Kilka rad dla osób, których rodzimym językiem jest polski, a piszą

Help for Polish -> English
Kilka rad
dla osób, których rodzimym językiem jest polski, a piszą pracę matematyczną po angielsku
Przede wszystkim, warto znać dobre źródła pomagające w tym zadaniu. W Polsce,
nieocenioną pomocą są znakomite publikacje Jerzego Trzeciaka. Wielu osobom pomogła jego
książka Writing Mathematical Papers in English. A Practical Guide, wydana najpierw jako
preprint Instytutu Matematycznego PAN, potem w rozszerzonej wersji przez Gdańskie
Wydawnictwo Oświatowe, a kolejne, jeszcze bardziej rozszerzone wydanie przez European
Mathematical Society: http://www.ems-ph.org/books/book.php?proj_nr=34
Jeśli jednak okaże się, że książka jest nieosiągalna, co robić? Jerzy Trzeciak wiele pomocnych
materiałów umieścił na stronie internetowej IM PAN. Mamy tu zatem:
Wskazówki do napisania pracy:
http://www.impan.pl/EN/PubHouse/writing.pdf
Obszerny słownik matematyczny
http://www.impan.pl/PubHouse/dictionary.pdf
Oraz informacje o najbardziej typowych błędach
http://www.impan.pl/EN/PubHouse/errors.pdf
Można też znaleźć wiele niezwykle cennych informacji podanych przez innych fachowców.
Na stronie
http://www.mathematics-in-europe.eu/pl/65-mathhelp/mathematics-in-foreignlanguages#Errors
znajduje się tekst Davida Kramera o pewnych typowych błędach popełnianych przy pisaniu
matematycznych prac po angielsku.
Wszystkie powyższe materiały (oprócz preprintu IM PAN, praktycznie nieosiągalnego) mają
jednak jedną cechę, która może osobom bardzo słabo znającym język angielski trochę
skomplikować pracę; otóż są w całości napisane po angielsku.
Poniżej znajduje się parę wskazówek udzielonych w języku polskim.
1. Gdy mamy wątpliwości co do tego, jak napisać jakiś zwrot matematyczny, najlepiej
znaleźć podobne sformułowanie w książce matematycznej po angielsku. Wskazane jest
znalezienie tego w książce napisanej przez tzw. „native speakera” (matematyka z Anglii,
USA lub Australii, i to takiego, który tam pobierał całą edukację matematyczną), raczej w
książce a nie w pracy (bo zdarza się, że z korektami językowymi w czasopismach bywa
różnie) i najlepiej w książce wydanej przez renomowane wydawnictwo, bo tam można mieć
gwarancję dbałości o poprawność i elegancję używanego języka.
2. Na stronie
1
http://www.mathematics-in-europe.eu/pl/65-mathhelp/mathematics-in-foreign-languages/126the-mathematical-dictionary-concepts
znajduje się słownik matematyczny, w którym podane są terminy matematyczne w kilkunastu
językach. Terminów tych jest ponad 600... Może się przydać.
3. Obecnie niejedno słowo angielskie ma dwie różne pisownie – brytyjską i amerykańską.
Którą wybrać? Rzecz gustu, choć opinia, że w Europie wskazana jest pisownia brytyjska
czyli angielska, nie jest pozbawiona podstaw. Obie formy jednak są dopuszczalne, ale – co
ważne – należy być konsekwentnym i używać w danej pracy takiej samej pisowni. Jeśli więc
napisaliśmy „neighbourhood”, to na koło powinniśmy używać terminu „disc”, a okrąg jest
„centred” w punkcie p (od „centre”); w amerykańskiej wersji mamy „neighborhood”, „disk”,
„centered” i „center”. Na stronie
http://mathineurope.eu/pl/65-mathhelp/mathematics-in-foreign-languages/151-english-vsamerican-spelling
znajduje się tekst Robina Wilsona o różnicach między angielską a amerykańską pisownią.
4. „False friends“, czyli „fałszywi przyjaciele“. Oto kilka zwrotów lub słów, które w
naturalny sposób chciałoby się przetłumaczyć z polskiego na angielski, jako że istnieją
odpowiednie terminy po angielsku – niestety, znaczą one trochę co innego, albo nie są użyte
poprawnie...
