docRachunkowość - MATMA
download 
Reklamacja Transkrypt
Rachunkowość - MATMA
dr Zbigniew Pawlak Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Rachunkowo ść Rachunkowość cz.I Rachunkowo ść finansowa Rachunkowość (wyk ład) (wykład) SPRAWY ORGANIZACYJNE KONTAKT POCZTOWY e-mail: [email protected] KONTAKT TELEFONICZNY 602 247 099 RAMOWY PROGRAM WYKŁADU WYKŁAD CZ. I Wprowadzenie Cz. II Rachunkowość finansowa Cz. III Rachunkowość zarządcza KONWERSATORIUM Cz. I Ćwiczenia z rachunkowości finansowej Cz. II Ćwiczenia z rachunkowości zarządczej LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA ¾ I.Olchowicz, Podstawy rachunkowości, cz.I wykład, DIFIN Warszawa 2001 i dalsze ¾ I.Olchowicz, A.Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, DIFIN Warszawa 2002 ¾ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. Nr 121, poz. 591 ze zmianami ZASADY ZALICZENIA PRZEDMIOTU 1) wykład – egzamin pisemny (test) 2) konwersatorium – zaliczenie − obecność − aktywność − oceny z pracy Wprowadzenie (wyk ład 1) (wykład HISTORIA RACHUNKOWOŚCI początki sięgają XIV w. kolebka dyscypliny - Włochy zastosowanie metody podwójnego zapisu w zamkniętym zespole kont pierwsze teoretyczne ujęcie zaprezentował w 1494 r. Luca Pacioli (system księgowości podwójnej i jej zasady) DEFINICJA RACHUNKOWOŚCI K. Sawicki – „Rachunkowość to całościowy i zwarty system ciągłego i systematycznego gromadzenia i przetwarzania oraz prezentacji informacji ekonomicznej”. B. Gierusz – „Rachunkowość to system ewidencji gospodarczej odzwierciedlającej w formie pieniężnej zjawiska i procesy gospodarcze oraz sytuację majątkową i wyniki działalności podmiotów gospodarczych”. A. Jaruga – „Rachunkowość to proces identyfikacji, pomiaru i przekazywania informacji, które są potencjalnie użyteczne do podejmowania decyzji gospodarczych. Z punktu widzenia działań, jakie składają się na system rachunkowości, odróżnia się: identyfikację, grupowanie, opis, ewidencję, przetwarzanie i przekazywanie informacji o wynikach działalności firmy, zmianach w jej majątku i sytuacji finansowej”. CECHY RACHUNKOWOŚCI Rachunkowość: 1) jest systemem informacyjnym 2) obejmuje ewidencję, interpretację, ocenę i planowanie zdarzeń i procesów gospodarczych 3) jest systemem retro- i prospektywnym 4) służy informacjami w zarządzaniu finansami, a także zarządzaniu jednostką gospodarczą 5) jest praktycznym rachunkiem ekonomicznym CECHY INFORMACJI POCHODZĄCYCH Z RACHUNKOWOŚCI 1) zrozumiałość, czytelność 2) przydatność 3) istotność 4) wiarygodność 5) neutralność (bezstronność, obiektywność) 6) terminowość 7) kompletność 8) porównywalność 9) weryfikowalność 10) trwałość FUNKCJE RACHUNKOWOŚCI 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) funkcja informacyjna funkcja kontrolna funkcja sprawozdawcza funkcja analityczna funkcja dowodowa funkcja decyzyjna funkcja ochronna funkcja zarządcza FORMY RACHUNKOWOŚCI 2 zasadnicze formy rachunkowości: 1) rachunkowość jako działalność praktyczna (funkcja przedsiębiorstwa) – odzwierciedlanie ilościowo-wartościowe zdarzeń i procesów gospodarczych 2) rachunkowość jako dyscyplina naukowa – badanie, usprawnianie, poszukiwanie nowych metod rachunkowości PRZEDMIOT RACHUNKOWOŚCI Przedmiotem rachunkowości są określone zjawiska i procesy gospodarcze występujące w jednostkach gospodarczych, które można kwantyfikować i wartościować. Dwa sposoby ujmowania zjawisk i procesów gospodarczych: 1) ilościowe (jednostki naturalne) 2) wartościowe (jednostki pieniężne) METODY RACHUNKOWOŚCI 1) metoda przedmiotowa – wszystkie obserwacje (pomiar i rejestracja zjawisk i procesów gospodarczych rozpatruje się z punktu widzenia danej jednostki) 2) metoda bilansowa – środki gospodarcze i zjawiska gospodarcze ujmowane są w danym podmiocie dwustronnie (aktywa, pasywa) 3) metoda momentów i okresów sprawozdawczych – w danym momencie umożliwia określenie: wielkości majątku i źródeł ich pochodzenia rozmiarów procesów gospodarczych 4) metoda grupowania – tworzenie w ramach przedmiotu rachunkowości jednorodnych grup w oparciu o: metodę selekcji – wybór zdarzeń do ewidencji metodę klasyfikacji – grupowanie 5) metoda wyceny – ujmowanie tylko tych zjawisk i procesów, które można zwartościować ZASADY RACHUNKOWOŚCI (1) 1) zasada memoriałowa – w księgach rachunkowych i w sprawozdaniu należy ująć wszystkie zdarzenia dotyczące przychodów danego okresu (ujęcie kompletne), niezależnie od terminu ich zapłaty 2) zasada współmierności – ustalając wynik finansowy uwzględniamy koszty i przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które nie zostały jeszcze poniesione 3) zasada ostrożności – ustalając wartość składników majątkowych oraz wynik finansowy należy przyjmować „pesymistyczny” punkt widzenia (nie zawyżać wartości majątku i przychodów, nie zaniżać zobowiązań i kosztów) 4) zasada kontynuacji działania – przyjmuje się, że jednostka będzie w najbliższej przyszłości dalej prowadziła działalność gospodarczą ZASADY RACHUNKOWOŚCI (2) 5) zasada zakazu kompensat – nie można kompensować ze sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i pasywów, przychodów i kosztów związanych z nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych 6) zasada ciągłości – informacje prezentowane w kolejnych okresach muszą być porównywalne, w kolejnych latach obrotowych należy dokonywać jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, dokonywania odpisów amortyzacyjnych, ustalania wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych 7) zasada istotności – istnieje możliwość stosowania w rachunkowości pewnych uproszczeń UŻYTKOWNICY INFORMACJI POCHODZĄCYCH Z RACHUNKOWOŚCI A. Użytkownicy wewnętrzni: właściciele (akcjonariusze, wspólnicy) zarządzający – kierownictwo jednostki nadzorujący zarząd pracownicy B. Użytkownicy zewnętrzni: potencjalni inwestorzy partnerzy gospodarczy kredytodawcy, pożyczkodawcy, leasingodawcy ubezpieczyciele dostawcy odbiorcy konkurenci aparat skarbowy społeczność lokalna FORMALIZACJA RACHUNKOWOŚCI (1) Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (prawo bilansowe) Zawartość ustawy: 1) Przepisy ogólne 2) Prowadzenie ksiąg rachunkowych 3) Inwentaryzacja 4) Wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego 5) Sprawozdania finansowe jednostki 6) Sprawozdania finansowe jednostek powiązanych 7) Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych 8) Ochrona danych 9) Odpowiedzialność karna 10) Przepisy szczególne i przejściowe 11) Zmiany w obowiązujących przepisach i przepisy przejściowe 12) Załączniki FORMALIZACJA RACHUNKOWOŚCI (2) Ponadpaństwowa harmonizacja i standaryzacja rachunkowości w świecie: 1) Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych – zatwierdzone przez Zarząd Międzynarodowego Komitetu Standardów Rachunkowości z 1989 r. 2) Dyrektywy Unii Europejskiej – głównie IV dyrektywa w sprawie rocznych sprawozdań finansowych spółek 3) Międzynarodowe Standardy Rachunkowości – wprowadza w życie Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości – około 40 4) Standardy amerykańskie – US GAAP (US Generally Accounting Practices) PODMIOTY RACHUNKOWOŚCI Podmiotami rachunkowości są jednostki prowadzące rachunkowość. Za podmiot rachunkowości uznaje się każdą jednostkę majątkowo wyodrębnioną. ZAKRES PODMIOTOWY RACHUNKOWOŚCI (1) Według obowiązujących przepisów rachunkowość stosują w Polsce: 1) spółki handlowe i inne osoby prawne (np. przedsiębiorstwa, spółdzielnie, szkoły wyższe, fundacje, stowarzyszenia itp.) z wyjątkiem Skarbu Państwa i NBP 2) osoby fizyczne i ich spółki, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej 800 000 EURO 3) jednostki organizacyjne działające na podstawie: − prawa bankowego − prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych − przepisów o działalności ubezpieczeniowej − przepisów o funduszach emerytalnych ZAKRES PODMIOTOWY RACHUNKOWOŚCI (2) 4) gminy, powiaty, województwa i ich związki, a także gminne, powiatowe i wojewódzkie: − jednostki budżetowe − gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych − zakłady budżetowe − fundusze celowe 5) jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej 6) zagraniczne osoby prawne, zagraniczne jednostki nie mające osobowości prawnej oraz zagraniczne osoby prowadzące na terytorium RP działalność, bez względu na wielkość przychodów 7) inne jednostki, jeżeli otrzymują na realizację zadań zleconych dotacje lub subwencje z budżetu państwa, budżetów samorządu terytorialnego lub funduszy celowych UPROSZCZONE FORMY ROZLICZEŃ PODATKOWYCH W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ 1) karta podatkowa 2) ryczałt ewidencjonowany 3) książka przychodów i rozchodów PODZIAŁ RACHUNKOWOŚCI Rachunkowość Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA A ZARZĄDCZA Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza 1. Przeznaczenie zewnętrzne 1. Przeznaczenie wewnętrzne 2. Unormowana przepisami 2. Nie unormowana przepisami 3. Obowiązuje jednolita zasada wyceny aktywów według wartości nabycia (kosztu historycznego) 3. Wykorzystuje różne zasady wyceny aktywów 4. Zachowuje te same zasady a poza nimi zasadę szybkości oraz kosztu informacji 5. Zorientowana na przeszłość i przyszłość (choć korzysta z danych historycznych) 6. Układ prowadzenia dowolny (zgodny z potrzebami według ośrodków odpowiedzialności) 7. Periodyczność prezentacji dowolna (według potrzeb) 8. Obejmuje dane finansowe i nie finansowe (ilościowe) 9. Stosuje podejście deterministyczne i probabilistyczne 4. Zachowuje zasady: dokładności, rzetelności, wiarygodności, prawidłowości, ciągłości, istotności, terminowości 5. Informuje ex post 6. Prowadzona w standardowym układzie sprawozdań 7. Przedstawia dane w standardowych okresach 8. Obejmuje dane finansowe 9. Wykorzystuje podejście deterministyczne 10. Kontrola obejmuje rewizję księgową i kontrolę finansową wewnętrzną i zewnętrzną 10. Kontrola kierownicza oparta na ocenie efektywności i skuteczności (różne kryteria i miary) 11. Sprawozdania są ujawniane i publikowane 11. Sprawozdania i plany dla potrzeb wewnętrznych RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA A ZARZĄDCZA (możliwe warianty zależności) Rodzaj systemu rachunkowości Monosystem (małe firmy) Charakter powiązań Czysta postać jednosystemowa Rachunkowość finansowa podstawowa a rachunkowość zarządcza uzupełniająca Systemy tranzytowe System dualistyczny (duże firmy) Systemy lustrzane Systemy izolowane ZAKRES RACHUNKOWOŚCI FINANSOWEJ Opis przyjętych zasad rachunkowości Rok obrotowy i jego podział na okresy sprawozdawcze Metody i zasady wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego Sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych: • zakładowy plan kont • wykaz ksiąg rachunkowości • opis systemu przetwarzania danych Organizacja ochrony danych i ich zbiorów Księgi rachunkowe Dziennik Księga główna Księgi pomocnicze Zestawienie obrotów i sald Inwentarz Inwentaryzacja Spis z natury Potwierdzenie salda Weryfikacja Wycena aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego Sprawozdania finansowe Bilans Rachunek zysków i strat Sprawozdanie z działalności Informacja dodatkowa Rachunek przepływów pieniężnych Zestawienie zmian w kapitale własnym Gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz innej dokumentacji Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych ZAKRES RACHUNKOWOŚCI ZARZĄDCZEJ Rachunek kosztów Rachunek wyników Planowanie finansowe Analiza progu rentowności Krótkoterminowy rachunek inwestycyjny Decyzyjny rachunek inwestycyjny Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa (strategiczna rachunkowość zarządcza) Bilans (wyk ład 2) (wykład BILANS Bilans jest dokumentem księgowym i zarazem składnikiem sprawozdania finansowego jednostki zawierającym wartościowe zestawienie składników majątku jednostki (aktywów) oraz źródeł ich pochodzenia (finansowania), czyli pasywów na dany dzień. Aktywa Majątek trwały Majątek obrotowy Układ bilansu jest statyczny Pasywa Kapitał własny Kapitał obcy ZAWARTOŚĆ BILANSU Prawidłowo sporządzony bilans zawiera: 1) 2) 3) 4) 5) Nazwę i adres jednostki sporządzającej bilans Określenie dnia, na który sporządzono bilans Podział na aktywa i pasywa Wyszczególnienie nazw i wartości grup rodzajowych aktywów i pasywów Sumę bilansową po stronie aktywów i po stronie pasywów z zachowaniem równowagi bilansowej 6) Datę sporządzenia bilansu 7) Podpisy osób upoważnionych i odpowiedzialnych za rzetelność i prawidłowość bilansu RÓWNANIE BILANSOWE (równowaga bilansowa) m n ∑a = ∑ p i i =1 j j =1 gdzie: a - składniki majątku p - źródła finansowania majątku MAJĄTEK Majątek jednostki obejmuje środki gospodarcze do prowadzenia przez nią działalności (wytwórczej, usługowej, handlowej). 