„Perspektywy rozwoju współpracy Prokuratury Okręgowej w Jeleniej
Transkrypt
„Perspektywy rozwoju współpracy Prokuratury Okręgowej w Jeleniej
Jelenia Góra, 17. kwietnia 2012 r. Sacha-Mehrdad Chafieha, Prokurator Prokuratury w Görlitz Marcin Śliwiński, Prokurator Prokuratury Rejonowej w Zgorzelcu, delegowany do Prokuratury Okręgowej w Jeleniej Górze Referat na temat „Perspektywy rozwoju współpracy Prokuratury Okręgowej w Jeleniej Górze z Prokuraturą w Görlitz, kierunki, zadania, możliwości” I. Kierunki Punktem wyjścia rozważań na temat kierunków dalszej intensyfikacji współpracy Prokuratury Okręgowej w Jeleniej Górze z Prokuraturą w Görlitz są postanowienia końcowe Prezydencji Specjalnej Posiedzenia Rady Europejskiej z 15 i 16 października 1999 roku w Tampere o stworzeniu obszaru wolności, bezpieczeństwa i prawa w Unii Europejskiej. We wstępie postanowień końcowych Prezydencji wyróżniono, że Rada Europejska postanowiła „rozbudować Unię do obszaru wolności, bezpieczeństwa i prawa i wykorzystać przy tym kompleksowo przewidziane w traktacie z Amsterdamu (z 2 października 1997 roku) możliwości“. W postanowieniu końcowym nr 2 zostało to sprecyzowane jak następuje: „Zawarte w traktacie z Amsterdamu wyzwanie polega odtąd na tym, aby zapewnić to, żeby wolność, która polega w całej Unii na prawie do wolnego wyboru miejsca zamieszkania, mogła zostać wykorzystana w ramach bezpieczeństwa i prawa, która jest dla wszystkich dostępna.” Wymóg wysokiego poziomu bezpieczeństwa w obszarze wolności, bezpieczeństwa i prawa jest z kolei „wymierną i kompleksową oznaką zwalczania wszystkich przejawów przestępczości“ (postanowienie końcowe nr 40). „Współpraca pomiędzy organami krajów członkowskich, co ma dla nas właśnie decydujące znaczenie, odnośnie przestępczości transgranicznej [...] powinna przy tym zostać jak najlepiej wykorzystana“ (postanowienie końcowe nr 43). Czy istniejące możliwości są wykorzystywane w naszej współpracy w najlepszy możliwy sposób? Sądzimy, że : NIE. O tym więcej w drugiej i trzeciej części tego referatu. Wbrew temu, starania wprowadzenia w krajach członkowskich prawa do wolnego wyboru miejsca zamieszkania (art. 39 §§ Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej), w stosunkach pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec zostały zakończone. Wraz z przystąpieniem Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku rzeczywistością stała się, obowiązująca już dla wolnych zawodów, swoboda prowadzenia działalności gospodarczej (art. 43-48 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Ze zniesieniem kontroli granicznej granic wewnętrznych w dniu 21 grudnia 2007 roku i wygaśnięciem ostatniej bariery swobodnego podejmowania pracy (art. 39-42 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) z 30 kwietnia 2011 roku nie istnieją już dzisiaj żadne ograniczenia dla wolnego przepływu osób. Podczas, gdy nasza „klientela” uczy się korzystać z tych okoliczności, my zderzamy się bezustannie w naszej codziennej pracy z problemem, że wspólna granica Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec ciągle utrudnia transgraniczną pracę śledczą. Co prawda istniejące utrudnienia zostały złagodzone poprzez tak zwane „Porozumienie Policyjne“ (Umowa z dnia 18 lutego 2002 roku pomiędzy Rządem Republiki Federalnej Niemiec i Rządem Rzeczypospolitej Polskiej o współpracy organów policji i organów kontroli granicznej w obszarach granicznych, Dz.U. 2005.223.1915) w zakresie współpracy policyjnej i poprzez tak zwane „Porozumienie