ryz w polsce.indd

Raport 2005
Zarządzanie ryzykiem w Polsce
Badanie najbardziej dynamicznie
rozwijających się przedsiębiorstw
Wprowadzenie
Na początku 2005 roku, Marsh we współpracy
z ogólnopolskim dziennikiem Puls Biznesu przeprowadził
badanie najbardziej dynamicznie rozwijających się
przedsiębiorstw w Polsce.
Jego celem było sprawdzenie, w jaki sposób firmy
podchodzą do problematyki zarządzania ryzykiem.
W badaniu wzięły udział podmioty gospodarcze
z całego kraju posiadające tytuł Gazeli Biznesu 2004
(więcej informacji na temat rankingu mogą Państwo
znaleźć na stronach Pulsu Biznesu www.pb.pl).
Przedstawiciele firm udzielali odpowiedzi na pytania
zawarte w kwestionariuszach rozsyłanych do nich
pocztą i faksem.
W ich rezultacie otrzymaliśmy informacje dotyczące
następujących obszarów:
O FIRMIE MARSH
Marsh jest światowym liderem na rynku usług związanych
z zarządzaniem ryzykiem i ubezpieczeniami. Zatrudnia
prawie 30 000 pracowników i uzyskuje roczne przychody
przekraczające 5 miliardów dolarów. Firma świadczy usługi
doradcze i transakcyjne w ponad 100 krajach.
Marsh jest częścią struktury Marsh & McLennan Companies
(MMC), globalnej grupy świadczącej profesjonalne usługi,
której liczba pracowników wynosi około 60 000, a roczne
przychody przekraczają 12 miliardów dolarów.
W skład grupy MMC wchodzą także:
n Guy Carpenter
n zagrożenia będące źródłem największego niepokoju
dla firm działających w Polsce
n Kroll
n rodzaje działań podejmowanych przez
n Putnam Investments
przedsiębiorstwa w związku z tymi zagrożeniami
n Mercer.
n odpowiedzialność za zarządzanie ryzykiem
w organizacji
Grupa MMC notowana jest na giełdzie w Nowym Jorku,
Chicago, Pacific i w Londynie.
n częstotliwość dokonywania przeglądu ryzyk
towarzyszących działalności gospodarczej.
Przekazując Państwu wyniki naszego badania chcemy
podkreślić, że są one jedną z pierwszych tego typu analiz
problematyki zarządzania ryzykiem dotyczącą polskich
przedsiębiorców. Zawarte w raporcie dane odzwierciedlają
poziom znajomości powyższego tematu wśród zarządów
spółek i stopień ich zaangażowania w ten proces.
Mamy nadzieję, że dostarczone w ten sposób informacje
będą stanowić istotny przyczynek do rozwoju tej
nowoczesnej koncepcji zarządzania w naszym kraju.
Wierzymy także, że szerzenie wiedzy na ten temat wesprze
wiele przedsiębiorstw w budowaniu silnej przewagi
konkurencyjnej w oparciu o proces zarządzania ryzykiem.
Bardzo dziękujemy wszystkim firmom, które wzięły udział
w badaniu. Dziękujemy także redakcji Pulsu Biznesu za
okazaną pomoc i zaangażowanie w proces badawczy.
W Polsce Marsh działa od 1992 roku świadcząc usługi dla
blisko 1500 polskich i międzynarodowych klientów. Marsh
Polska zatrudnia 90 pracowników, w tym 62 profesjonalnych
brokerów. Spółka oferuje pełen wachlarz usług z zakresu
zarządzania ryzykiem oraz konsultacje dotyczące ubezpieczeń.
Umożliwiamy naszym klientom właściwą identyfikację,
ocenę, kontrolowanie, transfer oraz finansowanie ryzyka.
Dzięki nowoczesnym narzędziom i podejściu do zarządzania
ryzykiem, pomagamy naszym klientom w identyfikacji
zagrożeń dotyczących zarówno zdarzeń losowych, jak i ryzyk
strategicznych, operacyjnych czy finansowych.
