Metodologia badań porównaczych - Dolnośląskie Centrum Studiów

DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH
Analiza porównawcza Dolnośląskiej Strategii Innowacji
z Regionalnymi Strategiami Innowacji wybranych regionów UE
Metodologia badań porównawczych
ZESPÓŁ BADAWCZY:
Prof. AE, dr hab. Stanisław Korenik
Dr Krzysztof Szołek
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we
Wrocławiu
WROCŁAW, 2006
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu Państwa
w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
Spis treści
Wstęp _________________________________________________________3
Bibliografia: ____________________________________________________3
Identyfikacja pojęć kluczowych i uzasadnienie zastosowania przyjmowanych
metod badań porównawczych (Prof. AE, dr hab. Stanisław Korenik) _____6
Określenie kryteriów doboru badanych cech oraz parametrów ich oceny (Dr
Krzysztof Szołek)_______________________________________________19
Wstęp
Każdy proces badawczy składa się z określonych elementów, które stanowią stabilny
układ działań niezależny od miejsca, czasu i dziedziny prowadzonych dociekań. Wśród tych
czynności znajduje się określenie specyficznych metod jakimi badany jest dany wycinek
rzeczywistości. Zestaw dyrektyw badawczych, które wynikają z przyjętych założeń
teoretycznych i praktycznych, a które należy wykonać opracowując pracę naukową
określany jest mianem metodologii.
Celem prezentowanego opracowania jest określenie metodologii możliwej do
zastosowania w zakresie analizy porównawczej Dolnośląskiej Strategii Innowacji z
Regionalnymi Strategiami Innowacji wybranego regionu UE. Dla osiągnięcia tak
postawionego zamierzenia prace badawcze zostały podzielone na dwa zadania cząstkowe
związane z identyfikacją pojęć kluczowych i uzasadnieniem zastosowania przyjmowanych
metod badawczych oraz określeniem kryteriów doboru badanych cech oraz parametrów ich
oceny. Zadania te należy realizować z uwzględnieniem stosowanych rozwiązań dotyczących
oceny efektywności wdrażania strategii.
Autorzy zastrzegają, iż w trakcie prowadzonych badań dotyczących określonych
strategii proponowane w niniejszym dokumencie metody mogą ulec nieznacznym
modyfikacjom, w zależności od wyłaniających się nowych potrzeb badawczych lub innych
niezależnych czynników. Jednocześnie autorzy oświadczają, że niniejsza ekspertyzę
przygotowali z wykorzystaniem swej najlepszej wiedzy i z należytą starannością.
Bibliografia:
[1]
AJDUKIEWICZ K., Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa, 1975.
[2]
ANTOSZKIEWICZ J., Metody heurystyczne. Twórcze rozwiązywanie, Wyd. II,
PWE, Warszawa, 1990.
[3]
APANOWICZ J., Metodologia nauk, Tonik Dom organizatora, Toruń, 2003.
[4]
BLAUG M., Metodologia Ekonomii, PWN, Warszawa, 1995.
[5]
European Innovation Scoreboard 2002, Technical Paper No 3 EU Regions,
European Commission, 2002.
[6]
European Innovation Scoreboard 2004, Comparative analysis of innovation
Performance, Commission Staff Working Paper, Brussels 2004.
[7]
Innovation in Europe Results for the EU, Iceland and Norway. Data 1998–2001.
Panorama of the European Union, Office for Official Publications of the European
Communities, Luxemburg 2004
[8]
JANASZ. W, Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z Unią
Europejską, Wyd. Difin, Warszawa, 2005
[9]
KMITA J., Szkice z teorii poznania naukowego, PWN, Warszawa, 1976.
[10] KOLMAN R., Poradnik dla doktorantów i habilitantów, TNOiK, Bydgoszcz, 1997.
[11] KORENIK S., Dysproporcje w rozwoju regionów Polski – wybrane aspekty, AE,
Wrocław, 2003.
[12] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania, logiki formalnej i
metodologii nauk, Ossolineum 1990.
[13] KUKLIŃSKI A., Problematyka Przestrzeni Europejskiej, Euroreg, Warszawa, 1997.
[14] M A J K U T J . , O teorii i praktyce badań naukowych, Wyd. WSOWRiA, Toruń,
1992.
[15] MARKOCKI Z., KUBIELSKI W., Wybrane zagadnienia metodologii badań
społecznych, Wyd. WSP, Słupsk, 1995.
[16] Methodology Report on European Innovation Scoreboard 2005, European
Commission. May 2005.
[17] NOWAK. S., Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa, 1985.
[18] PARTEKA T., Planowanie strategiczne w równoważeniu struktur regionalnych,
PWN, Warszawa, 2000.
[19] PIĘTER J., Z zagadnień prac naukowych, Ossolineum, 1974.
[20] PIĘTER J., Zarys metodologii pracy naukowej, PWN, Warszawa, 1975.
[21] PILCH T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. „Żak", Warszawa, 1995.
[22] PYTKOWSKI W., Organizacja badań i ocena prac naukowych, PWN, Warszawa,
1985.
[23] RIS Methodological Guide, Stage 1, IRE Sekretariat, February 2006.
[24] Strategia Lizbońska. Droga do sukcesu zjednoczonej Europy,[ w:]
www2.ukie.gov.pl/sl
[25] ZIELENIEWSKI J., O organizacji badań naukowych, PWE, Warszawa, 1975.
Analiza 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE
Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji
Identyfikacja pojęć kluczowych i uzasadnienie zastosowania przyjmowanych
metod badań porównawczych (Prof. AE, dr hab. Stanisław Korenik)
Prezentowane przez autorów opracowanie dotyczy metodologii rozumianej jako zbiór
zasad dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy lub trybu postępowania
prowadzącego do określonego celu, w tym przypadku analizy porównawczej Dolnośląskiej
Strategii Innowacji z strategią innowacji wybranego regionu. Metodologia jest jednocześnie
nauką o czynnościach poznawczych badań naukowych oraz wytworach poznawczych tych
czynności. Szczególnym zainteresowaniem metodologii są metody badawcze i ich wytwory w
postaci faktów, czyli uzyskanych informacji, czy też danych przedstawionych jako
jakościowe lub ilościowe zmienne i ich wskaźniki. W poznaniu naukowym możemy posługiwać się elementami i zasadami metodologii ogólnej jak też zaleceniami i wskazówkami
metodologii szczegółowej. W naszym przypadku uzasadnione jest skoncentrowanie na tej
ostatniej.
