mgr Aneta Broniszewska-recenzja dr hab. Joanny Wisniewskiej prof

uno osewotófitafi stoebed ssboib w rfo
UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI
WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH
I ZARZĄDZANIA
// 3in3iboioi3i//\bo 3jo//a djubjuns o'j 1 )li£iwe(x rbywited fiinisyyYiiaoo óaont3i3i(fiu
dr hab. Joanna Wiśniewska, prof. US
Szczecin 27.08.2016r.
iabad oby mvm>//oiurmoi
Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania
Uniwersytet Szczeciński
(óaonbniyyio) bko
//) ubow/w cift3sb<i//oiq
tiy /nosbciwotqo\iq 3i//idaboq «n riovrio.\be//oiqy// wódsoirr
./ornej Ejoduilźnod i be idu .wcdiny// rioynBifźysjj i o§9\o//&bsd sioajabocj ogon/$//o
Recenzja rozprawy doktorskiej
mgr Anety Broniszewskiej pt. „ Uwarunkowania podejmowania działalności
ns n
gospodarczej przez kobiety w XXI wieku” (ss.278).
j>vj«fibGd i>iy)fifnoido'iq jof^jboą ioąoubi>aas nnyjO
Podstawą wydania opinii jest przedłożona praca doktorska Pani mgr Anety
Broniszewskiej pt. „Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez
kobiety w XXI wieku” (ss.278) oraz przepisy ustawy z dnia 14. marca 2003 r. o stopniach
naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz.
595, z późn. zm.).
filii i'
Uwagi wstępne
f.J>A
noidęi?imiq
lisom ob isb
imuson
/doaoijd
3//ołd3qaeotaf//
obadussn w 00 „dy^oTOidatżbasta
Przedłożona do oceny rozprawa doktorska Pani mgr Anety Broniszewskiej pt.
„Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI wieku”
została napisana pod kierunkiem Pani promotor - Prof. P.Cz. dr hab. inż. Beaty Ślusarczyk.
Praca podejmuje ważny i współcześnie niezmiernie aktualny problem przedsiębiorczości
kobiet,
skupiając główną uwagę na uwarunkowaniach podejmowania działalności
gospodarczej.
Oceniana rozprawa ma charakter teoretyczno-empiryczny i składa się z 278 stron,
ujętych w ramy: wstępu, 5 rozdziałów, podsumowania, bibliografii, spisu tabel, rysunków i
wykresów oraz załączników. Praca została zilustrowana 18 rysunkami, 10 wykresami oraz 43
tabelami. Autorka wykorzystała bogaty zbiór materiałów źródłowych obejmujących: 231
publikacji (z czego 52 stanowiły opracowania anglojęzyczne - co w istotny sposób wzbogaca
spostrzeżenia Autorki o wnioski płynące z podjętych szerokich studiów literaturowych), 39
źródeł internetowych oraz 4 akty normatywne.
Rozważania teoretyczne zawarte w pracy zostały uzupełnione o prezentację wyników
zaprojektowanych i zrealizowanych analiz empirycznych, przeprowadzonych w oparciu o
1
analizy danych pierwotnych i wtórnych, pozyskanych w drodze badania ankietowego oraz z
wyspecjalizowanych instytucji badawczych ( GUS, Eurostat, PARP itp.).
Ocena rozprawy doktorskiej winna być przeprowadzona z uwzględnieniem kilku
zasadniczych kryteriów, do których zaliczyć należy: wagę/zasadność podejmowanego tematu,
umiejętność postrzegania badanych zjawisk (co znajduje swoje odzwierciedlenie w
' cuiifiol .dud ib
formułowanym celu badań, ich zakresie czy postawionych hipotezach badawczych), sposób
prowadzenia wywodu (w tym: metodyka oraz dobór i kompletność argumentów), wartość
wniosków wyprowadzonych na podstawie przeprowadzonych badań, nowość (oryginalność)
zastosowanego podejścia badawczego i uzyskanych wyników, układ i konstrukcja pracy.
Sądzę, ze oceniana praca spełnia w określonym zakresie przywołane powyżej kryteria.
Do niektórych z nich odniosę się w dalszej części recenzji.
