Ja, człowiek - poszerzanie zakresu własnej

1
KONSPEKTY DO LEKCJI SZTUKI
DLA KLAS II GIMNAZJUM
TEMAT MODUŁU:
Ja, człowiek - poszerzanie
zakresu własnej świadomości
poprzez ekspresję plastyczną i
muzyczną na lekcjach sztuki.
mgr Joanna Frączek
BIELSKO - BIAŁA
październik 2001
r.
2
Wstęp
Wyobraźnia twórcza i heurystyczne myślenie są największym
kapitałem zarówno dla poszczególnych dzieci jak i całej ludzkości.
Ubolewałam nad faktem, Ŝe młodzieŜ w wieku od 11 do 15 lat, będąca
w fazie kryzysu twórczości, często rezygnuje z formy wypowiadania się
poprzez sztukę na rzecz niechętnego kopiowania, odtwarzania, a jednocześnie
traci umiejętność impresji wspaniałych dzieł sztuki. Podstawowym celem
lekcji sztuki jest wspomaganie rozwoju twórczych postaw, otwartych,
tolerancyjnych i wszechstronnych. Niestety, młodzieŜ nie rozumie jaki wpływ
mogą mieć lekcje sztuki na rozwój ich osobowości, a w szczególności
wyobraźni, oryginalności, a takŜe na rozwój emocjonalny - chociaŜby
umiejętność radzenia sobie w nowych sytuacjach, zdolność wyraŜania
przyjemnych i przykrych uczuć.
Aby ten poŜądany wpływ sztuki zaistniał, uczeń musi wypowiedzieć
się szczerze, zaś warunkiem szczerości jest akceptacja i identyfikacja
z tematem; czyli zaangaŜowanie emocjonalne. Dlatego temat musi być,
według mnie, zrozumiały, atrakcyjny, zachęcający.
Myślę, Ŝe temat „Ja - człowiek” jest bliski wszystkim uczniom (i nie
tylko uczniom) niezaleŜnie od wieku. Sądzę, Ŝe te lekcje pomogą młodzieŜy
zrozumieć, po co uczą się sztuki, a takŜe pomogą zrozumieć samego siebie
i innych ludzi.
3
Wybrałam ten temat zainspirowana ksiąŜką Wiesława Karolaka pt.
„Sztuka jako zabawa, zabawa jako sztuka,” szczególnie zaś rozdziałem
„Jestem i nie jestem.” Autor przypomina, Ŝe samoekspresja pomaga nie tylko
w kształtowaniu harmonijnej osobowości, ale takŜe w komunikowaniu innym
własnych przeŜyć, myśli, uczuć, oraz w obserwowaniu rzeczywistości,
zwłaszcza natury.
Lekcje mojego modułu przygotowałam dla gimnazjalistów II klasy.
Dla nich niewiele będzie nowych wiadomości z dziedzin plastyki i muzyki,
uczniowie będą sobie przypominać i syntezować posiadaną juŜ wiedzę.
Nauczą się natomiast, jak myśleć i pracować twórczo, jak komunikować się
językiem pozawerbalnym (np. gestem, znakiem, dźwiękiem, kolorem),
a przede wszystkim jak poznać i zrozumieć siebie, swoje emocje i nastroje.
„Człowiek, aby pozostawać w zgodzie ze światem i z sobą samym,
aby móc łączyć się z innymi, nie zatracając zarazem poczucia swojej
integralności i wyjątkowości, nie ma innego sposobu na realizowanie swych
pragnień, jak tylko poprzez twórcze, produktywne wykorzystanie swoich
zdolności.”
Erich Fromm
4
Lekcja 1
Temat: Autoportret, czyli jak widzę i akceptuję swój wygląd –
rysunek kredkami lub ołówkiem.
Cel główny:
zwrócenie uwagi na siebie i swoją wyjątkowość,
zachęcanie do samoakceptacji oraz tolerancji wobec
ludzi o innym wyglądzie, charakterze, zamiłowaniach
itp.
