szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
I
[1. litera oznaczająca samogłoskę i lub
miękkość
poprzedzającej
spółgłoski;
2. samogłoska ustna; 3. litera oznaczająca
w numeracji porządkowej: dziewiąty; —
II 1. spójnik łączący zdania lub inne
wyrażenia odnoszące się do tych samych
przedmiotów lub faktów, np. Tańczą i
śpiewają., albo sygnalizujące zakończenie
danej wypowiedzi, np. Nie wracam, i
koniec.; 2. spójnik komunikujący, że
zdarzenie nazywane przez czasownik trwa
długo lub często się powtarza, np. On tylko
śpi i śpi.; 3. spójnik łączący zdania
komunikujące
o
zdarzeniach
równoczesnych lub następujących po
sobie, np. Siedział i patrzył przed siebie.,
albo przyłączający zdanie, które wyraża
konsekwencję tego, o czym wcześniej była
mowa, np. Upadła i złamała nogę.] – 1. zárt
lágy és a megelőző mássalhangzót lágyító
magánhangzó és jele; 2. és, s, egyaránt,
ugyancsak, hasonlóképpen, úgymint; meg (ty
i ja: te és/meg én); (także) is (i on to wie: ezt
ő is tudja), szintén (i ja nie: én sem), na és?,
no és?; még (hozzá), sőt, mégpedig; eh!
ugyan!; 3. (fizika) az áramerősség (natężenie
prądu elektrycznego) jele (amper, A)
i… i – mind… mind…, is… is
i biedny, i bogaty – szegény és v. meg gazdag ,
egyaránt
i che, i nie che – akar is, nem is
i co? – és mi?
i co stąd? – na és azután?; mi lesz belőle a
továbbiakban?
i co więcej? – és még mit parancsol v. kér?
i co z tego? – na és?, és akkor mi van?
i cóż – na és? hát aztán?
i czemu nie przyszedłeś? – no és miért nem jöttél
el?
i! daj mi spokój! – ugyan, hagyj békén!
i do korda i do szklanki – (átv.) talpraesett,
mindenhez felhasználható, hasznavehető
i halerza nie warte – egy fillért sem ér
i. in. (i inni, i inne) – és mások, és egyebek
i ja nie wiem – én sem tudom
i ja tam byłem – én is ott voltam
i! ja tego nie chcę – eh! ez nekem sem kell!
i jaja bez niego nie zje – [még a tojást sem eszi
meg nélküle] még az utolsó falatot is
megosztja mással
i jakże ci się podoba? – na és hogy tetszik neked?
i jemu się to zdarzyło – ő vele is megtörtént ez
i jeszcze jak! – de még hogy!
i
2051
i kwaśne jabłko robok gryzie – [a savanyú almát
is rágja a kukac] ritka alma, kiben féreg
nincsen; a piros alma is gyakorta férges
i na równej drodze kark skręcić można –
[egyenes úton is kitörheti az ember a nyakát]
láttam én már éjjeli őrt nappal meghalni;
láttam én már karón varjút; mindenkit érhet
baleset
i nie kwaśne jabłko robak gryzie – (közm.) a
savanyú almába is belemegy a féreg
i ogień i woda są groźnymi elementami – a tűz és
a víz egyaránt félelmetes elem
i on to wie – ezt ő is tudja
i owszem – igenis, valóban
I pan/pani mi to mówi! – Nekem mondja? Ne is
mondja!
i również – ugyancsak; úgyszintén
i sam diabeł nie tu nie zrozumie – ezen az ördög
sem tud kiigazodni
i skądże ci wezmę? – ugyan, honnan szerezzem ezt
meg v. kerítsem elő neked?
i spółka - … és társai [Alex i spółka (org. Alex &
Co) – włoski serial telewizyjny: Alex és
bandája (eredeti cím: Alex & Co.): olasz
televíziós filmsorozat, amelyet Marina Efron
Versiglia készített a Disney Channel
számára. Olaszországban 2015. május 11-én
volt a premiere. Magyarországon 2016.
február 6-án mutatták be.]
i studnia może być wczerpana – (közm.) nincs
olyan kút, amely ki ne fogyna
i ściany mają uszy – a falnak is van füle
i ślepej kurze zdarzy się ziarno – vak tyúk is talál
szemet
i tak – úgyis, úgy is
i tak dalej (itd.) [wyrażenie zastępujące dalszy
ciąg wyliczenia] – és így tovább; (stb.) s a
többi; satöbbi; és a többi; és a többiek
i tak i owak – így és úgy; így is, úgy is
i tak i siak – így is, meg úgy is; különféleképpen;
összevissza
i tak nie – úgysem, úgyse
i tak w to nie uwierzę! – úgysem hiszem el!
i temu podobne, i tym podobne [wyrażenia
używane przy wyliczaniu] – és a többi; és
ehez hasonlók
i to – mégpedig
i to, i owo – ez is, az is; ezt is, azt is; ezt-azt
i to jeszcze nie wszystko! – és ez még nem
minden!
i to już wszystko – és ez már minden
i to też zabierz ze sobą – ezt is vidd magaddal
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
2052
i tu i tam – itt is, ott is
i w Paryżu nie robią z owsa ryżu – (közm) [még
Párizsban sem lesz zabból rizs] a buta ember
semmitől sem lesz okosabb; a bután nem
lehet segíteni
i wilk syty i owca cała – (közm.) (a farkas is
jóllakott, a bárány is megmaradt) a kecske is
jóllakott és a káposzta is megmaradt
I [cyfra rzymska oznaczająca liczbę 1] – I (római
szám, értéke 1)
I [symbol pierwiastka chemicznego jod] – I (a jód
vegyjele)
i-21 (i-21 Future Communications) — i-21 (i-21
Future Communications) - 'i-21' hálózat (i21 a jövő kommunikációja) [1. európai
kezdeményezésű
nagysebességű
kommunikációs
hálózat
(G655
tipusú)
üvegszálkábelekre alapozott nemzet- közi
gerinchálózat, mely 1 petabit = 1000 trillió
bit per secundum kapacitással fog
rendelkezni; első szakaszát 2000-ben adják
át; már 17 európai ország támogatja a
projektet, Magyarország egyelőre még nem;
2. i-21 Future Communications elnevezés
alatt szinte hihetetlen kapacitású (1
Petabit/sec
=
1000
Terabit/sec),
országhatárokat átszelő gyűrükből felépülő
gerinchálózat terveit hozták nyilvánosságra a
közelmúltban. 17 ország vesz eddig részt
ebben a projektben, köztük több középkeleteurópai ország is (Magyarország
egyelőre még nem). A cél Európa
nagyvárosait
országokon belül
vagy
országhatárokat is átszelve, 'gerinc-gyűrükre'
csatlakoztatni és azokról a körzetek
hozzáférését biztosítani. A terv alapjául
szolgálnak azok a legkorszerűbb fényoptikai
kábelek (G256), melyek száloptika párjai 10
Gbps adatátvitelre képesek fényhullámtartományonkint. Minden ilyen üvegszál 160
fény-tartományban tud adatokat szállítani,
ami tehát 1,6 Tbps vezetékenkint. Mivel egy
ilyen kábel 192 ilyen száloptikai párból áll,
az tehát 10Gbps x 192 száloptikai pár x 160
hullámhossztartomány = 300 Terabit/sec
kapacitású. Mivel párhuzamosan öt ilyen
kábel lefektetéséhez készítik elő a
védőcsöveket, a hálózat kapacitása 1
Petabit/sec kapacitásig lesz növelhető. [A
hálózatot a francia Alcatel a száloptikai
vezetéket az amerikai Corning Glass Works
szállítja.