.(oTiT./ ( 1/ 7 : ff 7
Ocena zasadności podjętej problematyki badawczej
(tanA rgrn mu4 otetonłob aainq BrtośoibaxTq jk ą iiniąo cinebyy/ ąv/u<:bo4
Podejmowanie działalności gospodarczej jest jednym z przejawów przedsiębiorczości,
która stanowi podstawę dokonujących się na świecie przemian strukturalnych, realizowanych
zwłaszcza na gruncie gospodarki rynkowej. Przedsiębiorczość to kategoria złożona i
wieloaspektowa.
Sposoby
rozumienia
przedsiębiorczości
określają
obszar
działań
przedsiębiorczych, co w rezultacie prowadzi do możliwości rozpatrywania jej z różnych
perspektyw, m.in.: psychologicznej, funkcjonalnej (ekonomicznej), zarządczej.
Przedsiębiorczość jest z pewnością określoną postawą wobec życia, opartą na
aktywności, która może stać się doskonałym filarem rozwoju jednostki, gospodarki czy
społeczeństwa. Z tego punktu widzenia rola przedsiębiorczości i przedsiębiorcy jest
niesłychanie ważna. Nie chodzi przy tym jedynie, o tak oczywiste rozumienie
przedsiębiorczości, jak rozwój przedsięwzięć gospodarczych i firm, stanowiące metodę
wykorzystania lokalnych zasobów. Przedsiębiorczość to również m.in. droga do: tworzenia i
wdrażania różnego rodzaju innowacji (P. Drucker, J. Schumpeter), osiągania określonego
awansu ekonomicznego czy społecznego, a także realizacji celów, ambicji oraz
rozwiązywania problemów poszczególnych jednostek czy społeczeństwa (przedsiębiorczość
społeczna), umacniania więzi międzyludzkich (przedsiębiorczość rodzinna, lokalna).
Współcześnie szczególnego znaczenia nabiera również przedsiębiorczość kobiet,
których obecność na rynku pracy i w przestrzeni publicznej, stanowi jedno z największych
osiągnięć i zarazem wyzwań polityki społeczno-ekonomicznej w Polsce i na świecie. Pomimo
istotnego wzrostu liczby czynnych zawodowo mieszkanek Europy, nadal występują
2
dysproporcje pomiędzy aktywnością kobiet w poszczególnych krajach. Biorąc pod uwagę
fakt, że kobiety w coraz większym stopniu wykazują potencjał i chęć rozwoju zawodowego,
nabiera znaczenia analiza przyczyn istniejących dysproporcji, a zwłaszcza identyfikacja
uwarunkowań podejmowania aktywności zawodowej, w tym tworzenia i zarządzania własną
działalnością
gospodarczą.
Różnorodność
determinant
podejmowania
działań
przedsiębiorczych uzasadnia potrzebę analiz porównawczych z zastosowaniem różnych
kryteriów (np. płeć, miejsce zamieszkania), w celu identyfikacji czynników stymulujących
oraz istniejących w tym zakresie barier. Jak wynika z szeregu analiz pomimo ustabilizowania
wahań wskaźników rynku pracy, występujących w okresie transformacji gospodarczej,
aktualnie sytuacja zawodowa kobiet w Polsce jest trudna i nadal gorsza niż w przypadku
mężczyzn.
W związku z tym, podjęta problematyka badawcza wpisuje się w pewnym
zakresie w aktualny i intensywnie eksplorowany, tzw. nurt gender,
występujący m in.
obszarze nauk ekonomicznych.
Pomimo szeregu inicjatyw podejmowanych od wielu lat, stosowanych różnego
rodzaju programów i narzędzi wsparcia (w tym funduszy europejskich) przedsiębiorczości
kobiet, sytuacja w Polsce nadal nie jest satysfakcjonująca.
Z tego powodu konieczne jest stałe analizowanie uwarunkowań podejmowania
działalności gospodarczej przez kobiety. Identyfikowanie istniejących związków i zależności
w tym zakresie, może dać podstawę do określenia odpowiednich programów i sposobów
wspierania przedsiębiorczości kobiet.
