Wydatki na artykuły farmaceutyczne (leki) – Polska na tle krajów

Wydatki na artykuły farmaceutyczne (leki) – Polska na tle krajów

– M BA
1/2 0 0 9–
Doc. dr Zofia Skrzypczak
Uniwersytet Warszawski
[email protected]
Wydatki na artykuły farmaceutyczne (leki)
– Polska na tle krajów OECD
Abstrakt
Celem opracowania jest prezentacja – dla Polski i pozostałych krajów OECD – poziomu i
źródeł finansowania wydatków na artykuły farmaceutyczne oraz pokazanie relacji wydatków na
leki do wydatków na ochronę zdrowia oraz produktu krajowego brutto (PKB).
Opracowanie zawiera także informację o wielkości i strukturze finansowania rynku farmaceutycznego w Polsce; przedstawiono wielkość rynku szpitalnego, wysokość refundacji leków
przez państwo oraz poziom wydatków na leki ponoszonych przez gospodarstwa domowe. W skali
całej gospodarki narodowej wydatki na leki stanowią ok. 30% wydatków na ochronę zdrowia, a
w gospodarstwach domowych – wydatki na leki, ustalone dzięki badaniom budżetów, osiągają
poziom ponad 60% wydatków na zdrowie.
Wprowadzenie
Wydatki na artykuły farmaceutyczne (leki)
są istotnym elementem składowym wydatków
na ochronę zdrowia. Świadczą zarówno o obciążeniach bezpośrednio dotykających gospodarstwa domowe, jak i są odzwierciedleniem
prowadzonej przez państwo polityki lekowej
(np. przez funkcjonujący w danym kraju system refundacji leków).
Celem opracowania jest prezentacja poziomu i charakterystyka źródeł finansowania wydatków na artykuły farmaceutyczne w krajach
OECD, pokazanie relacji wydatków na leki
do wydatków na ochronę zdrowia oraz produktu krajowego brutto (PKB) – w tej części
materiału obraz Polski przedstawiono na tle
krajów OECD.
W drugiej części opracowania pokazano
rynek farmaceutyczny w Polsce oraz strukturę
46
jego finansowania: wielkość rynku szpitalnego,
wysokość refundacji leków przez państwo, a
także poziom wydatków na leki ponoszonych
przez gospodarstwa domowe.
Wydatki na leki w krajach OECD
Analiza materiałów OECD1 dotyczących
funkcjonowania systemów ochrony zdrowia
pozwala stwierdzić, że średnie wydatki na leki
per capita w krajach członkowskich Organizacji
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
kształtowały się w 2006 roku na poziomie
440 USD (według parytetu siły nabywczej
– PPP).
Wielkości przedstawione na rysunku 1 pokazują, iż najwyższe wydatki na leki, przypadające na 1 osobę, poniesiono w USA – 843
USD; następna w rankingu Kanada miała
wydatki ok. 640 USD, a kolejne miejsca – z
wydatkami mieszczącymi się w przedziale:
– A
R T Y K U ŁY
500–600 USD zajęły: Belgia, Francja, Hiszpania, Włochy oraz Niemcy.
Na ostatnich miejscach „listy rankingowej”
– z wydatkami na artykuły farmaceutyczne
poniżej 300 USD na osobę znalazły się: Dania
– 286 USD, Polska – 248 USD, oraz Meksyk
– 182 USD.
Należy jednak zdawać sobie sprawę, że
zarówno w Polsce, jak i w Meksyku ogólne
wydatki na ochronę zdrowia są także zdecydowanie niższe niż w pozostałych krajach
OECD. W 2006 roku wydatki na ochronę
zdrowia per capita wyniosły w Polsce 910 USD
(według PPP), a w Meksyku – 794 USD; w
tym samym roku wydatki w USA kształtowały się na poziomie 6714 USD, w Kanadzie
–
przekroczyły 3500 USD, a w Belgii, Francji,
Holandii i w Niemczech – były nieco niższe
niż 3500 USD2.
Z powyższych względów, bardziej precyzyjnymi – niż bezwzględne wydatki na zakup
leków – wskaźnikami pokazującymi obciążenia systemu ochrony zdrowia i gospodarki
są: udział wydatków na leki w wydatkach na
ochronę zdrowia oraz relacja wydatków na leki
do PKB (rysunek 2).