Fenti
fbejelentéssel
szinte
egyidejűleg számolt be a Qwest és a Nortel
cég 1.6 Tb/s átviteli sebesség eléréséről
egyetlen száloptikai vezetéken keresztül,
mely szintén új generációs optikai internethálózat létesítését célozza.]
-
Wersja 01 01 2017.
I-linia
[modny fason damskiej odzieży,
wyróżniający się dzięki prostocie i
dostosowanym do odzieży skromnym
liniom. Ramiona mogą być kwadratowe
lub naturalnie szerokie, a dolna krawędź
spódnicy może być ozdobiona falbaną lub
fałdami. Męskie stroje charakteryzuje
prostota, szczupła sylwetka - I-linia i lekko
marszczone rękawy.] - I-vonalú fazon [Női
ruhák divatvonala. Egyszerű, egyenes
szabás, nem testre simuló. A vállak
szögletesek, vagy természetesen idomulnak a
vállhoz. A szoknya lefelé bővül és fodrokkal
vagy hajtásokkal díszíthető. Az I-vonalú
férfiöltöny is egyenes és csak enyhén
hangsúlyozza a vállakat.]
i-Mode ["Rozbudowany portal informacyjny,
działający na nowoczesnych telefonach
komórkowych uruchomiła Era GSM.
Serwis
naśladuje
japońską
wersję
internetu dla komórek - i-mode, ale pod
spodem kryje się poczciwy WAP (co
umożliwia
uruchomienie
usługi
na
"zwykłych"
komórkach)]
'i-Mode'
kommunikáció [a japán NTT DoCoMo
csomagkapcsolt
mobil
kommunikációs
technológiája; egyszerűbb protokollt használ
mint az európai "WAP", mely a Wireless
Markup Language (WML) szerint működik,
míg az i-Mode a "Compact Wireless Markup
Language" (CWML) nyelvet használja;
kompatibilitás a WAP/WML-el egy későbbi
időpontban várható; minden WAP-típusú
alkalmazás
alulmúlja
a
vezetékes
internethasználat lehetőségeit és ezért
átmeneti technológiának tekinthető, amíg a
mobil hálózatoknál a G3 technológiák
bevezetésre kerülnek]
IANA (ang. Internet Assigned Numbers Authority)
[to organizacja, która wyłoniła się z
Internet Engineering Task Force w celu
zaprowadzenia porządku w nazwach
domen i adresach IP komputerów
przyłączonych do Internetu.] – IANA
(Internet Assigned Numbers Authority); Az
internet címzési rendszerét felügyelő
szervezet
2053
IANIS (Sieć Innowacyjnych Działań na rzecz
Społeczeństwa Informacyjnego - ang.
Innovative Actions Network for the
Information Society) [projekt, którego
głównym założeniem było stworzenie
szans na efektywniejsze włączenie się
regionów w nurt wymiany doświadczeń
związanych z realizacją innowacyjnych
projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa
informacyjnego finansowanych z funduszy
strukturalnych. W latach 2002–2004 w ramach IANIS uruchomiono sieć regionów,
koordynowaną przez ERIS@. Powodzenie
projektu
IANIS
oraz
rosnące
zainteresowanie regionów europejskich
pozyskiwaniem specjalistycznej wiedzy w
zakresie regionalnego rozwoju gospodarki
opartej na wiedzy spowodowało, że
jesienią 2004 roku ERIS@ zwróciła się z
wnioskiem do Komisji Europejskiej o
wsparcie programu działań stanowiących
kontynuacje tego projektu. Realizacja
nowego
przedsięwzięcia
nazwanego
IANIS+ rozpoczęła się wiosną 2005 i
planowana jest do końca 2006 roku. 2. ] —
IANIS Innovative Actions Network for the
Information Society (Innovációs Akciók
Hálózata az Információs Társadalomért)
-iasis [stan chorobowy] – iasis; -betegség, beteg
állapot (szóösszetételben)
Iberia [1. Półwysep Iberyjski; 2. dawna nazwa
Hiszpanii, dziś jej poetyckie określenie] –
Ibéria, Ibériai-félsziget; a Pireneusi félsziget
(Spanyolország és Portugália) latin neve
Iberia [hiszpańskie linie lotnicze] Iberia Airlines
légitársaság
iberyjski, -a, -ie [przymiotnik od: Iberia] –
ibériai
ibidem (ib., ibid.) [tamże, w tym samym
miejscu (w tym samym dziele)] – (lat.)
ibidem; 1) éppen ott, azon a helyen,
ugyanott: i. fuerunt alii; i. loci res est, azon
a ponton; (Pl.) éppen oda, i. eam una traho.
2) éppen akkor, ugyanazon alkalommal,
ugyanazon dologban; laesit in eo illum,
sublevavit i.
ibis [duży ptak o długim, szablastym dziobie
oraz nieopierzonej głowie i szyi] –
(egyiptomi) ibisz; régen szentnek tartott
egyiptomi gázlómadár
-
Wersja 01 01 2017.
ibis czczony (Threskiornis aethiopicus) [1. biały
ibis, otaczany kultem w starożytnym
Egipcie; 2. gatunek dużego ptaka z
rodziny ibisowatych. Zamieszkuje Afrykę
na południe od Sahary, Madagaskar i
Irak] – szent íbisz más néven egyiptomi
íbisz (Threskiornis aethiopicus) [a madarak
osztályának gólyaalakúak (Ciconiiformes)
rendjébe és az íbiszfélék (Threskiornithidae)
családjába tartozó faj]
ibis kasztanowaty (Plegadis falcinellus) [1. ibis o
brązowym upierzeniu, 2. duży ptak
brodzący
z
rodziny
ibisowatych,
zamieszkujący
wyspowo
południową
Europę, Azję Południową i Środkową,
Australię, Afrykę i Amerykę Środkową.
Do Polski zalatuje sporadycznie. ] – batla
(Plegadis
falcinellus)
[a
madarak
osztályának gólyaalakúak (Ciconiiformes)
rendjébe és az íbiszfélék (Threskiornithidae)
családjába tartozó faj]
IBL (Instytut Badań Literackich Polskiej
Akademii Nauk) – (LTA) Irodalomkutató
Intézet
IBM (ang. International Business Machines
Corporation; potocznie zwany Big Blue,
NYSE: IBM) [jeden z pierwszych
koncernów informatycznych. Obecnie
firma oferuje rozwiązania w oparciu o
usługi doradcze i informatyczne oraz
oprogramowanie i sprzęt. Jej główną
siedzibą jest Armonk w pobliżu Nowego
Jorku.] - IBM, International Business
Machines [egy egyesült államokbeli
székhelyű, multinacionális informatikai cég.