1) Ze względu na znaczną liczbę oraz dużą różnorodność składniki majątku jednostki w rachunkowości łączy się w grupy (klasyfikuje) 2) Te same składniki majątku w różnych jednostkach mogą być zaliczone do różnych grup: − cukier w cukrowni jest produktem gotowym − cukier w cukierni jest materiałem − cukier w sklepie jest towarem 3) Składniki majątku jednostki podlegają zużyciu lub przekształceniu w toku prowadzonej działalności. Zmiany mają charakter: − ilościowy − jakościowy − wartościowy AKTYWA Ogół środków gospodarczych (składników majątkowych), którymi rozporządza jednostka w danym momencie w rachunkowości nazywa się aktywami. PODZIAŁ AKTYWÓW Aktywa Aktywa trwałe Aktywa obrotowe O zaliczeniu poszczególnych składników do aktywów trwałych lub obrotowych decyduje ich: rodzaj wartość okres użytkowania funkcja jaką spełniają AKTYWA TRWAŁE Aktywa trwałe cechuje długotrwały okres użytkowania lub wyłączenia z obrotu i zwykle stosunkowo wysoka wartość jednostkowa. PODZIAŁ AKTYWÓW TRWAŁYCH Wartości niematerialne i prawne Rzeczowe aktywa trwałe środki trwałe AKTYWA TRWAŁE środki trwałe w budowie Należności długoterminowe Inwestycje długoterminowe Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe CHARAKTERYSTYKA AKTYWÓW TRWAŁYCH (1) Nazwa aktywów Charakterystyka Wartości niematerialne i prawne Nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok: prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wartość firmy, koszty zakończonych prac rozwojowych. Środki trwałe Pełnią funkcję środków pracy. Zaliczają się do nich kompletne, zdatne do użytku przedmioty o okresie używania dłuższym niż rok, przeznaczone na potrzeby jednostki: nieruchomości (grunty, budynki itp.), maszyny i urządzenia techniczne, środki transportu, wyposażenie, a także ulepszenia w obcych środkach trwałych i inwentarz żywy. Środki trwałe w budowie Ogół poniesionych kosztów pozostających w bezpośrednim związku z nie zakończoną jeszcze budową, montażem lub przekazaniem do używania nowego lub ulepszeniem już istniejącego środka trwałego. Należności długoterminowe Należności, które stają się wymagalne w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. CHARAKTERYSTYKA AKTYWÓW TRWAŁYCH (2) Nazwa aktywów Charakterystyka Inwestycje długoterminowe Inwestycje to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend lub innych pożytków. Należą do nich: akcje, długoterminowe papiery wartościowe, udzielone długoterminowe pożyczki, których termin zapłaty przypada co najmniej po upływie roku od daty, na jaką jest sporządzone sprawozdanie finansowe. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe Obejmują aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego oraz inne koszty rozliczane w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. AKTYWA OBROTOWE Aktywa obrotowe zazwyczaj zmieniają swoją postać naturalną w stosunkowo krótkim czasie. Na skutek prowadzenia działalności przez jednostkę składniki aktywów obrotowych znajdują się w ciągłym ruchu (cyrkulacji), przechodzą przez kolejne fazy działalności i przyjmują coraz to inną postać. CYRKULACJA MAJĄTKU OBROTOWEGO Materiały Produkcja nie zakończona Wyroby gotowe Należności Gotówka PODZIAŁ AKTYWÓW OBROTOWYCH Zapasy materiały produkty w toku produkty gotowe towary Należności krótkoterminowe AKTYWA OBROTOWE Inwestycje krótkoterminowe Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe CHARAKTERYSTYKA AKTYWÓW OBROTOWYCH (1) Nazwa aktywów Charakterystyka Materiały Ich cechą jest to, że w procesie produkcyjnym zużywają się całkowicie, tracąc przy tym często swoją postać naturalną, przy czym cała ich wartość przechodzi na wytwarzane produkty. Materiały mogą też być zużywane do obsługi procesu produkcyjnego lub na potrzeby administracyjno-gospodarcze. Obejmują: surowce, materiały podstawowe i pomocnicze, półfabrykaty obcej produkcji, opakowania itp. Półprodukty i produkty w toku Do produkcji nie zakończonej należą półfabrykaty (z własnej produkcji) oraz produkcja w toku, a także wykonywane roboty i usługi przed ich zakończeniem. Produkty gotowe Produkty gotowe to składniki majątku, które przeszły wszystkie fazy produkcyjne i zostały przeznaczone do sprzedaży innym jednostkom gospodarczym, np. wyroby gotowe, usługi wykonane, zakończone roboty budowlane. Towary Rzeczowe składniki majątku nabyte przez jednostkę w celu sprzedaży. CHARAKTERYSTYKA AKTYWÓW OBROTOWYCH (2) Nazwa aktywów Charakterystyka Należności krótkoterminowe Należnościami nazywa się kwoty pieniężne należne jednostce od osób trzecich (prawnych i fizycznych), głównie z tytułu sprzedaży produktów gotowych, towarów, robót i usług. Należności krótkoterminowe występują wówczas, gdy moment sprzedaży nie pokrywa się z momentem otrzymania zapłaty. Mogą powstać także należności od instytucji, organizacji, pracowników itp. Są wymagalne w terminie krótszym niż 12 miesięcy. Inwestycje krótkoterminowe Obejmują aktywa finansowe i aktywa pieniężne. Do krótkoterminowych aktywów finansowych zaliczają się instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach. Aktywa finansowe są płatne lub wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia. Należą do nich krótkoterminowe akcje, udziały, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki. Środki pieniężne to aktywa w ustalonej lub możliwej do określenia kwocie w formie pieniędzy oraz krajowych, zagranicznych lub międzynarodowych pieniężnych jednostek rozrachunkowych zarówno w gotówce, jak i na rachunkach bankowych. Zalicza się do nich także czeki obce i weksle obce płatne w ciągu 3 miesięcy od daty ich wystawienia. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe Obejmują aktywowane koszty dotyczące przyszłych okresów, które podlegają rozliczeniu w okresie krótszym niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego. PASYWA Każdy składnik majątkowy ma jakieś źródło finansowania (pochodzenia). W rachunkowości źródła finansowania składników majątku jednostki są nazywane pasywami. PODZIAŁ PASYWÓW PASYWA Kapitał własny Kapitał obcy KAPITAŁ WŁASNY Kapitał własny tworzony jest z wkładów właścicieli przedsiębiorstwa prywatnego lub jego wspólników, wpłat udziałowców oraz akcjonariuszy za nabyte udziały bądź akcje. FORMY PRAWNE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ I ICH PASYWA WŁASNE Nazwa aktywów Charakterystyka Spółka z o.o. kapitał zakładowy (udziałowy) kapitał zapasowy kapitał rezerwowy Spółka akcyjna kapitał zakładowy (akcyjny) kapitał zapasowy kapitał rezerwowy Przedsiębiorstwo państwowe fundusz założycielski fundusz przedsiębiorstwa Spółdzielnia fundusz udziałowy fundusz zasobowy PODZIAŁ KAPITAŁU WŁASNEGO (spółki kapitałowe) Kapitał zakładowy (udziałowy, akcyjny) Kapitały pozostałe (zapasowy, rezerwowy) KAPITAŁ WŁASNY Zysk/strata netto z lat ubiegłych Zysk/strata netto PODZIAŁ FUNDUSZU WŁASNEGO (pp, spółdzielnie) Fundusz podstawowy (założycielski, udziałowy) Fundusze pozostałe (przedsiębiorstwa, zasobowy) KAPITAŁ WŁASNY Zysk/strata netto z lat ubiegłych Zysk/strata netto CHARAKTERYSTYKA KAPITAŁU I FUNDUSZU WŁASNEGO (1) Nazwa aktywów Charakterystyka Kapitał Kapitał własny w spółkach kapitałowych obejmuje kapitał zakładowy (akcyjny, udziałowy), zapasowy i rezerwowy. Kapitał zakładowy (akcyjny, udziałowy) jest tworzony z wkładów właścicieli przedsiębiorstwa prywatnego lub jego wspólników, wpłat udziałowców oraz akcjonariuszy za nabyte udziały bądź akcje. Kapitał zapasowy powstaje z odpisów z zysku, a także z nadwyżki ze sprzedaży akcji w cenie wyższej od ich wartości nominalnej, jak również w wyniku aktualizacji wyceny środków trwałych. Kapitał rezerwowy jest tworzony z części zysku netto lub w ciężar kosztów z przeznaczeniem na szczególne cele, głównie pokrywanie strat (np. strat na różnicach kursowych, strat z tytułu należności nieściągalnych itp.). Fundusz W przedsiębiorstwach państwowych i spółdzielczych występują nie kapitały własne, a fundusze własne. W przedsiębiorstwach państwowych występuje fundusz założycielski (będący odzwierciedleniem wkładu Skarbu Państwa przy tworzeniu przedsiębiorstwa) i fundusz przedsiębiorstwa, wyrażający równowartość składników majątku wygospodarowanego przez przedsiębiorstwo w toku jego działalności. W spółdzielniach fundusz własny składa się z funduszu udziałowego (wpłat udziałów przez członków spółdzielni), funduszu zasobowego (który zwiększa się z osiągniętego zysku, przeznaczonego na rozwój spółdzielni. CHARAKTERYSTYKA KAPITAŁU I FUNDUSZU WŁASNEGO (2) Nazwa aktywów Zysk netto Charakterystyka Różnicę pomiędzy przychodami i kosztami z prowadzonej działalności stanowi zysk brutto. Zysk netto powstaje po odjęciu podatku dochodowego od zysku brutto. Zysk netto obejmuje zysk z lat poprzednich (nierozdzielony) i bieżący. KAPITAŁ OBCY Kapitał obcy stanowi źródło finansowania składników majątkowych (aktywów), będących wprawdzie własnością innych podmiotów gospodarczych i instytucji (przedsiębiorstw, banków, osób fizycznych), ale znajdujących się w dyspozycji danej jednostki. W określonym czasie jednostka jest zobowiązana zwrócić obce składniki majątku lub ich równowartość właścicielom tego majątku. Stąd źródła pochodzenia obcego nazywane są zobowiązaniami. PODZIAŁ KAPITAŁU OBCEGO Rezerwy na zobowiązania KAPITAŁ OBCY (zobowiązania i rezerwy na zobowiązania) Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe Rozliczenia międzyokresowe CHARAKTERYSTYKA KAPITAŁU OBCEGO Nazwa aktywów Charakterystyka Rezerwy na zobowiązania Zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania o terminie płatności dłuższym niż 12 miesięcy. Zobowiązania hipoteczne, kapitał obligacyjny, zobowiązania wekslowe, długoterminowe pożyczki i kredyty inwestycyjne. Zobowiązania krótkoterminowe Zobowiązania o terminie płatności do 12 miesięcy. Zobowiązania krótkoterminowe obejmują zobowiązania wobec innych jednostek (dostawców, budżetów, ZUS, instytucji ubezpieczeniowych, pracowników, krótkoterminowe pożyczki i kredyty bankowe, zobowiązania wekslowe) oraz fundusze specjalne. Rozliczenia międzyokresowe Zaliczają się do nich: ujemna wartość firmy, rozliczenia międzyokresowe kosztów i przychodów. Dowody ksi ęgowe księgowe (wyk ład 3) (wykład DOKUMENTACJA KSIĘGOWA Dokumentacja księgowa obejmuje ogół odpowiednio sporządzonych dokumentów, wyrażających przebieg lub skutek wykonywanych operacji gospodarczych. Funkcje dokumentów księgowych: 1) źródło informacji, podstawa zapisów księgowych 2) materiał dowodowy 3) ochrona majątku (rozliczanie osób odpowiedzialnych) PRAWIDŁOWY DOWÓD KSIĘGOWY (cechy) 1) Stwierdza fakt dokonania operacji gospodarczej zgodnie z jej rzeczywistym przebiegiem 2) Zawiera co najmniej: a) określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego b) określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji c) opis operacji oraz jej wartość (jeżeli to możliwe także w jednostkach naturalnych) d) datę dokonania operacji, datę sporządzenia dowodu e) podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki majątku f) potwierdzenie faktu sprawdzenia zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych DOWODY KSIĘGOWE (klasyfikacja według charakteru) 1) Wyrażające przebieg lub skutek operacji gospodarczych 2) Inne: zestawienie dowodów księgowych - w celu zaksięgowania ich zbiorowym zapisem polecenie księgowania - w celu ujęcia operacji gospodarczej w księgach rachunkowych jednostki noty księgowe - w celu skorygowania operacji gospodarczej wynikającej z dowodu obcego, przekazywane kontrahentom dowody wstępne - do czasu wydania dowodów właściwych 3) Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera - także zapisy za pośrednictwem urządzeń łączności, nośników komputerowych DOWODY KSIĘGOWE (klasyfikacja – inne kryteria) według jednostki wystawiającej: − dowody własne − dowody obce według przeznaczenia: − dowody wewnętrzne − dowody zewnętrzne według etapu sporządzania: − dowody źródłowe (pierwotne) − dowody wtórne (sporządzone na podstawie innych dowodów) według celu: − dowody dyspozycyjne - zawierające polecenie dokonania operacji gospodarczej − dowody wykonawcze - stwierdzające fakt wykonania operacji gospodarczej − dowody dyspozycyjno - wykonawcze według treści: − dowody materiałowe − dowody płacowe − dowody kosztowe − itp. według związku z pieniądzem: − dowody gotówkowe − dowody bezgotówkowe (memoriałowe) DOWODY KSIĘGOWE (przykłady dowodów dotyczących obrotu pieniężnego) KP (kasa przyjmie) – potwierdzający przyjęcie gotówki do kasy KW (kasa wyda) – zastępczy dokument potwierdzający wypłatę gotówki z kasy RK (raport kasowy) – zbiorczy dokument sporządzany na podstawie KP i KW, będący podstawą do rejestrowania zmian w stanie kasy WB (wyciąg z bankowego rachunku bieżącego) – sporządzany przez bank i