Zespół Marsh Polska
Patron medialny badania
2
Streszczenie raportu
Niniejsze badanie służyło poznaniu opinii kadry
kierowniczej polskich przedsiębiorstw na temat
sposobu zarządzania ryzykiem w ich organizacjach.
Naszymi respondentami w głównej mierze byli:
n właściciele firm
n dyrektorzy zarządzający / generalni
n dyrektorzy finansowi (patrz ilustracja nr 1)
Ilustracja nr 1 – udział reprezentantów poszczególnych stanowisk
w ogólnej strukturze respondentów.
Powyższe zagrożenia reprezentują wszystkie kategorie ryzyka,
które w/g metodologii Marsh dzieli się na: strategiczne,
operacyjne, losowe i finansowe. Na uwagę zasługuje jednak
fakt, że ostatnia z wymienionych kategorii (ryzyka finansowe)
została – pod różnymi postaciami – wymieniona przez
respondentów aż trzykrotnie, co sugeruje, że zagrożenia z tego
właśnie obszaru stwarzają przedsiębiorcom w Polsce poważne
problemy. Ponad 70% przedsiębiorców deklaruje częstsze
niż dwa lata temu przeglądy zagrożeń, na które narażona
jest ich firma. Wynik ten sugeruje wzrost zainteresowania
menedżerów zagadnieniami z zakresu zarządzania ryzykiem
i większą świadomość wpływu ustrukturyzowanych działań
z tego obszaru na wyniki firmy.
Główne wnioski z badania:
��
��
n Zarówno ryzyka z kategorii finansowych, jak i strategicznych,
��
operacyjnych i losowych zostały wskazane jako źródła potencjalnych zagrożeń dla działalności biznesowej polskich firm.
��
n Dość duże różnice można zauważyć analizując stopień
zaangażowania przedsiębiorców w redukcję poszczególnych
ryzyk poprzez wprowadzenie właściwych procedur
zarządzania.
��
�
n Zagrożenia losowe wydają się być zarządzane
��
��������
������������
������
�������
��������
����������
���������������
������������
��������
����������
����������
��������
������������
w sposób najbardziej świadomy i aktywny.
n W około 70% przypadków firmy deklarują istnienie procedur
mających na celu redukcję lub eliminację ryzyk finansowych
związanych z terminowością płatności kontrahentów.
n Mniej niż połowa przedsiębiorców deklaruje wprowadzanie
Najczęściej wskazywanymi obszarami ryzyka stanowiącymi
największe zagrożenie dla przedsiębiorców okazały się:
n brak płatności ze strony kluczowych klientów
n wzrost konkurencji
n niemożność terminowego wywiązywania się dłużników
z ich zobowiązań
skutecznych rozwiązań prewencyjnych dotyczących ryzyka
strategicznego, jakim jest wzrost konkurencji.
n Niemal 1/4 badanych przedsiębiorstw doznała poważnych
strat finansowych w ciągu ostatnich trzech lat. Zaledwie 1/3
z nich wprowadziła plany zarządzania sytuacjami kryzysowymi.
n 77% respondentów ma świadomość, iż może otrzymać
profesjonalną pomoc w zakresie kontroli, zapobiegania
i redukcji różnych typów ryzyk.
n zakłócenia w działalności spowodowane przerwą
w łańcuchu dostaw
n zmiany w kursach wymiany walut i stopach
n Tylko 20% badanych firm współpracuje z doradcami
w powyższym zakresie. Połowa tej grupy korzysta z usług
brokerów ubezpieczeniowych.
procentowych oraz
n 68% badanych deklaruje jednakże brak chęci do skorzystania
n zniszczenie majątku wskutek ognia lub innych
z profesjonalnej porady z zakresu zarządzania ryzykiem.
żywiołów naturalnych.
