Zagrożenia środowiska kuraków polnych

Zagrożenia środowiska kuraków polnych
W chwili obecnej na terenie kraju żyją trzy gatunki kuraków polnych –
przepiórka polna, kuropatwa polna oraz bażant łowny [7]. Mimo iż, są one
nieodłącznym elementem polskich pól oraz terenów rolniczych to od wielu lat
obserwuje się drastyczny spadek liczebności populacji [11]. Niestety obecność
człowieka w środowisku wraz z nieodłącznym postępem cywilizacyjnym, zaburza
naturalne mechanizmy równowagi biologicznej, prowadząc do nieodwracalnych zmian
w środowisku bytowania dziko żyjącej zwierzyny. Wśród przyczyn spadku liczebności
populacji kuraków polnych znaleźć można upraszczanie struktury krajobrazu rolniczego,
wprowadzenie upraw monokulturowych, wzrost mechanizacji prac polowych, szeroko
stosowane chemiczne środki ochrony roślin, wzrost liczebności drapieżników, długie i
ostre zimy, oraz długie i chłodne wiosny [10].
Najmniejszym i zarazem jedynym migrującym kurakiem polnym żyjącym na
terenie Polski jest przepiórka polna (Coturnix coturnix L., 1758). Zasiedla otwarte
tereny rolnicze, doliny rzek, niekiedy obrzeża miast oraz lotnisk [9]. Przepiórki
przylatują w okresie kwietnia i maja, a opuszczają kraj we wrześniu [8]. Migrują
pojedynczo lub w małych grupkach do 40 osobników podczas nocy. Populacje
europejskie zimują w Afryce i na Półwyspie Iberyjskim [1]. Masa ciała dorosłych
osobników wynosi u samców 86 – 110g , a u samic 89 – 118g i zmienia się w ciągu roku
[5]. Długość ciała wynosi 16 – 18 cm przy rozpiętości skrzydeł 32 - 35 cm. Barwa
upierzenia jest w odcieniach brązu i szarości z dodatkiem żółci [12].
Drugim co do wielkości kurakiem polnym niegdyś bardzo licznym jest kuropatwa
polna (Perdix perdix L.) występująca na terenie całego kraju, zasiedlająca tereny
otwarte oraz siedliska o wysokiej produktywności biologicznej (kępy krzewów, pasy
zarośli, remizy śródpolne) i o dobrym dostępie do wody [9]. Masa ciała wynosi około
300 – 450g i podobnie jak u przepiórki jest zależna od pory roku. Długość ciała
dochodzi do 29 – 31 cm, przy rozpiętości skrzydeł 45 – 50cm. Wymiary i masa ciała
kuropatw są bardzo podobne w całym zasięgu geograficznym występowania.
Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony. Ubarwienie w odcieniach szarości i brązu. W
przypadku koguta znacznie żywsze niż u kury. Ponadto u samców oraz u starek na
piersiach występuje charakterystyczna kasztanowo-brązowa plama w kształcie otwartej
ku dołowi podkowy [4; 12].
Z koleinajwiększym kurakiem polnym występującym na terenie Polski jest bażant
łowny (Phasianus colchicus). Przedstawia on krzyżówkę wielu podgatunków [5; 12].
Istnieje bowiem wyraźna zmienność geograficzna tego gatunku [9]. Pierwotnie
występował na terenie całej Azji Środkowej od Kaukazu aż po wybrzeże Pacyfiku i
Japonii [5]. Introdukowany do wielu krajów, zasiedla niziny i tereny podgórskie,
preferując obszary trawiaste oraz agrocenozy z grupkami krzewów i remizami,
nadrzeczne zarośla, szuwary i trzciny oraz niewielkie podszyte lasy [9]. Do Polski
pierwsze bażanty dotarły dopiero pod koniec XVII w. [12]. Ubarwienie dorosłego koguta
jest bardzo urozmaicone. Głowa i szyja granatowa z zielonkawym lub
niebiesko-zielonkawym połyskiem metalicznym. Na szyi przeważnie występuje
pierścień z białych piór (obroża), jednakże nie jest to konieczność [5]. Boki głowy
koguta pozbawione są piór tworząc tzw. różę (płatowate wyrostki skórne barwy
czerwonej. Wole i pierś miedzianoczerwone, brzuch czarny bez połysku. Upierzenie
karku i tułowia złocistopomarańczowe z czarnym zakończeniem piór. Ogon koguta
zdecydowanie dłuższy niż u kur. Ubarwienie kur skromne jednolite w odcieniach od
beżu do brązu z czarnymi lub brązowymi plamkami [12]. Masa ciała dorosłych
osobników waha się w granicach od 1100 – 1300g (samce) oraz 800 – 1000 (samice).
