Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji

DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH
Analiza 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE
Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji
ZESPÓŁ BADAWCZY:
Prof. AE, dr hab. Stanisław Korenik
Dr Krzysztof Szołek
Mgr Niki Capanidu
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we
Wrocławiu
WROCŁAW, 2006
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu Państwa
w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
Spis treści
WSTĘP
3
BIBLIOGRAFIA:
4
IDENTYFIKACJA POJĘĆ KLUCZOWYCH I PROBLEMÓW
BADAWCZYCH
(PROF. AE, DR HAB. STANISŁAW KORENIK)
6
UZASADNIENIE ZASTOSOWANIA PRZYJMOWANYCH METOD
BADAWCZYCH W ŚWIETLE TEORII I ROZWIĄZAŃ PRAKTYCZNYCH
(MGR NIKI CAPANIDU)
12
OKREŚLENIE KRYTERIÓW DOBORU BADANYCH CECH, SPOSOBU
ICH KWANTYFIKACJI (W TYM W SZCZEGÓLNOŚCI KAZUSÓW) ORAZ
SPRECYZOWANIE PARAMETRÓW OCENY W ŚWIETLE
STOSOWANYCH W UE ROZWIĄZAŃ DOTYCZĄCYCH OCENY
EFEKTYWNOŚCI WDRAŻANIA STRATEGII
(DR KRZYSZTOF SZOŁEK)
23
2
Wstęp
Od najdawniejszych czasów ludzie dążyli do poznania swojego otoczenia - realnej
rzeczywistości. Obserwowali i rejestrowali w swoim umyśle różne zjawiska i wydarzenia
uzyskując w ten sposób niezbędne informacje potrzebne im w codziennym życiu. Gdy poczęli
gromadzić informacje i klasyfikować je świadomie, według ściśle określonych zasad, tak
gromadzone i klasyfikowane fakty nabrały cech wiedzy naukowej. Zorganizowany przebieg
świadomych i planowych czynności badawczych i ich wartości poznawcze stworzyły teorię i
praktykę, którą zajmuje się w nauce metodologia. Metodologia w swoich założeniach stanowi
zestaw dyrektyw badawczych wynikających z przyjętych założeń teoretycznych i
praktycznych, które należy wykonać opracowując pracę naukową.
Celem prezentowanego opracowania jest określenie metodologii możliwej do
zastosowania w zakresie analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji. Dla
osiągnięcia tak postawionego zamierzenia prace badawcze zostały podzielone na trzy
zadania cząstkowe związane z identyfikacją pojęć kluczowych i problemów badawczych,
uzasadnienim zastosowania przyjmowanych metod badawczych w świetle stosowanych
rozwiązań oraz określeniem kryteriów doboru badanych cech, sposobu ich kwantyfikacji (w
tym w szczególności kazusów) oraz sprecyzowanie parametrów oceny w świetle stosowanych
rozwiązań dotyczących oceny efektywności wdrażania strategii.
Autorzy zastrzegają, iż w trakcie prowadzonych badań dotyczących określonych grup
strategii proponowane w niniejszym dokumencie metody mogą ulec nieznacznym
modyfikacjom, w zależności od wyłaniających się nowych potrzeb badawczych lub innych
niezależnych czynników. Jednocześnie autorzy oświadczają, że niniejsza ekspertyzę
przygotowali z wykorzystaniem swej najlepszej wiedzy i z należytą starannością.
3
Bibliografia:
[1]
AJDUKIEWICZ K., Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa, 1975.
[2]
ANTOSZKIEWICZ J., Metody heurystyczne. Twórcze rozwiązywanie, Wyd. II,
PWE, Warszawa, 1990.
[3]
APANOWICZ J., Metodologia nauk, Tonik Dom organizatora, Toruń, 2003.
[4]
BLAUG M., Metodologia Ekonomii, PWN, Warszawa, 1995.
[5]
European Innovation Scoreboard 2002, Technical Paper No 3 EU Regions,
European Commission, 2002.
[6]
European Innovation Scoreboard 2004, Comparative analysis of innovation
Performance, Commission Staff Working Paper, Brussels 2004.
[7]
JANASZ. W, Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z Unią
Europejską, Wyd. Difin, Warszawa, 2005
[8]
KMITA J., Szkice z teorii poznania naukowego, PWN, Warszawa, 1976.
[9]
KOLMAN R., Poradnik dla doktorantów i habilitantów, TNOiK, Bydgoszcz, 1997.
[10] KORENIK S., Dysproporcje w rozwoju regionów Polski – wybrane aspekty, AE,
Wrocław, 2003.
[11] KOTARBIŃSKI T., Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania, logiki formalnej i
metodologii nauk, Ossolineum 1990.
[12] KUKLIŃSKI A., Problematyka Przestrzeni Europejskiej, Euroreg, Warszawa, 1997.
[13] M A J K U T J . , O teorii i praktyce badań naukowych, Wyd. WSOWRiA, Toruń,
1992.
[14] MARKOCKI Z., KUBIELSKI W., Wybrane zagadnienia metodologii badań
społecznych, Wyd. WSP, Słupsk, 1995.
[15] Methodology Report on European Innovation Scoreboard 2005, European
Commission. May 2005.
[16] NOWAK. S., Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa, 1985.
[17] PARTEKA T., Planowanie strategiczne w równoważeniu struktur regionalnych,
PWN, Warszawa, 2000.
[18] PIĘTER J., Z zagadnień prac naukowych, Ossolineum, 1974.
[19] PIĘTER J., Zarys metodologii pracy naukowej, PWN, Warszawa, 1975.
[20] PILCH T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. „Żak", Warszawa, 1995.
4
[21] PYTKOWSKI W., Organizacja badań i ocena prac naukowych, PWN, Warszawa,
1985.
[22] RIS Methodological Guide, Stage 1, IRE Sekretariat, February 2006.
[23] Strategia Lizbońska. Droga do sukcesu zjednoczonej Europy,[ w:]
www2.ukie.gov.pl/sl
[24] WILSON E., BRIGHT J., Wstęp do badań naukowych, PWN, Warszawa, 1908.
[25] ZIELENIEWSKI J., O organizacji badań naukowych, PWE, Warszawa, 1975.
5
Analiza 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE
Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji
Identyfikacja pojęć kluczowych i problemów badawczych
(Prof. AE, dr hab. Stanisław Korenik)
6
Prezentowane przez autorów opracowanie dotyczy metodologii rozumianej jako zbiór
zasad dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy lub trybu postępowania
prowadzącego do określonego celu, w tym przypadku analizy wdrożonych regionalnych
strategii innowacji. Jako nieodłączny element tej metodyki autorzy uznają określone
procedury. Pojęcia te są bowiem zbliżone, przy czy procedura jest wg definicji słownikowej
unormowanym przepisami oraz zwyczajami sposobem prowadzenia, czy załatwiania jakiejś
sprawy. Sprecyzowane w ramach metodyki zasady i tryb postępowania są nieodłącznie
związane z regulacjami prawnymi i kształtującymi się i ugruntowującymi się obecnie
sposobami postępowania twórców strategii innowacji. Dlatego w dalszej części opracowania
pojęcia te mogą być używane zamiennie.
