docOgólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm
download 
Reklamacja Transkrypt
Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm
Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Abstrakty Lublin 2015 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Abstrakty Redakcja: Arleta Żuchowska Krzysztof Bałękowski Lublin 2015 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Abstrakty Redakcja: Arleta Żuchowska Krzysztof Bałękowski Skład i łamanie: Ilona Żuchowska Projekt okładki: Agnieszka Ciurysek © Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ISBN 978-83-65272-30-0 Wydawca: Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ul. Głowackiego 35/348, 20-060 Lublin www.fundacja-tygiel.pl Komitet Naukowy: Prof. dr hab. Grzegorz Jawor Dr hab. Andrzej Pleszczyński, prof. nadzw. UMCS Dr hab. Agnieszka Dziuba, prof. KUL Dr hab. Dariusz Słapek, prof. nadzw. UMCS Dr hab. Maciej Jońca Dr hab. Ireneusz Łuć Komitet Organizacyjny: Arleta Żuchowska Krzysztof Bałękowski Kamil Maciąg Monika Olszówka Kinga Kropiwiec Justyna Sprawka Katarzyna Brzyska Katarzyna Buczek Organizatorzy: Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL Koło Naukowe Amatorów Antyku UMCS Stowarzyszenie Na Rzecz Popularyzacji Kultury Antycznej "Hellas et Roma" Patronaty Honorowe: Prezydent Miasta Lublin Krzysztof Żuk Zakłady Historii Starożytnej, Historii Polski Średniowiecznej i Dziejów Gospodarczych oraz Historii Powszechnej Średniowiecznej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Uniwersytet Łódzki Patronaty Medialne: Spis treści Ciało jako wytwór kultury w Europie Środkowej we wczesnej epoce żelaza ......................................................................... 11 Codzienne czynności w niecodziennych miejscach, czyli o wybranych zadaniach niektórych siedzib niższych urzędników krzyżackich .............. 12 Codzienność i rutyna skrajnej ascezy we wczesnym chrześcijaństwie IV-VI w. na terenie Cesarstwa. Ewolucja, zróżnicowanie, przejawy ........ 14 Czy choroba pochodzi od szatanów sprzeciwiających się woli Boga? – zarys genezy chorób w antyku i średniowieczu i próba odpowiedzi na kilka innych pytań ................................................................................ 16 Dobra i zła śmierć w średniowiecznej Europie. Zwyczaje, tradycje i wierzenia ................................................................................................. 17 Dyscyplina obyczajów – codzienność eremity idealnego w XI w., na podstawie "Żywota błogosławionego Romualda" Piotra Damianiego ....... 18 Homoseksualizm w starożytnej Grecji ...................................................... 19 Jak żyć bez internetu? – Przejawy życia codziennego ludności kultury łużyckiej na podstawie znalezisk archeologicznych w Kotlinie Zamojskiej ............................................................................... 20 Małżeństwo w Kordobie (VIII-XIII w.) w świetle prawa muzułmańskiego. Teoria i praktyka ....................................................................................... 21 Medicus ordinarius z Housesteads (Vercovicium) w Brytanii. Choroby i ich leczenie na krańcach Imperium Romanum ......................... 22 Obowiązki rycerstwa w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach w I połowie XV wieku (na przykładzie ziemi chełmińskiej) ..................... 23 Organizacja wytwórczości tokarskiej w średniowiecznym Wrocławiu ..... 24 Pater familias a codzienność rzymskiej kobiety ........................................ 25 Poeta życia – codzienność w twórczości Hezjoda ..................................... 26 Proces wytwarzania odzieży w Skandynawii okresu wikińskiego w świetle źródeł archeologicznych ............................................................ 27 Przenikanie się sacrum i profanum w czasie Misteriów Eleuzyjskich na przykładzie reliefów hierofanicznych telesterionu w Eleusis ............... 28 Sceny prac polowych na marginalnych iluminacjach Romansu o Aleksandrze (ca. 1340 r.) w świetle źródeł archeologicznych ................ 29 Symbole statusu, czy atrybuty przyszłego wojownika? Elementy uzbrojenia w grobach dziecięcych kultury przeworskiej ........... 30 Święta państwowe i kościelne w XV-wiecznym Krakowie ....................... 31 "Uxor eum odio habuit et ab eo recessit" – relacje rodzinne w obliczu choroby i śmierci na podstawie "Legendy świętej Jadwigi"...... 32 Zasięg kontaktów mieszkańców małego miasta a ich horyzont geograficzny. Przykład Szadka w XV wieku ..................... 33 Indeks autorów .......................................................................................... 34 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Ciało jako wytwór kultury w Europie Środkowej we wczesnej epoce żelaza Tomasz Gralak, [email protected] ; Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego Znaleziska archeologiczne stanowią podstawę do analizowania sposobów traktowania ludzkiego ciała po śmierci. W wyjątkowych sytuacjach pozwalają także określić w jaki sposób odnoszono się do niego za życia. Konfrontacja tych danych z ogólnym obrazem kultury oraz informacjami pisanymi pozwalają pełniej rozpoznać sposoby postrzegania ciała przez różne społeczności. W późnej epoce brązu i początkach epoki żelaza na rozległych połaciach Europy dominował ciałopalny obrządek pogrzebowy. Fenomen ten zazwyczaj tłumaczony jest wiarą w duszę. Brak jednak refleksji jak była ona wówczas postrzegana. Na podstawie m.in. dzieł Homera można stwierdzić, że dominowało przekonanie o obecności kilku dusz. Korespondowało to z brakiem jednego słowa określającego ludzkie ciało – stanowiło ono raczej zbiór członków. Ten sposób opisu znajduje potwierdzenie w ówczesnej plastyce. Postacie ludzkie i zwierzęce były wyobrażane jako kombinacja figur geometrycznych. Sytuacja zmieniła się w kulturze lateńskiej – okresie dominacji plemion celtyckich. Na podstawie źródeł pisanych wiadomo, że ludy te wierzyły w istnienie jednej duszy nieśmiertelnej. Ciało było postrzegane jako całość, a najistotniejszym elementem staje się