A cég részvénye egyike annak a harminc
részvényből álló kosárnak, amelyből a Dow
Jones Ipari Átlagot számítják.]
IBM
2054
PC (Personal Computer) [platforma
komputerów osobistych zapoczątkowana
12 sierpnia 1981 roku przez firmę IBM
modelem IBM 5150 powszechnie znanym
tylko i wyłącznie jako IBM PC. Nazwa
IBM PC była przez pierwsze dwa lata
całkowicie jednoznaczna i odróżniała ten
wyrób od innych dostępnych w tym czasie
komputerów osobistych takich jak ZX-81
czy produkty z serii Apple II. Gdy w roku
1983 ukazał się kolejny model IBM
PC/XT, firma IBM skorzystała z
popularności nazwy IBM PC nazywając
go IBM PC/rozszerzony (XT to częsty
skrót marketingowy angielskiego słowa
extended). Popularność tej platformy i
wyrobów z nią kompatybilnych – około
90%
światowych
komputerów
–
spowodowała,
że
dla
większości
konsumentów komputer osobisty, pecet (z
języka angielskiego personal computer),
jest tożsamy z produktem platformy IBM
PC.] – IBM PC (Personal Computer)
személyi számítógép
IBM Tivoli Storage Manager [program firmy
IBM, który umożliwia ochronę danych
przed
skutkami
awarii
sprzętu
komputerowego i innych błędów poprzez
przechowywanie
zapasowych
i
archiwalnych kopii danych w pamięciach
zewnętrznych.
Jego
skalowalna
architektura umożliwia ochronę wielu
komputerów pracujących pod kontrolą
różnych systemów operacyjnych.] — IBM
Tivoli Storage Manager; Az IBM Tivoli
Storage Manager a vállalati szintű
adatvédelmi
és
helyreállítás-kezelési
rendszer [Az IBM Tivoli Storage Manager 6
olyan termékcsalád
része,
amelynek
segítségével a vállalatok megfelelôen kezelni
tudják és ellenőrzésük alatt tarthatják
az„információs szökőárt”, mert a rendszer
egy helyen teszi lehetôvé a tároláskezelés
ellenőrzését és adminisztrációját. Ez a fejlett
és jól skálázható termék növeli az
informatikai részleg hatékonyságát, és segít
csökkenteni azokat a költségeket, amelyek a
tároláskezeléshez kapcsolódnak.]
-
Wersja 01 01 2017.
I C N — in Christi nomine (łac.), „w imię
Chrystusa“. – I.C.N.; (lat röv) In Christi
nomine: Krisztus nevében
I N D – in nomine Dei (łac.), w imię Boga – I. N.
D. (vagy C.) – in nomine Dei (v. Christi):
Isten nevében
I N D in nomine Domini, w imię Boże – in nomine
Domini; Az Úr nevében.
I N J – In nomine Jesu W imię Jezusa – I. N. J. in nomine Jesu. – Jézus nevében
I N S T - in nomine sanctae trinitatis - w imię
Świętej Trójcy – I. N. S. T. - in nomine
sanctae trinitatis: a szent háromság nevében.
ICANN (ang. The Internet Corporation for
Assigned Names and Numbers - Internetowa
Korporacja ds. Nadawania Nazw i
Numerów) [to instytucja odpowiedzialna
obecnie za przyznawanie nazw domen
internetowych, ustalanie ich struktury
oraz za ogólny nadzór nad działaniem
serwerów DNS na całym świecie. Została
powołana do życia 18 września 1998 r. w
celu przejęcia od rządu USA funkcji
nadzorowania technicznych aspektów
Internetu.
Formalnie
ICANN
jest
prywatną organizacją non-profit, o
statusie firmy zarejestrowanej w stanie
Kalifornia, której rząd USA przekazał
czasowo prawo nadzoru nad systemem
DNS, przydziałem puli adresów IPv4 oraz
IPv6 dla tzw. Regional Internet Registries
RIR oraz rejestracją numerów portów.] –
ICANN (Internet Corporation for Assigned
Names and Numbers) (cimkiosztást, felsőbb
szintű domének elosztását és az Internet
felügyeletét ellátó Californiában lévő
szervezet) [Bejegyzett Nevek és Számok
Internetes Korporációja; egy nonprofit
részvénytársaság, amelyet 1998-ban hoztak
létre olyan, az internettel kapcsolatos
feladatok ellátására, amelyet korábban más
szervezetek (főként az IANA) láttak el
közvetlenül
az
Egyesült
Államok
kormányának
megbízásából.
A
cég
székhelye a kaliforniai Marina del Reyben
található. Feladata általánosságban az IPcímek és a tartománynevek (köztük a
legfelső szintű tartományok) elosztásának
felügyelete.]
ice cream (lody) – (ang.) ice cream; fagylalt (lody)
icebreaker [lodołamacz; żargonowe określenie
programu
służącego
do
łamania
zabezpieczeń
w
systemach
komputerowych] – (ang., inf.) icebreaker;
„Jégtörő”
ich
[zaimek
dzierżawczy
odpowiadający
zaimkowi osobowemu "oni"; ichni
(rzadziej)] – őket (ja ich dobrze znam: jól
ismerem őket); övék, az övék (to jest ich
dom: ez az ő házuk)
ich koleżanki – az ő kolléganőik
Ichmościanka (fr. mademoiselles) – (dawno) fiatal
hölgy
Ichmość – (dawno) kegyed, kegyelmed, Ön
Ichmość Panowie X X. – X. X. urak
Ichmość Państwo – X. X. úrék
ichneumon [zob. mangusta] – ichneumon; [karcsú
mongúz, más néven karcsú ichneumon
(Galarella pulverulenta)]
2055
[gęsty,
ciemnobrunatny
płyn
o
nieprzyjemnym
zapachu,
mający
działanie antyseptyczne i przeciwzapalne]
–
(vegytan)
ichtiol,
ichtyol
(gyulladáscsökkentő)
ichtiolog – ichtyologus
ichtiologia [nauka o rybach] – (gör.) ichtyologia;
halgazdálkodás; az állattannak a halakkal
foglalkozó ága
ichtiologiczny, -a, -e – ichtyologiai
ichtiolowy, -a, -e – ichtyol-, ichtiol-, ichtiolos
ichtiozaur, ichtiozaurus [morski gad kopalny o
długim, uzębionym pysku] – (gör.)
ichtyosaurus; delfinhez hasonló, kihalt,
őskori ragadozó vízihüllő, mely a triász- és
jura-korban élt
ichtiol
ICM (Image Color Matching); dopasowanie
koloru obrazu – ICM (Image Color
Matching) [A Windows 95-ben az ICM
szabvány szerint történik a monitoron és
nyomtatón megjelenő színek illesztése.]
