docDoświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie
download 
Reklamacja Transkrypt
Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie
II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Abstrakty Lublin 2016 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Abstrakty Redakcja: Filip Polakowski Kamil Maciąg Lublin 2016 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Abstrakty Redakcja: Filip Polakowski Kamil Maciąg Skład i łamanie: Ilona Żuchowska Projekt okładki: Marcin Szklarczyk © Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ISBN 978-83-65272-50-8 Wydawca: Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ul. Głowackiego 35/348, 20-060 Lublin www.fundacja-tygiel.pl Komitet Naukowy: Dr hab. Jolanta Świderek Dr hab. Ewa Osek Dr Dorota Tymura Dr Tomasz Gralak Komitet Organizacyjny: Filip Polakowski Monika Maciąg Beata A. Nowak Marcin Szklarczyk Kamil Maciąg Sebastian Skórski Organizator: Patronat Honorowy: Patronaty Medialne: Sponsor: Spis treści Wystąpienia ustne Eksperymenty myślowe w starożytności i średniowieczu ........ 13 Zarys problemu małżeństw mieszanych w pierwszych wiekach średniowiecznej Europy (V-VII wieku) ..................................... 14 „Zwiąż go w pozbawionej światła wieczności zapomnienia…” O magii w antycznej Grecji ........................................................ 16 Wystąpienia ustne wraz z prezentacją multimedialną „Chleba naszego powszedniego…”, czyli o chlebie w starożytności ............................................................................ 21 "[H]abemvs in cena pvllum piscem pernam paonem". Rozważania nad drobiarstwem w Rzymie antycznym............... 22 Pragmatyzm i rutyna – asymilacja kultów w okresie hellenistycznym w Atenach ........................................................ 23 Ziołolecznictwo w średniowieczu............................................... 24 Znaczenie religii w życiu codziennym Słowian Zachodnich .... 25 Życie codzienne Prusów i Jaćwingów w świetle źródeł pisanych i danych archeologicznych .......................................................... 26 Indeks autorów ............................................................................ 27 Gość Honorowy wydarzenia: dr hab. Jolanta Świderek dziękujemy za wygłoszenie wykładu pt.: Relacja „młody-stary” w starożytnej Grecji WYSTĄPIENIA USTNE II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne Eksperymenty myślowe w starożytności i średniowieczu Beata Fijołek, [email protected] ; doktorantka w Zakładzie Ontologii i Teorii Poznania, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Marii Curie -Skłodowskiej w Lublinie Eksperymenty myślowe towarzyszyły próbom objaśniania świata i zjawisk od zarania dziejów. Co prawda, zarzuca się autorom eksperymentów, że za ich pomocą ukazują fałszywe intuicje odnośnie do natury świata, zaś używając literackiego języka – postrzeganego jako nieścisły – przy analizie problemów filozoficznych jedynie rozmywają pojęcia i szkodzą nauce. Eksperymenty myślowe poprzez oddziaływanie na wyobraźnię stały się jednak doskonałym narzędziem, które rozjaśnia abstrakcję poruszanych problemów. Zaskakującym zjawiskiem jest wzrost popularności eksperymentów myślowych dopiero pod koniec XX wieku. Sam zaś termin "eksperyment myślowy" został spopularyzowany w XIX wieku. W swoim wystąpieniu chciałabym przedstawić kilka wybranych eksperymentów myślowych jakie zapisały się na kartach nauki w okresie starożytności i średniowiecza, wśród nich między innymi: zagadnienie włócznika na krańcu świata opisywane przez Lukrecjusza, eksperymenty myślowe Henryka z Harclay, czy kwestie światów możliwych w rozważaniach Awerroesa i Akwinaty. Słowa kluczowe: eksperymenty myślowe, epistemologia, historia filozofii 13 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne Zarys problemu małżeństw mieszanych w pierwszych wiekach średniowiecznej Europy (V-VII wieku) Marta Nowak, [email protected] ; Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Marii Curie -Skłodowskiej w Lublinie W analizie życia codziennego ludzi w minionych epokach, niezmiennie ważna okazuje się przestrzeń związana z rodziną. Pochylając się nad problemem życia codziennego ludzi w okresie wczesnego średniowiecza, bardzo istotną przestrzeń zajmuje zatem problem małżeństwa i jego funkcji w procesie konsolidacji społeczności. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie problemu małżeństw mieszanych występujących na terenach Europy w okresie od V do VII wieku. Szczególnej uwadze poświęcona została kwestia roli małżeństwa rozumianego jako narzędzia konwersji w procesie chrystianizacji barbarzyńskiej Europy. Analizie zostały poddane kwestie możliwości zawierania małżeństw różnowierczych w świetle praw barbarzyńskich oraz w ujęciu nauki Kościoła, jak również problem ich funkcjonowania na płaszczyźnie powstającej christianitas. Poruszone w tekście problemy dotyczą obaw ludzi Kościoła przed występowaniem prozelityzmu w sferze rodziny, oraz problemu wyznania dzieci pochodzących z małżeństw mieszanych ze szczególnym uwzględnieniem małżeństw chrześcijańsko-ariańskich oraz problemu małżeństw chrześcijańskożydowskich. W pracy zostaje również podjęte zagadnienie koegzystencji społecznej ludzi żyjących w związkach różnowierczych, oraz refleksja nad relacją pomiędzy wejściem w związek mieszany a pozycją społeczną. 14 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne Refleksja nad podjętym zagadnieniem skłania do stwierdzenia iż występowanie małżeństw pomiędzy dwojgiem ludzi, różnych wyznań bądź religii, we wczesnośredniowiecznej Europie, wiązało się zawsze z zachwianiem nowo powstałego i nie w pełni ukonstytuowanego porządku. Dlatego też, niezależnie od stopnia tolerancji na poszczególnych obszarach Europy, analiza problemu małżeństw mieszanych pozwala na głębsze spojrzenie na istotę procesu chrystianizacji. Słowa kluczowe: małżeństwa mieszane, konwersja, chrześcijaństwo 15 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne „Zwiąż go w pozbawionej światła wieczności zapomnienia…” O magii w antycznej Grecji Anna Budzeń, [email protected], Wydział Nauk Humanistycznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, www.kul.pl Magia była zjawiskiem ważnym dla starożytnych Greków oraz stanowiła nieodłączny element ich życia codziennego. Greckie słowo mageia, (od którego wywodzi się nasze słowo „magia”) oznaczało „religię Magów”. Mageia pochodzi od magos (l. mn. magoi) – „mędrzec perski”, „kapłan ognia”, które to słowo zostało zapożyczone przez Greków od perskiego magush. Magia nie była mało znaczącym przejawem religijności, lecz istotnym elementem w życiu religijnym przeciętnego człowieka – konkretnym sposobem odnoszenia się do bóstw. W praktykach magicznych, jako zbiorze rytuałów, mających w określony sposób wpływać na przyszłość, dominował przymus w kontakcie z nadprzyrodzonymi siłami oraz chęć osiągnięcia konkretnego materialnego czy indywidualnego celu, jak np.: uniknięcia nieszczęścia, czy też spowodowania go u wroga (magia biała, czarna magia). Od I poł. IV w. w Attyce rozpowszechnił się zwyczaj używania defixiones, które, najogólniej mówiąc, miały za zadanie szkodzić wrogom. Tabliczki z zaklęciami zakopywano w grobach albo pozostawiano w miejscach bliskich bóstwom chtonicznym (stare studnie, fontanny, bagna, itp.) Odkopana tabliczka traciła swoją magiczną moc. 16 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne Celem wystąpienia jest analiza wybranych aspektów zjawiska magii jako cennego źródła dla poznania realiów życia codziennego oraz religijnego w antycznej Grecji. Słowa kluczowe: Grecja, magia antyczna, zaklęcia wiążące, katadesmoi, (defixiones) 17 WYSTĄPIENIA USTNE WRAZ Z PREZENTACJĄ MULTIMEDIALNĄ II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne wraz z prezentacją multimedialną „Chleba naszego powszedniego…”, czyli o chlebie w starożytności Daniel Mielnik, [email protected]; Katedra Prawa Rzymskiego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, www.kul.pl Chleb w czasach starożytnych stanowił kluczowy element ówczesnej diety, a jego wyrób traktowany był w kategorii cudu, stąd też w licznych opracowaniach można się spotkać z określeniem, iż chleb wchodził w skład tzw. „świętej trójcy pożywienia”, bądź „podstawowej trójcy”. W niniejszym opracowaniu, zostanie szerzej omówiony powyższy termin, jednak z uwagi na wyznaczony zakres referatu Autor skupi się głównie na znaczeniu chleba w Palestynie pierwszego wieku, częstokroć odwołując się do starożytnego Rzymu oraz Grecji. Zostanie również przedstawiona ewolucja chleba, począwszy od przaśnego (tj. składającego się z mąki i wody), przypominający bardziej znane Nam krakersy (a’la placki), a skończywszy na wyrośniętym cieście, które można obserwować na dzisiejszych sklepowych półkach. Autor pragnie również wskazać na rolę chleba w starożytnej kuchni. Dzięki niniejszemu opracowaniu dowiemy się do jakich czynności go używano, czy stanowił również formę ofiary oraz, czy