potwierdzający zmiany zachodzące w stanie rachunku bieżącego DOWODY KSIĘGOWE (przykłady dowodów dotyczących obrotu materiałowego, towarowego, wyrobami gotowymi) Faktura VAT – otrzymywana od dostawców za zakupione towary, wykonane usługi lub wystawiana dla odbiorcy za sprzedane towary, usługi, wyroby Faktura VAT korygująca – wystawiana przez wystawcę faktury VAT w przypadku błędów Faktura VAT MP – wystawiana przez dostawców, którzy mają prawo do kasowej zasady rozliczania VAT-u (przychód netto ze sprzedaży < 400 000 EURO) Pz (przyjęcie materiału) – potwierdzenie przyjęcia materiału (towaru, wyrobu) do magazynu Rw (pobranie materiału) – rozchód wewnętrzny Zw (zwrot materiału) Wz (wydanie na zewnątrz) DOWODY KSIĘGOWE (przykłady dowodów dotyczących rozrachunków z pracownikami) Lista płac – potwierdzająca wyliczenie składników płac i potrąceń z tytułu podatku dochodowego, składek ZUS i in. Wniosek o zaliczkę – sporządzony w przypadku pobierania przez pracownika zaliczki do rozliczenia Polecenie wyjazdu służbowego – potwierdzające odbycie podróży służbowej i poniesione koszty WYMAGANIA WOBEC DOWODÓW KSIĘGOWYCH rzetelne – zgodne z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczych kompletne – zawierające wymagane dane wolne od błędów rachunkowych POPRAWIANIE BŁĘDÓW W DOWODACH KSIĘGOWYCH 1) w dowodach źródłowych zewnętrznych obcych i własnych – korekta przez noty korygujące 2) w dowodach źródłowych wewnętrznych – korekta poprzez skreślenie błędnej treści lub kwoty, wpisanie treści poprawnej i daty poprawki, złożenie podpisu osoby upoważnionej 3) zabronione jest: wymazywanie zapisów dokonywanie przeróbek zapisów PROCES POSTĘPOWANIA Z DOWODAMI KSIĘGOWYMI dowodó ów ksi księ ęgowych Opracowanie dowod Sporządzenie Otrzymanie Sprawdzenie pod względem Formalnym Rachunkowym Merytorycznym Dekretowanie dokumentu (kwalifikowanie) Segregowanie i numeracja Zaewidencjonowanie Przechowywanie OPERACJE NA DOKUMENTACH KSIĘGOWYCH 1) Kontrola formalna – sprawdzenie, czy dokument zawiera wszystkie cechy wymagane 2) Kontrola rachunkowa – badanie, czy nie występują błędy arytmetyczne 3) Kontrola merytoryczna – badanie prawidłowości danych zawartych w dokumencie i sprawdzenie, czy operacja była zgodna z przepisami 4) Dekretowanie (kwalifikowanie)– ustalanie i oznaczenie na dokumencie sposobu jego ewidencji na kontach i zaakceptowanie dokumentu do księgowości 5) Segregowanie – ułożenie dokumentów według grup rodzajowych albo według kont OBIEG DOKUMENTÓW KSIĘGOWYCH Obieg dokumentów – przechodzenie ich przez różne komórki organizacyjne od momentu wpływu tych dokumentów do jednostki (dokumenty obce) lub od momentu ich sporządzenia (dowody własne), do momentu ich zarejestrowania i złożenia w archiwum. Instrukcja obiegu dokumentów – zbiór przepisów dotyczących zasad postępowania z dokumentami własnymi i obcymi. ZASADY PRZECHOWYWANIA DOWODÓW KSIĘGOWYCH 1) przechowywać w siedzibie podmiotu gospodarczego (ewentualnie w jego zakładzie) 2) przechowywać w porządku (kolejność) w archiwum 3) chronić przed zniszczeniem, uszkodzeniem, zagubieniem 4) wydawać jedynie za zgodą kierownika jednostki gospodarczej 5) czas przechowywania - nie krócej niż 5 lat Operacje gospodarcze (wyk ład 4) (wykład OPERACJE GOSPODARCZE Operacje gospodarcze to wszelkie zmiany stanu majątkowego jednostki, jej źródeł finansowych oraz wyników. Cechy operacji gospodarczych: 1) ścisły związek z jednostką 2) określony termin wystąpienia 3) skutek ekonomiczny 4) co najmniej podwójny skutek księgowy (podwójne księgowanie) KLASYFIKACJA OPERACJI GOSPODARCZYCH według przedmiotu zmian: − operacje dotyczące aktywów trwałych − operacje dotyczące aktywów obrotowych − operacje dotyczące kapitału własnego − operacje dotyczące kapitału obcego według kierunku: − operacje wewnętrzne (dotyczące tylko jednostki) − operacje zewnętrzne (dotyczące co najmniej 2 jednostek) według złożoności: − operacje proste (pojedyncze) − operacje złożone według skutku: − operacje bilansowe operacje (zmiany aktywów lub pasywów) − operacje wynikowe (zmiany przychodów, kosztów, zysków, strat) TYPY OPERACJI GOSPODARCZYCH 1) I typ – operacje wywołujące zmiany wyłącznie w strukturze aktywów (suma bilansowa bez zmiany) 2) II typ – operacje wywołujące zmiany wyłącznie w strukturze pasywów (suma bilansowa bez zmiany) 3) III typ – operacje powodujące zwiększenie składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę (suma bilansowa wzrasta) 4) IV typ – operacje powodujące zmniejszenie składnika aktywów i pasywów o tę samą kwotę (suma bilansowa maleje) OPERACJA I TYPU ( A1 + X ) + A2 + ( A3 − X ) +...+ An = P gdzie: A1, A2, ..., An – składniki aktywów X – operacja gospodarcza P – suma pasywów OPERACJA II TYPU A = (P1 + X ) + P2 + (P3 − X ) +...+ Pm gdzie: P1, P2, ..., Pn – składniki pasywów X – operacja gospodarcza A – suma aktywów OPERACJA III TYPU (A1 + X ) + A2 + A3 +...+ An = P1 + (P2 + X ) + P3 +...+ Pm OPERACJA IV TYPU ( A1 − X ) + A2 + A3 +...+ An = P1 + (P2 − X ) + P3 +...+ Pm ZADANIE Stan środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia w przedsiębiorstwie na dzień 1.04 jest następujący: Aktywa 1. Środki trwałe 2. Materiały 3. Rachunki bankowe 4. Kasa Pasywa 50 000 10 000 20 000 2 000 1. Kapitał podstawowy 2. Rozrachunki z dostawcami 3. Kredyty bankowe 82 000 61 000 8 000 13 000 82 000 W dniu 2.04 miały miejsce cztery następujące operacje gospodarcze: 1) 2) 3) 4) O godz. 9,00 – zakupiono za gotówkę materiały w kwocie 500 zł. O godz. 10,35 - zaciągnięto kredyt, którym spłacono zobowiązania wobec dostawców w kwocie 2 000 zł. O godz. 12,20 – Przyjęto do magazynu zakupione materiały o wartości 10 000 zł, za które zapłata nastąpi w terminie późniejszym. O godz. 14,50 - uregulowano przelewem bankowym zobowiązania wobec dostawców na kwotę 8 000 zł. ) Przedstawić bilans przedsiębiorstwa X po każdej operacji gospodarczej. Konta ksi ęgowe księgowe (wyk ład 5) (wykład KONTO KSIĘGOWE Konto to urządzenie służące do księgowej ewidencji danych w rachunkowości. Na kontach rejestruje się stany i zmiany aktywów, pasywów lub wyniku finansowego (przychodów, kosztów, zysków, strat). Konta mają swoje numery i nazwy. Zapisy na kontach dokonywane są w wyrażeniu pieniężnym. ELEMENTY KONTA KSIĘGOWEGO a) nazwa i symbol b) dwie przeciwstawne strony c) saldo początkowe (debetowe lub kredytowe) d) zapisy operacji gospodarczych (debetowe i kredytowe obroty konta) e) saldo końcowe (debetowe lub kredytowe) FORMY KONT KSIĘGOWYCH Forma graficzna (konto teowe) Forma tabelaryczna (tabela) Forma liczbowa (zbiory liczb) - w technice komputerowej FORMA GRAFICZNA KONTA (konto teowe) Winien (Wn) (Sp) (1) (5) Numer i nazwa konta 300 100 80 Objaśnienia: Strona lewa: Winien (Wn), Debet (Dt) Strona prawa: Ma, Credit (Ct) Sp - stan początkowy 1, 2, ..., 5 - numery operacji gospodarczych 20 50 70 Ma (2) (3) (4) KONTO W UKŁADZIE DWUSTRONNEJ TABELI Winien Ma Data Nr dok. 1.05 29 Stan z bilansu otwarcia 2.05 30 Podjęcie gotówki z banku 3.05 32 Wpłata klienta do kasy za towar Treść Kwota 650 35 000 5 600 Data Nr dok. 2.05 31 Treść Wypłata wynagrodzenia Kwota 2 200 CZYNNOŚCI DOTYCZĄCE KONT 1) Założenie konta – wpisanie jego nazwy oraz symbolu, który został nadany w planie kont. 2) Otwarcie konta – następuje w momencie zaksięgowania stanu początkowego z bilansu otwarcia. Stan ten nosi nazwę salda początkowego. Jeżeli konto nie jest ujęte w bilansie otwarcia, jego otwarcie następuje w momencie zaksięgowania pierwszej związanej z nim operacji. 3) Zapisy księgowe po stronie Winien – operacje zmieniające stan konta (obciążenie konta, księgowanie w ciężar konta, księgowanie na stronie Winien, debetowanie konta). 4) Zapisy księgowe po stronie Ma – operacje zmieniające stan konta (uznanie konta, księgowanie na dobro konta, księgowanie na stronie Ma, kredytowanie konta). 5) Sumowanie zapisów po stronie Winien – ustalanie obrotów na stronie Winien. 6) Sumowanie zapisów po stronie Ma – ustalanie obrotów na stronie Ma. 7) Zamknięcie konta – wpisanie salda końcowego konta. Saldo końcowe to różnica między sumą zapisów na stronie Winien i na stronie Ma konta. ELEMENTY ZAPISU OPERACJI GOSPODARCZEJ NA KONCIE 1) data operacji gospodarczej 2) numer i symbol dowodu księgowego dokumentującego daną operację gospodarczą 3) treść zapisu (operacji) 4) dane liczbowe dotyczące operacji gospodarczej (wartość, ewentualnie także ilość) ZASADY ZAPISU OPERACJI GOSPODARCZEJ NA KONCIE Obowiązuje zasada podwójnego zapisu, z której wynika konieczność ujęcia każdej operacji: 1) na co najmniej dwóch kontach (podwójny zapis) 2) po przeciwnych stronach kont (dwustronny zapis) 3) w tej samej kwocie (jednakowy zapis) RODZAJE ZAPISU OPERACJI GOSPODARCZEJ NA KONCIE 1) zapis prosty – na dwóch korespondujących kontach 2) zapis złożony – na więcej niż na dwóch korespondujących kontach ZAPIS PROSTY Wn „X” Ma Wn „Y” Ma ZAPIS ZŁOŻONY (1) Wn „X” Ma Wn „Z” Ma Wn „Y” Ma ZAPIS ZŁOŻONY (2) Wn Wn „P” „R” Ma Ma Wn „S” Ma Wn „T” Ma Wn „U” Ma SALDA KOŃCOWE KONTA Możliwe są 2 rodzaje salda końcowego konta: 1) saldo debetowe – gdy suma zapisów na stronie Winien danego konta jest większa od sumy zapisów na jego stronie Ma, 2) saldo kredytowe – gdy suma zapisów na stronie Ma danego konta jest większa od sumy zapisów po jego stronie Winien. Brak salda – gdy suma zapisów na stronie Winien równa jest sumie zapisów na stronie Ma danego konta. Saldo końcowe zamieszcza się na tej stronie konta, która wykazuje mniejsze obroty (saldo debetowe na stronie Ma, saldo kredytowe na stronie Winien). DEBETOWE SALDO KOŃCOWE KONTA Winien (Wn) (Sp) (1) (4) „X” Ma 370 80 30 200 60 - 480 - 260 220 480 480 (2) (3) (Sk) KREDYTOWE SALDO KOŃCOWE KONTA Winien (Wn) „X” Ma (1) (4) 30 180 160 190 70 120 (Sk) 210 330 540 - 540 540 (Sp) (2) (3) (5) RODZAJE KONT KSIĘGOWYCH (według zasady zapisu na koncie) 1) konta syntetyczne – konta o określonym stopniu uogólnienia, funkcjonujące zgodnie z zasadą podwójnego zapisu 2) konta analityczne – cechujące się znaczną szczegółowością, w odniesieniu do których stosuje się zasadę jednostronnego zapisu powtarzanego KONTA SYNTETYCZNE Konta syntetyczne są urządzeniami księgowymi służącymi do księgowej ewidencji operacji gospodarczych w sposób zapewniający zbilansowanie danych zaksięgowanych na wszystkich kontach syntetycznych danej jednostki. Konta syntetyczne dzielą się na: 1) konta bilansowe 2) konta pozabilansowe KONTA ANALITYCZNE Konta analityczne są urządzeniami księgowymi służącymi do szczegółowej ewidencji danych ujętych na kontach syntetycznych. Konta te funkcjonują na zasadzie zapisu powtarzalnego w stosunku do zapisu na koncie syntetycznym, do którego prowadzone jest konto analityczne. Analityka może być: 1) jednoszczeblowa 2) wieloszczeblowa. Np. konto syntetyczne „Środki trwałe” może mieć konta analityczne: „Budynki”, „Budowle”, „Maszyny i urządzenia”, Środki transportu”, „Inne”. Z kolei konto analityczne „Budynki” może mieć bardziej szczegółowe konta analityczne „Budynki biurowe”, „Budynki mieszkalne”. RODZAJE KONT KSIĘGOWYCH (według treści ekonomicznej zapisów na koncie) 1) Konta bilansowe – określają stan i zmiany aktywów i pasywów, ich salda końcowe na koniec okresu przenosi się do bilansu. 2) Konta korygujące – konta pomocnicze, towarzyszące kontom podstawowym, którymi mogą być konta bilansowe. Na koniec okresu saldo konta korygującego wpływa in plus lub in minus na wielkość salda konta podstawowego. 3) Konta wynikowe – służą do ewidencji operacji wynikowych. Salda kont wynikowych na koniec okresu przenosi się do rachunku zysków i strat. 4) Konta rozliczeniowe – konta nie wykazujące na koniec okresu sald. 5) Konta pozabilansowe – nie występują w bilansie, a służą do ewidencji zjawisk i procesów gospodarczych, które nie są przedmiotem ewidencji na kontach bilansowych. KONTA POZABILANSOWE Konta pozabilansowe najczęściej znajdują zastosowanie do: ewidencji obcego majątku (środki w dzierżawie, depozyty, materiały cudze) ujmowania warunkowych zobowiązań (udzielone gwarancje, dyskonto weksli obcych) odzwierciedlania własnych składników przechowywanych w innych jednostkach lub wydanych do użytkowania innym podmiotom (wydzierżawione środki trwałe) zapisów uzupełniających dla pewnych operacji gospodarczych (np. środki trwałe w likwidacji). RODZAJE KONT BILANSOWYCH (według miejsca w bilansie) 1) Konta aktywne – występują wyłącznie w aktywach bilansu. 2) Konta pasywne – występują wyłącznie w pasywach bilansu. 