Ramienice (Characeae, Charophyta) jezior Wdzydzkiego Parku

Ramienice (Characeae, Charophyta) jezior Wdzydzkiego Parku

Fragm. Flor. Geobot. Polonica, 17(2): 377–388, 2010
Ramienice (Characeae, Charophyta) jezior Wdzydzkiego Parku
Krajobrazowego i jego otuliny (NW Polska)
MACIEJ GĄBKA i KATARZYNA BOCIĄG
GĄBKA, M. AND BOCIĄG, K. 2010. Charophytes (Characeae, Charophyta) of lakes in the Wdzydze
Landscape Park (Pomerania, NW Poland). Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 17(2):
377–388. Kraków. PL ISSN 1640-629X.
ABSTRACT: This paper presents past and recent localities of charophytes in the Wdzydzki Landscape Park (NW Poland). In lakes 15 species of charophytes were found. Many of the charophyta,
which were observed in this area, are regarded as endangered and vulnerable in Poland, especially
Chara filiformis, C. polyacantha, C. rudis, Nitella tenuissima and N. opaca. Our data show that
over the last 150 years several species have disappeared from previously recorded localities e.g.
C. filiformis, N. opaca and N. mucronata, most probably due to eutrophication. In the last two
decades however many new sites have been found. The basic information on the present distribution and ecology is provided.
KEY WORDS: Characeae, Chara, Nitella, Nitellopsis, distribution, Wdzydzki Landscape Park,
Pomerania Lakeland, Poland
M. Gąbka, Zakład Hydrobiologii, Instytut Biologii Środowiska, Wydział Biologii, Uniwersytet im.
Adama Mickiewicza, ul. Umultowska 89, PL-61-614 Poznań, Polska; e-mail: [email protected]
K. Bociąg, Katedra Ekologii Roślin, Uniwersytet Gdański, ul. Legionów 9, PL-80-441 Gdańsk,
Polska; e-mail: [email protected]
WSTĘP
Ramienice (Characeae, Charophyta) są dobrymi wskaźnikami niskiej trofii jezior (KRAUSE
1981; BLINDOW 1992). Wzrost żyzności i pogorszenie przejrzystości wody w głębokich
zbiornikach powoduje ustępowanie ramienic, szczególnie gatunków zasiedlających głęboki
litoral (BLINDOW 1992). W płytkich jeziorach w warunkach wysokiej trofii ramienice często
dominują w litoralu, ograniczając rozwój fitoplanktonu i innych makrofitów (VAN DER BERG
i in. 1998; OZIMEK 1992). Jednak i w tym przypadku nadmierne użyźnienie wód powoduje
zanikanie ich zbiorowisk (SCHEFFER 1989, 1990; SCHEFFER & JEPPESEN 1998).
W związku z antropogenicznymi przekształceniami jezior, zwłaszcza ich eutrofizacją,
ramienice stają się coraz rzadszą grupą roślin (np. BLINDOW 1992; BLINDOW & LANGANGEN
1995; VAN DEN BERG i in. 1999; KUSBER i in. 2004). W Polsce pod ochroną jest 20 spośród 34 krajowych gatunków tych makroglonów (Rozp. Min. Środowiska z 9.07.2004).
Wszystkie 34 gatunki zostały ujęte na liście glonów zagrożonych w Polsce, z tego 9 uznano
za narażone lub zagrożone wyginięciem (SIEMIŃSKA i in. 2006).
378
Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17(2), 2010
Pomimo wieloletniej tradycji badań ramienic w Polsce (m.in. KARPIŃSKI 1938; DĄMBSKA
1964, 1966; KARCZMARZ 1963, 1975; por. GĄBKA & PEŁECHATY 2006; por. URBANIAK 2008),
a także rosnącego zainteresowania tą grupą makroglonów, nadal brakuje informacji na
temat aktualnego rozmieszczenia i zasobów populacji tych glonów w wielu regionach kraju
(OWSIANNY & GĄBKA 2007). Szczególnie mało prac dotyczy zmian czasowych w populacjach ramienic (np. HUTOROWICZ & DZIEDZIC 1998; GĄBKA & BURCHARDT 2006; GĄBKA in.
2009; BOCIĄG i in., w druku). W związku z tym bardzo trudna jest właściwa ocena liczby
i stanu populacji, a także szacowanie stopnia zagrożenia gatunków. Na terenach chronionych, takich jak parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu lub ostoje Natura
2000, brak informacji o stanowiskach ramienic często utrudnia przyrodniczą waloryzację
jezior oraz podejmowanie właściwych działań ochronnych (np. BOCIĄG & ARENDT 2005;
BOCIĄG 2006a; OWSIANNY & GĄBKA 2007; GĄBKA i in. 2009).
Celem pracy jest sporządzenie i przeanalizowanie listy gatunków ramienic i ich stanowisk na obszarze Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i otuliny z uwzględnieniem danych
historycznych i współczesnych. Analiza ta może być przydatna do wnioskowania o stopniu
przekształcenia jezior tego terenu.
CHARAKTERYSTYKA TERENU
BADAŃ I STAN ZBADANIA FLORY RAMIENIC
Wdzydzki Park Krajobrazowy (WPK, pow. 17,8 tys. ha, otulina 15,2 tys. ha) położony jest
we wschodniej części Pojezierza Południowopomorskiego, w północno-zachodniej części
Borów Tucholskich (KONDRACKI 2001).
Jest to obszar oligotroficznych utworów sandrowych doliny Wdy (CHURSKI 1961; KONDRACKI 2001). Park leży w granicach 5 gmin: Kościerzyna, Dziemiany, Karsin, Lipusz
i Stara Kiszewa, w Powiecie Kościerskim (Województwo Pomorskie). W granicach WPK
znajduje się około 100 jezior o powierzchni powyżej 5 ha (CHOIŃSKI 2006), a ogólną liczbę
jezior i drobnych zbiorników szacuje się na około 170 (PRZEWOŹNIAK 2001). Jeziora Parku
są niezwykle zróżnicowane, zarówno pod względem genetycznym, morfometrycznym, jak
i hydrochemicznym.
Obok dużych i często bardzo głębokich, twardowodnych i stosunkowo żyznych jezior
przepływowych, z których największym jest Jezioro Wdzydze, liczne są także niewielkie
zbiorniki bezprzepływowe. Są wśród nich jeziora miękko- i twardowodne, oligo- i eutroficzne, a także dystroficzne śródtorfowiskowe. Flora podwodna jezior jest różnorodna
i interesująca. Z obszaru WPK i jego otuliny znane są stanowiska m.in. Lobelia dortmanna L., Isoëtes lacustris L., Littorella uniflora Aschers. (SZMEJA 1996), Luronium
natans (L.) Rafin (BAZYDŁO 2004; SZMEJA & BAZYDŁO 2006), podwodnych mszaków
(SZMEJA i in. 1998) oraz rzadko spotykanych gatunków z rodzaju Potamogeton (ZALEWSKA-GAŁOSZ 2008).
