wyróżnie

wyróżnienie
Izabela Pilis
Scenariusz lekcji
Temat: Odsłaniamy tajemnice powieści detektywistycznej „Szatan z siódmej klasy” Kornela
Makuszyńskiego.
Klasa: V szkoły podstawowej
Czas: 3 godziny lekcyjne.
Cel ogólny:
 omówienie cech literatury detektywistycznej na przykładzie powieści Szatan z siódmej
klasy Kornela Makuszyńskiego.
Cele szczegółowe
Uczeń:
 wymienia cechy powieści detektywistycznej,
 zna sylwetki najsłynniejszych detektywów – bohaterów powieści detektywistycznych,
 charakteryzuje typowego detektywa,
 porównuje postać typowego detektywa i głównego bohatera Szatana z siódmej klasy,
 zna fabułę powieści,
 potrafi ciekawie opowiadać wydarzenia,
 zna wybrane związki frazeologiczne,
 wyjaśnia znaczenie wybranych frazeologizmów,
 potrafi, kierując się logiką i skojarzeniami, rozwiązać zagadki,
 twórczo podchodzi do wykonywanych zadań,
 wciela się w role,
 słucha ze zrozumieniem,
 pracuje w grupie,
 korzysta z różnych źródeł informacji (słownika terminów literackich, słownika związków
frazeologicznych, wybranych stron internetowych).
Metody pracy: metoda odwróconej lekcji, praca z tekstem, drama (stopklatka), zadania rozwijające spostrzegawczość i logiczne myślenie (rebusy, piktogramy), ćwiczenia redakcyjne.
Formy pracy: indywidualna i zespołowa.
Materiały i środki dydaktyczne: kartki z wybranymi bohaterami powieści Szatan z siódmej
klasy, egzemplarze powieści Szatan z siódmej klasy K. Makuszyńskiego, prezentacja zawierająca frazeologizmy pt. Język pod lupą detektywa lub karty pracy opracowane na jej podstawie,
karty pracy z piktogramami, rzutnik.
1
Przebieg lekcji
1. Wprowadzenie tematu i omówienie celów lekcji. Nauczyciel po zakończeniu czynności
organizacyjnych informuje uczniów o celu zajęć i przewidywanych efektach. Zadaniem
uczniów będzie poznanie cech literatury detektywistycznej i dostrzeżenie ich w powieści
Kornela Makuszyńskiego Szatan z siódmej klasy. Uczniowie powinni nauczyć się dokonywać selekcji materiału, a także w sposób uporządkowany i przemyślany go prezentować.
Następnie nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji. Prosi uczniów, aby wyjaśnili znaczenie frazeologizmu odsłonić tajemnice.
2. Cechy powieści detektywistycznej. Jeden z uczniów odczytuje zadanie domowe (definicję
powieści detektywistycznej zaczerpniętą ze słownika terminów literackich). Prowadzący
wyjaśnia trudniejsze wyrazy i wyrażenia, a uczniowie wybierają najważniejsze cechy
omawianego gatunku literackiego i starają się je dostrzec w lekturze Szatan z siódmej klasy.
3. Najsłynniejsi detektywi w literaturze detektywistycznej. Kolejnym etapem lekcji jest zaprezentowanie wcześniej opracowanych przez uczniów referatów o najsłynniejszych detektywach – bohaterach powieści detektywistycznych (Sherlocku Holmesie, Herkulesie
Poirocie, pannie Jane Marple). Na opracowanie zagadnienia uczniowie mieli dwa tygodnie. Na podstawie wskazanych przez nauczyciela stron internetowych, np.:
 http://pl.wikipedia.org/wiki/Sherlock_Holmes,
 http://www.polskatimes.pl/artykul/1086240,joseph-bell-wierzyl-w-moc-dedukcjipierwowzor-sherlocka-holmesa-do-dzis-inspiruje-detektywow,id,t.html,
 http://dzieje.pl/rozmaitosci/sherlock-holmes-125-lat-przygod-najslynniejszegodetektywa-swiata, http://pl.wikipedia.org/wiki/Herkules_Poirot,
 http://www.kawiarenkakryminalna.pl/ct-menu-item-4/24-herkules-poirot.html,
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jane_Marple,
 http://www.kawiarenkakryminalna.pl/ct-menu-item-4/15-panna-marple.html),
przygotowali wystąpienia, w których mieli podać twórców postaci, przytoczyć fikcyjną
historię bohaterów, w tym ich pierwowzory, a także zwrócić uwagę na cechy postaci, które
czynią z nich znakomitych detektywów. Zastosowana metoda odwróconej lekcji ma pokazać uczniom, że Internet może być źródłem wiedzy, ale również uzmysłowić potrzebę dokonywania selekcji materiału podczas opracowywania referatu.
