historia komunikacji miejskiej w polsce

120 LAT MIEJSKIEGO PRZEDSIĘBIORSTWA KOMUNIKACYJNEGO SP. Z O.O. W POZNANIU
Jan Wojcieszak - Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Spółka z o.o. w Poznaniu
W
1848 roku Poznań uzyskał pierwsze połączenie kolejowe. Dworzec
kolejowy zbudowano daleko poza
ówczesnymi granicami miasta, we wsi Jeżyce, obok obecnego wejścia do Ogrodu Zoologicznego. Trudności w sprawnym dotarciu
do niego były przyczyną pojawienia się w
maju 1865 roku na ulicach miasta prywatnych
omnibusów konnych, które utrzymywały komunikację nie tylko z dworcem, ale także w
okresie letnim z miejscami wypoczynku
mieszkańców. Przebudowa poznańskiego
węzła kolejowego w latach siedemdziesiątych
XIX wieku umożliwiła zastąpienie tego pierwszego środka miejskiej komunikacji zbiorowej przez znacznie sprawniejszy i wygodniejszy tramwaj konny. Koncesję na budowę i
eksploatację ulicznej kolei konnej w Poznaniu uzyskała berlińska spółka budowniczych
kolei Reymer& Masch, która 31 lipca 1880
roku zaczęła wozić pasażerów na pierwszej
linii tramwajowej z nowego dworca centralnego do Starego Rynku. W następnych dniach
linię tę przedłużono na Chwaliszewo i Ostrów
Tumski oraz uzupełniono o linię boczną.
25 sierpnia 1880 roku przedsiębiorcy
Reymer i Masch doprowadzili do powstania spółki akcyjnej o nazwie Poznańskie Towarzystwo Kolei Konnej (w oryginalnej pisowni w dokumentach Posener PferdeEisenbahn-Gesellschaft), która przejęła od
nich wszystkie prawa do budowy i eksploatacji kolei konnej w Poznaniu. Za uzyskany ze sprzedaży akcji kapitał firma Reymer
Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 55
& Masch budowała koleje w innych miastach, a powstałe wówczas przedsiębiorstwo istnieje do dnia dzisiejszego trudniąc
się działalnością przewozową w Poznaniu
i okolicach, wielokrotnie zmieniając na
przestrzeni lat formę organizacyjną oraz
nazwę. Obecnie prowadzone jest pod
nazwą Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Poznaniu Sp. z o. o.
Pierwsze lata działalności nie były pomyślne dla firmy. Eksploatacja tramwajów
konnych nie przynosiła oczekiwanych zysków. Z uwagi na zbyt małe przewozy pasażerskie zlikwidowano boczną linię tramwajową. W celu zwiększenia dochodów w
1882 roku rozpoczęto działalność spedytorską przewożąc towary różnym firmom w
okolicach miasta. W 1886 roku przedsiębiorstwo otrzymało na 5 lat koncesję na
wywóz fekalii z Poznania. W 1895 roku zlikwidowano działalność spedytorską. W
1891 roku uruchomiono linię omnibusu
konnego do wsi Jeżyce, którą 5 lat później
zastąpiono tramwajem konnym. W 1896
roku nastąpiła zmiana nazwy spółki na Posener Strassenbahn (Poznańska Kolej Elektryczna). Rozpoczęto wówczas przygotowania do elektryfikacji tramwajów. W końcowym okresie istnienia tramwaje konne obsługiwały dwie linie Dworzec – Ostrów
Tumski i Jeżyce – Brama Wildecka na trasach długości 6 km. Ruch na liniach zapewniony był 13 wagonami zamkniętymi i 10
otwartymi (letnimi) oraz 80 końmi.
Publiczny ruch tramwajów elektrycznych został uruchomiony 6 marca 1898
roku, początkowo na trasach zlikwidowanych tramwajów konnych. Trasy te zostały
bardzo prędko uzupełnione o nowe na
Łazarz, Wildę i Górczyn. Wszystkie linie
HISTORIA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE
120 LAT MIEJSKIEGO PRZEDSIĘBIORSTWA
KOMUNIKACYJNEGO SP. Z O.O. W POZNANIU
39
HISTORIA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE
120 LAT MIEJSKIEGO PRZEDSIĘBIORSTWA KOMUNIKACYJNEGO SP. Z O.O. W POZNANIU
40
tramwajowe w tym okresie wybiegały poza
granice administracyjne miasta. W 1900
roku przyłączono do Poznania szereg okolicznych gmin i od tego czasu wszystkie trasy tramwajowe znajdują się na terenach
miejskich. Zbudowanie przez przedsiębiorstwo własnej elektrowni tramwajowej
umożliwiło w 1899 roku rozpoczęcie sprzedaży energii elektrycznej na potrzeby
mieszkańców. Była to pierwsza publiczna
elektrownia w mieście. W 1914 roku została ona przejęta przez miasto i włączona
do elektrowni miejskiej.