Najstarsze znane informacje o ramienicach z obszaru Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego pochodzą z drugiej połowy XIX w. W tym okresie szeroko zakrojone badania
na tym terenie prowadził CASPARY (1886). Informacje o stanowiskach ramienic zawarte
też są w przeglądowej pracy MIGULI (1897) oraz publikacjach i materiałach zielnikowych
M. Gąbka & K. Bociąg: Ramienice Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego
379
ówczesnych gdańskich botaników (m.in. KLINGGRAEFF 1881; LAKOWITZ 1907, mat. zielnikowe). Nowsze dane florystyczne i fitosocjologiczne, dotyczące jezior tego terenu, w tym
także informacje o stanowiskach ramienic, podaje m.in. SZMEJA (1980). Brak jest natomiast
publikowanych informacji o ramienicach z terenu WPK z lat późniejszych.
METODY
Listę stanowisk przygotowano w oparciu o studia literatury i badania terenowe. Uwzględniono dostępne
publikacje florystyczne i fitosocjologiczne z XIX i XX w., a także prace niepublikowane i materiały zielnikowe z lat 1970–2009.
Badania terenowe prowadzono w latach 2001–2008. Objęto nimi część jezior oraz drobnych zbiorników
wodnych WPK i otuliny. Stanowisk ramienic poszukiwano penetrując litoral jezior z brzegu lub z łodzi,
albo też prowadząc obserwacje podwodne. W opisie stanowiska uwzględniano cechy siedliska (głębokość
występowania, rodzaj podłoża), rodzaj zbiorowiska oraz częstość występowania gatunku. W opisie stanowisk, podawanych na podstawie danych literaturowych i zielnikowych, siedlisko scharakteryzowano na
podstawie pracy źródłowej lub opisu na etykiecie zielnikowej.
Nazewnictwo jezior i ich numerację przyjęto według CHOIŃSKIEGO (2006). Wyjątkiem jest zespół
zbiorników Jeziora Wdzydze (CHURSKI 1961), z jeziorami: Wdzydze, Gołuń, Radolne, Jelenie, Słupinko
i Pomarczyn.
Nazewnictwo ramienic przyjęto według KRAUSEGO (1997). Materiały dokumentujące stanowiska znajdują się w zielniku ramienic Zakładu Hydrobiologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, w zielniku Uniwersytetu Gdańskiego, a także w zbiorach prywatnych.
STANOWISKA
Wykaz stanowisk podano w porządku alfabetycznym, z numeracją kwadratów ATPOL
(ZAJĄC 1978) (Ryc. 1). W nawiasie podano numerację jezior według CHOIŃSKIEGO (2006).
bezimienne (37/13) na S od Przytarni – CB35, gm. Karsin; bezimienne na E od j. Kotel (28/86) – CB26, gm.
Kościerzyna; bezimienne na E od Radolne (28/34) – CB25, bezimienne na W od j. Czyste (28/78) – CB26,
gm. Karsin; bezimienne w obrębie projektowanego rezerwatu „Wałachy” k. Wiewiórkowa, dwa zbiorniki
o jednym numerze (28/70) – CB26, gm. Kościerzyna; Białe (28/67) – CB26, gm. Kościerzyna; Chądzie
(28/85) – CB26, gm. Kościerzyna i Stara Kiszewa; Czerwonko (28/100) – CB26, gm. Stara Kiszewa;
Czyste (28/69) – CB26, gm. Karsin; Długie (28/79) – CB16, gm. Kościerzyna; dół torfowy między Nowym
Bukowcem a Olpuchem – BC26, gm. Stara Kiszewa; Drzędno (28/89) – CB16, gm. Kościerzyna; Głęboczko (28/82) – CB26, gm. Kościerzyna; Gołuń (część 28/47) – CB26, gm. Kościerzyna; Jelenie (część
28/47) – CB25, gm. Kościerzyna; Joninko (28/53) – CB25, gm. Karsin; Kotel (29/90) – CB26, gm. Kościerzyna; Kramsko Duże (28/63) – CB26, gm. Kościerzyna; Kramsko Małe (28/60) – CB26, gm. Kościerzyna;
Kułkówko (28/27) – CB15, gm. Lipusz; Małe Oczko (28/87) – CB16, gm. Kościerzyna; Małe Płocice
(28/30) – CB15, gm. Lipusz; Małe Zamarłe (37/7) – CB35, gm. Karsin; Mieliste (28/77) – CB26, gm.
Kościerzyna; Płocice (28/25) – CB15, gm. Lipusz; Pomarczyn (część 28/47) – południowy kraniec jeziora
Wdzydze we Wdzydzach Tucholskich CB25, gm. Karsin; Radolne (część 28/47) – CB25, CB26, gm.
Dziemiany; Skąpe (37/2) – CB35, gm. gm. Karsin; Sominko (28/43) – CB15, gm. Kościerzyna; Strupino
(28/76) – CB26, gm. Kościerzyna; Wdzydze (28/47) – CB35, CB25, gm. Dziemiany, Karsin; Wielewskie
(37/9) – CB35, gm. Karsin; Wielkie Oczko (28/84) – CB16, gm. Kościerzyna; Wielkie Płocice (28/32)
– CB15, gm. Lipusz; Zakrzewie (28/88) – CB26, gm. Kościerzyna.
380
Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17(2), 2010
Ryc. 1. Położenie badanych kwadratów w siatce ATPOL
Fig. 1. Localization of the investigated square in the grid of the ATPOL
WYKAZ GATUNKÓW
Zastosowano następujące skróty: k. – koło, brz. – brzeg, podł. – podłoże, min. – mineralne, org. – organiczne, głęb. – głębokość.