– Słowo eventually wcale nie oznacza ewentualnie, ale „w końcu”, „ostatecznie”, „w
ostateczności”. Dla przykładu, termin eventually periodic używany jest w sytuacji gdy ruch
po pewnym czasie sprowadza się do ruchu okresowego. Chcąc napisać, że coś się ewentualnie
może zdarzyć, można na przykład użyć słowa possibly.
– Nie raz i nie dwa używamy w matematyce terminu „nie musi”, co ma istotne znaczenie. Nie
jest poprawnym stwierdzenie „obraz zbioru ograniczonego przez funkcję ciągłą z przestrzeni
metrycznej w siebie nie jest ograniczony”. Obraz zbioru ograniczonego przez funkcję ciągłą
może być zarówno ograniczony, jak i nieograniczony. Gdybyśmy powiedzieli, że „nie jest
ograniczony”, oznaczałoby to, że on zawsze jest nieograniczony, a to nieprawda. Mówimy
zatem w takich sytuacjach „obraz zbioru nieograniczonego przez funkcję ciągłą nie musi być
ograniczony”. Jednakże, po angielsku nie odpowiada temu termin „must not”. „Must not”
oznacza „nie wolno”, „nie może”. Chcąc tego typu stwierdzenie wyrazić po angielsku, można
użyć zwrotu „need not”. Dla przykładu, zwrot „x need not be an integer” oznacza, że x nie
musi być liczbą całkowitą (choć może). Natomiast zwrot „x must not be an integer” oznacza,
że x na pewno nie jest liczbą całkowitą.
– Może się zdarzyć, że chcemy w pracy postawić jakąś hipotezę, której nie umiemy wykazać,
ale może komuś się uda? Tymczasem słowo hypothesis, używane w pracach
matematycznych, wcale nie oznacza tu hipotezy, ale założony warunek (czy któreś z założeń).
Hipoteza to conjecture.
2
– Podobnie, „thesis” w pracy matematycznej nie oznacza „teza”. Teza, ta, która pojawia się w
twierdzeniu, to „assertion”. Słowo „thesis” oznacza tezę w sensie opracowania naukowego,
na przykład pracę doktorską. Powiemy „Smith in his PhD thesis proved that…”
– Zdarza się, że po polsku powiemy: „pokażemy teraz kolejne twierdzenie”. Nie należy jedna
używać zwrotu „we will show the next theorem”, nie jest on poprawny. Słowa „show” można
użyć w kontekście „uzasadnić, udowodnić”, jeśli dotyczy konkretnego faktu. Powiemy zatem
zarówno „we show that A is compact” jak i „we prove that A is compact”, ale tylko „we will
prove the next theorem”.
5. Spore problemy zdarzają się nieraz przy użyciu przyimków, których często nie można
tłumaczyć dosłownie... Oto kilka istotnych przykładów, gdzie zdarzają się pomyłki.
– Po polsku powiemy „Zbiór A jest rozłączny z B”. Po angielsku jednak nie mówi się, że „A is
disjoint with B”, ale „A is disjoint from B”
– Podobna zasada dotyczy równoważności. Nie powiemy „equivalent with P”, ale
„equivalent to P”
– Po polsku powiemy “a jest równe b”. Błędne jest jednak stwierdzenie „a is equal b”. Należy
powiedzieć: „a is equal to b”. Poprawny jest natomiast zwrot „a equals b”.
– Po polsku mówimy, że „a jest większe lub równe od b”. Nie jest poprawnym jednak
sformułowanie „a is greater or equal to b”. Należy powiedzieć (napisać): „a is greater than or
equal to b”
– Po polsku napiszemy „Na rysunku 5”. Po angielsku jednak nie będzie „On Figure 5”, ale „In
Figure 5”.
– Jeśli funkcja f jest ciągła w punkcie p, to nie „f is continuous in p” ale „f is continuous at p”.
– Chcąc napisać, że na zakończenie rozdziału podamy – na przykład – pewien wniosek, nie
napiszemy „In the end of Chapter 3” ale „At the end of Chapter 3”. Zwrot „in the end”
oznacza definitywne zakończenie, mniej więcej to samo, co „finally”.
5. I jeszcze kilka dalszych niuansów dotyczących sformułowań, z którymi stosunkowo często
pojawiają się problemy.