głowa – siedziba duszy. Zaowocowało to kultem tej części ciała oraz pojawieniem się łowców głów. W okresie wpływów rzymskich, na terenach Europy Środkowej nastąpił powrót do geometrycznego modelu kultury materialnej. Trudno jednak określić jak opisywano ludzkie ciało. Plastyka tego okresu jest bowiem niemal zupełnie aikoniczna. U progu wędrówek ludów, pod wpływem oddziaływań ludów stepowych w plastyce zaczyna dominować styl zwierzęcy – liczne są także wyobrażenia ludzi. Pojawiły się także nowe sposoby traktowania ludzkiego ciała: deformacja czaszek oraz skaryfikacja twarzy. Słowa kluczowe: ciało ludzkie, epoka żelaza, obrządek pogrzebowy 11 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Codzienne czynności w niecodziennych miejscach, czyli o wybranych zadaniach niektórych siedzib niższych urzędników krzyżackich Marcel Knyżewski , [email protected] Uniwersytet Łódzki, Instytut Archeologii, Katedra archeologii historycznej i bronioznawst wa, http:// archeologia.uni.lodz.pl Przeniesienie głównej siedziby zakonu z Wenecji do Malborka we wrześniu 1309 r. pociągnęło za sobą reformy administracyjne państwa krzyżackiego w Prusach. Potrzebne były zmiany w sposobie funkcjonowania niektórych urzędów administracji terytorialnej, które wiązały się z koniecznością finansowania kasy państwowej i skarbca wielkich mistrzów. Zaczęto przekształcać dawne komturstwa, a także tworzyć nowe urzędy w postaci wójtostw i prokuratorii, które podlegały bezpośrednio wielkim mistrzom. Ich dochody były przekazywane bezpośrednio do kasy centralnej. Urzędnicy ci sprawowali gospodarcze zwierzchnictwo nad powierzonymi im obszarami, a także zajmowali się swego rodzaju "polityką wewnętrzną" – rozgraniczali posiadłości miejscowej ludności, łagodzili spory terytorialne, zajmowali się sądownictwem oraz wojskowością. Oprócz wójtostw i prokuratorstw istniały również urzędy komornickie, leśne, rybickie, a także zarządców folwarków – dworników (hofmaister). Z pewnością wśród ich funkcji dominowały administracyjne i gospodarcze, ale niekiedy nie były one tak oczywiste jakby mogło się wydawać. W niektórych siedzibach urzędniczych bito monety. W innych być może opiekowano się chorymi psychicznie członkami Zakonu. Kompetencje niektórych urzędników były niekiedy zupełnie nieadekwatne do ich rangi. Przykładowo rybicki ze Szkarpawy posiadał dużo większe możliwości niż inni urzędnicy tej rangi, a jednocześnie był członkiem malborskiego konwentu, który również zaopatrywał w produkty związane z gospodarką wodną. Niekiedy siedziba drobnego urzędnika przeistaczała się czasowo w rezydencję najwyższych dostojników. Znane są przykłady niewielkich dworów, które przez większość czasu były nic nie znaczącymi punktami na 12 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie mapie, a raz w roku (ze względu na chociażby walory krajobrazowe) stawały się ulubionymi miejscami wypoczynku wielkich mistrzów. W swoim wystąpieniu chciałbym omówić na przykładzie wybranych zamków i dworów najciekawsze i najmniej typowe zadania, które były stawiane urzędnikom niższego szczebla na terenie dawnego państwa krzyżackiego w Prusach. Słowa kluczowe: Zamki krzyżackie, Zakon krzyżacki, Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, średniowiecze 13 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Codzienność i rutyna skrajnej ascezy we wczesnym chrześcijaństwie IV-VI w. na terenie Cesarstwa. Ewolucja, zróżnicowanie, przejawy Magdalena Klem ensowicz, [email protected] m, Wydz iał Historyczno-Socjologiczny, Uniwersytet w Białymstoku Asceza to zjawisko towarzyszące ludzkości od tysiącleci. Niezależnie od zmieniających się czasów, i położenia geograficznego i uprawiających ją osób zawsze ma za zadanie doprowadzić do uiszczenia się konkretnego celu. Cel ten zawsze dotyczy duchowej sfery życia, jednak droga ku niemu wiedzie poprzez różne umartwienia, w szczególnie widoczny sposób objawiające się w fizycznej ascezie. Życie codzienne, będące przecież zjawiskiem wielorakim i mającym liczne przejawy, zmienia się jednoznacznie wraz z postanowieniem ascezy oraz przyjęciem na siebie tego typu obciążeń. To rozpoczęcie pewnego rodzaju walki, nie tylko z otaczającym światem demonów, ale i po części materią i doczesnością. Przejawy tego uniwersalnego zjawiska potrafią być bardzo zróżnicowane, jak wspomniałam już wyżej. Nawet jeżeli mamy do czynienia z jedną religią na terenie Cesarstwa. Różnice w funkcjonowaniu Kościoła, czy specyfika rejonów, łącząc się z nową wiarą nadal pozostawały wyraźnie nacechowane charakterystycznymi dla danego terytorium tendencjami o rodowodzie antyczno-pogańskim, tworząc w ten sposób swego rodzaju synkretyzmy religijne. W najbardziej widowiskowy sposób asceza objawiała się w swojej rygorystycznej formie. I to właśnie tę formę chciałabym poruszyć w moim wystąpieniu. Analizując jakże bogate dla tego okresu dzieła literatury hagiograficznej i zestawiając je ze sobą, mając na uwadze czas i miejsce występowania zjawisk, jednoznacznie można zauważyć, że indywidualna asceza charakterystyczna dla starożytności, ewoluuje w stronę bardziej usystematyzowanej formy występującej w średniowieczu, chociaż nie należy zapominać o tym, że podwaliny pod monastycyzm tak ważny dla średniowiecza znajdują się właśnie w religijności antycznej. Różnice, o których wspominałam niejednokrotnie nadal w pewnych miejscach występują, w co prawda niewielkiej ilość, ale jednak mają miejsce. Badacz przystępujący do pracy 14 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie na ten temat dysponuje znaczną ilością źródeł, poszerzaną o dodatkowe pozycje każdego roku, jednakże nieco brakuje całościowego spojrzenia na tematykę ascezy w linearnej formie i interpretacji zjawisk umartwiania, a także jego przejawów. Próbą ogólnego opracowania, jednak tylko rygorystycznej ascezy podejmę w swoim wystąpieniu. Słowa kluczowe: asceza, monastycyzm, wczesne chrześcijaństwo 15 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Czy choroba pochodzi od szatanów sprzeciwiających się woli Boga? – zarys genezy chorób w antyku i