Chara tomentosa Linné – 1. Radolne (CASPARY 1886); 2. Wdzydze od wpływu Czarnej Wody, koło
Borska od Zabród k. Gołunia; w N zatoce na S od Lipy (Półwysep Lipa; CASPARY 1886); 3. Pomarczyn
(CASPARY 1886); 4. Głęboczko – nielicznie, w części N (1975, leg. J. Szmeja; SZMEJA 1980); w 2006 nie
odnaleziono (GBUR 2008); 5. Białe – licznie, zwarty łan, głęb. 0,5–1,5 m (1975, leg. J. Szmeja); 6. Mieliste
– zatoka, brz. E, głęb. 0,5 m (1975, leg. J. Szmeja), w 2004 r. nie odnaleziono; 7. Strupino – zwarte płaty,
brz. E, W, głęb. 0,2–1,5 m, podł. org. i min. (1976, leg. J. Szmeja); 8. Kotel – licznie, głęb. 0,2–3 m, podł.
min. (1997, leg. K. Bociąg; BOCIĄG 2006b); 9. Kramsko Duże – częsty, nie tworzy zwartych agregacji,
podł. org. (1976, leg. J. Szmeja); 10. Kramsko Małe – zwarte płaty, dominuje (1975, leg. J. Szmeja); dość
licznie (2001, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); 11. Kułkówko (2003, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ
2004); 12. Płocice – (2003, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); licznie, w zwartych płatach, w całym
jeziorze (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA & BOCIĄG 2009); 13. Sominko – (2003, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); licznie, zwłaszcza w E części (2008, leg. E. Gbur; CHMARA & BOCIĄG 2009); 14. Wielkie Płocice – (2003, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); licznie, do 2 m głęb., podł. min. (2008, leg. K. Bociąg,
CHMARA & BOCIĄG 2009); 15. j. Skape – brz. S, głęb. 0,5–1 m, nielicznie (2008, leg. R. Chmara, CHMARA
& BOCIĄG 2009);
Chara hispida Linné – 1. Mieliste – w zatoce E, zwarte łany z C. tomentosa (1975, leg. J. Szmeja),
w 2004 r. nie odnaleziono;
Chara polyacantha A. Braun – 1. Wielkie Płocice – (2003, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004), brz.
E, niewielkie skupiska, na głęb. 0,2–0,5 m, podł. min. (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA & BOCIĄG 2009);
M. Gąbka & K. Bociąg: Ramienice Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego
381
Chara contraria A. Braun ex Kützing – 1. Wdzydze – brz. W, od wpływu Czarnej Wody k. Borska
do Zabrodów k. Gołubia; w N zatoce na S od Lipy (Półwysep Lipa; CASPARY 1886); nielicznie (2004,
leg. P.M. Owsianny); 2. Czyste (CASPARY 1886); 3. Pomarczyn (CASPARY 1886); 4. bezimienne na W od
Czyste (CASPARY 1886); 5. dół torfowy między Nowym Bukowcem a Olpuchem (CASPARY 1886); 6. Kotel
(CASPARY 1886), licznie, gł. 0,5–4 m, podł. min. (1997, leg. K. Bociąg, BOCIĄG 2000); 7. Mieliste – w płytkiej zatoce, brz. E, z C. tomentosa (1976, leg. J. Szmeja), w 2004 r. nie odnaleziono; 8. Kramsko Małe
– (2001, leg. K. Bociąg, BOCIĄG 2006b), dość licznie (2002, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); 9. Wielewskie – brz. NW nielicznie, (2004, leg. M. Gąbka); 10. Gołuń – brz. W, b. nielicznie, głęb. 0,1–0,2 m,
podł. min.-org. (2004, leg. M. Gąbka); N część, głęb. 1–2,5 m, dość licznie (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA
& BOCIĄG 2009); 11. Kułkówko – brz. W, nielicznie, głęb. do 0,5 m, podł. min. (2008, leg. K. Bociąg,
CHMARA & BOCIĄG 2009);
Chara filiformis Hertzsch – 1. Wdzydze – „bardzo rozpowszechniona i częsta” (MIGULA 1897);
2. Wielewskie – brz. N., głęb. 1,5–2 m, sporadycznie (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA & BOCIĄG 2009);
3. Wielkie Płocice – brz. E, głęb. 1–2,5 m, nielicznie (leg. K. Bociąg, E. Gbur);
Chara globularis Thuillier – 1. Radolne – brz. W (CASPARY 1886); 2. Małe Płocice (CASPARY 1886);
w 2008 r. nie odnaleziono; 3. bezimienne na E od Radolne (CASPARY 1886); 4. Czerwonko (CASPARY
1886); 5. bezimienne na E od Kotel (CASPARY 1886); 6. dół torfowy między Nowym Bukowcem a Olpuchem (CASPARY 1886); 7. Wdzydze – część E, od wypływu Czarnej Wody, koło Borska do Zabród
k. Gołubia w najbardziej N zatoce na S od Lipy (Półwysep Lipa; CASPARY 1886); brz. SE., głęb. 0,2–2 m,
bardzo licznie (2008, leg. R. Chmara, CHMARA & BOCIĄG 2009); 8. bezimienne na W od Czyste (CASPARY
1886); 9. Czyste (CASPARY 1886); 10. Przymusińskie (CASPARY 1886); 11. Kotel (CASPARY 1886); licznie
w płytkim litoralu, brz. S i SSE (1976, leg. J. Szmeja); licznie, gł. 0,5–7 m, podł. min. (1997, leg. K. Bociąg,
BOCIĄG 2006b); licznie, razem z C. rudis, głęb. ok. 1,2 m, podł. min.-org. (2004, leg. M. Gąbka); 12. Głęboczko – dość obficie, głęb. 0,2–0,5 m (1976, leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980); w 2006 r. nie odnaleziono
(GBUR 2008); 13. Długie – głęb. 1–2 m, obficie, podł. min. (1975, leg. J. Szmeja; Szmeja 1980); 14. Strupino – sporadycznie (2002, leg. K. Bociąg, BOCIĄG 2006b); 15. Wielkie Płocice (2003, leg. M. Balcewicz;
BALCEWICZ 2004); brz. E, bardzo licznie, głęb. 1–4 m (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA & BOCIĄG 2009);
16. Gołuń – koło leśniczówki Gołuń, nielicznie, podł. min., głęb. 0,5 m (2005, leg. M. Gąbka); 17. Jelenie
– brz. W, podł. org., głęb. 0,3 m (2004, leg. M. Gąbka); 18. Wdzydze – koło miejscowości Lipa, nielicznie,
podł. org.-min. do głęb. 1 m (2004, leg. P.M. Owsianny i M. Gąbka); 17. Wielewskie – plaża na wysokości
Kalwarii, pojedynczo, brz. W (2004, leg. M. Gąbka); licznie wokół całego jeziora, w zwartych płatach, na
głęb. 1–2,5 m, na min. podł. (2008, leg. K. Bociąg, (CHMARA & BOCIĄG 2009); 18. Kramsko Duże – (2002,
leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004);
Chara delicatula Agardh – 1. Wielkie Oczko – dość licznie (1975, leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980);
w 2006 r. nie odnaleziono (GBUR 2008); 2. Głęboczko – głęb. 0,3–2 m, licznie (1975, leg. J. Szmeja,
SZMEJA 1980); nielicznie, głęb. do 0,5 m, podł. min. (2004, leg. M. Gąbka); bardzo nielicznie, rozproszone osobniki, głęb. 2–3 m, podł. min. (2006, leg. K. Bociąg, GBUR 2008); 3. Zakrzewie – dość licznie
(1975, leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980); bardzo licznie, głęb. 0,5–11 m (leg. 2002, leg. K. Bociąg; BOCIĄG
2006b), nielicznie, brz. N i NE, podł. min., głęb. do 0,3 m (2004, leg. M. Gąbka); bardzo nielicznie, głęb.