3) Konta aktywno-pasywne – mogą występować zarówno w aktywach, jak i w pasywach bilansu, w zależności od charakteru salda. Może się zdarzyć, że konto aktywno-pasywne wykazuje jednocześnie dwa salda i w tym samym bilansie zostaje umieszczone jako składnik aktywów i jako składnik pasywów. KONTA AKTYWNE Przykłady kont aktywnych: „Środki trwałe”, „Materiały”, „Towary”, „Kasa”, „Krótkoterminowe aktywa finansowe”. Służą do ewidencji rzeczowych składników majątku oraz środków pieniężnych. Saldo początkowe zapisuje się zawsze na stronie Winien. Zwiększenia stanu składników aktywów księguje się na stronie Winien. Zmniejszenia stanu składników aktywów księguje się na stronie Ma. Saldo końcowe – jeżeli występuje – może być wyłącznie debetowe (obroty strony Winien są większe niż obroty strony Ma). Saldo końcowe zapisuje się zawsze na stronie Ma. FUNKCJONOWANIE KONTA AKTYWNEGO (SCHEMAT) Konto aktywne Wn ( Sp ) Saldo początkowe (debetowe) (+) Zmniejszenie stanu (obroty kredytowe) Ma (–) Zwiększenie stanu (obroty debetowe) Obroty debetowe łącznie z Sp Obroty kredytowe Saldo końcowe (debetowe) Obroty konta = Obroty konta ( Sk ) FUNKCJONOWANIE KONTA AKTYWNEGO (PRZYKŁAD) Wn Materiały ( Sp ) Obroty debetowe ( + ): 750 430 900 600 400 580 1 230 2 680 – 2 210 470 2 680 2 680 Obliczenie salda końcowego: Saldo początkowe (Dt) + obroty debetowe razem – obroty kredytowe saldo końcowe (Dt) 750 1 930 2 680 2 210 470 Ma Obroty kredytowe ( – ): ( Sk ) KONTA PASYWNE Przykłady kont pasywnych: „Kapitał podstawowy”, „Rezerwy”, „Kredyty bankowe”, „Fundusze specjalne”. Służą do ewidencji własnych źródeł pochodzenia środków gospodarczych oraz źródeł obcych. Saldo początkowe zapisuje się zawsze na stronie Ma. Zwiększenia stanu składników pasywów księguje się na stronie Ma. Zmniejszenia stanu składników pasywów księguje się na stronie Winien. Saldo końcowe – jeżeli występuje – może być wyłącznie kredytowe (obroty strony Ma są większe niż obroty strony Winien). Saldo końcowe zapisuje się zawsze na stronie Winien. FUNKCJONOWANIE KONTA PASYWNEGO (SCHEMAT) Konto pasywne Wn (–) Zmniejszenie stanu (obroty debetowe) Saldo początkowe (kredytowe) Zwiększenie stanu (obroty kredytowe) Obroty debetowe Obroty kredytowe łącznie z Sp ( Sk ) Saldo końcowe (kredytowe) Obroty konta = Obroty konta Ma ( Sp ) (+) FUNKCJONOWANIE KONTA PASYWNEGO (PRZYKŁAD) Kredyty bankowe Wn Obroty debetowe ( – ): ( Sk ) Obliczenie salda końcowego: Saldo początkowe (Ct) + obroty kredytowe razem – obroty debetowe saldo końcowe (Ct) 6 920 1 950 8 870 2 800 6 070 2 400 330 70 6 920 1 800 150 2 800 6 070 8 870 – 8 870 8 870 Ma ( Sp ) Obroty kredytowe ( + ): KONTA AKTYWNO-PASYWNE Przykłady kont aktywno-pasywnych: „Rozrachunki z dostawcami”, „Rozrachunki z odbiorcami”, „Rozrachunki z budżetem”. Służą do ewidencji rozrachunków (od strony aktywów należności, od strony pasywów – zobowiązania). Saldo początkowe może wystąpić na stronie Winien lub Ma, a nawet jednocześnie po obu stronach. Zwiększenia stanu składników aktywów i pasywów księguje się na stronie Winien lub Ma, w zależności od charakteru operacji gospodarczej. Zmniejszenia stanu składników aktywów i pasywów księguje się na stronie Winien lub Ma, w zależności od charakteru operacji gospodarczej. Saldo końcowe - są dwa salda końcowe, na stronie Winien i na stronie Ma. FUNKCJONOWANIE KONTA AKTYWNO-PASYWNEGO (SCHEMAT) Konto aktywno-pasywne Wn Ma ( Sp ) Saldo początkowe (debetowe) Saldo początkowe (kredytowe) (+) Obroty debetowe zwiększające (aktywne) Obroty kredytowe zmniejszające (aktywne) ( – ) (–) Obroty debetowe zmniejszające (pasywne) Obroty kredytowe zwiększające (pasywne) ( + ) Obroty debetowe łącznie z Sp Obroty kredytowe łącznie z Sp ( Sk ) Saldo końcowe kredytowe Saldo końcowe debetowe Obroty konta = Obroty konta ( Sp ) ( Sk ) FUNKCJONOWANIE KONTA AKTYWNO-PASYWNEGO (PRZYKŁAD) Pozostałe rozrachunki Wn ( Sp ) Saldo początkowe należności (+) Obroty debetowe: Zwiększenie należności (–) Zmniejszenie zobowiązań ( Sk ) Saldo końcowe zobowiązań 3 200 9 500 700 4 900 8 600 9 100 10 000 3 700 4 100 1 200 26 500 5 500 28 500 3 500 32 000 32 000 Obliczenie sald końcowych: a) b) salda debetowego (należności): saldo początkowe (Dt) + obroty debetowe (zwiększenie należności) razem obroty Dt z saldem początkowym – obroty kredytowe (zmniejszenie należności) saldo końcowe (Dt) 3 200 5 600 8 800 5 300 3 500 salda kredytowego (zobowiązań): saldo początkowe (Ct) + obroty kredytowe (zwiększenie zobowiązań) razem obroty Ct z saldem początkowym – obroty debetowe (zmniejszenie zobowiązań) saldo końcowe (Dt) 9 500 13 700 23 200 17 700 5 500 Saldo początk. zobowiązań Ma ( Sp ) Obroty kredytowe: Zwiększenie zobowiązań (+) Zmniejszenie należności (–) Saldo końcowe należności ( Sk ) FUNKCJONOWANIE KONT BILANSOWYCH (TWORZENIE BILANSU) Podstawą otwarcia kont – bilans na początek okresu. Na kontach księguje się chronologicznie zaistniałe operacje gospodarcze. Na koniec okresu zapisy dokonywane na kontach należy podsumować (wraz z saldami początkowymi). Sporządza się zestawienie obrotów i sald. Na podstawie sald końcowych kont na koniec okresu jest opracowywany bilans. ZESTAWIENIE OBROTÓW I SALD Zestawienie obrotów i sald kont syntetycznych nazywane jest bilansem brutto, bilansem próbnym lub bilansem surowym. Sporządza się na koniec każdego miesiąca. Obejmuje ono wykaz wszystkich kont syntetycznych (symbole i nazwy), ich salda początkowe, obroty debetowe i kredytowe i salda końcowe. Podstawą sporządzania zestawienia obrotów i sald jest ewidencja księgowa z danego okresu sprawozdawczego. Są dwie wersje zestawienia obrotów i sald: 1) wersja rozwinięta 2) wersja uproszczona (salda końcowe ujęte razem z obrotami). Zestawienie obrotów i sald kont analitycznych nazywane jest obrotówką. Umożliwia ona kontrolę prawidłowości obrotów i sald na kontach syntetycznych. ZESTAWIENIE OBROTÓW I SALD Lp. Nazwa konta 1. 2. 3. 4. 5. ... ... ... ... RAZEM Obroty Dt Salda Ct Dt Ct FUNKCJE ZESTAWIENIA OBROTÓW I SALD 1) Funkcja kontrolna – umożliwia wykrywanie błędów naruszających zasadę podwójnego zapisu oraz pomyłek rachunkowych. 2) Funkcja praktyczna – ułatwia opracowanie bilansu i innych sprawozdań finansowych. 3) Funkcja informacyjna – daje podstawy oceny sytuacji gospodarczej jednostki przed opracowaniem sprawozdań ostatecznych. GŁÓWNE ZASADY ZAPISU KSIĘGOWEGO Staranność Czytelność Trwałość Kompletność (data operacji gospodarczej, treść, kwota, określenie i numer dowodu księgowego) Prawidłowość (właściwa korespondencja kont) Bieżąca ewidencja B łędy ksi ęgowe Błędy księgowe (wyk ład 6) (wykład GŁÓWNE PRZYCZYNY BŁĘDÓW KSIĘGOWYCH Dokonanie księgowania w niewłaściwy sposób (inna kwota, nieodpowiednie konto lub strona konta, naruszenie zasady podwójnego zapisu). Dwukrotne ujęcie tej samej operacji gospodarczej. Pominięcie operacji gospodarczej w księgach rachunkowych. Opóźnienie zapisu księgowego. ZASADY USUWANIA BŁĘDÓW KSIĘGOWYCH Usuwanie błędów księgowych musi następować bez naruszania mocy dowodowej ksiąg rachunkowych. Niedopuszczalne jest wymazywanie, wyskrobywanie, czy wywabianie błędnych zapisów, ponieważ stwarza to domniemanie nierzetelności ksiąg rachunkowych Dwie metody poprawiania błędów księgowych: 1) korekta 2) storno KOREKTA Korektę stosuje się, gdy błąd zostaje ujawniony natychmiast po jego popełnieniu. Wówczas błędną treść lub kwotę przekreśla się poziomą linią czerwoną we wszystkich urządzeniach księgowych, w których błędny zapis wystąpił. Przekreślenie nie może powodować nieczytelności zapisu. Obok przekreślenia należy podać datę oraz podpis lub skrót podpisu osoby upoważnionej do dokonania korekty. Po anulowaniu błędnego zapisu nanosi się właściwą treść lub kwotę. Korekta nie jest dozwolona przy prowadzeniu ksiąg za pomocą komputera. STORNO Storno stosuje się do likwidacji niewłaściwych księgowań ujawnionych w terminach późniejszych. Przez storno rozumie się sposób poprawiania błędów w księgowości polegający na usunięciu przez odpowiedni zapis księgowy mylnego zapisu na końcowe saldo konta albo jednocześnie na obroty i na końcowe saldo konta. Nie dokonuje się przy tym skreśleń. Są dwa rodzaje storna: 1) storno czarne 2) storno czerwone W odniesieniu do danej operacji można posługiwać się wyłącznie jednym rodzajem storna. Nie wolno stosować jednocześnie obu rodzajów storn, czyli storn czarno-czerwonych. STORNO CZARNE Storno czarne występuje w dwóch formach: 1) storna czarnego zupełnego 2) storna czarnego częściowego. Storno czarne zupełne polega na dokonaniu zapisu przeciwstawnego (na przeciwnej stronie konta) w stosunku do zapisu błędnego, którego wpływ zostaje w ten sposób anulowany. Następną czynnością jest poprawne zaksięgowanie operacji. Storno czarne częściowe polega na anulowaniu błędnego zapisu jedynie na koncie, na którym zapis ten wystąpił (przez zapis przeciwstawny, a więc na przeciwnej stronie konta). Dzięki temu możliwe jest zmniejszenie zapisów związanych ze stornowaniem. Storno czarne (zupełne lub częściowe) może być stosowane także wtedy, gdy zaksięgowano operację na właściwych kontach, ale zapisana na nich kwota jest wyższa od rzeczywistej sumy operacji gospodarczej. PRZYKŁAD STORNA CZARNEGO ZUPEŁNEGO Otrzymane materiały za 46 000 zł mylnie zaksięgowano na koncie „Środki trwałe w budowie” Wn 46 000 Rozrachunki z dostawcami Ma 46 000 (1) Wn Środki trwałe w budowie 46 000 Ma 46 000 błędne księg. (2) storno czarne zupełne Wn (3) 46 000 46 000 właściwe księg. Materiały Ma PRZYKŁAD STORNA CZARNEGO CZĘŚCIOWEGO Otrzymane materiały za 46 000 zł mylnie zaksięgowano na koncie „Środki trwałe w budowie” Wn Rozrachunki z dostawcami Ma Wn Środki trwałe w budowie Ma (1) 46 000 46 000 zapis błędny (częściowo) 46 000 Wn (2) 46 000 storno czarne (częściowe) Materiały Ma STORNO CZERWONE Storno czerwone polega na wykorzystaniu zapisu ujemnego. Zapis stornujący jest dokonywany identycznie jak zapis błędny, z tym że przy sumowaniu obrotów konta jest on odejmowany. Dla oznaczenia ujemnego charakteru zapisu wykorzystuje się kolor czerwony. W ten sposób wszystkie kwoty zaksięgowane kolorem czerwonym są traktowane jako ujemne. Zastosowanie storna czerwonego pozwala na zachowaniu w księgach prawidłowej wielkości obrotów kont. Przy stornie czarnym obroty kont są zniekształcone. PRZYKŁAD STORNA CZERWONEGO Zakupiono za gotówkę materiały w cenie 15 000 zł. Mylnie zaksięgowano ją na stronie Ma konta „Rachunki bankowe” Wn Rachunki bankowe Ma 15 000 15 000 Wn Kasa Wn (1) zapis błędny (2) storno czerwone 15 000 15 000 Ma 15 000 (3) właściwe księg. 15 000 Materiały Ma PODZIELNOŚĆ KONT Podzielność konta polega na możliwości takiej jego rekonstrukcji, że zostaje ono zastąpione lub uzupełnione innymi kontami. Na kontach powstałych z podziału konta dokonuje się zapisów na tych samych stronach, co na koncie dzielonym. Są 2 rodzaje podzielności kont: − podzielność pionowa − podzielność pozioma. PODZIELNOŚĆ PIONOWA KONT Podzielność pionowa polega na wyodrębnieniu z treści konta określonych zagadnień należących do zakresu tematycznego konta, lecz wymagających osobnej prezentacji. Są dwa aspekty pionowej podzielności kont: 1) aspekt 1 – polega na liczbowym wyłączeniu z konta bilansowego jakiegoś procesu gospodarczego lub pewnych jego elementów. W rezultacie powstają konta niebilansowe, zwane też śródokresowymi, które służą prezentacji określonych zjawisk gospodarczych w danym okresie sprawozdawczym (np. konto „Koszty wydziałowe” wyodrębnione z konta „Koszty całkowite produkcji”). 2) aspekt 2 – polega na wyodrębnieniu zagadnień o określonej treści ekonomicznej w celu uzyskania pogłębionej charakterystyki danego zjawiska objętego kontem podlegającym podziałowi. W efekcie powstają konta korygujące (pomocnicze), powiązane z kontem dzielonym (podstawowym). Saldo konta korygującego oddziałuje in plus lub in minus na saldo konta podstawowego - np. konto „Odchylenia od cen ewidencyjnych” jako pomocnicze dla konta „Materiały”. PODZIELNOŚĆ POZIOMA KONT Podzielność pozioma polega na wyodrębnieniu szczegółowych elementów wchodzących w skład konta, przy czym zakres tematyczny operacji gospodarczych wpływających na dany czynnik lub zjawisko pozostaje bez zmian. Podział dotyczy zatem struktury. Są dwa aspekty poziomej podzielności kont: 1) aspekt 1 – polega na analitycznej rozbudowie określonego konta syntetycznego. Jest związany z potrzebą uszczegółowienia informacji. Na przykład konto syntetyczne „Materiały” dzieli się na konta analityczne: „Materiały podstawowe”, „Materiały pomocnicze”, „Paliwo”, Opakowania”. 