Najwyższy udział wydatków na leki w wydatkach na ochronę zdrowia charakteryzował
w 2006 roku systemy ochrony zdrowia krajów postsocjalistycznych: Słowacji, Węgier
(ponad 30%) i Polski (powyżej 27%). Ponad
20% udział wydatków na leki w wydatkach
Rysunek 1. Poziom i struktura wydatków na artykuły farmaceutyczne per capita w krajach OECD w roku 2006 (w
USD, według PPP)
wydatki na leki ze Ğrodków publicznych
wydatki na leki ze Ğrodków prywatnych
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
A
a
y cy ia r y ia ri a D ia ja
y
a ia ja ia
a
ia ja i a ia
a
a ia ka yk
rg i a
US nad e lg an c an áo ch em on Ċ g gal u s t O E C an d rec a ri tral e c nd eg ore a cj ech bu nd n di a n o ls eks
D P
p
p W tu A
c
a
a
i
K
z
l
j
w
w
r
l
s
w
B
l
a
a
m
G
z
l
a
r
z
r
s
W N J
M
C se I
F is
o
K
I
r
w a Au S F i n N o
Ze
Sá
H
k
Po
a
Sz
Lu
w
o
N
Źródło: OECD Health Data 2008, czerwiec 2008 (www.oecd.org).
47
– M BA
1/2 0 0 9–
Rysunek 2. Udział wydatków na artykuły farmaceutyczne w wydatkach na ochronę zdrowia i relacja wydatków na
leki do PKB w krajach OECD w 2006 roku (%)
:\GDWNLQDOHNLMDNRZ\GDWNyDZQD]GURZLH
:\GDWNLQDOHNLMDNR3.%
% PKB
% wydatków na zdrowie
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
ia rg ia
r y ja l ia S A ja hy ia ia da e a ka hy cy ja i a yk tri a l ia i a ia ia ja ia
Ċ g a c a U anc áoc pan e lg na Kor ols z ec iem rec pon eks us tra and and nd e c jca r Da n bu eg
a zw a
s nl sl
r W sz
m rw
B Ka
W ow rtug
l
P
G
A
a
C
M
N
u
F
I Ze S w
J
se No
A Fi
Sá Po
Hi
a
uk
Sz
L
w
No
Źródło: OECD Health Data 2008, czerwiec 2008 (www.oecd.org).
na ochronę zdrowia wystąpił także w Korei
Południowej (ok. 26%), Czechach i Meksyku
(ok. 23%) oraz Hiszpanii i Portugalii (ponad
21%).
Polska, ze wskaźnikiem na poziomie 1,7%,
znalazła się – obok Czech, Niemiec, Grecji
i Japonii – w środkowej części zestawienia
rankingowego.
Najniższy – przekraczający tylko nieco
poziom 8% – udział wydatków na leki w
wydatkach na zdrowie wystąpił w systemach
ochrony zdrowia gospodarek Danii, Norwegii
i Luksemburga.
Środki przeznaczone na zakup artykułów
farmaceutycznych pochodzą ze źródeł publicznych – jest to bezpośrednie finansowanie (rynek szpitalny) i refundacja leków przez
państwo (rynek apteczny) oraz prywatnych
– wydatki gospodarstw domowych na leki.
Relacja wydatków na artykuły farmaceutyczne do PKB (%) wahała się w krajach OECD
w 2006 roku w przedziale ok. 0,5% –2,5%.
Najniższy – sięgający poniżej 1% – wskaźnik
charakteryzował Norwegię, Luksemburg i Danię; najwyższy – liczący powyżej 2% – wystąpił
na Węgrzech, na Słowacji i w Portugalii.
48
Strukturę finansowania wydatków na leki w
krajach OECD przedstawiono na rysunku 1,
natomiast rysunek 3 obrazuje udział finansowania prywatnego w wydatkach na leki.