3
Badanie i jego wyniki
Ryzyko w działalności polskich przedsiębiorstw
Uczestnicy badania udzielali odpowiedzi na pytania odnoszące
się do opisanych w kwestionariuszu 28 różnych czynników
ryzyka, pogrupowanych w 4 główne kategorie:
n ryzyka strategiczne – zagrażające długofalowej
działalności przedsiębiorstwa na rynku, jego wzrostowi,
dynamizmowi rozwoju i realizacji celów biznesowych,
n ryzyka operacyjne – dotyczące bieżącej aktywności
przedsiębiorstwa, procesów, jakie w nim zachodzą,
zatrudnionych tam ludzi, wytwarzanych produktów
i dostarczanych usług,
z wywiadowniami gospodarczymi w zakresie
opracowywania raportów o kontrahentach, a 7,7% ogółu
badanych prowadzi systematyczną i profesjonalną
windykację należności.
Wzrost konkurencji należący do kategorii ryzyk
strategicznych zajmuje drugie miejsce na liście wszystkich
poruszanych w badaniu problemów, co niewątpliwie
ma ścisły związek z faktem przystąpienia Polski do
Unii Europejskiej i otwarciem się nowych rynków tak
pod względem zbytu, jak i ilości innych podmiotów
gospodarczych. Niepokoi jednakże stosunkowo niewielka
aktywność przedsiębiorców zmierzająca do stawienia
czoła temu zagrożeniu – aż 60% firm deklaruje brak
zdecydowanych działań zaradczych w tym zakresie.
n ryzyka finansowe – odnoszące się do sfery kontroli
finansów i zarządzania kapitałem przedsiębiorstwa,
Ilustracja nr 2 – ryzyka stanowiące największe zagrożenie
dla polskich przedsiębiorców.
n ryzyka losowe – związane z katastrofami, wypadkami,
zniszczeniem aktywów oraz przerwaniem działalności,
mogące mieć negatywny wpływ na wyniki firmy.
W każdym przypadku przedsiębiorcy deklarowali,
czy dane ryzyko ma duży, średni bądź mały wpływ na
prowadzoną przez nich działalność biznesową.
Określali także stopień swojego zaangażowania w redukcję
bądź eliminację poszczególnych zagrożeń poprzez
wprowadzanie konkretnych procedur zarządzania.
31
Zniszczenie majątku wskutek ognia lub innych żywiołów naturalnych
31
Zmiany w kursach wymiany i stopach procentowych
34
Zakłócenia w działalności spowodowane w łańcuchu dostaw
42
Polscy przedsiębiorcy wskazują 6 rodzajów zagrożeń,
które wzbudzają ich największy niepokój (patrz ilustracja
nr 2). Każda z kategorii ryzyk opisanych powyżej jest
w tej grupie zagrożeń reprezentowana przynajmniej raz,
ryzyka finansowe wymienione są pod różnymi postaciami
aż trzy razy.
Zauważalna jest stosunkowo duża rozpiętość
w udzielonych odpowiedziach odnoszących się do
posiadania odpowiednich procedur minimalizacji bądź
eliminacji każdego z tych ryzyk. Ryzyka losowe dotyczące
zniszczenia majątku wskutek ognia lub innych żywiołów
naturalnych są zarządzane w sposób najbardziej
świadomy i powszechny.
