrole w zakładach o
dużym i zwiększonym ryzyku, wymianie informacji o stwierdzonych nieprawidłowościach, wspól­
ne ćwiczenia),
− kierowaniu wystąpień pokontrolnych o podjęcie działań w celu usunięcia zagrożenia dla środowiska,
− współdziałaniu w zakresie zwalczania poważnych awarii (informowanie o zdarzeniach, udział
w zwalczaniu poważnych awarii oraz w usuwaniu skutków awarii), opracowaniu analiz dotyczą­
cych prognoz i stanu zanieczyszczenia środowiska w wyniku wystąpienia zdarzeń awaryjnych
(między innymi dla potrzeb policji).
Kontrole w zakresie przestrzegania wymagań ochrony środowiska zawartych w dyrektywach Unii
Europejskiej.
W roku 2006 wykonano 428 kontroli podmiotów w zakresie przestrzegania wymagań ochrony środo­
wiska zawartych w dyrektywach UE, natomiast w 2007 roku przeprowadzono 399 kontroli. Szczegó­
łowe zestawienie kontroli przedstawiono w Tabeli X.3 i X.4.
195
Dyrektywa
Opis
Liczba kontroli ogółem
pouczenie
mandat
karny
91/271/EWG
91/689/EWG
99/31/WE
8
9
Składowanie odpadów
Odpady niebezpieczne
Odpady
Oczyszczanie ścieków komunalnych
140
29
12
45
18
23
227
65
196
Przepisy dotyczące zanieczyszczenia powietrza
10
2000/76/WE
Spalanie odpadów
6
5
Ograniczenie emisji niektórych zanieczyszczeń do
11
2001/80/WE
4
3
powietrza z dużych źródeł spalania
Ogółem
428
239
1
)Dotyczy tylko przedsiębiorstw objętych art.9 (tzw. przedsiębiorstw wyższego rzędu – upper tier establishments)
75/442/WE
7
Przepisy dotyczące odpadów
6
2
73
105
2
13
54
2
5
13
72
4
Przepisy dotyczące zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń
Zintegrowane zapobieganie i ograniczanie zanieczysz1
96/61/WE
31
14
3
2
czeń
Ograniczanie
głównego
ryzyka
wypadków
z
udziałem
2
96/82/WE1)
15
4
1
substancji niebezpiecznych
Ograniczanie emisji lotnych związków organicznych z
3
99/13/WE
zastosowania rozpuszczalników organicznych w pew2
1
nych zakładach i instalacjach
Przepisy dotyczące jakości wody
Zanieczyszczenia spowodowane niektórymi substan4
74/464/EWG
cjami niebezpiecznymi odprowadzanymi do środowi10
6
3
ska wodnego
Ochrona wód gruntowych przed zanieczyszczeniem
5
80/68/EWG
5
2
2
przez niektóre substancje niebezpieczne
L.p.
Liczba kontroli w których
stwierdzono
naruszenie
TabelaX.3. Kontrole przestrzegania wybranych dyrektyw UE w WIOŚ w Szczecinie w 2006 r.
2
1
3
3
184
3
12
28
112
61
1
2
9
40
1
1
4
9
4
wystąpienia
do innych
organów
10
zarządzenia
pokontrolne
Zastosowane sankcje
5
5
kara pieniężna
3
1
1
1
wstrzymanie
ruchu instalacji
196
Opis
91/271/EWG
91/689/EWG
99/31/WE
7
8
Składowanie odpadów
Odpady niebezpieczne
Odpady
Oczyszczanie ścieków komunalnych
1
5
3
5
4
3
22
23
38
101
24
7
17
24
2
5
121
14
21
140
35
56
Liczba kon­
troli ogółem
Ogółem
399
271
)Dotyczy tylko przedsiębiorstw objętych art.9 (tzw. przedsiębiorstw wyższego rzędu – upper tier establishments)
Przepisy dotyczące zanieczyszczenia powietrza
9
2000/76/WE
Spalanie odpadów
Ograniczenie emisji niektórych zanieczyszczeń do
10
2001/80/WE
powietrza z dużych źródeł spalania
Ograniczanie emisji lotnych związków organicznych z
11
99/13/WE
zastosowania rozpuszczalników organicznych w
pewnych zakładach i instalacjach
2006/12/WE
6
Przepisy dotyczące odpadów
5
Przepisy dotyczące zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń
Zintegrowane zapobieganie i ograniczanie
1
96/61/WE
zanieczyszczeń
Ograniczanie głównego ryzyka wypadków z udziałem
1)
2
96/82/WE
substancji niebezpiecznych
Przepisy dotyczące jakości wody
Zanieczyszczenia spowodowane niektórymi
3
2006/11/EWG
substancjami niebezpiecznymi odprowadzanymi do
środowiska wodnego
Ochrona wód gruntowych przed zanieczyszczeniem
4
80/68/EWG
przez niektóre substancje niebezpieczne
Dyrektywa
Liczba kontro­
li, w których
stwierdzono
naruszenie
104
-
-
1
8
9
62
7
4
2
1
10
pouczenie
TabelaX.4. Kontrole przestrzegania wybranych dyrektyw UE w WIOŚ w Szczecinie w 2007 r.
107
1
-
1
10
15
58
1
2
2
3
15
mandat
karny
244
2
-
4
22
24
121
16
7
2
13
33
zarządzenia
pokontrol­
ne
154
-
-
1
14
25
64
8
3
1
10
28
wystąpienia
do innych
organów
Zastosowane sankcje
14
-
-
-
-
-
-
14
-
-
-
-
kara pie­
niężna
197
2
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
wstrzymanie
ruchu insta­
lacji
197
198
XI ZINTEGROWANY MONITORING ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Integrated Environmental Monitoring Programme
Andrzej Kostrzewski, Robert Kolander, Józef Szpikowski
Instytut Badań Czwartorzędu i Geoekologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Wprowadzenie
Położenie województwa zachodniopomorskiego w umiarkowanej strefie klimatycznej, w sąsiedztwie
Morza Bałtyckiego, ma bezpośredni wpływ na współczesne kształtowanie geoekosystemów (krajobrazów) i ich przemiany. Różnokierunkowa działalność człowieka, często w zasadniczy sposób modyfikuje przebieg procesów naturalnych i doprowadza do zmian we właściwościach wybranych elementów środowiska przyrodniczego. Powyższe zmiany doprowadzają do modyfikacji struktury wewnętrznej geoekosystemu a także przebiegu ich granic.
W niniejszym opracowaniu przedstawiony zostanie aktualny stan środowiska przyrodniczego wybranych geoekosytemów województwa zachodniopomorskiego – zlewni jeziora Gardno na terenie Wolińskiego Parku Narodowego oraz zlewni górnej Parsęty. Ocena stanu środowiska przyrodniczego
opiera się w szczególności na danych pomiarowych za lata 2006 i 2007, zebranych na stacjach terenowych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, odpowiednio w Stacji Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze na wyspie Wolin oraz Stacji Geoekologicznej w Storkowie (na 13 km biegu
Parsęty). Stacja w Storkowie jest Stacja Bazową Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego a stacja w Białej Górze, funkcjonuje ze statusem wolontariusza w ZMŚP i oczekuje na decyzję
Ministerstwa Środowiska o włączeniu jej do sieci ZMŚP. Obie stacje należą do sieci monitoringu regionalnego.
Należy dodać, że otrzymane dane pomiarowe z ww. stacji terenowych pozwalają formułować prawidłowości o funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego także na innych obszarach województwa zachodniopomorskiego o podobnej strukturze geoekosystemów. Ciągle aktualny i dyskusyjny problem
reprezentatywności obszaru badań, ma w tym przypadku podstawowe znaczenie.
Środowisko przyrodnicze województwa zachodniopomorskiego
Województwo zachodniopomorskie położone jest w umiarkowanej strefie klimatycznej w bezpośrednim sąsiedztwie Morza Bałtyckiego. Relacje i zależności, jakie zachodzą między klimatem, ukształtowaniem powierzchni, użytkowaniem terenu oraz różnokierunkową działalnością człowieka, określają indywidualność województwa zachodniopomorskiego w strukturze krajobrazowej kraju i Europy.
Uwzględniając podział regionalny przedstawiony przez Kondrackiego (1994), województwo zachodniopomorskie położone jest w granicach regionów - Pobrzeża Południowo-Bałtyckiego i Pojezierza
Pomorskiego. Indywidualność przyrodniczą województwa określa jego nadmorskie położenie.
Struktura krajobrazowa województwa zachodniopomorskiego jest przede wszystkim skutkiem strefowych, regionalnych i lokalnych związków, zależności i oddziaływań między poszczególnymi elementami środowiska przyrodniczego przebiegającymi w warunkach czwartorzędowych zlodowaceń
i funkcjonowania holoceńskiego cyklu krajobrazowego (Augustowski 1984, Galon, 1972, Karczewski
1968, Kostrzewski 1978, 1993a).
Biorąc pod uwagę aktualne – naturalne i antropogeniczne przemiany krajobrazowe województwa zachodniopomorskiego, z punktu widzenia teoretycznego jak i konkretnych zadań praktycznych, niezbędny jest stały, zorganizowany monitoring poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego
jak i całych struktur krajobrazowych (geoekosytemów) (Kostrzewski 1990).
Elementy środowiska przyrodniczego monitorowane są w ramach programu monitoringów specjalistycznych, natomiast krajobrazy (geoekosystemy) w oparciu o program Zintegrowanego Monitoringu
Środowiska Przyrodniczego (Kostrzewski 1995, Kostrzewski, Mazurek, Stach 1995). Obydwa typy
monitoringu środowiska przyrodniczego realizowane są na terenie województwa zachodniopomorskiego.
198
199
W oparciu o wyniki z realizowanego monitoringu środowiska przyrodniczego województwa zachod­
niopomorskiego, można określić tendencje zmian środowiska oraz podporządkować im odpowiednie
działania ochronne.
Założenia realizacji programu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego
Zorganizowane badania środowiska przyrodniczego województwa zachodniopomorskiego prowadzo­
ne są w wydzielonych jednostkach przestrzennych – geoekosystemach (krajobrazach), których wiel­
kość zależy od przyjętego kryterium klasyfikacji (Kostrzewski 1990, 1993a, b, c, 1995). Podstawo­
wym problemem do realizacji jest określenie granic badanych geoekosystemów, ich struktury we­
wnętrznej oraz ich rangi taksonomicznej w regionie. Geoekosystemami, które wybrano do komplek­
sowego ujęcia obiegu energii i materii są zlewnia górnej Parsęty i zlewnia jeziora Gardno. Organizacja
systemu pomiarowego monitoringu środowiska przyrodniczego województwa zachodniopomorskiego
uwzględnia naturę zmienności wieloletniej, rocznej i sezonowej umiarkowanej strefy klimatycznej
oraz regionalne warunki środowiskowe. W Polsce system pomiarowy monitoringu środowiska przy­
rodniczego odpowiada standardom wprowadzonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska,
w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PIOŚ 1998a) oraz w ramach monitoringu regional­
nego organizowanego przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska. System pomiarowy re­
alizowanego monitoringu środowiska przyrodniczego umożliwia także obserwacje zdarzeń o charakte­
rze ekstremalnym i katastrofalnym. W tym zakresie należy jednak dopracować organizację i zakres
odpowiednich systemów pomiarowych.
Na terenie województwa zachodniopomorskiego przyjęto do realizacji program Zintegrowanego Mo­
nitoringu Środowiska Przyrodniczego (Kostrzewski 1995, Kostrzewski, Mazurek, Stach 1995). Pro­
gram ten jest programem funkcjonowania geoekosystemów, poznania ich zasobów przyrodniczych,
wskazania kierunków ich rozwoju i ochrony.
Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP) funkcjonuje w ramach Państwowego
Monitoringu Środowiska, który został zaakceptowany przez Głównego Inspektora Ochrony Środowi­
ska (PIOŚ 1992). Podsystem (w strukturze PMŚ) Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrod­
niczego ma na celu rejestrowanie i analizę krótko- i długookresowych zmian zachodzących w geoeko­
systemach pod wpływem zmian klimatu, zanieczyszczeń i innych przejawów ingerencji człowieka.
Zebrane dane pomiarowe umożliwiają analizę różnych scenariuszy rozwoju środowiska przyrodnicze­
go województwa zachodniopomorskiego.
Na terenie województwa zachodniopomorskiego wyniki z pomiarów zebranych na Stacji Bazowej
ZMŚP w Storkowie (geoekosystem zlewni górnej Parsęty) oraz Stacji Monitoringu Środowiska Przy­
rodniczego w Białej Górze na Wolinie (geoekosystem zlewni jeziora Gardno) pozwalają na systema­
tyczną obserwację zachodzących przemian krajobrazowych pod wpływem procesów naturalnych
i różnokierunkowej antropopresji. Wymienione stacje są częścią monitoringu regionalnego wojewódz­
twa zachodniopomorskiego.
Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Grodnie
(wyspa Wolin)
W dniu 17.04.1996 roku powołana została Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM na
wyspie Wolin. Jej zadaniem jest ciągłe i zorganizowane monitorowanie wybranych geoekosystemów
środowiska przyrodniczego Wolińskiego Parku Narodowego. Ciągłe obserwacje wytypowanych do
badań elementów środowiska przyrodniczego i procesów w nim zachodzących doczekały się już wie­
loletnich serii obserwacyjnych. Funkcjonowanie Stacji Monitoringu Środowiska Przyrodniczego opar­
te jest na współpracy pomiędzy Zakładem Geoekologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Wolińskim
Parkiem Narodowym i Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Szczecinie. Opracowany
program współpracy określa podstawowe założenia programu Stacji, mające na celu dostarczanie da­
nych o stanie aktualnym, kierunkach zagrożeń i ochrony środowiska przyrodniczego Wolińskiego
Parku Narodowego.
199
200
Środowisko przyrodnicze wyspy Wolin
Wyspa Wolin zajmuje obszar 265 km2, w jej zasięgu występują różne typy rzeźby, co z kolei decyduje
o jej dużym zróżnicowaniu krajobrazowym.
Założenia statutowe Wolińskiego Parku Narodowego pozwalają na ochronę środkowej wysoczyznowej części wyspy. Od 1996 roku, wraz z powiększeniem się obszaru Parku, ochroną objęte zostały
strefy przybrzeżne Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej a także delta wsteczna Świny.
Kostrzewski (1978) zwraca uwagę na indywidualność przyrodniczą wyspy Wolin wyrażającą się
w położeniu nadmorskim w umiarkowanej strefie klimatycznej, wyspiarskim charakterze regionu, dużym zróżnicowaniu typów genetycznych rzeźby, interesujących formach występowania wód powierzchniowych, dużym zróżnicowaniu świata roślinnego i zwierzęcego, wysokich walorach krajobrazowych, zasługujących na różne formy ochrony i wyspecjalizowanych funkcjach związanych
z nadmorskim położeniem.
Na aktualną rzeźbę wyspy Wolin (Kostrzewski 1978), będącą efektem czwartorzędowego cyklu rzeźbotwórczego nakładają się elementy rzeźby cyklu holoceńskiego. Rzeźba wyspy Wolin powstała
w wyniku recesji lobu Odry z fazy szczecińskiej (Wzgórza Bukowe, Wał Bobrownicki) do linii moren
czołowych fazy wolińsko-gardzieńskiej, których wiek określany jest na najstarszy dryas. W tym czasie
powstały podstawowe typy rzeźby wyspy Wolin. Wolińska morena czołowa stanowi trzon pleistoceńskich osadów, w strefie wybrzeża Bałtyku podcięta jest klasycznie wykształconym i najwyższym
w Polsce klifem morskim (Kostrzewski, Zwoliński 1988, 1994).
Na obszarze wyspy Wolin można wyróżnić gleby brunatne kwaśne, bielicowo-rdzawe, bielice, arenosole oraz naspy przyklifowe. Zróżnicowanie typologiczne gleb wyspy Wolin (Borowiec 1994) jest ściśle powiązane z występowaniem różnych zespołów roślinnych oraz ze składem mineralogicznym podłoża i warunkami klimatycznymi wyspy.
Istnieje wiele opracowań klimatologicznych dotyczących wyspy Wolin (Romer 1949, Prawdzic 1961,
1963, Okołowicz 1973, Woś 1993). Autorzy podkreślają wpływ morskich mas powietrza na kształtowanie klimatu wyspy. Według podziału Wosia (1993) wyspa Wolin należy do Regionu Klimatycznego Zachodnionadmorskiego, cechującego się największą w Polsce częstością występowania dni z pogodą umiarkowanie ciepłą i jednocześnie pochmurną, rzadko występuje typ pogody przymrozkowej
i mroźnej.
Sieć rzeczna na obszarze wyspy Wolin jest słabo wykształcona. Lewińska struga łączy jeziora polodowcowe znajdujące się w północno-wschodniej części wyspy w jeden system (Pojezierze Wolińskie).
Na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego występują też jeziora leżące na obszarach bezodpływowych powierzchniowo – jezioro Turkusowe i Gardno. Ważną rolę w bilansie wyspy Wolin spełniają
także rowy melioracyjne odwadniające wschodnią, równinną część wyspy (Choiński, Kowalski, Świrko 1978).
Specyfika nadmorskiego położenia wyspy Wolin wpływa na dwudzielny charakter jej zasobów roślinnych – nadmorski i śródlądowy (Piotrowska 1994). Sąsiedztwo Bałtyku i Zalewu Szczecińskiego
stwarza warunki do wzbogacania i wzrostu różnorodności flory i zbiorowisk roślinnych. Obszary te
porastają m. in. rzadkie gatunki kserotremiczne i zbiorowiska ciepłolubne z tzw. mezofilną buczyną
storczykową (Carici-Fagetum balticum). Mniej zróżnicowane są zasoby śródlądowe wyspy porośnięte
głównie acidofilnymi lasami bukowymi i mieszanymi oraz borami, rosnącymi na ubogim podłożu.
Najbardziej charakterystycznym elementem rzeźby Parku i całej wyspy Wolin jest Pasmo Wolińskie
(Marsz 1967). W zasięgu Pasma Wolińskiego znajduje się kulminacja mikroregionu, będąca jednocześnie kulminacją całej wyspy – 115,4 m. npm. Powierzchnię całego mikroregionu porastają fizjocenozy
lasów liściastych (buk, grab, dąb) z domieszką sosny i rzadziej enklawy fizjocenoz pagórków gliniastych, zagłębień bezodpływowych i dolinnych.
Wartości przyrodnicze i niewielki stopień przekształcenia środowiska w obrębie Pasma Wolińskiego
zadecydował o wytypowaniu w jego obrębie zlewni eksperymentalnej. Obejmuje ona obszar 265 ha
i jest zlewnią bezodpływową powierzchniowo. W północno wschodniej części zlewni znajduje się jezioro Gardno o powierzchni 2,1 ha, głębokości 6,9 m, położone na wysokości 16,9 m n.p.m. Deniwe-
200
201
lacje w obrębie zlewni dochodzą do 98,5 m. Powierzchnia zlewni jeziora Gardno jest w całości poro­
śnięta lasem. Występują tutaj lasy bukowe i mieszane (sosna, dąb, rzadziej świerk). W zlewni dominu­
ją gleby bielicowe, lecz spotyka się także gleby bielicowo-rdzawe i brunatne kwaśne.
Organizacja monitoringu środowiska przyrodniczego
W obrębie eksperymentalnej zlewni jeziora Gardno zainstalowano system pomiarowy, który obejmuje
wybrane elementy poszczególnych sfer środowiska przyrodniczego w układzie pionowym: atmosfera
– biosfera – litosfera – pedosfera – hydrosfera i poziomym: pokrywy stokowe (Kolander 1997, 2007).
Poznanie etapów obiegu wody (droga do dna lasu oraz w pokrywach stokowych) ma na celu poznanie
zróżnicowania czasowego i przestrzennego modyfikowanych fizykochemicznie krążących wód. Za­
stosowana metodyka badań nawiązuje do ogólnie stosowanych rozwiązań i standardów pomiarowych
stosowanych w badaniu współczesnych geoekosystemów (m. in. w zlewni górnej Parsęty (Kostrzewski
1994)).
We wschodniej części Pasma Wolińskiego znajduje się stacja meteorologiczna Wolińskiego Parku
Narodowego. Stacja prowadzi monitoring warunków pogodowych od 1986 roku. Pomiary wykony­
wane są zgodnie ze standardami IMGW. Dane te są uzupełniane w oparciu o rozbudowywany system
automatycznych pomiarów meteorologicznych w obrębie zlewni jeziora Gardno. Podstawowym ele­
mentem systemu pomiarowego jest automatyczna stacja meteorologiczna firmy Vaisala położona na
odcinku wybrzeża klifowego (Biała Góra) w odległości 2 km na wschód od Międzyzdrojów. Najbliż­
sza stacja synoptyczna IMGW znajduje się w Świnoujściu – 20 km na zachód od zlewni eksperymen­
talnej.
Powierzchnię testową opadu na dnie lasu zlokalizowano na reprezentatywnej powierzchni zbiorowiska
leśnego Luzulo pilosae Fagetum, położonej w północno-wschodniej części zlewni. Na 250 m2 po­
wierzchni testowej monitoringiem objęty jest opad podkoronowy, spływ po pniach i roztwory glebo­
we. Opad podkoronowy zbierany jest do kolektorów o powierzchni wlotowej 200 cm2 osłoniętych
siatką z obojętnego chemicznie tworzywa. Kolektory spływu po pniach zainstalowane są przy trzech
bukach. Spływ koncentruje się na opaskach spiralnych odprowadzających wodę do kolektorów za­
montowanych u podstawy pni. Skład chemiczny roztworów glebowych określono za pomocą 2 kom­
pletów próbników podciśnieniowych zainstalowanych na trzech głębokościach profilu glebowego –
30, 60 i 120 cm. Poznanie zróżnicowania chemicznego roztworów glebowych w zależności od
ukształtowania terenu umożliwiły kolejne cztery komplety próbników do poboru roztworów glebo­
wych. Próbniki te zlokalizowane są na stoku testowym w różnych sytuacjach morfologicznych. Pierw­
szy komplet umieszczono w górnej części stoku, drugi w środkowej części skłonu stoku, następny
u podnóża stoku, a ostatni na powierzchni płaskiej – terasie jeziornej.
W celu dalszego szczegółowego monitorowania obiegu wody, w dolnej części omawianego stoku zlo­
kalizowano stanowisko pomiarowe spływu śródpokrywowego. Ekranowane czterometrowe rynny
zbierające spływ śródpokrywowy, są zainstalowane poprzecznie do profilu podłużnego stoku na trzech
głębokościach – 30, 60, 210 cm.
W połowie 2006 roku zakończono prace związane z rozbudową i automatyzacją systemu pomiarowe­
go (wykonawca O.T.J. POLON – Wrocław). Rozszerzenie i modernizacja systemu pomiarowego po­
zwala na zwiększenie liczby uzyskiwanych danych poprzez ciągłą rejestrację parametrów pomiaro­
wych.
Kolejne etapy obiegu wody badane są raz w tygodniu w oparciu o stanowisko pomiaru stanu wód je­
ziora Gardno. Pobór próbek wód powierzchniowych w stałym punkcie jeziora z głębokości 0,5 m po­
niżej zwierciadła wody pozwala na poznanie oddziaływania zasilania wodami podziemnymi i glebo­
wymi oraz opadami atmosferycznymi na jezioro Gardno. Badanie wód podziemnych oparte jest na
dwóch punktach piezometrycznych położonych na wysokości 4 m nad poziomem zwierciadła jeziora
i w odległości 40 m od linii brzegowej oraz na uzupełniającym punkcie piezometrycznym położonym
w odległości 20 m od jeziora i powyżej 2,5 m od jego zwierciadła. Piezometry pozwalają na badania
wahań poziomu zwierciadła wód podziemnych dwóch poziomów wodonośnych i korelowanie
tych wyników z wahaniami poziomu jeziora Gardno. Próbki wody do analiz chemicznych pobierane
są w cyklach maksymalnie jednomiesięcznych. Analizy pH i przewodności elektrolitycznej wykony­
201
202
wane są na miejscu w Stacji Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM w Białej Górze. Próbki
następnie przewożone są do laboratorium hydrochemicznego Stacji Geoekologicznej UAM w Storkowie. Zakres analiz obejmuje oznaczenia jonów HCO3-, Ca2+, CI-, SO4-2, NO3-, NH4+, PO4-3, Na+,
K+, Mg+2. Oznaczano także SiO2.
System pomiarowy Stacji Monitoringu ŚrodowiFotografia XI.1. Kartowanie hydrochemiczne
ska Przyrodniczego w Białej Górze obejmuje takw Zalewie Szczecińskim. Wicko Małe, grudzień
że, realizowany od 1977 roku monitoring tempa
2007 (fot. R. Kolander)
cofania i zmian morfologicznych wybrzeży klifowych, realizowany na 6 odcinkach testowych między Międzyzdrojami a Grodnem (Kostrzewski,
Zwoliński 1994). W 2000 roku zorganizowano
system pomiarowy do badań przebiegu i natężenia
opadu eolicznego (mineralnego). System obejmuje
sieć stanowisk pomiarowych zlokalizowanych na
koronie klifu nadmorskiego (na wysokości rezerwatu prof. Z. Czubińskiego). Jesienią 2006 roku
rozpoczęto także rejestrację stanów wody na Lewińskiej Strudze w punkcie wodowskazowym
Żółwino. Realizowany jest program kartowania
hydrochemicznego morskich wód przybrzeżnych,
wewnętrznych wód morskich oraz wód powierzchniowych. Badania pilotażowe wymienionych wód rozpoczęto w 2006 roku w ponad 30 punktach pomiarowych (Fotografia XI.1). Wyniki
wstępnych badań posłużą do zaprojektowania stałej sieci pomiarowej tych wód.