Wymiaru Sprawiedliwości” (Umowa z dnia 17 lipca 2003 roku pomiędzy Republiką Federalną Niemiec i Rzeczypospolitą Polską o uzupełnieniu porozumienia z dnia 20 kwietnia 1959 roku o pomocy prawnej w sprawach karnych oraz ułatwieniu jej sprawiedliwości. stosowania, Dz.U.2004.244.2451) w zakresie współpracy wymiaru Przypomnieć należy o istotnym praktycznie instrumencie obserwacji transgranicznej (art. 13 „Porozumienia Policyjnego“). Również istniejące zgodnie z art. 41 Układu z Schengen prawo do pościgu poza obszar właściwości (dla niemieckich funkcjonariuszy w połączeniu ze zgodą polskiej Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2007 roku) nie może zostać niedocenione w swoim praktycznym znaczeniu. Mimo tego znane są nam liczne sytuacje, w których odmienność państwowa, ale również bariera językowa przedstawiają prawie nieprzekraczalne trudności w pracy śledczej. Będzie to zilustrowane za pomocą następujących przykładowych przypadków. Przypadek 1 Prokuratura w Görlitz prowadzi od czerwca 2011 roku postępowanie przygotowawcze, którego podstawą są w sumie 83 kradzieże z włamaniem (kradzież z włamaniem = kradzież w szczególnie ciężkim przypadku §§ 242 ust. 1, 243 ust. 1 zd. 2 nr. 1 niemieckiego kodeksu karnego, w skrócie k.k., skutek prawny przewidziany za pojedynczy czyn: kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 10 lat) o łącznych szkodach z tytułu kradzieży w wysokości 112.750,- € oraz łącznych szkodach materialnych w wysokości 25.500,- €. Jeden z podejrzanych, zamieszkały w Rzeczypospolitej Polskiej, nie karany w Republice Federalnej Niemiec obywatel polski znajduje się od grudnia 2011 w areszcie śledczym. Postępowanie dowodowe przedstawia się skomplikowanie, gdyż podejrzany milczy odnośnie zarzutów, a muszą zostać porównane zabezpieczone na miejscach dokonania czynów ślady (szczególnie ślady daktyloskopijne i ślady DNA) z uzyskanym na podstawie rozpoznawczosłużbowego rozpracowania podejrzanego w dniu 6 listopada 2011 roku materiałem porównawczym. Poprzez to właśnie porównanie śladów mogło zostać udowodnione opisywanemu podejrzanemu już 27 czynów. Jednakże, aby osiągnąć również skazanie za sposób popełnienia w bandzie przestępczej (kwalifikowany stan faktyczny § 244a ust. 1 k.k. [przestępstwo ciężkiej kradzieży w bandzie przestępczej], skutek prawny przewidziany za pojedynczy czyn: kara pozbawienia wolności od jednego roku do dziesięciu lat), potrzebny jest dowód współsprawstwa innych podejrzanych, który również wydaje się być możliwy poprzez porównanie śladów. Pobranie materiału porównawczego od innych podejrzanych wymaga jednak przejścia drogi sądowej pomocy prawnej, która jednakże wydaje się być zbyt żmudna ze względu na oczekiwane w sprawach karnych szybkie wniesienie oskarżenia i przeprowadzenie rozprawy głównej. Należy się obawiać, że z tych przyczyn dojdzie niestety wyłącznie do skazania z powodu dokonania kradzieży w szczególnie ciężkim przypadku przy zastosowaniu wspomnianych przepisów karnych. Przypadek 2 Poza tym Prokuratura w Görlitz prowadziła postępowanie przygotowawcze o nieuprawnione posiadanie broni palnej (przestępstwo zgodnie z § 52 ust. 3 nr 2a niemieckiej ustawy o broni, w skrócie WaffG) przeciwko zamieszkałemu w Rzeczypospolitej Polskiej obywatelowi polskiemu, który zamieszkiwał tam razem z obywatelem niemieckim. Niemiecki obywatel posiadał zgodnie z prawem większą ilość broni palnej w swoim drugim miejscu zamieszkania w Republice Federalnej Niemiec. Po tym, jak obywatel Niemiec zmarł w