Achilles, Superman, As i spółka, czyli o tym, jak

Achilles, Superman, As i spółka, czyli o tym, jak

TEMAT: Achilles, Superman, As i spó
ka, czyli o tym, jak przekszta
ca si wzorzec bohatera.
Opracowaa: Ma
gorzata Bazan
Czas trwania: 2 godziny lekcyjne.
Cele lekcji:
Ucze:
- dokonali umiejtno analizy i interpretacji porównawczej dzie
a literackiego i filmowego,
- wie, czym by
kodeks rycerski,
- czyta ze zrozumieniem teksty naukowe i popularnonaukowe,
- pos
uguje si ze terminami: kultura masowa, kultura popularna, kultura wysoka, homogenizacja,
komercjalizacja, kicz,
- wskazuje cechy wyróniajce kultur popularn,
- wie, czym jest parodia i rozpoznaje j w dziele filmowym,
- sporzdza notatk z lekcji.
Metody i formy pracy:
Pogadanka, praca z tekstem, heureza, praca w parach.
rodki dydaktyczne
Homer, Iliada [fragmenty],
Film Andrzeja Kondratiuka, Hydrozagadka, Polska 1970,
M. Ossowska, Etos rycerski i jego odmiany, Warszawa 2000,
Sownik wiedzy o filmie, ParkEdukacja, Bielsko-Bia
a 2005,
Sownik terminów literackich,
Pojcia kluczowe:
etos rycerski,
heros,
kultura masowa, kultura popularna,
kultura wysoka,
homogenizacja,
komercjalizacja,
parodia,
intertekstualno.
Przebieg lekcji:
1.
Wprowadzeniem do lekcji moe by rozmowa z uczniami na temat bohaterów, wielkich herosów. Kim
s? Jakie powinni mie cechy? Uczniowie podaj przyk
ady takich postaci literackich, filmowych, itd.
2.
Nastpnie uczniowie czytaj fragmenty tekstu Marii Ossowskiej, Etos rycerski i jego odmiany
(dotyczcy starogreckiego idea
u rycerskiego) i wypisuj cechy herosa antycznego Powinny si tu pojawi
nastpujce spostrzeenia:
- odwaga,
- honor,
- pragnienie s
awy,
www.filmotekaszkolna.pl
- nadludzka sia,
- nieprzecitna uroda,
- umiejtno posugiwania si wszystkimi rodzajami broni,
- wysokie urodzenie, elita,
- ogada,
- szlachetno,
- dbanie o dobre imi.
3. Odczytanie fragmentu Iliady, walka Achillesa z Hektorem. Analiza fragmentu tekstu Adama Krokiewicza,
Moralno Homera i etyka Hezjoda [zacznik nr 1].
a. Jak zosta pokazany Achilles w Iliadzie? Wymie jego cechy.
Achilles jest piknym, wspaniaym, walecznym rycerzem staroytnym. wietnie wada wóczni i mieczem,
szybko biega, jego ciao, dziki matce, jest odporne na ciosy, jest niemale niemiertelny. Cechuje go sia,
odwaga, spryt, mstwo. Stanowi klasyczny wzór mskiej urody, jego ciao jest proporcjonalne. Tu
pokazujemy uczniom fotografi rzeby Polikleta z Argos, Doryfos [zacznik nr 2]. Jest czuym synem,
wiernym przyjacielem.
b. Na co zwraca uwag Adam Krokiewicz?
Adam Krokiewicz zauwaa, e biorc pod uwag dzisiejsze wzorce moralnoci europejskiej, Achilles jest
barbarzyc, który bezczeci zwoki Hektora, paa zemst do wroga, jest pyszny, potrafi wpada w gniew,
atwo ulega emocjom.
Wnioski: Naley podkreli, i zgodnie z antycznymi wzorcami postpowania Achilles by bohaterem
pozytywnym, jednak dzi nie moemy go jednoznacznie ocenia, poniewa postpuje okrutnie.
4. Achilles i bohater filmów/ksiek akcji.
Pytamy uczniów, jakich znaj bohaterów filmów/ksiek akcji. Mona si spodziewa, i zostan wymienione
postaci: Bond, Rambo, Rocky, kreacje Bruce'a Willis'a, Steven'a Seagal'a, itd. Nastpnie dokonujemy
porównania Achillesa i bohatera kina XX wieku.
Achilles
Bohater filmów akcji.