Wyniki badań z lat 2006-2007
Warunki
termiczno-opadowe
Rysunek XI.1. Warunki termiczno - opadowe w Warnowie
w roku 2006 i 2007 odbiegają
w latach 1991 - 2007
znacznie od wartości notowanych
w ostatnich latach (Rys.1). Rok
2006 był rokiem ciepłym i bardzo
suchym. Rok 2007 był bardzo
ciepły a pod względem zanotowanych sum rocznych opadów atmosferycznych należał do lat
normalnych. Na uwagę zasługują
miesiące czerwiec i lipiec 2007, w
ciągu których zanotowano łącznie
aż 265 mm opadów. Począwszy
od roku 2003 średnia temperatura
roczna jest w trendzie rosnącym
i w 2007 roku była wyższa aż
o 1,7 °C niż w roku 2003. Lata
2006 i 2007 charakteryzowały się
wartościami ponadprzeciętnymi średnich temperatur rocznych, co wpisuje się w globalny trend anomalii pogodowych. Tak wysoka średnia temperatura roczna jak w 2007 roku (9,9 °C) nie była notowana na tym obszarze od początku ponad dwudziestoletniego cyklu obserwacyjnego. Dla roku 2006
poza wysoką średnią temperaturą roczną (9,6 °C) charakterystyczne były także, bardzo niskie sumy
roczne opadów atmosferycznych (466,3 mm). Wysokie średnie temperatury roczne nie były wcale
związane z brakiem typowych dla wielolecia temperatur minimalnych. W ostatnich dwóch latach minimalna temperatura wyniosła aż -19, 9 °C i zanotowano ją 23.01.2006 roku. Temperatura maksymalna zanotowana została 16 lipca 2007 roku. Amplituda temperatur w badanym wieloleciu wyniosła odpowiednio 40,9 °C w roku 2006 i zaledwie 28,6 °C w roku 2007.
202
203
Średnia widoczność w badanym dwuleciu wyniosła 18 km w roku 2006 i 21 km w roku 2007. Najlep­
sza widoczność charakterystyczna była w obu latach dla czerwca i lipca a najsłabsza dla lutego.
Dla warunków anemometrycznych charakterystyczne były m.in. najwyższe prędkości wiatru osiągane
w styczniu 2007 roku (średnia miesięczna 4,3 m s-1). Najniższe średnie miesięczne prędkości wiatru
zanotowano w lipcu 2007 i wrześniu 2006 roku – 2,4 m s-1.
Dla bardzo suchego roku 2006 charakterystycz- Fotografia XI.2.Poziome przemieszczanie się osa­
ne były mgły (Fotografia XI.2), które występodów mgielnych na klifowym od­
wały średnio, co 3-7 dni w styczniu i lutym oraz
cinku wybrzeża wyspy Wolin, 5
październiku i listopadzie. Trzy razy w miesiącu
km na wschód od
Międzyz­
mgły występowały natomiast w marcu i kwietdrojów, luty 2006 (fot. R. Kolan­
niu. W tym bardzo suchym roku 2006 zanotoder)
wano dwukrotnie mniej mgieł niż w kolejnym
2007 roku. Charakterystyczne dla obszarów
nadmorskich poziome przemieszczanie się
osadów mgielnych w 2006 roku uzupełniło czę­
ściowo niedobór wody wynikający z niskich
sum opadów atmosferycznych. Dostawa mgiel­
na wpłynęła jednak także na dostarczenie w
głąb lądu wysokich ładunków substancji roz­
puszczonych pochodzenia morskiego (CI-, Na+,
Mg+2 a częściowo także SO4-2 i NO3-). Niskie
wartości pH w opadzie notowanym na dnie lasu
bukowego są właśnie efektem wyższych stężeń
substancji rozpuszczonych w mniejszej niż
przeciętnie ilości wody, jak też ze zwiększoną
depozycją na powierzchni roślinnej materii po­
chodzenia morskiego (Rysunek
XI.2).
Rysunek XI.2. Wartości średnie roczne pH i przewodności
Najwyższe wartości pH notuje się
elektrolitycznej w opadzie podkoronowym w
w okresie wegetacyjnym, kiedy
latach 1998-2007. Zlewnia jeziora Gardno
zachodzi proces wymywania
na wyspie Wolin
składników z organów asymila­
cyjnych (Rys.3). PH opadu pod­
koronowego jest wyższe w tym
okresie do ok. 0,8 jednostki pH od
opadu atmosferycznego. W okre­
sie sezonu wegetacyjnego w la­
sach bukowych występuje, więc
proces neutralizacji „kwaśnych
deszczy”, polegający na zwięk­
szaniu wartości pH opadów at­
mosferycznych docierających do
dna lasu, nawet do wartości 6,2
pH. W okresie pozawegetacynym
decydujący wpływ na wartość pH
opadu atmosferycznego i podko­
ronowego oraz spływu po pniach
drzew ma rozpuszczanie zanieczyszczeń gazowych w opadach atmosferycznych oraz depozycja za­
nieczyszczeń na powierzchni drzew. Jest to efekt charakterystycznego dla naszej szerokości geogra­
ficznej emitowania do atmosfery gazowych produktów spalania paliw kopalnych (SO2, NOx) podczas
okresu grzewczego. W okresie tym, do dna lasu pozbawionego organów asymilacyjnych, dociera wy­
raźnie zakwaszony opad podkoronowy i spływ po pniach drzew. Wartości mierzone w okresie zimo­
wym osiągają nawet poniżej 4 pH.
203
204
Mniejsze zróżnicowanie sezonowe oraz wyższe wartości pH notowane są w wodach powierzchniowych, podziemnych oraz spływie śródpokrywowym. Wartości pH wód jeziora Gardno wahają się w
zakresie 7,2-7,6 pH, co świadczy o dobrej odporności jeziora na zanieczyszczenia gazowe z atmosfery. Podobny przebieg krzywych wód podziemnych oraz wód spływu śródpokrywowego, które z kolei
mają minimalnie niższe wartościach pH niż wody jeziorne, świadczy o ścisłym powiązaniu tych trzech
elementów systemu obiegu wody w zlewni. Każda zmiana wartości pH w jednym z elementów znajduje odzwierciedlenie w pozostałych.
Rysunek XI.3. Reakcje jonowymienne w strefie kontaktu opadu atmosferycznego z powierzchnią roślinną w lesie bukowym Luzulo pilosae Fagetum na wyspie Wolin.
Zmienność przewodności elektrolitycznej, podobnie jak pH, wykazuje prawidłowości opisujące poszczególne etapy systemu obiegu wody. Najniższe wartości przewodności elektrolitycznej mierzone są
w opadzie atmosferycznym, podkoronowym i spływie po pniach drzew. Wartości te wynoszą kilkanaście do kilkudziesięciu μS cm-1 a jedynie w okresie zimowym (depozycja zanieczyszczeń na powierzchni drzew) opad docierający do dna lasu przekracza nawet 100 μS cm-1. Stężenia substancji
rozpuszczonych w wodach powierzchniowych i podziemnych nie są wyraźnie zróżnicowane w ciągu
roku i wahają się w przedziale 310-370 μScm-1. Stężenia substancji rozpuszczonych w wodach spływu
śródpokrywowego wykazują największe zróżnicowanie (150-320 μScm-1). Tak znaczna zmienność
uwarunkowana jest wysokością i natężeniem opadów atmosferycznych, a tym samym objętością wody, w której zachodzi rozpuszczanie substancji, podczas kontaktu infiltrującej wody z podłożem. Najniższe stężenia w wodach spływających śródpokrywowo notuje się w okresie od sierpnia do października a najwyższe stężenia w styczniu.
Prowadzony od kwietnia 1997 roku monitoring stanów poziomu wód jeziora Gardno a od początku
roku 2000 automatyczny system monitoringu wód podziemnych dwóch poziomów wodonośnych
z zapisem, co 10 min i dokładnością do 1 mm (wykonawca systemu – O.T.J. POLON – Wrocław) dostarcza coraz bardziej niepokojących informacji. Jezioro Gardno cechuje roczny cykl zmiany poziomu
lustra wody o amplitudzie kilkunastu cm, gdzie minimalne stany występują najczęściej we wrześniu a
maksymalne w kwietniu. Poza tym jednorocznym cyklem wyraźnie zaznacza się jednak także wieloletnia tendencja do gwałtownego obniżania się lustra wody. W latach 1997–2007 powierzchnia zwierciadła jeziora obniżyła się o ponad 30 cm (Rysunek XI.4). Sytuacja ta przyspiesza proces wypłycania
się jeziora Gardno. W dawnych płytkich zatokach dochodzi do lądowienia i intensywnie postępującej
sukcesji roślinnej.
204
205
Prawidłowością występującą na
wyspie Wolin jest występowanie
związku
hydraulicznego
po­
między wodami powierzchnio­
wymi a poziomami dwóch (rza­
dziej trzech) poziomów wodono­
śnych. W ramach monitoringu
prowadzonego na Stacji obserwu­
je się obniżanie poziomów wód
podziemnych pierwszego (poziom
zasilający jezioro) i drugiego (po­
ziom użytkowy) poziomu wodo­
nośnego. W okresie 2000-2007
pierwszy poziom wodonośny ob­
niżył się o 35,5 cm a drugi poziom
wodonośny o 25,9 cm (Tabela
XI.1, Rysunek XI.5). Tempo
odnawiania się zasobów wód pod­
ziemnych i powierzchniowych na
wyspie Wolin zależy głównie od
wielkości zasilania atmosferycz­
nego. Trend do obniżania się
poziomów wód podziemnych i
powierzchniowych zahamowany
został jedynie w 2002 roku. Rok
ten poprzedzony był czterema la­
tami o bardzo wysokich sumach
rocznych opadów atmosferycz­
nych, które w 1998 roku wyniosły
nawet 864 mm (Rysunek XI.1).
Jednak bardzo suchy rok 2006
przyczynił się do kontynuowania
wieloletniego negatywnego tren­
du. Wyraźnie wyższe sumy opa­
dów w roku 2007 zmniejszyły
tylko nieznacznie to ciągle pogłę­
biające się zjawisko.
Rysunek XI.4. Trend zmian stanów poziomu zwierciadła je­
ziora Gardno w latach 1997- 2007. Wy­
spa Wolin
Rysunek XI.5. Średnie dobowe stany wód podziemnych w latach 2000-2007. Zlewnia jeziora Gardno na
wyspie Wolin
Tabela XI.1. Skumulowane wielkości zmian poziomu zwierciadła wód podziemnych i powierzchnio­
wych w zlewni jeziora Gardno w odniesieniu do roku 2000 [cm] oraz sumy roczne opa­
dów atmosferycznych [mm].
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
I poziom wód podziemnych
0,0
–4,8
+2,1
–2,6
–9,9
-19,2
-29,9
-35,5
II poziom wód podziemnych
0,0
–3,6
+3,5
–2,3
–7,5
-15,4
-23,9
-25,9
Jezioro Gardno
0,0
–4,0
+3,0
–2,0
–9,0
-15,0
-23,4
-26,0
Opad atmosferyczny
694
765
732
579
656
688
466
733
Aktualne tendencje przemian środowiska przyrodniczego wyspy Wolin
Prowadzony od 1997 roku w zlewni jeziora Gardno zintegrowany monitoring systemu obiegu wody
wykazuje, że zmienność pH opadu atmosferycznego, podkoronowego i spływu po pniach drzew uwa­
runkowana jest sezonem wegetacyjnym oraz dostawą zanieczyszczeń w okresie zimowym. Wyniki
badań wskazują, iż najistotniejsze dla jakości środowiska są czynniki ponadregionalne. Wielkości
205
206
emitowanych do atmosfery gazowych produktów spalania paliw kopalnych (SO2, NOx) decydują o jakości środowiska na wyspie Wolin. W okresie zimowym do dna lasu pozbawionego organów asymilacyjnych, dociera wyraźnie zakwaszony i o zwiększonej mineralizacji opad podkoronowy i spływ po
pniach drzew.
Lata 2006–2007 potwierdzają pojawiające się od wielu lat sygnały o ciągłym obniżaniu się poziomu
wód powierzchniowych i podziemnych na wyspie Wolin.
Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego w zlewni jeziora Gardno wskazuje na brak zagrożeń mogących wpłynąć na jakość wód krążących w zlewni, a tym samym na jakość środowiska.
Zmiany okresowe w składzie jonowym mają charakter naturalny i wykazują sezonowość nawiązującą
do pór roku. Monitoring hydrogeologiczny dostarcza kolejnych danych pomiarowych, wskazujących
na zagrożenie, jakie niesie wieloletni trend do obniżania się poziomu wód podziemnych i powierzchniowych na wyspie Wolin. Aktualna dostawa atmosferyczna w obszarze alimentacji (Pasmo Wolińskie) nie jest wystarczająca do odnawiania się zasobów wód podziemnych i powierzchniowych. Zauważa się intensywne procesy lądowienia zbiorników wód powierzchniowych, co pociąga za sobą
nieodwracalne zmiany w strukturze krajobrazowej Wolińskiego Parku Narodowego. Zbyt wolne tempo procesu odnawiania się zasobów wód podziemnych, które dotyczy także poziomu użytkowego
przyczyni się do zwiększenia kosztów pozyskania wody pitnej na analizowanym obszarze.
Stacja Geoekologiczna Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Storkowie (zlewnia górnej Parsęty)
Środowisko przyrodnicze zlewni górnej Parsęty
Zlewnia górnej Parsęty położona jest na północnym skłonie strefy marginalnej fazy pomorskiej zlodowacenia vistuliańskiego (Karczewski, 1989, 1997). Na współczesną rzeźbę składa się zróżnicowany
morfogenetycznie zespół form: wzgórza moreny kemowej, faliste równiny moreny dennej, formy
szczelinowe, sandry i zagłębienia wytopiskowe. Z morfogenezą holoceńską związane są doliny rzeczne, rozcięcia erozyjne, zastoiska pojezierne, stożki napływowe i obszary torfowisk (Rys.6).
Utwory powierzchniowe reprezentowane są głównie przez piaski i Rysunek XI.6. Rzeźba zlewni górnej Parsęty
żwiry, gliny morenowe, osady stokowe oraz mineralno-organiczne
wypełnienia zagłębień bezodpływowych i dolin rzecznych. Znaczne zróżnicowanie utworów powierzchniowych i struktury użytkowania terenu sprawia, że na stosunkowo niewielkim obszarze
zlewni górnej Parsęty występują
różne typy gleb rdzawe i płowe,
rzadziej czarne ziemie i mady oraz
gleby mineralno-organiczne i organiczne (torfowo-mułowe, torfowe
torfowisk
niskich,
murszaste)
(Marcinek, Komisarek 1998, Mocek 1994).
W oparciu o strukturę sezonową pogód Woś (1994) obszar zlewni górnej Parsęty zaliczył do krainy
obejmującej Pojezierze Drawskie i Kaszubskie.
Parsęta posiada wyrównany reżim hydrologiczny z wiosennym okresem wezbraniowym, odznacza się
zasilaniem gruntowo-deszczowo-śnieżnym (Dynowska 1971). Kaniecki (1994) wydziela dla Parsęty
5 sezonów hydrologicznych. W granicach zlewni górnej Parsęty wydzielono 10 zlewni cząstkowych,
które różnią się wielkością, ukształtowaniem powierzchni, litologią, glebami i użytkowaniem terenu.
Deniwelacje w zasięgu zlewni wynoszą 120 m (203 m n.p.m. – polska Góra, 83 m n.p.m. – profil zamykający zlewnię), co daje średni spadek zlewni 8,4o/oo. Przy uwzględnieniu cieków stałych i okresowych gęstość sieci rzecznej wynosi 2,24 km km -2.
206
207
Struktura użytkowania terenu ma charakter mozaikowy, nawiązujący do głównych form rzeźby, roz­
kładu litologii i gleb (Piotrowska 1998). Grunty orne stanowią 43,4% powierzchni zlewni, lasy 34,6%
a użytki zielone 15,4% (Mapa 1). Do tak wykształconej struktury krajobrazowej zlewni górnej Parsęty
dostosowano system monitoringu środowiska przyrodniczego.
Mapa XI.1. Użytkowanie ziemi w zlewni górnej Parsęty. 1-grunty orne, 2-lasy, 3-rzeki, rowy, 4­
jeziora, 5-drogi utwardzone, 6-drogi polne i leśne, 7-koleje, 8-zabudowania
System monitoringu środowiska przyrodniczego
Program Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w stacji Bazowej w Storkowie od­
powiada standardom pomiarowym określonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Ko­
strzewski 1993a, 1994b).
W latach hydrologicznych 2006–2007 realizowano program ZMŚP w następującym zakresie:
A1
Meteorologia - posterunek meteorologiczny w Storkowie
C1
Chemizm opadu atmosferycznego i pokrywy śnieżnej posterunek meteorologiczny w Storkowie
C2
Chemizm opadu podokapowego – zlewnia jeziora Czarnego
C3
Chemizm spływu po pniach – zlewnia jeziora Czarnego
D1
Metale ciężkie i siarka w porostach – stanowiska na obszarach leśnych w zlewni górnej Parsęty
E1
Gleby - powierzchnia testowa w zlewni Chwalimskiego Potoku
F1
Chemizm roztworów glebowych – zlewnia jeziora Czarnego
F2
Wody gruntowe – piezometry w zlewni Chwalimskiego Potoku i źródło w zlewni Krętacza
H1
Wody powierzchniowe – cieki – Parsęta i Młyński Potok - Storkowo
H2
Wody powierzchniowe – jeziora – jezioro Czarne
207
208
J2
Struktura i dynamika szaty roślinnej – powierzchnia testowa w zlewni Chwalimskiego Potoku
M1
Epifity nadrzewne – stanowiska w zlewni Młyńskiego Potoku, zlewni Jeziora Czarnego
O1
Fauna epigeniczna – zlewnia Młyńskiego Potoku i zlewnia Jeziora Czarnego
Wyniki badań z lat 2006-2007
Warunki meteorologiczne
Rozpoznanie warunków meteorologicznych jest podstawowym warunkiem prawidłowej oceny
funkcjonowania geoekosystemów, określenia ich tendencji rozwojowych i zagrożeń. W Stacji
Geoekologicznej w Storkowie obserwacje warunków meteorologicznych są prowadzone od roku
1987. Dla potrzeb monitoringu dokonywane są oceny poszczególnych czynników klimatycznych
(Szpikowski 2001). Do najważniejszych należy określenie termicznego typu roku w oparciu
o temperaturę powietrza i opady atmosferyczne (Lorenc 1998).
Na tle wielolecia dostepnego dla Storkowa od roku 1987 ostatnie lata kalendarzowe – 2006 i 2007,
wyróżniają się skrajnymi warunkami, szczególnie w odniesieniu do wysokości opadów
atmosferycznych (Rysunek XI.7). Rok 2006 ze średnią roczną temperaturą powietrza 8,4oC należy do
lat lekko ciepłych, natomiast rok 2007 (średnia temperatura powietrza 8,9 oC) jest w przyjetej
klasyfikacji rokiem ciepłym. Rok 2006, z suma opadów 573 mm, należy do lat suchych, natomiast rok
2007 o sumie opadów 862 mm mieści się na granicy roku wilgotnego i bardzo wilgotnego. Różnice
opadowe lat 2006 i 2007 znajdują odzwierciedlenie w funkcjonowaniu różnych elementów
środowiska geograficznego zlewni górnej Parsęty.
Rysunek XI.7. Warunki termiczno-opadowe lat 2006 i 2007 w Storkowie na tle danych z wielolecia
1987–2005
900
EKSTREMALNIE ANOMALNIE
CHŁODNY
CHŁODNY
BARDZO
CHŁODNY
CHŁODNY
LEKKO
CHŁODNY
BARDZO
WILGOTNY
1998
CIEPŁY
BARDZO
CIEPŁY
2007
850
1988
WILGOTNY
800
Suma opadów [ mm ]
LEKKO
CIEPŁY
NORMALNY
2002
2001
750
1997
700
19952004
1993
1991
2005
1996
1987
NORMALNY
650
600
2003
SUCHY
1999
1990
1994
2000
2006
550
1992
1989
500
BARDZO
SUCHY
450
5.0
5.5
6.0
6.5
7.0
7.5
8.0
8.5
9.0
9.5
Temperatura powietrza [oC]
Indywidualność termiczną lat 2006 i 2007, widoczną szczególnie wyraźnie w odniesieniu do okresu
zimowego, ilustruje przebieg dobowych temperatur powietrza dla tych lat na tle termicznych pór roku,
wyznaczonych dla Storkowa w oparciu o średnią wieloletnią temperaturę dobową z lat 1987-2007
(Rysunek XI.8).
208
209
Rysunek XI.8. Przebieg dobowej temperatury powietrza w roku 2006 i 2007 na tle termicznych pór ro­
ku dla Storkowa wyznaczonych w oparciu o dane z lat 1987-2007
30
średnia dobowa temp. pow. 1987-2007
dobowa temp. pow. 2006
dobowa temp. pow. 2007
25
20
temperatura powietrza
[o C]
15
10
5
0
-5
-10
-15
ZIMA
46 dni
PRZEDWIOŚNIE
55 dni
WIOSNA
66 dni
LAT0
83 dni
JESIEŃ
67 dni
PRZEDZIMIE
48 dni
5-Jan
10-Jan
15-Jan
20-Jan
25-Jan
30-Jan
4-Feb
9-Feb
14-Feb
19-Feb
24-Feb
1-Mar
6-Mar
11-Mar
16-Mar
21-Mar
26-Mar
31-Mar
5-Apr
10-Apr
15-Apr
20-Apr
25-Apr
30-Apr
5-May
10-May
15-May
20-May
25-May
30-May
4-Jun
9-Jun
14-Jun
19-Jun
24-Jun
29-Jun
4-Jul
9-Jul
14-Jul
19-Jul
24-Jul
29-Jul
3-Aug
8-Aug
13-Aug
18-Aug
23-Aug
28-Aug
2-Sep
7-Sep
12-Sep
17-Sep
22-Sep
27-Sep
2-Oct
7-Oct
12-Oct
17-Oct
22-Oct
27-Oct
1-Nov
6-Nov
11-Nov
16-Nov
21-Nov
26-Nov
1-Dec
6-Dec
11-Dec
16-Dec
21-Dec
26-Dec
31-Dec
-20
Porównanie miesięcznych sum opadów atmosferycznych w latach 2006 i 2007 z zakresem sum
miesięcznych opadów z lat 1987-2005 wskazuje na charakter opadów w rozpatrywanym okresie
(Rysunek XI.9). Generalnie w roku 2006 sumy opadów dla poszczególnych miesięcy nie odbiegały od
wartości z lat poprzednich (poza wyjątkowo deszczowym sierpniem, dla którego rekordowo wysokie
opady przekraczały zakres obserwacji wieloletnich). Natomiast wyjątkowo wysokie opady dla roku
2007 zanotowano w styczniu.
Rysunek XI.9. Sumy miesięczne opadów atmosferycznych w roku 2006 i 2007 na tle zakresu miesięcz­
nych sum opadów w wieloleciu 1987–2005 w Storkowie
250
zakres sum miesięcznych
opadów 1987-2005
suma miesięczna opadów 2006
suma miesięczna opadów 2007
225
200
175
[ mm]
150
125
100
75
50
25
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Charakter reakcji środowiska przyrodniczego na dostawę wody wymaga, aby stosunki opadowe
rozpatrywać w skali wieloletniej. Umożliwia to wprowadzony wskaźnik tendencji opadowych dla serii
obserwacyjnej ze Storkowa (od roku 1987), wyrażony jako skumulowane różnice pomiędzy
miesięcznymi a średnimi miesięcznymi sumami opadów z wielolecia. Wskazuje on na wyraźną
zmienność długookresową (Rysunek XI.10). Skrajne niedobory opadów przypadały na lata 1994­
1996. Z kolei przełom roku 2002 i 2003 to okres z maksymalną ilością wody opadowej
w geoekosystemie zlewni górnej Parsęty. Do roku 2006 następował z kolei ubytek wody ze zlewni,
natomiast o odbudowywanie zasobów wodnych w geoekosystemie górnej Parsęty można łączyć
z obfitym w opady rokiem 2007.