Metodologia szczegółowa uwzględniając klasyfikację nauki zajmuje się bowiem
metodami postępowania badawczego i ich rezultatami poznawczymi w obrębie dziedzin,
dyscyplin, a nawet specjalności naukowych. Odnosi się do przedmiotu lub obiektu badań
oraz metod badawczych charakterystycznych dla konkretnej dziedziny, dyscypliny i
specjalności naukowej. Metodologia szczegółowa bada zarówno metodologiczną odrębność
określonej dziedziny i dyscypliny naukowej, jak i przeprowadza analizę odpowiednich dla
nich czynności (metod) badawczych. Ustala także zasady i normy, którym te metody muszą
odpowiadać. Dąży do kodyfikacji norm realizujących zamierzone cele badawcze.
Wypracowuje pojęcia szczegółowe, do których można na przykład zaliczyć: pojęcie
obserwacji, eksperymentu, pomiaru, weryfikacji hipotez, ustalenia zmiennych i ich
wskaźników oraz innych elementów procedury badawczej w danej dziedzinie, dyscyplinie i
specjalności naukowej.
Kolejnym terminem wymagającym zdefiniowania jest samo pojęcie strategii. W
istocie sam wyraz “strategia” wywodzi się z terminologii wojskowej (z greckiego.: strategos dział sztuki wojennej obejmujący przygotowanie i prowadzenie wojny jako całości oraz jej
poszczególnych kampanii i bitew). W nauce ekonomii termin ten związany jest przede
wszystkim z przedsiębiorstwem i bywa rozumiany jako zespół skoordynowanych,
dostosowanych do sytuacji firmy oraz otoczenia, sposobów osiągnięcia celów tego
przedsiębiorstwa, a także jako określona koncepcja systemowego działania (plan działań),
polegająca na formułowaniu zbioru długookresowych celów przedsiębiorstwa i ich
modyfikacji w zależności od zmian zachodzących w jego otoczeniu, określaniu zasobów i
środków niezbędnych do realizacji tych celów oraz sposobów postępowania (reguł działania,
dyrektyw, algorytmów) zapewniających optymalne ich rozmieszczenie i wykorzystanie w
celu elastycznego reagowania na wyzwania rynku i zapewnienia przedsiębiorstwu
korzystnych warunków egzystencji i rozwoju. Postrzegając strategię jako jeden z
instrumentów zarządzania rozwojem społeczno-gospodarczym, stanowiącą w ogólnym
rozumieniu określoną koncepcją systemowego działania, zaznacza się, że polega ona na:
–
formułowaniu zbioru perspektywicznych celów rozwojowych i ich
modyfikacji w zależności od zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych
i wewnętrznych,
–
określeniu zasobów (ludzkich, rzeczowych, naturalnych, finansowych)
możliwych do wykorzystania w procesie osiągania celów,
–
ustaleniu, na podstawie przyjętych celów i uwarunkowań zasobowych,
priorytetów oraz działań ogólnych i szczegółowych,
–
określaniu
sposobów
zapewniających
postępowania
osiągnięcie
przyjętych
(reguł
działania,
perspektywicznych
dyrektyw)
celów
i
priorytetów rozwojowych oraz optymalne wykorzystanie i rozmieszczenie
przestrzenne zasobów dla zapewnienia danej strukturze terytorialnej
optymalnych warunków rozwoju.
Powyższe elementy powinny podlegać ocenie okresowej i międzyobiektowej.
Ponadto przyjmując, że strategia jest sama w sobie procesem formułowania i
wprowadzania w życie decyzji dotyczących przyszłości danej społeczności terytorialnej i tę
przyszłość kształtujących, trzeba zwrócić uwagę na dwa bardzo ważne aspekty również
podlegające analizie. Po pierwsze, strategię należy rozpatrywać w kategoriach otwartego,
dynamicznego procesu, a nie jednorazowego projektu. Rozwój nie może być wyłącznie
postrzegany w kategoriach efektów końcowych (pożądanego stanu w sensie statycznym).
Musi być również rozpatrywany jako proces tworzenia wciąż nowych uwarunkowań
rozwojowych (pożądanego efektu w sensie dynamicznym). Po drugie, strategia identyfikuje
system organizacji i funkcjonowania danej społeczności oceniając nie tylko zasadność
podejmowania danych decyzji, ale także miejsce ich podjęcia przez ośrodki decyzyjne w
systemie lokalnym, regionalnym, krajowym a nawet międzynarodowym.
Wartością każdej strategii jest jej trwałość i aktualność, lecz proces rozwoju społecznego i gospodarczego dokonuje się w zmiennym otoczeniu. Strategia powinna być na tyle
elastyczna, iż możliwa jest jej nieprzerwana realizacja, monitorowanie i wprowadzanie
korekt, wówczas efekty na pewno będą przez długi czas tworzyć korzystne warunki dla
rozwoju społecznego i gospodarczego. O wartości strategii decyduje również to kto bierze
udział w jej tworzeniu i realizacji. Należy podkreślić, że im społeczność danego obszaru ma
większe umiejętności i kulturę organizacyjną, tym bardziej zarządzanie rozwojem idzie w kierunku współpracy i wspólnego podejmowania decyzji dotyczących przyszłości. Warto zatem
analizować również ten aspekt.
Następnym pojęciem kluczowym jest termin region. Wywodzi się on z łacińskiego
słowa regio, regionis, co w bezpośrednim tłumaczeniu oznacza: 1) ruch w określonym
kierunku, 2) przestrzeń, dokładniej zaś kierunek wyznaczający przestrzeń; inaczej: okolica,
kraina, dzielnica. Drugie znaczenie, odnoszące się do obszaru, stało się z biegiem czasu
bardziej popularne i spotkało się z powszechną akceptacją. Problemem badawczym w
zakresie interpretacji tego pojęcia jest relacja między regionem ekonomicznym a regionem
administracyjnym, stanowiącym najwyższą jednostkę podziału administracyjnego kraju (w
Polsce jest to województwo). Jest to ściśle wyznaczony obszar kraju, obejmujący kompleks
gospodarczy o
określonym
profilu
lub
specjalizacji,
z
wyodrębnionym
centrum
administracyjno-gospodarczym, pełniącym funkcje ośrodka decydującego o rozwoju i
funkcjonowaniu danego regionu.