Kolejnym terminem wymagającym zdefiniowania jest samo pojęcie strategii. W
istocie sam wyraz “strategia” wywodzi się z terminologii wojskowej (z greckiego.: strategos dział sztuki wojennej obejmujący przygotowanie i prowadzenie wojny jako całości oraz jej
poszczególnych kampanii i bitew). W nauce ekonomii termin ten związany jest przede
wszystkim z przedsiębiorstwem i bywa rozumiany jako zespół skoordynowanych,
dostosowanych do sytuacji firmy oraz otoczenia, sposobów osiągnięcia celów tego
przedsiębiorstwa, a także jako określona koncepcja systemowego działania (plan działań),
polegająca na formułowaniu zbioru długookresowych celów przedsiębiorstwa i ich
modyfikacji w zależności od zmian zachodzących w jego otoczeniu, określaniu zasobów i
środków niezbędnych do realizacji tych celów oraz sposobów postępowania (reguł działania,
dyrektyw, algorytmów) zapewniających optymalne ich rozmieszczenie i wykorzystanie w
celu elastycznego reagowania na wyzwania rynku i zapewnienia przedsiębiorstwu
korzystnych warunków egzystencji i rozwoju. Postrzegając strategię jako jeden z
instrumentów zarządzania rozwojem społeczno-gospodarczym, stanowiącą w ogólnym
rozumieniu określoną koncepcją systemowego działania, zaznacza się, że polega ona na:
–
formułowaniu zbioru perspektywicznych celów rozwojowych i ich
modyfikacji w zależności od zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych
i wewnętrznych,
–
określeniu zasobów (ludzkich, rzeczowych, naturalnych, finansowych)
możliwych do wykorzystania w procesie osiągania celów,
–
ustaleniu, na podstawie przyjętych celów i uwarunkowań zasobowych,
priorytetów oraz działań ogólnych i szczegółowych,
–
określaniu
sposobów
zapewniających
postępowania
osiągnięcie
przyjętych
(reguł
działania,
perspektywicznych
dyrektyw)
celów
i
7
priorytetów rozwojowych oraz optymalne wykorzystanie i rozmieszczenie
przestrzenne zasobów dla zapewnienia danej strukturze terytorialnej
optymalnych warunków rozwoju.
Powyższe elementy powinny podlegać ocenie okresowej i międzyobiektowej.
Ponadto przyjmując, że strategia jest sama w sobie procesem formułowania i
wprowadzania w życie decyzji dotyczących przyszłości danej społeczności terytorialnej i tę
przyszłość kształtujących, trzeba zwrócić uwagę na dwa bardzo ważne aspekty również
podlegające analizie.
Po pierwsze, strategię należy rozpatrywać w kategoriach otwartego, dynamicznego
procesu, a nie jednorazowego projektu. Wynika to zarówno z faktu, iż żyjemy w
rzeczywistości podlegającej ciągłej zmianie i gotowość adaptacyjna (bierna i czynna) jest
obecnie nie tylko warunkiem sukcesu, ale wręcz warunkiem przetrwania, jak i z tego, że
kumulujące się efekty zmian stwarzają nowe uwarunkowania strategiczne. Rozwój nie może
być wyłącznie postrzegany w kategoriach efektów końcowych (pożądanego stanu w sensie
statycznym). Musi być również rozpatrywany jako proces tworzenia wciąż nowych
uwarunkowań rozwojowych (pożądanego efektu w sensie dynamicznym).
Po drugie, strategia powinna prowokować do zastanowienia nie tylko nad tym jakie
decyzje muszą być podjęte, ale także gdzie one muszą być podjęte. Strategia identyfikuje
system organizacji i funkcjonowania danej społeczności oceniając nie tylko zasadność
podejmowania danych decyzji, ale także miejsce ich podjęcia przez ośrodki decyzyjne w
systemie lokalnym, regionalnym, krajowym a nawet międzynarodowym. Ten ostatni element
jest istotny zwłaszcza w przypadku strategii rozwoju obszarów przygranicznych, za których
realizację odpowiadają często układy samorządowe znajdujące się po przeciwnych stronach
granicy.
Wartością każdej strategii jest jej trwałość i aktualność, lecz proces rozwoju społecznego i gospodarczego dokonuje się w zmiennym otoczeniu. Przekształceniom ulega
również sam układ lokalny lub regionalny, dla którego tworzy się strategię. Strategia powinna
być na tyle elastyczna na tyle elastyczna, iż możliwa jest jej nieprzerwana realizacja,
monitorowanie i wprowadzanie korekt, wówczas efekty na pewno będą przez długi czas
tworzyć korzystne warunki dla rozwoju społecznego i gospodarczego. O wartości strategii decyduje również to kto bierze udział w jej tworzeniu i realizacji. Sprawą oczywistą jest, że
program ten powstaje dla społeczności terytorialnej, a więc by lepiej zaspokajać miejscowe
potrzeby powinien być tworzony przez tą społeczność. Należy podkreślić, że im społeczność
danego obszaru ma większe umiejętności i kulturę organizacyjną, tym bardziej zarządzanie
8
rozwojem idzie w kierunku współpracy i wspólnego podejmowania decyzji dotyczących
przyszłości. Warto zatem analizować również ten aspekt.
Następnym pojęciem kluczowym jest termin region. Wywodzi się on z łacińskiego
słowa regio, regionis, co w bezpośrednim tłumaczeniu oznacza: 1) ruch w określonym
kierunku, 2) przestrzeń, dokładniej zaś kierunek wyznaczający przestrzeń; inaczej: okolica,
kraina, dzielnica. Drugie znaczenie, odnoszące się do obszaru, stało się z biegiem czasu
bardziej popularne i spotkało się z powszechną akceptacją. Problemem badawczym w
zakresie interpretacji tego pojęcia jest relacja między regionem ekonomicznym a regionem
administracyjnym, stanowiącym najwyższą jednostkę podziału administracyjnego kraju (w
Polsce jest to województwo). Jest to ściśle wyznaczony obszar kraju, obejmujący kompleks
gospodarczy o
określonym
profilu
lub
specjalizacji,
z
wyodrębnionym
centrum
administracyjno-gospodarczym, pełniącym funkcje ośrodka decydującego o rozwoju i
funkcjonowaniu danego regionu.
Wyznaczenie granic regiony ma zatem charakter subiektywny. Rozwiązaniem
idealnym byłaby zgodność wyznaczonych subiektywnie jednostek administracyjnych z
obiektywnymi regionami ekonomicznymi, lecz w praktyce taka zgodność występuje rzadko.
Częściej mówi się o tendencjach dostosowawczych, co sprawia, że region podstawowy
odpowiada często w przybliżeniu jednostce podziału administracyjnego kraju, co wynika z
kolei ze względnej trwałości układu administracyjnego, tworzącego spójny system
funkcjonowania organów władzy i administracji terenowej.
Należy tu podkreślić, że układ regionalny (zwany także przestrzennym układem
regionalnym) odgrywa szczególną rolę w gospodarce narodowej. Układ ten ma określone
komponenty, w których skład wchodzi ludność, środowisko i zasoby gospodarcze. Zbiór tych
komponentów (elementów), który jest współzależny, warunkuje prowadzenie na obszarze
danego regionu określonej działalności społeczno-ekonomicznej. Przyczynia się on także wskutek niejednorodnej struktury rozmieszczenia na obszarze całego kraju - do delimitacji
regionów tworzących układ regionalny. W wyniku procesów społeczno-gospodarczych
(najistotniejszym z nich jest postęp cywilizacyjny) komponenty te zmieniają się pod
względem nie tylko rozmieszczenia, ale i potencjału oraz znaczenia dla gospodarki całego
kraju.