209
210
Rysunek XI.10. Wskaźnik tendencji opadowych w zlewni górnej Parsęty w okresie 1987–2007
150
skumulowane różnice sum miesięcznych opadów
i średnich miesięcznych sum z wielolecia 1987-2007
wielomian 9. stopnia skumulowanych różnic sum opadów
100
50
0
-50
[mm]
-100
-150
-200
-250
-300
-350
-400
-450
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Rysunek XI.11. Długość okresu wegetacyjnego w Storkowie w latach 1987–2007
2007
2006
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
28-Oct
28-Sep
29-Aug
30-Jul
30-Jun
31-May
1-May
1-Apr
2-Mar
31-Jan
1987
27-Dec
2004
27-Nov
205
203
209
208
183
202
197
211
230
188
173
206
186
208
185
169
203
191
219
180
201
2005
Istotne znaczenie dla potrzeb gospodarczych (rolniczych, leśnych i innych) ma długość okresu wegetacyjnego, czyli przedział czasu z ustaloną średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5oC (Rysunek XI.11). Dla wielolecia 1987-2007 w Storkowie przeciętna długość okresu wegetacyjnego wynosi 198 dni (od 169 dni w roku
1992 do maksymalnie 230 dni w roku 1999). Średnio początek okresu wegetacyjnego przypada na
dzień 8 kwietnia, natomiast koniec na 24 października. W roku 2006 okres wegetacyjny trwał 203 dni
– początek przypadał na 13 kwietnia, natomiast koniec na 1 listopada. W roku 2005 długość okresu
wegetacyjnego wynosiła 205 dni, przy czym w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpiło przyspieszenie jego początku i końca aż o trzy tygodnie.
Chemizm opadów atmosferycznych i pokrywy śnieżnej
Realizowany w Stacji Geoekologicznej w Storkowie od roku 1993 monitoring opadów
atmosferycznych i pokrywy śnieżnej pozwala na określenie zmian zachodzących w składzie
chemicznym tych wód, uzależnionych bezpośrednio od lokalnych i regionalnych zaniczyszczeń
powietrza pochodzenia antropogenicznego.
Na obszarze zlewni górnej Parsęty słabo zmineralizowane wody opadowe są zwykle wieloskładnikowe (Szpikowska 2004). Do roku hydrologicznego 2006, zgodnie z klasyfikacją wód naturalnych Altowskiego i Szwieca (Macioszczyk 1987), opady na obszarze zlewni górnej Parsęty zaliczano do typu
wód sześciojonowych: NO3- - SO42- - Cl- - NH4+ - Na+ - Ca2+ (Szpikowska 2007). Dla roku 2006 szcze-
210
211
gółowy skład wyrażony w μeq dm-3 na podstawie wartości średnich arytmetycznych stężeń składni­
ków jonowych przedstawiają szeregi:
aniony: SO42- (33) > NO3- (32) > Cl- (16) > PO43- (1)
kationy: NH4+ (38) > Ca (24) > Na (18) > Mg (8) > H+ (8) > Zn (3) > K (3) > Mn (1).
W roku hydrologicznym 2007 opady w zlewni górnej Parsęty należy zaliczyć do typu wód pięciojo­
nowych: NO3- - Cl- - SO42- - NH4+ - Na+. Typ hydrogeochemiczny opadów jest wyraźnie odmienny od
stwierdzonego w roku poprzednim (SO42- - NO3- - Cl- - NH4+ - Ca2+ - Na+). Udział dominujących do tej
pory jonów siarczanowych obniżył się z 40% sumy anionów w roku 2006 do 30% w 2007. Z kolei
wzrósł udział chlorków z 20 do 33% sumy anionów. Wśród kationów znacząco obniżył się udział jo­
nów wapnia (z 23 do 14% sumy kationów) i wzrósł udział jonów sodowych (z 18 do 27% sumy katio­
nów) (Spikowska 2008).
Szczegółowo skład wód opadowych w roku 2007 wyrażony w μeq dm-3 na podstawie wartości śred­
nich arytmetycznych stężeń składników jonowych przedstawiają szeregi:
aniony: NO3- (32) > Cl- (30) > SO42- (27) > PO43- (1)
kationy: NH4+ (37) > Na (28) > Ca (15) > H+ (11) > Mg (8) > K (2) > Zn (1) > Mn (1).
W latach hydrologicznych 2006 i 2007 pH opadów atmosferycznych obliczone jako średnia ważona
odpowiednio ze 165 i 173 próbek opadów dobowych wynosiło 4,94 i 5,03. W latach 2005-2007 były
to wartości najwyższe w ciagu minionych 14 lat hydrologicznych. Zgodnie z klasyfikacją niemiecką
(Jansen, Block, Knaack 1988) opady z tych lat nadal należą do klasy „wody o pH lekko obniżonym”.
Średnia ważona przewodność elektrolityczna właściwa, która wyniosła w kolejnych latach odpowied­
nio 2,16 mS m-1 i 1,96 mS m-1 utrzymuje opady w zlewni górnej Parsęty w klasie przewodności lekko
podwyższonej. W całym okresie badawczym nieco niższe średnie ważone wartości przewodności
elektrolitycznej stwierdzono w latach 2001, 2004 i 2005. Uzyskane w latach 2006 i 2007 parametry
(szczególnie w odniesieniu do pH opadów) wpisują się w wyraźne trendy czasowe: odpowiednio –
wzrostowy w przypadku pH i spadkowy w przypadku przewodności elektrolitycznej (Rysunek XI.12).
W efekcie ograniczania emisji SO2 do atmosfery systematycznie maleje zakwaszenie opadów w zlew­
ni górnej Parsęty. W roku hydrologicznym 2007 pH wód opadowych osiągnęło wartość 5,03 - najwyż­
szą od 1994 roku. Jest to wartość zbliżona do pH charakterystycznego dla klasy „zakwaszenie nor­
malne”.
W ramach realizacji programu ZMŚP „Chemizm opadów atmosferycznych” przeprowadza się rów­
nież klasyfikację opadów
Rysunek XI.13. Wskaźnik pH opadów atmosferycznych na tle udziału
atmosferycznych
pod
w opadach klasy o pH silnie obniżonym i pH normal­
względem
przewodności
nym w Storkowie w latach 1994-2007
elektrolitycznej oraz odczy3,0
5,1
5,0
2,72
5,03
2,67
2,8
2,6
4,9
4,95
2,41
4,94
2,4
2,2
4,78
2,19
2,08
2,18
4,83
2,16
2,2
2,05
4,7
1,82
1,96
1,92
2,04
4,68
1,8
4,63
4,6
4,52
1,6
4,57
4,56
4,5
4,51
2,0
1,83
SEC [S m-1]
4,81
4,8
pH
nu pH (Szpikowska 2004).
Zastosowano
obliczenia
procentowego
rozkładu
opadów w stosunku do
stopnia zakwaszenia wód
opadowych (Jansen i in.
1988), wydzielając m.in.
klasę „pH silnie obniżone”
(odczyn poniżej 4,1) oraz
klasę „pH normalne” (od­
czyn w granicach 5,1 – 6,1).
Na podstawie serii pomia­
rowej z lat 1994-2007 w
Storkowie obliczono średni
roczny udział tych klas w
opadach atmosferycznych.
4,53
1,4
4,46
4,4
1,2
1,0
4,3
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
pH
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
SEC
211
212
Od roku 2002 zaznacza się wyraźna, trwała tendencja do zmniejszania udziału w opadach wód o pH
silnie obniżonym przy wzroście udziału wód o pH normalnym, co świadczy o zmniejszaniu się zanieczyszczeń w opadach atmosferycznych. Wprowadzony wskaźnik pH opadów atmosferycznych to stosunek udziału w wodzie opadowej opadów o pH silnie obniżonym do opadów o pH normalnym. Wartość tego wskaźnika dla opadów atmosferycznych monitorowanych w Storkowie maleje od 1,15 w roku 2002 do 0,03 w roku 2007 (Rysunek XI.13).
Od końca lat 90. rośnie udział tlenków azotu w zakwaszaniu opadów atmosferycznych. W roku 2007
wielkość wskaźnika NO3-/SO42- przekroczyła 1, co oznacza, że za zakwaszenie w większym stopniu
odpowiadają NOx.
Niewielkie stężenia składników w opadach znajdują odzwierciedlenie w wysokości depozycji atmosferycznej, która spadła z poziomu ok. 8 t km-2 w połowie lat dziewięćdziesiątych do 3-4 t km-2
w ostatnim pięcioleciu. Większa dostawa składników do podłoża występuje w latach o wysokich sumach opadów. O ile w roku hydrologicznym 2006, przy sumie opadów 617,4 mm, ładunek składników rozpuszczonych wnoszony z opadami do podłoża (3,3 t km-2) był najniższy w okresie badawczym, to w wilgotnym roku 2007, przy sumie opadów 855,2 mm, masa składników wprowadzonych
do podłoża z opadem atmosferycznym wyniosła 4,9 t km-2.
Wody gruntowe
Od roku hydrologicznego 1999 wody gruntowe w zlewni górnej Parsęty są monitorowane w oparciu o
cztery punkty pomiarowe (Szpikowska 2007, 2008):
− źródło Krętacza (prawobrzeżny dopływu Parsęty); monitoring właściwości fizykochemicznych wód źródła
umożliwia charakterystykę wód podziemnych głębszego poziomu wodonośnego, nie narażonego na
wpływy antropogeniczne,
− trzy piezometry (P6, P5, P4) w zlewni Chwalimskiego Potoku, stanowiącej podsystem zlewni Młyńskiego
Potoku – dopływu Parsęty; wody z wymienionych ujęć reprezentują pierwszy poziom wodonośny, piezometry umieszczone są w transekcie podłużnym zlewni od wododziału topograficznego do bazy drenażu.
Dodatkowo monitorowano odpływ powierzchniowy z górnej części zlewni Chwalimskiego Potoku,
który obejmuje wypływy z niszy źródliskowej i wody dopływu Chwalimskiego Potoku.
Obserwacje wód podziemnych w latach 2006-2007 potwierdzają dużą zależność I. poziomu wodonośnego od warunków opadoRysunek XI.14. Przebieg zmienności stanów wód gruntowych w
wych. W roku 2006, przy nizlewni Chwalimskiego Potoku w latach hydroskich rocznych opadach, pologicznych 2000-2007 (Szpikowska 2008)
ziom wody w badanych piezometrach utrzymywał się
średnio na głębokościach
identycznych jak w roku poprzedzającym. Potwierdza to
pewne możliwości buforowe
zlewni w zakresie stabilizowania wód podziemnych poprzez retencję gruntową. Natomiast w roku 2007, z wyjątkowo dużą suma opadów, poziom wody wzrósł przeciętnie
o kilkanaście cm, co jest wartością dużą dla płytkich wód
podziemnych. Świadczy to
zarazem o znacznych możliwościach odbudowy niedoboru wód w gruncie i dużej retencji podziemnej
w przypadku lat z większą sumą opadów.
1999-11-03
0
2000-11-03
2001-11-03
2002-11-03
2003-11-03
2004-11-03
2005-11-03
2006-11-03
100
cm p.p.t.
200
300
400
500
600
P4
P5
P6
Przebieg zmienności stanów wód podziemnych w zlewni Chwalimskiego Potoku uwarunkowany jest
reżimem opadów i roztopów śnieżnych (Rys.14). Stany maksymalne zaznaczają się zazwyczaj wiosną,
212
213
a minimalne – latem lub z końcem roku hydrologicznego. Nietypowym reżimem charakteryzowały się
wody podziemne w tych latach, w których obserwowano nieroztopowe zanikanie pokrywy śnieżnej
(2001, 2003). W efekcie w roku 2001 stany wód podziemnych osiągnęły słabo zarysowane maksimum
dopiero w maju, z kolei w roku 2003 roczne maksima stanów przypadły dokładnie na początek roku
i od tej pory zwierciadło wód podziemnych już tylko się obniżało. Należy podkreślić znaczenie obfi­
tych opadów letnich, w wyniku których jest możliwe zasilanie zwierciadła wód podziemnych i wzrost
poziomu nawet do wartości przekraczających wiosenne maksimum (jak w roku 2001). W roku 2007
nie obserwowano intensywnych roztopów śnieżnych, a lutowe maksimum stanów wód podziemnych
było efektem szczególnie wysokich opadów deszczu (139,8 mm) podczas wyjątkowo ciepłego stycz­
nia (średnia temperatura miesięczna 3,5 °C)
Dla wszystkich punktów pomiarowych sprawdzono stopień korelacji poziomu wód podziemnych ze
stanami Chwalimskiego Potoku w punkcie zamykającym górną część zlewni, notowanymi w tych sa­
mych terminach pomiarowych. W latach 2000–2006 obserwowano bardzo dobre korelacje poziomu
wód podziemnych i powierzchniowych (w punkcie zamykającym całą zlewnię), wyrażane współczyn­
nikami determinacji na poziomie 0,4-0,8 (Michalska 2001, 2008). Dla roku hydrologicznego 2007
stwierdzono dobrą korelację poziomu wód w cieku z poziomem wód podziemnych.
Wody podziemne I. poziomu wodonośnego w zlewni Chwalimskiego Potoku charakteryzuje wyraźna
zależność od sezonowych i aktualnych warunków termicznych. Przy typowym przebiegu zmienności
temperatury wody, daje się zauważyć zależność amplitudy od głębokości zalegania zwierciadła wody
gruntowej w poszczególnych punktach pomiarowych.