ICMP (ang. Internet Control Message Protocol,
internetowy
protokół
komunikatów
kontrolnych) [opisany w RFC 792 protokół
warstwy
sieciowej
OSI/TCP/IP
wykorzystywany w diagnostyce sieci oraz
trasowaniu. Pełni przede wszystkim
funkcję kontroli transmisji w sieci. Jest
wykorzystywany w programach ping oraz
traceroute.] – ICMP (Internet Control
Message Protocol, internet vezérlőüzenet
-
Wersja 01 01 2017.
protokoll) [1. Az Interneten használt
Protokoll,
melynek
segítségével
értesülhetünk a hibákról illetve azok
típusáról,
valamint
hálózati
diagnosztizálásban lehet a segítségünkre. Az
ICMP (az UDP-hez hasonlóan) Datagramorientált kommunikációs protokoll, mert
egyáltalán nem garantált a csomagok
megérkezése vagy sorrendje. Az ICMP (a
TCP-hez és az UDP-hez hasonlóan) az IP-t
használja borítékként (ICMP csomagok csak
IP hálózaton mehetnek). 2. Az Internet
működését az IMP-k és az átjárók felügyelik
olyan módon, hogyha valami gyanús
esemény fordul elő, akkor az eseményt az
ICMP alapján jelentik. Megközelítőleg egy
tucat ICMP üzenettípus létezik. Minden
üzenettípus IP-csomagba burkolva vándorol
a hálózatban. A protokoll az Internet
tesztelésére is használható.]
iCOMP (Intel Comparative Microprocessor
Performance) – iCOMP (Intel Comparative
Microprocessor Performance) [Az INTEL
cég
processzor
sebességmérő
teljesítményindexe.]
icon {rzecz.}; ikona {f.} [komp.] (gr. eikōn 'obraz')
– (ang.) icon [1. Az „ikon, jelkép” szavakból
kialakított angol fogalom. Ebben az esetben
egy olyan grafikus szimbólumra kell
gondolni, amely a programban egy állomány,
egy bejegyzés illetve egy csoport vagy egy
meghatározott funkció helyét képes átvenni.
Az ikonok nagyon fontos alkotórészei
minden modern grafikus felhasználói
felületnek. 2. - ikon, kisméretű grafikus jelző
[korszerű grafikus programok működtetését
megkönnyítő kis rajzok, melyek a rajtuk
szimbólikusan
ábrázolt
parancsot
egérkattintásra hajtják végre]
ICQ I Seek You – Szukam Ciebie – ICQ (ejtsd: I
Seek You) - 'ICQ'-kapcsolat, csevegés [1. Az
MSN-hez
hasonló
csevegőprogram.
Regisztráció után két- vagy többoldalú
beszélgetéseket
folytathatunk,
fájlokat
cserélhetünk a többi résztvevővel. A
rendszernek sok más szolgátatása is van;
magyar nyelvű részletes leírás pl.:
http://www.comedia.hu/icq/trainings/ lapon.
2. az izraeli Mirabilis által kidolgozott új, de
máris rendkívül népszerű csevegő (chat)
szolgáltatás az Interneten; használatához
regisztráltatnunk
kell
magunkat
egy
szerveren, kapunk egy egyedi azonosítót
(UIN), mely alapján ismerőseink meg tudják
nézni, hogy mikor vagyunk éppen online
elérhetők, és ilyenkor egy ICQ-klienssel
azonnal kapcsolatba tudnak lépni velünk. 3.
Csevegő (chat) szolgáltatás az Interneten.
Használatához
regisztráltatnunk
kell
2056
magunkat egy szerveren, kapunk egy egyedi
azonosítót (UIN), mely alapján ismerőseink
meg tudják nézni, hogy mikor vagyunk
éppen online elérhetők, és ilyenkor egy ICQklienssel azonnal kapcsolatba tudnak lépni
velünk. 4. az izraeli Mirabilis által
kifejlesztett újszerű csevegés az Interneten;
feltétele a felirat- kozás, mely nyomán
minden résztvevő egy u.n. UIN (Universal
Internet Number) Univerzális Internet
Számot kap; a csevegők egy külön kliensszoftver segítségével, egy speciális szerveren
illetve hálózaton keresztül kommunikálnak
egymással; a rendszer egyik jellegzetessége,
hogy a számítógép bekapcsolása percétől
megtudható, hogy kik vannak ugyanabb az
időpontban a Hálózaton és nyomban
kapcsolatot lehet velük felvenni: csevegés,
levélküldés, állományok küldése, játék, stb.
céljából; a rendszer másik tulajdonsága,
hogy a 'háttérben' fut, tehát egyidejűleg
böngészhetünk is a Világhálón a négy fiatal
izraeli szakember, akik az ICQ-rendszert
kidolgozták, fél év alatt (97/okt) már 4 millió
jelentkezőt könyvelhettek el; a siker nyomán
megindúlt a klónozás: ICHAT, INSTANT
MESSENGER, stb.; 1998-ban az AOL
megvásárolta a Mirabilis-t, hogy az icqcsevegést beépíthesse szolgáltatásaiba]
ICT (Technologie Informacji i Komunikacji – ang.
Information
and
Communication
Technologies) [technologie pozwalające na
gromadzenie, przechowywanie, wyszukiwanie, przetwarzanie, analizowanie i
przesyłanie informacji. Wykorzystanie
ICT pozwala na zmniejszenie kosztów i
podwyższenie efektywności w zakresie
zarządzania
informacją.]
—
információtechnológiai forradalom (ICT =
Information
and
communication
technologies) [amit sokan a „második ipari
forradalom”-ként aposztrofálnak]
ICQ – I Seek You – Szukam Ciebie – ICQ, I Seek
You
iczetogi [rosyjskie kobiece buty popularne w
XVI i XVII wieku. Szyte z safianu, w
formie pończoch z podeszwą, haftowane
złotem i perłami. Nazwa wywodzi się od
miękkich tatarskich butów, które były
pierwowzorem dla obuwia damskiego.
Noszone jako obuwie domowe.] – (daw)
orosz női házicipő
id [w psychoanalizie: ogół nieświadomych
popędów oraz wypartych ze świadomości
konfliktów wewnętrznych] – id; vminek
öntudatlan hajlama [A személyiség freudi
háromrészes felosztásában a legprimitívebb,
alapvető biológiai késztetéseket (driveokat)
tartalmazó rész. A pszichikai energia, vagyis
-
Wersja 01 01 2017.
a libidó forrása. Az örömelv alapján
működik, örömök szerzésére és a fájdalom
elkerülésére
törekszik
a
külső
körülményektõ1 függetlenül.]
id est [to jest, to znaczy] – id est; azaz, annyi mint.
-id, -ida [ostatni człon wyrazów złożonych
wskazujący na podobieństwo do czegoś
lub na posiadanie określonej cechy,
postaci, kształtu] – -id; jelleg, forma
Id, quod nostrum est, sine facto nostro ad alium
transferri non potest [to co jest nasze, bez
naszego działania nie może zostać
przeniesione na kogoś innego] – (lat.) Id,
quod nostrum est, sine facto nostro ad alium
transferri non potest; az, ami a miénk,
tevékenységünk nélkül nem lehet másé
Ida [żeńskie imię germańskie o dyskusyjnej
etymologii, notowane w Polsce od 1265
roku w formach Ida i Hida, ze
zdrobnieniami Idka, Idźka, Hidka.