Cele operacyjne:
-
uczeń potrafi przedstawić swój wizerunek ukazując
charakterystyczne cechy wyglądu oraz swój stosunek do
własnego wyglądu;
-
uczeń
zna
charakterystyczne
cechy
portretu
idealistycznego, a takŜe karykatury;
-
uczeń przypomina sobie podstawowe moŜliwości
interpretacyjne
świata:
realistyczną,
ekspresyjną
i syntetyczną.
Pomoce dydaktyczne:
ołówek
lub
idealistycznych,
kredki,
przykłady
realistycznych,
portretów
ekspresyjnych
i syntetycznych (np. św. Anna z Farras lub „Wenus”
Łarionowa) a takŜe karykatur
Metody:
problemowa, praktyczna,
(aktywizująca - gra dydaktyczna)
Czas trwania:
45 minut
5
Przebieg lekcji:
I.
WSTĘP
1. Powitanie
2. Zabawa „PokaŜ swój pomnik”
N.
- Przedstaw się, wykonując swój pomnik. PokaŜ siebie
kształtując swoje ciało w odpowiedniej pozie. Jeśli chcesz, stań
na cokole (krzesło, stół, parapet);
U.
- kaŜdy chętny uczeń buduje swój pomnik.
3. Refleksja na temat: „Czy chciałbyś być prawdziwym pomnikiem?”
N. - Lubisz bezczynność?
- Lubisz, kiedy ktoś cię ogląda, podziwia, krytykuje?
- Lubisz być inny niŜ wszyscy, czy chcesz być taki sam,
nie wyróŜniać się?
U. wypowiadają się.
II.
ROZWINIĘCIE
1. - Przedstawienie przez nauczyciela podstawowych moŜliwości
interpretacji świata (człowieka) w dziele sztuki: realistyczną,
ekspresyjną i syntetyczną.
- Przypomnienie przez uczniów pojęć: portret i autoportret.
2. Refleksje na temat własnego wyglądu
N. - podzielcie kartkę na połowę, z jednej strony wypiszcie wszystko,
co wam się podoba we własnym wyglądzie, z drugiej to, czego nie
lubicie.
6
U. piszą.
3. Postawienie problemu:
N. - narysujcie siebie tak, by pokazać innym, co wam odpowiada
(akceptujecie) we własnym wyglądzie, a co nie. Pomyślcie, jak to
narysować.
U. stawiają hipotezy, np.: zaakcentować, przejaskrawić, wyolbrzymić
lub upiększyć.
4. Zadanie praktyczne - rysunek
N. - narysujcie swój portret według zasady, Ŝe to co akceptujecie w
swoim wyglądzie narysujcie najładniej jak potraficie, zaś to, co
wam się nie podoba - przejaskrawcie, (np. długi nos - wydłuŜcie,
tuszę - pogrubcie, piegi - zaakcentujcie itp.)
III
ZAKOŃCZENIE
1. Wystawa prac, grupowanie:
N. - jak moŜna pogrupować te autoportrety; według jakiej zasady?
U. - odpowiadają
np.:
na
te
„ładniejsze”
i
zdeformowane
(„brzydsze”).
N. - zwraca uwagę na podobieństwo „ładnych” portretów do
klasycznych, przypomina ich podstawowe cechy:
• układy statyczne, pozy dostojne nie wyraŜające uczuć,
• rysy twarzy upiększone,
• formy zrównowaŜone, zamknięte,
Zdeformowane przypominają karykatury lub portrety ekspresyjne demonstracja przykładów.
2. Rozmowa z uczniami na temat:
• Czy wady urody naleŜy przedstawiać w portretach?
7
• Czy moŜna i kiedy moŜna się z nich śmiać?
• Czy umiejętność śmiania się z własnych wad pomaga nam
zaakceptować swój wygląd i bardziej się polubić?
• Czy bycie innym jest łatwe, czy trudne?
8
Lekcja 2
Temat: Mój znak - symbol mojego charakteru – technika
dowolna.
Cel główny:
podjęcie próby stworzenia kodu plastycznego (symboli)
dla
oddania
charakterystycznych
cech
własnego
charakteru, talentów i zamiłowań.