Kontrola wód gruntowych w wybranych stanowiskach na obszarze dorzecza górnej Parsęty wskazuje
na nakładanie się na naturalny obieg składników chemicznych w wodach podziemnych elementów
pochodzenia antropogenicznego (Michalska 2001). Dotyczy to przede wszystkim wód I. poziomu
wodonośnego w zlewni Chwalimskiego Potoku, narażonych na przenikanie składników nawozowych
i prawdopodobnie również ścieków docierających z pobliskiej wioski. Rezultatem jest utrzymujący się
wysoki poziom jonów azotanowych – skrajnie do 46 mg dm-3 .
Dla wszystkich punktów pomiarowych na podstawie średnich rocznych stężeń składników określono
typ hydrogeochemiczny wód gruntowych zgodnie z klasyfikacją Altowskiego i Szwieca. W roku hy­
drologicznym 2005 we wszystkich punktach pomiarowych wody charakteryzował typ hydrogeoche­
miczny prosty wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowy. W roku 2006 i 2007 w punktach P6 i P4
średnio udział siarczanów w wodach podziemnych spadł poniżej 17% sumy anionów, więc w typie
hydrogeochemicznm już nie uwzględniano HCO3- i Ca2+.
Nutrienty w wodach gruntowych, pochodzenia zarówno atmosferycznego jak i z nawozów i zanie­
czyszczeń, ulegają naturalnym procesom retencji w strefie nadrzecznej, co ogranicza ich przenikanie
do wód powierzchniowych i procesy eutrofizacji w ciekach.
Skład jonowy wód źródła Krętacza wskazuje, że są to wody proste, według klasyfikacji Altowskiego
i Szwieca wodorowęglanowo-wapniowe. Wody źródła mają wyjątkowo stabilne parametry fizyko­
chemiczne, niemal niezmienne w ciągu roku, a na ich skład chemiczny mają wpływ warunki reduk­
cyjne. Wody te mają charakter naturalny, pochodzą z głębszego poziomu wodonośnego nie zasilanego
bezpośrednio wodą opadową. Charakteryzują się stabilną w ciągu roku temperaturą i wysokim stęże­
niem wodorowęglanów i zjonizowanej krzemionki co wskazuje, że są to wody o dłuższym czasie krą­
żenia w podłożu.
Wody powierzchniowe
Monitoring wód powierzchniowych dla rzek jest realizowany w Stacji Geoekologicznej w Storkowie
w dwóch punktach pomiarowych: dla profilu zamykającego zlewnię cząstkową dorzecza górnej
Parsęty – Młyński Potok (3,9 km2) oraz w profilu zamykającym całą zlewnię górnej Parsęty (74 km2).
Codzienne pomiary przepływu i przewodności elektrolitycznej oraz cotygodniowe pomiary składu
jonowego wód pozwalają na określenie powiązań pomiędzy funkcjonowaniem procesów
geomorficznych w zlewni a mechanizmem i obiegiem wody, w zależności od uwarunkowań
środowiskowych, wśród których głównie należy wskazać na energię rzeźby, litologię i pokrywę
213
214
glebową, warunki meteorologiczne, rodzaj użytkowania ziemi oraz oddziaływania antropogeniczne
(Kostrzewski, Mazurek, Zwoliński 1994).
Górna Parsęta wraz z jej lewobrzeżnym dopływem Młyńskim Potokiem odznacza się wyrównanym
reżimem hydrologicznym, który przejawia się dominacją zasilania gruntowo-deszczowo-śnieżnego
oraz wiosennym okresem wezbraniowym (Dynowska 1971). Prowadzi to do małej zmienności przepływów wody w porównaniu z rzekami innych regionów Polski (Choiński 1982). Dla górnej Parsęty
i Młyńskiego Potoku typowe są wyższe przepływy w półroczu zimowym niż w półroczu letnim, wysoka retencja i dominacja zasilania gruntowego. Duży wpływ na reżim cieków w geoekosystemie górnej Parsęty ma korzystny klimatyczny bilans wodny (relacja opad - parowanie) oraz duża zdolność retencji, determinowana znacznym udziałem zagłębień bezodpływowych, torfowisk i obszarów leśnych.
Dla górnej Parsęty średni przepływ w latach 2006 i 2007 wynosił odpowiednio 0,42 i 0,65 m3 s-1, przy
średniej z wielolecia 2000-2005 wynoszącej 0,53 m3 s-1. Natomiast dla Młyńskiego Potoku średni
przepływ w rozpatrywanych latach wynosił 0,013 i 0,023 m3 s-1, przy średniej wieloletniej 0,020 m3 s 1.
Duży wpływ rocznej sumy opadów na warunki hydrologiczne zaznacza się również w przypadku odpływu jednostkowego. Dla Parsęty wynosił on odpowiednio w latach 2006 i 2007 5,71 i 8,75 dm3 s-1
km-2 (średnia wieloletnia 7,19), a dla Młyńskiego Potoku 3,18 i 5,90 dm3 s-1 km-2 (średnia wieloletnia
4,98).
Analiza zmienności czasowej przepływu górnej Parsęty i Młyńskiego Potoku wykazała typowy dla
wielolecia charakter zasilania koryta rzecznego w cyklu rocznym. W obu ciekach zaobserwowano występowanie wzmożonych wezbrań roztopowych i opadowych głównie w okresie zimowo-wiosennym.
Natomiast latem występował okres niżówkowy, przy czym w roku 2007 doszło do kilku znaczniejszych wezbrań opadowych w czerwcu i w lipcu (Mazurek 2008, Szpikowski 2007).
W latach 2006 i 2007 wielkość denudacji mechanicznej kształtowała się w górnej Parsęcie na poziomie 1,04 i 2,97 t km-2 a-1 a dla Młyńskiego Potoku 0,95 i 2,37 t km-2 a-1. W roku 2007 denudacje mechaniczna większa 2-3 razy od wartości przeciętnych była uwarunkowana większymi opadami i wezbraniami, powodującymi intensywne spłukiwanie materiału mineralnego ze stoków oraz erozję dna
i brzegów koryta rzecznego.
W latach 2006 i 2007 wielkość denudacji chemicznej wyniosła w górnej Parsęcie 64,72 i 75,12 t km-2
a-1, a w Młyńskim Potoku 31,69 i 44,16 t km-2 a-1. Przebieg przewodności właściwej (SEC), odzwierciedlającej zawartość substancji rozpuszczonych w wodach górnej Parsęty i Młyńskiego Potoku wykazuje spadek od maksymalnych wartości obserwowanych w czasie letnich niżówek do wartości najniższych, notowanych podczas zimowo-wiosennych wezbrań opadowo-roztopowych. Stosunek koncentracji materiału rozpuszczonego do przepływu wody wykazuje zależność odwrotnie proporcjonalną, odznaczającą się spadkiem mineralizacji przy znacznym wzroście przepływów. Niższa koncentracja materiału rozpuszczonego w półroczu zimowym niż letnim wynika z większego udziału roztopów
i opadów atmosferycznych, które po dostawie do koryta rzecznego spełniały rolę rozcieńczalnika (Kostrzewski, Mazurek, Zwoliński 1994).
O zróżnicowaniu sezonowym transportu fluwialnego substancji rozpuszczonych górnej Parsęty
i Młyńskiego Potoku zadecydowały warunki hydrometeorologiczne mające bezpośredni wpływ na
przebieg procesów morfogenetycznych w zlewniach. Zwiększone nasilenie denudacji chemicznej
i mechanicznej obserwowane było głównie w okresie zimowo-wiosennym, kiedy transportowany ładunek rozpuszczonych soli i zawiesiny był stosunkowo wysoki. Zebrany materiał dokumentuje uwarunkowania i mechanizm funkcjonowania procesów denudacyjnych, nie tylko dla zlewni górnej Parsęty, lecz również dla innych obszarów młodoglacjalnych Niżu Polskiego.
Wskaźnikiem czystości wód górnej Parsęty i Młyńskiego Potoku jest ich dobre natlenienie (Szpikowski, Michalska, Kruszyk 1998). Stężenia tlenu rozpuszczonego (wartości średnie ważone miesięczne)
mieściły się w przedziale 6,9-10,8 mg dm-3 dla Parsęty oraz 8,5-12,3 mg dm-3 dla Młyńskiego Potoku.
Nie zanotowano w okresie 2006-2007 obniżenia stężenia tlenu rozpuszczonego w stosunku do lat poprzednich.
Badane wody rzeczne mają odczyn obojętny lub słabo zasadowy. Wartości odczynu w latach hydrologicznych 2006-2007 mieściły się w przedziale 7,91 - 8,12 dla Parsęty oraz 7,98 – 8,13 dla Młyńskiego
Potoku. Generalnie zmienność odczynu w wodach rzecznych wykazuje bardzo małe zróżnicowanie.
214
215
Wody rzeczne w zlewni górnej Parsęty i Młyńskiego Potoku pod względem składu jonowego należą
do wód wodorowęglanowo-wapniowych. Ten typ wód jest charakterystyczny dla młodoglacjalnych
obszarów pojeziernych zbudowanych z utworów zasobnych w węglan wapnia (Kostrzewski, Mazurek,
Zwoliński 1994). Na podstawie klasyfikacji Altowskiego i Szwieca (Macioszczyk 1987) ich typ hydro­
chemiczny można przedstawić za pomocą wzoru:
Ca84 Mg9 Na6 K1
Górna Parsęta 2006
HCO379 SO414 Cl5 NO32
Ca85 Mg8 Na6 K1
Młyński Potok 2006
HCO376 SO415 Cl6 NO33
Ca85 Mg8 Na6 K1
Górna Parsęta 2007
HCO376 SO416 Cl5 NO33
Ca85 Mg8 Na6 K1
Młyński Potok 2007
HCO377 SO414 Cl6 NO33
1,73
1,65
1,88
1,69
1,79
1,57
1,48
1,76
2,14
1,5
1,56
1,59
1,44
1,45
1,67
1,55
0,07
0,07
0,07
0,06
0,07
0,08
0,08
0,06
0,08
0,08
0,10
0,09
0,08
0,09
0,08
0,09
0,5
0,17
0,2
0,26
0,19
0,22
0,2
0,13
0,18
1
0,26
0,31
0,37
0,29
0,26
0,33
0,19
0,29
-3
Cj [mgdm ]
2
1,99
2,5
0
Parsęta NO3
2000
Parsęta NNH4
2001
Rysunek XI.16.
2002
Parsęta Pog
2003
Młyński Potok Młyński Potok Młyński Potok
N-NO3
N-NH4
Pog
2004
2005
2006
2007
Zestawienie wielkości ładunku substancji
rozpuszczonej (Ld) i zawieszonej (Ls) w
wodach górnej Parsęty Młyńskiego Potoku
w okresie 2000–2007
37
31.7
44.16
1.4
1.0
2.4
5.0
37.7
1.6
2.0
1.8
1.0
3.0
4.0
1.6
0.6
1.3
1.1
1.0
35.5
27.1
60.3
28
56.3
100.0
10.0
54.6
64.7
75.12
69.8
46.1
77.1
46.3
1000.0
1.1
1.0
Wartości parametrów fizyko­
chemicznych wód górnej Parsę­
ty i Młyńskiego Potoku w latach
hydrologicznych 2006-2007 zo­
stały zakwalifikowane do klas
czystości wód od I do III. O
przeciętnym stanie jakości wód
Parsęty zadecydowały podwyż­
szone wartości stężenia metali
ciężkich, stanowiących zanie­
czyszczenie geogeniczne: man­
ganu i żelaza (klasa III). Na ob­
niżenie jakości wód w obydwu
ciekach wpłynął także wskaźnik
BZT5 oraz stężenia jonów NO3,
jonów amonowych (w przypad­
ku Parsęty) i zawiesiny. Nato­
miast o relatywnie dobrej jako­
ści tych wód zadecydowały stę­
żenia materiału rozpuszczonego
oraz brak znaczących źródeł do­
stawy zanieczyszczeń pocho­
dzenia antropogenicznego (Ry­
Rysunek XI.15. Rozkład stężeń biogenów górnej Parsęty i
Młyńskiego Potoku (NNO3, N-NH4, Pog.) w
okresie 2000–2007
Ld, Ls [tkm-2a -1]
Największy udział w materiale
rozpuszczonym, który zostaje
odprowadzany poza obszar
zlewni górnej Parsęty mają jony
wodorowęglanowe i wapniowe.
Znacznie mniejsze znaczenie w
całkowitym spływie jonowym
mają siarka siarczanowa, chlor­
ki, sód i magnez. Natomiast ni­
ski udział w odpływie jonowym
posiada azot azotanowy i jony
pochodzenia
biologicznego
w postaci potasu, azotu amono­
wego i fosforu fosforanowego.