Respondenci deklarują także dużą aktywność w zakresie
redukcji zagrożenia finansowego jakim jest brak płatności
ze strony kluczowych klientów czy też niemożność terminowego
wywiązywania się dłużników z ich zobowiązań. Jednakże
zaledwie 3,8% badanych korzysta z profesjonalnego
doradztwa w zakresie ubezpieczania transakcji
walutowych, tylko 5,8% przedsiębiorców współpracuje
4
Niemożność terminowego wywiązania się przez dłużników z ich zobowiązań
43
Wzrost konkurencji
48
Brak płatności ze strony kluczowych klientów
0%
10
20
30
40
50
60
70
80
Strategiczne
Losowe
Operacyjne
Istnienie procedur zarządzania ryzykiem
Finansowe
Najmniej istotne zagrożenia reprezentują kategorie ryzyk
strategicznych, operacyjnych i losowych (patrz ilustracja
nr 3). Około połowa respondentów wskazuje na istnienie
procedur zarządzania ryzykiem związanych ze skażeniem
środowiska oraz zakłóceniami, ponoszeniem odpowiedzialności,
grzywnami i karami, będącymi następstwami wypadków
w miejscu pracy, jakim ulegli pracownicy. W pozostałych
przypadkach procent firm posiadających jakiekolwiek
procedury przeciwdziałające występowaniu określonych
zagrożeń nie przekracza 30%.
Ilustracja nr 3 – zagrożenia najmniej istotne
dla polskich firm
Bardzo niepokojąca sytuacja ma miejsce w 3%
przypadków, kiedy to udzielona odpowiedź brzmiała:
nikt bądź nie wiadomo kto zajmuje się zarządzaniem ryzykiem
w przedsiębiorstwie.
48
Tabela nr 1 – Osoby zajmujące się zarządzaniem ryzykiem
w przedsiębiorstwie
Zakłócenia, oraz ponoszenie odpowiedzialności, grzywien i kar będące
następstwem wypadków w miejscu pracy jakim ulegli pracownicy
32
Niezgodność z prawem Unii Europejskiej
18
Zmiany demograficzne oraz preferencji nabywców
Dyrektor Zarządzający
43
Właściciel firmy
43
Dyrektor Finansowy
32
Odpowiedzialność rozłożona między szefów
różnych działów
26
Szef Marketingu
25
Szef Sprzedaży
25
Dyrektor ds. Produkcji
16
Radca Prawny
18
Sekretarz
18
Dyrektor Operacyjny
13
Dyrektor Personalny
11
Doradcy Zewnętrzni
7
Szef działu handlu elektronicznego
5
Dyrektor IT
4
Nikt nie zajmuje się kwestią ryzyka w firmie
2
Zarząd
2
Menedżer ds. Ryzyka
1
Nie wiadomo kto zajmuje się kwestiami ryzyka
1
24
Błędna interpretacja danych rynkowych
50
Skażenie środowiska
30
Utrata przychodu lub zakłócenia działalności w wyniku zastosowania
nieodpowiednich procedur awaryjnych lub planów odbudowy
0%
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Strategiczne
Losowe
Operacyjne
Istnienie procedur zarządzania ryzykiem
Kto i kiedy zajmuje się kwestią zarządzania
ryzykiem w firmie?
Najczęściej w procesie identyfikacji, analizy
i rozwiązywania problemów dotyczących zagrożeń,
w obliczu których stoi przedsiębiorstwo bieże udział
jego właściciel, dyrektor generalny/zarządzający
i dyrektor finansowy (patrz tabela nr 1). W około 1/3 firm
odpowiedzialność związana z zarządzaniem ryzykiem
rozłożona jest pomiędzy szefów różnych działów. W takim
przypadku niezwykle istotna jest skuteczna koordynacja
podejmowanych działań. W przeciwnym razie istnieje
bowiem realne zagrożenie rozdrobnienia odpowiedzialności
dotyczącej zarządzania ryzykiem pomiędzy różnych ludzi,
co może prowadzić do defragmentacji aktywności w tym
zakresie, a co za tym idzie do powstania luk w powyższym
procesie i narażenia firmy na nieprzewidziane (wcześniej
niezidentyfikowane) czynniki ryzyka.
Zaledwie 1% firm wskazało na istnienie stanowiska
menedżera d/s zarządzania ryzykiem.
5
Badanie i jego wyniki
Jak często dokonuje się analiz ryzyka
w firmach?
Jakie działania podejmują firmy w zakresie
zarządzania ryzykiem?