średniowieczu i próba odpowiedzi na kilka innych pytań Beata Fijołek, beataf [email protected], Zakład Ontologii i Teorii Poznania, Wydział Filozof ii i Socjologii, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, www.umcs.pl W swoim wystąpieniu chciałabym opowiedzieć na zadane w tytule pytanie, opisując postrzeganie genezy choroby od czasów antycznych aż do średniowiecza. Począwszy od działalności Hipokratesa – określanego mianem ojca medycyny. Przez pierwszych chrześcijan, którzy chorobę najczęściej utożsamiali z karą od Boga za popełnione grzechy. Kończąc na gorących średniowiecznych sporach toczonych między medykami a teologami, dotyczących tego samego co w tytule wystąpienia pytania: Czy choroba pochodzi od szatanów sprzeciwiających się woli Boga, czy też jest wynikiem woli samego Boga, który w ten sposób doświadcza lub też umacnia człowieka? Pragnę również zwrócić uwagę, iż według Tadeusza Brzezińskiego: "lekarzami średniowiecznych dworów byli najczęściej uczeni, wykształceni w ośrodkach naukowych Wschodu lub mauretańskiej Hiszpanii, często Arabowie lub Żydzi. Sprowadzanie ich do chrześcijańskiej Europy było wprawdzie zakazane, jednak nie brak ich było jako lekarzy przybocznych na dworach papieskich i książęcych. Z nich głównie rekrutowali się pierwsi, znani z historii, zachodni lekarze świeccy. Główny jednak ciężar niesienia pomocy chorym spoczywał nadal na lekarzach ludowych i uprawiających swe rzemiosło chirurgach." Zatem w oparciu o dostępne mi źródła pragnę w swoim wystąpieniu róznież odpowiedzieć na kolejne pytania: dlaczego to Arabowie lub Żydzi byli uznawani za najlepszych, acz "nielegalnych" lekarzy? I dlaczego wyraźnie widoczny jest zastosowany przez historyka medycyny podział na lekarzy, chirurgów i lekarzy ludowych? Słowa kluczowe: medycyna, choroba, lekarz, Bóg 16 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Dobra i zła śmierć w średniowiecznej Europie. Zwyczaje, tradycje i wierzenia Michał Rolski, [email protected], absolwent Archeologii, Wydział Historyczny, Uniwersytet Jagielloński Tematyka śmierci była dla żyjących wówczas ludzi codziennością. Wojny, plagi, zarazy... Wszystko to sprawiało, iż ludzie myśleli o śmierci niemal każdego dnia i starali się na nią jak najlepiej przygotować. W mojej prezentacji przedstawię różne oblicza śmierci w średniowiecznej Europie. Skupię się przede wszystkim na Ars mordiendi czyli sztuce dobrego umierania. Poruszę kwestie podchodzenia do śmierci w różnych grupach społecznych jak i sposoby przygotowywania się na jej nadejście. Następnie przedstawię kilka zwyczajów związanych z ceremonią pogrzebu jak i samymi pochówkami. Na koniec zajmę się tematem tzw. złej śmierci czyli śmierci gwałtownej, na którą człowiek nie był przygotowany lub też śmierci samobójczej. W obrębie tego tematu poruszę przede wszystkim problematykę tzw. pochówków antywampirycznych i osób wyklętych. Zarówno temat dobrej jak i złej śmierci poprę konkretnymi przykładami z literatury, przekazów historycznych lub też badań archeologicznych, które w przypadku tego typu tematyki doskonale sprawdzają się jako metoda weryfikacji tekstów historycznych. Słowa kluczowe: śmierć, średniowiecze, pochówki antywampiryczne, ars mordiendi 17 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Dyscyplina obyczajów – codzienność eremity idealnego w XI w., na podstawie „Żywota błogosławionego Romualda” Piotra Damianiego Beata Jabłonowska, [email protected], Interdyscyplinarne Humanistyczne Studia Doktoranckie, Wydział Historyczny, Uniwersytet Warszawski, www. wh.uw.edu.pl Autorka referatu postanowiła zaprezentować codzienność eremity idealnego, którego postać naszkicował wybitny XI-wieczny myśliciel, eremita i współinicjator tzw. reformy gregoriańskiej Piotr Damiani w dziele "Vita beati Romualdi". Bohaterem "Żywota" jest błogosławiony Romuald, będący twórcą własnej formy monastycyzmu, która w późniejszym okresie została wyodrębniona jako zgromadzenie Kamedułów. Wydawać by się mogło, że dzieło to stanowi opis życia świętego, jednak po dokładniejszej lekturze jawi się jako niemalże gotowy instruktaż, jak zostać eremitą idealnym i naśladując postępowanie św. Romualda osiągnąć zbawienie. Śledząc obfitujące w podróże życie Romualda, czytelnik natrafia na mnogość szczegółów dotyczących sposobu życia mnicha i czynności, które jedynie przez swoją powtarzalność, określić możemy jako rutynowe, a które wykonywane fizycznie, prowadzić miały do osiągnięcia duchowej doskonałości. Niezwykle interesująco jawią się opisane szczegóły dotyczące stosowanych przez Romualda praktyk ascetycznych, opisy postów wraz z ich rozkładem, niuansami związanymi z ilością i rodzajem spożywanych pokarmów, nocnych czuwań czy praktyk modlitewnych, gdy podane są ilości odśpiewywanych psalmów. Zestawione jest to z niedotrzymywaniem codziennych obyczajów przez mnichów będących członkami wspólnot cenobitycznych. Jednocześnie autor podkreśla, że okoliczności takie jak np. podróż czy choroba nie mogą stanowić wymówki dla niewykonywania czynności, które są elementem eremickiej codzienności. Intencją autorki referatu jest przybliżenie codzienności mnicha idealnego – przyziemnej, fizycznej – w relacji do duchowości i zwrócenie uwagi, że według Damianiego codzienne czynności stanowiące niejako umęczenie fizyczne, nie powinny stać się rutyną w rozumieniu bezmyślnego ich wykonywania, a prowadzić miały eremitę idealnego do uświęcenia. Słowa kluczowe: codzienność, eremityzm, Damiani, średniowiecze, duchowość 18 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Homoseksualizm w starożytnej Grecji Dom inik Flisiak, [email protected] W swoim wystąpieniu pt Homoseksualizm w starożytnej Grecji przedstawię m.in. społeczne i filozoficzne podejście do homoseksualizmu oraz pederastii w różnych polis greckich. Przedstawię m.in. opinie Greków dotyczące przypuszczalnych miejsc pojawienia się homoseksualistów, oraz to jak postrzegali ich filozofowie. Ważnym elementem referatu będzie omówienie obecności homoseksualistów oraz pederastów w wojskach greckich polis. Dodatkowo