1–2 m (2006, leg. K. Bociąg, GBUR 2008); 4. Małe Oczko – dość licznie, głęb. 0,1–1,5 m, (1975, leg.
J. Szmeja, SZMEJA 1980); niewielkie skupienia, głęb. do 0,5 m, podł. min. (2004, leg. M. Gąbka, 2006,
leg. M. Bociąg, GBUR 2008); 5. Drzędno – dość licznie (1975, leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980); w 2006 r.
nie odnaleziono (GBUR 2008); 6. Kotel – b. nielicznie, brz. E, w lukach Caricetum rostratae, 0,2 m głęb.,
podł. min.-org. (2004, leg. M. Gąbka); 7. Małe Zamarłe – niewielkie skupienia, brz. N i NW, głęb. 0,5 m,
podł. min. (2004, leg. M. Gąbka); 8. Chądzie – NW brzeg, pojedyncze kępki, podł. org.-min., głęb. 0,3 m.
(2004, leg. P. M. Owsianny i M. Gąbka); 9. Wdzydze – k. miejscowości Joaniny, licznie, tworzy zwarte
płaty, od głęb. 0,3 m, podł. org.-min. (2005, leg. M. Gąbka); 10. Wałachy – nielicznie, brz. N, głęb. 0,1 m,
podł. min. (2005, leg. M. Gąbka); 11. Kramsko Małe (2001, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); 12. Mieliste (2002, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); 13. Sominko (2003, leg. K. Bociąg, BOCIĄG 2006b);
14. Wielkie Płocice (2003, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004; 2008); 15. Wielewskie – brz. N, nielicznie,
do głęb. 1 m (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA & BOCIĄG 2009); 16. Płocice – brz. E, bardzo nielicznie,
382
Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17(2), 2010
w szuwarze trzcinowym, do głęb. 0,5 m (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA & BOCIĄG 2009); 17. Skąpe – brz.
S, głęb. 1,5–2 m, sporadycznie (2008, leg. R. Chmara, CHMARA & BOCIĄG 2009); 18. Czyste – brz. S, głęb.
0,5–1 m, sporadycznie (2008, leg. R. Chmara);
Chara aspera Detharding ex Willdenow – 1. Czyste (CASPARY 1886); 2. Białe – częsty w płytkim
litoralu, brz. N, podł. min., kamieniste (1975, leg. J. Szmeja); 3. Kotel – brz. S, SE, dominuje, miejscami
zwarte płaty (1976, leg. J. Szmeja); bardzo licznie (1997, leg. K. Bociąg; BOCIĄG 2006b); zwarte, rozległe łąki Charetum asperae na płyciznach, głęb. od 0,2 m do ok. 2,5 m, podł. min., min.-org. (2004,
leg. M. Gąbka); 4. Strupino – płytki litoral, licznie, brz. S, W i NW, podł. min., kamieniste (1976, leg.
J. Szmeja); 5. Kramsko Małe – głęb. 0,3–1,5 m, podł. min., kamieniste (1975, leg. J. Szmeja), (2001, leg.
K. Bociąg; BOCIĄG 2006b), dość licznie (2001, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); 6. Wielkie Płocice
(2003, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004), brz. E, niezbyt licznie, do głeb. 0,5 m, na podł. min. (2008,
leg. E. Gbur); 7. Wielewskie – brz. N, licznie, podł. min., głęb. 0–0,5 m (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA
& BOCIĄG 2009); 8. Kułkówko – brz. W, nielicznie, na głęb. do 0,5 m, podł. min. (2008, leg. K. Bociąg,
CHMARA & BOCIĄG 2009);
Chara rudis A. Braun – 1. Długie – głęb. 0,5–2 m, częsta (1975, leg. J. Szmeja); 2. j. Mieliste – w zeutrofizowanej zatoce, brz. E, głęb. 1,5 m (1975, leg. J. Szmeja), (2002, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004);
3. Kramsko Małe – niezbyt licznie, wspólnie z C. tomentosa tworzy zwarte płaty na głęb. 0,5–1,5 m (1975,
leg. J. Szmeja), dość licznie (2001, leg. K. Bociąg, BOCIĄG 2006b); 4. Drzędno – nielicznie (1976, leg.
J. Szmeja, SZMEJA 1980), w 2006 r. nie odnaleziono (GBUR 2008); 5. Płocice (2003, leg. M. Balcewicz;
BALCEWICZ 2004); brz. E, nielicznie, w szuwarze trzcinowym (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA & BOCIĄG
2009); 6. Kotel – bardzo licznie (1997, leg. K. Bociąg; BOCIĄG 2006b), zwarte łąki Charetum rudis od
ok. 1,5 m głęb., podł. min.-org., org. (2004, leg. M. Gąbka); 7. Wielkie Płocice (2003, leg. M. Balcewicz; BALCEWICZ 2004); licznie, brzeg E, na głęb. 0,5–1,5 m, na min. podł. (2008, leg. K. Bociąg,
CHMARA & BOCIĄG 2009); 8. Wdzydze – k. miejscowości Joaniny, nielicznie na płyciznach, podł. org.-min.
(2004, leg. M. Gąbka); 9. Chądzie – brz. NW, podł. org. lekko zapiaszczone, pojedyncze osobniki, gł.