Wyznaczenie granic regiony ma zatem charakter subiektywny. Rozwiązaniem
idealnym byłaby zgodność wyznaczonych subiektywnie jednostek administracyjnych z
obiektywnymi regionami ekonomicznymi, lecz w praktyce taka zgodność występuje rzadko.
Częściej mówi się o tendencjach dostosowawczych, co sprawia, że region podstawowy
odpowiada często w przybliżeniu jednostce podziału administracyjnego kraju, co wynika z
kolei ze względnej trwałości układu administracyjnego, tworzącego spójny system
funkcjonowania organów władzy i administracji terenowej. Układ regionalny odgrywa
szczególną rolę w gospodarce narodowej. Układ ten ma określone komponenty, w których
skład wchodzi ludność, środowisko i zasoby gospodarcze. Zbiór tych współzależnych
komponentów warunkuje prowadzenie na obszarze danego regionu określonej działalności
społeczno-ekonomicznej. Przyczynia się on także do delimitacji regionów tworzących układ
regionalny. W wyniku procesów społeczno-gospodarczych komponenty te zmieniają się pod
względem nie tylko rozmieszczenia, ale i potencjału oraz znaczenia dla gospodarki całego
kraju.
Kolejne kluczowe pojęcia to innowacja, która oznacza wprowadzenie czegoś nowego,
rzecz nowo wprowadzoną, nowość, reformę. Etymologia tego słowa wywodzi się z późnej
łaciny, gdzie innovatio znaczyło „odnowienie”. W metajęzyku regionalistów pojęcie to łączy
się z prowadzeniem bądź wspieraniem przedsięwzięć, które albo w sposób nowatorski
zajmują się problematyką z zakresu polityki społeczno-gospodarczej, albo też rozpoczynają
działalność do tej pory nie podejmowaną przez nikogo. Ponadto podkreśla się, że
innowacyjność społeczno-gospodarcza jest w swej istocie zjawiskiem kulturowym,
przejawia się we wzroście zasobów i jakości kapitału społecznego, któremu powinny
towarzyszyć nowatorskie rozwiązania rzeczowe, techniczne i organizacyjne. Celami
promowania innowacji w skali regionalnej i lokalnej jest:
-
zainspirowanie instytucji do prowadzenia nowatorskich przedsięwzięć,
-
dostarczenie wiedzy o nowych rozwiązaniach,
-
wyrównywanie szans poszczególnych jednostek w dostępie do nowych
rozwiązań,
-
integrowanie samorządów i instytucji w regionie w zakresie wdrażania
rozwiązań nowatorskich.
Wprowadzanie i wspieranie innowacyjnych przedsięwzięć przez podmioty publiczne
sprzyja nie tylko rozwiązywaniu w zupełnie nowy i nie schematyczny sposób problemów
społecznych
i gospodarczych w regionie, ale też ściśle związane jest z budowaniem
systemów wsparcia różnych środowisk,
do których decydenci (w tym samorząd
województwa, powiatów i gmin) kieruje swoje oddziaływania. Efektem takiej sekwencji
działań powinien być regionalny system innowacyjny — działający proinnowacyjnie układ
powiązań instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych wspierający innowatorów oraz
usprawniający procesy implementacji innowacyjnych rozwiązań, przede wszystkim
technologicznych i organizacyjnych, ale też dotyczących np. zachowań społecznych.
W kontekście powyższych uwag regionalna strategia innowacji (RSI) to konkretna
koncepcja systemowego działania, zawierająca w swojej strukturze długofalowe cele ustalone
w drodze wyboru demokratycznego oraz wykreowane programy do realizacji w określonym
czasie. Strategia opracowana w formie dokumentu stanowi podstawowe narzędzie sterowania
rozwojem województwa, godząc interesy polityki europejskiej i krajowej z regionalnymi
interesami
samorządu
województwa oraz
interesami
podmiotów
gospodarczych
i
społeczności regionu, z uwzględnieniem uwarunkowań przestrzennych.
Regionalna strategia innowacji ma na celu wspomaganie władz regionalnych we
wdrożeniu efektywnego systemu innowacyjnego w regionie, określenie kierunków polityki
innowacyjnej i sposoby optymalizacji regionalnej infrastruktury wspomagającej innowacje.
Analogicznie do strategii rozwoju powinna zdefiniować, w oparciu o analizę sytuacji w
regionie, konkretne zadania i programy wspomagające innowacyjność gospodarki i
społeczeństwa w regionie. Końcowym rezultatem powinno być wdrożenie konkretnych
programów i działań pilotażowych wynikających ze strategii, poprzez ustanowienie
odpowiednich dokumentów formalnych, określających zasady organizacyjne i źródła ich
finansowania. RSI funkcjonują w ponad 100 regionach Europy i stanowią podstawę do
wykorzystania środków z Funduszów Strukturalnych i Spójności na działania innowacyjne.
Mogą one stać się źródłem informacji o stanie badań i ich praktycznych zastosowaniach w
naszej regionalnej gospodarce oraz o możliwościach czerpania pomocy materialnej z
Funduszy Strukturalnych na tego typu przedsięwzięcia, wspierające konkurencyjność naszego
województwa.
Główna część wyznaczonych w RSI zadań wynika wprost z zadań przekazywanych
organom samorządowym w drodze ustaw kompetencyjnych, pozostała część może mieć
charakter fakultatywny i wynikać wyłącznie z troski władz terytorialnych o rozwój
regionalny. Podstawowym zadaniem samorządu wojewódzkiego jest dbanie o rozwój gospodarczy i cywilizacyjny, a w szczególności: pobudzanie aktywności gospodarczej, podnoszenie
poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, zachowanie wartości
środowiska kulturalnego i przyrodniczego. Tworząc koncepcje rozwoju społecznogospodarczego należy wziąć pod uwagę fakt, że poprzez zarządzanie sprawami publicznymi
w segmencie lokalnym punkt ciężkości przenosi się bardziej na zarządzanie czynnikiem
majątkowym i ludzkim, podczas gdy w regionie na plan pierwszy wysuwa się raczej zarządzanie w sferze tworzenia i realizacji rozwiązań nakierowanych na wzrost konkurencyjności
regionu i jego wszechstronnego rozwoju.