przedstawię szereg informacji związanych z zwyczajami oraz obyczajowością osób homoseksualnych. Ważną kwestią będzie osobne omówienie kwestii związanych z homoseksualizmem, czyli orientacją seksualną a pederastią, która polegała na tym, że starszy wiekiem mężczyzna opiekował się dużo młodszym od siebie młodzieńcem. Przygotowując się wystąpienie będę opierał się m.in. na książce Homoseksualizm Grecki autorstwa Kennetha J. Dovera i na Historii seksualności Michaela Foncaulta. Obecność osób homoseksualnych w społeczeństwie budzi spore kontrowersje także w dzisiejszych czasach. Sądzę że warto byłoby przedstawić sytuację osób o tej orientacji w starożytnej Grecji. Słowa kluczowe: homoseksualizm, pederastia, Grecja, obyczajowość 19 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Jak żyć bez internetu? – Przejawy życia codziennego ludności kultury łużyckiej na podstawie znalezisk archeologicznych w Kotlinie Zamojskiej Agnieszka Ragaman , [email protected], Instytut Archeologii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej, http://www.umcs.pl Celem mojego wystąpienia jest zaprezentowanie znalezisk z badań archeologicznych, które dostarczają informacji na temat życia codziennego ludności łużyckiej na terenie Kotliny Zamojskiej (min. budownictwo, garncarstwo, krzemieniarstwo). Życie tejże ludności niewątpliwe toczyło się na osadach oraz w ich pobliżu, a „środków” do życia dostarczała otaczająca przyroda. Drewno do budowy domostw było pozyskiwane z lasów nieopodal osad. W Kotlinie Zamojskiej nie zachowały się relikty słupów, ale nie sposób sobie wyobrazić, że konstrukcje z użyciem drewnianych słupów nie powstawały. Drewno stanowiło nie tylko element konstrukcyjny budynków mieszkalnych i gospodarczych, jak również surowiec do wytwarzania rozmaitych narzędzi. Prócz „budownictwa” podstawową gałęzią wytwórczości było garncarstwo. Na Lubelszczyźnie istniał dostatek surowca do wyrobu naczyń. Były to zarówno naczynia zasobowe jak i popielnice (ludność kultury łużyckiej stosowała ciałopalny obrządek pogrzebowy). Glina służyła także do wyrobu niezwykle ciekawej plastyki figuralnej min. pt grzechotek, wyobrażenia ptaszków czy jeźdźca na koniu. Kolejnym przejawem życia codziennego mieszkańców osad w Kotlinie Zamojskiej jest wytwórczość metalurgii, niestety na terenie wcześniej wspomnianym nie odkryto do tej pory pracowni metalurgicznej, ale natrafiono na tygielek odlewniczy w przestrzeni cmentarzyska w Wieprzcu, a w Topornicy znaleziono bryłkę stopionego brązu. Narzędzia krzemienne wytwarzano na osadach z lokalnego surowca narzutowego, który był najłatwiej dostępny. Swoistym unikatem i dowodem na szerokie kontakty ze środowiskiem scyto-trackim jest pobocznica brązowa znaleziona w Komarowie Osadzie. Wschodnie kontakty widoczne są także w formach ceramicznych. Słowa kluczowe: budownictwo, garncarstwo, krzemieniarstwo, osada 20 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Małżeństwo w Kordobie (VIII-XIII w.) w świetle prawa muzułmańskiego. Teoria i praktyka Filip Andrzej Jakubowski, Zakład Arabistyki i Islamistyki, Katedra Studiów Azjatyckich, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, http://azjatystyka.amu.edu.pl/arabistyka Małżeństwo zajmuje w prawie muzułmańskim bardzo ważne miejsce, ustępując jedynie kwestiom związanym z filarami islamu. Problemy prawne związane z małżeństwem były komentowane w najważniejszych zbiorach hadisów, w dziełach z zakresu jurysprudencji, a także w zbiorach orzeczeń (fatw). Prawo muzułmańskie różni się jednak w obrębie poszczególnych szkół prawnych – tzw. maḏhabów. Dynastia umajjadzka przyjęła malikicką wykładnię prawną, która zdominowała Al-Andalus i zgodnie z nią zawierane były traktaty małżeńskie. Kordoba była stolicą państwa umajjadzkiego w Al-Andalus, czyli Hiszpanii muzułmańskiej, niemal od samego podboju arabskiego w I połowie VIII wieku, aż do upadku kalifatu w 1031 roku. W późniejszych latach miała już mniejsze znaczenie i została zdobyta przez Ferdynanda III w 1236 roku w toku rekonkwisty. O ile nie zachowały się, poza drobnymi wyjątkami, traktaty małżeńskie z muzułmańskiej Kordoby, to dysponujemy niezwykłym źródłem dającym wgląd w tę problematykę, jakim są orzeczenia prawne (fatwy) zebrane przez Al-Wanšarīsīego (zm. 1508). Źródło to wraz z zachowanymi formularzami notarialnymi oraz kanonem ksiąg prawa malikickiego pozwala podjąć problematykę małżeństwa w muzułmańskiej Hiszpanii. Wyróżnić można problemy takie jak ważność umowy małżeńskiej, posag, opieka nad dziećmi, małżeństwa międzyreligijne oraz rozwody. Słowa kluczowe: małżeństwo, Kordoba, Al-Andalus, prawo malikickie, fatwy 21 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Medicus ordinarius z Housesteads (Vercovicium) w Brytanii. Choroby i ich leczenie na krańcach Imperium Romanum Daniel Zioła, [email protected], Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Historyczny, Zakład Historii Społeczeństw Antycznych Choroba nie wybiera. Często przychodzi niespodziewanie i w nieodpowiednim momencie, zakłócając codzienną rutynę i przekreślając wszelkie nasze plany. W kontekście bezsilności człowieka wobec niektórych naturalnych schorzeń budzi tym bardziej zdziwienie, jak wiele energii w dziejach naszej cywilizacji przedstawiciele ludzkości poświęcili rozwojowi skutecznych metod ranienia, okaleczania i zabijania bliźnich. Z drugiej jednak strony, wraz z rozwojem metod unicestwiania, koniecznością stało się opracowanie, wdrożenie i rozwinięcie metod zapobiegających utracie życia i zdrowia na polach walk. W związku z tym, leczenie rannych i poszkodowanych ludzi stało się nieodłącznym elementem wojen. Już w czasach starożytnych na polach bitew pojawili się ówcześni sanitariusze, których w czasach Imperium Romanum określano różnymi terminami, m.in.: medicus legionis, medicus ordinarius, immunes. Do ich obowiązków należała opieka nad żołnierzami, którzy odnieśli rany i obrażenia nie tylko w wyniku prowadzonych kampanii wojennych, ale jak ukazują dostępne nam źródła, także w czasie wykonywania swych codziennych obowiązków. Medycy