Mimo, że problematyka przedsiębiorczości kobiet znajduje swoje poczesne miejsce
zarówno w międzynarodowej jak i krajowej literaturze naukowej, to z uwagi na złożoność i
wieloaspektowość wspomnianego zagadnienia, nadal występuje istotny niedobór opracowań
opartych na szczegółowych analizach empirycznych, które dotyczą uwarunkowań
podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI w. W szczególności brak jest
tego rodzaju badań opartych o porównawcze analizy empiryczne, prowadzone w kilku
krajach.
W związku z powyższym podjęty przez Autorkę temat badań należy uznać za
złożony, ważny i w pełni uzasadniony^ Recenzowana praca wypełnia w pewnym zakresie
istniejącą w tym przypadku lukę, wzbogacając wiedzę na wspomniany temat.
Reasumując stwierdzić należy, że problematyka badawcza podjęta przez Doktorantkę jest
aktualna, niezwykle złożona i ważna zarówno z poznawczego (naukowego), jak i
/iitłL tiO
jw y u jio ja
nunj «i
/ n c b i w łm
^
*t.
.
praktycznego punktu widzenia. Z tego względu postawiony temat może stanowić przedmiot
badań prowadzonych w ramach rozprawy doktorskiej.
3
Ocena zawartości merytorycznej rozprawy
Oceniana rozprawa doktorska dotyczy problematyki uwarunkowań podejmowania
działalności gospodarczej kobiet w XXI w., przy czym w pracy z uwagi na wieloaspektowość
i złożoność tematu, wprowadzono pewne ograniczenia, m.in. o charakterze:
•
przedmiotowym - szczegółowe analizy w głównym nurcie dotyczyły zagadnień o
charakterze zarządczym i ekonomicznym, z zaznaczeniem towarzyszących tym kwestiom
problemów natury psychologicznej, socjologicznej, itp.,
•
podmiotowym - badaniem empirycznym objęto dwie grupy kobiet: pierwsza- w skład
wchodziły wybrane właścicielki lub współwłaścicielki przedsiębiorstw, które zarejestrowane
były na terenie Polski, Słowacji bądź W. Brytanii, druga- obejmowała wybrane pracownice
najemne zatrudnione w Polsce,
•
przestrzennym - badania empiryczne dotyczyły głównie mieszkanek Polski, Słowacji i
Wielkiej Brytanii (w niektórych przypadkach, na bazie danych wtórnych, dokonywano
porównań w ramach UE oraz z innymi wybranymi krajami na świecie),
•
czasowym- horyzont czasowy prowadzonych analiz zasadniczo objął lata 2000-2014,
przy czym w odniesieniu do wybranych wątków w pracy (np. analizy empiryczne w oparciu o
dane pierwotne) Autorka uwzględniła wyniki badania ankietowego przeprowadzonego w
2015 r.
Celem głównym, jaki postawiła Autorka dysertacji była „...ocena uwarunkowań
podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez kobiety w wybranych
krajach
Unii
Europejskiej
w XXI
wieku
oraz
ich
wpływ
na zarządzanie
przedsiębiorstwem” ( s.7).
Główny cel pracy zdekomponowano, wyodrębniając 3 kategorie celów (s.7):
•
teoretyczny- którym było określenie podstaw teoretycznych oraz bieżącego
stanu wiedzy w zakresie czynników motywujących i ograniczających prowadzenie
działalności gospodarczej.
•
badawczy-
obejmujący
identyfikację
uwarunkowań
podejmowania
i
zarządzania działalnością gospodarczą, przy jednoczesnym uwzględnieniu występujących
barier oraz stymulatorów wpływających na zarządzanie przedsiębiorstwem.
•
/n tll n f!
f<^ / /
' •> •
$ / ' 'i iiir.i jKfirin v •/./
\ 7 U fft / i
IŁ*ln i 1
praktyczny- wskazanie, które z czynników motywujących i ograniczających
podejmowanie działalności gospodarczej mają kluczowe znaczenie przy podejmowaniu
decyzji o pracy na własny rachunek, a które będą mogły być uwzględnione przez organy
noi*
administracji państwowej w celu wsparcia rozwoju przedsiębiorczości.
biiłgioliob w/friq\oi dscmsi w ri\
4
Dla potrzeb realizacji wskazanych celów pracy, sformułowano hipotezę główną ,
zawartą w stwierdzeniu, iż (s.7) : „ jest możliwa determinacja czynników wpływających
motywująco i ograniczająco na podejmowanie własnej działalności gospodarczej przez
kobiety oraz ich wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem”.