Kolejne kluczowe pojęcia to innowacja, która wg definicji słownikowej oznacza
wprowadzenie czegoś nowego, rzecz nowo wprowadzoną, nowość, reformę. Etymologia tego
słowa wywodzi się z późnej łaciny, gdzie innovatio znaczyło tyle co „odnowienie”. W
metajęzyku regionalistów pojęcie to łączy się z prowadzeniem bądź wspieraniem
9
przedsięwzięć, które albo w sposób nowatorski zajmują się problematyką z zakresu polityki
społeczno-gospodarczej, albo też rozpoczynają działalność do tej pory nie podejmowaną
przez nikogo. Ponadto podkreśla się, że innowacyjność społeczno-gospodarcza jest w swej
istocie zjawiskiem kulturowym, przejawia się we wzroście zasobów i jakości kapitału
społecznego, któremu powinny towarzyszyć nowatorskie rozwiązania rzeczowe, techniczne i
organizacyjne. Celami promowania innowacji w skali regionalnej i lokalnej jest:
-
zainspirowanie instytucji do prowadzenia nowatorskich przedsięwzięć,
-
dostarczenie wiedzy o nowych rozwiązaniach,
-
wyrównywanie szans poszczególnych jednostek w dostępie do nowych
rozwiązań,
-
integrowanie samorządów i instytucji w regionie w zakresie wdrażania
rozwiązań nowatorskich.
Warto podkreślić, że wprowadzanie i wspieranie innowacyjnych przedsięwzięć przez
podmioty publiczne sprzyja nie tylko rozwiązywaniu w zupełnie nowy i nie schematyczny
sposób problemów społecznych i gospodarczych w regionie, ale też ściśle związane jest z
budowaniem systemów wsparcia różnych środowisk, do których decydenci (w tym samorząd
województwa, powiatów i gmin) kieruje swoje oddziaływania. Efektem takiej sekwencji
działań powinien być regionalny system innowacyjny — działający proinnowacyjnie układ
powiązań instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych wspierający innowatorów oraz
usprawniający procesy implementacji innowacyjnych rozwiązań, przede wszystkim
technologicznych i organizacyjnych, ale też dotyczących np. zachowań społecznych.
W kontekście powyższych uwag regionalna strategia innowacji (RSI) to konkretna
koncepcja systemowego działania, zawierająca w swojej strukturze długofalowe cele ustalone
w drodze wyboru demokratycznego oraz wykreowane programy do realizacji w określonym
czasie. Strategia opracowana w formie dokumentu stanowi podstawowe narzędzie sterowania
rozwojem województwa, godząc interesy polityki europejskiej i krajowej z regionalnymi
interesami
samorządu
województwa oraz
interesami
podmiotów
gospodarczych
i
społeczności regionu, z uwzględnieniem uwarunkowań przestrzennych.
Regionalna strategia innowacji ma na celu wspomaganie władz regionalnych we
wdrożeniu efektywnego systemu innowacyjnego w regionie, określenie kierunków polityki
innowacyjnej i sposoby optymalizacji regionalnej infrastruktury wspomagającej innowacje.
Analogicznie do strategii rozwoju powinna zdefiniować, w oparciu o analizę sytuacji w
regionie, konkretne zadania i programy wspomagające innowacyjność gospodarki i
społeczeństwa w regionie. Końcowym rezultatem powinno być wdrożenie konkretnych
10
programów i działań pilotażowych wynikających ze strategii, poprzez ustanowienie
odpowiednich dokumentów formalnych, określających zasady organizacyjne i źródła ich
finansowania. RSI funkcjonują w ponad 100 regionach Europy i stanowią podstawę do
wykorzystania środków z Funduszów Strukturalnych i Spójności na działania innowacyjne.
Mogą one stać się źródłem informacji o stanie badań i ich praktycznych zastosowaniach w
naszej regionalnej gospodarce oraz o możliwościach czerpania pomocy materialnej z
Funduszy Strukturalnych na tego typu przedsięwzięcia, wspierające konkurencyjność naszego
województwa.
Główna część wyznaczonych w RSI zadań wynika wprost z zadań przekazywanych
organom samorządowym w drodze ustaw kompetencyjnych, pozostała część może mieć
charakter fakultatywny i wynikać wyłącznie z troski władz terytorialnych o rozwój
regionalny. Podstawowym zadaniem samorządu wojewódzkiego jest dbanie o rozwój gospodarczy i cywilizacyjny, a w szczególności: pobudzanie aktywności gospodarczej, podnoszenie
poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, zachowanie wartości
środowiska kulturalnego i przyrodniczego. Tworząc koncepcje rozwoju społecznogospodarczego należy wziąć pod uwagę fakt, że poprzez zarządzanie sprawami publicznymi
w segmencie lokalnym punkt ciężkości przenosi się bardziej na zarządzanie czynnikiem
majątkowym i ludzkim, podczas gdy w regionie na plan pierwszy wysuwa się raczej zarządzanie w sferze tworzenia i realizacji rozwiązań nakierowanych na wzrost konkurencyjności
regionu i jego wszechstronnego rozwoju.
Kluczowe problemy badawcze związane z oceną regionalnych strategii innowacji
dotyczą przede wszystkim:
•
weryfikacji strategii i ich części składowych pod kątem ich zgodności z
ogólnie przyjętą metodą oraz identyfikacji podejść nowatorskich,
•
określenia i porównania zakresu przestrzennego poszczególnych strategii w
kontekście
pojęcia
regionu
ekonomicznego
(funkcjonalnego)
i
administracyjnego,
•
podejścia do pojęcia innowacji i innowacyjności,
•
zakresu, stopnia i efektów wdrożenia RIS.
11
Analiza 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE
Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji
Uzasadnienie zastosowania przyjmowanych metod badawczych w świetle teorii
i rozwiązań praktycznych
(Mgr Niki Capanidu)
12
Postępowanie badawcze jest następstwem logicznego myślenia ujętego w etapy
badawcze, a normą pisarską bezosobowy styl wyrażania myśli. Analiza faktów (danych statystycznych) zawsze poprzedza założenia, wyjaśnienia teoretyczne oraz stosowane w badaniach
pojęcia, metody, techniki i narzędzia badawcze. Zebrane i pogrupowane fakty naukowe
(dane) stanowią natomiast faktyczny (statystyczny) ilościowy lub jakościowy materiał
źródłowy podlegający wyjaśnieniu (analizie) i przedstawieniu jego w formie opisu. W
procesie badawczym musi być zachowana kolejność, rzetelność i jasny układ tez (pytań
problemowych) zapewniający właściwą strukturę treści ekspertyzy.
Metodologia jest nauką o czynnościach poznawczych badań naukowych oraz
wytworach poznawczych tych czynności. Szczególnym zainteresowaniem metodologii są
metody badawcze i ich wytwory w postaci faktów, czyli uzyskanych informacji, czy też
danych przedstawionych jako jakościowe lub ilościowe zmienne i ich wskaźniki. W poznaniu
naukowym możemy posługiwać się elementami i zasadami metodologii ogólnej jak też zaleceniami i wskazówkami metodologii szczegółowej.
Metodologia ogólna bada czynności i rezultaty poznawcze występujące w nauce, jej
zasady i elementy obowiązują we wszystkich dziedzinach oraz dyscyplinach naukowych.
Metodologia ogólna zajmuje się sposobami uzasadniania twierdzeń i metodami konstrukcji
systemów naukowych. Wypracowuje ona ogólne pojęcia metodologiczne do których można
zaliczyć na przykład wnioskowanie i uogólnianie, dedukcje i indukcję, definicje i
klasyfikację. Ujmuje w szerokim zakresie wiedzę (naukę) mówiąc o jej strukturze
logicznej, o całości wiedzy i rodzajach wyjaśnień naukowych, a także o metodach
stosowanych w badaniach naukowych, o procedurze badawczej od poglądów, tez, hipotez i
stwierdzeń, aż do teorii i praw naukowych. Zajmuje się również metodami weryfikowania
wyników (wniosków) i w ogóle ustaleń badawczych.