Po uruchomieniu tramwajów elektrycznych poprawiła się znacznie rentowność
przedsiębiorstwa, spadły koszty eksploatacji, zwiększyły się przewozy pasażerskie.
Umożliwiło to rozbudowę urządzeń. Zbudowano trasy tramwajowe do odleglejszych
dzielnic miasta. Powstały także nowe połączenia w Śródmieściu. W 1913 roku tramwaje elektryczne obsługiwały trasy długości 22 km, kursując na 9 liniach. W 1898
roku tabor składał się z 25 wagonów silnikowych i przebudowanych na doczepne
byłych wozów konnych. W 1913 roku było
już 75 wozów silnikowych i 45 doczepek.
Wszystkie one były dwuosiowe, z otwartymi pomostami, większość z nich miała siedzenia wzdłuż pudła. Dopiero w 1914 roku
sprowadzono pierwsze wagony silnikowe
z całkowicie zamkniętymi pomostami. W
latach 1917-1924 prowadzono przewozy
towarów i poczty przystosowanymi do tego
celu tramwajami.
Od 1921 roku przedsiębiorstwo działa
oficjalnie pod polską nazwą Poznańska Kolej Elektryczna S.A. Kontrolny pakiet jego
akcji przejmuje gmina miasta Poznania.
Rozwój komunikacji zbiorowej zostaje podporządkowany w większym stopniu potrzebom miejskim, mniej zwraca się uwagę na
rentowność przedsięwzięć. W okresie międzywojennym trwa dalsza rozbudowa tras
tramwajowych na przedmieściach. Komunikację tramwajową otrzymują takie dzielnice jak Golęcin, Dębiec, Ogrody, Grunwald i Winiary. Modernizuje się istniejące
trasy i buduje drugie tory. Usuwa się tramwaje z najwęższych ulic Starego Miasta.
Wprowadza się do eksploatacji wagony silnikowe o większej mocy, z zamkniętymi
pomostami i siedzeniami poprzecznymi.
Pojawiają się na liniach zbudowane w
warsztatach tramwajowych wagony doczepne z wejściem środkowym i obniżoną
podłogą w wejściu, będące prekursorami
tramwajów niskopodłogowych. W 1938
roku na trasach o długości 31km było 11 linii tramwajowych do obsługi których, wykorzystywano 106 wagonów silnikowych i
67 doczepnych.
1 listopada 1925 roku Poznań otrzymuje miejską komunikację autobusową. Autobusy kursują na trasach o niewielkim ruchu
pasażerskim, na których komunikacja tramwajowa nie byłaby opłacalna. 12 lutego
1930 roku przekazano do eksploatacji linię trolejbusową ze Śródki do Głównej długości 2 km, jedyną do 1939 roku na ziemiach polskich. W 1929 roku na Powszechnej Wystawie Krajowej i w 1930 roku na
Międzynarodowej Wystawie Komunikacji i
Turystyki spółka uruchomiła komunikację
elektrowózkami – odpowiednio przystosowanymi do przewozu pasażerów wózkami
akumulatorowymi. W latach 1934-36 PKE
utrzymywała międzymiastową linię autobusową Poznań – Mosina. W 1938 roku do
obsługi 3 linii autobusowych długości 14
km posiadano 13 autobusów.
W okresie okupacji przedsiębiorstwo
funkcjonuje pod nazwą Posener Strassenbahn AG. W latach 1943-45 utrzymuje także żeglugę pasażerską na Warcie. W czasie walk o Poznań w styczniu i lutym 1945
roku urządzenia techniczne tramwajów uległy poważnym zniszczeniom. Większość taboru autobusowego wywieziono, a sieć trolejbusowa została pozrywana.
W 1945 roku powrócono do przedwojennej nazwy Poznańska Kolej Elektryczna
S.A. i kilka miesięcy później zmieniono ją
na Miejska Poznańska Kolej Elektryczna. W
roku następnym zlikwidowano spółkę akcyjną, Miejska Poznańska Kolej Elektryczna stała się przedsiębiorstwem miejskim.
Ruch tramwajowy na pierwszej linii udało się wznowić 4 marca 1945 roku. Większość tras tramwajowych odbudowano do
1947 roku, z wyjątkiem połączenia na prawy brzeg Warty (Chwaliszewo, Ostrów
Tumski) i torów na wąskich ulicach Starego
Miasta. W 1947 roku zbudowano pierwszą
Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 55
po drugiej wojnie światowej nową, omijającą Stary Rynek, trasę tramwajową na Garbary. W 1945 roku udało się ponownie uruchomić komunikację autobusową, a w 1946
roku trolejbusową.