0.1
Parseta Ls
2000
Parseta Ld
2001
2002
2003
Młyński Potok
Ls
2004
2005
Młyński Potok
Ld
2006
2007
215
216
sunek XI.15, XI.16). Nie stwierdzono szczególnych zagrożeń dla stanu jakościowego wód rzecznych
oraz zasobów wody na obszarze badanych zlewni. Istniejąca obecnie tendencja ograniczeń emisji zanieczyszczeń atmosferycznych, poprawa stosunków wodnych (m.in. poprzez odnawianie form małej
retencji wody i odpowiednią gospodarkę wodno-ściekową) nadmiernie nie zakłócają naturalnych kierunków i dynamiki procesów fluwialnych i denudacyjnych w zlewni górnej Parsęty.
Epifity nadrzewne – porosty
Od roku 2001 w zlewni górnej Parsęty realizowany jest program obserwacji zmian zachodzących
w środowisku pod wpływem różnych czynników naturalnych i antropogenicznych z wykorzystaniem
porostów jako biowskaźników. Jest on realizowany w ramach programu Zintegrowanego Monitoringu
Środowiska Przyrodniczego (Kostrzewski, Mazurek, Stach 1995) wg szczegółowej instrukcji sporządzonej na potrzeby ZMŚP przez Fałtynowicza i Krzysztofiaka (2001). Porosty uznano za dobre biowskaźniki gdyż w specyficzny sposób reagują na zanieczyszczenia, z reguły są pospolite, a więc łatwo
dostępne, a reakcja na zanieczyszczenia jest szybka i wyraźna. Porosty są powszechnie znane jako doskonałe wskaźniki zanieczyszczenia powietrza. Są one jednak również indykatorami zmian klimatycznych, odczynu podłoża i zawartości niektórych związków chemicznych i innych czynników
(zmniejszenie powierzchni lasów, obniżenie wieku drzewostanów) (Fałtynowicz 1991).
Na terenie zlewni górnej Parsęty wyznaczono 9 stanowisk badawczych, na których założono 11 powierzchni monitoringowych (Domańska 2008). Obserwacje są prowadzone na stałych powierzchniach, na przełomie września i października. Do monitoringu w Stacji Bazowej w Storkowie wytypowano 10 gatunków porostów o plechach skorupiastych (Pertusaria amara, Phlyctis argena), listkowatych (Hypogymnia physodes, Melanelia fuliginosa, Parmelia sulcata, Parmelia submontana, Platismatia
glauca) oraz krzaczkowatych (Evernia prunastri, Ramalina farinacea, Pseudevernia fufuracea).
W zależności od obserwowanego gatunku zauważono zarówno zwiększanie jak i zmniejszanie się powierzchni całkowitej monitorowanych plech porostów (Rys.17). Od początku badań wzrasta powierzchnia plech Pertusaria amara. Nieznacznie wzrosła powierzchnia plech Hypogymnia physodes
oraz Melanelia fuliginosa. Zaobserwowano dalszy wzrost powierzchni Parmelia submontana, wprawdzie na jednej z dwóch powierzchni, na której występuje ten gatunek powierzchnia plech uległa niewielkiemu zmniejszeniu, na drugiej natomiast powierzchnia plech wzrosła o ponad 13%.
Stałą tendencja spadkową charakteryzuje się Platismatia glauca. Na początku badań plechy tego porostu zajmowały powierzchnie powyżej 8 cm2 natomiast w roku 2007 było to już zaledwie 0,6 cm2.
Z jednej powierzchni badawczej gatunek zniknął całkowicie.
Zanotowano również zdecydowane zmniejszenie powierzchni Evernia prunastri i to na obu powierzchniach, na których ten krzaczkowaty gatunek występuje. Ogółem powierzchnia mąkli zmniejszyła się o niemal 30%. Nieznacznie zmniejszyła się powierzchnia drugiego po otwornicy gatunku
skorupiastego – Phlyctis argena.
Należy dodać, iż w ciągu kilku lat badań niekorzystne zmiany zaszły w samym siedlisku. W zlewni
Młyńskiego Potoku, a wiec tam gdzie zlokalizowana jest większość stanowisk, nastąpiła przecinka
drzewostanu, powodując jego znaczne prześwietlenie, a co za tym idzie zmianę warunków świetlnych
i wilgotnościowych.
216
217
Rysunek XI.17. Zmiany powierzchni plech porostów na wszystkich stanowiskach monitoringowych w
latach 2002 – 2007 (wartości wyrażone w % w stosunku do stanu zerowego – pierwszy
rok obserwacji wartość 0%)
mąkla tarniowa
(Evernia prunastri)
20,0
0,0
pustułka pęcherzykowata
(Hypogymnia physodes)
10,0
0,0
-20,0
-10,0
-40,0
-60,0
-20,0
-80,0
-30,0
-100,0
2002
2003
2005
2006
przylepka okopcona
(Melanelia fuliginosa)
180,0
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
-20,0
2002
2007
2003
2005
2006
2007
tarczownica pogięta
(Parmelia submontana)
20,0
0,0
-20,0
-40,0
-60,0
-80,0
2002
20,0
2003 2005 2006 2007
tarczownica bruzdkowana
(Parmelia sulcata)
0,0
2002
2003
2005
2006
2007
otwornica gorzka
(Pertusaria amara)
25,0
20,0
15,0
10,0
-20,0
5,0
0,0
-40,0
-5,0
-10,0
-60,0
2002
2003
10,0
2005 2006 2007
rozsypek srebrzysty
(Phlyctis argena)
2002
2003
2005
2006
2007
płucnik modry
(Platismatia glauca)
20,0
0,0
5,0
-20,0
-40,0
0,0
-60,0
-5,0
-80,0
-100,0
-10,0
2002
2003
2005
2006
2007
mąklik otrębiasty
(Pseudevernia furfuraceae)
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
-10,0
2002
2003
2005
2006
2007
2002
2003
2002
2003
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
-20,0
2005 2006 2007
odnożyca mączysta
(Ramalina farinaceae)
2005
2006
2007
217
218
Funkcjonowanie, ocena stanu i tendencje przemian środowiska przyrodniczego zlewni górnej Parsęty
W funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego zlewni górnej Parsęty, która reprezentuje nizinny młodoglacjalny geoekosystem Polski, decydujące znaczenie mają procesy związane z dostawą, a następnie transformacją i obiegiem wody w zlewni rzecznej. Od obiegu wody, jako podstawowego nośnika
energii i materii w warunkach klimatu umiarkowanego, zależy skala przemian biochemicznych, tempa
ługowania i odprowadzania materii poza lokalny system denudacyjny (Kostrzewski 1993).
Prowadzony w Stacji Bazowej w Storkowie wieloletni monitoring upoważnia do stwierdzenia, że aktualny stan środowiska przyrodniczego jest rezultatem oddziaływań o różnym natężeniu: procesów
słabych, przeciętnych, ekstremalnych czy katastrofalnych. Należy uwzględniać relaksację środowiska,
która jest wielokrotnie znacznie rozciągnięta w czasie. Dotyczy to np. wpływu zmian użytkowania
ziemi na aktualny stan geoekosystemów w odniesieniu chociażby do erozji gleb, zanieczyszczenia
wód podziemnych, ługowania i odprowadzania materii ze zlewni rzecznej. Zdolności buforowe zlewni
młodoglacjalnych są znaczne i stąd konieczność oceny zachodzących procesów w odniesieniu do wieloletnich hydrologicznych i meteorologicznych serii pomiarowych.
Kluczowe znaczenie dla całości funkcjonowania i stanu środowiska przyrodniczego zlewni ma wielkość i rozkład czasowy opadów atmosferycznych. Stąd analizując warunki opadowe lat 2006 i 2007
należy uwzględnić wieloletnie trendy, decydujące o zasilaniu, odnawianiu bądź naruszaniu zapasów
wodnych retencjonowanych w zlewni i w konsekwencji o wielkości odprowadzanego ze zlewni ładunku.
Dla funkcjonowania i przemian zachodzących współcześnie w geoekosystemie górnej Parsęty ważne
są oddziaływania na poziomie lokalnym, regionalnym jak i globalnym. Wszystkie wymienione poziomy oddziaływań są w mniejszym lub większym stopniu objęte monitoringiem w ramach systemu
pomiarowego zlewni górnej Parsęty.
Zgromadzone w wyniku monitoringu wieloletnie ciągi danych są podstawą wprowadzania jakościowych i ilościowych bio- i geowskaźników stanu środowiska geograficznego zlewni górnej Parsęty
(Kostrzewski i inni 2007). Pozwalają one m.in. na wyznaczanie wartości progowych odporności geoekosystemu na działanie czynników zewnętrznych – w tym negatywnych odziaływań antropogenicznych oraz procesów o charakterze ekstremalnym.
Do oceny stanu środowiska geograficznego zlewni górnej Parsęty są obecnie wykorzystywane cztery
biowskaźniki. W dwóch programach, realizowanych od roku 2001, jako bioindykatory wykorzystywane są porosty, uznane za dobre wskaźniki zanieczyszczenia powietrza, zmian klimatycznych, odczynu podłoża i niektórych związków chemicznych (Fałtynowicz, Krzysztofiak 2001). W plechach porostu pustułki pęcherzykowatej (Hypogymnia physodes) badana jest również zawartość pięciu metali
ciężkich (Pb, Cd, Cu, Zn, Fe) i SO2. Obliczany jest wskaźnik GI – Globalny Indeks Zanieczyszczeń,
informujący ile razy stężenie danego metalu przewyższa analogiczną wartość tego samego elementu
na terenie porównawczym (Sawicka-Kapusta, Zakrzewska 2003). Monitoring gatunków porostów
nadrzewnych realizowany na stałych powierzchniach badawczych w obrębie zlewni ma na celu kontrolę populacji wytypowanych do monitoringu gatunków, obserwację zmian zachodzących we florze
porostów oraz zmian w wielkości powierzchni plech pod wpływem różnych czynników naturalnych
i antropogenicznych.
Od roku 2004 Stacja w Storkowie uczestniczy w programie „Fauna epigeiczna”. Dla potrzeb Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego objęto badaniami jedną z najliczniejszych w rzędzie chrząszczy rodzinę Carabidae – biegaczowate. Celem monitoringu jest śledzenie zmian ilościowych i jakościowych zachodzących w strukturach zgrupowań bezkręgowców na obszarze zlewni.
Wyniki obserwacji pozwolą na stwierdzenie, w jaki sposób żywe organizmy reagują na zmiany zachodzące w środowisku oraz jakie są kierunki i natężenie zmian zachodzących w strukturach zgrupowań bezkręgowców. Posłużą do tego m.in. wskaźniki stosowane od lat w badaniach różnych układów
faunistycznych: wskaźnik dominacji, wskaźnik różnorodności Shannona-Weavera, wskaźnik równomierności Shannona-Weavera. Najdłużej, bo od roku 1996, funkcjonuje program „Struktura i dynamika szaty roślinnej”, realizowany w zlewni Chwalimskiego Potoku na stałej powierzchni badawczej.
218
219
Celem programu jest kontrola składu florystycznego, struktury i dynamiki fitocenoz oraz stanu popu­
lacji wybranych gatunków roślin.
Realizacja programu pomiarowego ZMŚP w Stacji Bazowej w Storkowie pozwala określić aktualny
stan oraz może doprowadzić do wczesnego rozpoznania głównych kierunków zagrożeń środowiska
zlewni w krajobrazie młodoglacjalnym Pomorza Zachodniego. Zlewnia górnej Parsęty i jej najbliższe
otoczenie pozostaje jeszcze obszarem stosunkowo mało szkodliwych zmian środowiska przyrodnicze­
go. Należy zmierzać do zachowania reprezentowanych tutaj geoekosystemów Pomorza Zachodniego
w całej gamie ich różnorodności poprzez m.in. ochronę rezerwatową najcenniejszych przyrodniczo
fragmentów zlewni górnej Parsęty. Zwiększanie obszarów chronionych w dorzeczu Parsęty, a zwłasz­
cza w jej części źródłowej, powinno być naczelną zasadą działania dla wszystkich instytucji zajmują­
cych się badaniem i ochroną przyrody oraz planowaniem przestrzennym w województwie zachodnio­
pomorskim.