Ponadto w celu weryfikacji hipotezy głównej, postawiono następujące hipotezy
pomocnicze (s.7-8):
1. Można wskazać różnice w motywacji kobiet do zakładania własnej działalności
gospodarczej w Polsce, na Słowacji i w Wielkiej Brytanii,
2. Posiadanie cech osoby przedsiębiorczej jest warunkiem sprzyjającym w
zarządzaniu własną działalnością gospodarczą,
3. Obowiązki rodzinne kobiet i brak wsparcia partnera w tym zakresie wpływa
negatywnie na decyzje kobiet o podejmowaniu działalności gospodarczej,
4. Jest możliwe wskazanie różnic w postrzeganiu przedsiębiorcy w odniesieniu do
predyspozycji charakteryzujących osoby przedsiębiorcze w zależności od wielkości
. t . ,.
•
*.
‘
. r . v'
.
.
.
; t
.
.
m x.
przedsiębiorstwa oraz czasu prowadzonej działalności.
tTf
f f .- t r l
j
Dokonując oceny poprawności sformułowanych celów i hipotez stwierdzić należy, że cel
pracy jest w logiczny sposób powiązany z tematem pracy i zasadniczo został sformułowany
poprawnie. Natomiast określony niedosyt w opinii recenzentki (co może być oczywiście
kwestią dyskusyjną) budzi, sposób sformułowania głównej hipotezy badawczej, która w
mojej optyce winna w sposób kompleksowy odnosić się do podjętego problemu badawczego,
uwzględniając określone związki przyczynowo-skutkowe. Zwykle z uwagi na złożoność jest
ona poddawana dekompozycji na określone hipotezy cząstkowe. W ocenianej pracy wskazano
co prawda hipotezę główną i hipotezy pomocnicze, niemniej jednak sformułowanie hipotezy
głównej w sposób, w którym nie dotyczy ona związków przyczynowych między badanymi
faktami sprawia, że wykazuje ona najniższy poziom tzw. „mocy”. Takiego podstawowego
poziomu mocy, wymaga się od hipotez cząstkowych. Oznacza to, że dotyczą one jedynie
„istnienia” zjawisk czy zależności, nie odnosząc się do warunków ich zaistnienia, czy
kierunków istniejących zależności.
Jakość prowadzonych badań i formułowanych na ich podstawie wniosków determinowana
jest zastosowaną metodyką. Omówienie procedury badawczej wykorzystanej w recenzowanej
pracy zaprezentowano w pkt. 4.2 rozprawy (s. 166-172).
Proces badawczy realizowany w ramach ocenianej dysertacji podzielony został na kilka
etapów o zróżnicowanym charakterze, tj.: teoretycznym, metodyczno-koncepcyjnym i
empirycznym. W części teoretycznej oraz metodyczno-koncepcyjnej Autorka prowadziła
5
szerokie studia literaturowe, a także wykorzystała metodę tzw. desk-research, tj. analizę
źródeł wtórnych. W tym przypadku do analiz posłużono się danymi pozyskanymi z raportów
wyspecjalizowanych instytucji takich jak: GUS, Eurostat, PARP .
Z kolei badania empiryczne zrealizowano w 2015r. na podstawie przygotowanego
autorskiego kwestionariusza ankietowego, dostarczanego wytypowanym respondentkom w
sposób elektroniczny bądź osobiście przez Autorkę.
Próbę badawczą stanowiły 2 grupy respondentek. Pierwsza obejmowała
kobiety
prowadzące działalność gospodarczą w 3 krajach: Polska, Słowacja, W. Brytania. Drugą
stanowiły kobiety posiadające w Polsce status „pracownika najemnego”.
Do pierwszej grupy skierowano łącznie po 300 ankiet w każdym kraju i osiągnięto
zwrotność na poziomie ok. 30% (120 ankiet z Polski, 103- ze Słowacji, 106 z W. Brytanii). W
przypadku drugiej grupy respondentek, uzyskano i poddano badaniu dane ze 116 ankiet.