zastępował on serwetkę, a jeżeli tak – to gdzie (tj. w Palestynie, Rzymie czy Grecji?). Poznamy również symbolikę chleba, jego podział (ze względu na: mąkę, kształt, beneficjentów, np. mundus), ceny, osobę odpowiedzialną za dobre pieczywo w państwie oraz żartobliwą etymologię nazwy Pultifagonides. Słowa kluczowe: chleb, dieta, historia, symbol, starożytność 21 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne wraz z prezentacją multimedialną "[H]abemvs in cena pvllum piscem pernam paonem". Rozważania nad drobiarstwem w Rzymie antycznym Andrzej Dzikowski, [email protected], Studenckie Koło Naukowe "Romanitas", WPIA UWM w Olsztynie, http://www.uwm.edu.pl Lista produktów spożywanych przez antycznych Rzymian może być dla dzisiejszego konsumenta imponująca. O ile dla większości społeczeństwa każdy rodzaj mięsa goszczącego na stole był luksusem, o tyle nawet dla warstw najzamożniejszych istniały towary pożądane i klasyfikowane jako rzadkie, niezwykłe i bardzo kosztowne. Wśród nich wyróżniało się ptactwo, m.in. żurawie, pawie, flamingi, bażanty, strusie, lutniczki, a także tuczone drozdy, gęsi czy kury. W niniejszym wystąpieniu przez drobiarstwo rozumiany będzie całokształt aktywności ludzkiej tyczącej się drobiu, a mianowicie jego utrzymywanie, żywienie (w tym tuczenie), ubój oraz przygotowanie do spożycia. Produkcja drobiarska rozwinęła się w Rzymie (w ok. połowie I w. p.n.e.) do rozmiarów niespotykanych nigdy wcześniej ani później – aż po czas nam współczesne, kiedy to osiągnęła monstrualne wręcz rozmiary. Wraz z łowiectwem zapewniała ona podaż "zwyczajnych" oraz luksusowych towarów spożywczych. W pracy omówione zostaną kryteria brane pod uwagę przy ocenie drobiu i jego klasyfikacji dietetycznej i jako potrawy luksusowej, a także podstawowe założenie rzymskiego chowu ptactwa (villatica pastio) oraz jego przygotowania kulinarnego. Słowa kluczowe: Rzym, drób, jedzenie 22 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne wraz z prezentacją multimedialną Pragmatyzm i rutyna – asymilacja kultów w okresie hellenistycznym w Atenach Roman Szlązak, [email protected]; doktorant w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, www.archeologia.uksw.edu.pl W okresie hellenistycznym jednym ze skutków kampanii Aleksandra Wielkiego było stopniowe przyjmowanie przez Greków orientalnych wierzeń i praktyk religijnych. Zjawisko to nie ominęło z natury konserwatywnych Aten, w których proces akceptacji nowych bogów regulowany był przepisami prawa sądu na Areopagu. Pragmatyzm w polityce religijnej w okresach hellenistycznym i rzymskim ujawniał się zarówno w podejmowaniu decyzji przez władze jak również w wykorzystywaniu podobieństw pomiędzy panteonem dotychczasowych a cechami i atrybutami nowych bogów. Chronologiczne podejście ujawnia istnienie lokalnej dynamiki wskazującej na wzrost i spadek zainteresowania poszczególnymi kultami religijnymi. Spojrzenie na to zjawisko poprzez pryzmat pragmatyzmu i rutyny może okazać się przydatnym narzędziem pozwalającym na zrozumienie przyczyn zmiany popularności poszczególnych kultów oraz przyczyny akceptacji lub ich odrzucania. Jako przykłady mogą służyć sukces kultu Izydy w Attyce i odrzucenia kultu Kybele. Słowa kluczowe: polityka religijna, Ateny, okres hellenistyczny i rzymski, kulty religijne 23 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne wraz z prezentacją multimedialną Ziołolecznictwo w średniowieczu Agnieszka Banaś, [email protected];Instytut Historii,Uniwersytet Opolski Europa przez to, że miała dość niski poziom wiedzy musiała opierać się na wierzeniach oraz zabobonach. Ziołoterapia stała się więc czymś bardzo pożądanym i była domeną zakonów i właśnie kobiet – czarownic. Te kobiety były pochodzenia ludowego i miały obszerną wiedzę dotyczącą roślin leczniczych opartych na zaklęciach i właśnie przesądach. Osiągnięcia europejskie stały daleko w tyle za tymi arabskimi. Przez to, że to duchowni przejęli pałeczkę leczenia ludzi zamiast lekarzy. Ratunek więc bądź co bądź trzeba było szukać gdzie indziej – od tego byli wówczas znachorzy oraz naturaliści. Wówczas medycyna takich o to „pseudo lekarzy” opierała się na środkach uśmierzających, a także podniecających. Niektóre z nich jak chociażby dziewanna wielokwiatowa od czasów hellenistycznych uznawana była za amulet. Podawane jako napary miały łagodzić wewnętrzne bóle. Zioła mające niewielką ilość alkaidów były właśnie stosowane na zatrucia jak np. bieluń czy wilcza jagoda. Większa ilość była już