Dla krajów OECD średni udział środków prywatnych w finansowaniu zakupu leków kształto-
– A
R T Y K U ŁY
–
Rysunek 3. Udział wydatków prywatnych w wydatkach na artykuły farmaceutyczne w krajach OECD w 2006 roku
(%)
% udziaá wydatków prywatnych w wydatkach na leki
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
M
sy
ek
k
US
A
Po
a
a
D
a
a
a
a
ia
ia
ia
ia
ry
hy
c y ur g e cj a
ia
l ia
ri a
ka ad a c hy l gia
Pd rali
d i an i
cj
gi e c ja EC
cj
m
nd an d Ċ g c a r us t
on pa n
ls
a
ec
g a we
b Gr
n
an
an
áo
O
D
wa N ie
la
B e or e us t
W
nl
zw
A
C z J ap is z
aj
Fr
el
W
r t u or
Is
Ka
áo
em
S
Z
o
w
Fi
A
S
K
N
H
ks
P
Sz
wa
Lu
o
N
Źródło: obliczenia własne na podstawie OECD Health Data 2008, czerwiec 2008 (www.oecd.org).
wał się w roku 2006 na poziomie 40%. Nieco
wyższy (mieszczący się w przedziale 40–50%)
udział wydatków prywatnych na zakup leków
charakteryzował system ochrony zdrowia Szwecji, Norwegii, Portugalii, Danii i Finlandii.
W Polsce i Kanadzie udział finansowania
prywatnego zakupu leków przekroczył poziom
60%; liczący 70% udział środków prywatnych
charakteryzował rynek leków w USA, a najwyższy – osiągający prawie 85% – wystąpił
w Meksyku. Najniższy – liczący poniżej 10%
– udział wydatków prywatnych w finansowaniu leków wystąpił w Grecji, a wskaźnik na
poziomie niższym niż 20% charakteryzował
system ochrony zdrowia Luksemburga.
Kolejną wielkością, świadczącą o obciążeniu
społeczeństwa wydatkami na zakup artykułów
farmaceutycznych, jest średnia cena detaliczna
leku obowiązująca w danym kraju. Przy opraco-
waniu przez OECD wykazu produktów objętych
badaniem obowiązywały następujące zasady3:
• wybrano produkty, które są porównywalne
w badanych krajach (identyfikacja na podstawie tzw. substancji aktywnych),
• w każdym badanym kraju wykaz produktów
musiał być reprezentatywny (miał odzwierciedlać produkty faktycznie wybierane przez
gospodarstwa domowe).
Na rysunku 4 przedstawiono średnią cenę
detaliczną leków dla krajów OECD w 2005
roku. Jeżeli średnią cenę leku dla krajów
OECD przyjmiemy na poziomie = 100, to
najwyższe ceny – przekraczające o 85% średnią dla OECD – odnotowano w Szwajcarii,
a w Islandii nastąpiło przekroczenie średniej
ceny o prawie 60%. O niespełna 10% średnią cenę dla OECD przekroczono w Holandii, Austrii, Meksyku, Belgii i Luksemburgu;
natomiast ceny o ok. 10% niższe od średniej
49
– M BA
1/2 0 0 9–
Tabela 1. Rynek farmaceutyczny w Polsce w latach 2001–2007 (mld PLN, ceny detaliczne)
Wyszczególnienie
1. Wartość sprzedanych leków
dynamika:
- nominalnie
- realnie*
2. Sprzedaż dla szpitali
3. Refundacja leków
4. Wydatki ludnoœci na zakup leków
[1 - (2 + 3)]
2001
12,74
2002
14,46
2003
16,05
2004
17,22
2005
18,50
2006
19,28
2007
20,88
115,8
107,6
1,20
5,18
113,5
115,4
1,27
5,46
110,9
125,1
1,36
6,35
107,3
131,1
1,54
5,89
107,4
136,5
1,70
6,18
104,2
140,5
1,85
6,60
108,3
148,9
1,98
6,68
6,36
7,73
8,34
9,79
10,62
10,83
12,22
*rok 2000 = 100 (ceny stałe z 2000 roku); jako deflatora użyto wskaźnika wzrostu przeciętnych cen leków, który
w latach 2000-2007 był wyższy niż przeciętny wskaźnik towarów i usług konsumpcyjnych (CPI)
Źródło: Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce – Zielona Księga II, Warszawa 2008, tab. 51, s. 105.
ceny dla OECD odnotowano w Portugalii,
Szwecji, Wielkiej Brytanii i Francji. Najniższe
ceny leków (o ponad 30% niższe od średniej
dla krajów OECD) wystąpiły w Turcji i Polsce – w Polsce średnia cena leku była w 2005
roku o 32% niższa od średniej ceny dla krajów
OECD. Polska znalazła się na ostatnim, 30.
miejscu wśród krajów OECD – oznacza to,
iż średnie ceny leków w Polsce były najniższe
wśród krajów OECD3.