Pochodzi z najwyszej klasy spoecznej
Najczciej pochodzi z nizin spoecznych, albo jest
kim, kogo mija si na ulicy
Pikny, proporcjonalnie zbudowany
Przystojny, dobrze zbudowany, uminiony
wietnie wada mieczem i wóczni, szybko biega
Posuguje si najrozmaitszymi rodzajami broni,
pilotuje samoloty, prowadzi helikoptery, zna si na
broni chemicznej, biologicznej, itp.
Odwany, mny, waleczny, nie odczuwa strachu
Odwany, mny, waleczny, nie odczuwa strachu
Dziaa, jak sam uwaa, w susznej sprawie – chce Dziaa najczciej w obronie sabszych, dla dobra
pomci Patroklesa
ogóu
Potrafi by bezwzgldny i okrutny, jego zachowanie Nie idzie na kompromisy, zwalcza zo, nie wie, co to
jest barbarzystwem
dialog, jest bezwzgldny
Wniosek: Bohaterowie kina akcji wzorowani s na postaciach rycerzy staroytnych. Posiadaj zespó cech
podanych, preferowanych: sia, odwaga, waleczno, budowa ciaa, itd. Nastpnie zwracamy uwag, i,
paradoksalnie, ten model bohatera, z kultury wysokiej (Iliada) przeszed do kultury popularnej.
5. Wprowadzenie pojcia: Kultura popularna.
Kultura popularna, niska jest powizana ze rodkami masowego przekazu – czasopisma
(wysokonakadowe, nazywane brukowcami), film (superprodukcje), radio, telewizja. Kultura ta jest
www.filmotekaszkolna.pl
homogeniczna, czyli jednorodna, jej produkty trafiaj do niemale kadego odbiorcy, proponuj infantyln,
banaln wizj wiata. Celem takiej kultury jest dostarczenie rozrywki, nie jest nonikiem wysokich wartoci,
nie ma sk
ania do mylenia i refleksji. Kultura masowa czy si równie z pojciem kiczu, czyli
propagowaniem sztuki kiepskiej, tandetnej, przes
odzonej, przerysowanej, ozdobnej. Tu moemy pokaza
m
odziey przyk
ady kiczu w sztuce – makatki, tanie reprodukcje obrazów wielkich malarzy, s
ynne jelenie na
rykowisku, figurk Supermana czy Batmana.
6. Analiza filmu. Kreacja Asa w filmie Kondratiuka. Próba porównania bohatera do Achillesa i bohaterów
filmów akcji.
As w filmie Kondratiuka:
- wykonuje ma
o ciekawy zawód pracujc przy desce krelarskiej w jakim biurze,
- nie ogldaj si za nim kobiety, poniewa swoim codziennym wygldem nie przypomina bohatera,
- dzia
a incognito,
- kiedy zachodzi potrzeba, stawia si na wezwanie i zmienia si w super-bohatera,
- wykonuje najtrudniejsze misje,
- jest niezwykle sprawny fizycznie – wspina si na dachy, skacze z duych wysokoci,
- jest odwany, mny, waleczny – wysadza urzdzenie do podgrzewania jeziora,
- walczy w s
usznej sprawie, ma pokona doktora Plam, który zagraa gospodarce wodnej w
asnego kraju,
- nie rozwizuje jednak problemów na drodze przemocy, przeciwnie, stara si nie pokój, umoralnia
z
oczyców (scena z marynarzem),
Wnioski: Na drodze heurezy uczniowie powinni sami doj do wniosku, e mamy do czynienia z bohaterem,
którego historia jest ma
o prawdopodobna, momentami mieszna (zw
aszcza, e jest to przecie komedia),
a sam reyser ucieka si do parodii.
7. Wprowadzenie pojcia: Parodia (Sownik terminów literackich)
Parodia – agresywna forma stylizacji, wypowied, która imituje cudzy styl w celu jego omieszenia; polega
na podjciu jakiego rozpoznawalnego sposobu mówienia, któremu zostaj odebrane jego zwyk
e
motywacje treciowe lub sytuacyjne i przydane nowe motywacje, na ogó
sprzeczne z tamtymi, w wyniku
czego ulega komicznemu przejaskrawieniu.
Parodia znana jest literaturze od czasów antycznych – w staroytnej Grecji parodystami byli Hiponaksa z
Efezu (VI w. p.n.e.) i Hegemona z Tazos (V w. p.n.e.), którzy stosowali inny sposób recytacji od ogólnie
przyjtego (czyli znanego od czasów Homera). W literaturze nowoytnej pos
ugiwali si ni; F. Rabelais, M.