4. Adam Cisowski − młody detektyw. Uczniowie indywidualnie zastanawiają się, jakie cechy
charakteru Adasia Cisowskiego spowodowały, że był dobrym detektywem. Swoje wnioski
zapisują w formie schematu w zeszycie przedmiotowym, a potem prezentują efekty swojej
pracy, odnosząc się do fragmentów lektury. Uczniowie powinni przede wszystkim zwrócić
uwagę na inteligencję Adama, jego spryt, pomysłowość, przenikliwość, spostrzegawczość,
opanowanie, umiejętność wnikliwego i krytycznego obserwowania otoczenia oraz wykorzystywania wiedzy w praktyce. Następnie porównują postać młodego detektywa z czołowymi bohaterami literatury detektywistycznej. Warto tutaj podkreślić fakt, że chociaż
Adaś Cisowski był indywidualistą, cechowała go także życzliwość i uczynność, wyróżniała zaś skromność i pokora. Podobnie jak jego wielcy poprzednicy, przedkładał ideały nad
2
dobra materialne. Ważniejsze dla niego było rozwiązanie zagadki i przysłużenie się innym,
niż nagroda.
5. Konkurs. Prowadzący zajęcia dzieli klasę na zespoły i proponuje uczniom zabawę w detektywów. Zadaniem zespołów jest odgadnięcie rebusów, które dotyczą frazeologizmów
związanych z sekretami lub rozwiązywaniem zagadek, a także wykonanie zadań odnoszących się do treści lektury. Każde zadanie jest punktowane według ustalonych przez nauczyciela kryteriów. Po przeprowadzeniu wszystkich zadań uczniowie otrzymują oceny za
pracę na lekcji.
 Rebusy. Nauczyciel rozdaje kartki, słowniki związków frazeologicznych, a następnie
wyświetla pierwszą część prezentacji, zawierającą rebusy (załącznik 1). Po wykonaniu zadania (zapisaniu frazeologizmu i wyjaśnieniu jego znaczenia za pomocą słownika) zostaje zaprezentowana druga część prezentacji, zawierająca odpowiedzi. Oceniane jest zarówno podanie związku frazeologicznego, jak i wyjaśnienie jego znaczenia.
 Bohaterowie. Druga konkurencja polega na odgadnięciu przez uczniów wybranych
bohaterów z powieści, a jeśli to możliwe, podaniu ich imion i nazwisk. Reprezentanci
poszczególnych grup losują kartkę z postacią z książki (np. Adaś Cisowski, profesor
Paweł Gąsowski, Iwo Gąsowski, Kamil de Berier, ksiądz Koszyczek, fałszywy malarz), a później przygotowują scenkę dramową (stopklatkę), w której powinni ukazać
jej charakterystyczne zachowanie. Prezentują scenki, a pozostałe grupy odgadują, co
to za postacie. Punkty są przyznawane zarówno za czytelną scenkę, jak i za wskazanie
postaci.
 Piktogramy. Trzecie zadanie to odszyfrowanie piktogramów odnoszących się do fabuły powieści. Uczniowie losują kartki z piktogramami. Następnie naradzają się i
udzielają odpowiedzi. Nie omawiają każdego rysunku, jedynie wskazują zagadkę lub
zagadki rozwiązane przez Adama Cisowskiego (załącznik 2). Za poprawną odpowiedź
nauczyciel przyznaje punkt.
Nauczyciel omawia pracę zespołów i w zależności od liczby otrzymanych punktów przyznaje oceny za zadania konkursowe.
6. Opowiadanie odtwórcze. Zespoły przygotowują krótkie opowiadanie odtwórcze dotyczące
wybranej zagadki. Następnie każdy z uczniów opowiada fragment powieści, koncentrując
się na wątkach detektywistycznych. Zwraca uwagę na kompozycję, selekcję wydarzeń,
logiczność i spójność wypowiedzi, słownictwo nazywające następstwo czasowe i stopniujące napięcie oraz sposób prezentacji. Tym razem nauczyciel ocenia efekty pracy indywidualnie, zgodnie z podanymi wyżej kryteriami.