ci dysponowali odpowiednimi środkami i zapleczem do udzielenia pomocy potrzebującym, gdyż tak w niektórych obozach wojskowych jak i kasztelach oddziałów wojsk pomocniczych znajdowały się ówczesne szpitale zaopatrzone w odpowiednie środki medyczne. W swym wystąpieniu, na podstawie źródeł pochodzących z obszarów rzymskiej prowincji Britannia, chciałbym zaprezentować jak wyglądała opieka medyczna w armii rzymskiej w tej konkretnej prowincji Cesarstwa rzymskiego. W tekstach odczytanych z tak zwanych tabliczek z Vindolandy (Tabulae Vindolandenses) zachowały się informacje odnośnie chorób żołnierzy oraz leczących ich lekarzy. Także świadectwa epigraficzne potwierdzają obecność rzymskich medyków w tej prowincji a pozostałości archeologiczne z rzymskich obozów oraz kaszteli wojsk pomocniczych potwierdzają, że w części z nich znajdowały się budynki przeznaczone do opieki nad rannymi i chorymi, czyli ówczesne szpitale. Słowa kluczowe: Brytania, lekarz, Vindolanda (Chesterholm) 22 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Obowiązki rycerstwa w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach w I połowie XV wieku (na przykładzie ziemi chełmińskiej) Alicja Mutrynowska, [email protected], Wydział Nauk Historycznych, Uniwersytet Mikołaja Koperni ka w Toruniu, http:// www.umk.pl Rycerstwo w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach stanowili nie tylko członkowie zakonnej korporacji, ale przede wszystkim jej poddani zobowiązani do wypełniania konkretnych obowiązków na rzecz władcy. Rycerskość nie była definiowana przez urodzenie, ale szereg cech, spośród których za jedną z najważniejszych można uznać obowiązek służby zbrojnej związanej z konkretnym nadaniem ziemskim. Na przykładzie rycerstwa ziemi chełmińskiej, a więc regionu najwcześniej zajętego przez zakon krzyżacki i przyłączonego do tworzonego od XIII wieku państwa, przedstawię listę zobowiązań nakładanych na tą grupę poddanych. W oparciu o kilkadziesiąt nadań rycerskich z I połowy XV wieku scharakteryzuję obowiązki społeczno-gospodarcze, finansowe oraz militarne, jakie rycerstwo chełmińskie zobowiązane było wypełniać zgodnie z przyjętymi w państwie zakonu krzyżackiego zasadami. Postaram się także wskazać, w jakim stopniu wymienione zobowiązania oddziaływały na życie codzienne rycerstwa chełmińskiego. Czy można określić je jako uciążliwe, czy wręcz symboliczne? Które z przyjętych form prawnych w państwie krzyżackim (prawo chełmińskie, magdeburskie, etc.) dominowały w rycerskich nadaniach? Jakie kary zagrażały niewypełniającym owych zobowiązań? Czy zdarzały się sytuacje odmowy realizacji najważniejszego obowiązku każdego rycerza, a więc służby militarnej na rzecz zakonu krzyżackiego? Powyższy referat będzie próbą odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie opisane obowiązki definiują przynależność do rycerstwa w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach. Słowa kluczowe: rycerstwo, ziemia chełmińska, państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, XV wiek 23 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Organizacja wytwórczości tokarskiej w średniowiecznym Wrocławiu Małgorzata Rakoczy, [email protected]; Stacjonarne Studia Doktoranckie Nauk o Kulturz e, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, www.archeo.uni.wroc.pl Organizacja wytwórczości tokarskiej w średniowiecznym Wrocławiu Drewniane naczynia toczone były powszechnie używane w średniowieczu jako zastawa stołowa. Potwierdzają to znane źródła pisane, ikonograficzne oraz archeologiczne. Dlatego badania nad tą kategorią zabytków, a zarazem nad organizacją ich wytwórczości stanowi ważny problem związany z historią codzienności. Niniejszą analizę przeprowadzono w oparciu o zbiór drewnianych naczyń toczonych pochodzących z Wrocławia – Ostrowa Tumskiego. Widoczna jest wyraźna różnica pomiędzy wytwórczością wczesno- i późnośredniowieczną. We wczesnym średniowieczu trudno jednoznacznie ustalić liczbę, lokalizację oraz charakter warsztatów działających we Wrocławiu. Widoczne są jednak nieznaczne zmiany w sposobie wykonania samych naczyń. Kluczowy dla przemian średniowiecznego rzemiosła na Śląsku jest XIII wiek. Obserwowane zmiany możemy dostrzec nie tylko w tokarstwie, ale również w wytwórczości garncarskiej, bednarskiej oraz w rzemiosłach związanych z obróbką rogu i kości. Produkcja późnośredniowieczna jest znacznie lepiej poznana, dzięki zachowanym dla tego okresu źródłom pisanym. Podobnie jak w przypadku innych rzemiosł tokarstwo zaczyna podlegać standaryzacji zarówno w formach wykonywanych naczyń, jak i w stosowanym surowcu. Z czasem możemy mówić o postępującej specjalizacji w obrębie wytwórczości cechowej. Ważnym zagadnieniem związanym z historią tego rzemiosła są badania rytych głównie na dnach znaków, zwanych czasem merkami. Do tej pory trudny do ustalenia jest charakter tych oznaczeń. Z jednej strony uważa się je za znaki wytwórcze lub określane są one jako własnościowe. Przeprowadzona podczas badań analiza znaków wczesnośredniowiecznych ukazała inną możliwą ich interpretację. Słowa kluczowe: Wrocław – Ostrów Tumski, rzemiosło średniowieczne, tokarstwo, naczynia drewniane, znaki wytwórcze 24 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Pater familias a codzienność rzymskiej kobiety Arleta Żuchowska; [email protected]; Koło Naukowe Amatorów Antyku, Instytut His torii, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie Rodzina w starożytnym Rzymie znajdowała się pod władzą pater familias. Kobiety i dzieci podlegały władzy ojca czy nawet dziadka. Synowie mogli uzyskać samodzielność, np. po śmierci swojego opiekuna, natomiast córki i żony pod władzą pater familias miały pozostać już na zawsze. Władza pater familias, na przestrzeni dziejów starożytnego Rzymu ulegała jednak zmianom. Od I wojny punickiej (264-241 p.n.e.) powoli dało się zauważyć rozluźnianie się władzy mężczyzn nad kobietami. Zjawisko to sprawiało, że sposób funkcjonowania kobiet w społeczeństwie, tak i plebejuszek jak i arystokratek, zaczął ulęgać zmianie. Owe zmiany jakie