Cele operacyjne:
-
uczeń zna pojęcie symbolu;
-
uczeń zna swoje talenty, zamiłowania, cechy
charakteru i próbuje je przedstawić za pomocą środków
wyrazu plastycznego;
-
uczeń zna charakterystyczne cechy twórczości Paula
Gauguina.
Metody:
waloryzacyjna, problemowa, ćwiczeń praktycznych,
podająca
Środki:
kredki, flamastry, róŜne materiały do kolaŜu, mała kartka
(½ pocztówki),
reprodukcje
Paula
Gauguina
oraz
fragment jego interpretacji symboliki obrazu „Skąd
przychodzimy”,
kartka
„Najbardziej lubię...” itd.
Czas trwania:
45 minut
z
rozpoczętymi
zdaniami
9
Przebieg lekcji:
I
WSTĘP
1. Powitanie
2. Wprowadzenie do tematu
N.
- Dokończ zdania; zapisz je na karteczce
U.
zapisują samodzielnie:
• Najbardziej lubię w swoim charakterze...
• Moją największą wadą jest...
• Najchętniej spędzam czas na...
• Moją ulubioną muzyką jest...
• Dla mnie najwaŜniejszą rzeczą w Ŝyciu jest...
3. Ćwiczenie problemowe pt.: „Czarne i białe - czyli dobro i zło”
N. - Weź małą, białą kartkę i czarny flamaster. Umówmy się, Ŝe kolor
biały symbolizuje dobro a czarny - zło, wypełnij kartkę czarnym
kolorem tak, by przekazać, ile w tobie dobra, a ile zła. Pomyśl o
proporcjach kolorów, sposobie rozmieszczenia i formie.
II
ROZWINIĘCIE:
1. Przypomnienie charakterystycznych cech twórczości
Gauguina (1848-1903)
- stosunek artysty do cywilizacji, osiedlenie się na wyspach Pacyfiku,
10
- cechy obrazów: uproszczenie kształtów, delikatny kontur wokół
płaskich plam barwnych - bez światłocienia,
- symboliczny charakter dzieł Gauguina,
- wskazywanie
symboliki
we
fragmentach
dzieła
„Skąd
przychodzimy, czym jesteśmy, dokąd idziemy?”
2. Zadanie plastyczne
N. - Przedstaw swój charakter, osobowość - swoje wnętrze, stosując
symbole (schematy), pamiętając, Ŝe kolor takŜe moŜe przedstawić
twój stosunek do siebie, twoje upodobania. Postaraj się pokazać
takim, jakim jesteś, jakim się czujesz, a nie jakim cię widzą inni.
MoŜesz w tej pracy ukryć swoje największe tajemnice, jeśli nie
chcesz - nie musisz tłumaczyć swoich symboli - tajemnic. Wybierz
to, co dla ciebie jest najwaŜniejsze i połącz w całość. Jeśli umieścisz
w tej pracy litery, im równieŜ nadaj charakter.
U. - pracują w dowolnej technice, do wyboru: kolaŜ, rysunek,
wycinanka, na koniec akcentują kontury flamastrem (jak u
Gauguina)
III
ZAKOŃCZENIE
1. Ewaluacja. Rozmowa na temat zadania.
N. - Czy zadanie sprawiło ci trudność? JeŜeli tak, to w którym
momencie (wybór cech do przedstawienia czy znalezienie symboliki
dla tych cech)?
- Czy przedstawiona twórczość (dzieła) Paula Gauguina pomogła ci
w wykonaniu pracy, czy teŜ przeciwnie?
- Jesteś zadowolony(a) ze swojego symbolu?
11
2. Ćwiczenie wyobraźni: „PodróŜ w przyszłość” (jeśli wystarczy czasu)
N. - Wyobraźcie sobie, Ŝe moŜecie przenieść się w przyszłość,
jesteście np. o 10 lat starsi, mądrzejsi. Jacy teraz jesteście
w waszych oczach, czy bardzo się zmieniliście? Co chciałbyś, aby
się zmieniło? Kim jesteś, co robisz?
