Epidemiologia chorób serca i naczyń

Warszawa, 8.10.2007
Epidemiologia chorób serca i naczyń
Codziennie w Polsce, na choroby układu sercowo-naczyniowego umiera średnio 476 osób.
Co prawda w latach 90. udało się zahamować bardzo duży wzrost umieralności z lat 70. i 80.,
ale nadal choroby układu krążenia stanowią przyczynę blisko połowy wszystkich zgonów. Wiele tych
zgonów – prawie co piąty – to zgon przedwczesny, dotyczący ludzi poniżej 65 roku życia. Wśród
najważniejszych przyczyn tak wysokiej umieralności spowodowanej chorobami układu krążenia,
eksperci wymieniają niedostateczną wykrywalność oraz niską skuteczność leczenia zaburzeń
lipidowych, nadciśnienia tętniczego i cukrzycy, a także niezdrowy styl życia wielu Polaków: palenie
tytoniu, nieodpowiednią dietę i niewystarczającą aktywność fizyczną.
Najbardziej rozpowszechnionym czynnikiem ryzyka w Polsce są zaburzenia lipidowe. Specjaliści
oceniają, że takie zaburzenia występują u ponad połowy dorosłych Polaków. Drugim pod względem
rozpowszechnienia czynnikiem ryzyka jest nadciśnienie tętnicze. Choruje na nie ponad 8 milionów
Polaków, a kolejne 9 milionów ma wysokie prawidłowe ciśnienie krwi (od 130/85 do 139/89 mmHg).
Poważnym problemem w kardiologii jest cukrzyca, zwłaszcza typu 2. Ocenia się, że prawie
6%
dorosłych
Polaków
choruje
obecnie
na
cukrzycę,
a
w
ciągu
najbliższych
30
lat
jej rozpowszechnienie wzrośnie dwukrotnie. Cukrzyca nie tylko zwiększa częstość chorób układu
krążenia, ale i zmniejsza skuteczność ich leczenia.
/na
podstawie
materiałów
dla
Programu
Polkard
Media,
opracowanych
przez:
prof.
Grzegorza
Opolskiego,
przewodniczącego Programu Polkard 2003-2005, Konsultanta Krajowego w dziedzinie kardiologii, dr Tomasza
Zdrojewskiego, sekretarza Programu Polkard Media
2003-2005, Akademia Medyczna w Gdańsku, prof. Bogdana
Wyrzykowskiego, głównego autora programu NATPOL PLUS, Akademia Medyczna w Gdańsku/
Ryzyko kardiometaboliczne
Ryzyko kardiometaboliczne to współwystępowanie modyfikowalnych czynników ryzyka, które
zwiększa zagrożenie chorobami układu sercowo-naczyniowego i cukrzycą typu 2. Ryzyko
kardiometaboliczne nie jest samo w sobie chorobą, ale zespołem zaburzeń, które zarówno
pojedynczo, jak i występując razem, mogą zwiększać ryzyko chorób serca i cukrzycy. Badania
dowodzą, że osoby, u których występuje kilka współtowarzyszących sobie czynników ryzyka,
są dwukrotnie bardziej zagrożone schorzeniami miażdżycowymi i około pięciokrotnie bardziej
zagrożone cukrzycą typu 2 niż osoby, u których nie zaobserwowano czynników ryzyka
kardiometabolicznego.
Communication Manager: Monika Chmielewska-Żehaluk
[email protected]
T E L . : ( 22) 541 47 53 F A X : ( 2 2 ) 5 4 - 1 4 - 8 8 8
Sanofi-Aventis Sp. z o.o., ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa
1
Czynniki ryzyka kardiometabolicznego
W ostatnich latach współwystępowanie czynników ryzyka kardiometabolicznego zaczęło skupiać
szczególną uwagę lekarzy, gdyż zaobserwowano regułę, że jednym czynnikom ryzyka towarzyszą
zazwyczaj inne. Dominującym czynnikiem jest otyłość brzuszna (łatwa do zdiagnozowania poprzez
pomiar obwodu pasa). Otyłością brzuszną określa się zarówno podskórną tkankę tłuszczową,
jak i otyłość wewnątrz-brzuszną (nadmiar tłuszczu trzewnego). Wewnątrz-brzuszna tkanka
tłuszczowa jest aktywnym metabolicznie komponentem otyłości brzusznej i jako taka została uznana
za czynnik składowy ryzyka kardiometabolicznego. Wśród czynników ryzyka kardiometabolicznego
występują zarówno klasyczne czynniki ryzyka: wysoki poziom glukozy, nadciśnienie tętnicze, wysoki
poziom cholesterolu LDL, jak i tzw. „nowo-zdefiniowane” czynniki ryzyka: otyłość brzuszna (trzewna),
niski poziom cholesterolu HDL (dobry cholesterol), wysoki poziom triglicerydów, oporność na insulinę,
stany zapalne.