Metodologia szczegółowa uwzględniając klasyfikację nauki zajmuje się metodami
postępowania badawczego i ich rezultatami poznawczymi w obrębie dziedzin, dyscyplin,
a nawet specjalności naukowych. Odnosi się do przedmiotu lub obiektu badań oraz metod
badawczych charakterystycznych dla konkretnej dziedziny, dyscypliny i specjalności
naukowej. Metodologia szczegółowa bada zarówno metodologiczną odrębność określonej
dziedziny i dyscypliny naukowej, jak i przeprowadza analizę odpowiednich dla nich
czynności (metod) badawczych. Ustala także zasady i normy, którym te metody muszą
odpowiadać. Dąży do kodyfikacji norm realizujących zamierzone cele badawcze.
Wypracowuje pojęcia szczegółowe, do których można na przykład zaliczyć: pojęcie
13
obserwacji, eksperymentu, pomiaru, weryfikacji hipotez, ustalenia zmiennych i ich
wskaźników oraz innych elementów procedury badawczej w danej dziedzinie, dyscyplinie i
specjalności naukowej.
W kontekście przedmiotu badań dotyczących analizy określonych dokumentów z
zakresu regionalistyki zasadne jest zastosowanie metodologii szczegółowej, a w jej ramach
metody opisowej, która zmierza do opisu czynności poznawczych i ich wytworów.
W literaturze przedmiotu można spotkać różne naukowo uzasadnione etapy (kroki,
fazy) i zawarte w nich czynności rozwiązywania problemów badawczych. Etap pierwszy
przy rozwiązywaniu dowolnego problemu badawczego, to etap koncepcji. Drugim etapem
jest etap realizacji badań i do niego należy zaliczyć przeprowadzenie badań wstępnych i
zasadniczych,uporządkowanie wyników badań i ich analiza, opracowanie materiałów
badawczych, uogólnienia, postawienie wniosków końcowych i pisemne ich przedstawienie.
Do najważniejszych czynności natomiast zalicza się sformułowanie i uzasadnienie
problemu badawczego, określenie tez (problemów szczegółowych) i/lub wysunięcie
hipotez, wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych oraz ich wskaźników, dobór metod, technik i
narzędzi badawczych, opracowanie i przyjęcie procedury badawczej (badań).
Proces poznania myślowego opierając się na wynikach poznania zmysłowego,
zmierza do wyjaśnienia istoty zgromadzonych faktów i zjawisk, uchwycenia tego co jest w
nich ogólne, a co szczegółowe. Rezultaty poznawcze procesu poznania myślowego
zapewniają takie operacje myślowe jak m.in. analiza i synteza.
Analiza (gr. analysys = rozbiór) to proces myślowy polegający na rozłożeniu pewnej
całości na jej części składowe i rozpatrywanie, każdej z nich osobno. Badania analityczne w
naukach empirycznych mają na celu przede wszystkim wykrycie struktury i mechanizmu
działania. Rozróżniamy analizę czynnikową i wariancji. Analiza czynnikowa (ang. factor
analysis), to zabieg statystyczny pozwalający na sprowadzenie dużej ilości zmiennych do
znacznie mniejszej ilości (liczby) oraz na wyodrębnienie podstawowych zagregowanych
czynników wywołujących korelację miedzy zmiennymi. Wykrycie czynników wspólnych
pozwala na sformułowanie hipotez odnośnie istnienia i natury ogólnych wpływów
kształtujących istniejące zależności. Analiza wariancji jest zabiegiem statystycznym
pozwalającym na ilościowe określenie wpływu poszczególnych czynników wejściowych
oraz przypadku na zmienność czynnika wyjściowego, a ponadto pozwalająca na ocenę
istotności wpływu tych czynników na zmienność wielkości wyjściowej. Stosując analizę
przy rozwiązywaniu danego problemu naukowego należy dążyć do rozłożenia go na tyle
części (tez, struktur, zjawisk, faktów), na ile jest to możliwe, dopuszczalne i niezbędne, by
14
można było zgłębić (ustalić) istotę, związki przyczynowo - skutkowe i właściwości. Analizę
najczęściej prowadzi się pod jakimś wyróżniającym ją kątem, to znaczy rozkłada się tylko
jeden lub kilka aspektów badanych zdarzeń lub procesów, celowo pomijając inne. Aspekty
te wyizolowuje się wówczas z bardziej złożonej całości. To samo, chociaż nieco w innym
sensie następuje, gdy analiza wymaga większej i dokładniejszej wszechstronności.
Wyodrębniony element struktury, fakt czy szczegół zostaje w tym przypadku na czas jego
badania wyizolowany ze struktury lub zespołu. Wskazana jest analiza systemowa. Jej
podstawę stanowi systemowe traktowanie i rozpatrywanie zjawisk i procesów jako systemu
lub organizacji.
Synteza (gr. synthesis = zestawienie) to łączenie wyodrębnionych czynników,
elementów, części, cech, relacji, danego problemu, procesu, struktury lub organizacji. Jest
to całościowe poznawcze potraktowanie danego zjawiska lub struktury w procesie
myślowego poznania i działalności ludzkiej. Jako proces myślowy synteza polega na
łączeniu w całość wyodrębnionych przez analizę czynników, parametrów, części,
elementów składowych badanej struktury lub organizacji. Synteza przy pomocy takich
operacji myślowych jak porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie zmierza do wykrywania w połączonej, nowej całości istotnych właściwości i zależności (związków).
Powyższe przesądza, że synteza stanowi swoistą jedność z analizą, a proces analizy i
syntezy jest zamkniętą całością. W przypadku prowadzonych badań w zakresie oceny
poszczególnych RIS synteza znajdzie swe zasadnicze odzwierciedlenie w propozycjach
rekomendacji dla Dolnego Śląska.
W proponowanej metodzie badawczej możliwe jest także zastosowanie operacji
porównywania i przeciwstawiania. Polega to na zestawianiu ze sobą cech, parametrów
lub
danych,
celem
znalezienia
ich
wspólnych
lub
różniących
właściwości.
Przeciwstawianie to także konfrontacja myśli, pojęć, faktów lub procesów. Zwykle
porównujemy lub przeciwstawiamy otrzymane ilościowe bądź jakościowe wyniki badań z
określoną skalą porównawczą. Taką skalą odniesienia mogą być:
− normatywy obowiązujące w danej dziedzinie, dyscyplinie i specjalności,
− modele teoretyczne i fizyczne określonych cech i wartości,
− normy określające pożądany stan i natężenie danego zjawiska lub właściwości,
− metody i zasady (w tym moralne) postępowania kierowniczego oraz wiele innych
elementów i parametrów wyrażanych w badaniach ilościowo i jakościowo.
15
Kolejna kategoria metodologiczna konieczna do uwzględnienia w procesie
badawczym to wyjaśnienia naukowe. Jest to zespół określonych czynności
zmierzających do poznania i objaśnienia wybranej (wskazanej) rzeczywistości.
Prawdopodobieństwo trafnego wyjaśnienia naukowego jest tym większe im więcej zdań
ma postać praw ogólnych, stosowania zasad statystycznych lub generalizacji historycznej
oraz tym większe im częściej między zdaniami-przesłankami i zdaniem wnioskiem
zachodzi stosunek wynikania logicznego, zależności genetycznej lub celowościowej.
Najczęściej stosowanymi wyjaśnieniami naukowymi są wyjaśnienia:
− genetyczne,
− funkcjonalne,
− teleologiczno-funkcjonalne,
− logiczne.