Cervantes, Wolter, I. Krasicki.
Parodia jest te czci dzie
literackich, pe
ni funkcje komiczne oraz satyryczne i w ten sposób staje si
czci polemiki.
8. Praca w parach. Uczniowie odnajduj elementy parodii w kreacji Asa, wnioski zapisujemy na tablicy, np.:
- ju sam wygld tego bohatera jest komiczny – podobnie jak Superman nosi obcis
e legginsy i pelerynk z
liter A,
- problem, który rozwizuje, pokonujc doktora Plam, jest sztuczny, nieautentyczny, a ca
a akcja do
zbanalizowana,
- zdania, które wyg
asza, s mieszne, np.: „Poniewa szanuje dobro spo
eczne i spokój publiczny nie
wyrw tych drzwi, eby rozprawi si z panem.”, „o bardzo dobrze, lecz bardzo le e pan pi na s
ubie,
musze pana ukara”, „To nie wane, wane jest przestrzeganie przepisów BeHaPe, zw
aszcza na kolei,
cze”,
- przerysowana jest take jego obsesja na punkcie skromnoci, nie chce, aby ktokolwiek o nim wiedzia
, w
stosunku do koleanki z biura zachowuje daleko idc powcigliwo, podczas gdy inni koledzy wprost
zachwycaj si jej urod, jest przesadnie niemia
y,
- nieautentyczny jest równie fina
opowieci – As niszczy urzdzenie do podgrzewania wody, widz nie
bardzo orientuje si, jakim sposobem zosta
o to zrobione. Oczywicie bohater nie doznaje uszczerbku na
zdrowiu.
www.filmotekaszkolna.pl
9. Rozmowa z uczniami na temat wzorców kreacji Asa. Z pewnoci uczniowie dostrzeg najbardziej
oczywiste powizania z amerykaskimi bohaterami – Supermanem, czy Batmanem. Naley jednak
jeszcze w miar moliwoci pokaza przykadowy komiks o Kapitanie biku i wspomnie o pierwszym
polskim serialu kryminalnym - Kapitanie Sowie na tropie.
Kapitan bik – komiks, który powsta w latach szedziesitych, aby przybliy czytelnikowi prac Milicji
Obywatelskiej. Kapitan rozwizywa róne zagadki, ale najciekawsze dla modziey bd listy bohatera do
modych czytelników, które miay charakter dydaktyczny. Mówiy o tym, jak y moralnie, zgodnie z prawem,
przestrzega porzdku publicznego, uczy si dobrego wychowania, bra udzia w yciu spoecznym. Tu
zwracamy uwag na liczne zdania Asa, które przytaczalimy wczeniej.
Kapitan Sowa natomiast by pierwszym funkcjonariuszem, który „na ekranie” rozwizywa najtrudniejsze
zagadki kryminalne w polskiej rzeczywistoci PRL-u. Takie znamiona PRL-u znale mona i w filmie
Kondratiuka – panna Jola kupuje parasolk w Centralnym Domu Towarowym (wyrób krajowy), As pojawia
si na nowym w tamtych czasach lotnisku Okcie, biuro, w którym pracuj bohaterowie, jest nijakie, szare,
brzydkie, Wicherek to znany w tamtych czasach prezenter prognozy pogody w Telewizji Polskiej [zacznik
nr 3].
Wnioski: Kondratiuk parodiuje amerykaskie superprodukcje, ale robi to z umiechem, film jest artobliwy,
pogodny. Reyser pokaza bohatera PRL-u, który jest poczeniem cech bohatera amerykaskiego i
polskiego detektywa.
10. Polska kronika non-camerowa Nr. 1. Naley zwróci uwag, e film jest równie parodi rzeczywistoci
PRL-u, jednak reyser posuy si inn technik, metod polegajc na rysowaniu, malowaniu,
drapaniu bezporednio na tamie. Film Antoniszczaka jest oczywicie parodi Polskiej Kroniki Filmowej i
pewnej propagandy „kraju szczliwego’, któr ta kronika lansowaa. W Polsce, w której nie ma nic w
sklepach, jest szaro, brudno i brzydko, proponuje si dania z tustych wieprzy, mówi si o jakiej ropie,
podróach, itp.