Stanowi formę skróconą od germańskich
imion złożonych z pierwszym członem Id-,
takich jak Ideburga bądź Iduberga (człon
ów jest związany ze stnord. idh —
"działalność", stang. idig — "pilny"), lub
też z pierwszym członem Hid- < Hild("walka, bitwa"; zanik h w nagłosie
wynikałby z wpływów romańskich).
Nazwa osobowa Ida bywa wywodzona
także ze stsas. idis, stwniem. itis — "istota
kobiecości"
(tłumaczone
też
jako
"wieszczka, jasnowidząca"), por. także
angsas. ides i stnord. dis — "kobieta,
dziewica".
Trzecią
hipotezą
jest
pochodzenie
Idy
od
imion
dwuczłonowych, u których podstawą do
skrócenia stawał się człon drugi, takich
jak Adelajda. Kolejnym wyjaśnieniem jest
związek ze stang. pierwszym członem
imion złożonych Ead- (por. Edward,
Edyta) — w takim razie Ida oznaczałaby
"ciesząca się pomyślnością, bogata,
błogosławiona". Forma Ita stanowi
oboczną formę Idy, jakkolwiek może
także być zdrobnieniem od Judyty.] – Ida
[német eredetű női név, jelentése: tevékeny,
serény és harcos hercegnő]
idą – mennek
idąc do domu – hazajövet
idąc na przechadzkę wdepnął do kolegi – séta
közben benézett v. beugrott a kollégájához
idąc a. jadąc tamtędy – odamenet
idący, -a, -e – menő, haladó (daleko idący:
messzemenő)
IDC International Data Corporation [to
przewiduje, że wartość tego rynku w
Europie do roku 2003 wzrośnie ponad
trzykrotnie]
–
International
Data
2057
Corporation
(IDC)
[egy
nemzetközi
piackutató
és
elemző
vállalat
(az
International Data Group leányvállalata),
amely a távközlés és az információs
technológia piacaira specializálódott. 1964ben alakult, ma már világszerte körülbelül 50
országban
végez
tevékenységet.
Magyarországon az IDC Magyarország kft.
néven tevékenykedik.]
Iddo, Jeddo (ozdoba, miłujący) [imię to
spotykamy siedem razy w Biblii i to tylko
w Starym Testamencie: 1. Ojciec
Achinaba, oficer Salomona. 2. Syn Joacha,
potomka Gerszona. 3. Syn Zachariasza,
władca nad drugą połową pokolenia
Manassesa w Gilead. 4. Prorok (widzący);
prorokował
przeciw
Jeroboamowi;
napisał książkę z genealogią Roboama i
opisem jego wojen z Jeroboamem. 5.
Dziadek
proroka
Zachariasza.
6.
Naczelnik miejscowości Kasifia, który
wrócił z wygnania. 7. Kapłan; wrócił z
wygnania.] – IDDÓ (mulandó, időszerű, a
maga idejében; erő; számos; barát, a
szeretett; ünnepi) [1. Babilonból hazatért
család feje (Ezsd 8,17). 2. Lévita, Gerson
leszármazottja (1Krón 6,21). 3. Látó és
próféta (2Krón 9,29; "Jehdó" 12,15; 13,22).
4. Ahinádáb atyja (1Kir 4,14). 5. Zakariás
(17) próféta nagyatyja (Zak 1,1.7; Ezsd 5,1;
6,14). 6. Zekária (4) fia, Manassé Jordánon
túli félnemzetségének feje Dávid idejében
(1Krón 27,21)]
IDE, Integrated Development Envir – IDE,
Integrated Development Envir; onment
(Integrált
Fejlesztőkörnyezet),
integrált
lemezkörnyezet
IDE1 (z ang. Itegrated Drive Electronics) [który
dzięki
wbudowanej
logice
mógł
przemapować adresy CHS na prawdziwe
adresy sektorów danych.] – IDE (Itegrated
Drive
Electronics)
Integrált
meghajtóelektronika.
[Az
ATA (AT
Attachment, AT csatolás) néven is
közismert, nagyon elterjedt csatolófelület
merevlemezes
meghajtók
és
más
tárolóeszközök
PC-s
csatlakoztatására
szolgál. Mivel a vezérlőelektronika be van
építve az eszközbe, nem kell külön kártya a
csatlakoztatáshoz (pl. SCSI), közvetlenül az
alaplap kivezetéseire csatlakoztatható az
eszköz. A csatlakozónak 40 érintkezője van
és két eszköz kapcsolható rá, az egyik master
(mester) a másik slave (szolga) módban.A
ma használatos alaplapokon 2 ilyen
csatlakozóhelyet találunk, így összesen négy
eszközt csatlakoztathatunk egy rendszerbe. A
teljesítménye a PIO (Programmed Input-
-
Wersja 01 01 2017.
Output) mód nevű adatátviteli technikától
függ.]
2
IDE [akronim: 1. Integrated Develompent
Environment.
Zespolone
środowisko
rozwojowe polegające na połączeniu
w jedną funkcjonalną całość programów
używanych
do
wytwarzania
oprogramowania: edytor, kompilator,
konsolidator. Z reguły realizowane w
formie środowiska okienkowego. 2.
Integrated Drive Electronics. Interfejs
przeznaczony do podłączenia napędów
dysków (stałych, CD-ROM, nagrywarek)
zaproponowany w roku 1983 przez firmę
Compaq.
Charakteryzuje
się
umieszczeniem układów elektronicznych
kontrolera IDE bezpośrednio w obudowie
napędu i połączenie go z prostym
interfejsem zamontowanym na odrębnej
karcie rozszerzającej lub bezpośrednio na
płycie
głównej
poprzez
kabel
połączeniowy, będący przedłużeniem
magistrali AT (ISA).] — IDE (Integrated
Disk [Drive] Environment) (Integrált
Fejlesztőkörnyezet) [Winchester kontroller
szabványa, a Conner Peripherials cég
fejlesztése, ahol a vezérlő áramkörök
nagyobb része a meghajtón van. 16 fejet, 65
535 sávot és 63 szektort tud címezni, a
kapacitása így 31,5 GByte (ATA szabvány)
amit csak megfelelő EBIOS-szal lehet
elérni.]