U. zastanawiają się przez chwilę w ciszy;
chętni uczniowie mogą opowiedzieć swoją wizję.
12
Lekcja 3
Temat:
Jak ulegam nastrojom. WyraŜanie nastrojów za
pomocą środków plastycznych i muzycznych.
Cele główne:
-
zachęcanie do przedstawiania i analizowania swoich
emocji i nastrojów, ich przyczyn i skutków, a takŜe
moŜliwości wpływania na ich zmianę;
Cele operacyjne:
-
inspirowanie uczniów do róŜnych form ekspresji.
-
uczeń poznaje (lub przypomina sobie) dwa utwory
Fryderyka Chopina: Preludium c-moll op.28 nr 20
i Mazurek C-dur op.7 nr 5;
-
uczeń utrwala sobie podstawowe
wiadomości
o znakach chromatycznych, gamie durowej i gamie
molowej;
-
uczeń poznaje język pozawerbalny;
-
uczeń przypomina sobie podstawowe wiadomości
o gamie barwnej i jej wartościach wyrazowych;
- uczeń wyraŜa swoje emocje poprzez ekspresje:
plastyczną, muzyczną, ruchową.
Metody:
ekspresyjna, słowna, problemowa, praca praktyczna w
graficznym programie komputerowym (Paint, PaintBrush
lub Corel), problemowo-analityczna, problemowo-twórcza.
13
Środki dydaktyczne: nagrania Preludium c-moll i Mazurka C-dur F.Chopina,
koło barw, instrumenty perkusyjne, pianino, komputery
z programem graficznym, kilka części garderoby i kilka
dodatków
w
kolorowych.
Czas trwania:
45 minut
kolorach
ciemnych
(zgaszonych)
i
14
Przebieg lekcji:
I WSTĘP
1. Powitanie. Śpiewanie „Powitanki” (lub ostatnio poznanej piosenki)
z jednoczesnym witaniem się wszystkich nawzajem przez podanie ręki.
2. „W jakim jesteś dzisiaj nastroju?” - przedstawianie swojego nastroju
za pomocą wybranego środka ekspresji.
N. - dzieli klasę na trzy grupy, wydziela im miejsca i środki do pracy:
„Będziecie mogli wyrazić swój nastrój za pomocą języka plastyki,
15
muzyki lub mowy ciała. Jedna grupa będzie się wypowiadać
poprzez abstrakcyjną pracę plastyczną wykonaną programem
graficznym; druga grupa poprzez improwizację na instrumentach,
zaś trzecia poprzez ruch i mowę ciała. Przygotujcie sobie potrzebne
pomoce i zaplanujcie pracę.”
U. pracują w grupach:
Pierwsza grupa - rysuje w programie graficznym abstrakcyjne prace
wyraŜające nastroje.
Druga grupa - przedstawia nastroje pantomimą, pozą, gestem,
mimiką, wykorzystując równieŜ części odzieŜy, dodatków.
Trzecia
grupa
-
wyraŜa
swoje
nastroje
improwizując
na
instrumentach perkusyjnych bez uŜycia mimiki czy gestów.
N. wybiera po dwóch uczniów z kaŜdej grupy, by pokazali swój nastrój
wyraŜony ruchem, dźwiękiem lub obrazem.
U. przedstawiają nastroje, np. radości, smutku, zaś pozostali koledzy
zgadują jaki to nastrój.
II
ROZWINIĘCIE
1. Wysłuchanie dwóch utworów z poleceniem obserwacji ich nastrojów:
Preludium c-moll i Mazurka C-dur F.Chopina.
Preludium - nastrój Ŝałoby, smutku, uroczystej powagi, (posępny
marsz);
Mazurek - nastrój radosnego oberka, wirującego.
U. słuchają utworów, a następnie wypowiadają się na temat utworu;
mówią co sobie wyobraŜają w czasie słuchania, jaki odbierają nastrój.
2. Przypomnienie wiadomości o gamach: molowej, durowej oraz znakach
chromatycznych.