11. Podsumowanie: Oba filmy traktuj czasy, w których powstaway, z przymrueniem oka. Kondratiuk
pokazuje parodi bohatera kultury masowej popularnej i osadza go w polskich realiach, Antonisz mieje
si z polskiej propagandy, która ukazywaa wiat w upikszonych kolorach.
ZADANIE DOMOWE
Utwórzcie grupy picioosobowe i nakrcie kilkuminutowe filmy, w których gównym bohaterem bdzie kto
na wzór Asa. Film ma by parodi polskiej rzeczywistoci XXI wieku. Nie wolno jednak porusza tematów
wycznie zwizanych z polityk.
www.filmotekaszkolna.pl
Za
cznik nr 1.
Adam Krokiewicz
MORALNO HOMERA
Achilles zada
w czwartym dniu bitwy rozstrzygajc klsk Trojanom, zabi
Hektora i przywizawszy jego
zw
oki do rydwanu powróci
w triumfie. Na drugi dzie spali
uroczycie zw
oki Patroklosa, a dnia
nastpnego, po usypaniu mogi
y, wyprawi
na cze przyjaciela wspania
e igrzyska. Wszystko to jednak nie
przynosi bohaterowi ulgi, nie umierza jego bólu, nie wraca mu spokoju. Achilles spdza bezsenne noce, a
rano w
óczy nieszczsne zw
oki Hektora za swoim wozem doko
a mogi
y Patroklosa. Poniewa Hektor
sk
ada
bogom liczne ofiary za ycia, wic teraz bogowie nie tylko chroni jego cia
o od rozk
adu tudzie od
poarcia przez psy i ptaki (czego chcia
i co przyrzek
zmar
emu przyjacielowi Achilles), ale take
postanawiaj ukróci okruciestwo zwycizcy. Zeus obwieszcza Achillesowi za porednictwem Tetydy, e ma
przyj okup od Priama i wyda mu zw
oki syna, a do Priama znowu wysy
a Iryd z wezwaniem, by
osobicie zawióz
okup Achillesowi. Pod wieczór, w dwunastym dniu po mierci Hektora, wyprawia si Priam
z bogatymi darami do Achillesa i (dziki opiece Hermesa) przybywa niepostrzeenie do jego namiotu (resp.
Sza
asu), po czym nastpuje bodaj najbardziej wstrzsajca scena w ca
ej Iliadzie.
Chryzes przyby
do Agamemnona z "sercem skruszonym": przemóg
nienawi do ciemiyciela córki i
b
agajc go o jej wydanie yczy
mu zdobycia Troi i szczliwego powrotu do Grecji (v.s.). Jeszcze bardziej
przemóg
si Priam: b
agajc o cia
o Hektora klka przed Achillesem i ca
uje jego rce z ca
wiadomoci,
e ca
uje rce, które zabi
y mu tylu synów i przede wszystkim - Hektora! Priam zaklina Achillesa, aeby mia
lito nad nim i nad jego nieszczsn staroci przez wzgld na bogów i na swego sdziwego ojca, Peleusa,
aeby przyj
okup i odda
zw
oki, aeby nie odtrca
warg, ca
ujcych jego rce z nie znanym dotd wród
ludzi samozaparciem i bólem. W s
owach Priama jest moc nieprzeparta. Achilles jej ulega. P
acze razem z
Priamem, a potem podnosi go z ziemi i próbuje pocieszy. Na ponown prob Priama, eby wyda
mu
zw
oki, wybucha wprawdzie gniewem, ale szybko si uspokaja, wychodzi z namiotu, rozkazuje obmy z
kurzu, namaci i piknie przyodzia cia
o Hektora i w kocu sam je uk
ada na noszach, proszc Patroklosa
o przebaczenie za to, e przyj
okup i pozwoli
pogrzeba jego zabójc wbrew swej okrutnej obietnicy (v.s.),
poczym wraca i zawiadamia Priama, e spe
ni
jego prob. Zalepienie Achillesa zaczyna s
abn. Bohater
zaczyna rozumie, e postpi
niegodnie i e narazi
si bogom, bezczeszczc zw
oki Hektora. Achilles kae
nastpnie przygotowa wieczerz i zaprasza na ni Priama. Podczas wieczerzy wytwarza si swoisty nastrój
i nastpuje ostateczne odprenie. Priam podziwia "bosk posta" Achillesa, a Achilles znowu "szlachetn