idea (gr. ιδέα) [1. myśl przewodnia wyznaczająca
cel i kierunek działania, twórczości
naukowej, artystycznej itp.; 2. pogląd,
wzór lub postawa typowe dla jakiejś
epoki, kultury lub grupy ludzi; 3. w
platonizmie: samoistny byt idealny,
wieczny i niezmienny; 4. wrażenie,
impresja umysłu ludzkiego, stanowiące
przedmiot poznania; 5. u I. Kanta: pojęcie
metafizyczne, którego nie wspiera żadne
doświadczenie zmysłowe] – (gör.) idea;
eszme, gondolat, ötlet; (filozófia) általános
fogalom vmely tárgyról v. jelenségről;
vmilyen
más
mű
alapgondolata,
vezéreszméje; elképzelés, ötlet; Platónnál a
dolgok ősképe
idée fixe [wym. ide fiks] [natrętna myśl]; idea fiks
– idée fixe, fixa idea; rögeszme
idea czego – vminek az eszméje; vmiről alkotott
eszme
idea fiks – kényszerképzet; rögeszme
idea narodowa – nemzeti eszme, gondolat
idea narodu – a nemzet eszméje
idea polityczna – politikai eszme
idea przewodnia – vezérgondolat, alapgondolat,
alapeszme
2058
idea ta wcieliła się w czyny – ez az eszme
megvalósult v. tetté vált
ideacja [w filozofii: tworzenie pojęć, wyobrażeń]
– fogalomalkotás, képzelődés
idealista [1. człowiek kierujący się w życiu i
postępowaniu ideami, wzniosłymi celami;
2. przedstawiciel, zwolennik idealizmu
(kierunku filozoficznego)], idealistka –
(gör.) idealista (ffi/nő); az idealizmus híve,
(átv.) eszményekért önzetlenül lelkesedő
ember; gyakorlatiatlan, ábrándozó ember
idealistycznie – (gör.) ideálisan; idealista módon,
eszményien, tökéletesen
idealistyczny, -a, -e – (gör.) ideális, idealista;
eszményi, tökéletes; az idealizmuson
alapuló, rá jellemző
idealizacja [1. wyobrażanie sobie lub
przedstawianie czegoś jako dużo lepszego
niż w rzeczywistości; 2. w metodologii:
model teoretyczny przyjmujący określone
cechy dla nieistniejących w rzeczywistości
warunków, doskonałych w danym
zakresie] – (gör.) idealizálás, eszményítés
idealizacyjny, -a, -e – idealizálási
idealizm
[1. hołdowanie
wzniosłym,
lecz
nierealnym ideałom; 2. brak krytycyzmu
w stosunku do otoczenia; 3. kierunek
filozoficzny polegający na uznawaniu
ducha za czynnik pierwotny w stosunku
do materii; 4. kierunek w estetyce głoszący
zasadę, że warunkiem piękna dzieł sztuki
jest przedstawianie rzeczywistości w
formie
wyidealizowanej]
–
(gör.)
idealizmus; (filozófia) az anyaggal, a
természettel, a léttel szemben a szellemet, az
ideát, a tudatot elsődlegesnek tartó irányzat;
(filozófia) az anyag önértékének tagadása;
(átv.) az eszményekért, a szépért, jóért való
lelkesedés; (fil) olyan filozófiai irányzat,
amely a szellemieket tekinti igazi valóságnak
idealizm subiektywny [pogląd,
charakterystyczny zwłaszcza dla myśli
filozoficznej George'a Berkeleya, wedle
którego rzeczy istnieją tylko o tyle, o ile są
postrzegane (zasada esse = percipi).] – (lat)
szubjektív idealizmus; (fil) az idealizmus
azon válfaja, amely az egyéni tudatot tekinti
minden létező alapjának és tagadja az
egyéntől függetlenül létező valóságot
idealizować [1. przypisywać komuś lub czemuś
cechy doskonalsze od rzeczywistych; 2. w
sztuce: przekształcać według własnego
ideału temat wzięty z życia] – (gör.)
idealizálni; eszményíteni, szépíteni, vmit a
valóságosnál jobb színben tüntetni fel
idealnie – ideálisan, eszményien
-
Wersja 01 01 2017.
idealność – eszményiség, eszményi jelleg,
eszményi tökéletesség; vkinek/vminek ideális
volta
idealny, -a, -e [1. odpowiadający ideałowi,
doskonały; 2. właściwy idealizmowi jako
postawie życiowej; 3. istniejący jako idea]
– (gör.) ideális; eszményi, tökéletes, remek,
mintaszerű; elgondolt, eszmei
idealna głowica odczytująca (jest to głowica bez
strat w żelazie i o znikomo wąskiej
szczelinie) – ideális lejátszófej (az a
lejátszófej,
amelynek
veszteségei
elhanyagolhatóak)
idealna istota – tökéletes lény v. teremtés
idealna żona – eszményi feleség, mintafeleség
idealny mąż – mintaférj
idealny porządek (ład) – tökéletes rend
ideał [1. coś absolutnie doskonałego; 2. człowiek
będący
wzorem
do
naśladowania;
3. najwyższy cel dążeń i pragnień ludzkich
w jakiejś dziedzinie] – (gör.) ideál;
eszmény, eszménykép, mintakép, példakép,
követendő példa; a kedves, imádott, szeretett
lény; remeke, netovábbja vminek; életcél,
vmely törekvés célja
ideał estetyczny – a szép eszménye v.
eszményképe, esztétikai eszmény v.
eszménykép v. ideál
ideał moralny – erkölcsi eszménykép
ideał naukowy – tudományos eszménykép
ideał siebie - énideál [ideal self] [Carl Rogers
elméletében az a személy, aki lenni
szeretnénk. Az énideál és a valódi én közötti
nagy
távolság
boldogtalanságot
és
kielégületlenséget eredményez.]
idem, id. [tamże – wyraz używany w przypisach]
– (lat.) idem; ugyanaz
idem per idem [to samo przez to samo –
definiowanie jakiejś rzeczy przez tę samą
rzecz] – (lat.) idem per idem (a. m. ugyanazt
ugyanazzal)
[A
helytelen
logikai
következtetés egyik formája: egy tételt
önmagával
próbálunk
bizonyítani
v.
magyarázni.]
identycznie – éppen úgy, ugyanúgy, azonos
módon, azonosan
identyczność [1. Element neutralny danego
działania;
element
struktury
algebraicznej, który dla danego działania
dwuargumentowego
przyłożony
do
dowolnego elementu nie zmieni go. 2.
Rodzaj funkcji; funkcja tożsamościowa
(funkcja identycznościowa, tożsamość,
identyczność) – funkcja danego zbioru w
siebie, która każdemu argumentowi
przypisuje jego samego. Intuicyjnie:
funkcja, która „nic nie zmienia”. 3.
2059
Tożsamość, identyczność – w logice:
relacja, jaką każda rzecz posiada z samą
sobą.] – (lat.) identitás; kilét; azonosság,
teljes
megegyezés
(tożsamość);
személyazonosság
identyczność płciowa – nemi identitás [gender
identity] [Annak foka, hogy mennyire tekinti
magát valaki férfinak vagy nõnek.]
identyczny, -a, -e [1. ten sam; 2. taki sam,
jednakowy] – azonos
identyczny z kim/czym – azonos vkivel/vmivel
identyfikacja,
identyfikowanie
[1. ustalenie
czyjejś tożsamości; 2. rozpoznanie czegoś
na podstawie jakichś cech; 3. utożsamienie
jednej osoby z drugą, polegające na
przeniesieniu
stosunku
uczuciowego
żywionego do pierwszej osoby na drugą;
też:
takie
utożsamienie
jednego
przedmiotu z drugim; 4. utożsamianie się
z inną osobą; 5. utożsamianie się jednostki
lub grupy z przekonaniami albo
wartościami innych ludzi lub innej grupy]
–
(lat.)