Otyłość brzuszna (czynnik nowo-zdefiniowany)
Rozważając otyłość jako jeden z czynników ryzyka chorób układu krążenia, okazało się,
że kluczową sprawą dla oceny stopnia ryzyka jest rozłożenie tłuszczu. Tradycyjnie otyłość zwykło się
mierzyć za pomocą wskaźnika masy ciała (BMI), jednak ostatnie badania naukowe jasno wskazują,
że otyłość brzuszna jest znacznie lepszym prognostykiem ewentualnego ataku serca niż waga ciała
czy wskaźnik BMI. Otyłość trzewna, czyli nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, jest
związana z występowaniem innych czynników ryzyka kardiometabolicznego, takich jak: wysoki
poziom triglicerydów i glukozy we krwi. Badania naukowe udowodniły, że tkanka tłuszczowa
nie stanowi jedynie „magazynu” energetycznego organizmu, ale jest aktywnym organem
endokrynnym, który wydziela do organizmu specyficzne substancje, o których wiadomo, że mają
wpływ na metabolizm i układ sercowo-naczyniowy. Wydzielanie tych substancji może przyczynić się
do zaistnienia innych czynników ryzyka kardiometabolicznego, takich jak wysoki poziom triglicerydów
i glukozy we krwi, zwiększając indywidualne zagrożenie cukrzycą i chorobami serca.
Niski poziom cholesterolu HDL (czynnik nowo-zdefiniowany)
Około jednej trzeciej do jednej czwartej cholesterolu we krwi stanowi HDL (dobry cholesterol).
Zdaniem ekspertów wysoki poziom cholesterolu HDL chroni człowieka przed atakiem serca,
ponieważ HDL jest odpowiedzialny za przetransportowywanie cholesterolu z naczyń krwionośnych
z powrotem do wątroby, gdzie następuje jego inaktywacja. Inni specjaliści uważają, że HDL usuwa
nadmiar cholesterolu z płytek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych, co spowalnia narastanie
płytki. Palenie tytoniu, otyłość, prowadzenie siedzącego trybu życia - wszystkie te czynniki mogą
wpływać na niski poziom cholesterolu HDL.
Wysoki poziom triglicerydów (czynnik nowo-zdefiniowany)
Communication Manager: Monika Chmielewska-Żehaluk
[email protected]
T E L . : ( 22) 541 47 53 F A X : ( 2 2 ) 5 4 - 1 4 - 8 8 8
Sanofi-Aventis Sp. z o.o., ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa
2
Triglicerydy są najczęstszą formą występowania tłuszczu w organizmie. Źródłem triglicerydów
jest spożywany pokarm, ale także są one wytwarzane bezpośrednio w organizmie. Ludzie z wysokim
poziomem triglicerydów posiadają często wysoki poziom cholesterolu LDL i niski poziom cholesterolu
HDL. Istnieje korelacja między występowaniem chorób serca i wysokim poziomem triglicerydów.
Także osoby otyłe oraz chorujące na cukrzycę z dużym prawdopodobieństwem posiadają wysoki
poziom triglicerydów.
Stany zapalne (czynnik nowo-zdefiniowany)
1. Niskie stężenie adiponektyny
W ostatnich latach odkryto, że tkanka tłuszczowa jest odpowiedzialna za wydzielanie
do organizmu cząsteczek, zwanych adipokinami, które mogą mieć negatywny wpływ
na układ krążenia, prowadząc w następstwie do zwiększenia ryzyka cukrzycy typu 2 i choroby
serca. Jedną kluczowych adipokin jest adiponektyna, która ma wpływ na zdolność organizmu
do odpowiedzi na insulinę, nie dopuszczając do wzrostu poziomu glukozy we krwi, który może
być przyczyną wystąpienia cukrzycy typu 2. Wysokie stężenie adiponektyny jest skorelowane
z prawidłową masą ciała i właściwym stężeniem insuliny. Niskie stężenie adiponektyny wiąże się
z większym ryzykiem wystąpienia choroby wieńcowej.