Wydatki na leki w Polsce
Informacje o transakcjach dokonywanych
na polskim rynku leków mogą pochodzić z
dwóch podstawowych źródeł:
• IMS Health – gromadzi oraz publikuje dane
o liczbie sprzedanych opakowań leków i
wartości sprzedanych artykułów farmaceutycznych według cen producenta,
• Kamsoft SA – zbiera dane z sieci aptek o liczbie sprzedanych opakowań i wartości sprzedanych leków według cen detalicznych (tj.
cen producenta powiększonych o podatek
VAT oraz marże: hurtową i detaliczną).
W tabeli 1 przedstawiono, opierając się na
informacjach zaczerpniętych z Zielonej Księgi II,
obraz polskiego rynku leków w latach 2001–
2007; przedstawiono wartość sprzedanych
50
leków w cenach detalicznych, w tym: wartość
transakcji dokonanych na rynku szpitalnym
i – w ramach rynku aptecznego – kwotę refundacji oraz wydatki ludności poniesione na
zakup artykułów farmaceutycznych.
W latach 2001–2007 następował systematyczny wzrost wartości transakcji dokonywanych na polskim rynku leków (wyrażonych
w cenach bieżących): w latach 2001–2003
tempo wzrostu wynosiło kilkanaście procent
rocznie, a w latach 2004–2007 – kilka procent rocznie.
Jeżeli rok 2000 przyjmiemy jako rok bazowy (a ceny roku 2000 jako ceny stałe), to w
latach 2000–2007 nastąpił prawie 50% wzrost
wolumenu zakupionych leków5.
Wartość transakcji na rynku szpitalnym
stanowiła ok. 10% ogółu transakcji na rynku
leków. Na rynku aptecznym zakup leków finansowany był z dwóch źródeł: publicznych
– refundacja leków i prywatnych – zakupy
dokonywane przez gospodarstwa domowe.
Na rysunku 5 przedstawiono strukturę finansowania leków w Polsce w latach
2001–2007.
– A
Sprzedaż leków
na rynku szpitalnym
wzrosła wprawdzie
z 1,2 mld PLN w
roku 2001 do prawie 2 mld PLN w
roku 2007, ale udział
rynku szpitalnego w
rynku leków stabilizował się na poziomie ok. 10%.
Refundacja leków
przez państwo wzrosła w latach 2001–
2007 z poziomu 5,2
m ld PL N do 6,7
mld PLN, ale tempo w zrostu środków przeznaczanych
na refundację leków
było niższe od tempa wzrostu wartości
transakcji na rynku
leków, co oznaczało malejący udział
środków pochodząc ych z refundacji
z ok. 40% w roku
2001 do ok. 30% w
roku 2007.
R T Y K U ŁY
–
Rysunek 4. Średnie ceny detaliczne leków w krajach OECD w 2005 roku
Srednia cena detaliczna leków (OECD = 100)
185
Szwajcaria
159
Islandia
134
Kanada
130
USA
127
Niemcy
Dania
120
Nowegia
119
Japonia
118
Irlandia
118
Wáochy
117
113
Nowa Zelandia
111
Finlandia
109
Holandia
106
Austria
Meksyk
106
Belgia
105
Luksemburg
103
OECD
100
Portugalia
94
Szwecja
94
Wielka Brytania
92
91
Francja
81
Australia
77
Hiszpania
73
Grecja
WĊgry
73
Czechy
71
Korea
71
Sáowacja
70
Turcja
69
Polska
68
0
50
100
150
200
Udział finanso- Źródło: OECD Purchasing Power Parity Program, 2007 (www.oecd.org).