Długość ciała wynosi 53 – 90cm, przy czym długość ogona to 20 – 47cm, przy
rozpiętości skrzydeł 70 – 90cm [9].
Zagrożenia środowiska bytowania kuraków
We współczesnych czasach trudno znaleźć łowiska w których zachowały się
naturalne biotopy. Negatywne dla wielu gatunków zmiany w ekosystemach i
elementach krajobrazu w dużej mierze pogorszyły środowisko bytowania kuraków
polnych. Niestety brak mozaiki pól, łąk, ściernisk i nieużytków, miedz, pozostawionych
fragmentów pól czy remiz wpływa na pogorszenie jakości środowiska. Rozwijające się
rolnictwo wykorzystujące każdy dostępny kawałek ziemi, likwiduje tym samym owe
nieużytki, miedze, remizy, ograniczając tym samym miejsce bezpiecznego
gniazdowania oraz doprowadza do zubożenia bazy pokarmowej [1]. Wśród kuraków
polnych szczególnie duży wpływ zmiany te wywierają na kuropatwę polną, która jest
gatunkiem silnie terytorialnym. Wzrost kultury rolnej wpływa również wysoko istotnie
na zubożenie bazy pokarmowej, poprzez stosowanie różnego rodzaju środków
owadobójczych. Pokarm owadzi ma szczególne znaczenie dla wzrostu i rozwoju piskląt,
które do 2 tygodnia życia żywią się nim tylko i wyłącznie. Liczne badania wskazują, że
brak pokarmu owadziego, bądź jego nie wystarczająca ilość wpływają w znaczny
sposób na obniżenie przeżywalności piskląt [1]. Większość strat piskląt zachodzących
od wyklucia do osiągnięcia wielkości osobników dorosłych ma właśnie miejsce w
pierwszych 2 – 3. tygodniach życia [11].
Na większości obszarów można zaobserwować negatywną działalność człowieka.
Wprowadzono bowiem mechanizację, chemizację i intensyfikację rolnictwa, uprawy
monokulturowe, rozwinęło się budownictwo oraz sieć dróg i autostrad. Pojawiła się
nieodłączna fragmentacja środowiska. Działalność człowieka stała się istotna w
kształtowaniu zarówno środowiska bytowania jak i liczebności kuraków polnych.
Zdaniem Dudzińskiego to właśnie działalność człowieka jest jednym z
najpoważniejszych czynników wpływających na zmianę środowiska bytowania ptactwa
łownego. Co roku odnotowywane są przypadki niszczenia lasów, wypalania traw oraz
kłusownictwa. W roku 2013 zaobserwowano 2399 przypadków kłusownictwa z czego
jedynie 0,05% stanowiła liczba ujętych kłusowników. Liczba znalezionych bażantów i
kuropatw w urządzeniach kłusowniczych wynosiła odpowiednio 3262 i 940 sztuk [2].
Zdaniem Szczepockiego [12] kłusownictwo w największym stopniu niszczy i redukuje
pogłowie zwierzyny drobnej.