2. Wysokie stężenie białek C-reaktywnych
Badania udowodniły, że niskie stężenie adiponektyny jest powiązane z wysokim stężeniem białek
C-reaktywnych. Białka C-reaktywne wydzielane są przez wątrobę i traktowane są przez lekarzy
jako markery stanu zapalnego oraz wskaźnik zaawansowania choroby. Stan zapalny
jest procesem, poprzez który organizm odpowiada na zagrożenie czy uszkodzenie. Stężenie
białek C-reaktywnych wzrasta podczas systemowego zapalenia.
Oporność na insulinę (czynnik nowo-zdefiniowany)
Oporność na insulinę może prowadzić do cukrzycy typu 2, która jest najbardziej rozpowszechnioną
formą cukrzycy. Oporność na insulinę to stan, w którym organizm nie potrafi właściwie użytkować
insuliny – hormonu, niezbędnego do zamiany cukru, skrobi i innego pożywienia w energię potrzebną
w codziennym życiu. W wyniku tego, poziom cukru we krwi rośnie, podczas gdy komórkom brakuje
energii.
Wysoki poziom glukozy (czynnik klasyczny)
Nieprawidłowy poziom cukru we krwi może być przyczyną cukrzycy typu 2. Z upływem lat,
u pacjentów z cukrzycą wysoki poziom glukozy we krwi uszkadza nerwy i naczynia krwionośne,
prowadząc do komplikacji typu choroby serca i udar mózgu. Hemoglobina glikowana (HbA1c)
Communication Manager: Monika Chmielewska-Żehaluk
[email protected]
T E L . : ( 22) 541 47 53 F A X : ( 2 2 ) 5 4 - 1 4 - 8 8 8
Sanofi-Aventis Sp. z o.o., ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa
3
odzwierciedla średnie wartości poziomów cukru we krwi z dłuższego (3 miesiące) okresu. Niektóre
badania sugerują, że poziomy HbA1c mogą prognozować choroby serca i związane z nimi
zaburzenia sercowo-naczyniowe.
Nadciśnienie tętnicze (czynnik klasyczny)
Ciśnienie tętnicze to nacisk, jaki strumień krwi wywiera na ściany naczyń krwionośnych podczas
skurczu serca (ciśnienie skurczowe) i podczas rozkurczu serca (ciśnienie rozkurczowe). Nadciśnienie
tętnicze, mierzone w milimetrach słupka rtęci, zgodnie z normami ogólnoświatowymi, stwierdza się,
kiedy skurczowe ciśnienie krwi jest równe lub wyższe niż 140 mmHg, a rozkurczowe ciśnienie krwi
równe lub wyższe niż 90 mmHg. Nadciśnienie tętnicze bezpośrednio zwiększa ryzyko choroby
wieńcowej, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu inne czynniki ryzyka. Szacuje się, że na świecie
nadciśnienie tętnicze jest przyczyną ponad 7 milionów przedwczesnych zgonów. Zmniejszając
ciśnienie krwi o 5 mmHg, redukujemy ryzyko wystąpienia ataku serca o około 20%.
Wysoki poziom cholesterolu LDL (czynnik klasyczny)
Kiedy poziom cholesterolu LDL (złego cholesterolu) jest wysoki, duże jego ilości odkładają się
w komórkach ścian tętnic, odżywiających serce i mózg. Nadmiar cholesterolu LDL, wespół z innymi
substancjami, tworzy w tętnicach złogi, prowadząc do ich zwężenia, czyli do tzw. zmian
miażdżycowych. Jeśli złogi zablokują zwężoną tętnicę dochodzi do ataku serca lub udaru mózgu.
Oprócz powyżej opisanych czynników modyfikowalnych, istnieją także nie-modyfikowalne czynniki
ryzyka chorób serca i naczyń, na które nie mamy wpływu. Należą do nich: płeć, wiek i obciążenia
dziedziczne.