0,3–0,4 m (2004, leg. P. M. Owsianny); 10. Sominko – licznie, zwłaszcza brz. E, zwarte płaty Charetum
rudis (2008, leg. E. Gbur, CHMARA & BOCIĄG 2009);
Chara intermedia A. Braun – 1. bezimienne na W od j. Czyste (CASPARY 1886); 2. Pomarczyn (CASPARY
1886); 3. Mieliste – w całym litoralu często, obficie w zatoce E (1976, leg. J. Szmeja), w 2004 r. nie odnaleziono; 4. Strupino – głęb. 0,2–1,5 m, zwarte płaty, brz. E i W, podł. org. i min. (1976, leg. J. Szmeja);
Nitellopsis obtusa J. Groves – 1. Wdzydze (KLINGGRAEFF 1881; CASPARY 1885); brz. SW, głęb. 2–3 m,
nielicznie (2008, leg. R. Chmara, CHMARA & BOCIĄG 2009); 2. Wielkie Płocice (2003, leg. K. Bociąg; BOCIĄG
2006b); 3. Wielewskie – w całym jeziorze, bardzo licznie, głęb. 4–6 m (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA
& BOCIĄG 2009); 4. Skape – brz. S., głęb. 2–3 m, sporadycznie (2008, leg. R. Chmara, CHMARA & BOCIĄG
2009); 5. Wielkie Płocice – nielicznie, w całym jeziorze, poniżej głęb. 2 m (2008, leg. K. Bociąg);
Nitella fexillis (Linne) Agardh – 1. Wielkie Oczko – dość licznie (1976, leg. J. Szmeja); w 2006 r. nie
odnaleziono (Gbur 2008); 2. Głęboczko – licznie w brz. N (1976, leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980), sporadycznie, głęb. do 1 m (2006, leg. K. Bociąg (GBUR 2008); 3. Małe Oczko – głęb. ok. 2 m, nielicznie (1975,
leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980); w 2006 r. nie odnaleziono (GBUR 2008); 4. Zakrzewie – dość licznie (1976,
leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980); nielicznie, podł. min. i min.-org., głęb. 2–7 m (2002, 2006, leg. K. Bociąg,
BOCIĄG 2006b, GBUR 2008); 5. Drzędno – dość licznie (1975, leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980), bardzo nielicznie, podł. min., głęb. 0,2–0,5 m (2006, leg. K. Bociąg, GBUR 2008); 6. Małe Zamarłe – nielicznie, głęb.
0,3 m, podł. org.-min. (2004, leg. M. Gąbka); 7. Wielewskie – w całym jeziorze, bardzo licznie, na głęb.
od 4 do 6 m (2008, leg. K. Bociąg, CHMARA & BOCIĄG 2009);
Nitella opaca (Bruzelius) Agardh – 1. Długie (MIGULA 1897); 2. Głęboczko – dość obficie w głębszych
partiach litoralu, głęb. od 1,5 do 3,4 m (1975, leg. J. Szmeja, SZMEJA 1980); w 2006 r. nie odnaleziono
(GBUR 2008);
Nitella tenuissima (Desvaux) Kutzing – 1. Głęboczko – niewielki płat, głęb. 1,5–2,5 m, podł. min.,
przy brz. SE (2006, leg. K. Bociąg, BOCIĄG & GBUR 2008);
M. Gąbka & K. Bociąg: Ramienice Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego
383
Nitella mucronata (A.Braun) Miquel – 1. Małe Oczko – głęb. 0,5–1,5 m (1975, leg. J. Szmeja, SZMEJA
1980); w 2006 r. nie odnaleziono (GBUR 2008);
DYSKUSJA I PODSUMOWANIE
Sporządzona na podstawie badań własnych i danych historycznych lista ramienic w jeziorach Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny obejmuje 15 gatunków z trzech
rodzajów: Chara (10 gatunków), Nitella (4) i Nitellopsis (1). Ramienice stwierdzono
w 34 zbiornikach z około 100 położonych na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego
i w jego otulinie (CHOIŃSKI 2006).
W materiałach z XIX w. (CASPARY 1886; MIGULA 1897; KLINGGRAEFF 1881) zawarte
są informacje o występowaniu 8 gatunków ramienic na 13 stanowiskach. Tylko 4 z tych
stanowisk potwierdzono po 2001 r.
Materiały zielnikowe (Szmeja, lata 1970–1973) oraz praca SZMEJA (1980) dostarczają
danych o występowaniu na badanym terenie 11 gatunków ramienic na 11 stanowiskach.
Z tego po 2001 r. potwierdzono 7 gatunków i 8 stanowisk. W latach 2001–2008 odnotowano ponadto 4 nowe gatunki i 14 nowych stanowisk.
We florze ramienic Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny na szczególną
uwagę zasługują gatunki rzadkie i zamieszczone na ogólnopolskiej „czerwonej liście”
glonów (SIEMIŃSKA in. 2006). Spośród gatunków zagrożonych wymarciem (kategoria E) są
to: Chara intermedia, C. aspera, C. hispida, C. filiformis, C. polyacantha i Nitella mucronata. Z grupy narażonych na wyginięcie (kategoria V) na terenie WPK i otuliny występują:
Chara contraria, C. delicatula, C. globularis, C. rudis i Nitella flexilis, a z grupy gatunków
rzadkich i o nieokreślonym stopniu zagrożenia – Chara tomentosa, Nitella opaca, N. tenuissima i Nitellopsis obtusa. Spośród wymienionych taksonów Chara filiformis, C. polyacantha, Nitella tenuissima i N. opaca objęte są ochroną prawną.
Warto podkreślić występowanie na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego rzadkiego przedstawiciela Characeae – Nitella tenuissima (BOCIĄG & GBUR 2008), znanego
z nielicznych stanowisk na terenie Polski (URBANIAK i in. 2008). Do ramienic z niewielką
liczbą stanowisk w kraju należą również: Chara polyacantha, C. filiformis i Nitella opaca
(DĄMBSKA 1964, 1966; GĄBKA & PEŁECHATY 2006; GĄBKA 2006).
Na uwagę zasługują także nowe stanowiska Chara filiformis. MIGULA (1897) opisał
stanowisko tego gatunku w jeziorze Wdzydze. Współcześnie nie odnaleziono C. filiformis
w jeziorze Wdzydze, niemniej stwierdzono niewielkie populacje tego gatunku w jeziorach Wielewskim i Wielkie Płocice (CHMARA & BOCIĄG 2009). Gatunek ten w Środkowej
i Zachodniej Europie jest coraz rzadszy i w wielu krajach uznano go za silnie zagrożony
wyginięciem (KRAUSE 1997; SCHMIDT i in. 1996; BLAŽENČIĆ i in. 2006).
W WPK i jego otulinie ramienice występują przede wszystkim w zbiornikach twardowodnych, a także w miękkowodnych jeziorach lobeliowych. W latach 70. ramienice występowały w jeziorach lobeliowych: Drzędno, Małe Oczko, Wielkie Oczko, Zakrzewie i Głęboczko
(SZMEJA 1980). Najliczniej rosły w nich Chara delicatula i Nitella flexilis, stwierdzono również C. rudis, C. tomentosa, C. globularis i N. opaca. Współcześnie ramienice występują
w czterech z tych jezior (Drzędno, Małe Oczko, Zakrzewie i Głęboczko). Stwierdzono w nich
384
Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17(2), 2010
tylko nieliczne populacje Chara delicatula i Nitella flexilis, a w jeziorze Głęboczko ponadto
Nitella tenuissima (BOCIĄG & GBUR 2008; GBUR 2008; BOCIĄG i in., w druku).