identifikáció,
identifikálás;
azonosítás, azonosulás; arra a folyamatra
utal, melyben és melynek révén az egyén a
fontos és életében jelentős szerepet játszó
személyek szerepeit, véleményét, ízlését,
satöbbi sajátítja és veszi át
identyfikacja z filozofią firmy – a cég
filozófiájával való azonosulás
identyfikacyjny, -a, -e – azonosítási
identyfikator [1. plakietka, bransoletka itp. z
imieniem i nazwiskiem noszącej ją osoby;
2. symbol w języku programowania
komputerów reprezentujący określone
dane w programie; 3. urządzenie w
automatycznych centralach telefonicznych
rozpoznające łącze wejściowe] – (lat.)
azonosító; (inf.) felhasználóazonosító
identyfikator użytkownika (ang. user identifier)
[nazwa przypisana użytkownikowi w sieci
komputerowej
lub
w
systemie
wielodostępnym. Podawana jest zwykle
podczas
logowania
i
umożliwia
usprawniony
dostęp
do
zasobów
sprzętowo-programowych. Główną cechą
jaką musi spełniać taki identyfikator jest
unikalność w ramach danego systemu.] –
UID, User Identifier; felhasználói azonosító
identyfikować [rozpoznawać coś lub kogoś po
czymś] – (lat.) identifikálni; azonosítani; vki
azonosságát megállapítani (utożsamiać);
azonosságot megállapítani; felismerni vkit
identyfikować kogoś – azonosítani vkit
identyfikować się – (lat.) azonosítani, azonosulni;
vminek bizonyulni
-
Wersja 01 01 2017.
identyfikowanie się (czyli utożsamianie się) –
(lat.) azonosulás, azonosodás; vminek
bizonyulása;
(med.)
azonosulás
[identification] [a) A társas szerepek
gyerekkori
elsajátításának
normális
folyamata, amelyben a gyermek a számára
jelentős felnőttek viselkedését (részben
tudattalanul) másolja; például a gyermek
azonosulása a vele megegyezõ nemű
szülőjével.
b)
Hasonló
érdeklődésű
emberekhez való szoros kötődés, például
azonosulás egy csoporttal.]
ideo- – (gör.) ideo-; vmilyen gondolattal v. képzettel
kapcsolatos
ideografia [oznaczanie rzeczy i pojęć za pomocą
odpowiadających im znaków graficznych
lub symboli] – fogalomírás, ideografikus
írás
ideograficzny, -a, -e – ideografikus, fogalomírásos
ideogram [1. umowny znak pisemny wyrażający
określaną rzecz lub pojęcie; 2. znak
graficzny wyrazu oddający pojęcia, a nie
poszczególne dźwięki] – (gör.) ideogramma;
(a betűktől eltérően) nem hangulatot, hanem
vmely fogalmat jelölő írásjegy
ideogramowy, -a, -e – ideogrammideolog [specjalista w zakresie ideologii] – (gör.)
ideológus; elméleti gondolkodó; vmely
ideológia képviselője, harcosa, kutatója v.
kidolgozója
ideologia [system poglądów, idei, pojęć jednostki
lub grupy ludzi] – (gör.) ideológia;
gondolati, világnézeti rendszer; eszmetan,
eszmék, ill. képzetek elmélete; (filozófia)
vmely osztály, politikai párt, irányzat v.
korszak által vallott eszmék, nézetek,
fogalmak rendszere, amely a társadalmi tudat
különféle formáiban (a filozófiában,
művészetben, vallásban, a politikai és
erkölcsi nézetekben) jut kifejezésre; a
társadalmi lét tükröződése az emberek
tudatában; (dawno) üres képzelgés, elvont
okoskodás
ideologia hitlerowska – hitleri ideológia
ideologicznie – ideológiailag
ideologiczno-polityczne przygotowanie – eszmeipolitikai felkészültség
ideologiczny, -a, -e – ideológiai, eszmei
ideologiczne biędy i wypaczenia – ideológiai
hibák és ferdítések
ideologizacja [podporządkowanie czegoś lub
kogoś jakiejś ideologii] – ideologizáció
ideologizować – ideologizálni
ideomotoryczny, -a, -e [będący automatycznym
następstwem bodźca myślowego] –
ideomotorikus
2060
ideomotoryczne ruchy – ideomotorikus v.
ideomotoros mozgások
ideowiec [człowiek oddany pewnej idei, dążący
do jej urzeczywistnienia bez własnych
korzyści] – vmely eszme híve, vmely
eszmének hódoló ember, eszmehordozó
ideowo – eszmeien, eszmeileg
ideowość – eszmeiség
ideowy, -a, -e [1. dotyczący ideologii; 2. wierny
jakiejś idei lub walczący bezinteresownie o
jej realizację] – eszmei, elvi
IDG (International Data Group) [prywatne,
amerykańskie
wydawnictwo
komputerowe z siedzibą w Bostonie,
założone w 1964 r. przez Patricka
McGoverna, który jest do dzisiaj (2005)
prezesem przedsiębiorstwa i jednym z
amerykańskich
miliarderów.]
International Data Group (IDG)
idio- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: własny, swoisty,
odmienny,
utworzony
samodzielnie,
powstający wewnątrz; 2. w złożeniach:
własny; osobisty; oddzielny; swoisty,
odmienny;
utworzony
samodzielnie;
powstający wewnątrz] - (gör.) idio-; ön-,
saját
idiocieć [pot. stawać się coraz głupszym] –
hülyülni, elhülyülni; butulni, elbutulni
idioelektryczny, -a, -e – idioelektrikus, nem vezető
idiofony [1. muz. instrumenty perkusyjne (w
których źródłem dźwięku jest elastyczne
ciało drgające, nie mające naprężenia
wstępnego); 2. (instrumenty muzyczne
samobrzmiące) – grupa instrumentów
muzycznych
w
systematyce
instrumentologicznej Curta Sachsa, w
których wibratorem (źródłem dźwięku)
jest ciało stałe mające niezmienną,
naturalną
sprężystość]
–
idiofon
hangszerek (görög összetételek kezdő
tagjaként idio… = ön…) [olyan hangszerek,
amelyek rugalmas szilárd testük rezgése
révén hoznak létre hangokat. Nevüknek
ellentmondva az idiofon hangszerek sem
mindig „önmagukban” keltenek hangot, ezek
is gyakran – a többi nagy hangszercsalád
legtöbb
tagjához
hasonlóan
–
levegőrezonátorral, a hang megformálását,
kisugárzását segítő csatolt akusztikai
eszközzel szólalnak meg. Az idiofon
hangszerek között vannak hangoltak, melyek
többé-kevésbé meghatározható magasságú
zenei hangot adnak ki, és hangolatlanok,
amelyek nem. Az előbbire példa a harang és
a xilofon, az utóbbira a triangulum és a
cintányér. Az idiofonok a hangszerek Sachs–
Hornbostel-féle osztályozásában alapvető
-
Wersja 01 01 2017.
kategóriát képeznek a membranofon, a
kordofon és az aerofon hangszerek mellett.]
Idiofony ze względu na sposób wywołania
wibracji dźwięku dzielą się na:
 uderzane – pałeczką, prętem, dłonią,
zderzane ze sobą bądź potrząsane (np. gongi,
ksylofon, marakasy, czynel, dzwonki ręczne),
 zderzane o siebie – (np. talerze, kastaniety),
 pocierane – smyczkiem, szczotką lub dłonią
(np. harmonika szklana, harfa szklana),
 dęte (stroikowe) – w których drgania
wibratora
wywołane
są
przepływem
powietrza wytwarzanego ustami bądź
miechem (np. harmonijka ustna, akordeon,
językowe piszczałki organowe),
 szarpane – wypustkami mechanizmu lub
dłonią (np. pozytywka, drumla, zanza).