zachodziły w społeczeństwie rzymskim sprawiły, że zaczął ewoluować dotychczasowy model kobiety. Co za tym idzie, również codzienność przedstawicielek płci żeńskiej musiała przejść przemianę. Pogłębiający się wzrost pozycji kobiet, który trwał i po zakończeniu wojen punickich, zaczął wzbudzać niepokój głównie wśród konserwatywnej części społeczeństwa. Jednak zapoczątkowane zmiany, ciężko było zatrzymać i zjawisko tak zwanej emancypacji kobiet rozwijało się, a w konsekwencji również model rodziny rzymskiej uległ ewolucji. Celem referatu będzie ukazanie zmian w codzienności kobiet rzymskich podczas rozluźniana sie władzy pater familias. Słowa kluczowe: kobiety, pater familias, Rzym, codzienność 25 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Poeta życia – codzienność w twórczości Hezjoda Anna Ceglarska, [email protected]; Katedra Historii Doktryn Politycznych i Prawnych, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, www.doktryny.wpia.uj.edu.pl Celem referatu będzie spojrzenie na życie codzienne archaicznych Greków oczyma Hezjoda. Beocki poeta, który już w starożytności miał zasłynąć zwycięstwem w konkursie poetyckim nad samym Homerem, ze względu na to, iż opisuje czasy pokoju oraz ciężkiej pracy, współcześnie znany jest nade wszytko jako autor „Pracy i Dni”. Poemat ten, tak odmienny od homeryckich epopei, można podzielić na dwie zasadnicze części. Częściej analizowana jest pierwsza z nich, dotycząca kwestii sprawiedliwości i zasad sprawowania władzy, na uwagę jednak zasługuje również druga, którą Hezjod poświęca na opisanie życia beockiego rolnika, a także udzielenie praktycznych wskazówek. Twórczość Hezjoda to bowiem nie tylko podkreślenie znaczenia pracy w życiu człowieka, lecz przesiąknięta jest również jego głębokim związkiem z naturą. Sam Hezjod na jej łonie otrzymuje dar poezji, natura jest żywicielką ubogich i źródłem dobrobytu. Co więcej, praca postrzegana jest przez poetę jako cnota, cel i główne zadanie człowieka, ale także sposób jego indywidualnego rozwoju. Dzięki pracy uczy się on bowiem szacunku dla dóbr, ustanowionych praw, a nawet bogów. W niniejszym referacie chciałabym zatem przedstawić pokrótce życie codzienne poprzez pryzmat poezji Hezjoda, ale również związek pomiędzy życiową rutyną, a przyrodą i cyklem natury. Słowa kluczowe: Hezjod, Prace i Dni, Grecja, rolnictwo 26 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Proces wytwarzania odzieży w Skandynawii okresu wikińskiego w świetle źródeł archeologicznych Kam il Rabiega, [email protected]; Instytut Arch eologii, Wydział Nauk Historycznych i Społecznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, www.archeologia.uksw.edu.pl Podczas badań archeologicznych ujawniających obraz codzienności w przeszłości badacze niejednokrotnie natrafiają na ślady związane z jednym z istotnych aspektów postrzegania człowieka – z jego strojem. Strój często staje się wyróżnikiem pewnych grup, kultur i społeczności zamieszkujących określone terytorium. Znaleziska związane z produkcją odzieży, takie jak przęśliki, ciężarki tkackie czy inne narzędzia, wraz ze znajdowanymi fragmentami tkanin stanowią tym samym cenne wskazówki w rozważaniach nad codziennością średniowiecznej Europy. W moim referacie podjąłem próbę ukazania całego procesu wytwarzania odzieży w okresie wikińskim na terytorium Danii, Norwegii i Szwecji. Większość mieszkańców Skandynawii w tym czasie własnoręcznie wytwarzało ubrania, a także niezbędne do ich produkcji tkaniny. Przędzenie i tkanie w gospodarstwie domowym były zajęciem całorocznym, a czynności te wykonywały kobiety lub służba czy niewolnicy. Stojące przy ścianach warsztaty tkackie musiały dominować nad wszystkimi innymi sprzętami domowymi, i nawet jeżeli nie używano ich bez przerwy przez cały rok, dominowały w życiu mieszkańców. Należy pamiętać, że wszystkie tkaniny były tkane ręcznie, a wszystkie ubrania ręcznie szyte. W referacie omówię sposoby pozyskiwania i przygotowywania materiałów, z których wytwarzano odzież, a którymi były przede wszystkim lokalnie dostępny len oraz wełna. Kolejnym krokiem będzie przedstawienie metod wytwarzania tkanin czyli przędzenia i tkania. W dalszej części dokonam analizy technik krawieckich, takich jak sploty, szwy czy ściegi, które zachowały się na fragmentach tkanin, a następnie omówię ich wykorzystywanie w okresie wikińskim. Aby uzupełnić rozważania nad procesem wytwarzania odzieży, przedstawię sposoby tworzenia dekoracji wykonywanych na gotowych strojach. Omówię wówczas metody tkania krajek (najpopularniejszych zdobień strojów we wczesnym średniowieczu) oraz haftów. Słowa kluczowe: wikingowie, stroje, tkaniny, narzędzia tkackie, archeologia 27 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Przenikanie się sacrum i profanum w czasie Misteriów Eleuzyjskich na przykładzie reliefów hierofanicznych telesterionu w Eleusis Małgorzata Maria Karpik, [email protected]; Instytut Archeologii, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Uniwersytet Łódzki, http://archeologia.uni.lodz.pl „…Sens misteriów eleuzyjskich. Uważano, że „trzymają one razem cały ród człowieczy” […] dotykały czegoś wspólnego wszystkim ludziom. Były związane nie tylko z życiem Ateńczyków czy Greków, lecz z ludzką egzystencją w ogóle. To właśnie oznajmia wyraźnie Pretekstat: bios, życie, stałoby się dla Greków czymś „nie do życia” (abiotos), gdyby obrzędy zlikwidowano…” (Kerényi Karl, Eleusis Archetypowy obraz matki i córki. Kraków. 2004. s. 44-45). Powyższy cytat obrazuje myśl przewodnią mojego wystąpienia. Misteria Eleuzyjskie stanowiły integralną część życia antycznych Greków. Stały i niezmienny cykl będący jednocześnie odskocznią od zwykłych podziałów społecznych. Misthosem mógł być bowiem każdy niezależnie od płci, wieku, czy statusu społecznego. Jedyne kryterium stanowiła umiejętność rozumienia i posługiwania się językiem greckim, oraz brak obciążenia karą za zabójstwo. Procesja ofiarników niosących dary z Aten do Eleuzis zawarta na płaskorzeźbach Telesterionu będzie dla mnie punktem wyjścia do analizy duchowych i materialnych aspektów celebracji wtajemniczenia odbywającego za murami sanktuarium Demeter i Kory. Postaram się również przedstawić różnego typu sytuacje wyjątkowe; charakteryzujące specyfikę mentalności Greckiej wyrosłej na gruncie politeistycznej wiary znanej nam z klasycznej „Iliady” i „Odysei” Homera; wynikające ze zmieniających się wymogów społecznych i politycznych świata antycznego. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie niewielkie fragmenty sztukaterii antycznych przedstawiających obchody misteriów, jednak nawet te pozostałości mogą nam powiedzieć dużo o "błogości inicjowanych" o czym również wspomina Karl Kerényi. Słowa kluczowe: Misteria Eleuzyjskie; telesterion; miesiąc Boedromion; myesis i epopteia; hierofant 28 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Sceny prac polowych na marginalnych iluminacjach Romansu o Aleksandrze (ca. 1340 r.) w świetle źródeł archeologicznych Karol Łukomiak; [email protected]; Katedra Archeologii Historycznej i Bronioznawst wa, Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Wydział Filozoficzno-Historyczny, http://archeologia.uni.lodz.pl/; htt p://www.wydzf ilhist.uni.lodz.pl Źródła ikonograficzne są nieodzowne w warsztacie archeologa. Na ich podstawie możliwa jest identyfikacja konkretnego znaleziska, jego chronologię względną oraz przeprowadzić rekonstrukcję użytkowania danego przedmiotu jeśli jest to niezbędne dla wyników badań. Takimi źródłami są niewątpliwie średniowieczne manuskrypty zdobione barwnymi iluminacjami. W referacie za bazę posłuży mi Romans o Aleksandrze (ca. 1340 r.), który jest dziełem autorstwa Jehan’a de Grise’a i jego uczniów. Główne obrazy ilustrują legendę o Aleksandrze Wielkim, a marginalne przedstawiają sceny z życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa. W niniejszych rozważaniach istotne będą te ukazujące pracę polową t. j. orka, kopanie w ziemi czy koszenie zboża. Badacze analizujący materiał pozyskany metodą wykopaliskową przeważnie ograniczają się do zilustrowania danego znaleziska bez jego dokładnej analizy czy nawet rekonstrukcji użytkowania danego znaleziska. Celem referatu jest analiza wybranych urządzeń gospodarczych użytkowanych w średniowieczu. Przedmioty na iluminacjach zostaną zweryfikowane z zabytkami kultury materialnej z terenu Polski i źródłami etnograficznymi. Słowa kluczowe: kultura materialna, późne średniowiecze, narzędzia gospodarcze, prace polowe 29 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Symbole statusu, czy atrybuty przyszłego wojownika? Elementy uzbrojenia w grobach dziecięcych kultury przeworskiej Anna Stopczyk, [email protected] m; Katedra Prahistorii, Instytut Archeologii, Wydział Filozof iczno -Historyczny, Uniwersytet Łódzki, www.uni.lodz.pl Jedną z charakterystycznych cech obrządku pogrzebowego ludności kultury przeworskiej było deponowanie w grobach militariów, zazwyczaj uprzednio poddanych rytualnemu niszczeniu. Zwyczaj składania do grobów uzbrojenia rozpowszechnił się podczas młodszego okresu przedrzymskiego i trwał aż po kres istnienia kultury przeworskiej. Uzbrojenie najczęściej spotykane jest w pochówkach osobników określonych antropologicznie jako mężczyźni w wieku adultus, najpewniej należących do uprzywilejowanej warstwy wojowników. Niemniej jednak znaleziska broni rejestrowane są także w grobach osobników określonych antropologicznie jako dzieci w wieku infans I oraz infans II, najprawdopodobniej jeszcze niepełnoprawnych członków społeczności. Celem niniejszej pracy będzie omówienie zjawiska występowania elementów uzbrojenia w grobach najmłodszych osobników. Podstawą dla zaprezentowanych interpretacji będzie analiza elementów uzbrojenia, które wykazują znaczne zróżnicowanie względem siebie, oraz dane na temat znaczenia militariów, zaczerpnięte ze źródeł antycznych odnoszących się do społeczeństw,,germańskich". Słowa kluczowe: archeologia, kultura przeworska, dzieci, militaria, obrządek pogrzebowy 30 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Święta państwowe i kościelne w XV-wiecznym Krakowie Łukasz Fabia, [email protected]; Zakład Historii Polski Średniowiecznej, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie , http:// www.historia.uj.edu.pl Monotonii dnia codziennego, wypełnionego pracą, spokojnego i uporządkowanego, przeciwstawić można jedynie niezwykłą, odmienną atmosferę święta. Poruszenie, jakie towarzyszy takiemu wydarzeniu, związane ze skupieniem ożywionego i hałaśliwego tłumu, stanowiło zawsze przedmiot zainteresowania badaczy przeszłości, którym opisy rozbawionej czy przejętej podniosłością chwili zbiorowości ludzkiej służyły oddaniu tak trudnego do wyrażenia kolorytu minionych wieków. Dorobek historiografii ostatniego półwiecza, zainspirowany badaniami etnograficznymi, wzbogacił znacznie problematykę tych studiów, ukazując nowe, bogatsze możliwości interpretacyjne świąt państwowych i kościelnych. Spośród nich szczególne znaczenie mają te uroczystości, które poprzez swoją rangę a także oprawę, wyróżniają się ponad zwyczajowe uroczyste liturgie. W swoim wystąpieniu chciałbym wymienić i scharakteryzować te święta, zarówno państwowe, jak uroczyste wjazdy króla do miasta, powroty triumfalne, koronacje, pogrzeby, hołdy oraz uczestniczenie w praktykach religijnych przez władcę, jak i kościelne – procesje Bożego Ciała, Świętego Stanisława czy ingres biskupi, które przełamywały zwyczajny czas mieszkańców piętnastowiecznego Krakowa. Święta te, przez swoją podniosłą atmosferę i powszechnie zamieszanie wywołanie niecodziennością wydarzeń są elementem scalającym wspólnotę średniowiecznego miasta, a także, ukazującym przekrój społeczny, prawny czy zawodowy jego mieszkańców, bowiem nigdzie indziej nie można zaobserwować takiego ich skupienia, oraz ukazują tym samym hierarchię społeczną, utrwalając ład i porządek, zwłaszcza podczas uroczystości państwowych. Słowa kluczowe: święto kościelne, adventus regis, procesja, Kraków, XV wiek 31 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie „Uxor eum odio habuit et ab eo recessit” – relacje rodzinne w obliczu