wania prywatnego,
tj. wydatków gospodarstw domowych na za- wydatkami na zakup leków dostarcza analiza
kup leków, wzrósł w analizowanym okresie z wyników badań budżetów gospodarstw domowych (BBGD), przeprowadzanych corocznie
poziomu 50% do prawie 60%.
przez Główny Urząd Statystyczny na repreInteresujących danych o bezpośrednich ob- zentatywnej próbie respondentów. Spełnieciążeniach polskich gospodarstw domowych nie wymogu reprezentatywności umożliwia
51
– M BA
1/2 0 0 9–
Rysunek 5. Struktura finansowania leków w Polsce w latach 2001–2007
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2001
2002
2003
SprzedaĪ dla szpitali
2004
Refundacja
2005
2006
2007
Wydatki ludnoĞci
Źródło: obliczenia i opracowanie własne na podstawie tabeli 1.
uogólnienie wyników badań na całą populację
polskiego społeczeństwa.
W tabeli 2 przedstawiono, dla lat 2001–
2007, poziom miesięcznych wydatków (przypadających na 1 osobę) przeznaczonych na
zakup artykułów farmaceutycznych oraz
dynamikę ich zmian (nominalnych i realnych).
Miesięczne wydatki na leki wzrosły w latach
2001–2007 z poziomu ponad 17,50 PLN do
ponad 24,50 PLN, czyli o ok. 7 PLN (wzrost
o prawie 40%).
Dynamika zmian nominalnych wydatków
na leki była w poszczególnych latach mocno
zróżnicowana: od kilkunastu procent (rok 2001
i 2004 w stosunku do roku poprzedniego),
przez wzrost kilkuprocentowy (lata 2002–2003
52
i 2006–2007 w stosunku do lat poprzednich),
po stabilizację na niezmienionym poziomie (rok
2005 w stosunku do 2004 roku).
W analizowanym okresie następował niewielki wzrost realnych wydatków na leki;
wyjątek stanowił rok 2004, w którym nastąpił
ponad 11% wzrost oraz rok 2005, w którym
nastąpił prawie 3% spadek wydatków realnych.
Na rysunku 6 przedstawiono udział wydatków na leki w wydatkach na ochronę zdrowia
oraz w wydatkach na dobra i usługi konsumpcyjne polskich gospodarstw domowych. Udział
wydatków na leki w wydatkach na ochronę
zdrowia wahał się w latach 2001–2006 w
wąskim przedziale: 64 – 66% (osiągając najwyższy poziom w roku 2002), a w roku 2007
zmniejszył się do poziomu ok. 61,5% 6.
– A
R T Y K U ŁY
–
Tabela 2. Miesięczne wydatki gospodarstw domowych na zakup leków (na 1 osobę, w PLN) oraz dynamika zmian
(%) w latach 2001–2007
1. Miesięczne wydatki na leki (na 1
osobę, w PLN)
2. Dynamika wzrostu:
- nominalnie
3. Dynamika wzrostu:
- realnie
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
17,69
18,73
19,88
22,64
22,64
23,35
24,57
110,7
105,9
106,1
113,9
100,0
103,1
105,2
103,0
100,0
103,6
111,3
96,9
101,8
103,2
Źródło: zestawienie i obliczenia własne na podstawie: GUS 2002–2007, GUS 2008.
Udział wydatków na leki w wydatkach na
dobra i usługi konsumpcyjne wzrósł w okresie 2001–2007 z poziomu 2,9% w roku 2001
do 3,3% w latach 2004–2006, a w roku 2007
obniżył się nieco do poziomu 3,2%.
tach rezygnujących z realizacji recept ze względu
na brak dostatecznych środków finansowych
itp., pewne zdziwienie budzą dane OECD, mówiące o znikomych – w porównaniu z innymi
krajami – kwotach wydawanych w Polsce na
leki, o niskich średnich cenach leków.