– Polacy mają kłopoty z użyciem rodzajników, gdyż nie występują one w naszym ojczystym
języku. Na temat używania rodzajników napisano liczne opracowania. Tu zaznaczymy
jedynie, że gdy chodzi o pewien nieokreślony obiekt, jeden z wielu, pojawiający się w tekście
po raz pierwszy, to praktycznie zawsze powinien on być poprzedzony rodzajnikiem „a”.
„The equation (4.1) has a solution”… „There exists a set”… „Let us state a lemma”…
Pojawiają się czasami wątpliwości, czy powinniśmy użyć „a” czy „an”? Otóż zależy to od
wymowy słowa następującego po rodzajniku, a nie od pisowni! Czyli: „a function” „an
equation” ale również „a unit”. Czasami nawet ta sama litera na początku słowa może być
inaczej wymawiana zależnie od słowa,; piszemy i mówimy „an hour”, ale „a history lesson”.
Szczególnie uważnym należy być, gdy pojawiają się tu oznaczenia matematyczne za pomocą
liter, gdzie też stawiamy rodzajniki (gdy na przykład chcemy powiedzieć że „there is...” i ma
tam się pojawić x, to stawiamy przed x rodzajnik, bo istnieje „jakieś” x. Ale interesuje nas
3
wymowa, więc „there is an x”, „there is an a” „there is an M”, „there is an f”... Z kolei
„there is a y”, there is a u”.
– Nie jest poprawną często widywana struktura „Since, ... then...” Po polsku też nie
powinniśmy mówić „Ponieważ, ... , więc” (jest to zwrot typu „cofnąć do tyłu”). Zamiast
więc „Since A is compact, then A is bounded” powiemy na przykład “Since A is compact, we
conclude that A is bounded”.
– Nie jest poprawny zwrot „We have that...”, na przykład niepoprawne jest sformułowanie
„We have that a = 0.”. Po „have”, „obtain”, „get” nie dajemy „that”! Czyli „We have a = 0.”
Ale piszemy “we see that”, “we conclude that”.
– Nie jest poprawnym sformułowanie „Denote a = (xyz + cd)” (w sytuacji gdy chcemy
wprowadzić nowe oznaczenie, a). Poprawnym jest „Denote xyz + cd by a”, „Let a denote
xyz + cd” albo „Let a = (xyz + cd)”.
6. Ostatnie wskazówki dotyczą wystąpień czy ewentualnie rozmów o matematyce po
angielsku.
– Wiemy, co powiedzieć po polsku, gdy chcemy na przykład nazwać ułamek. „Pięć
siódmych”, „trzy przecinek osiem”, przeciwobraz zbioru A przez funkcję f” – i wiemy o co
chodzi. Ale czy po angielsku (i w innych językach) mówi się o tym według tej samej reguły?
Otóż powiemy „five over seven”, „three point eight” i „the inverse image of A” (albo „f
inverse of A”). Informacja o tym, jak wymawiać matematyczne symbole – w kilkunastu
językach – znajduje się na stronie
http://mathineurope.eu/pl/65-mathhelp/mathematics-in-foreign-languages/127-themathematical-dictionarysymbols?option=com_content&view=article&id=127&Itemid=123&lang=pl&dict_lang=2
– Bardzo często wykorzystujemy w wystąpieniu litery greckie. Nie można wtedy wymawiać
ich nazw po polsku – wymawiając je klasycznie... Czy nam się to podoba, czy nie, litery
greckie po angielsku są wymawiane w określony sposób, i trzeba tak mówić, bo inaczej
możemy nie być zrozumiani. Instrukcje wymowy znajdują się na przykład na stronie
http://wwwexe.inf.ufsc.br/~arthur/material_didatico/AlfabetoGrego.pdf
– Dobrze jest, przed wystąpieniem, dowiedzieć się (na przykład wykorzystując internetowe
słowniki, w których można odsłuchać poprawnej wymowy) jak się wymawia dane słowa.
Tym bardziej, że niektóre rzeczy mogą okazać się niespodzianką... Słowo „infinite” oznacza
„nieskończony”, „finite” – skończony. Jednakże dodanie „in” przed „finite” powoduje, że „fi”
jest wymawiane inaczej! Przy „infinite” mówimy „infinit”, przy „finite” – „fajnajt”. Uwaga:
„i” w słowie „infinife” (trzy razy) nie jest wymawiane jak polskie „i”; jest czymś pomiędzy
„y” oraz „i” – zresztą w ten sposób „i” w angielskich słowach wymawiane jest bardzo często
(ale nie zawsze...)
4