W drugiej połowie lat czterdziestych posiadany tabor autobusowy nie był w stanie
zapewnić właściwych warunków przewozu pasażerów. Dlatego zdecydowano się na
rozbudowę komunikacji trolejbusowej. Jednak niefunkcjonalność połączeń była przyczyną zastępowania trolejbusów – w latach
pięćdziesiątych komunikacją tramwajową,
a w latach sześćdziesiątych autobusową.
Ostatnią linię trolejbusową zlikwidowano
29 marca 1970 roku.
W 1951 roku nastąpiła zmiana nazwy firmy na Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Poznaniu. W latach 1956-62
MPK utrzymywało komunikację taksówkową. Od 1972 roku eksploatuje kolejkę
dziecięcą ze Śródki do nowego ZOO. Po
włączeniu do przedsiębiorstwa w 1976 roku
komunikacji miejskiej w Gnieźnie i Kórniku zmieniono jego nazwę na Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne. Po
usamodzielnieniu się w 1982 roku Zakładu
Komunikacji Autobusowej w Gnieźnie przywrócono przedsiębiorstwu poprzednią nazwę. W 1991 roku MPK przekształcono w
zakład budżetowy. W 1998 roku odłączono od przedsiębiorstwa Zakład Napraw
Autobusów w Biskupicach. 1 lipca 2000
roku Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne stało się spółką z ograniczoną odpowiedzialnością.
W latach pięćdziesiątych utworzono linie autobusowe do wszystkich peryferyjnych dzielnic miasta, nie posiadających
dojazdu tramwajami i autobusami. Od 1959
roku uruchamiano podmiejskie linie autobusowe, docierające w okresie późniejszym
nawet kilkadziesiąt kilometrów poza granice administracyjne Poznania. Od lat sześćdziesiątych tworzy się połączenia autobusowe w Śródmieściu i z odległymi przedmieściami. W 1991 roku obsługę linii podmiejskich przekazano podpoznańskim gminom. Usamodzielnił się także wówczas
Oddział w Kórniku. W 1995 roku wprowadzono do eksploatacji pierwszy autobus niskopodłogowy. W końcu 1999 roku MPK
Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 55
eksploatowało 264 km tras autobusowych
w dwóch miastach (Poznaniu i Luboniu), na
których funkcjonowało 47 dziennych linii
obsługiwanych 288 autobusami. W 2000
roku została uruchomiona podmiejska linia
autobusowa do Murowanej Gośliny.
Od 1948 roku trwał proces tworzenia
dwutorowych tras tramwajowych na torowiskach wydzielonych. Sukcesywnie dobudowywano drugie tory na istniejących trasach i pętle na końcówkach. Wybudowano
nowe połączenia do rozbudowywujących
się dzielnic miasta: Janikowa, Rataj, Starołęki, Winograd, Zawad i Osiedla Warszawskiego. Ulegają likwidacji odcinki jednotorowe. W latach siedemdziesiątych powstaje duża obwodnica tramwajowa łącząca
Starołękę, Wildę, Łazarz, Grunwald z Jeżycami i Ogrodami. Buduje się trasy do nowych osiedli mieszkaniowych i nowe połączenia ze Śródmieściem. Równocześnie
kasuje się tory na wąskich ulicach Śródmieścia. W 1997 roku przekazano do użytku
pierwszą bezkolizyjną trasę tramwajową –
Poznański Szybki Tramwaj.
Wagony o stalowej konstrukcji pudła pojawiły się w Poznaniu w 1944 roku. W 1951
roku miasto otrzymało pierwsze wagony
produkcji powojennej typu N i doczepne
ND. Dostawy wagonów generacji N typów
N, ND, 4N i 4ND umożliwiły wycofanie z
eksploatacji w latach pięćdziesiątych i
sześćdziesiątych taboru przedwojennego.
W 1970 roku pojawiają się na ulicach miasta przegubowce typów 102N i 102Na, w
1975 roku czteroosiowe wozy silnikowe
typu 105N, a w 1980 roku typu 105Na. W
końcu 1992 roku zakończono eksploatację
na liniach ostatnich dwuosiowych wagonów generacji N. W 1995 roku wprowadzono do ruchu pierwszy wagon drugiej generacji z częściowo obniżoną podłogą w wejściu drugiej generacji. W końcu 1999 roku
MPK eksploatowało 64 km tras tramwajowych, 16 linii i 320 wagonów liniowych.
HISTORIA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE
120 LAT MIEJSKIEGO PRZEDSIĘBIORSTWA KOMUNIKACYJNEGO SP. Z O.O. W POZNANIU
41