Wyjaśnienie genetyczne (dotyczące genezy) polega na ustaleniu przemian, jakim
podlega przedmiot, proces, zjawisko, instytucja, organizacja, struktura, otoczenie w ciągu
jakiegoś czasu. Wyjaśnić genezę czegoś, znaczy dokładnie odpowiedzieć na pytanie, jak i z
czego to powstało. Ukazuje ono też okoliczności, w jakich dochodzi do powstania i przekształceń zjawiska. Wyjaśnia rodzaje i nasilenie czynników powodujących zmiany w
badanym przedmiocie (obiekcie) lub procesie. Jest to próba odpowiedzi na pytania:
„dlaczego zaszło takie zdarzenie?” lub „jaka jest przyczyna takiego stanu?”. W wielu
dziedzinach, dyscyplinach i specjalnościach naukowych (w tym w regionalistyce) występujące
przyczyny nie oddziałują natychmiast i bezpośrednio. Ich następstwem bywają odległe w
czasie skutki. Dlatego też spośród ogółu odległych przyczyn obecnego stanu rzeczy bierze
się pod uwagę głównie te, które wiążą z wyjaśnianym skutkiem jakąś łączność substancjalną
lub strukturalną. Pomimo rozpowszechniania się funkcjonalnego podejścia do analizy
współczesnych zjawisk społeczno-gospodarczych, gdzie obserwuje się zainteresowanie
głównie zdarzeniami bezpośrednio poprzedzającymi badane zjawisko, proces, adekwatnym
wyjaśnieniem przyczynowo-skutkowym staje się wyjaśnienie genetyczne, sięgające nie tylko w przeszłość lub teraźniejszość ale również i w przyszłość.
Podstawą wyjaśnienia funkcjonalnego jest założenie, że zjawiska nie wywołują się
wzajemnie, lecz tylko wpływają wzajemnie na swoje zmiany. Występuje, więc tutaj
szczególna sytuacja sprzężeń wielokierunkowych. Badania polegają na selekcji i
wyodrębnianiu zasadniczych zjawisk reagujących funkcjonalnie względem siebie, oraz co
bardzo ważne - udowodnieniu, że taka zależność na pewno istnieje lub jej istnienie jest
16
wielce prawdopodobne. Przy wyjaśnianiu funkcjonalnym pomija się przyczyny. Nie stawia
się pytania „dlaczego?”, lub „co jest przyczyną takiego stanu?”, lecz formułuje się pytanie „jak A
wpływa na B?”. Inny jest też wymiar czasowy zachodzących zależności. Przedział czasowy
między zdarzeniami jest niewielki, a zdarzenia mogą również występować równocześnie.
Wyjaśnienia genetyczne i funkcjonalne nie wyczerpują różnych możliwości interpretacji
zależności między zdarzeniami lub zjawiskami. Z tego powodu w wielu naukach (na przykład
społecznych) stosuje się wyjaśnienia teleologiczne (celowościowe). Polega ono na
wskazywaniu celu, do którego dane zdarzenie lub proces prowadzi lub prowadzić powinien.
Pytaniem pomocniczym przy próbie interpretacji ideologicznej jest „po co?” („po co zaszło
A?”; „po co istnieje instytucja X lub Y?”). Szukamy zatem okoliczności przyszłych, którym
owe fakty lub zdarzenia służą, a ich powstawanie tłumaczone być może zamierzonym
wywołaniem przez istniejący lub przyszły cel.
Każde z wymienionych wyjaśnień zasadniczo jest oparte w jakimś stopniu o
określone prawidła wyjaśnienia (wnioskowania) logicznego. W logice funkcjonuje
schemat
gwarantujący szczególną niezawodność wyjaśnienia (wniosków). Tym
schematem jest formalny schemat logicznego wnioskowania, pozwalający w pewnych
warunkach z powodzeniem stosować prawa logiczne, sylogizmy i schematy zdaniowe.
Zasadniczą rolę w badaniach naukowych spełniają przyjęte typy badań naukowych.
Najczęściej stosowanymi typami badań naukowych są:
− badania podstawowe,
− badania stosowane,
− badania diagnostyczne,
− badania weryfikacyjne,
− badania kompleksowe,
− badania przyczynkarskie,
− badania heurystyczne.
Spośród wymienionych powyżej w realizacji zadania badawczego dotyczącego
analizy
porównawczej
najwłaściwsze
są
badania
diagnostyczne,
weryfikacyjne,
kompleksowe i heurystyczne.
Badania diagnostyczne mają na celu stwierdzenie prawdziwych faktów lub
zjawisk, ustalenie stanu faktycznego, rzeczywistych cech i zasad funkcjonowania. W
badaniach diagnostycznych formułuje się nowe hipotezy, ale przede wszystkim ustala się
stan faktyczny, wykrywa się rzeczywiste zależności między zjawiskami i procesami
17
pomimo, że punktem wyjścia w tych badaniach jest badanie istniejącej struktury (stanu
faktycznego). Badania weryfikacyjne mają na celu potwierdzenie lub zaprzeczenie danego
stanu w obrębie rozpatrywanych zjawisk i procesów. Zmierzają one przede wszystkim do
ustalenia zależności między zmiennymi niezależnymi, a zmiennymi zależnymi. Punktem
wyjścia badań weryfikacyjnych są albo znane bliżej skutki (bez znajomości przyczyn), albo
znane dokładnie przyczyny bez znajomości skutków.
W przypadku analiz funkcjonujących RIS należy zastosować w fazie wstępnej
badania weryfikacyjne typu indukcyjnego (sprawozdawcze i częściowo projektujące) oraz
redukcyjnego. Badania weryfikacyjne typu indukcyjnego polegają na ustalaniu następstw dla
znanych przyczyn. Określa się w nich zmienne zależne, które są wynikiem znanych
zmiennych niezależnych. Badania weryfikacyjne typu redukcyjnego polegają na ustaleniu, w
jakim stopniu znane zmienne zależne wpływają na nieznane zmienne niezależne (znane są
skutki, należy ustalić przyczyny).
O badaniach kompleksowych mówimy wówczas gdy rozpatrujemy i rejestrujemy
różne formy działalności. Przedmiot ich badań nie stanowi zwykle spójności. Cechy nie są
jednorodne. Całość nie stanowi wyrazistego systemu. Do badań wykorzystuje się wówczas
różne metody, techniki i narzędzia badawcze. Interdyscyplinarny charakter problemu
badawczego i różni specjaliści zatrudnieni do jego rozwiązania wymuszają organizowanie
zespołu badawczego. Badania kompleksowe zespołowe są zawsze zdeterminowane wieloma
czynnikami i z tego też powodu obowiązują tu zasady:
− badania kompleksowe powinny mieć charakter empiryczny,
− należy stosować rygorystyczną, pewną i sprawdzoną procedurę badawczą,
− muszą być starannie sprawdzane i dokumentowane wszystkie informacje,
− występuje bezwzględna konieczność koordynowania działań na każdym etapie badań,
− musi istnieć świadomość odpowiedzialności nie tylko w zakresie analizy i syntezy
badań ale także co do dyscypliny czasowej, metodycznej i merytorycznej.
Szczególne miejsce aktualnie w nauce i działalności społeczno-gospodarczej zajmują
badania heurystyczne. Słowo heurystyka wywodzi się od greckiego „heurisko” – znajduję, i dotyczy umiejętności wykrywania nowych faktów i związków między nimi zachodzących. Są
to niekonwencjonalne twórcze sposoby rozwiązywania problemów. Za ich pomocą można
dochodzić do nowych rozwiązań i nowych prawd naukowych. Czynności rozwiązywania
problemów metodami heurystycznymi sprowadzają się do:
−
identyfikacji problemu (zadania),
18
− wyboru koncepcji poszukiwań,
− zbierania informacji,
− poszukiwania
idei (metody) rozwiązania wyłonionego problemu (postawionego
zadania),
−
opracowania wariantów rozwiązania,
− wdrożenia wybranego wariantu rozwiązania do praktyki
Badania heurystyczne mogą się opierać w dużej mierze na metodzie delfickiej
(eksperckiej). Uwaga ta związana jest z kluczową fazą postępowania badawczego, a
mianowicie wyborem określonej metody badawczej.