W 50% badanych przedsiębiorstw występuje raczej
reaktywne podejście do zarządzania ryzykiem
(patrz ilustracja nr 4). Na taką sytuację wskazują
odpowiedzi: analizą ryzyka zajmujemy się tylko wtedy,
gdy coś się wydarzy (5%), w miarę potrzeb (30%)
czy raz na rok (9%).
Stosunkowo niewielki procent najbardziej dynamicznie
rozwijających się przedsiębiorstw polskich wprowadziło
model zarządzania ryzykiem do kultury organizacyjnej.
Świadczy o tym fakt, że zaledwie 1/3 organizacji dysponuje
zintegrowaną technologią informacyjną do raportowania
ryzyka, mniej niż 1/5 badanych regularnie raportuje
o podejmowanych działaniach w tym zakresie swoim
udziałowcom, a tylko 5% firm dysponuje komitetem
ds. oceny ryzyka. 56% przedsiębiorstw nie deklaruje
istnienia żadnego z powyższych rozwiązań
(patrz ilustracja nr 5).
Ilustracja nr 4 – częstotliwość dokonywania analiz ryzyka
w firmie
Ilustracja nr 5 – Działania podejmowane przez firmy
w zakresie zarządzania ryzykiem
% przedsiębiorstw dysponujących:
Zintegrowaną technologią informacyjną do raportowania ryzyka
Procedurą regularnego raportowania udziałowcom
Komitetem ds. oceny ryzyka
nigdy
wtedy, gdy coś się wydarzy
brak odpowiedzi
raz na rok
w zależności od potrzeb
Wewnętrznym menedżerem ds. ryzyka
co 6 miesięcy lub częściej
Żadnym z powyższych
Ponadto, spośród 23% organizacji, które w ciągu ostatnich
3 lat doznały poważnych strat finansowych zaledwie
32% wprowadziło procedury zarządzania sytuacjami
kryzysowymi.
6
0%
10
20
30
40
50
60
Zaledwie 20% przedsiębiorstw korzysta z profesjonalnych
doradców ds. identyfikacji, analizy oraz wprowadzania
procedur redukcji bądź eliminacji ryzyk w organizacji.
Wśród tej nielicznej grupy połowa firm współpracuje
z brokerami ubezpieczeniowymi (patrz ilustracja nr 6).
68% firm w ogóle nie rozważało możliwości wykorzystania
wiedzy i doświadczenia profesjonalnych konsultantów
ds. zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami.
Ilustracja nr 6 – korzystanie z zewnętrznych doradców
ds. zarządzania ryzykiem
Jak firma Marsh może pomóc Państwa
przedsiębiorstwu?
Marsh, światowy lider w zakresie zarządzania ryzykiem,
posiada doświadczenie i wiedzę, które pomogą Państwu
znaleźć właściwe podejście do różnych rodzajów ryzyka.
Proponujemy współpracę, której celem jest:
20% - Korzystanie
z zewnętrznych
doradców
Współpraca
z brokerami
ubezpieczeniowymi
n identyfikacja, analiza i kontrola ryzyka oraz ocena
jego wpływu na firmę
n optymalizacja wydatków ponoszonych na działania
związane z ubezpieczeniami
n zdobycie pewności, iż posiadane przez Państwa polisy
ubezpieczeniowe właściwie chronią działalność
przedsiębiorstwa, a ich koszt jest optymalny
w stosunku do posiadanego zakresu ubezpieczenia
80% - Niekorzystanie
z zewnętrznych
doradców
Korzyści wynikające z zarządzania ryzykiem
n skuteczne wsparcie w rozwiązywaniu problemów
związanych ze szkodami / roszczeniami z polis
ubezpieczeniowych
n właściwe lokowanie ryzyka na międzynarodowych
rynkach ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych
Skuteczne zarządzanie ryzykiem z całą pewnością nie
spowoduje zniknięcia zagrożeń, na które narażone są polskie
firmy. Nie ulega jednak wątpliwości, że to dzięki niemu
przedsiębiorcy będą lepiej przygotowani do podejmowania
stojących przed nimi wyzwań. Dobrze zaprojektowane
i odpowiednio wdrożone programy zarządzania ryzykiem
mogą zatem stanowić podstawę do budowania przewagi
konkurencyjnej na rynku. Przynoszą realną pomoc
w zabezpieczeniu przyszłości firmy oraz ułatwiają jej dalszy
rozwój. Większość badanych przez nas organizacji powinna
jednak dołożyć wszelkich starań, by zarządzanie ryzykiem
stało się dla nich elementem codziennych, rutynowych
działań biznesowych, by można było traktować je
w kategoriach procesu a nie aktywności doraźnej.