połowie 2011 roku, jego córka, która była jego jedyną spadkobierczynią, stwierdziła, że broń nie znajduje się już w jej pierwotnym miejscu przechowywania, lecz w miejscu zamieszkania podejrzanego w Rzeczypospolitej Polskiej. Podejrzany nie dysponował oczywiście pozwoleniem na broń. Po pisemnej informacji córki zmarłego, podejrzany odmówił wydania omawianej broni. Przypadek 3 Stan faktyczny będący przedmiotem przypadku 3 ma swój punkt początkowy 2 maja 2010 roku. W tym dniu na rzece granicznej Nysie (w obszarze pomiędzy znakami granicznym 103 i 104, na północ od obszaru kolonii Hagenwerder, gdzieś w okolicach wsi Koźlice) na terytorium niemieckim znaleziono ciało mężczyzny. Według pobieżnej analizy lekarza prowadzącego pierwsze oględziny zwłok ciało musiało leżeć w wodzie od przynajmniej trzech tygodni. Tatuaż „KOCHAM AGATĘ“ w obszarze piersi ukazał pierwsze wskazówki odnośnie pochodzenia zmarłego. W przeprowadzonych 5 maja 2010 roku dalszych oględzinach zwłok został znaleziony polski dowód osobisty w kurtce, noszonej przez zmarłego. Na podstawie przeprowadzonej 11 maja 2010 roku przez Instytut Medycyny Sądowej Uniwersytetu Technicznego w Dreźnie obdukcji zwłok stwierdzono, że zwłoki znajdowały się w wodzie nie mniej niż 14 i nie więcej niż 28 dni. Odpowiedzialny za śmierć odnalezionego nie został najpierw ustalony. Trzy i pół tygodnia po odnalezieniu zwłok w dniu 26 maja 2010 roku funkcjonariusze Komisariatu Policji w Bogatyni zatrzymali mężczyznę, który był poszukiwany do wykonania kary pozbawienia wolności w wymiarze jednego roku. W czasowym związku z tym zatrzymaniem ustalono operacyjnie, że zatrzymany miał zabić mężczyznę, co zostało potwierdzone przez podejrzewanego wobec funkcjonariuszy policji. Podejrzewany opisał poza tym cały przebieg zabójstwa, włącznie z okolicznością, że wrzucił on swoją ofiarę do rzeki ze zdemontowanego w większej części, prowadzącego poprzez Nysę mostu pomiędzy miejscowościami Hirschfelde i Trzciniec. Na podstawie tych ustaleń i niemiecko-polskiej policyjnej wymiany informacji udało się następnie powiązać ze sobą ujawnienie zwłok z przestępstwem zabójstwa. II. Zadania Skuteczność prowadzenia postepowań przygotowawczych, w których zawarty jest element zagraniczny, częstokroć uzależniona jest od szybkości dokonania i wyników czynności przeprowadzanych w innym państwie. Czynności te mogą być wykonywane w toku i na potrzeby prowadzonych za granicą postępowań karnych lub też są wynikiem realizacji wniosku o udzielenie międzynarodowej pomoc prawnej. W pierwszym wypadku, materiały po ich przekazaniu do państwa wzywającego, mogą być wykorzystane w niezmienionej postaci także w prowadzonym tu postępowaniu przygotowawczym. W wypadku drugim, są przygotowane za granicą wyłącznie na potrzeby postępowania prowadzonego w państwie kierującym w tym zakresie wniosek. O ile w sytuacji, kiedy prokurator prowadzący postepowanie kieruje wniosek o dokonanie czynności procesowej za granicę, ma możliwość precyzyjnego wskazania zakresu, a także sposobu jej przeprowadzenia – jeżeli jest to istotne z punktu widzenia prowadzonego przez niego postepowania, o tyle, w razie otrzymania materiałów sporządzonych w postepowaniach przygotowawczych prowadzonych za granicą już wcześniej lub równolegle, często otrzymuje dokumentację procesową, która nie zawsze odpowiada przepisom proceduralnym i z tego powodu nie może zostać wykorzystana. W takiej sytuacji, koniecznym staje się wystąpienie z kolejnym wnioskiem o udzielenie pomocy pranej, w którym