Złożoność podjętej problematyki badawczej skłoniła Autorkę do zastosowania szeregu
zróżnicowanych metod badawczych, obejmujących, m.in.: analizy typu desk-resaerch, sondaż
diagnostyczny, wybrane metody statystyczne (m. in.: analiza korelacji i dynamiki zjawisk,
konwergencji, testy statystyczne: Manna-Whitney’a, istotności %2).
Struktura pracy, na której zasadniczą część składa się: wstęp, pięć rozdziałów i
podsumowanie jest podporządkowana przyjętej koncepcji badań i weryfikacji postawionych
hipotez, co sprawia, że nie budzi zasadniczo większych zastrzeżeń.
W opinii recenzentki w pracy zabrakło jednak wyodrębnionego rozdziału metodycznego,
w którym Autorka na bazie studiów literatury przedmiotu, mogłaby dokonać przeglądu
stosowanych dotąd podejść metodycznych oraz zamieścić szczegółowe omówienie
zaprojektowanej przez siebie procedury badawczej oraz wyjaśnić dokonane w tym zakresie
wybory, np. odnośnie doboru próby badawczej, zastosowanych metod, itd. Tymczasem w
pracy na omówienie metodyki poświęcono jedynie 1 punkt w 4 rozdziale (pkt.4.2), co niestety
nieco zubożyło pracę i spowodowało, że konstrukcja poszczególnych jej części (biorąc pod
uwagę zróżnicowany charakter prowadzonych rozważań) jest niejednolita (np. wspomniany
rozdział 4, ze względu na zawartość, uznać należy za teoretyczno-metodyczno-badawczy), a
informacje nt. zastosowanej metodyki (np. doboru i opisu próby badawczej) zawarte w pracy
są zbyt ogólne, aby móc odpowiednio ocenić tę warstwę pracy. Na przykład nie odnalazłam w
pracy dostatecznych informacji nt.:
•
omówienia sposobu doboru i charakterystyki tej grupy respondentek, które brały udział w
badaniu i miały status „pracowników najemnych”,
ijłixbii//ora aJiojuA itMly'jq:¥jnoił-onxo'(boidni stsio jpnsoyteiosi iożęsu W mymoruąaio
6
•
brak informacji nt. liczby ankiet skierowanych do ww. grupy (jest jedynie informacja, że
w badaniu wzięto pod uwagę 116 ankiet).
Lektura pracy oraz ogólne omówienie kwestii metodyki przeprowadzonego badania
empirycznego zamieszczone w pracy, skłaniają mnie do zadania 3 pytań:
1. Jaki był sposób doboru całej próby badawczej (obu grup respondentek) i jaki
zdaniem Autorki miał on wpływ na uzyskane wyniki ?
2. Dlaczego zdecydowano się na badanie „pracownic najemnych” jedynie w Polsce?
3. Jak
Doktorantka
ocenia
reprezentatywność
uzyskanych
wyników
badań
empirycznych i możliwość formułowania na tej podstawie ogólnych wniosków oraz
rekomendacji, nt. uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez
kobiety w Polsce ?
Rozdział pierwszy stanowi swoiste wprowadzenie do problematyki, omawia bowiem
podstawowe teoretyczne kwestie związane z podejmowaniem działalności gospodarczej jako
przejawem przedsiębiorczości kobiet. Na bazie szerokich studiów literatury zaprezentowano
proces podejmowania działalności gospodarczej oraz wskazano główne czynniki utrudniające
te działania w Polsce i innych krajach OECD. Ponadto dokonano analizy kształtowania się
liczby procedur formalnych niezbędnych dla rozpoczęcia działalności w wybranych krajach
UE. W tej części pracy Autorka podjęła również próbę zaprezentowania przedsiębiorczości
jako kategorii ekonomicznej w odniesieniu do wybranych teorii zarządzania, podkreślając jej
niejednoznaczność i złożoność. Działania te związane były z realizacją teoretycznego celu
rozprawy. Rozdział kończy punkt poświęcony analizie różnic w postawach przedsiębiorczych
jakie wykazują kobiety i mężczyźni. Na bazie danych OECD Autorka dokonała też krótkiej
analizy kształtowania się wskaźnika udziału samozatrudnionych kobiet wśród ogółu osób
pracujących w wybranych krajach na świecie.