Metoda badawcza to sposób
postępowania (poznania naukowego). Ponieważ wszelkie poznanie naukowe odbywa się w
określonych formach, muszą one być poprawne i skuteczne, a więc celowo dobrane i
zaplanowane oraz świadomie zastosowane, uwzględniając treści badań, które powinny brać
pod uwagę skuteczność i możliwości zastosowania danej metody (sposobu postępowania), a
także ustalenie czy są adekwatne do koncepcji rozwiązania problemu badawczego, cele
zakładanych badań, zasób posiadanych środków. Metoda musi spełniać wymogi jasności
(musi ją cechować powszechna zrozumiałość), jednoznaczności (powinna wykluczać
dowolność
stosowania
różnych
sposobów
i
zasad),
celowości
(musi
być
podporządkowana określonemu celowi), skuteczności (powinna zapewniać osiąganie
zamierzonego celu), ekonomiczności (powinna pozwalać osiągnąć zamierzony rezultat przy
najmniejszych kosztach, zużyciu sil i środków oraz czasu).
Do rekomendowanych w tych okolicznościach metod badawczych służących analizom
RIS zaliczyć należy:
− metodę badania dokumentów,
− metody analogowe,
− metody heurystyczne.
Metoda badania dokumentów w swojej zasadniczej istocie polega zatem na
gromadzeniu, selekcji, opisie i naukowej interpretacji zawartych w nich interesujących nas
faktów. Jest to analiza polegająca na wyodrębnieniu, a następnie rozłożeniu i interpretacji
elementów składowych konkretnego zjawiska lub procesu rzeczywistego działania. Badanie
dokumentów należy rozpocząć od ścisłego określenia celu badań, przyjęcia hipotezy i
koncepcji rozwiązania podjętego problemu, zastosowania procedury badawczej, która
powinna przewidywać:
− gromadzenie dokumentów,
19
− wstępną selekcję,
− ustalenie autentyczności zebranych materiałów,
− sprawdzenie ich wiarygodności,
− analizę i opracowanie wniosków.
O wartości poznawczej metody badania dokumentów świadczą możliwości jej
szerokiego zastosowania. Dokumentacja pozwala ustalić wiadomości, umiejętności,
doświadczenie i nawyki, a zatem kompetencje badanych podmiotów. Niewątpliwą zaletą
metody badania dokumentacji jest możliwość przeprowadzenia analizy porównawczej
określonych wyników, danych, faktów, zjawisk i procesów. Należy jednak zaznaczyć, że
wartość dokumentów jako źródeł informacji bywa zmienna i wysoce zawodna. W
sytuacjach wątpliwych, a szczególnie przy badaniu zjawisk i procesów społecznych, metodę
badania dokumentów należy uzupełniać innymi metodami lub technikami badawczymi, np.
metodami analogowymi lub heurystycznymi.
Metody analogowe służą do przewidywania zachowania określonej zmiennej na
podstawie danych o zmiennych podobnych, co do których istnieją zbyt słabe podstawy, by
przypuszczać, że są ściśle przyczynowo powiązane ze zmienną określaną. Metody analogowe
odchodzą od ekstrapolacji prawidłowości charakteryzujących przeszłość danej zmiennej na
rzecz założenia wspólnych dróg rozwojowych niektórych innych zmiennych. Należy bowiem
mieć świadomość faktu, że prawidłowości w dziedzinie zjawisk społecznych i gospodarczych
są stosunkowo mało stabilne. Często teoria nie dostarcza też pełnego przyczynowego
wyjaśnienia zjawiska, a badania empiryczne wskazują na zmienność zbioru przyczyn i
sposobów ich oddziaływania.
W tym przypadku szczególnie wartościowa może być metoda analogii przestrzennych,
polegająca na przewidywaniu zajścia określonego zdarzenia na podstawie wystąpienia
zdarzenia na innych terytoriach. Stosowne jest również wykorzystanie metody analogii
przestrzenno-czasowych. W stosunkowo ubogich społeczeństwach o silnych tendencjach
imitacyjnych, związanych z naśladowaniem modelu konsumpcji występującym w
społeczeństwach zamożnych, zawodzą niekiedy modele popytu oparte na ekonomicznych
zmiennych objaśniających, którymi są zazwyczaj dochody i ceny. Należy wówczas śledzić
trendy charakterystyczne dla społeczności zamożniejszych – wtedy właśnie użyteczniejsze są
metody analogowe. Polega ona na przenoszeniu z jednych obiektów do innych prawidłowości
zmian zjawisk w czasie. W przypadku badania dotyczącego zmiennych ilościowych
20
najważniejszym problemem metodologicznym prognozowania analogowego jest określenie
kryteriów podobieństwa.
Istotą metod heurystycznych jest dochodzenie do nowych rozwiązań poprzez
wykrywanie nowych faktów i związków między nimi zachodzących w realnie istniejącej
rzeczywistości. Każda z metod heurystycznych służy do osiągnięcia określonych wyników i
jest modyfikowana do problemu lub etapu (kroku, fazy) rozwiązania. Polegają one na
wykorzystaniu opinii przede wszystkim ekspertów, opartej na ich intuicji i doświadczeniu.
Metody te są szczególnie polecane na etapie prognozowania czy formułowania
rekomendacji (w naszym przypadku dla Dolnego Śląska). Połączenie w prognozowaniu
heurystycznym świadomego wymyślania przyszłości oraz nieświadomego porządkowania i
kojarzenia informacji dotyczących interesującego nas fragmentu rzeczywistości ma na celu
pokazanie
możliwego
obrazu
przyszłości,
niekoniecznie
będącego
ekstrapolacją
dotychczasowych prawidłowości. Takie postępowanie jest uzasadnione zwłaszcza wówczas
gdy trudno jest zidentyfikować to, jakie prawidłowości dotychczas zachodziły lub gdy
obiektywnie nigdy nie występowały. Ekspert buduje w tym przypadku model myślowy
prognozowanego wycinka rzeczywistości, starając się w nim uwzględnić fakty zarówno już
znane, jak i przeczuwane, ilościowe i jakościowe. Dokonuje eksperymentów na modelu,
usiłując odgadnąć czynniki, które mogą wpłynąć na zmianę prognozowanego zjawiska. W
procesie prognozowania może występować kilkudziesięciu, ale także kilku ekspertów. Ich
opinie są analizowane przez organizatora badań lub eksperta-koordynatora, którzy w celu
uzyskania prognozy stosują zazwyczaj regułę największego prawdopodobieństwa lub jej
zmodyfikowane wersje.
Wśród licznych metod heurystycznych do sformułowania syntezy niniejszych badań
autorzy proponują częściowo zmodyfikowaną metodę delficką. Ma ona zapewnić
zwielokrotnienie efektów prognozowania przez rozdzielenie fazy tworzenia projekcji
przyszłych zdarzeń od fazy ich oceniania oraz przez wprowadzenie zbiorowego szukania
pomysłów przez ekspertów. Zwykle do rozwiązania określonego problemu organizuje się
(powołuje) zespoły zadaniowe. Są to zespoły twórcze i zespół oceniający. Zespoły twórcze
poszukują (generują) pomysły. Każdy członek takiego zespołu może zgłaszać dowolną ilość
pomysłów, które po akceptacji przez zespół stają się jego własnością. Zespół oceniający z
kolei analizuje i ocenia zgłaszane pomysły przez poszczególne zespoły twórcze. Dokonuje
syntezy zebranych pomysłów i wypracowuje najbardziej trafny sposób rozwiązania postawionego problemu. Metoda delficka wchodzi w skład metod złożonych, co należy
traktować jako jej atut.