W najbliższej perspektywie ważne jest uwzględnienie elementów biologicznych w monitoringu eko­
systemów wodnych (rzek i jezior). W myśl zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej do klasyfikacji sta­
nu ekologicznego wód jako podstawowe wykorzystywane powinny być biologiczne elementy jakości,
takie jak: makrofity, fitobentos, makrobezkręgowce bentosowe i ichtiofauna (Landsberg-Uczciwek,
Żurawska 2003). Badania występowania i zróżnicowania poszczególnych gatunków i grup ekologicz­
nych organizmów wodnych są dobrym wskaźnikiem zmian jakości wody. Na podstawie mierzonych
parametrów będzie można prześledzić podstawowe dla funkcjonowania każdego ekosystemu wodnego
związki troficzne - krążenie materii i energii, stan troficzny oraz ocenić stan i kierunki zmian różno­
rodności biologicznej w ekosystemie wodnym. Program pilotażowy realizowany na wyspie Wolin,
może być podstawą planowanych zmian w programie ZMŚP.
Programy pomiarowe ZMŚP realizowane dotychczas na wyspie Wolin i w zlewni górnej Parsęty na­
wiązują do głównych problemów ekologicznych regionu. Są powiązane z monitoringiem regionalnym
województwa zachodniopomorskiego. Wskazane jest również włączenie powierzchni badawczych
wyspy Wolin i zlewni górnej Parsęty do państwowych monitoringów specjalistycznych.
Podsumowanie
Realizacja programu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego na terenie wyspy Wo­
lin i zlewni górnej Parsęty, umożliwia określenie aktualnego stanu środowiska przyrodniczego i ten­
dencji jego przemian. Odnotowane tendencje przemian badanych geoekosystemów, winny być wzięte
pod uwagę w planach ochrony przyrody i zagospodarowania przestrzennego.
219
220
Literatura
− Borowiec, S., 1994. Wyniki i perspektywy badań gleboznawczych na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego. [W:] Kostrzewski, A. (red.), Aktualny stan badań geomorfologicznych na terenie Wolińskiego
Parku Narodowego. Klify t. I, Międzyzdroje.
− Choiński, A., Kowalski, G., Świrko, A., 1978. Stosunki wodne wyspy Wolin. [W:] Kostrzewski, A. (red.),
Studia z geografii fizycznej i ekonomicznej wyspy Wolin. SKNG, UAM, Poznań.
− Domańska M., 2008. Epifity nadrzewne. W: A. Kostrzewski (red.) Raport Stacji Bazowej ZMŚP w Storkowie za rok 2007, Maszynopis, Zakład Geoekologii, UAM, Poznań.
− Dynowska I., 1971: Typy reżimów rzecznych w Polsce. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 28.
− Fałtynowicz W., 1991: Porosty Pomorza Zachodniego. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
− Fałtynowicz W., Krzysztofiak L., 2001: Opracowanie systemu monitoringu środowiska z wykorzystaniem
porostów w Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Storkowie, Wrocław – Krzywe.
− Isidorow W., Jaroszyńska J., 1998: Chemiczne problemy ekologii. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
− Jansen W., Block A., Knaack J., 1988: Kwaśne deszcze. Historia, powstawanie, skutki. W: Aura 4.
− Kaniecki A., 1994. Charakterystyka hydrologiczna zlewni górnej Parsęty. W: A. Kostrzewski (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Storkowo. Bibl. Monit. Środ., Warszawa: 79-96.
− Karczewski A., 1989: Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Parsęty w vistulianie (Pomorze Środkowe). UAM, Geografia, 44, Poznań.
− Karczewski A., 1997: Paleogeografia fazy pomorskiej vistulianu w środkowej części Pomorza ze szczególnym uwzględnieniem Pojezierza Drawskiego (część wschodnia). W: Studia nad środowiskiem geograficznym Bornego Sulinowa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 15-26.
− Kolander, R., 1997: Współczesny system denudacyjny zlewni jeziora Gardno – założenia realizacji programu pomiarowego. [W:] Kostrzewski, A., Jakuczun, B., (red.) Ochrona Środowiska Wolińskiego Parku
Narodowego. Funkcje i zadania – plan ochrony Parku.
− Kolander R., 2007: – Zmienność składu chemicznego w systemie obiegu wody w zlewni jeziora Gardno
na wyspie Wolin w okresie 1997-2005. [W:] Monitoring Środowiska Przyrodniczego 8, Jóźwiak M., Kowalkowski A. (red.), Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce: 57-63.
− Kostrzewski, A. (red.), 1978: Studia z geografii fizycznej i ekonomicznej wyspy Wolin. Socjalist. Związ.
Student. Pol., SKG im. St. Pawłowskiego, UAM, Poznań.
− Kostrzewski A., 1993: Geoekosystem obszarów nizinnych. Koncepcja metodologiczna. W: Geoekosystem
obszarów nizinnych. Ossolineum, Kom. Nauk. Prez. PAN „Człowiek i Środowisko”, Z. Nauk. 6, Wrocław: 11-17.
− Kostrzewski, A., (red.), 1994: Stacja Bazowa Storkowo. Bib. Monit. Środ., Warszawa.
− Kostrzewski, A., Zwoliński, Z., 1988: Morphodynamics of the clifed coast, Wolin Island. Geogr. Polon.,
55, 69-81.
− Kostrzewski A., Mazurek M., Stach A., 1995: Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Zasady organizacji, system pomiarowy, wybrane metody badań. Bibl. Monit. Śród., Warszawa.
− Kostrzewski A., Mazurek M., Tomczak G., Zwoliński, Z. 1994: Geoekosystem jeziora Czarnego, zlewnia
górnej Parsęty. W: A. Kostrzewski (red.) Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja
Bazowa Storkowo. Bibl. Monit. Śród., Warszawa:187-211.
− Kostrzewski A., Mazurek M., Zwoliński Z., 1994: Dynamika transportu fluwialnego górnej Parsęty jako
odbicie funkcjonowania systemu zlewni. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań.
− Kostrzewski, A., Zwoliński, Z., 1994: Bałtyckie wybrzeże klifowe wyspy Wolin - stan aktualny, tendencje
rozwoju. W: Kostrzewski, A., Jakuczun, B., (red.), Klify, t. I, Międzyzdroje.
− Kostrzewski, A., (Red.), 1994: Stacja Bazowa Storkowo. Bib. Monit. Środ., Warszawa.
220
221
− Lorenc H., 1998: Ocena stopnia realizacji programu „obserwacje meteorologiczne i badania klimatyczne w
systemie zintegrowanego monitoringu środowiska” oraz synteza uzyskanych wyników badań za okres
1994-1997. W: A. Kostrzewski (red.) Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Funkcjono­
wanie i tendencje rozwoju geoekosystemów Polski, IX Sympozjum ZMŚP. Bibl. Monit. Środ., Warszawa:
113-118.
− Macioszczyk A., 1987: Hydrogeochemia. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
− Marcinek J., Komisarek J., 1998: Badania gleboznawcze nad zróżnicowaniem pokrywy glebowej w obrę­
bie powierzchni testowej ZMŚP w Storkowie. W: A. Kostrzewski (red.) Zintegrowany Monitoring Środo­
wiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie i tendencje rozwoju geoekosystemów Polski, IX Sympozjum
ZMŚP. Bibl. Monit. Środ., Warszawa: 31-50.
− Marsz, A., 1967. Próba regionalizacji fizyczno-geograficznej wyspy Wolin. Bad. Fiz. Nad Pol. Zach., 17.
− Michalska G., 2001. Zróżnicowanie właściwości fizykochemicznych wód podziemnych w zlewni Chwa­
limskiego Potoku (górna Parsęta, Pomorze Zachodnie). W: M. Jóźwiak, A. Kowalkowski (red.) ZMŚP,
Funkcjonowanie i Monitoring Geoekosystemów z uwzględnieniem zanieczyszczenia powietrza, Bibl.
Monitoringu Środowiska, 305-320.
− Mocek A., 1994. Toposekwencje gleb użytkowanych rolniczo w zlewni górnej Parsety. W: A. Kostrzew­
ski (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Storkowo. Bibl. Monit.
Środ., Warszawa: 105-96.
− Okolowicz, W., 1973: Regiony klimatyczne. W: Narodowy Atlas Polski, Wroclaw – Warszawa – Kraków
– Gdansk.
− Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, 1998a: Program Państwowego Monitoringu Środowiska na
lata 1998-2002. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
− Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, 1998b: Raport. Stan Środowiska w Polsce. Warszawa.
− Piotrowska, H., 1994. Aktywna ochrona zasobów roślinnych Wolińskiego Parku Narodowego w świetle
naturalnej i antropogenicznej historii lasów wyspy Wolin. [W] Kostrzewski, A., (red.), Klify, t.I, Międzyz­
droje.
− Piotrowska I., 1998: Zmiany użytkowania ziemi a procesy erozji gleb na obszarze zlewni młodoglacjalnej
(zlewnia górnej Parsęty, Pomorze Zachodnie). W: A. Kostrzewski (red.) Funkcjonowanie i tendencje roz­
woju geoekosystemów Polski. Bibl. Monit. Środ., Warszawa, 61-65.
− Prawdzic, K., 1961: Klimat województwa szczecińskiego w świetle potrzeb rolnictwa. 64, Szczecin.
− Prawdzic, K., 1963: Klimat Basenu Szczecińskiego. Bad. Fizjogr. n. Pol. Zach., 9, s. 61-131.
− Rajda W., Ostrowski K., Kowalik T., Marzec J., 1994: Zawartość niektórych składników chemicznych w
wodzie opadowej i odpływającej z mikrozlewni rolniczych. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu –
CCLXVIII, Poznań: 83-91.
− Romer, E., 1949: Regiony klimatyczne Polski. Prace Wrocł. Tow. Nauk., Ser. B, 16, s. 28, Wrocław.
− Solarski H., Solarski K., 1994: Erozja składników biogennych na użytkach rolnych i leśnych Pojezierza
Olsztyńskiego. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCLXVI. Melioracje i inżynieria środowiska,
Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań: 153-161.
− Stan Środowiska w Polsce – raport PIOŚ, 1998: Bibl. Monit. Środ., Warszawa.
− Szpikowska G., 2004: Jakość i rola opadów atmosferycznych w systemie denudacyjnym zlewni młodogla­
cjalnej (Chwalimski Potok, górna Parsęta). W: Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego.
Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów w warunkach narastającej antropopresji. Bibl. Monitor.
Środ. Toruń: 167-176.
− Szpikowska G., 2007. Chemizm opadów atmosferycznych. W: A. Kostrzewski (red.) Raport Stacji Bazo­
wej ZMŚP w Storkowie za rok 2006, Maszynopis, Zakład Geoekologii, UAM, Poznań.
− Szpikowska G., 2007. Wody gruntowe. W: A. Kostrzewski (red.) Raport Stacji Bazowej ZMŚP w Stor­
kowie za rok 2006, Maszynopis, Zakład Geoekologii, UAM, Poznań.
− Szpikowska G., 2008. Chemizm opadów atmosferycznych. W: A. Kostrzewski (red.) Raport Stacji Bazo­
wej ZMŚP w Storkowie za rok 2007, Maszynopis, Zakład Geoekologii, UAM, Poznań.
221
222
− Szpikowska G., 2008. Wody gruntowe. W: A. Kostrzewski (red.) Raport Stacji Bazowej ZMŚP w Storkowie za rok 2007, Maszynopis, Zakład Geoekologii, UAM, Poznań.
− Szpikowski J., 2001: Warunki meteorologiczne jako punkt wyjścia do oceny funkcjonowania geoekosystemu (Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Storkowie, rok 2000).
W: Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie i tendencje rozwoju geoekosystemów z uwzględnieniem zanieczyszczenia powietrza. Bibl. Monit. Środ., Warszawa: 137-150.
− Szpikowski J., Michalska G., Kruszyk R., 1998: Raport Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Storkowie za lata hydrologiczne 1994-1997.
W: A. Kostrzewski (red.) Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego – Stan geoekosystemów
Polski w latach 1994-1997. Bibl. Monitoringu Środ., Warszawa: 23-76.
− Trzeciak A., 1995. Wstęp do chemii nieorganicznej środowiska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
− Tylkowski J., 2005. Wody powierzchniowe – rzeki. W: A. Kostrzewski (red.) Raport Stacji Bazowej
ZMŚP w Storkowie za rok 2004, Maszynopis, Zakład Geoekologii, UAM, Poznań.
− Tylkowski J., 2006. Wody powierzchniowe – rzeki. W: A. Kostrzewski (red.) Raport Stacji Bazowej
ZMŚP w Storkowie za rok 2005, Maszynopis, Zakład Geoekologii, UAM, Poznań.
− Woś, A., 1993. Regiony klimatyczne Polski w świetle częstości występowania różnych typów pogody.
Zesz. Inst. Geogr. i Przestrz. Zagospod. PAN, 19, Warszawa.
− Woś A., 1994: Zarys stosunków klimatycznych w rejonie górnego odcinka zlewni Parsęty. W: A. Kostrzewski (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Storkowo. Bibl.
Monit. Środ., Warszawa: 79-96.
222