Kluczowe problemy badawcze związane z oceną regionalnych strategii innowacji
dotyczą przede wszystkim:
•
weryfikacji strategii i ich części składowych pod kątem ich zgodności z
ogólnie przyjętą metodą oraz identyfikacji podejść nowatorskich,
•
określenia i porównania zakresu przestrzennego poszczególnych strategii w
kontekście
pojęcia
regionu
ekonomicznego
(funkcjonalnego)
i
administracyjnego,
•
podejścia do pojęcia innowacji i innowacyjności,
•
zakresu, stopnia i efektów wdrożenia RIS.
Jak to już zostało podkreślone na wstępie w kontekście przedmiotu badań dotyczących
analizy określonych dokumentów z zakresu regionalistyki zasadne jest zastosowanie
metodologii szczegółowej, a w jej ramach metody opisowej, która zmierza do opisu
czynności poznawczych i ich wytworów.
W literaturze przedmiotu można spotkać różne naukowo uzasadnione etapy (kroki,
fazy) i zawarte w nich czynności rozwiązywania problemów badawczych. Etap pierwszy
przy rozwiązywaniu dowolnego problemu badawczego, to etap koncepcji. Drugim etapem
jest etap realizacji badań i do niego należy zaliczyć przeprowadzenie badań wstępnych i
zasadniczych,uporządkowanie wyników badań i ich analiza, opracowanie materiałów
badawczych, uogólnienia, postawienie wniosków końcowych i pisemne ich przedstawienie.
Do najważniejszych czynności natomiast zalicza się sformułowanie i uzasadnienie
problemu badawczego, określenie tez (problemów szczegółowych) i/lub wysunięcie
hipotez, wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych oraz ich wskaźników, dobór metod, technik i
narzędzi badawczych, opracowanie i przyjęcie procedury badawczej (badań).
Proces poznania myślowego opierając się na wynikach poznania zmysłowego,
zmierza do wyjaśnienia istoty zgromadzonych faktów i zjawisk, uchwycenia tego co jest w
nich ogólne, a co szczegółowe. Rezultaty poznawcze procesu poznania myślowego
zapewniają takie operacje myślowe jak m.in. analiza i synteza.
Analiza (gr. analysys = rozbiór) to proces myślowy polegający na rozłożeniu pewnej
całości na jej części składowe i rozpatrywanie, każdej z nich osobno. Badania analityczne w
naukach empirycznych mają na celu przede wszystkim wykrycie struktury i mechanizmu
działania. Rozróżniamy analizę czynnikową i wariancji. Analiza czynnikowa (ang. factor
analysis), to zabieg statystyczny pozwalający na sprowadzenie dużej ilości zmiennych do
znacznie mniejszej ilości (liczby) oraz na wyodrębnienie podstawowych zagregowanych
czynników wywołujących korelację miedzy zmiennymi. Wykrycie czynników wspólnych
pozwala na sformułowanie hipotez odnośnie istnienia i natury ogólnych wpływów
kształtujących istniejące zależności. Analiza wariancji jest zabiegiem statystycznym
pozwalającym na ilościowe określenie wpływu poszczególnych czynników wejściowych
oraz przypadku na zmienność czynnika wyjściowego, a ponadto pozwalająca na ocenę
istotności wpływu tych czynników na zmienność wielkości wyjściowej. Stosując analizę
przy rozwiązywaniu danego problemu naukowego należy dążyć do rozłożenia go na tyle
części (tez, struktur, zjawisk, faktów), na ile jest to możliwe, dopuszczalne i niezbędne, by
można było zgłębić (ustalić) istotę, związki przyczynowo - skutkowe i właściwości. Analizę
najczęściej prowadzi się pod jakimś wyróżniającym ją kątem, to znaczy rozkłada się tylko
jeden lub kilka aspektów badanych zdarzeń lub procesów, celowo pomijając inne. Aspekty
te wyizolowuje się wówczas z bardziej złożonej całości. To samo, chociaż nieco w innym
sensie następuje, gdy analiza wymaga większej i dokładniejszej wszechstronności.
Wyodrębniony element struktury, fakt czy szczegół zostaje w tym przypadku na czas jego
badania wyizolowany ze struktury lub zespołu. Wskazana jest analiza systemowa. Jej
podstawę stanowi systemowe traktowanie i rozpatrywanie zjawisk i procesów jako systemu
lub organizacji.
Synteza (gr. synthesis = zestawienie) to łączenie wyodrębnionych czynników,
elementów, części, cech, relacji, danego problemu, procesu, struktury lub organizacji. Jest
to całościowe poznawcze potraktowanie danego zjawiska lub struktury w procesie
myślowego poznania i działalności ludzkiej. Jako proces myślowy synteza polega na
łączeniu w całość wyodrębnionych przez analizę czynników, parametrów, części,
elementów składowych badanej struktury lub organizacji. Synteza przy pomocy takich
operacji myślowych jak porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie zmierza do wykrywania w połączonej, nowej całości istotnych właściwości i zależności (związków).
Powyższe przesądza, że synteza stanowi swoistą jedność z analizą, a proces analizy i
syntezy jest zamkniętą całością. W przypadku prowadzonych badań w zakresie oceny
poszczególnych RIS synteza znajdzie swe zasadnicze odzwierciedlenie w propozycjach
rekomendacji dla Dolnego Śląska.
W metodzie badawczej możliwe jest także zastosowanie operacji porównywania i
przeciwstawiania. Polega to na zestawianiu ze sobą cech, parametrów lub danych, celem
znalezienia ich wspólnych lub różniących właściwości. Przeciwstawianie to także
konfrontacja
myśli,
pojęć,
faktów
lub
procesów.
Zwykle
porównujemy
lub
przeciwstawiamy otrzymane ilościowe bądź jakościowe wyniki badań z określoną skalą
porównawczą.
Kolejna kategoria metodologiczna konieczna do uwzględnienia w procesie
badawczym to wyjaśnienia naukowe. Jest to zespół określonych czynności zmierzających
do poznania i objaśnienia wybranej (wskazanej) rzeczywistości. Prawdopodobieństwo
trafnego wyjaśnienia naukowego jest tym większe im więcej zdań ma postać praw
ogólnych, stosowania zasad statystycznych lub generalizacji historycznej oraz tym większe
im częściej między zdaniami-przesłankami i zdaniem wnioskiem zachodzi stosunek
wynikania
logicznego,
zależności
genetycznej
lub
celowościowej.
Najczęściej
stosowanymi wyjaśnieniami naukowymi są wyjaśnienia genetyczne, i funkcjonalne.