2) aspekt 2 – polega na utworzeniu z jednego konta syntetycznego dwu lub więcej samodzielnych kont syntetycznych, które obejmują równorzędne elementy. Np. zamiast konta „Rozrachunki z pracownikami” można prowadzić dwa konta syntetyczne: „Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń” i „Inne rozrachunki”. ŁĄCZENIE KONT Łączenie kont jest procesem odwrotnym do podzielności kont. Polega na zastosowaniu innych kryteriów lub zasad grupowania określonych operacji gospodarczych na kontach syntetycznych bądź analitycznych. Przedmiot ewidencji nie ulega zmianie. Inny jest jedynie stopień szczegółowości księgowego ujęcia zdarzeń i procesów gospodarczych. Łączenie kont syntetycznych może mieć charakter kombinacji lub konsolidacji. konsolidacji ŁĄCZENIE KONT PRZEZ KOMBINACJĘ W przypadku kombinacji ewentualne wzajemne obroty między obu kontami łączonymi (obroty wewnętrzne) równoważą się. Saldo konta połączonego jest równe sumie sald kont podlegających kombinacji. Np. konto „Rachunki i kredyty bankowe” powstałe z łączenia kont: „Rachunki bankowe” i „Kredyty bankowe”. ŁĄCZENIE KONT PRZEZ KONSOLIDACJĘ Konsolidacja polega na nieuwzględnieniu wewnętrznych (wzajemnych) obrotów kont łączonych, na skutek czego obroty konta skonsolidowanego są mniejsze od sumy obrotów kont łączonych. Saldo konta skonsolidowanego odpowiada jednak sumie sald kont łączonych. Ksi ęgi rachunkowe Księgi (wyk ład 6) (wykład KSIĘGI RACHUNKOWE Księgi rachunkowe, nazywane też księgami handlowymi, obejmują następujące urządzenia księgowe: 1) 2) 3) 4) 5) dziennik księgę główną księgi pomocnicze inwentarz zestawienie obrotów i sald DZIENNIK Dziennik jest przeznaczony do chronologicznego ujmowania zdarzeń gospodarczych według dat ich wystąpienia. Zapisy w dzienniku muszą być kolejno ponumerowane, a sumy zapisów (obroty) liczone w sposób ciągły. KSIĘGA GŁÓWNA Księgę główną tworzą konta syntetyczne zawarte w zakładowym planie kont. Ewidencja na nich odbywa się w porządku systematycznym, z zachowaniem chronologii operacji gospodarczych. Na kontach księgi głównej ujmuje się pod datą otwarcia ksiąg rachunkowych salda początkowe aktywów i pasywów, a następnie dokonuje się za kolejne miesiące zapisów, rejestrowanych uprzednio lub równolegle w dzienniku. KSIĘGI POMOCNICZE Księgi pomocnicze (uzupełniające) składają się z kont analitycznych, na których zapisy są porządkowane w układzie systematycznym w kolejności według dat operacji gospodarczych. Konta ksiąg pomocniczych mogą przybrać postać: a) ksiąg (kartotek, zbiorów danych) wyodrębnionych w ramach księgi głównej b) wyodrębnionego systemu kont, uzgodnionego z zapisami księgi głównej Na kontach ksiąg pomocniczych można w ciągu miesiąca stosować (obok jednostek pieniężnych) jednostki naturalne. INWENTARZ Inwentarz jest wykazem aktywów i pasywów, sporządzonym z uwzględnieniem wyników inwentaryzacji. Opracowują go jednostki, które wcześniej nie prowadziły ksiąg rachunkowych. W jednostkach kontynuujących działalność rolę inwentarza spełnia zestawienie obrotów i sald. ZESTAWIENIE OBROTÓW I SALD Do ksiąg rachunkowych należą zestawienia obrotów i sald: − − kont syntetycznych kont analitycznych. Zestawienie obrotów i sald kont syntetycznych jest nazywane bilansem brutto, bilansem próbnym lub bilansem surowym. Zestawienie obrotów i sald kont syntetycznych należy sporządzać na koniec każdego miesiąca. Zestawienie obrotów i sald kont analitycznych nazywane jest obrotówką. ZASADY PROWADZENIA KSIĄG RACHUNKOWYCH Księgi prowadzić można ręcznie lub maszynowo (przy użyciu komputera). Zapis powinien być trwały i czytelny, bez pozostawiania wolnych miejsc. Zapisy są dokonywane na podstawie prawidłowo i rzetelnie wystawionych oraz sprawdzonych dokumentów. Księgi sporządza się w języku polskim i w polskiej walucie. Należy zapewnić ich rzetelność, bezbłędność i sprawdzalność. Zapisy winny być dokonywane na bieżąco. Księgi prowadzi się w siedzibie jednostki lub poza nią (na zlecenie). OTWARCIE KSIĄG RACHUNKOWYCH Otwarcie ksiąg rachunkowych to naniesienie sald początkowych na konta bilansowe. Otwarcie ksiąg rachunkowych następuje na dzień rozpoczynający rok obrotowy (najczęściej 1 stycznia). Podstawą otwarcia jest bilans zamknięcia na koniec poprzedniego roku. Otwarcia ksiąg rachunkowych dokonuje się także w sytuacji: − − − rozpoczęcia działalności nowo powstałej jednostki, także wskutek podziału lub połączenia zmiany formy prawnej działalności rozpoczęcia likwidacji jednostki lub postępowania upadłościowego. Gdy jednostka nie prowadziła ksiąg rachunkowych otwarcia ksiąg dokonuje się na podstawie inwentaryzacji. ZAMKNIĘCIE KSIĄG RACHUNKOWYCH Zamknięcie ksiąg rachunkowych polega na obliczeniu sald końcowych poszczególnych kont i ich podkreśleniu. Jednostki kontynuujące działalność dokonują zamknięcia ksiąg rachunkowych na koniec roku obrotowego. Zamknięcie ksiąg może także nastąpić na dzień: 1) poprzedzający postawienie w stan likwidacji lub upadłości 2) zakończenia działalności (sprzedaży, zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego) 3) przed dniem zmiany formy prawnej 4) na dzień przejęcia przez inną jednostkę 5) na dzień poprzedzający datę podziału lub połączenia 6) na inny dzień bilansowy. ZASADA CIĄGŁOŚCI BILANSOWEJ Polega na zgodności bilansu zamknięcia z bilansem otwarcia jednostki. Merytoryczna ciągłość bilansowa oznacza stosowanie jednakowych zasad przy sporządzaniu bilansów w kolejnych latach. Formalna ciągłość bilansowa łączy się z przestrzeganiem identycznego sposobu grupowania i prezentacji danych liczbowych. Organizacja rachunkowo ści rachunkowości (wyk ład 7) (wykład ORGANIZACJA RACHUNKOWOŚCI Organizacja rachunkowości stanowi zespół sposobów powiązania ze sobą różnych części i środków w celu zapewnienia prawidłowego działania systemu rachunkowości i prawidłowej realizacji jego zadań. WARUNKI KONIECZNE WŁAŚCIWEJ ORGANIZACJI RACHUNKOWOŚCI Znajomość przepisów o rachunkowości Znajomość przepisów podatkowych Znajomość zasad organizacji i funkcjonowania danej jednostki Znajomość charakteru informacji niezbędnej do kierowania poszczególnymi komórkami organizacyjnymi jednostki Znajomość form i technik księgowości Znajomość zasad pracy komórki księgowości SKŁADOWE ORGANIZACJI RACHUNKOWOŚCI 1) Organizacja dokumentacji księgowej (wystawianie, wypełnianie, kontrola, obieg i przechowywanie dokumentów) 2) Zakładowy plan kont 3) Dobór formy księgowości (tabelaryczna, rejestrowa, mieszana) 4) Podział pracy w komórce rachunkowości 5) Technika prowadzenia rachunkowości 6) Organizacja inwentaryzacji 7) Wewnętrzna kontrola finansowo-księgowa ZASADA EKONOMIKI ORGANIZACJI RACHUNKOWOŚCI Organizacja rachunkowości powinna zapewnić szybkie, sprawne i prawidłowe osiąganie celów stawianych systemowi rachunkowości przy możliwie najmniejszym nakładzie sił i środków. PLANY KONT Plan kont określa ogólne zasady prowadzenia rachunkowości w jednostce. W praktyce funkcjonują różne rodzaje planów kont: 1) jednolity (ogólny) plan kont - obligatoryjny wzór, który funkcjonuje w niektórych państwach 2) typowy plan kont - bywa opracowywany dla poszczególnych działów gospodarki narodowej 3) branżowy plan kont - plan kont dla jednostek z danej branży 4) zakładowy plan kont - plan kont konkretnej jednostki WZORCOWY PLAN KONT W Polsce brak obligatoryjnego wzoru planu kont. Jednostki muszą wprowadzać własne, tzw. zakładowe plany kont. Wzorcowy plan kont został opracowany przez Departament Rachunkowości Ministerstwa Finansów, a jest wydawany przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. Wzorcowy plan kont zawiera wykaz kont syntetycznych oznaczonych symbolami dwucyfrowymi i ogólne zasady ich funkcjonowania oraz określa podstawowe wymagania w zakresie ewidencji analitycznej. Jest nie obligatoryjny. ZAKŁADOWY PLAN KONT Zakładowy plan kont jest szczegółową instrukcją ustalającą zasady organizacji i prowadzenia rachunkowości w określonej jednostce. Zakładowy plan kont powinien zawierać wykaz kont księgi głównej (ewidencji syntetycznej) i przyjęte zasady księgowania na nich operacji gospodarczych, zasady wyceny aktywów i pasywów oraz zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych (ewidencji analitycznej) i ich powiązania z kontami księgi głównej. Zakładowy plan kont ustala i aktualizuje kierownik jednostki. PLAN KONT (1) Zespół 0 - „Aktywa trwałe” 010 „Środki trwałe” 020 „Wartości niematerialne i prawne” 030 „Długoterminowe aktywa finansowe” 071 „Odpisy umorzeniowe środków trwałych” 072 „Odpisy umorzeniowe wartości niematerialnych i prawnych 080 „Środki trwałe w budowie” PLAN KONT (2) Zespół 1 – „Środki pieniężne i rachunki bankowe oraz inne krótkoterminowe aktywa finansowe” 100 „Kasa” 131 „Rachunki bankowe” 134 „Kredyty bankowe” 140 „Krótkoterminowe aktywa finansowe” 145 „Inne środki pieniężne” PLAN KONT (3) Zespół 2 – „Rozrachunki i roszczenia” 200 „Rozrachunki z odbiorcami” 210 „Rozrachunki z dostawcami” 221 „Rozrachunki z tytułu VAT” 222 „Rozrachunki z ZUS” 223 „Inne rozrachunki publicznoprawne” 231 „Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń” 234 „Inne rozrachunki z pracownikami” 240 „Pozostałe rozrachunki” 280 „Odpisy aktualizujące rozrachunki” PLAN KONT (4) Zespół 3 – „Materiały i surowce” 300 „Rozliczenie zakupu” 311 „Materiały” 330 „Towary” 341 „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów” 343 „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów” PLAN KONT (5) Zespół 4 – „Koszty według rodzajów i ich rozliczenie” 400 „Amortyzacja” 401 „Zużycie materiałów i energii” 402 „Usługi obce” 403 „Podatki i opłaty” 404 „Wynagrodzenia” 405 „Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia” 409 „Pozostałe koszty rodzajowe” 490 „Rozliczenie kosztów rodzajowych” PLAN KONT (6) Zespół 5 – „Koszty według typów działalności i ich rozliczenie” 500 „Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej” 520 „Koszty działalności podstawowej - handlowej” 527 „Koszty sprzedaży produktów” 530 „Koszty działalności pomocniczej” 550 „Koszty zarządu” 580 „Rozliczenie kosztów działalności” PLAN KONT (7) Zespół 6 – „Produkty i rozliczenia międzyokresowe” 600 „Produkty gotowe” 620 „Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów” 640 „Rozliczenia międzyokresowe kosztów” 650 „Pozostałe rozliczenia międzyokresowe” PLAN KONT (8) Zespół 7 – „Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem” 700 „Sprzedaż produktów” 701 „Koszt sprzedanych produktów” 730 „Sprzedaż towarów” 731 „Wartość sprzedanych towarów w cenach nabycia (zakupu)” 740 „Sprzedaż materiałów” 741 „Wartość sprzedanych materiałów w cenach nabycia (zakupu)” 750 „Przychody finansowe” 760 „Pozostałe przychody operacyjne” 761 „Pozostałe koszty operacyjne” 770 „Zyski nadzwyczajne” 771 „Straty nadzwyczajne” 790 „Obroty wewnętrzne” 791 „Koszt obrotów wewnętrznych” PLAN KONT (9) Zespół 8 – „Kapitały (fundusze) własne, fundusze specjalne, rezerwy i wynik finansowy” 800 „Kapitał (fundusz) podstawowy” 810 „Pozostałe kapitały (fundusze)” 820 „Rozliczenie wyniku finansowego” 830 „Rezerwy” 840 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” 850 „Fundusze specjalne” 860 „Wynik finansowy” 870 „Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego” FORMY (TECHNIKI) KSIĘGOWOŚCI Przez formę (technikę) księgowości rozumie się sposób prowadzenia ogółu urządzeń księgowych; pojęcie to określa zarówno zewnętrzną postać urządzeń księgowych, jak i wzajemne powiązania pomiędzy nimi. Typowe formy księgowości: 1) formy tradycyjne - ręczne: − tabelaryczna − przebitkowa − rejestrowa 2) forma komputerowa. FORMA TABELARYCZNA Polega na prowadzeniu dużej księgi, tzw. dziennika – głównej, oraz zestawu ksiąg pomocniczych. Dziennik – główna łączy w sobie dziennik oraz zbiór kont syntetycznych. Poszczególne operacje zapisuje się 3 razy: w rubrykach dziennika chronologicznie, a potem na stronie Wn i stronie Ma odpowiednich kont. Pod koniec okresu sumuje się obroty pierwszej części dziennika – głównej (dziennik) a potem obroty kont. Obroty kont syntetycznych po uzgodnieniu z sumą dziennika wpisuje się do zestawienia obrotów i sald, gdzie ustala się też salda końcowe. Zapisy w dzienniku – głównej są powtarzane w księgach pomocniczych. ZALETY I WADY FORMY TABELARYCZNEJ Zalety: ¾ przejrzystość i łatwość zapisów ¾ łatwość uzgadniania zapisów w syntetyce i analityce ¾ możliwość łatwego znalezienia błędów Wady: ¾ ograniczona liczba kont syntetycznych dziennika - głównej ¾ ograniczona możliwość podziału pracy przy prowadzeniu dziennika - głównej (1 osoba) FORMA PRZEBITKOWA Istotą jest stosowanie zapisów na luźnych kontach (kartach) poprzez kalkę. Forma przebitkowa obejmuje: 1) formularze kont stanowiące luźne karty 2) formularze luźnych kart dziennika, w których układ rubryk jest identyczny jak układ rubryk kart kontowych 3) urządzenie zwane kontownicą ułatwiające dokonywanie zapisów przez kalkę 4) kalkę przebitkową 5) zbiór kart kont syntetycznych znajdujący się w kartotece syntetyki 6) zbiór kart kont analitycznych znajdujący się w kartotece analityki. ZALETY I WADY FORMY PRZEBITKOWEJ Zalety: ¾ ¾ ¾ ¾ duże możliwości podziału pracy możliwość stosowania nieograniczonej liczby kont mniejsze ryzyko błędów mniejsza pracochłonność prowadzenia ewidencji Wady: ¾ problem z zachowaniem porządku w kartotekach kont ¾ konieczność stałego wyjmowania kart kont z kartotek i chowania ich z powrotem. FORMA REJESTROWA Istotą jest ewidencjonowanie dokumentów księgowych w rejestrach (np. rejestr kasy, rejestr bankowy, rejestr zakupów, rejestr sprzedaży itp.). Rejestr jest tabelą, w której wpisuje się operacje w układzie chronologicznym i według systematyki kont. Rejestry prowadzi się dla miesięcy. Pod koniec miesiąca dokonuje się zamknięcia rejestrów (uprzednio oblicza się sumy zapisów). Na podstawie rejestrów wystawia się miesięczne polecenie księgowania i dokonuje zapisów na kontach syntetycznych. Analitykę prowadzi się niezależnie od rejestrów na podstawie dokumentów źródłowych. ZALETY I WADY FORMY REJESTROWEJ Zalety: ¾ bieżące księgowanie według zagadnień ¾ duże możliwości podziału pracy ¾ mniejsza pracochłonność ewidencji (kwoty zbiorcze rejestrów) Wady: ¾ skomplikowany i niedogodny układ rejestrów. PRZESŁANKI FORMY KOMPUTEROWEJ 1) stały wzrost liczby dokumentów źródłowych 2) potrzeba przechowywania coraz większych zbiorów danych 3) dążenie do przyspieszenia prac ewidencyjnych i obliczeniowych 4) potrzeba uzyskiwania rozmaitych przekrojów ewidencyjnych 5) dążenie do minimalizacji zatrudnienia w księgowości 6) dążenie do udostępniania danych księgowych szeregu decydentom i osobom nadzorującym procesy. RODZAJE KOMPUTEROWYCH SYSTEMÓW RACHUNKOWOŚCI 1) Systemy standardowe – gotowe, zakupione w firmie informatycznej. Zalety: mniejszy koszt, szybsze wdrożenie. Wady: nie w pełni zaspokajają potrzeby i oczekiwania decydentów. 