oczywiście niebezpieczna. Leczono tym padaczkę, uśmierzano bóle czy usypiano, a nawet sporządzano okłady. Zioła były ogólnie dostępne pod rożnymi postaciami. Były w tym świeże, suszone, w postaci tabletek lub kapsułek, lub butelkowane w postaci płynnej. Rośliny lecznicze dostępne są pojedynczo lub w mieszankach sformułowane dla specyficznych warunków. W swoim wystąpieniu wykorzystam m.in. prace M. J. Kawałko "Historie ziołowe", C. G. Mayer "Tajemnice sztuki medycznej średniowiecznych zakonnic" oraz T. Brzeziński "Dzieje medycyny". Słowa kluczowe: ziołolecznictwo, czarownice, medycyna, średniowiecze 24 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne wraz z prezentacją multimedialną Znaczenie religii w życiu codziennym Słowian Zachodnich Barbara Grocholska, [email protected]; Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Humanistystyczny, www.wh.uz.zgora.pl Pojęcie „religia” towarzyszy człowiekowi na co dzień. Jedni uznawani są za religijnych, z kolei drudzy od tej religijności stronią. Termin ten, wydawać by się mogło banalny, przysparza naukowcom wiele trudności, gdyż jednoznacznie nie można określić czym jest „religia”. Dlatego celem referatu jest ukazanie tego, jak pojmowali ją Słowianie Zachodni i jak przenikała ona do życia codziennego tego ludu. Autor poddał analizie dwa aspekty – rolę religii w życiu jednostki oraz jej znaczenia dla całego społeczeństwa. Praca ukazuje, jak kwestie związane z duchowością pełniły nieodłączny element codzienności Słowian Zachodnich, stając się przyczynkiem do wyjaśniania niezrozumiałych zjawisk, tęsknoty za Bogiem i zmarłym czy wpływając na sposób myślenia ogółu społeczeństwa, utrwalając określony ład społeczny. Autor swoje rozważania oparł na relacjach ówczesnych kronikarzy i podróżników, którzy wzmiankowali na temat obyczajowości Słowian Zachodnich w kontekście pozornego, co wskazują badania porównawcze autora, kontrastu z religią chrześcijańską. Dzięki tym relacjom możliwa stała się synteza podstawowych potrzeb, jakie zaspokajała wiara w życiu omawianego ludu. Potrzeb, które decydowały o wyglądzie życia codziennego jednostki oraz całego społeczeństwa. Słowa kluczowe: Słowianie, religia, starożytność, pogaństwo, codzienność 25 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Lublin, 16 grudnia 2016 r. Wystąpienia ustne wraz z prezentacją multimedialną Życie codzienne Prusów i Jaćwingów w świetle źródeł pisanych i danych archeologicznych Patrycja Piorun, [email protected], Instytut archeologii, Uniwersytet Jagielloński Prusowie i Jaćwingowie w okresie wczesnego średniowiecza zajmowali obszar północno – wschodniej Polski. Wiedzę na temat ich zwyczajów można czerpać ze źródeł pisanych takich jak chociażby kronika Piotra Dusburga, Szymona Grunau, Wulfstana czy Adama z Bremy. Dzieła te przedstawiają życie codzienne Prusów pod względem zwyczajów, religii czy chociażby uczt. Każde z tych dzieł jest unikatowe. Bardzo dużo danych dostarcza nam kronika Piotra Dusburga. Powstała ona w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach.Opisywał on głównie dzieje zakonu krzyżackiego, lecz część zapisków dotyczy wierzeń oraz zwyczajów dawnych bałtów. Zapisy z kronik można skonfrontować ze znaleziskami archeologicznymi, które potwierdzają przedstawione informacje. Dane sa czerpane głównie ze znalezisk sepulkralnych, gdyż sieć osadnicza jest znacznie słabiej zbadana. Ważną rolę pełnią równiez archiwalia. Głównym celem mojej pracy jest opisanie życia codziennego i zależności pomiędzy źródłami pisanymi a znaleziskami archeologicznymi. Słowa kluczowe: Bałtowie, życie codzienne, Prusowie, Jaćwingowie 26 Indeks autorów Banaś A.................................................................................... 24 Budzeń A. ................................................................................ 16 Dzikowski A. ........................................................................... 22 Fijołek B. ................................................................................. 13 Grocholska B. .......................................................................... 25 Mielnik D. ................................................................................ 21 Nowak M. ................................................................................ 14 Piorun P. .................................................................................. 26 Szlązak R. ................................................................................ 23 27