Wyjaśnienie genetyczne (dotyczące genezy) polega na ustaleniu przemian, jakim
podlega przedmiot, proces, zjawisko, instytucja, organizacja, struktura, otoczenie w ciągu
jakiegoś czasu. Podstawą wyjaśnienia funkcjonalnego jest założenie, że zjawiska nie
wywołują się wzajemnie, lecz tylko wpływają wzajemnie na swoje zmiany. Występuje, więc
tutaj szczególna sytuacja sprzężeń wielokierunkowych. Przy wyjaśnianiu funkcjonalnym
pomija się przyczyny. Nie stawia się pytania „dlaczego?”, lub „co jest przyczyną takiego
stanu?”, lecz formułuje się pytanie „jak A wpływa na B?”. Inny jest też wymiar czasowy
zachodzących zależności. Przedział czasowy między zdarzeniami jest niewielki, a zdarzenia
mogą również występować równocześnie. Pomimo rozpowszechniania się funkcjonalnego
podejścia do analizy współczesnych zjawisk społeczno-gospodarczych, gdzie obserwuje się
zainteresowanie głównie zdarzeniami bezpośrednio poprzedzającymi badane zjawisko, proces,
adekwatnym wyjaśnieniem przyczynowo-skutkowym staje się wyjaśnienie genetyczne,
sięgające nie tylko w przeszłość lub teraźniejszość ale również i w przyszłość.
Wyjaśnienia genetyczne i funkcjonalne nie wyczerpują różnych możliwości interpretacji
zależności między zdarzeniami lub zjawiskami. Z tego powodu w wielu naukach (na przykład
społecznych) stosuje się wyjaśnienia teleologiczne (celowościowe). Polega ono na
wskazywaniu celu, do którego dane zdarzenie lub proces prowadzi lub prowadzić powinien.
Pytaniem pomocniczym przy próbie interpretacji ideologicznej jest „po co?” („po co zaszło
A?”; „po co istnieje instytucja X lub Y?”). Szukamy zatem okoliczności przyszłych, którym
owe fakty lub zdarzenia służą, a ich powstawanie tłumaczone być może zamierzonym
wywołaniem przez istniejący lub przyszły cel.
Każde z wymienionych wyjaśnień zasadniczo jest oparte w jakimś stopniu o
określone prawidła wyjaśnienia (wnioskowania) logicznego. W logice funkcjonuje
schemat
gwarantujący szczególną niezawodność wyjaśnienia (wniosków). Tym
schematem jest formalny schemat logicznego wnioskowania, pozwalający w pewnych
warunkach z powodzeniem stosować prawa logiczne, sylogizmy i schematy zdaniowe.
Zasadniczą rolę w badaniach naukowych spełniają przyjęte typy badań naukowych.
Spośród najczęściej wymienianych w realizacji zadania badawczego dotyczącego analizy
porównawczej najwłaściwsze są badania diagnostyczne, weryfikacyjne, kompleksowe i
heurystyczne.
Badania diagnostyczne mają na celu stwierdzenie prawdziwych faktów lub
zjawisk, ustalenie stanu faktycznego, rzeczywistych cech i zasad funkcjonowania. W
badaniach diagnostycznych formułuje się nowe hipotezy, ale przede wszystkim ustala się
stan faktyczny, wykrywa się rzeczywiste zależności między zjawiskami i procesami
pomimo, że punktem wyjścia w tych badaniach jest badanie istniejącej struktury (stanu
faktycznego). Badania weryfikacyjne mają na celu potwierdzenie lub zaprzeczenie danego
stanu w obrębie rozpatrywanych zjawisk i procesów. Zmierzają one przede wszystkim do
ustalenia zależności między zmiennymi niezależnymi, a zmiennymi zależnymi. Punktem
wyjścia badań weryfikacyjnych są albo znane bliżej skutki (bez znajomości przyczyn), albo
znane dokładnie przyczyny bez znajomości skutków.
W przypadku analiz funkcjonujących RIS należy zastosować w fazie wstępnej
badania weryfikacyjne typu indukcyjnego (sprawozdawcze i częściowo projektujące) oraz
redukcyjnego. Badania weryfikacyjne typu indukcyjnego polegają na ustalaniu następstw dla
znanych przyczyn. Określa się w nich zmienne zależne, które są wynikiem znanych
zmiennych niezależnych. Badania weryfikacyjne typu redukcyjnego polegają na ustaleniu, w
jakim stopniu znane zmienne zależne wpływają na nieznane zmienne niezależne (znane są
skutki, należy ustalić przyczyny).
O badaniach kompleksowych mówimy wówczas gdy rozpatrujemy i rejestrujemy
różne formy działalności. Przedmiot ich badań nie stanowi zwykle spójności.. Badania
kompleksowe zespołowe są zawsze zdeterminowane wieloma czynnikami i z tego też
powodu badania kompleksowe powinny mieć charakter empiryczny, należy stosować
rygorystyczną, pewną i sprawdzoną procedurę badawczą, muszą być starannie sprawdzane
i dokumentowane wszystkie informacje, występuje bezwzględna konieczność koordynowania
działań na każdym etapie badań, musi istnieć świadomość odpowiedzialności nie tylko w
zakresie analizy i syntezy badań ale także co do dyscypliny czasowej, metodycznej i
merytorycznej.
Szczególne miejsce aktualnie w nauce i działalności społeczno-gospodarczej zajmują
badania heurystyczne. Słowo heurystyka wywodzi się od greckiego „heurisko” – znajduję, i dotyczy umiejętności wykrywania nowych faktów i związków między nimi zachodzących. Są
to niekonwencjonalne twórcze sposoby rozwiązywania problemów. Za ich pomocą można
dochodzić do nowych rozwiązań i nowych prawd naukowych. Czynności rozwiązywania
problemów metodami heurystycznymi sprowadzają się do identyfikacji problemu (zadania),
wyboru koncepcji poszukiwań, zbierania informacji, poszukiwania
idei (metody)
rozwiązania wyłonionego problemu (postawionego zadania), opracowania wariantów
rozwiązania oraz wdrożenia wybranego wariantu rozwiązania do praktyki
Badania heurystyczne mogą się opierać w dużej mierze na metodzie delfickiej
(eksperckiej). Uwaga ta związana jest z kluczową fazą postępowania badawczego, a
mianowicie wyborem określonej metody badawczej.