16
N. prosi o przypomnienie, co to są znaki chromatyczne, jaki mają wpływ
na wysokość dźwięków, ich zapis nutowy i nazewnictwo.
U. odpowiadają (krzyŜyk podwyŜsza, a bemol obniŜa wysokość dźwięku o
pół tonu, a kasownik niweluje krzyŜyk i bemol. Nazewnictwo
dźwięków zmienia się poprzez dodanie końcówki „-is” lub „-es”.)
N. demonstruje na pianinie pary dźwięków, np. c-cis, f-fis itp.
U. grają za nauczycielem (jak echo) na dzwonkach chromatycznych.
N. gra gamy „C-dur” i „c-moll”, prosi o określenie ich nastrojów.
U. odpowiadają (np. durowa jest wesoła a molowa smutna).
N. przypomina jak zmienić gamę durową na molową, wystarczy obniŜyć
dwa dźwięki: „e” na „es” i „a” na „as”.
III
ZAKOŃCZENIE
1. Wydrukowanie prac plastycznych (patrz aneks nr 1).
2. Ewaluacja. Wypełnianie przez uczniów karty pracy (patrz aneks nr 2)
3. Rozmowa na temat „W jaki sposób wpływamy na poprawę swego
nastroju?”
U. wymieniają się własnymi doświadczeniami (np. słuchają ulubionej
muzyki, malują, czytają, spacerują, rozmawiają z przyjaciółmi itp.)
4. Zadanie domowe
N. - „Zmień dowolny zapis melodii ze skali durowej na molową.”
17
KARTA PRACY UCZNIA
do lekcji „Jak ulegam nastrojom”
1. Wymień, za pomocą czego komunikujemy innym swoje emocje, nastroje:
....................
....................
....................
....................
....................
....................
2. Jakie barwy, twoim zdaniem, najlepiej oddają nastroje (połącz kreską):
zimne, złamane
smutku
nierzeczywiste
radości
ciepłe, czyste
melancholii, spokoju
pastelowe, rozbielone
agresji, zła
silnie kontrastujące
3. Jaką kompozycję zastosowałbyś w swojej pracy plastycznej, chcąc
najlepiej przedstawić następujące nastroje: (połącz kreską)
spokój
kompozycje statyczne
smutek
radość
niepokój
kompozycje dynamiczne
18
4. Zapisz w formie rebusów słowa:
festiwal, pestka, Beata, Jacek, Edek, Adam
Bibliografia
1.
Badowska A. red. (1998): Inspiracje, pomysły, Wydaw. Siedmioróg,
Wrocław
2.
Buguszewska A., Gozdecka R. (2001): Dialog muzyki i plastyki na
płaszczyźnie dydaktycznej (II), „Wychowanie muzyczne w szkole”, nr 1
3.
Dąbek A (1988): Psychologiczne postawy twórczej aktywności dzieci,
WWSP, Zielona Góra
4.
Hoffman-Lipska E. red. (1999): Tematy integrujące muzykę i plastykę,
„Wychowanie muzyczne w szkole“, nr 4
5.
Gloton R., Clero C. (1985): Twórcza aktywność dziecka, WSiP,
Warszawa
6.
Juszczyk S. (1996): Informatyka a twórczy rozwój nauczyciela, [w:]
Twórczy rozwój nauczyciela pod red. S.Juszczyka, Wyd. „Śląsk”,
Katowice
7.
Karolak W. (1999): Sztuka jako zabawa, zabawa jako sztuka, Wyd.
CODN, Warszawa
8.
Limont W. (1998): Rozwijamy wyobraźnię twórczą, „Carpe Diem” pismo ludzi twórczych, nr 2
9.
Nakonieczna D. (1980): Kształcenie wielostronne stymulujące rozwój
uzdolnień, WSiP, Warszawa
10. Popek R. (1985): Psychologiczna analiza uzdolnień plastycznych
młodzieŜy [w:] Twórczość artystyczna w wychowaniu dzieci i
młodzieŜy, pod red. S.Popka, WSiP, Warszawa
11. Zaczyński W. (1990): Uczenie się przez przeŜywanie, Warszawa