Podsumowanie
W kontekście powtarzających się w mediach
informacji o drogich lekach w Polsce, o pacjen-
Należy jednak pamiętać, że dane w wyrażeniu bezwzględnym nie mówią wiele o
Rysunek 6. Udział wydatków na leki w wydatkach na ochronę zdrowia oraz wydatkach na zakupy dóbr i usług konsumpcyjnych gospodarstw domowych w Polsce (%)
udziaá wydatków na leki w wydatkach na zdrowie
udziaá wydatków na leki w wydatkach ogóáem
3,4
66,5
66
3,3
65,5
65
3,2
64,5
64
3,1
63,5
63
3
62,5
62
2,9
61,5
61
2,8
60,5
60
2,7
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Źródło: zestawienie i obliczenia własne na podstawie: GUS 2002–2007, GUS 2002–2008.
53
– M BA
skali obciążenia gospodarki i społeczeństwa
w ydatkami na artykuły farmaceutyczne.
Należy posługiwać się raczej wskaźnikami,
opisującymi strukturę finansowania zakupu
leków, udział wydatków na leki w wydatkach
na ochronę zdrowia i relację wydatków na
leki do PKB.
Szczególnie niekorzystnie dla Polski przedstawia się udział finansowania prywatnego w
wydatkach na leki – wskaźnik ten kształtował się w 2006 roku w Polsce na poziomie
ok. 60% (przy średniej dla krajów OECD
– 40%), co świadczy o bardzo dużym obciążeniu społeczeństwa wydatkami na zakup
leków. Według danych Światowej Organizacji
Zdrowia (WHO) już przekroczenie przez
wskaźnik opisujący udział finansowania prywatnego poziomu 30% świadczy o problemach
finansowych, które mogą mieć pacjenci przy
zakupie zapisanych przez lekarza środków farmaceutycznych.
Wydatki na leki stanowią poważną pozycję
w wydatkach na ochronę zdrowia w Polsce. O
ile w skali całej gospodarki narodowej (ujęcie
makroekonomiczne) – wydatki na leki stanowią ok. 30% wydatków na ochronę zdrowia, o
tyle w odniesieniu do gospodarstw domowych
(ujęcie mikroekonomiczne) – wydatki na leki,
rozpoznane dzięki badaniom budżetów, stanowią ponad 60% wydatków na zdrowie.
1
OECD Health Data 2008 (www.oecd.org).
OECD Health Data 2008 (www.oecd.org).
3
OECD Purchasing Power Parity Program, 2007 (www.oecd.
org).
4
Również Eurostat przeprowadził w 2005 roku badania
Pharmaceutical products – comparative price levels in 33 European
countries in 2005; ustalono dzięki nim średnią cenę leków w
krajach UE (27 państw), 3 krajach kandydackich: Chorwacja,
Macedonia i Turcja oraz 3 krajach EFTA: Islandia, Norwegia
2
54
1/2 0 0 9–
i Szwajcaria.
Przyjęto średnią cenę dla UE-25 = 100; Polska – ze wskaźnikiem na poziomie 68 – znalazła się na 32. miejscu, wyprzedzając w rankingu jedynie Macedonię (Konijn 2007).
5
Dzięki zastosowaniu cen stałych wyeliminowane zostały ruchy
cenowe i wskaźnik odzwierciedla jedynie zmiany wolumenu
(ilości) kupionych leków.
6
Analiza dotycząca dłuższego okresu: lat 1995–2006 wykazała, iż nastąpił wzrost udziału wydatków na leki w wydatkach
na zdrowie polskich gospodarstw domowych z poziomu ok.
50% w roku 1995 do ok. 65% w latach 2001–2006. Zob.
Skrzypczak 2008.
Bibliografia
Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce – Zielona Księga II, wersja
III 2008) Warszawa. Dostępne na www.termedia.pl
GUS (2002–2007) Budżety gospodarstw domowych. Warszawa.
GUS (2002–2008) Rocznik Statystyczny. Warszawa.
Konijn, P. (2007) Statistics in focus. Economy and Finance, nr
45. Dostępne na www.eurostat.org
OECD Health Data 2007 i 2008. Dostępne na www.oecd.
org)
OECD Purchasing Power Parity Program (2007) Dostępne
na www.oecd.org
Skrzypczak, Z. (2008) Wydatki gospodarstw domowych na
ochronę zdrowia w latach 1995–2005. Handel Wewnętrzny,
nr 4–5.