Aby zaprojektować skuteczny system zarządzania
ryzykiem, należy wyjść poza ramy swojej organizacji
i spojrzeć na nią z pewnej perspektywy, dającej poczucie
obiektywizmu i dystansu do prowadzonej działalności.
Przedsiębiorcy często zgłaszają problemy
w tym zakresie potrzebując wyraźnego wsparcia.
7
Nasi specjaliści pomagają firmom z ponad 100 krajów w rozwiązywaniu
problemów omawianych w niniejszym raporcie.
Z przyjemnością przedyskutujemy z Państwem wymienione tutaj lub
pokrewne tematy. Czekamy na Państwa w naszych biurach w Polsce.
Biura Marsh w Polsce:
Warszawa
Aleje Jerozolimskie 92, 00-807 Warszawa
Tel. (022) 456 42 00; fax: (022) 456 43 00
Kraków
ul. Lubicz 23, 31-503 Kraków
Tel. (012) 629 64 01; fax: (012) 629 64 00
Wrocław
ul. Czysta 2-4, 50-013 Wrocław
Tel. (071) 799 40 31 do 35, fax: (071) 799 40 30
Poznań
Stary Rynek 80/82, 61-771 Poznań
Tel. (061) 851 97 25; fax: (061) 851 97 16
Informacje zawarte w tym raporcie pochodzą ze
źródeł, które uważamy za wiarygodne, lecz nie
możemy zagwarantować ich dokładności. Należy
je traktować wyłącznie jako ogólne informacje na
temat działalności ubezpieczeniowej. Firma Marsh
nie składa żadnych oświadczeń ani gwarancji,
wyrażonych bądź domniemanych, co do sytuacji
finansowej, wypłacalności oraz stosowania zasad
polityki przez ubezpieczycieli oraz reasekurantów.
Opracowania tego nie należy traktować jako porady
dotyczącej konkretnej sytuacji, ani podejmować
w oparciu o nie decyzji.
Niniejszy dokument lub jakiekolwiek informacje
w nim zawarte nie mogą być kopiowane lub
odtwarzane w jakiejkolwiek formie bez zgody
Marsh Inc. Wyjątek stanowią klienci Marsh,
którzy nie są zobowiązani do uzyskania zgody,
o ile wykorzystują dokument do swoich
wewnętrznych celów.
Uwagi dotyczące kwestii podatkowych, księgowych
lub prawnych należy postrzegać jako ogólne
spostrzeżenia odzwierciedlające wyłącznie nasze
doświadczenia jako brokerów i doradców
w zarządzania ryzykiem. Nie należy ich traktować
jako porady w sprawach podatkowych, księgowych
lub prawnych, do których udzielania nie jesteśmy
uprawnieni. Zagadnienia te powinny zostać
zweryfikowane z konsultantami posiadającymi
stosowne kompetencje w owych obszarach.
Druk: maj 2005
Gdańsk
ul. Heweliusza 11, 80-890 Gdańsk
Tel. (058) 321 73 50; (058) 321 73 51
Marsh Sp. z o.o.
www.marsh.pl
www.marsh.com