wnosi się o ponowne wykonanie, dokonanej już wcześniej czynności, jednakże w sposób umożliwiający jej procesowe wykorzystanie. Sytuacja taka, z jednej strony spotyka się z niezrozumieniem i irytacją adresata takiego ponowionego wniosku, a z drugiej strony wydłuża prowadzone postępowanie często w sposób znaczący. Zadaniem które przed sobą stawiamy jest doprowadzenie do sytuacji, w której oczywiście obok szybkiej i sprawnej realizacji klasycznych wniosków o udzielenie międzynarodowej pomocy prawnej, prokuratorzy z obu naszych jednostek będą znali - przynajmniej w ogólnych zarysach - zasady prowadzenia najbardziej typowych, a interesujących obie strony postępowań przygotowawczych, dzięki czemu będą wiedzieli na przekazanie jakich materiałów mogą liczyć w razie skierowania wniosku dotyczącego prowadzonego już postepowania, a jakie muszą zostać dla nich specjalnie sporządzone. Pierwszym etapem realizacji tego celu jest już konferencja, w której bierzemy udział, gdzie nasi przedmówcy przedstawili już w zarysach sposób procedowania przy prowadzeniu śledztw wybranych rodzajów. Naszym zdaniem liczba aktualnie realizowanych wniosków o międzynarodową pomoc prawną pomiędzy naszymi jednostkami, uwzględniając w tym także te, kierowane z Prokuratur Rejonowych działających w okręgu jeleniogórskim, a także wyniki dotychczasowej współpracy, nakazują podjęcie prac, które doprowadzą do stworzenia mechanizmu dalszego ułatwiania dostępu i uzyskiwania materiałów procesowych zza granicy, poprzez ustalenie sposobu bezpośredniego kontaktowania się prokuratorów oraz ułatwienie, a często umożliwienie wzajemnej komunikacji. W naszej ocenie dotychczasowa formalna formuła kontaktów pomiędzy naszymi jednostkami w niektórych sytuacjach może nie zdawać egzaminu i być niewystarczającą. W większości wypadków, w standardowych postepowaniach kontaktujemy się oficjalnie, w wykorzystaniem drogi pocztowej, przesyłając w przewidzianej formie wnioski wraz z załącznikami. Często jednak, wysyłkę pocztową poprzedzamy faksowym wysłaniem wniosku zdarza się, że bez tłumaczenia, jeżeli do tego czasu nie mogło zostać sporządzone. Z dotychczasowych kontaktów wiemy, że jeżeli wniosek został nam przesłany faksem, oznacza to, że nadawcy zależy na pilnej, przyspieszonej jego realizacji. Wnioski „faksowe” nigdy nie są w kontaktach pomiędzy naszymi urzędami kwestionowane. Jeszcze rzadziej, ale także się zdarzają sytuacje, w których sytuacja jest na tyle pilna i niecierpiąca zwłoki, że nie mamy czasu nawet na sporządzenie wniosku. Wtedy kontaktujemy się bezpośrednio telefonicznie lub osobiście. Taki tryb postepowania, aczkolwiek częściowo nie do końca uregulowany w obowiązujących przepisach traktujących o kontaktach zagranicznych takich instytucji jak prokuratury, w naszym przekonaniu daleko bardziej doskonale przystaje do potrzeb postępowań prowadzonych na terytorium przedzielonym niewidzialną już dziś linią granicy państwowej. Taki nieco nieformalny tryb postepowania (oczywiście następnie uzupełniono wszystkie wymagane dokumenty), we wskazanych przez kolegę postepowaniach został nie dość, że zaakceptowany, to był wręcz oczekiwany przez obie strony dla zapewnienia natychmiastowego podjęcia niezbędnych czynności. Najlepszym przykładem takiego działania jest stan faktyczny postępowania 3 Ds. 104/10 Prokuratury Rejonowej w Zgorzelcu, o którym wzmiankował już prokurator Chafieha. Otóż w tej sprawie, jeszcze przed skierowaniem jakiegokolwiek wniosku o międzynarodową pomoc prawną, dzięki takiemu