2) Systemy „szyte na miarę” – tworzone na zamówienie klienta. Zalety: bardziej spełniają wymagania użytkownika. Wady: dużo droższe, czas wdrożenia długi. Rachunek zysk ów i strat zysków (wyk ład 8) (wykład PRZYCHODY Według ustawy o rachunkowości – przychody to uprawdopodobnione korzyści ekonomiczne powstałe w okresie sprawozdawczym mające wiarygodnie określoną wartość. Występują one w formie zwiększenia wartości aktywów albo zmniejszenia zobowiązań i powodują wzrost kapitału własnego lub spadek jego niedoboru inaczej niż wskutek wniesienia środków przez właścicieli lub udziałowców. KOSZTY Według ustawy o rachunkowości - koszty to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, których wartość można wiarygodnie określić. Występują one w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które spowodują zmniejszenie kapitału własnego albo zwiększenie jego niedoboru inaczej niż przez wycofanie środków przez właścicieli lub udziałowców. Warunkiem zaliczenia określonego elementu do kosztów jest celowość jego zużycia, czyli wystąpienie efektu w postaci wyrobu (usługi). Typowe składniki kosztów działalności eksploatacyjnej ze względu na rodzaj: − − − − − − − zużycie materiałów i energii usługi obce podatki i opłaty wynagrodzenia świadczenia na rzecz pracowników amortyzacja pozostałe koszty rodzajowe POJĘCIA CZĘSTO MYLONE (KOSZT, NAKŁAD, WYDATEK) Koszty wyrażają w wielkościach pieniężnych zużycie rzeczowych składników majątku, wynagrodzenie za pracę i nakłady pieniężne występujące w pewnym okresie w związku z działalnością prowadzoną przez jednostkę. Nakłady to kwoty nie rozliczone według zakresów działalności przedsiębiorstwa. Mogą być określone wartościowo i ilościowo oraz dotyczyć kilku okresów. Wydatek wyraża rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego w związku z zapłatą za określone dobra, usługi oraz z wywiązywaniem się z różnych zobowiązań. Ponoszony w danym okresie wydatek może dotyczyć zarówno tego okresu, jak i innych okresów. Wydatki są stopniowo (ratalnie) zaliczane do kosztów odpowiedniego okresu sprawozdawczego DWA UKŁADY RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT Układ sprawozdawczy (dwustronny) Układ drabinkowy (jednostronny) WARIANT PORÓWNAWCZY RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT (układ dwustronny) Koszty i straty nadzwyczajne Przychody i zyski nadzwyczajne A. Koszty działalności operacyjnej A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi B. Zysk ze sprzedaży B. Strata na sprzedaży C. Pozostałe koszty operacyjne C. Pozostałe przychody operacyjne D. Zysk z działalności operacyjnej D. Strata z działalności operacyjnej E. Koszty finansowe E. Przychody finansowe F. F. Zysk brutto na działalności gospodarczej Strata brutto na działalności gospodarczej G. Straty nadzwyczajne G. Zyski nadzwyczajne H. Zysk brutto H. Strata brutto I. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego J. Zysk netto I. Strata netto DWA WARIANTY RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT O wariancie rachunku zysków i strat decyduje sposób ujęcia kosztów wytworzenia produktów. W zależności od niego są 2 warianty rachunku zysków i strat: a) wariant porównawczy b) wariant kalkulacyjny WARIANT PORÓWNAWCZY RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT W wariancie porównawczym koszty grupuje się w układzie rodzajowym z uwzględnieniem zmiany stanu produktów, przy czym zmiana ta jest wykazana w grupie „Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi”, a nie w grupie „Koszty działalności operacyjnej”. W związku z powyższym zwiększenie stanu produktów następuje ze znakiem ( + ), a zmniejszenie ze znakiem ( - ). Ponadto w wariancie tym po stronie przychodów wykazuje się koszty wytworzenia świadczeń na własne potrzeby jednostki, jak np. kwoty inwestycji lub koszty rozwoju. STRUKTURA RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT W WARIANCIE PORÓWNAWCZYM (układ drabinkowy) A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów Koszty działalności operacyjnej Zysk (strata) ze sprzedaży (A - B) Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne Zysk (strata) z działalności operacyjnej (C + D - E) Przychody finansowe Koszty finansowe Zysk (strata) z działalności gospodarczej (F + G - H) Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (J.I - J.II) I. Zyski nadzwyczajne II. Straty nadzwyczajne K. L. M. N. Zysk (strata) brutto (I ± J) Podatek dochodowy Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty) Zysk (strata) netto (K - L- M) PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY Przychody netto ze sprzedaży produktów Zmiana stanu produktów ) zwiększenie – wartość dodatnia ) zmniejszenie – wartość ujemna Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (1) Amortyzacja – planowe odpisy amortyzacyjne od środków trwałych oraz od wartości niematerialnych i prawnych, a także jednorazowe odpisy amortyzacyjne Zużycie materiałów i surowców – w tym: − − − − − materiały i surowce (do produkcji, robót naprawczych, budowlanych, remontowych i in., materiały biurowe) paliwa i energia woda zimna i ciepła opakowania zakupione książki, gazety, czasopisma, akty prawne KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (2) Usługi obce – w tym: − − − − − − − − − − − − − − − − usługi telekomunikacyjne, pocztowe, kurierskie usługi informatyczne, internetowe konsultingowe, doradcze alarmowe, ochraniarskie dozoru mienia marketingowe, handlowe bankowe najmu, dzierżawy, leasingu transportowe, spedycyjne składowania (magazynowania) remontowe, budowlane, montażowe, techniczne obróbki obcej i sprzętowe poligraficzne mechaniki samochodowej prawne inne KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (3) Podatki i opłaty – w tym: − − − − − − − − − − − − − − nieodliczony, niezwrotny VAT podatek akcyzowy podatek od nieruchomości podatek od środków transportowych podatek od czynności cywilnoprawnych podatki lokalne opłaty skarbowe opłaty administracyjne opłaty na rzecz PFRON cła i opłaty celne opłaty notarialne i sądowe opłaty za wieczyste użytkowanie gruntu opłaty manipulacyjne opłaty niesankcyjne ochrony środowiska KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (4) Wynagrodzenia – w tym: − − − − − − − − − płace podstawowe płace akordowe lub zadaniowe dodatki (funkcyjne, za pracę w godzinach nadliczbowych, za pracę w warunkach szkodliwych, uciążliwych) inne dodatki i prowizje premie i nagrody odprawy i odszkodowania ekwiwalenty płacowe wynagrodzenie za czas choroby, urlopu wynagrodzenia za prace zlecone, za dzieła, honoraria autorskie, tantiemy Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – w tym: − − − − − − − − wydatki na szkolenie i dokształcanie pracowników wydatki na BHP dopłaty do biletów, kwater i wyżywienia wydatki związane z ochroną zdrowia odpisy na ZFŚS składki do ZUS składki na FP składki na FGŚP KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (5) Pozostałe koszty rodzajowe – w tym: − − − − − − − − − koszty ubezpieczeń rzeczowych i osobowych koszty podróży służbowych koszty reprezentacji i reklamy zwroty kosztów używania samochodów prywatnych pracowników do celów służbowych odszkodowania powypadkowe odprawy pośmiertne wypłacone stypendia składki na rzecz organizacji ekwiwalenty dla pracowników za używanie własnych narzędzi Wartość sprzedanych towarów i materiałów – według cen nabycia, skupu POZOSTAŁE PRZYCHODY OPERACYJNE Przychody z tytułu: − − − − − − − − sprzedaży i likwidacji środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych oraz środków trwałych w budowie wydzierżawiania lub wynajmowania środków trwałych (jeżeli nie jest to działalność podstawowa) odpisania przedawnionych i umorzonych zobowiązań odpisania uprzednio utworzonej rezerwy na przyszłe zobowiązania wobec ustania przyczyn ich powstania otrzymania darowizn, dotacji, subwencji, nieodpłatnie przekazanych składników majątkowych otrzymania odszkodowań, kar umownych odpisania ujemnej wartości firmy otrzymania wszelkiego rodzaju dopłat POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE Koszty z tytułu: − − − − − − − − − − − − wartości ewidencyjnej netto sprzedanych lub zlikwidowanych środków trwałych wartości ewidencyjnej netto sprzedanych wartości niematerialnych i prawnych wartości ewidencyjnej aktywów trwałych wniesionych do spółek jako aport odszkodowań, kar i grzywien odpisu aktualizującego wartość należności od dłużników odpisania całości lub części wierzytelności w wyniku postępowania upadłościowego, układowego i naprawczego rezerw na pewne lub prawdopodobne straty z operacji gospodarczych w toku nieplanowych odpisów amortyzacyjnych odpisania kosztów zaniechanej lub nie podjętej produkcji odpisania przedawnionych, umorzonych lub nieściągalnych należności odpisów z aktualizacji wyceny zapasów rzeczowych składników aktywów obrotowych darowizny lub nieodpłatnego przekazania rzeczowych składników aktywów PRZYCHODY FINANSOWE Przychody z operacji finansowych, takich jak: − − − − − − − − sprzedaż aktywów finansowych (udziałów, akcji, obligacji) dywidendy z tytułu udziałów i akcji w spółkach odsetki od lokat pieniężnych w bankach i oprocentowania rachunków bankowych odsetki od udzielonych pożyczek odsetki od obligacji i dłużnych papierów wartościowych odsetki za zwłokę w zapłacie należności dodatnie różnice kursowe otrzymane prowizje od operacji finansowych KOSZTY FINANSOWE Koszty operacji finansowych, takich jak: − − − − − − − − − − wartość kosztowa sprzedanych aktywów finansowych (udziałów, akcji, obligacji) wartość ewidencyjna aktywów finansowych wniesionych do spółek jako aport odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek odsetki i opłaty dodatkowe wynikające z umów leasingu finansowego odsetki za zwłokę w zapłacie zobowiązań odpisy z tytułu aktualizacji wyceny aktywów finansowych rezerwy utworzone na ryzyko finansowe dyskonto przy sprzedaży obcych weksli, czeków i innych papierów wartościowych ujemne różnice kursowe zapłacone prowizje od operacji bankowych i finansowych ZYSKI NADZWYCZAJNE Dodatnie skutki finansowe zdarzeń nadzwyczajnych, losowych, trudnych do przewidzenia, występujących poza działalnością operacyjną, nie związanych z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności: − − − − przyznanie lub otrzymanie odszkodowania od ubezpieczycieli przychody netto ze sprzedaży spółki lub jej zorganizowanych części przychody z umorzenia zobowiązań w wyniku uprawomocnienia się postanowień postępowania ugodowego, układowego lub naprawczego równowartość odzyskanych składników rzeczowych aktywów po likwidacji skutków zdarzeń losowych (pożaru, powodzi, wichury itp.) STRATY NADZWYCZAJNE Ujemne skutki finansowe zdarzeń nadzwyczajnych, losowych, trudnych do przewidzenia, występujących poza działalnością operacyjną, nie związanych z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności: − − − szkody spowodowane zdarzeniami losowymi (pożarem, burzą, wichurą, powodzią itp.) ujemne dla firmy skutki postępowań upadłościowych, układowych, naprawczych wartość netto aktywów spisanych ze stanu w związku ze sprzedażą spółki lub jej zorganizowanej części WARIANT KALKULACYJNY RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT W wariancie kalkulacyjnym ustala się koszt wytworzenia sprzedanych produktów oraz wyodrębnia się koszty sprzedaży i ogólnego zarządu. Dalszymi pozycjami rachunku zysków i strat są pozostałe koszty oraz pozostałe przychody operacyjne, które są elementami wyniku działalności operacyjnej i zawierają m.in. skutki ryzyka dotyczącego realizacji tej działalności. Jednocześnie zakres strat i zysków nadzwyczajnych obejmuje wyłącznie skutki finansowe zdarzeń niepowtarzalnych, nie wynikające ze zwykłej działalności. STRUKTURA RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT W WARIANCIE KALKULACYJNYM (układ drabinkowy) A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. K. L. M. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A - B) Koszty sprzedaży Koszty ogólnego zarządu Zysk (strata) ze sprzedaży (C - D - E) Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F + G - H) Przychody finansowe Koszty finansowe Zysk (strata) z działalności gospodarczej (I + J - K) Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (M.I - M.II) I. Zyski nadzwyczajne II. Straty nadzwyczajne N. O. P. Q. Zysk (strata) brutto (L ± M) Podatek dochodowy Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty) Zysk (strata) netto (N - O - P) KONTA WYNIKOWE Konta wynikowe to konta, na których ewidencjonuje się operacje wynikowe, tj. operacje dotyczące: − − − − przychodów kosztów zysków strat OGÓLNE ZASADY FUNKCJONOWANIA KONT WYNIKOWYCH Do ewidencji operacji wynikowych służą konta wynikowe (niebilansowe). Reguły funkcjonowania kont wynikowych są inne niż kont bilansowych. Należy głównie odróżnić bieżące księgowania operacji wynikowych od księgowań okresowych, związanych z ustaleniem wyniku finansowego na koniec okresu. Bieżąca ewidencja operacji wynikowych jest prowadzona na kontach kosztów i przychodów oraz strat i zysków nadzwyczajnych. ZASADY FUNKCJONOWANIA KONT KOSZTÓW I STRAT NADZWYCZAJNYCH Zwiększenie stanu na kontach kosztów według rodzajów, pozostałych kosztów operacyjnych, kosztów finansowych oraz strat nadzwyczajnych księguje się na stronie Winien. Strona Ma w/w kont służy do okresowych przeniesień zbiorczych kwot w celu ustalenia wyniku finansowego. ZASADY FUNKCJONOWANIA KONT KOSZTÓW I STRAT NADZWYCZAJNYCH Wn Różne konta Ma Wn Koszty wg rodz. Ma Wn Pozost. koszty operacyjne Ma Wn Koszty fin. Ma Wn Straty nadzwycz. Ma Wn Wynik fin. Ma ZASADY FUNKCJONOWANIA KONT PRZYCHODÓW I ZYSKÓW NADZWYCZAJNYCH Zwiększenie stanu na kontach przychodów oraz zysków nadzwyczajnych następuje na stronie Ma. Strona Winien w/w kont służy do okresowych przeniesień zbiorczych kwot w celu ustalenia wyniku finansowego. ZASADY FUNKCJONOWANIA KONT PRZYCHODÓW I ZYSKÓW NADZWYCZAJNYCH Wn Wynik fin. Ma Wn Sprzedaż prod. Ma Wn Sprzedaż mat. i tow. Ma Wn Pozost. przych. op. Ma Wn Przych. fin. Ma Wn Zyski nadzw. Ma Wn Różne konta Ma SALDA KOŃCOWE KONTA WYNIK FINANSOWY Na koniec roku na koncie „Wynik finansowy” dokonuje się zapisów umożliwiających ustalenie wyniku finansowego. Na stronie Winien ujmuje się koszty i straty nadzwyczajne. Na stronie Ma ujmuje się przychody i zyski nadzwyczajne. Debetowe saldo końcowe konta „Wynik finansowy” występuje w jednostkach deficytowych, których działalność spowodowała stratę. Kredytowe saldo końcowe konta „Wynik finansowy” oznacza zysk i świadczy o rentownej działalności gospodarczej. ZASADY USTALANIA WYNIKU FINANSOWEGO (1) Wn Koszty wg rodz. Ma Wn Pozost. k. op. Wn Wn Wynik fin. Wn Sprzedaż prod. Ma Ma Wn Koszty prod. Ma Koszty fin. Ma Wn Rozlicz. k. rodz. Ma Straty nadzw. Ma Wn Poz. p. op. Ma Wn Przych. fin. Ma Wn Zyski nadzw. Ma Wn Ma ZASADY USTALANIA WYNIKU FINANSOWEGO (2) Wn Koszty dz. oper. Ma Wn Pozost. k. op. Wn Wynik fin. Wn Sprzedaż prod. Ma Ma Wn Sprzedaż tow. Ma Koszty fin. Ma Wn Sprzedaż mat. Ma Wn Straty nadzw. Ma Wn Poz. p. op. Ma Wn Podatek doch. Ma Wn Przych. fin. Ma Wn Zyski nadzw. Ma Wn Sk. Sk. Zysk netto Ma Sk. Sk. Strata netto ZADANIE W firmie X., zajmującej się od trzech lat produkcją i handlem, stan składników majątkowych oraz źródeł ich finansowania przedstawia się na początek okresu następująco: środki trwałe 3000, środki trwałe w budowie 1000, lokaty długoterminowe 500, towary 200, wyroby gotowe 150, gotówka w kasie 70, środki pieniężne w banku 800, rozrachunki: należności krótkoterminowe 60, zobowiązania krótkoterminowe 80. Towary wycenione są w cenie nabycia, a wyroby gotowe w koszcie wytworzenia. W okresie sprawozdawczym miały miejsce następujące operacje gospodarcze: 1. Pobrano gotówkę z banku do kasy: 2. Sprzedano odbiorcy towary, rozrachunek nastąpi w terminie 20-dniowym: a) wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia: b) wartość sprzedanych towarów w cenie sprzedaży: 3. Spisano w ciężar kosztów środek w budowie bez efektu gospodarczego: 4. Odbiorca wpłacił należność gotówką: 5. Spłacono zobowiązanie wobec dostawcy przelewem bankowym: 6. Zaciągnięto kredyt bankowy: 7. Wypłacono z kasy wynagrodzenia pracownikom: 8. Sprzedano wyroby gotowe (z odroczonym terminem płatności): a) Koszt wytworzenia wyrobów: b) Przychód ze sprzedaży: 9. Opłacono gotówką koszty biurowe firmy: 10. Otrzymano gotówką prowizję za pośrednictwo w transakcji handlowej (usługa): 11. Przeksięgowano salda kont procesowych na konto „Wynik finansowy” 100 70 130 40 20 30 300 20 100 170 10 10 Dyspozycje: 1. Sporządzić bilans początkowy firmy, ustalając wysokość kapitału udziałowego. 2. Zaksięgować operacje gospodarcze ujmując koszty na jednym zbiorczym koncie („Koszty razem”), przychody na kontach: „Sprzedaż towarów”, „Sprzedaż wyrobów”, „Sprzedaż usług”, a koszty ich uzyskania na kontach „Wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia” i „Koszt wytworzenia wyrobów gotowych”. 3. Ustalić obroty i salda kont oraz sporządzić zestawienie obrotów i sald. 4. Sporządzić bilans końcowy i rachunek zysków i strat. Sprawozdawczo ść finansowa Sprawozdawczość (wyk ład 9) (wykład SPRAWOZDAWCZOŚĆ JEDNOSTKI GOSPODARCZEJ Sprawozdawczość obejmuje zestawienia liczbowe, sporządzane jednorazowo lub okresowo dla celów statystycznych i kontroli działalności, przekazywane głównie na zewnątrz w formie wypełnionych formularzy sprawozdawczych, meldunków, raportów. Do sprawozdawczości zalicza się ogół zestawień liczbowych, opracowanych na podstawie ewidencji księgowej i rachunku kosztów, które charakteryzują działalność rzeczową i finansową jednostki gospodarczej. Sprawozdawczość jednostki obejmuje: a) sprawozdawczość rzeczową - źródłem informacji jest tzw. rachunek operatywny i statystyka b) sprawozdawczość finansową - źródłem informacji jest księgowość i kalkulacja W znaczeniu potocznym przez sprawozdawczość finansową rozumie się zbiór sprawozdań finansowych sporządzanych przez jednostkę według określonych wzorów w określonym terminie. RODZAJE SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH ze względu na częstotliwość sporządzania: − operatywne (dzienne, dobowe, dekadowe) − okresowe: miesięczne, kwartalne, półroczne, roczne ze względu na stopień ogólności: − syntetyczne (podstawowe) − analityczne (uzupełniające) ze względu na rodzaj odbiorcy: − wewnętrzne - na potrzeby własne − zewnętrzne - dla podmiotów zewnętrznych ze względu na częstotliwość opracowania: − stałe (okresowe) − sporadyczne ze względu na liczbę jednostek, których dotyczy sprawozdanie: − jednostkowe − zbiorcze - skonsolidowane ze względu na obowiązek sporządzania: − obligatoryjne − fakultatywne JEDNOLITOŚĆ SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH W GOSPODARCE W celu zapewnienia jednolitości sprawozdawczości finansowej w kraju GUS wydaje na wniosek ministra finansów instrukcje i wzory sprawozdań dla przedsiębiorstw i instytucji. WYMOGI MERYTORYCZNE STAWIANE SPRAWOZDAWCZOŚCI FINANSOWEJ 1) Rzetelność (prawdziwość) 2) Sprawdzalność – możliwość konfrontacji ze źródłami 3) Przejrzystość (czytelność) 4) Jednolitość – stosowanie takich samych formularzy w różnych okresach 5) Terminowość (aktualność) 6) Ciągłość – zgodność informacji z końca poprzedniego okresu z informacją na początek następnego okresu 7) Kompletność WYMOGI FORMALNE STAWIANE SPRAWOZDANIOM FINANSOWYM 1) Pełna nazwa i adres jednostki w nagłówku sprawozdania 2) Określenie momentu – daty lub (okresu), którego dotyczy sprawozdanie 3) Załączenie tablic statystycznych zawierających zestawienia liczbowe związane z określonym zagadnieniem 4) Podanie daty sporządzenia sprawozdania 5) Podpisanie sprawozdań przez osoby odpowiedzialne za przygotowanie KRYTERIA KONTROLI SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH Kontrola formalna – czy kompletne i czy zgodne z przepisami? Kontrola rachunkowa – czy nie zawiera pomyłek rachunkowych? Kontrola merytoryczna – czy zgodne z księgami rachunkowymi? ZAWARTOŚĆ ROCZNEGO SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO Jednostki, których sprawozdania finansowe podlegają corocznemu badaniu sporządzają: − − − − − bilans rachunek zysków i strat zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym rachunek przepływów pieniężnych informację dodatkową - wprowadzenie, informacje dodatkowe i objaśnienia Jednostki pozostałe sporządzają: − − − bilans rachunek zysków i strat informację dodatkową - wprowadzenie, informacje dodatkowe i objaśnienia Do rocznego sprawozdania finansowego dołącza się sprawozdanie z działalności jednostki. BILANS Bilans jednostki gospodarczej stanowi syntetyczne, dwustronne lub dwuczęściowe, wartościowe zestawienie wszystkich aktywów i pasywów jednostki, sporządzone na określony dzień i w określonej formie. Dwustronność ujęcia majątku w bilansie: − − przekrój rzeczowy – w aktywach majątek zgrupowany jest według formy jego występowania i funkcji, jaką pełni przekrój finansowy – w pasywach przedstawia się wartość majątku według źródeł jego finansowania. Aktywa są ujęte w bilansie w kolejności wynikającej z możliwości ich upłynnienia (od najtrudniejszych do upłynnienia, do krótkoterminowych środków pieniężnych). Pasywa są ujęte w bilansie według rosnącego stopnia wymagalności, tj. od kapitałów (funduszy) własnych, do zobowiązań i rezerw. FORMATY BILANSU Bilans w formie rozwiniętej (podanej w ustawie o rachunkowości) przygotowują jednostki większe, prowadzące działalność na szeroką skalę. Jednostki małe, działające na niewielką skalę mogą sporządzać bilans uproszczony- podając w nim tylko dane dotyczące pozycji oznaczonych dużymi literami i cyframi rzymskimi. Bilans uproszczony mogą przygotowywać jednostki spełniające równocześnie dwa z następujących warunków: − − − liczba zatrudnionych - do 50 osób łączna suma aktywów na koniec roku obrotowego mniejsza od 2 mln EURO przychód netto ze sprzedaży towarów, produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy niższy niż 4 mln EURO W Polsce obowiązuje jednolity wzór układu bilansu dla jednostek gospodarczych (poza bankami i ubezpieczycielami). RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT Rachunek zysków i strat to sprawozdanie rozwijające wynik bilansowy, wskazujące na jego strukturę i źródła powstania. W rachunku zysków i strat ujmuje się oddzielnie: − − − − − − przychody i koszty dotyczące sprzedaży produktów i towarów pozostałe przychody i koszty operacyjne przychody i koszty finansowe zyski i straty nadzwyczajne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego wynik finansowy Rachunek zysków i strat może być prezentowany według wariantu porównawczego lub kalkulacyjnego w układzie dwustronnym (sprawozdawczym) lub jednostronnym (drabinkowym). ZESTAWIENIE ZMIAN W KAPITALE (FUNDUSZU) WŁASNYM Jest sporządzane w celu ustalenia zmian w kapitale (funduszu) własnym i dostarczenia informacji na temat zmian poszczególnych składników kapitału (funduszu) własnego za bieżący i poprzedni rok obrotowy. Sprawozdanie to obejmuje: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) Kapitał (fundusz) podstawowy na początek okresu, po korektach Należne wpłaty na kapitał podstawowy na początek i koniec okresu Udziały (akcje) własne na początek okresu Kapitał (fundusz) zapasowy na początek okresu i jego zmiany Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny na początek i koniec okresu Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe na początek i koniec okresu Korekty zysku z lat ubiegłych na początek i koniec okresu Wynik netto ujmujący zysk netto, stratę, jak również odpisy z zysku RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH Jest sprawozdaniem dynamicznym. Ujmuje wszystkie wpływy i rozchody środków pieniężnych jednostki, z wyłączeniem operacji związanych z zakupem lub sprzedażą środków pieniężnych. Ukazuje dane z roku obrotowego i roku poprzedniego. Sprawozdanie to daje podstawy do oceny możliwości jednostki w zakresie generowania gotówki i jej ekwiwalentów. Są dwie metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych: a) metoda bezpośrednia - polega na wykazaniu przychodów i kosztów ujętych w rachunku zysków i strat oraz zmian w ciągu całego okresu stanu zapasów oraz należności i zobowiązań z tytułu działalności operacyjnej b) metoda pośrednia - za punkt wyjścia przyjmuje się zysk operacyjny, korygowany potem o pozycje nie powodujące przepływów pieniężnych lub zmian w ich ekwiwalentach Wyboru metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych dokonuje kierownictwo jednostki. RODZAJE PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH W rachunku przepływów pieniężnych ukazuje się przepływy pieniężne z: 1) działalności operacyjnej - podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności jednostki nie zaliczone do działalności inwestycyjnej i finansowej 2) działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) - nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz wszystkie pieniężne koszty i korzyści z tym związane 3) działalności finansowej - pozyskiwanie lub utrata źródeł finansowania (zmiany w rozmiarach i relacjach kapitału - funduszu własnego i obcego w jednostce) oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH (metoda bezpośrednia – wzór uproszczony) A. B. C. D. E. F. G. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej I. Wpływy (Sprzedaż) II. Wydatki (Dostawy, usługi, wynagrodzenia itp.) III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I-II) Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej I. Wpływy II. Wydatki III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I-II) Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej I. Wpływy II. Wydatki III. Przepływy pieniężne netto razem z działalności finansowej (I-II) Przepływy pieniężne netto razem (A.III±B.III±C.III) Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych Środki pieniężne na początek okresu Środki pieniężne na koniec okresu (F±D) RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH (metoda pośrednia – wzór uproszczony) A. B. C. D. E. F. G. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej I. Zysk (strata) netto II. Korekty razem (Amortyzacja, zyski i straty z tytułu różnic kursowych, odsetki i udziały w zyskach, zmiana stanu rezerw, zmiana stanu zapasów, zmiana stanu należności, zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych, zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych) III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I±II) Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej I. Wpływy II. Wydatki III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I-II) Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej I. Wpływy II. Wydatki III. Przepływy pieniężne netto razem z działalności finansowej (I-II) Przepływy pieniężne netto razem (A.III±B.III±C.III) Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych Środki pieniężne na początek okresu Środki pieniężne na koniec okresu (F±D) INFORMACJA DODATKOWA Informacja dodatkowa powinna zawierać: 1) Wprowadzenie do sprawozdania finansowego, w tym opis przyjętych zasad (polityki) rachunkowości, w tym metod wyceny i sporządzania sprawozdania finansowego 2) Dodatkowe informacje i objaśnienia: − − − − do pozycji bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych proponowany podział zysku oraz pokrycia straty podstawowe informacje dotyczące pracowników i organów jednostki gospodarczej inne istotne dane dla zrozumienia sprawozdania finansowego. SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI JEDNOSTKI Sprawozdanie to (zwane też sprawozdaniem zarządu) powinno zawierać istotne informacje o stanie majątkowym i sytuacji finansowej, w tym ocenę uzyskiwanych efektów oraz wskazanie czynników ryzyka i opis zagrożeń, a w szczególności informacje o: 1) zdarzeniach istotnie wpływających na działalność firmy, jakie wystąpiły w roku obrotowym, a także później w okresie do sprawozdania finansowego 2) przewidywanym rozwoju jednostki gospodarczej 3) ważniejszych osiągnięciach w dziedzinie badań i rozwoju 4) aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej BADANIE ROCZNYCH SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH Roczne sprawozdania finansowe podlegają badaniu. Celem badania jest przekazanie opinii przez biegłego rewidenta o tym, czy sprawozdanie to jest prawidłowe oraz rzetelne i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, wynik finansowy oraz rentowność badanej jednostki. Obowiązkowemu badaniu podlegają roczne sprawozdania finansowe: 1) banków, zakładów ubezpieczeń, biur maklerskich, funduszy powierniczych oraz spółek akcyjnych 2) pozostałych jednostek, które w roku poprzedzającym rok obrotowy spełniły dwa z trzech warunków: − średnie roczne zatrudnienie wynosiło co najmniej 50 osób − suma aktywów bilansu rocznego była nie mniejsza niż 2,5 mln EURO − przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych był nie mniejszy niż 5 mln EURO BIEGLI REWIDENCI Badania rocznych sprawozdań finansowych jednostek mogą być przeprowadzane wyłącznie przez uprawnionych do tego biegłych rewidentów wpisanych na listę prowadzoną przez Krajową Radę Biegłych Rewidentów. Umowę z biegłym rewidentem o badanie podpisuje dana jednostka. Opinia wydana przez biegłego rewidenta o zbadanym sprawozdaniu finansowym może być: − − − bez zastrzeżeń z zastrzeżeniami negatywna. Obowiązkiem biegłego rewidenta jest rzetelne i bezstronne przeprowadzenie badania zgodnie z przepisami prawa, normami wykonywania zawodu i zasadami etyki zawodowej. Opinia biegłego rewidenta jest przekazywana wraz ze sprawozdaniem rocznym do sądu i urzędu skarbowego. Analiza finansowa (wyk ład 10) (wykład ANALIZA SYTUACJI MAJĄTKOWEJ, FINANSOWEJ I RENTOWNOŚCI Jest ostatnim etapem w rachunkowości, kończącym rok obrotowy. Jest dokonywana w oparciu o sprawozdanie finansowe. Dwa główne cele analizy: 1) cel diagnostyczny - udzielenie informacji o przeszłych operacjach gospodarczych i ich skutkach w sferze majątkowej, finansowej i rentowności, 2) cel prognostyczny – podstawa opracowania prognozy ekonomicznej i oceny przyszłego rozwoju jednostki gospodarczej. Trzy fazy analizy sprawozdania finansowego: 1) czytanie sprawozdania, 2) analiza pionowa i pozioma, 3) analiza wskaźnikowa. CZYTANIE SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO Czytanie polega na przeglądnięciu (zapoznaniu się z treścią) sprawozdania finansowego. Celem czytania jest uzyskanie ogólnej orientacji w sytuacji majątkowej, finansowej i wynikach działalności jednostki gospodarczej. Przydatne jest konfrontowanie obecnego sprawozdania ze sprawozdaniami z lat ubiegłych. Prawidłowe czytanie i interpretowanie danych sprawozdania finansowego wymaga wiedzy i doświadczenia z zakresu rachunkowości. GŁÓWNE USTALENIA Z CZYTANIA SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO Wartość majątku jednostki Wartość majątku trwałego i obrotowego Pozycje dominujące w majątku Stan zapasów i ich struktura Stan posiadania gotówki Udziały w innych firmach Udzielone pożyczki Własne zasoby kapitałowe jednostki Poziom zaangażowania obcych kapitałów Zadłużenie jednostki w bankach i u innych wierzycieli Okres spłaty zobowiązań Proporcje rozrachunków: należności a zobowiązania Wielkość przychodów i kosztów Poziom kosztów finansowych Poziom wyniku operacyjnego, brutto i netto Poziom obciążeń wyniku finansowego Saldo przepływów pieniężnych z różnych rodzajów działalności: operacyjnej, inwestycyjnej, finansowej ANALIZA PIONOWA I POZIOMA SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO Analiza pionowa (strukturalna) polega na badaniu sprawozdania za pojedynczy rok. Na jej podstawie ustala się udział procentowy każdej pozycji sprawozdania (bilansu, rachunku zysków i strat) w stosunku do kwoty ogółem. Analiza pozioma (porównawcza) polega na badaniu sprawozdań za kilka lat. Jest ona dokonywana w dwóch aspektach: 1) analiza dynamiki – badanie procentowej i kwotowej zmiany składnika bilansu i rachunku wyników w danym okresie w stosunku do okresów poprzednich (lub następnych), 2) analiza relacji pomiędzy składnikami aktywów i pasywów. ANALIZA WSKAŹNIKOWA Polega na obliczaniu względnych wielkości ekonomicznych (wskaźników). Wskaźniki charakteryzują relacje pomiędzy wielkościami bezwzględnymi zawartymi w sprawozdaniu finansowym. Grupy wskaźników: 1) 2) 3) 4) 5) 6) Strukturalne Zadłużenia Płynności Rentowności Sprawności (rotacji) Lokacyjne (inwestycyjne). WSKAŹNIKI STRUKTURALNE współczynnik ogólnego stopnia płynności wskaźnik struktury kapitałów ogólny stopień wypłacalności ogólny współczynnik gospodarności (racjonalności) Współczynnik ogólnego stopnia płynności majątek obrotowy majątek trwały Wskaźnik struktury kapitałów kapitał własny kapitał obcy Ogólny stopień wypłacalności majątek obrotowy kapitał obcy Ogólny współczynnik gospodarności (racjonalności) koszty i straty nadzwyczajne przychody i zyski nadzwyczajne WSKAŹNIKI ZADŁUŻENIA wskaźnik ogólnego zadłużenia wskaźnik zobowiązań do kapitałów własnych wskaźnik zadłużenia długoterminowego wskaźnik pokrycia obsługi całego długu wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych Wskaźnik ogólnego zadłużenia zobowiązania ogółem aktywa ogółem Wskaźnik zobowiązań do kapitałów własnych zobowiązania ogółem kapitał własny Wskaźnik zadłużenia długoterminowego zobowiązania długoterminowe kapitał własny Wskaźnik pokrycia obsługi całego długu zysk operacyjny + amortyzacja raty kapitałowe + odsetki lub zysk netto + pod. doch. + odsetki + amort. raty kapitałowe + odsetki Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych zysk operacyjny odsetki WSKAŹNIKI PŁYNNOŚCI kapitał obrotowy netto (kapitał pracujący) wskaźnik bieżący wskaźnik szybki wskaźnik natychmiastowy Kapitał obrotowy netto majątek obrotowy – zobowiązania bieżące Wskaźnik bieżący majątek obrotowy zobowiązania bieżące Wskaźnik szybki majątek obrotowy – zapasy zobowiązania bieżące Wskaźnik natychmiastowy środki pieniężne + ekwiwalenty pieniądza zobowiązania bieżące WSKAŹNIKI RENTOWNOŚCI rentowność sprzedaży rentowność aktywów (ROA – return on assets) rentowność kapitału całkowitego rentowność kapitału własnego (ROE – return on equity) wskaźnik kosztów kapitału obcego Rentowność sprzedaży zysk netto sprzedaż netto Rentowność aktywów zysk netto aktywa razem Rentowność kapitału zysk netto kapitał razem Rentowność kapitału własnego zysk netto kapitał własny Wskaźnik kosztu kapitału obcego oprocentowanie pożyczek i kredytów kapitał obcy oprocentowany WSKAŹNIKI SPRAWNOŚCI (ROTACJI) wskaźnik rotacji kapitału wskaźnik rotacji majątku trwałego wskaźnik rotacji majątku obrotowego wskaźnik rotacji zapasów wskaźnik rotacji (inkasa) należności wskaźnik rotacji gotówki wskaźnik rotacji (płatności) zobowiązań Ogólny wzór na wskaźnik rotacji sprzedaż składniki majątku (zobowiązań) Rotacja kapitału sprzedaż kapitał razem Rotacja majątku trwałego sprzedaż majątek trwały Rotacja majątku obrotowego sprzedaż majątek obrotowy Rotacja zapasów sprzedaż przeciętne zapasy Inkaso należności sprzedaż przeciętne należności Rotacja gotówki sprzedaż przeciętny stan gotówki Płatność zobowiązań sprzedaż przeciętny stan zobowiązań Rotacja w dniach 365 dni rotacja w razach WSKAŹNIKI LOKACYJNE (INWESTYCYJNE) wartość księgowa akcji wskaźnik zysku na jedną akcję wskaźnik rentowności wkładu akcjonariusza relacja ceny do zysku z akcji stopa dywidendy wskaźnik wartości wypłat stopa wypłat dywidendy Wartość księgowa 1 akcji kapitał własny liczba wyemitowanych akcji Zysk na 1 akcję zysk netto liczba wyemitowanych akcji Rentowność wkładu akcjonariusza dywidenda razem liczba wyemitowanych akcji Cena/zysk (P/E price/earnings) kurs akcji zysk na 1 akcję Stopa dywidendy dywidenda na 1 akcję kurs akcji Wskaźnik wartości wypłat wypłacone dywidendy ogółem zysk netto Stopa wypłaty dywidendy dywidenda na 1 akcję zysk netto na 1 akcję PIRAMIDA DUPONTA ROA - return on assets Rentowność aktywów ROA Rentowność sprzedaży Zysk netto Przychody – Koszty : Przychody Podatek dochodowy x Wskaźnik obrotu aktywami Przychody : Aktywa razem Majątek trwały + Majątek obrotowy ZMODYFIKOWANA PIRAMIDA DUPONTA Rentowność kapitałów własnych ROE ROE - return on equity Rentowność aktywów ROA Rentowność sprzedaży Zysk netto Przychody – Koszty : Przychody Podatek dochodowy x x Aktywa/ /Kapitał własny Wskaźnik obrotu aktywami Przychody : Aktywa razem : Aktywa razem Majątek trwały + Majątek obrotowy Kapitał własny