W rozdziale drugim, który podobnie jak rozdział pierwszy ma charakter teoretyczny,
zaprezentowano rozważania na temat uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej
przez kobiety. Na podstawie przeglądu literatury Autorka zidentyfikowała główne czynniki
motywujące do podjęcia działalności gospodarczej, a następnie dokonała ich szczegółowej
analizy oraz klasyfikacji. Działania te stały się podstawą do omówienia podstawowych barier
i czynników ograniczających podejmowanie działalności gospodarczej przez kobiety.
Słusznie zostało zauważone
i przeanalizowane znaczenie określonych czynników
społecznych i kulturowych w tym zakresie, a także podkreślono psychologiczny i
socjologiczny kontekst funkcjonowania przedsiębiorcy oraz menedżera. Na uwagę w tej
7
części pracy zasługuje bogaty przegląd dotychczasowych badań i analiz omawianej
problematyki.
Rozdział trzeci opiniowanej rozprawy ma charakter teoretyczny z wybranymi wątkami
badawczymi. Jego celem była prezentacja przedsiębiorczości jako formy aktywności
zawodowej kobiet. Na wstępie, na bazie danych wtórnych, dokonano analizy porównawczej
zmian w zakresie aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn w Polsce oraz UE. Ponadto
porównano strukturę zatrudnienia kobiet i mężczyzn według działów gospodarki (zgodnie z
klasyfikacją PKD). Do analiz i porównań wykorzystano wyniki badań GUS oraz Eurostat.
Następnie zaprezentowano wybrane instrumenty wsparcia MSP oraz przedsiębiorczości. Na
uwagę zasługuje interesujące porównanie obu rodzajów polityki realizowanej we wskazanych
zakresach oraz wskazanie wyspecjalizowanych instytucji wspierających przedsiębiorczość
kobiet (pkt. 3.2). Pewne zastrzeżenia, w mojej ocenie budzi zakres prezentowanej treści oraz
tytuł ostatniego punktu w rozdziale III- tj. pkt. 3.3.-,, Aktywność gospodarcza sektora MSP
jako rezultat przedsiębiorczościW treści Autorka prowadzi rozważania, m in. na temat
wpływu zmian otoczenia na przedsiębiorczość oraz wpływu przedsiębiorczości na wzrost i
rozwój
gospodarczy
w
kontekście
wybranych
teorii
wzrostu
(neoklasyczna,
neokeynesistowska, teoria wzrostu endogenicznego), omawia wybrane formy wparcia
inwestycji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, a następnie krótko prezentuje aktywność
sektora MSP (wskazano tu na zmiany w zakresie: struktury przedsiębiorstw sektora MSP wg
liczby zatrudnionych w latach 1999-2013 oraz liczby aktywnych mikroprzedsiębiorstw w
Polsce). Biorąc pod uwagę powyższe, trudno uznać, że tytuł punktu i jego zawartość są
spójne. Pomimo zaprezentowania wspomnianych danych, nt. aktywności sektora MSP, w
mojej opinii nie są one wystarczające dla opisu aktywności tego sektora. Z kolei pozostała
treść nie jest bezpośrednio powiązana z tytułem punktu 3.3.
Rozdział czwarty rozprawy ma charakter teoretyczno-metodyczno-empiryczny. W
pierwszym punkcie, słusznie uznając fundamentalną rolę państwa w kreowaniu wsparcia
rozwoju przedsiębiorczości kobiet, Autorka omawia i ocenia, na bazie dostępnych analiz i
danych wtórnych, warunki oraz istniejące na świecie systemy sprzyjające przedsiębiorczości
kobiet. W dalszej części rozdziału (pkt. 4.2) zaprezentowano podstawy metodyczne
przeprowadzonych badań empirycznych. Tu pragnę zwrócić uwagę na niepoprawne w moim
przekonaniu użycie terminu „metodologia” w tytule punktu 4.2. Pomimo, że w wielu
publikacjach odnaleźć można zamienne stosowanie określeń: metodologia, metodyka i
metody, w moim przekonaniu kategorie te powinny być wyraźnie rozróżniane. Metodologia
jest nauką o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. Jest zatem
8
szeroko rozumianą teorią dotyczącą dostępnych w danej dziedzinie metod i ich cech
funkcjonalnych. Metodyka ogranicza wspomnianą teorię do zasad właściwego doboru i
stosowania metod. Metoda jest zaś gotowym algorytmem działania. W związku z tym, biorąc
pod uwagę zawartość merytoryczną punktu 4.2., w mojej ocenie jego tytuł powinien brzmieć
„ Podstawy metodyczne przeprowadzonych badań”.