Dwa gatunki, spośród występujących na terenie WPK, a mianowicie Chara delicatula
i Nitella flexilis, mają optimum występowania w oligotroficznych i mezotroficznych jeziorach lobeliowych Pojezierza Pomorskiego (np. KRASKA & PIOTROWICZ 1994; KŁOSOWSKI
& SZAŃKOWSKI 1997; BOCIĄG 2006b) i Polesia Lubelskiego (m. in. KARCZMARZ 1966;
CIECIERSKA & RADWAN 2000). Niemniej wiadomo, iż występują one również w innych
typach jezior. Na badanym terenie gatunki te notowane są w miękkowodnych i oligotroficznych (sensu lato) jeziorach lobeliowych, w zbiornikach humusowych, ale występują
także (w szczególności Chara delicatula) w zbiornikach twardowodnych, mezo- a nawet
eutroficznych, co potwierdza ich szeroką amplitudę ekologiczną.
Najwięcej stanowisk na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego mają Chara delicatula i C. globularis. Ten ostatni był notowany tam już od XIX w., natomiast C. delicatula stwierdzono po raz pierwszy dopiero w 1975 r. Nie można jednak na tej podstawie
jednoznacznie wnioskować o niedawnym pojawieniu się tego gatunku w regionie. Brak
materiałów zielnikowych z XIX i początku XIX w., dokumentujących stanowiska, a są
to taksony łatwe do pomylenia ze względu na liczne podobieństwa (GĄBKA & PEŁECHATY
2006 i cytowana tam literatura).
Na terenie Parku Chara delicatula występuje głównie w płytkim i mineralnym litoralu
jezior. Gatunek ten często tworzy niewielkie populacje i bardzo rzadko występuje masowo,
jak np. w niektórych jeziorach południowej części Pojezierza Południowo-Pomorskiego
oraz w Wielkopolsce (GĄBKA 2003, 2004, 2005; OWSIANNY & GĄBKA, 2004).
Liczba gatunków ramienic występujących we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym jest
znaczna, ale zbiorowiska tych makroglonów rzadko dominują w strefie fitolitoralu jezior.
Rozległe „łąki ramienicowe” występują jedynie w jeziorach Kotel, Gołub i Wielewskie,
charakteryzujących się niską trofią i dobrymi warunkami świetlnymi. Zbiorowiska ramienic
występują w nich do głębokości kilku-, a nawet kilkunastu metrów. Równie cenne są bogate
w wapń, choć płytsze i żyźniejsze, niewielkie jeziora w północnej części Parku i otuliny,
takie jak m.in. Płocice i Płocice Wielkie, w których stwierdzono liczne gatunki ramienic.
Wszystkie wymienione zbiorniki reprezentują siedlisko chronione w sieci Natura 2000 (kod
3140, twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi łąkami ramienic Charetea). Jest to jedno z cenniejszych siedlisk wodnych w rozumieniu programu Natura 2000
na ternie WPK (CHMARA & BOCIĄG 2009).
W okresie ostatnich 150 lat nastąpił zanik części stanowisk ramienic na badanym
terenie. W latach 2001–2008 nie potwierdzono większości stanowisk z XIX w. oraz kilku
(8) z opisywanych w latach 70. (SZMEJA 1980, materiały zielnikowe). W części jezior (m.in.
Wdzydze, Drzędno, Kramsko Małe) liczba gatunków występujących w nich ramienic znacząco zmalała. Po 2001 r. na terenie WPK i otuliny nie potwierdzono 4 wcześniej notowanych gatunków (Chara intermedia, C. hispida, Nitella opaca i N. mucronata).
Za względu na nadal niepełny stopień poznania zbiorników wodnych WPK i jego otuliny, obserwowane zjawisko zanikania stanowisk oraz możliwość regeneracji populacji
ramienic przy poprawie warunków siedliskowych, wskazany jest monitoring jezior oraz
drobnych zbiorników tego terenu pod kątem występowania tych makroglonów.
M. Gąbka & K. Bociąg: Ramienice Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego
385
Podziękowania. Dziękujemy Panu profesorowi Józefowi Szmei za udostępnienie materiałów zielnikowych i uwagi do tekstu, Panu drowi Krzysztofowi Banasiowi i Pani mgr Emilii Gbur za pomoc w pracach
terenowych, Panu drowi P. M. Owsiannemu za udostępnienie danych niepublikowanych.
Badania wykonano w ramach projektów MNiSW N304 050 31/1853 oraz N304 4113 33, a także badań
statutowych Zakładu Hydrobiologii UAM w Poznaniu.
LITERATURA
BALCEWICZ M. 2004. Zróżnicowanie hydrochemiczne i florystyczne jezior twardowodnych Pojezierza
Kaszubskiego. s. 65. Mskr. pracy magisterskiej, Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
BAZYDŁO E. 2004. Biologia i ekologia populacji Luronium natans (L.) Raf. s. 141. Mskr. pracy doktorskiej,
Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
BLAŽENČIĆ J., STEVANOVIĆ B., BLAŽENČIĆ Ž., & STEVANOVIĆ V. 2006. Red data list of Charophytes in the
Balkans. – Biodiversity and Conservation 15: 3445–3457.
BLINDOW I. & LANGANGEN A. 1995. Lamprothamnium papulosum (Wallr.) J. Groves, a threatened charophyte in Scandinavia. – Cryptogamie, Algologie 16(1): 47–55.
BLINDOW I. 1992. Decline of charophytes during eutrophication; a comparison to angiosperms. – Freshwater Biology 28: 9–14.
BOCIĄG K. 2006a. Roślinność podwodna Jeziora Raduńskiego Górnego. – W: A. WOŁOS & B. NEDOSZYTKO
(red.), Jeziora Raduńskie. Antropogeniczne przemiany i kierunki ochrony, s. 53–56. Wydawnictwo
Instytutu Rybactwa Śródlądowego, Olsztyn.
BOCIĄG K. 2006b. Distribution and abundance of stoneworts (Charales) in the Kashubian Lakeland (NW
Poland) – data collected so far and some implications. – Biodiv. Res. Conserv. 3–4: 90–95.
BOCIĄG K. & ARENDT S. 2005. Różnorodność i organizacja przestrzenna roślinności podwodnej Jeziora
Raduńskiego Górnego. – W: W. LANGE (red.), Jeziora górnej Raduni i jej zlewnia w badaniach
z udziałem Stacji Limnologicznej w Borucinie. Badania Limnologiczne nr 3, s. 295–308. Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
BOCIĄG K. & GBUR E. 2008. Nowe stanowisko Nitella tenuissima (Characeae) na Pomorzu. – Fragm. Flor.
Geobot. Polonica 15(2): 348–350.