21
Stosując metody heurystyczne do rozwiązania problemów (zadań) należy przestrzegać
podstawowych zasad dobrej roboty. Przede wszystkim:
−
wszelkie badania prowadzić w sposób zorganizowany;
−
planować prace i dotrzymywać terminów realizacji;
−
korzystać z najlepszych źródeł informacji;
−
unikać uogólnień;
− stosować określenia ścisłe;
−
oceniać przez porównanie;
− uwzględniać zdania innych, a szczególnie krytyczne;
−
przewidywać opory ludzi i umiejętnie (rozsądnie, mądrze) je pokonywać;
− sprawdzać, czy otrzymuje się naprawdę wartościowy efekt za poniesione nakłady.
Poprawne i skuteczne rozwiązania oraz przedstawienie w formie pracy naukowej
problemów zależy od przestrzegania określonych zasad, a w tym przede wszystkim
rzetelności, ścisłości, kolejności i konsekwencji stosowania adekwatnych do problemu
metod badawczych. Jeżeli zalecane procedury zostaną poprawnie zastosowane to w
rezultacie będzie można osiągnąć zakładany cel pracy, nadając jej tym samym wysoką
rangę naukowa i użyteczność społeczną.
Analiza 40 regionalnych strategii innowacji zostanie przeprowadzona w sposób
następujący:
1. Utworzony zostanie 5 osobowy zespół badawczy.
2. Dla każdej osoby z zespołu zostanie przydzielone konkretne zadanie badawcze w
ramach analizy regionalnych strategii innowacji.
3. Wyznaczono następujące zadania:
− uzasadnienie wyboru obiektów badawczych ( RIS wdrożonych w UE),
− analiza wybranych cech, ich kwantyfikacja, analiza kazusów,
− analiza efektywności wdrażania badanych strategii,
− identyfikacja i ocena stymulant i destymulant wdrażania strategii innowacji,
− rekomendacje dla Dolnego Śląska.
Każda z osób będzie rozwiązywała to samo zadanie dla każdej z 40 regionalnych
strategii innowacji w ten sam sposób, co umożliwi schemat działania opracowany już w
trakcie badań.
22
Analiza 40 strategii regionalnych wdrożonych w UE
Metodologia analizy wdrożonych regionalnych strategii innowacji
Określenie kryteriów doboru badanych cech, sposobu ich kwantyfikacji (w tym
w szczególności kazusów) oraz sprecyzowanie parametrów oceny w świetle
stosowanych w UE rozwiązań dotyczących oceny efektywności wdrażania
strategii
(Dr Krzysztof Szołek)
23
Dokonując ustalenia kryteriów doboru badanych cech przedmiotu analiz należy mieć
na względzie przede wszystkim jego strukturę wewnętrzną oraz ewentualny „wzorzec” takiej
struktury. W ekspertyzach dotyczących SRI należy dobrać cechy charakterystyczne przede
wszystkim dla strategii formułowanych w ramach przekrojów terytorialnych. Analizę
poszczególnych strategii należy zatem skoncentrować na badaniach i ocenie wymienionych w
pierwszej części opracowania elementów kluczowych, które powinny występować w każdym
rodzaju strategii, w tym w strategiach innowacji. Proponujemy przeprowadzenie badań w
pięciu etapach.
Etap I. Uzasadnienie wyboru obiektów badawczych.
Etap II. Analiza wybranych cech, ich kwantyfikacja, analiza kazusów.
Etap III. Analiza efektywności wdrażania badanych strategii – ocena parametryczna.
Etap IV. Identyfikacja i ocena stymulant i destymulant wdrażania strategii innowacji.
Etap V. Sformułowania rekomendacji dla Dolnego Śląska.
W Etapie I. należy dokonać wyboru pod kątem określonych cech wspólnych
badanych strategii wyróżnionych wg kryterium przedmiotowego lub terytorialnego. W
ramach pierwszego kryterium można dokonać doboru regionów np. o określonej strukturze
gospodarczej (przemysłowych, rolniczych, usługowych), charakteryzujących się określonym
PKB per capita, schyłkowych lub rozwojowych, posiadających określoną kombinację cech
społeczno-gospodarczych. W ramach drugiego kryterium można pogrupować obiekty
badawcze
np.
wg
wewnętrznej
struktury
przestrzennej
(regiony
węzłowe)
lub
administracyjnej (wyodrębnione administracyjnie miasto centralne), określonego położenia w
przestrzeni
względem
innych
regionów
(regiony
przygraniczne)
lub
szlaków
komunikacyjnych (posiadające istotne w skali europejskiej węzły komunikacyjne).
W Etapie II. analiza zbioru strategii oznacza poddanie badaniom porównawczym:
-
sformułowanych w nich zasadniczych celów (KROK II.1.),
-
przyjętej alokacji zasobów potrzebnych do osiągnięcia tych celów (KROK
II.2.),
-
nakreślonych priorytetów oraz działań ogólnych i szczegółowych(KROK
II.3.),
24
-
procedur wdrażania strategii (KROK II.4.),
-
zasad monitoringu i ewaluacji (KROK II.5.),
-
występujących w nich kazusów (KROK II.6.).
Na tym etapie zostanie wykorzystana jako narzędzie arkusz obserwacji. Posłuży on
do zarejestrowania w toku badań naukowych różnych faktów i informacji w postaci danych
liczbowych oraz stwierdzeń opisowych dotyczących KROKÓW od II.1 do II5. KROK II.6
zostanie przeprowadzony z wykorzystaniem metody opisu wybranych kazusów.
Sposób wdrażania
Monitoring
Kontola
Ewaluacja
Wskaźniki
Działania/
Zadania
Źródła finansowania
Cele
szczegółowe
Podmioty współtworzące
Cel
generalny
Obszary badawcze
(priorytety)
Drzewo celów
Link do strategii
Streszczenie
Region
Lp.
Tabela. ARKUSZ OBSERWACJI ETAPU II
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Zakres badań wynikać będzie z procedury budowy strategii, który obejmuje
przeważnie następujące działania: diagnozę, czyli analizę pozycji wyjściowej (szanse i
zagrożenia) regionu, potencjał, perspektywy rozwoju, identyfikację celów strategicznych
województwa (od celu podstawowego, poprzez rozłożenie go na cele cząstkowe),
wykreowanie wariantów strategicznych oraz wybór wariantu optymalnego z punktu widzenia
potrzeb społecznych, możliwości realizacyjnych i akceptacji społecznej, określenie warunków
wdrożenia wariantu, ocenę możliwości organizacyjnych, technicznych, finansowych rozwoju
województwa na tle analizy SWOT.
25
W tym przypadku zostanie zastosowana procedura diagnostyczna czyli czynności
badawcze polegające na ustaleniu danego stanu rzeczy lub zmian stanów rzeczy dokonujących
się w pewnym przedziale czasowym. Stosuje się ją, aby ustalić istniejący aktualnie stan rzeczy
oraz wykryć przy czyny tego stanu. Ustalenie aktualnego stanu funkcjonowania dowolnej
struktury (zjawiska, procesu, organizacji społecznej) można uzyskać za pomocą
technicznych (elektronicznych) narzędzi badawczych lub też sondażu diagnostycznego
posługując na przykład kwestionariuszem ankiety, wywiadu czy też arkusza obserwacji.
Niezależnie
od
zastosowanego
narzędzia
badawczego,
czy
będzie
ono
wysoce
zautomatyzowane, czy też proste musi zapewniać rzetelny wynik rozpoznania (właściwą
diagnozę). Właściwie określona diagnoza stanów rzeczy czy znamiennych faktów wyjaśnia
ich genezę, prawidłowości i fazy rozwoju, znaczenie części składowych dla większych
całości rzeczowych, osobowych i społecznych, w których występują oraz przewidują ich
dalszy rozwój. W procedurze diagnostycznej dąży się do odpowiedzi na pytania:
− jaki jest stan rzeczy?