Rozdział IV kończy analiza przedsiębiorczości kobiet w wybranych krajach (Polska,
Słowacja, W. Brytania) dokonana na tle UE. W tej części pracy zaprezentowano interesujące
wyniki badań własnych Autorki dotyczące zarówno sytuacji na rynku pracy w badanych
krajach (m.in.: analiza poziomu bezrobocia oraz występującej w tym przypadku konwergencji
z uwzględnieniem kryterium płci, analiza poziomu konwergencji udziału kobiet w grupie
samozatrudnionych, analiza opinii i sporządzany na ich podstawie ranking cech
charakteryzujących osoby przedsiębiorcze).
Rozdział piąty dysertacji o charakterze empirycznym prezentuje interesujące wyniki
badań własnych Autorki, w zakresie analizy uwarunkowań podejmowania działalności
gospodarczej przez kobiety. Na tle szczegółowej analizy opisowej próby badawczej,
dotyczącej grupy kobiet- właścicielek bądź współwłaścicielek przedsiębiorstw z Polski,
Słowacji i W. Brytanii, zaprezentowano wyniki badania siły wpływu czynników
motywujących i ograniczających rozwój przedsiębiorczości na prowadzenie własnej
działalności we wskazanych krajach. Analiz dokonano w odniesieniu do określonych
uwarunkowań
ekonomicznych,
techniczno-infrastrukturalnych.
polityczno-prawnych,
Ponadto
zbadano
społeczno-kulturowych
opinie
respondentek
na
oraz
temat
zaangażowania przedsiębiorcy w prowadzenie działalności gospodarczej. W efekcie
powyższych analiz Doktorantka zbudowała profile sylwetek statystycznej Polki, Słowaczki
oraz Brytyjki, które prowadzą działalność gospodarczą.
Piąty rozdział dysertacji kończy analiza cech przedsiębiorczych kobiet (pkt.5.3), której
celem była weryfikacja hipotezy cząstkowej nr 3. Badanie w tym przypadku rozszerzono
dodatkowo o analizę opinii grupy kobiet posiadających status „pracownika najemnego”.
Zasadnicza część pracy Pani
mgr Anety Broniszewskiej
została uwieńczona
podsumowaniem, które jest syntetycznym odniesieniem się do weryfikacji postawionych
hipotez badawczych. Biorąc pod uwagę postawione różnorodne cele pracy, w ocenie
recenzentki zbyt mało miejsca poświęcono wątkom postulatywnym, które stanowiłyby efekt
wypływający z wniosków, jakie wyciągnięto na bazie przeprowadzonych, szczegółowych i
niezwykle interesujących badań empirycznych. Rekomendacje takie powinny z jednej strony
prezentować propozycje zmian w programach wsparcia przedsiębiorczości kobiet, z drugiej
9
zaś strony zasadnym byłoby wskazanie potencjalnych kierunków przyszłych analiz w
zakresie uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety.
Podsumowując opinię na temat pracy doktorskiej mgr Anety Broniszewskiej należy
stwierdzić, że pomimo wskazanych wątpliwości czy zastrzeżeń, które mogą mieć oczywiście
charakter dyskusyjny, przedstawiona do oceny dysertacja stanowi interesujące studium
teoretyczno-empiryczne, a do głównych walorów pracy zaliczam :
1.
podjęcie tematu ważnego, aktualnego i niezwykle złożonego, który jak dotąd nie został
dostatecznie eksplorowany w literaturze przedmiotu,
2.
zaprojektowanie oraz przeprowadzenie oryginalnych badań empirycznych dotyczących
podjętej problematyki badawczej,
3.