BOCIĄG K., GBUR E. & BANAŚ K. Analiza porównawcza populacji ramienic w jeziorach lobeliowych na
Pojezierzu Kaszubskim po 30 latach. – Ocean. Hydrob. Studies (w druku).
CASPARY R. 1886. Bericht über die Untersuchung Kieler Seen der Kreise Berent, Konitz und Kartus 1885
ausgeführt. – Schriften Königl. Phys.-Kon. Ges. Königsberg. 26: 66–71.
CHMARA R. & BOCIĄG K. 2009. Jeziora ramienicowe w nowo projektowanych obszarach Natura 2000
województwa pomorskiego. s. 33. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Gdańsk, Chojnice.
CHOIŃSKI A. 2006. Katalog jezior Polski. Część pierwsza: Pojezierze Pomorskie. s. 11–266. Wydawnictwo
Naukowe UAM, Poznań.
CHURSKI Z. 1961. Morfologia i hydrografia kompleksu jeziora Wdzydze. – Rocz. Nauk Roln. 93-D:
15–57.
CIECIERSKA H. & RADWAN S. 2000. Zróżnicowanie fitocenotyczne litoralu jezior Pojezierza ŁęczyńskoWłodawskiego. – W: S. RADWAN & Z. LORKIEWICZ (red.), Problemy ochrony i użytkowania obszarów
wiejskich o dużych walorach przyrodniczych, s. 71–78. Wyd. Univ. M. Curie-Skłodowska, Lublin.
DĄMBSKA I. 1964. Charophyta – Ramienice. – W: K. STARMACH (red.), Flora słodkowodna Polski, 13,
s. 126. Polska Akademia Nauk, Instytut Botaniki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
386
Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17(2), 2010
DĄMBSKA I. 1966. Zbiorowiska ramienic Polski. – Pr. Komis. Biol., Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz.
Mat.-Przyr. 31(3): 1–76.
GĄBKA M. 2004. Wybrane aspekty siedliskowe występowania ramienic w zarastających jeziorach śródleśnych Wielkopolski. – W: L. BURCHARDT (red.), Zasługi Prof. dr hab. Izabeli Dąmbskiej w kształtowaniu dzisiejszego wizerunku ochrony przyrody. Sesja naukowa w 20 rocznicę śmierci Prof. dr hab.
Izabeli Dąmbskiej, s. 29–45. Uniw. A. Mickiewicza, Poznań.
GĄBKA M. 2005. Zbiorowiska roślinne jezior humusowych Wielkopolski na tle ich uwarunkowań siedliskowych. s. 194 + aneks. Mskr. pracy doktorskiej, Zakład Hydrobiologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań.
GĄBKA M. & BURCHARDT L. 2006. Ramienice zbiorników wodnych Powidzkiego Parku Krajobrazowego
(Wielkopolska). – Fragm. Flor. Geobot. Polonica 13(2): 387–398.
GĄBKA M. & PEŁECHATY M. 2006. Zagadnienia klasyfikacji taksonomicznej i synekologicznej ramienic
(Characeae, Charophyta) i ich zbiorowisk. – Ekologia i Technika 14(3): 87–92.
GĄBKA M., PEŁECHATY M., KRUPSKA J. & BURCHARDT L. 2009. Ramienice (Characeae, Charophyta)
Wielkopolskiego Parku Narodowego – różnorodność, stan poznania, zagrożenia i ochrony. – Morena
14: 263–274.
GBUR E. 2008. Populacje ramienic w jeziorach lobeliowych z południowej części Pojezierza Kaszubskiego.
s. 52. Mskr. pracy magisterskiej, Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
HUTOROWICZ A. & DZIEDZIC J. 1998. Historyczne i współczesne stanowiska ramienic w jeziorach Pojezierza Olsztyńskiego. – Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica 5: 279–291.
KARCZMARZ K. 1963. Przyczynek do badań nad florą Lubelszczyzny. Cz. I. – Acta Soc. Bot. Pol.
32(1):165–168.
KARCZMARZ K. 1975. Sukcesja zespołów i występowanie ramienic na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim.
– Ann. Univ. M. Curie-Skłodowska Lublin Sect. C. 35: 43–52.
KARCZMARZ K. 1966. Przyczynek do badań nad florą ramienic Lubelszczyzny (Polska wschodnia). Cz. II.
– Acta Soc. Bot. Pol. 35(2): 265–271.
KARPIŃSKI J. 1938. Materiały do flory ramienic (Characeae) Polski za szczególnym uwzględnieniem Wielkopolski. – Sprawozdanie PTPN, 3 za III i IV kwartał: 212–216.
KLINGGRAEFF H. 1881. Versuch einer topographischen Flora der Provinz Westpreussen. – Schriften Naturf.
Ges. Danzig. B, 5(1–2): 217.
KŁOSOWSKI S. & SZAŃKOWSKI M. 1997. Ekologia rzadkich zbiorowisk roślinnych w północnej Polsce.
– W: W. FAŁTYNOWICZ, M. LATAŁOWA & J. SZMEJA (red.), Dynamika i ochrona roślinności Pomorza,
s. 99–111. Bogucki Wyd. Nauk., Gdańsk – Poznań.
KONDRACKI J. 2001. Geografia regionalna Polski. s. 441. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
KRASKA M. & PIOTROWICZ R. 1994. Roślinność wybranych jezior lobeliowych na tle warunków fizycznochemicznych ich wód. – W: M. KRASKA (red.), Jeziora lobeliowe. Charakterystyka, funkcjonowanie
i ochrona. Cz. I. – Idee Ekologiczne 6, Ser. Szkice 4: 67–83.
KRASKA M., PIOTROWICZ R. & KLIMASZYK P. 1996. Jeziora lobeliowe w Polsce. – Chrońmy Przyr. Ojcz.
53(3): 5–25.
KRAUSE W. 1981. Characeen als Bioindykatoren für den Gewässerzustand. – Limnologica 13(2): 399–418.
KRAUSE W. 1997. Charales (Charophycae). – W: H. ETTL, G. GÄRTNER, H. HEYNIG & D. MOLLENHAUER
(red.), Süsswasserflora von Mitteleuropa, 18, s. 202. Gustav Fischer, Jena.
KUSBER W. H., RAABE U., BLÜMEL C., GEISSLER U. & JAHN R. 2004. Mittel und langfristige Trends der
Characeen-Vorkommen in Berlin. – Rostocker Meeresbiologiche Beitrage 13: 127–138.
LAKOWITZ K. 1907. Die Algenflora der Danziger Bucht. – Westpr Bot.-Zool. Ver. s. 141. Danzig.