choroby i śmierci na podstawie „Legendy świętej Jadwigi” Karolina Morawska , [email protected], Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, www.ihuw.pl Jak wyglądały relacje rodzinne mieszkańców średniowiecznej Polski? Czy możliwe jest zbadanie uczuć, jakimi darzyli się małżonkowie, a także stosunku rodziców do dzieci? Niniejszy referat stanowi próbę udzielenia odpowiedzi na powyższe pytania w oparciu o Legendę świętej Jadwigi, a zwłaszcza o zamieszczone w niej wzmianki o ludziach cudownie uzdrowionych za sprawą interwencji świętej. Relacje takie bywają bardzo przydatne w badaniu pewnych kategorii ludzi – zwłaszcza niższego stanu – o których nie informują kroniki, zajmujące się raczej członkami elit społecznych. Ludzi, którzy w owych opisach pojawiają się przypadkowo, jedynie ze względu na swój udział w cudownym wydarzeniu. Opisane w Legendzie zachowania członków rodziny osoby chorej dają pewne wyobrażenie o relacjach rodzinnych w trzynastowiecznej Polsce. Zachowania te – zarówno w obliczu choroby, jak i śmierci – są bardzo różnorodne: istnieją przypadki bardzo czułej, pełnej poświęcenia opieki, ale zdarza się także, że chory wzbudza jedynie wstręt i zostaje porzucony. Różnorodność ta jest bez wątpienia jedną z największych zalet katalogów cudów: pozwala ona zweryfikować na przykładzie różnych rodzajów zachowań – które nawet jeżeli nie były typowe, to do pewnego stopnia akceptowalne przez społeczeństwo – jak wyglądały wzajemne relacje członków trzynastowiecznej rodziny, czy można mówić o istnieniu między nimi głębszej więzi emocjonalnej, a jeśli tak – w jaki sposób owa więź się manifestowała. Słowa kluczowe: rodzina; średniowiecze; Polska; święta Jadwiga 32 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Zasięg kontaktów mieszkańców małego miasta a ich horyzont geograficzny. Przykład Szadka w XV wieku Jakub Lorenc, [email protected]; Wydział Historyczny Uniwersytetu Warsza wskiego http:// www. wh.uw.edu.pl W referacie poruszone jest zagadnienie horyzontu geograficznego mieszkańców Szadka w XV wieku. Podstawę źródłową stanowi część najstarszej zachowanej księgi miejskiej tej miejscowości obejmująca okres 1430-1502. Choć księgi miejskie nie pozwalają na rekonstrukcję kompletnego obrazu horyzontu geograficznego mieszkańców danego ośrodka i są źródłami posiadającymi swoje ograniczenia to, zachowując należytą ostrożność w ich wykorzystywaniu, nie należy rezygnować z analizowania ich treści. Zawarte w księdze szadkowskiej dane o kontaktach mieszkańców tego miasta z osobami pochodzącymi z innych miejscowości (w sumie ponad 850 wzmianek źródłowych) służyć bowiem mogą do zrekonstruowania elementów horyzontu geograficznego jego mieszkańców. Zdecydowaną większość (ponad ¾) odnotowanych w wykorzystywanym źródle miejscowości stanową te położone w najbliższej okolicy (do 20km). Poświadczone źródłowo kontakty o bardziej odległym zasięgu są sporadyczne i nie wykraczają poza granice Królestwa Polskiego. Materiał został opracowany także pod kątem różnorodności charakteru kontaktów (kontakty sądowe, handlowe, rodzinne, kredytowe, dotyczące transakcji nieruchomościami) oraz wpływu sieci parafialnej na ich zasięg i intensywność. Zaprezentowane dane, choć stanowią główny materiał źródłowy o charakterze masowym, nie pozwalają jednak na opisanie całości horyzontu geograficznego mieszkańców tego niewielkiego miasta. Dlatego uzupełnieniem podstawy źródłowej są także inne materiały, o charakterze bardziej jednostkowym (dane Metryki Uniwersytetu Krakowskiego, jednostkowe wzmianki w innych księgach miejskich). Słowa kluczowe: horyzont geograficzny, kontakty małych miast, miasta w średniowieczu 33 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie Indeks autorów Ceglarska A. .............................................................................................. 26 Fabia Ł. ..................................................................................................... 31 Fijołek B.................................................................................................... 16 Flisiak D. ................................................................................................... 19 Gralak T. ................................................................................................... 11 Jabłonowska B. ......................................................................................... 18 Jakubowski F. A. ....................................................................................... 21 Karpik M. M. ............................................................................................ 28 Klemensowicz M. ..................................................................................... 14 Knyżewski M. ........................................................................................... 12 Lorenc J..................................................................................................... 33 Łukomiak K. ............................................................................................. 29 Morawska K. ............................................................................................. 32 Mutrynowska A. ........................................................................................ 23 Rabiega K.................................................................................................. 27 Ragaman A. ............................................................................................... 20 Rakoczy M. ............................................................................................... 24 Rolski M.................................................................................................... 17 Stopczyk A. ............................................................................................... 30 Zioła D. ..................................................................................................... 22 Żuchowska A. ........................................................................................... 25 34