nieformalnemu postępowaniu możliwym było uzyskanie kopii całości akt postępowania prowadzonego w Niemczech postępowania, łącznie z dokumentacją fotograficzną z miejsca ujawnienia i zabezpieczenia zwłok oraz materiałów lekarskich. Materiały te miały istotne znaczenie już po kilku godzinach, kiedy Sąd rozpoznawał wniosek o zastosowanie wobec podejrzanego tymczasowego aresztowania. Ich zdobycie w inny sposób nie byłoby możliwe w tak krótkim czasie, co skutkowałoby brakiem jakichkolwiek dowodów na zaistnienie przestępstwa zabójstwa poza wyjaśnieniami podejrzanego. Wobec przewidywanego zwiększenia się liczby postępowań, w których występować będzie element zagraniczny i konieczne będzie wykonywanie czynności przez organy ścigania w państwie sąsiednim, stoi przed nami konieczność opracowania i wdrożenia takich zasad współpracy i utrzymywania kontaktów, dzięki którym w każdym momencie w razie zdarzenia nagłego możliwy będzie skuteczny kontakt pomiędzy prokuratorami. Niestety jak uczy doświadczenie, nawiązanie niezwłocznego kontaktu z prokuratorem zza granicy, przy czym ciągle mowa o Prokuraturach w Goerlitz i Jeleniej Górze oraz Prokuraturze Rejonowej w Zgorzelcu, nie zawsze jest możliwe. Jest to o tyle trudno zrozumieć, że przecież istnieje instytucja ta zwanego dyżuru, więc w każdym momencie prokurator winien być dostępny. Prawdopodobnie spowodowane jest to po pierwsze koniecznością poszukiwania kontaktu do Prokuratora dyżurującego, a po drugie obawą przed trudnościami w komunikacji. III. perspektywy Transgraniczne Biuro Wymiany Informacji i Współpracy Prokuratury Okręgowej w Jeleniej Górze i Prokuratury w Goerlitz W naszej ocenie zachodzi konieczność utworzenia struktury, dzięki której możliwym będzie utrzymywanie bezpośrednich kontaktów pomiędzy prokuratorami z obu naszych jednostek w sposób nieco bardziej uregulowany, by uniknąć słowa sformalizowany. Jak dotąd w przypadkach nagłych, których przykłady podaliśmy wcześniej, kiedy zachodziła potrzeba pilnego kontaktu z przedstawicielem zagranicznej prokuratury sąsiedniej szczególnie poza godzinami urzędowania, jedynym możliwym i wykorzystywanym kanałem kontaktu, było połączenie telefoniczne pomiędzy znającymi się osobiście prokuratorami, dysponującymi nadto numerami swoich prywatnych numerów telefonicznych. Jakkolwiek system ten generalnie się dotąd sprawdzał, to jednak istnieje realne niebezpieczeństwo, iż w razie nieobecności działających wcześniej w ten sposób prokuratorów, która to nieobecność może być przecież spowodowania wieloma okolicznościami, może być nieobecnością dłuższą, nawiązanie kontaktu nie będzie możliwe. Aktualnie nie istnieją żadne ustalone procedury, które umożliwiłyby szybkie porozumienie pomiędzy prokuratorami naszych jednostek. Istnieją oczywiście kanały oficjalne, oficerowie łącznikowi, EJN, jesteśmy jednak przekonani, że te aczkolwiek bardzo potrzebne i przydatne kanały kontaktów, nie przystają do intensywności i charakteru współpracy sąsiadujących, choć mieszczących się w dwóch różnych państwach prokuratur. Intensywność kontaktów i wielość problemów, naszą współpracę z Prokuraturą w Goerlitz czynią o wiele bardziej podobną do codziennej współpracy z sąsiednimi krajowymi Prokuraturami Okręgowymi, niż z prokuraturą zagraniczną, a dla takich właśnie kontaktów zaprojektowano wskazane powyżej oficjalne struktury. Z tego właśnie powodu Prokuratura Generalna w Dreźnie stworzyła w porozumieniu z Prokuraturą Apelacyjną we Wrocławiu oraz kolegami z Czech program „Kurzer