Metoda badawcza to sposób
postępowania (poznania naukowego). Ponieważ wszelkie poznanie naukowe odbywa się w
określonych formach, muszą one być poprawne i skuteczne, a więc celowo dobrane i
zaplanowane oraz świadomie zastosowane, uwzględniając treści badań, które powinny brać
pod uwagę skuteczność i możliwości zastosowania danej metody (sposobu postępowania), a
także ustalenie czy są adekwatne do koncepcji rozwiązania problemu badawczego, cele
zakładanych badań, zasób posiadanych środków. Metoda musi spełniać wymogi jasności
(musi ją cechować powszechna zrozumiałość), jednoznaczności (powinna wykluczać
dowolność
stosowania
różnych
sposobów
i
zasad),
celowości
(musi
być
podporządkowana określonemu celowi), skuteczności (powinna zapewniać osiąganie
zamierzonego celu), ekonomiczności (powinna pozwalać osiągnąć zamierzony rezultat przy
najmniejszych kosztach, zużyciu sil i środków oraz czasu).
Do rekomendowanych w tych okolicznościach metod badawczych służących analizom
RIS zaliczyć należy:
− metodę badania dokumentów,
− metody analogowe,
− metody heurystyczne.
Metoda badania dokumentów w swojej zasadniczej istocie polega zatem na
gromadzeniu, selekcji, opisie i naukowej interpretacji zawartych w nich interesujących nas
faktów. Jest to analiza polegająca na wyodrębnieniu, a następnie rozłożeniu i interpretacji
elementów składowych konkretnego zjawiska lub procesu rzeczywistego działania. Badanie
dokumentów należy rozpocząć od ścisłego określenia celu badań, przyjęcia hipotezy i
koncepcji rozwiązania podjętego problemu, zastosowania procedury badawczej, która
powinna
przewidywać
gromadzenie
dokumentów,
wstępną
selekcję,
ustalenie
autentyczności zebranych materiałów, sprawdzenie ich wiarygodności oraz analizę i
opracowanie wniosków.
O wartości poznawczej metody badania dokumentów świadczą możliwości jej
szerokiego zastosowania. Dokumentacja pozwala ustalić wiadomości, umiejętności,
doświadczenie i nawyki, a zatem kompetencje badanych podmiotów. Niewątpliwą zaletą
metody badania dokumentacji jest możliwość przeprowadzenia analizy porównawczej
określonych wyników, danych, faktów, zjawisk i procesów. Należy jednak zaznaczyć, że
wartość dokumentów jako źródeł informacji bywa zmienna i wysoce zawodna. W
sytuacjach wątpliwych, a szczególnie przy badaniu zjawisk i procesów społecznych, metodę
badania dokumentów należy uzupełniać innymi metodami lub technikami badawczymi, np.
metodami analogowymi lub heurystycznymi.
Metody analogowe służą do przewidywania zachowania określonej zmiennej na
podstawie danych o zmiennych podobnych, co do których istnieją zbyt słabe podstawy, by
przypuszczać, że są ściśle przyczynowo powiązane ze zmienną określaną. Metody analogowe
odchodzą od ekstrapolacji prawidłowości charakteryzujących przeszłość danej zmiennej na
rzecz założenia wspólnych dróg rozwojowych niektórych innych zmiennych. Należy bowiem
mieć świadomość faktu, że prawidłowości w dziedzinie zjawisk społecznych i gospodarczych
są stosunkowo mało stabilne. Często teoria nie dostarcza też pełnego przyczynowego
wyjaśnienia zjawiska, a badania empiryczne wskazują na zmienność zbioru przyczyn i
sposobów ich oddziaływania.
W tym przypadku szczególnie wartościowa może być metoda analogii przestrzennych,
polegająca na przewidywaniu zajścia określonego zdarzenia na podstawie wystąpienia
zdarzenia na innych terytoriach. Stosowne jest również wykorzystanie metody analogii
przestrzenno-czasowych. W stosunkowo ubogich społeczeństwach o silnych tendencjach
imitacyjnych, związanych z naśladowaniem modelu konsumpcji występującym w
społeczeństwach zamożnych, zawodzą niekiedy modele popytu oparte na ekonomicznych
zmiennych objaśniających, którymi są zazwyczaj dochody i ceny. Należy wówczas śledzić
trendy charakterystyczne dla społeczności zamożniejszych – wtedy właśnie użyteczniejsze są
metody analogowe. Polega ona na przenoszeniu z jednych obiektów do innych prawidłowości
zmian zjawisk w czasie. W przypadku badania dotyczącego zmiennych ilościowych
najważniejszym problemem metodologicznym prognozowania analogowego jest określenie
kryteriów podobieństwa.
Istotą metod heurystycznych jest dochodzenie do nowych rozwiązań poprzez
wykrywanie nowych faktów i związków między nimi zachodzących w realnie istniejącej
rzeczywistości. Każda z metod heurystycznych służy do osiągnięcia określonych wyników i
jest modyfikowana do problemu lub etapu (kroku, fazy) rozwiązania. Polegają one na
wykorzystaniu opinii przede wszystkim ekspertów, opartej na ich intuicji i doświadczeniu.
Metody te są szczególnie polecane na etapie prognozowania czy formułowania
rekomendacji (w naszym przypadku dla Dolnego Śląska). Połączenie w prognozowaniu
heurystycznym świadomego wymyślania przyszłości oraz nieświadomego porządkowania i
kojarzenia informacji dotyczących interesującego nas fragmentu rzeczywistości ma na celu
pokazanie
możliwego
obrazu
przyszłości,
niekoniecznie
będącego
ekstrapolacją
dotychczasowych prawidłowości. Takie postępowanie jest uzasadnione zwłaszcza wówczas
gdy trudno jest zidentyfikować to, jakie prawidłowości dotychczas zachodziły lub gdy
obiektywnie nigdy nie występowały. Ekspert buduje w tym przypadku model myślowy
prognozowanego wycinka rzeczywistości, starając się w nim uwzględnić fakty zarówno już
znane, jak i przeczuwane, ilościowe i jakościowe. Dokonuje eksperymentów na modelu,
usiłując odgadnąć czynniki, które mogą wpłynąć na zmianę prognozowanego zjawiska. W
procesie prognozowania może występować kilkudziesięciu, ale także kilku ekspertów. Ich
opinie są analizowane przez organizatora badań lub eksperta-koordynatora, którzy w celu
uzyskania prognozy stosują zazwyczaj regułę największego prawdopodobieństwa lub jej
zmodyfikowane wersje.