M. Gąbka & K. Bociąg: Ramienice Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego
387
MIGULA W. 1897, 1890–1897. Die Characeen Deutschlands, Oesterreichs und der Schweiz; Unter Berücksichtigung aller Arten Europas. – W: L. RABENHORST (red.), Kryptogamenflora von Deutschland,
Oesterreich und der Schweiz. 2. Aufl. 5. VII, s. 765. Verlag Eduard Kummer, Leipzig.
OWSIANNY P. M. & GĄBKA M. 2004. Roślinność ekosystemów wodnych Krajny Złotowskiej. – W: G. ZIÓŁKOWSKI (red.), Przyroda Krajny Złotowskiej, s. 38–50. Urbański Wydawnictwo, Toruń.
OWSIANNY P. M., GĄBKA M. 2007. Zbiorniki ramienicowe i dystroficzne – cechy diagnostyczne w świetle
programu Natura 2000 i przykładów z Lasów Pilskich. – Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej. R. 9, 2/3 (16), 584–600.
OZIMEK T. 1992. Makrofity zanurzone i ich relacje z glonami w jeziorach o wysokiej trofii. – Wiad. Ekol.
38: 13–34.
PRZEWOŹNIAK M. (red.) 2001. Wdzydzki Park Krajobrazowy. Problemy trójochrony (przyroda – kultura
– krajobraz). – Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego. 4. s. 306. Wyd. Gdańskie,
Gdańsk
SCHEFFER M. 1989. Alternative stable states in eutrophic freshwater systems. A minimal model. – Hydrobiol. Bull. 23: 73–83.
SCHEFFER M. 1990. Multiplicity of stable states in freshwater systems. – Hydrobiologia 200/201:
475–486.
SCHEFFER M. & JEPPESEN E. (1998): Alternative stable states. – W: E. JEPPESEN, M. SØNDERGAARD, M. SØNDERGAARD & K. CHRISTOFFERSEN K. (red.), The structure role of submerged macrophytes in lakes.
– Ecological Studies 131: 387–406.
SCHMIDT D., VAN DE WEYER K., KRAUSE L., KIES L., GARNIEL A., GEISSLER U., GUTOWSKI A., SAMIETZ R.,
SCHUTZ W., VAHLE H.CH., VOGE M., WOLF P. & MELZER A. 1996. Rote Liste der Armleuchteralgen
(Charophyceae) Deutschlands. – W: Rote Liste gefährdeter Pflanzen Deutschlands. Schr.-R. f. Vegetationskde 28: 547–576. BfN, Bonn-Bad Godesberg.
SIEMIŃSKA J. 1992. Czerwona lista glonów zagrożonych w Polsce. – W: K. ZARZYCKI, W. WOJEWODA
& Z. HEINRICH (red.), Lista roślin zagrożonych w Polsce, s. 7–19. Instytut Botaniki im. W. Szafera,
Polska Akademia Nauk, Kraków.
SIEMIŃSKA J., BĄK M., DZIEDZIC J., GĄBKA M., GREGOROWICZ P., MROZIŃSKA T., PEŁECHATY M., OWSIANNY
P. M., PLIŃSKI M. & WITKOWSKI A. 2006. Red list of the algae in Poland. – W: Z. MIREK, K. ZARZYCKI,
W. WOJEWODA & Z. SZELĄG (red.), Red list of plants and fungi in Poland, s. 35–52. Instytut Botaniki
im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.
SZAŃKOWSKI M. 1998. Ekologiczny status roślinności jezior lobeliowych w Polsce. s. 145 + aneks. Mskr.
pracy doktorskiej, Wydz. Biol. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
SZMEJA J. 1980. Flora jezior i ich obrzeży południowej części Pojezierza Kaszubskiego. – Zesz. Nauk.
Wydz. BiNoZ Uniw. Gdańskiego, ser. Biologia 2:101–116.
SZMEJA J. 1996. Rejestr polskich jezior lobeliowych. – Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica 3: 347–367.
SZMEJA J. 1998. Jeziora – II. Charakterystyka jezior lobeliowych. – W: J. HERBICH & M. HERBICH (red.),
Szata roślinna Pomorza – zróżnicowanie, dynamika, zagrożenia, ochrona, s. 231–244. Przewodnik Sesji
Terenowych 51. Zjazdu PTB 15–19 IX 1998. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
SZMEJA J. & BAZYDŁO E. 2006. Program ochrony i kontroli elismy wodnej Luronium natans (L.) Raf.
w Borach Tucholskich. – W: J. BANASZAK & K. TOBOLSKI (red.), Park Narodowy Bory Tucholskie,
s. 143–174. Wyd. UKW, Bydgoszcz.
SZMEJA J., BOCIĄG K. & BANAŚ K. 1998. Specyfika jezior lobeliowych w krajobrazie sandrowym Borów
Tucholskich. – W: J. BANASZAK & K. TOBOLSKI (red.), Park Narodowy „Bory Tucholskie”, s. 171–191.
Wyd. WSP Bydgoszcz.
388
Fragm. Flor. Geobot. Polonica 17(2), 2010
URBANIAK J. 2008. Rozwój badań nad ramienicami (Charophyta) na terenie Polski. – Wiad. Bot. 51(3–4):
29–40.
URBANIAK J., GĄBKA M. & BLAŽENČIĆ J. 2008. Nitella tenuissima, a rare Charophyte in Central and
Southern Europe. – Cryptogamie algologie 29: 161–171.
BERG M. S., SCHEFFER M., NAN NES E. & COOPS H. 1998. Dynamics and stability of Chara sp.
and Potamogeton pectinatus. – Hydrobiologia 408/409: 335–342.
VAN DEN
ZAJĄC A. 1978. Założenia metodyczne „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce”. – Wiad.
Bot. 22(3): 145–155.
ZALEWSKA-GAŁOSZ J. 2008. Rodzaj Potamogeton L. w Polsce – taksonomia i rozmieszczenie. s. 215.
Nakładem Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
SUMMARY
This paper presents a list of 15 charophytes found in water reservoirs in the Wdzydze Landscape Park,
located in NW part of Pomerania, in the Bory Tucholskie mesoregion. This area is rich in different types
of lakes and among them are the biggest lake in region – Wdzydze (1 417 ha) (CHOIŃSKI 2006). Records
about occurrence of charophytes came from own research carried out between 2000 and 2008 and literature
data. Charophytes were noticed in 34 lakes.
Many of the charophyta, which were observed in this area, are regarded as endangered and vulnerable
in Poland (SIEMIŃSKA et al. 2006). The list comprises species such as Chara filiformis, C. polyacantha,
C. rudis, Nitella opaca and N. tenuissima. In the examined area 4 protected species of charophytes were
found: Nitella opaca, N. tenuissima, Chara filiformis, and C. polyacantha.
Przyjęto do druku: 27.07.2010 r.