Strategie leczenia ryzyka kardiometabolicznego
Obecnie stosowane standardy terapeutyczne skupiają się na osobnym leczeniu pojedynczych
czynników ryzyka i nie w pełni uwzględniają fakt współwystępowania określonych czynników ryzyka
chorób układu sercowo-naczyniowego lub cukrzycy. Mimo bezsprzecznych sukcesów w ograniczaniu
występowania pewnych czynników ryzyka kardiometabolicznego, zwłaszcza nadciśnienia tętniczego
i wysokiego poziomu cholesterolu, każdego roku na całym świecie z powodu chorób układu krążenia
umiera około 17 milionów ludzi. Szacuje się, że liczba zgonów związanych z cukrzycą wynosi
4 miliony w ciągu roku. Wiele tych, związanych z cukrzycą, zgonów, spowodowanych jest
komplikacjami krążeniowymi. Pacjenci, u których występują zaburzenia, będące czynnikami ryzyka
kardiometabolicznego, z dużym prawdopodobieństwem cierpią jednocześnie na kilka z nich,
co zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych. Współwystępowanie
u
pacjenta
już
tylko
dwóch
czynników
podwaja
ryzyko
choroby
serca,
w
porównaniu
z pacjentem, u którego nie zaobserwowano żadnych czynników ryzyka kardiometabolicznego.
Communication Manager: Monika Chmielewska-Żehaluk
[email protected]
T E L . : ( 22) 541 47 53 F A X : ( 2 2 ) 5 4 - 1 4 - 8 8 8
Sanofi-Aventis Sp. z o.o., ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa
4
Problem otyłości brzusznej w Polsce
Otyłość brzuszna występuje u około 35% ludności powyżej 20 roku życia – to 9,5 miliona osób.
Ponad połowa z nich (4,9 miliona) jest pod opieką lekarską, gdyż otyłości brzusznej towarzyszy
zazwyczaj cukrzyca typu 2, i/lub dyslipidemia, często wraz z innymi czynnikami ryzyka chorób serca
i naczyń – przede wszystkim nadciśnieniem tętniczym. Pacjenci ze zdiagnozowaną cukrzycą typu
2 są leczeni przez diabetologów. Pacjenci z dyslipidemią, której towarzyszy często nadciśnienie
tętnicze trafiają do kardiologów. Poszczególne czynniki ryzyka chorób układu krążenia leczone
są osobno. Kluczem do ograniczenia epidemii chorób serca i naczyń jest zaś uwzględnienie
w strategii leczenia współwystępowania czynników ryzyka. Jednak wielu potencjalnych pacjentów
nie jest nawet świadoma, że znajduje się w grupie ryzyka chorób układu krążenia: zarówno
dyslipidemia, jak i nadciśnienie tętnicze to tzw. „ciche choroby”, które nie objawiają się bólem. Otyłość
brzuszna, która jest silnym, niezależnym i niemniej ważnym od ciśnienia tętniczego, poziomu
cholesterolu czy palenia tytoniu, czynnikiem ryzyka chorób serca i cukrzycy typu 2 jest łatwa
do zdiagnozowania. Obwód talii pacjenta pozwala oszacować ilość tłuszczu trzewnego w organizmie,
który będąc organem endokrynnym, ma zasadniczy wpływ zarówno na metabolizm, jak i układ
sercowo-naczyniowy. Dlatego też pomiar obwodu pasa jest najprostszym sposobem zidentyfikowania
pacjentów z ryzykiem kardiometabolicznym. Obwód brzucha na wysokości pępka nie powinien
przekraczać 102 cm u mężczyzn oraz 88 cm u kobiet. Osoby ze stwierdzoną otyłością brzuszną,
powinny mieć rutynowo zmierzony poziom glukozy i cholesterolu we krwi oraz ciśnienie tętnicze, czyli
pozostałe czynniki ryzyka kardiometabolicznego.
Ryzyko kardiometaboliczne definiuje ogólne ryzyko wystąpienia choroby układu krążenia
lub
cukrzycy
typu
2.
Składają
się
na
nie
zarówno
klasyczne
czynniki
ryzyka,
takie
jak: nadciśnienie tętnicze czy wysoki poziom cholesterolu, jak również czynniki nowo-zdefiniowane,
związane ściślej ze specyficzną formą otyłości: otyłością brzuszną. Jeśli u pacjenta zostanie
zdiagnozowanych kilka współwystępujących czynników, ryzyko wystąpienia u niego choroby układu
krążenia lub cukrzycy typu 2 jest zdecydowanie wyższe.
Communication Manager: Monika Chmielewska-Żehaluk
[email protected]
T E L . : ( 22) 541 47 53 F A X : ( 2 2 ) 5 4 - 1 4 - 8 8 8
Sanofi-Aventis Sp. z o.o., ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa
5