Wśród licznych metod heurystycznych do sformułowania syntezy niniejszych badań
autorzy proponują częściowo zmodyfikowaną metodę delficką. Ma ona zapewnić
zwielokrotnienie efektów prognozowania przez rozdzielenie fazy tworzenia projekcji
przyszłych zdarzeń od fazy ich oceniania oraz przez wprowadzenie zbiorowego szukania
pomysłów przez ekspertów. Zwykle do rozwiązania określonego problemu organizuje się
(powołuje) zespoły zadaniowe. Są to zespoły twórcze i zespół oceniający. Zespoły twórcze
poszukują (generują) pomysły. Każdy członek takiego zespołu może zgłaszać dowolną ilość
pomysłów, które po akceptacji przez zespół stają się jego własnością. Zespół oceniający z
kolei analizuje i ocenia zgłaszane pomysły przez poszczególne zespoły twórcze. Dokonuje
syntezy zebranych pomysłów i wypracowuje najbardziej trafny sposób rozwiązania postawionego problemu. Metoda delficka wchodzi w skład metod złożonych, co należy
traktować jako jej atut.
Poprawne i skuteczne rozwiązania oraz przedstawienie w formie pracy naukowej
problemów zależy od przestrzegania określonych zasad, a w tym przede wszystkim
rzetelności, ścisłości, kolejności i konsekwencji stosowania adekwatnych do problemu
metod badawczych. Jeżeli zalecane procedury zostaną poprawnie zastosowane to w
rezultacie będzie można osiągnąć zakładany cel pracy, nadając jej tym samym wysoką
rangę naukowa i użyteczność społeczną.
Analiza porównawcza Dolnośląskiej Strategii Innowacji z Regionalnymi Strategiami
Innowacji wybranych regionów UE zostanie przeprowadzona w sposób następujący:
1. Utworzony zostanie 5 osobowy zespół badawczy.
2. Dla każdej osoby z zespołu zostanie przydzielone konkretne zadanie badawcze w
ramach analizy regionalnych strategii innowacji.
3. Wyznaczono następujące zadania:
-
analiza porównawcza części diagnostycznej,
-
analiza porównawcza misji, wizji, celów,
-
analiza porównawcza systemów monitoringu i ewaluacji,
-
analiza porównawcza części aplikacyjnej,
-
rekomendacje dla Dolnego Śląska.
Każda z osób będzie rozwiązywała to samo zadanie dla każdej z strategii innowacji w
ten sam sposób, co umożliwi schemat działania opracowany już w trakcie badań.
Analiza 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE
Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji
Określenie kryteriów doboru badanych cech oraz parametrów ich oceny (Dr
Krzysztof Szołek)
Właściwie określona diagnoza stanów rzeczy czy znamiennych faktów wyjaśnia ich
genezę, prawidłowości i fazy rozwoju, znaczenie części składowych dla większych całości
rzeczowych, osobowych i społecznych, w których występują oraz przewidują ich dalszy
rozwój. W procedurze diagnostycznej dąży się do odpowiedzi na pytania:
− jaki jest stan rzeczy?
− dlaczego stan rzeczy jest właśnie taki?
− jak będzie przebiegał rozwój i jego końcowe rezultaty?
− co zrobić aby stan rzeczy był zgodny z naszymi oczekiwaniami?
Diagnoza w naukach społeczno-ekonomicznych zapewnia głównie realizację funkcji
pierwszej i stanowi punkt wyjścia dla innych badań.
Dokonując ustalenia kryteriów doboru badanych cech przedmiotu analiz należy mieć
na względzie przede wszystkim jego strukturę wewnętrzną oraz ewentualny „wzorzec” takiej
struktury. W ekspertyzach dotyczących SRI należy dobrać cechy charakterystyczne przede
wszystkim dla strategii formułowanych w ramach przekrojów terytorialnych. Analizę
poszczególnych strategii należy zatem skoncentrować na badaniach i ocenie wymienionych w
pierwszej części opracowania elementów kluczowych, które powinny występować w każdym
rodzaju strategii, w tym w strategiach innowacji. Proponujemy przeprowadzenie badań w
pięciu etapach.
Etap I.
Analiza porównawcza części diagnostycznej.
Etap II.
Analiza porównawcza misji, wizji, celów.
Etap III. Analiza porównawcza systemów monitoringu i ewaluacji.
Etap IV. Analiza porównawcza części aplikacyjnej.
Etap V.
Sformułowania rekomendacji dla Dolnego Śląska.
W Etapie I. należy rozpocząć od wstępnej oceny porównywanych strategii pod kątem
określonych
cech
wspólnych
wyróżnionych
wg
kryterium
przedmiotowego
lub
podmiotowego. W ramach pierwszego kryterium można dokonać doboru badanych
wskaźników i dziedzin, które poddane zostały diagnozie. Mogą one dotyczyć np. określonej
struktury gospodarczej, rozkładu przestrzennego PKB per capita w regionie, dziedzin
schyłkowych lub rozwojowych, ośrodków posiadających określoną kombinację cech
społeczno-gospodarczych. Oprócz porównania badanych w diagnozach RIS dziedzin i
zagadnień warto dokonać zestawienia elementów analizy SWOT obydwu
następnie szczegółowo opisać podobieństwa i różnice.
regionów, a
W Etapie II. analiza obydwu strategii oznacza poddanie badaniom porównawczym:
- sformułowanych w nich wizji, misji oraz zasadniczych i podrzędnych celów (KROK II.1.),
- ewentualnej alokacji zasobów potrzebnych do ich osiągnięcia (KROK II.2.),
- nakreślonych priorytetów oraz działań ogólnych i szczegółowych (KROK II.3.),
Na tym etapie zostanie wykorzystany jako narzędzie arkusz obserwacji. Posłuży on
do zarejestrowania w toku badań naukowych różnych faktów i informacji w postaci danych
liczbowych oraz stwierdzeń opisowych dotyczących KROKÓW od II.1 do II5. KROK II.6
zostanie przeprowadzony z wykorzystaniem metody opisu wybranych kazusów.
Tabela. ARKUSZ OBSERWACJI ETAPU II
Drzewo celów
Lp. Region Wizja/Misja
Cel generalny
1.
2.
Cele szczegółowe
Obszary
Działania/
działań
Zadania
(priorytety)
Dolny
Śląsk
...