Duże znaczenie w przypadku redukcji liczebności kuraków polnych ma
drapieżnictwo. Wśród najgroźniejszych drapieżników wymienia się lisa, którego
liczebność systematycznie rośnie od roku 1998, a więc chwili wprowadzenia doustnych
szczepionek na wściekliznę na terenie Polski. Ponadto nie bez znaczenia są takie
gatunki jak kuna, tchórz, borsuk, jenot a nawet i udomowione psy oraz koty. Znaczenie
tych ostatnich jest w wielu przypadkach i regionach bagatelizowane, ale trzeba sobie
zdawać sprawę, że liczba kłusujących psów w roku 2013 osiąga wartość 47 457, a
kotów 113 346 osobników [2]. Ich obecność w łowisku przynosi co roku spore straty w
pogłowiu zwierzyny. Zdaniem Szczepockiego [12] koty są szczególnie niebezpieczne
dla młodych bażancików. Dla kuropatw równie duże niebezpieczeństwo stanowią psy
jak i koty. Wśród drapieżników latających zdaniem Dudzińskiego [1] największe straty
zimowe przynosi jastrząb, jak również krogulec i myszołów [12]. Ponadto poważne
straty w młodych powodują kruki, wrony a nawet i sroki [3]. Skutkiem dużej presji
drapieżników są przede wszystkim znaczne straty lęgów, a ograniczenie ich liczebności
jest najskuteczniejszą metodą zwiększenia liczebności bażantów i kuropatw w
łowiskach [6]. Odstrzał i odłów pułapkami żywołownymi drapieżników powinien być
intensywny podczas całego sezonu polowań oraz obejmować obszary wraz z obwodami
ościennymi [6].
Polska leży w strefie wilgotnego klimatu kontynentalnego, inaczej klimatu
przejściowego. Zdaniem Panka [11] w naszej strefie klimatycznej pogoda jest
najważniejszym czynnikiem wpływającym na wielkość strat zimowych. Okres wiosny i
zimy to czas najcięższy dla kuraków. Wiosną szczególne znaczenie ma deszczowa i
zimna pogoda. W okresie lęgów przyczyna się do znacznych strat w pisklętach, a
utrzymując się przez dłuższy czas wpływa na ograniczenie aktywności żerowania
młodych ptaków oraz na zmniejszenie dostępności owadów [11]. Pojawiające się
przymrozki i długo utrzymujące się niskie temperatury wpływają negatywnie na
przeżywalność wrażliwych na wychłodzenie piskląt. Równie ciężkim okresem w życiu
zwierząt jest zima. Pojawiająca się gruba i zlodowaciała pokrywa śnieżna w znacznym
stopniu ogranicza dostęp do bazy pokarmowej, a brak miejsc do skrycia wpływa na
szybkie wychłodzenie organizmu oraz sprawia, że ptaki stają się łatwym łupem dla
drapieżników [3; 7]. W takich sytuacjach straty wśród kuropatw są największe i mogą
wynosić średnio 50% populacji, a w czasie niezwykle ostrych zim nawet 90% populacji
[12].
Piśmiennictwo:
1. Dudziński W., 1988. Ptactwo łowne. Wyd. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa.
2. GUS – Leśnictwo 2014.
http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rolnictwo-lesnictwo/lesnictwo/lesnictwo-2014,1,10.html dostęp
z dnia 3 grudnia 2014.
3. Haber A., Pasławski T., Zaborowski S., 1977. Gospodarstwo łowieckie. Wyd. Państwowe
Wydawnictwo Naukowe. Warszawa.
4. Janiszewski P., Daszkiewicz T., 2010. Zwierzęta łowne. Zasady prawidłowego pozyskania i
zagospodarowania. Wyd. UWM. Olsztyn. 34-37.
5. Krupka J. 1986. Łowiectwo. Wyd. Rolnicze i Leśne. Warszawa.
6. Motyl T., Sadkowski T., 2012. Program odbudowy populacji zwierzyny drobnej w województwie
mazowieckim.
7. Nasiadka P., Dziecic R., 2014. Podręcznik najlepszych praktyk ochrony kuropatwy i zająca.
8. Nüßlein F., 2009. Łowiectwo. Wyd. Galaktyka. Warszawa.
9. Okarma H., Tomek A., 2008. Łowiectwo. Wyd. Edukacyjno-Naukowe H2O. Kraków.
10. Panek M., 2009. Intensywność rolnictwa a liczebność kuropatw [W]: Środowiskowe uwarunkowania
kryzysu zwierzyny drobnej. Samorząd Województwa Mazowieckiego, Warszawa: 13-22.
11. Panek M., 2012. Demografia kuropatwy w zależności od struktury krajobrazu rolniczego. Rozprawa
habilitacyjna. Wyd. SGGW. Warszawa.
12. Szczepocki J., 2011.Poradnik Myśliwski. Ptactwo łowne. Wyd. Bellona. Warszawa.