przygotowanie
dla
potrzeb
badań
empirycznych
autorskiego
kwestionariusza
identyfikacji oraz oceny uwarunkowań podejmowania działalności gospodarczej kobiet,
4.
sformułowanie szeregu interesujących wniosków o charakterze poznawczym .
tsm&w
icns
boq ruiS/oAm
ftAes.
jatoii
Ocena formalnej strony pracy
Odnosząc się do oceny formalnej strony pracy należy podkreślić, że dysertacja została
napisana poprawnym językiem, a Autorka przestrzega formalnych reguł pisania prac
naukowych. Zauważone błędy nie mają charakteru fundamentalnego i dotyczą głównie
nielicznych omyłek literowych występujących w tekście, czy drobnych nieścisłości w tytułach
lub treści niektórych tabel (np. tabela 1, s. 15 - zatytułowana Kryteria klasyfikacji
przedsiębiorstw w Polsce- prezentuje podział i charakterystykę przedsiębiorstw z
uwzględnieniem formalnego kryterium, tj. wynikającego z ustawy (obejmującego: wielkość
zatrudnienia i osiąganych obrotów netto ze sprzedaży lub sumy aktywów), nie prezentuje zaś
wprost różnych możliwych kryteriów klasyfikacji- zatem stosowniej byłoby zatytułować ją
„Klasyfikacja formalna i charakterystyka przedsiębiorstw w Polsce” , co wierniej oddałoby
zawartość tej tabeli.
Podobnie dostrzeżono pomyłkę w treści tabeli nr 8 (s.62), w której Autorka wyodrębniła
cyt. „ Czynniki osobowościowe” . Biorąc pod uwagę charakter i rodzaj wskazanych w tym
miejscu czynników, w mojej opinii należało je nazwać raczej „czynnikami osobowymi”.
Mimo, że osobowość jest kategorią niezwykle złożoną, to zwykle pojęcie to odnosi się do
zespołu względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od
innych i nadających względną spójność zachowania. Cechy te związane są z wszystkimi
działaniami i doznaniami oraz potrzebami osoby na poziomie fizjologicznym, charakteru,
.łOtfl
13Ż0 X31Oidęł 8£>3 XiC
rbBffun
10
rtsmu
ino
intelektu czy na poziomie duchowym. Niemniej jednak, z pewnością osobowości nie opisują
takie czynniki jak, np. : płeć, poziom wykształcenia, poprzednie miejsce zatrudnienia. Z tego
względu w tabeli 8 ta grupa czynników, w moim przekonaniu winna zostać nazwana
„czynnikami osobowymi”.
Pomimo dużej dyscypliny w zakresie poprawności stosowanej nomenklatury zdarzyły się
także przypadki użycia określenia „branża” (s. 60, 96, 113 i in.), które zgodnie z
obowiązującą klasyfikacją PKD-2007 nie występuje.
Zidentyfikowane, drobne błędy formalne, jak wspomniano nie mają charakteru
zasadniczego i w żaden sposób nie obniżają całościowo pozytywnej oceny strony
formalnej rozprawy.
Podsumowanie i wnioski końcowe
Reasumując pragnę wyrazić pozytywną opinię na temat rozprawy Pani mgr Anety
Broniszewskiej pt. „ Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez
kobiety w XXI wieku”.
Biorąc pod uwagę zasadność podjętej problematyki badawczej, metodykę badań, ocenę
merytoryczną oraz formalną pracy, stwierdzam, że Autorka posiada umiejętność
zaprojektowania i przeprowadzenia badań na różnych stopniach abstrakcji naukowej, a
oceniana rozprawa zawiera elementy składające się na oryginalne rozwiązanie problemu
naukowego będącego przedmiotem dysertacji, co jest podstawą do ubiegania się o nadanie
stopnia naukowego doktora.
Tym samym w mojej ocenie spełnione zostały wymogi określone w art.13 Ustawy z dnia
14, marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w
zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.).
Na tej podstawie formułuję wniosek do Rady Wydziału Zarządzania Politechniki
Częstochowskiej o przyjęcie recenzowanej rozprawy doktorskiej mgr Anety Broniszewskiej
pt. „ Uwarunkowania podejmowania działalności gospodarczej przez kobiety w XXI
wieku” oraz o dopuszczenie do publicznej obrony.
11