Zakres badań wynikać będzie z procedury budowy strategii, który obejmuje w
pierwszym
rzędzie następujące działania:
wizję i/lub misję, identyfikację celów
strategicznych regionu (od celu podstawowego, poprzez rozłożenie go na cele cząstkowe),
wykreowanie wariantów strategicznych w postaci priorytetów oraz wybór wariantu
optymalnego z punktu widzenia potrzeb społecznych oraz możliwości realizacyjnych,
określenie warunków wdrożenia wariantu w postaci działań czy zadań.
Etap III. – analiza porównawcza systemów monitoringu i ewaluacji – jest o tyle istotny,
iż jak wykazuje praktyka, w fazie realizacji strategii różnego typu, systemy te okazują się
często „najsłabszymi ogniwami”. Sprawność tego systemu wpływa natomiast bezpośrednio
na efektywność strategii w długiej perspektywie czasowej. W szczególny sposób dotyczy to
strategii innowacyjności, posiadających ze swej istoty cechę ustawicznej zmienności i
dynamicznego dostosowania się do zmieniających się warunków zewnętrznych.
Narzędziem wykorzystywanym w tej analizie może być również tabela, ale wydaje się, że
w większości przypadków równie czytelna i nośna poznawczo będzie metoda opisowa.
Etap IV. - analiza porównawcza części aplikacyjnej – zostanie zrealizowany w
pierwszym kroku przy użyciu procedury korelacyjnej. Zmierza ona do wyznaczenia współzależności i współzmienności zjawisk. Badania za pomocą procedury korelacyjnej pozwalają
na ustalenie tych czynników, które w wysokim i bardzo wysokim stopniu różnicują czynniki określane jako zmienne. Stosowana jest w przypadku gdy bada się zależność zmiennej
zależnej (czynnik będący zmianą) od jednej zmiennej niezależnej (czynnik różnicujący)
oraz w przypadku badania zależności zmiennej zależnej od kilku zmiennych niezależnych
(wielu czynników różnicujących). Badania mogą być prowadzone zarówno na zmiennych
ilościowych, jak i jakościowych.
Będzie zatem obejmować przeprowadzenie ww. obliczeń oraz (w kroku drugim)
krytyczna analizę uzyskanych wyników oraz wnioskowanie z wykorzystaniem opisu. Na tym
etapie dokonana zostanie ocena parametryczna, może też zostać wykorzystany jako narzędzie
arkusz obserwacji zawierający wskaźniki OUTPUT (wszystkie zaproponowane w tabeli lub
wybrane).
Tabela. ARKUSZ OBSERWACJI ETAPU IV
Wskaźnik
Dolny Śląsk
...................
OUTPUT - Intellectual
property
OUTPUT – Application
2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
Employment in high-tech services (% of total
workforce)
Exports of high technology products as a share
of total exports
Sales of new-to-market products (% of total
turnover)
Sales of new-to-firm not new-to-market products
(% of total turnover)
Employment in medium-high and high-tech
manufacturing (% of total workforce)
5.1 EPO patents per million population
5.2 USPTO patents per million population
5.3 Triadic patent families per million population
5.4
New community trademarks per million
population
5.5 New community designs per million population
Etap V. - sformułowania rekomendacji dla Dolnego Śląska – będzie również
podzielony na określone fazy, analogiczne do faz budowy strategii, jednak przeprowadzanej
w świetle uzyskanych na poprzednich etapach wyników badań.
W fazie pierwszej, obejmującej tzw. diagnozę prospektywną, ujmującą przeszłe i
przewidywane, wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania rozwoju regionu, poszukuje się
odpowiedzi na pytanie: „w jakim punkcie na ścieżce rozwoju znajduje się region i jaka będzie
prawdopodobna droga jego rozwoju?”. Celem fazy diagnostycznej jest przedstawienie
dynamicznego bilansu korzystnych i niekorzystnych cech regionu oraz - na tym tle identyfikacja jego “przewag konkurencyjnych” i barier rozwoju. Ponadto poszukuje się
odpowiedzi na pytanie: „gdzie region powinien się znaleźć w określonym momencie,
wyznaczonym horyzontem strategii (np. za 10 czy 20 lat)?” Zostaje w ten sposób zarysowany
stan docelowy. Dysponowanie wizją pozwala na dokonanie ocen cech regionu i
oddziaływania jego otoczenia na możliwości osiągnięcia stanu pożądanego. Oceny te
pozwalają na określenie mocnych i słabych stron województwa oraz na określenie jego szans
i zagrożeń rozwoju.
W kolejnej fazie, stanowiącej zasadniczą część strategii, określającą sposoby
wykorzystania atutów i osłabienia negatywnego wpływu barier rozwoju, odpowiada się na
pytanie: „w jaki sposób osiągnąć pożądany stan?”. Formułuje ona cele rozwoju w ich
wzajemnym uporządkowaniu hierarchicznym oraz identyfikuje środki osiągania tych celów.
W kolejnych następuje uściślenie celów cząstkowych i przypisanie im określonych
działań (zadań). Efektem końcowym strategii jest opracowanie zbioru konkretnych
programów operacyjnych, opisujących praktyczne działania, które będą podjęte przez
właściwe instytucje i organizacje. Programy wiążą cele, sposoby ich osiągania (w tym w
miarę możliwości koszty), instytucje odpowiedzialne za ich realizację i źródła finansowania.
Powinny także zawierać zestawy mierników, umożliwiających precyzyjne śledzenie procesu
osiągania poszczególnych celów.
Wyszczególnione etapy, a w nich elementy procesu badań naukowych nie są
oddzielone od siebie sztywnymi, niezmiennymi granicami. Przejścia pomiędzy nimi są na
ogół dość płynne, jednak ściśle ze sobą powiązane. Z tego też powodu nie można ich
dowolnie przestawiać lub zmieniać. Wynikają one bowiem z kolejnych, następujących po
sobie czynności i są zbieżne (zbliżone), przynajmniej w zarysie, do podstawowych procesów
ludzkiego myślenia podczas rozwiązywania jakichkolwiek nowych problemów. Dlatego też
muszą uwzględniać ustaloną logicznie i sprawdzoną w praktyce procedurę postępowania
badawczego, gdyż tryb działania musi być zawsze ścisły, racjonalny i zorganizowany.
Rekomendacje
dla
Dolnego
Śląska
będą
więc
w
istocie
weryfikacją
dotychczasowych ustaleń zawartych w kluczowych sformułowaniach regionalnych
dokumentów strategicznych.