Draht”, który może być wykorzystany. W ostatnim czasie jednak widzimy, że kontakty pomiędzy uczestnikami programu nie są wystarczająco intensywne, a często niemożliwe do nawiązania. Prawdopodobnie wynika to z braku zrozumienia idei programu, a przede wszystkim braku konieczności utrzymywania (codziennych) kontaktów z Prokuratorami w Saksonii. W jednostkach innych, niż Prokuratura Okręgowa w Jeleniej Górze, wystarczające wydają się opracowane i uregulowane w oficjalnych dokumentach procedury kontaktowania się. W tej sytuacji chcielibyśmy zaproponować podjęcie prac nad stworzeniem wspólnego Transgranicznego Biura wymiany Informacji i Współpracy prokuratury Okręgowej w Jeleniej Górze i Prokuratury w Goertlitz. W pierwszej kolejności chcielibyśmy zauważyć, że stworzenie takiego biura mogłoby się opierać na wspieranych z funduszy Unii Europejskiej programach współpracy, co pozwoliłoby na uniknięcie jakiegokolwiek obciążenia finansowego dla obu prokuratur związanych z jego utworzeniem i funkcjonowaniem. Z informacji uzyskanych już przez nas w Regionalnym Punkcie Kontaktowym przy Dolnośląskim Urzędzie Marszałkowskim, który zajmuje się koordynowaniem tego typu, transgranicznych projektów, biuro mogłoby być stworzone i funkcjonować w oparciu o umowę dwóch partnerów projektowych i w ramach jednego z funduszy współpracy transgranicznej, którymi zarządza Urząd Marszałkowski we Wrocławiu. Dzięki tym funduszom mogłyby być sfinansowane zakupy niezbędnego wyposażenia biura, jak komputery i inny sprzęt biurowy, zapewniony niezbędny dostęp do Internetu o odpowiedniej przepustowości oraz zakup i funkcjonowanie środków łączności dla osób wykonujących zadania w biurze, a także opłacane wszelkie jego aktywności. Wymagałoby to jedynie zaprojektowania według ustalonych zasad, odpowiedniego programu ponadnarodowej współpracy w ramach Unii Europejskiej. W naszej ocenie do zadań takiego biura mogłoby należeć: umożliwianie i ułatwianie bezpośrednich kontaktów pomiędzy zainteresowanymi prokuratorami w ramach prowadzonych postepowań, umożliwianie i ułatwianie bezpośrednich kontaktów pomiędzy prokuratorami z jednej strony, z zainteresowanymi funkcjonariuszami odpowiednich służb, takich jak Policja, Straż Graniczna / Policja Federalna, Urzędy Celne z obu krajów, organizowanie na skalę lokalną spotkań koordynacyjnych zainteresowanych prokuratorów i odpowiednich służb, umożliwienie i usprawnienie wymiany dokumentów procesowych w toku prowadzonych postepowań, pozyskiwanie i wzajemne przekazywanie dokumentów i wyciągów z krajowych rejestrów, przekazywanie dokumentów procesowych do właściwych urzędów za granicę, dokonywanie doręczeń, umożliwienie obywatelom kontaktu (wraz z tłumaczeniem w razie potrzeby) z przedstawicielem zagranicznej prokuratury, bez konieczności udawania się za granicę, w celu uzyskania informacji o postępowaniu lub o trybie postępowania, organizowanie hospitacji dla prokuratorów i pracowników sekretariatów, organizowanie szkoleń językowych, konferencji i spotkań międzynarodowych. Oczywiście kwestią otwartą pozostaje ewentualne poszerzenie lub inna modyfikacja zakresu właściwości tworzonego biura, a także jego lokalizacja, choć naszym zdaniem w tej ostatniej kwestii właściwym byłoby, by biuro funkcjonowało równolegle w Prokuraturze w Goerlitz, a także w budynku wykorzystywanym aktualnie przez Prokuraturę Rejonową w Zgorzelcu, co ułatwiałoby dostęp do niego tym mieszkańcom okręgu jeleniogórskiego, którzy najczęściej poszukują kontaktu z Prokuraturą w Goerlitz.