7. Podsumowanie. Prowadzący zajęcia przypomina najważniejsze cechy literatury detektywistycznej oraz sygnalizuje, na co uczniowie powinni zwrócić uwagę i jakie umiejętności
powinni mieć opanowane. Zapisuje zadanie domowe. Pierwsze ćwiczenie jest obowiązkowe dla wszystkich uczniów i polega na ułożeniu przez nich zdań złożonych z poznanymi
frazeologizmami (przeciąć węzeł gordyjski, owiane mgiełką tajemnicy, zgłębiać tajemnice,
trafić po nitce do kłębka, trudny orzech do zgryzienia). Dla chętnych jest przewidziana
praca długoterminowa (tydzień na przygotowanie). Można napisać do wyboru: pamiętnik
3
Adasia z częścią poświęconą odnalezieniu skarbu, lub opowiadanie twórcze o tym, jak
pomogliśmy słynnemu detektywowi rozwiązać zagadkę.
Komentarz nauczyciela
Powyższy scenariusz pozwala omówić najważniejsze zagadnienia dotyczące lektury
Szatan z siódmej klasy K. Makuszyńskiego, koncentrując się na głównym, detektywistycznym
wątku. Zajęcia mają zapewnić uczniom bazę pojęciową dotyczącą literatury detektywistycznej, a także dać okazję do poszerzania zasobu słownictwa związanego z tajemnicą i rozwiązywaniem zagadek, kształtować umiejętność selekcji materiału oraz tworzenia logicznych i
spójnych opowiadań. Forma konkursu, na który składają się różnorodne zagadki i zadania, ma
dodatkowo uświadomić uczniom, jak ważną cechą, nie tylko w pracy detektywa, jest spostrzegawczość, koncentracja czy logiczne myślenie. Ponadto nauczyciel, prosząc uczniów o
wcześniejsze opracowanie części materiału, ma możliwość wyrabiać w nich nawyk krytycznego i efektywnego korzystania ze źródeł informacji, zwłaszcza opublikowanych na stronach
internetowych. Celem lekcji jest również uczenie współpracy i kreatywnego podejścia do
wyznaczonych zadań.
Bibliografia
1. Dziedzic A., Pichalska J., Świderska E.: Drama na lekcjach języka polskiego. WSiP, Warszawa 1995.
2. Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J.: Słownik terminów
literackich. Ossolineum, Wrocław 1998.
3. Makuszyński K.: Szatan z siódmej klasy. Nasza Księgarnia, Warszawa 1996.
4. Müldner-Nieckowski P.: Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego. Świat Książki,
Warszawa 2004.
4
Załącznik 1
Rozwiąż rebusy, a następnie podaj znaczenie odgadniętych związków frazeologicznych.
1)
2)
START
META
3)
4)
5)
Odpowiedzi:
1) Trafić po nitce do kłębka − wyjaśnić coś, kierując się śladami, wysnuwając wnioski.
2) Owiane mgiełką tajemnicy − tajemnicze, niewyjaśnione, niejasne.
3) Przeciąć węzeł gordyjski − radykalnie i śmiało rozstrzygnąć zawiłą, trudną sprawę.
4) Twardy orzech do zgryzienia − problem trudny do rozwiązania.
5) Zgłębiać tajemnice − starać się poznać sekrety czegoś, zdobyć wiedzę o czymś.
5
Załącznik 2
Na podstawie piktogramów odgadnij, jakie zagadki rozwiązał Adam Cisowski.
I
II
III
IV
V
VI
6
VII
Odpowiedzi:
I. Rozszyfrowanie systemu pytania profesora Gąsowskiego.
II. Zagadka niewysłanych listów.
III. Odgadnięcie, kto z rodzeństwa Adasia zjadł porcję lodów.
IV. Fałszywa setka.
V. Wzmianka o Kamilu de Berier w pamiętniku księdza Koszyczka.
VI. Wskazówka w Piekle – części Boskiej komedii Dantego.
VII. Kolejne wskazówki doprowadzają do odkrycia skarbu.
7