twarz i rozumn mow" Priama. Patrz przez jaki czas na siebie w milczeniu i "raduj si swoim widokiem
wzajemnie", jak powiada Homer, uzmys
awiajc niejako ów nastrój ostatecznego odprenia. Jest tu co
wicej ni tak zwany ascetyzm grecki. Priam przyby
bez nienawici do zabójcy swego syna, i ten nastrój
udzieli
si take Achillesowi. Obydwaj s podniesieni na duchu, bo dokonali zgodnych z wol Mojry (i
Zeusa) czynów, obydwaj dopomogli sobie do nich wzajemnie i to ich zbliy
o, obydwaj wreszcie s sobie
wdziczni za b
og chwil wewntrznego spokoju, jakiego teraz wspólnie doznaj. Priam prosi jeszcze
Achillesa o jedenacie dni rozejmu, aeby móg
uroczycie pogrzeba Hektora i usypa mu mogi
. Achilles
si godzi, po czym idzie, podobnie jak Priam, na spoczynek. Homer daje do zrozumienia, e Achilles
powróci
do normalnego stanu, e jego gniew wygas
, e ta noc bdzie pierwsz spokojn noc bohatera od
czasu mierci Patroklosa. Z Achillesem nie spotykamy si ju wicej w Iliadzie. Ta pierwsza noc spokojna
roztacza niejako zas
on nad dalsz "dol" bohatera, o którym wiemy, e wkrótce zginie z rk Parysa i
Apollina. [...]
Prawo skruszonego serca jest jednym z praw Mojry i wywodzi si, podobnie jak sama Mojra, o ile mona
sdzi, z kultury ludzkoci podbitej przez Greków. Wystpuje ono u Homera, jak ju powiedzia
em, w trzech
rónych postaciach, z których obecnie omówi dok
adniej tylko pierwsz i drug, poniewa w Iliadzie mamy
do czynienia tylko z tymi dwiema postaciami. Trzecia posta wystpuje w Odysei.
Otó pierwsza posta owego prawa polega na tym, e cz
owiek zbola
y wyrzeka si mciwych uczu gniewu
oraz nienawici i zamiast nich budzi w sobie dodatnie uczucia dobroci oraz yczliwoci w stosunku do
sprawcy swojego nieszczcia, aeby go sobie zjedna i sk
oni do spe
nienia godziwej proby, jak do
www.filmotekaszkolna.pl
niego zanosi. Tak b
aga
Chryzes Agamemnona i tak b
aga
Achillesa Priam. Obydwaj st
umili pych swego
serca. Dobro i yczliwo, zrodzone z przezwycienia jego ujemnych porywów, maj ogromn moc
moraln. Jeeli cz
owiek "si przezwyciy" to - mówic obrazowym jzykiem Homera - Mojra staje po jego
stronie i zapewnia mu ziszczenie prób: Agamemnon nie tylko musia
w kocu odda Chryzesowi córk, ale
take zosta
ukarany za opór i obraz kap
ana nieszczsn wani z Achillesem, podczas gdy znowu
Achilles dozna
ukojenia i pozby
si drczcego go gniewu jakby w nagrod za to, e wys
ucha
b
aga
Priama i odda
mu zw
oki syna.
Druga posta omawianego prawa polega znowu na tym, e kto wyrzdzi bolesn krzywd i potem uznaje
sw win, a
uje, prosi skrzywdzonego o przebaczenie i sk
ada mu dary na dowód szczeroci swej skruchy.
Kto taki take skruszy
swoje serce i ma prawo, eby jego proby by
y wys
uchane. Ma je od Mojry, która
wyrównuje kad rzeczywist win bd nieuchronn kar zewntrzn, bd wewntrzn skruch winnego.
Kto nie moe przezwyciy butnego gniewu i nienawici, kto gardzi skruch i odrzuca proby o
przebaczenie, jakie do niego zanosi jego dawny krzywdziciel, ten krzywdzi go wtedy bardziej ni zosta
skrzywdzony, wyzywa niejako Mojr do walki, bo nie szanuje jej prawa, i ciga na siebie niezawodn kar.
Przyk
adu dostarczaj dzieje wani pomidzy Achillesem a Agamemnonem. [...]
*Wg wyd. A. Krokiewicz. Moralno Homera i etyka Hezjoda, Warszawa 1959, s. 107-111.
www.filmotekaszkolna.pl
Zacznik nr 2.
www.filmotekaszkolna.pl
Zacznik nr 3.
www.filmotekaszkolna.pl