− dlaczego stan rzeczy jest właśnie taki?
− jak będzie przebiegał rozwój i jego końcowe rezultaty?
− co zrobić aby stan rzeczy był zgodny z naszymi oczekiwaniami?
Odpowiadając na tak postawione pytania można będzie sformułować cztery funkcje
diagnozy:
− funkcję dyskryptywno-ewaluacyjną,
− eksplikacyjną,
− predykcyjną,
− korekcyjną.
Diagnoza w naukach społeczno-ekonomicznych zapewnia głównie realizację funkcji
pierwszej i stanowi punkt wyjścia dla innych badań.
W dalszej kolejności – Etap III. - pożądane jest porównanie stopnia i zakresu
realizacji poszczególnych strategii oraz skutków ich wdrożenia. Na tym etapie dokonana
zostanie ocena parametryczna. Procedura będzie analogiczna jak w Etapie I - również
zostanie wykorzystany jako narzędzie arkusz obserwacji.
Analogiczne arkusze zostaną utworzone dla wartości wskaźników po wdrożeniu
strategii i w ujęciu zmian procentowych (gdzie wartość wskaźnika przed wdrożeniem=100).
26
INPUT – Knowledge
creation
INPUT - Innovation drivers
Wskaźnik
gi
on
gi
on
gi
on
gi
on
gi
on
gi
on
gi
on
gi
on
gi
on
gi
on
Tabela. ARKUSZ OBSERWACJI ETAPU III –przed wdrożeniem RIS
1.1 S&E graduates per 1000 population aged 20-29
Population with tertiary education per 100 population
aged 25-64
Broadband penetration rate (number of broadband
1.3
lines per 100 population)
Participation in life-long learning per 100 population
1.4
aged 25-64
Youth education attainment level (% of population
1.5 aged 20-24 having completed at least upper
secondary education)
1.2
2.1 Public R&D expenditures (% of GDP)
2.2 Business R&D expenditures (% of GDP)
Share of medium-high-tech and high-tech R&D (%
of manufacturing R&D expenditures)
Share of enterprises receiving public funding for
2.4
innovation
Share of university R&D expenditures financed by
2.5
business sector
2.3
INPUT - Innovation &
entrepreneurship
3.1 SMEs innovating in-house (% of all SMEs)
3.2
Innovative SMEs co-operating with others (% of all
SMEs)
3.3 Innovation expenditures (% of total turnover)
3.4 Early-stage venture capital (% of GDP)
3.5 ICT expenditures (% of GDP)
SMEs using non-technological change (% of all
SMEs)
Employment in high-tech services (% of total
4.1
workforce)
Exports of high technology products as a share of
4.2
total exports
OUTPUT - Intellectual
property
OUTPUT – Application
3.6
4.3 Sales of new-to-market products (% of total turnover)
Sales of new-to-firm not new-to-market products (%
of total turnover)
Employment in medium-high and high-tech
4.5
manufacturing (% of total workforce)
4.4
5.1 EPO patents per million population
5.2 USPTO patents per million population
5.3 Triadic patent families per million population
5.4 New community trademarks per million population
5.5 New community designs per million population
27
Etap IV. - określenie stymulant i destymulant wdrażania RSI – zostanie zrealizowany
w pierwszym kroku przy użyciu procedury korelacyjnej. Zmierza ona do wyznaczenia
współzależności i współzmienności zjawisk. Badania za pomocą procedury korelacyjnej
pozwalają na ustalenie tych czynników, które w wysokim i bardzo wysokim stopniu
różnicują czynniki określane jako zmienne. Stosowana jest w przypadku gdy bada się
zależność zmiennej zależnej (czynnik będący zmianą) od jednej zmiennej niezależnej
(czynnik różnicujący) oraz w przypadku badania zależności zmiennej zależnej od kilku
zmiennych niezależnych (wielu czynników różnicujących). Badania mogą być prowadzone
zarówno na zmiennych ilościowych, jak i jakościowych.
Procedura korelacyjna zostanie przeprowadzone na podstawie danych zebranych w
Etapie III. Będzie zatem obejmować przeprowadzenie ww. obliczeń oraz (w kroku drugim0
krytyczna analizę uzyskanych wyników oraz wnioskowanie z wykorzystaniem opisu.
Etap V. - sformułowania rekomendacji dla Dolnego Śląska – będzie również
podzielony na określone fazy, analogiczne do faz budowy strategii, jednak przeprowadzanej
w świetle uzyskanych na poprzednich etapach wyników badań.
W fazie pierwszej, obejmującej tzw. diagnozę prospektywną, ujmującą przeszłe i
przewidywane, wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania rozwoju regionu, poszukuje się
odpowiedzi na pytanie: „w jakim punkcie na ścieżce rozwoju znajduje się region i jaka będzie
prawdopodobna droga jego rozwoju?”. Celem fazy diagnostycznej jest przedstawienie
dynamicznego bilansu korzystnych i niekorzystnych cech regionu oraz - na tym tle identyfikacja jego “przewag konkurencyjnych” i barier rozwoju. Ponadto poszukuje się
odpowiedzi na pytanie: „gdzie region powinien się znaleźć w określonym momencie,
wyznaczonym horyzontem strategii (np. za 10 czy 20 lat)?” Zostaje w ten sposób zarysowany
stan docelowy, nazywany także wizją. Dysponowanie wizją pozwala na dokonanie ocen cech
regionu i oddziaływania jego otoczenia na możliwości osiągnięcia stanu pożądanego. Oceny
te pozwalają na określenie mocnych i słabych stron województwa oraz na określenie jego
szans i zagrożeń rozwoju.
W kolejnej fazie, stanowiącej zasadniczą część strategii, określającą sposoby
wykorzystania atutów i osłabienia negatywnego wpływu barier rozwoju, odpowiada się na
pytanie: „w jaki sposób osiągnąć pożądany stan?”. Formułuje ona cele rozwoju w ich
wzajemnym uporządkowaniu hierarchicznym oraz identyfikuje środki osiągania tych celów.
28
W kolejnych następuje uściślenie celów cząstkowych i przypisanie im określonych
działań (zadań). Efektem końcowym strategii jest opracowanie zbioru konkretnych
programów operacyjnych, opisujących praktyczne działania, które będą podjęte przez
właściwe instytucje i organizacje. Programy wiążą cele, sposoby ich osiągania (w tym w
miarę możliwości koszty), instytucje odpowiedzialne za ich realizację i źródła finansowania.
Powinny także zawierać zestawy mierników, umożliwiających precyzyjne śledzenie procesu
osiągania poszczególnych celów.
Wyszczególnione etapy, a w nich elementy procesu badań naukowych nie są
oddzielone od siebie sztywnymi, niezmiennymi granicami. Przejścia pomiędzy nimi są na
ogół dość płynne, jednak ściśle ze sobą powiązane. Z tego też powodu nie można ich
dowolnie przestawiać lub zmieniać. Wynikają one bowiem z kolejnych, następujących po
sobie czynności i są zbieżne (zbliżone), przynajmniej w zarysie, do podstawowych procesów
ludzkiego myślenia podczas rozwiązywania jakichkolwiek nowych problemów. Dlatego też
muszą uwzględniać ustaloną logicznie i sprawdzoną w praktyce procedurę postępowania
badawczego, gdyż tryb działania musi być zawsze ścisły, racjonalny i zorganizowany.
Rekomendacje
dla
Dolnego
Śląska
będą
więc
w
istocie
weryfikacją
dotychczasowych ustaleń zawartych w kluczowych regionalnych dokumentach
strategicznych.
29