Zależnie od kształtu wibratora wyróżnia się
idiofony:
 płytowe – (np. talerze, gong),
 sztabkowe – (np. czelesta, ksylofon). Do tej
grupy należy też kamerton (widełkowy),
niebędący
właściwym
instrumentem
muzycznym,
lecz
pomocniczym
instrumentem do sprawdzania stroju
instrumentów (wydaje dźwięk wzorcowy),
 rurowe – (np. dzwony rurowe),
 prętowe – (np. trójkąt),
idiograficzne nauki [1. zajmujące się ustalaniem
faktów
jednostkowych,
opisem
i
objaśnieniem
konkretnych
zdarzeń
(podział W. Windelbanda; 1894 r.); 2.
zgodnie z twierdzeniem W. Windelbanda i
H. Rickerta zajmują się tym, co jest
powtarzalne. Zadaniem ich jest opis
indywidualizujący
konkretnych
przedmiotów i zjawisk oraz wyjaśnienie
genetyczne i przyczynowe ich pojawienia
się i funkcjonowania; 3. metodol., naukozn.
wg niektórych przedstawicieli metodologii
humanistyki (W. Windelband, H. Rickert)
nauki
zajmujące
się
opisem
i
wyjaśnianiem faktów jednostkowych, ale
—
w
przeciwieństwie
do
nauk
nomotetycznych
—
nieformułujące
ogólnych praw naukowych] – idiografikus
tudományok [amelyek figyelmét elsősorban
az egyediség köti le, ezek azokat a
feltételeket kutatják, amelyek a vizsgált
jelenségek individualitást jellemzik, azaz azt
vizsgálják, hogy konkrét jelenségek milyen
tényezőktől befolyásoltan alakulnak]
idiolekt (gr. ἴδιος idios "własny, swoisty" + λέξις
leksis "mowa") [1. indywidualne cechy
mowy danej osoby; 2. język danego
utworu literackiego; 3. ogół cech
charakteryzujących język pojedynczego
użytkownika języka w danym okresie jego
rozwoju, kształtujący się pod wpływem
2061
jego przynależności do grupy społecznej,
tradycji rodzinnych, wykształcenia, gustu
stylistycznego] – idiolektus [idiolektusok:
adott beszélő által használt egyéni
nyelvváltozat (beszédmód)]
idiom, idiomat, idiomatyzm [gr. idíōma dpn.
idiōmatos 'specyficzna cecha; właściwość
(stylu); idiom' i idiōtēs 'człowiek
prywatny; niespecjalista; ignorant' od
ídios 'własny; prywatny; swoisty'; zob.fon-; sýnkrasis 'mieszanie; stapianie'; zob.
-syn-; krásis 'mieszanina' od keránnyai,
zob. krater. — 1. wyraz, wyrażenie, zwrot
właściwe danemu językowi; 2. wyraz,
zwrot, wyrażenie właściwe danemu
językowi, nie dające się dosłownie
przetłumaczyć na inny język; 3. związek
wyrazowy właściwy tylko danemu
językowi, nieprzetłumaczalny dosłownie
na inny język; 4. wyraz, wyrażenie, zwrot
właściwy tylko danemu językowi, nie
dające się przetłumaczyć dosłownie na
inny język]
– (gör.) idioma; idióma,
sajátosság, tulajdonság, nyelvjárás, nyelv;
nyelvi fordulat v. alakulat, sajátos kifejezés,
nyelvjárás, tájnyelv; sajátos nyelv v.
beszédmód; (idiomat) idióma; nyelv,
tájszólás; fordulat, szólásmód, kifejezésmód,
nyelvsajátság
idiomatycznie – idiomatikusan
idiomowy, -a, -e; idiomatyczny, -a, -e – idióma-;
idiomatikus
idiomatyczny, -a, -e – idiomatológiai
idiomatyka [1. nauka o idiomach; 2. zbiór
idiomów] – (irodalom) idiomatológia; egy
adott nernzeti nyelv stilisztikai sajátosságait
vizsgáló stilisztikai irányzat
idiosynkrazja [1. wstręt, antypatia, niechęć 2.
wrodzona nadwrażliwość organizmu na
pewne substancje; 3. med. uczulenie
wrodzone (zob. alergia); pop. wstręt,
antypatia] – (gör.) idioszinkrázia; (orvosi)
ideges ellenszenv, beteges idegenkedés
bizonyos dolgokkal,
anyagokkal (pl.
ételekkel, gyógyszerekkel stb.), hatásokkal
szemben; érzékenység, allergia
idiot box (a. idiot lantern) [bryt.ang. slang, dosł.
'pudło (latarnia) idioty', telewizja] – (ang.)
idiot boksz; televízió
idiota
[1. człowiek
głęboko
upośledzony
umysłowo; 2. obraźl. Głupiec; 3. med.
chory
z
ciężkim
wrodzonym
niedorozwojem umysłowym, głuptak; pop.
głupiec, bałwan.], idiotka – (gör.) idióta,
gyengeelméjű; hülye, félkegyelmű (ffi/nő);
ostoba, nehéz felfogású; tökéletlen (ffi/nő)
idiotycznie – idiótán; hülyén, ostobán, bután
-
Wersja 01 01 2017.
idiotyczność – gyengeelméjűség, hülyeség,
félkegyelműség; ostobaság, butaság
idiotyczny, -a, -e [pot. głupi, bezsensowny] –
gyengeelméjű, hülye, félkegyelmű; hülye,
ostoba, buta
idiotyzm [1. termin medyczny oznaczający
niedorozwój umysłowy znacznego stopnia;
2. zob. oligofrenia; pop. głupstwo]– (gör.)
idiotizmus; gyengeelméjűség, hülyeség;
veleszületett szellemi elmaradottság
Idiotyzm rodzinny [dawna nazwa choroby TayaSachsa] – Tay-Sachs betegség
idol [1. osoba szczególnie popularna, uwielbiana;
bożyszcze,
2.
wizerunek
bóstwa
stanowiący przedmiot kultu; bożek] –
(gör.) idol, idolum; bálvány, kép;
bálványkép
idolatria; bałwochwalstwo (gr. eidolon - obraz lub
posąg, latreia - kult) [1. grzech w religiach
abrahamowych polegający na oddawaniu
czci przedmiotom i ludziom jako bóstwu;
2. oddawanie czci boskiej idolom, czyli
wyobrażeniom
bóstw;
idololatria;
bałwochwalstwo] –
(gör.)
idolátria;
bálványimádás
idololatria [oddawanie czci boskiej idolom, czyli
wyobrażeniom
bóstw;
idolatria;
bałwochwalstwo] – idololatria; képimádat,
bálványimádás
IDS, IPS (ang. Intrusion Detection System,
Intrusion Prevention System – systemy
wykrywania i zapobiegania włamaniom)
[urządzenia
sieciowe
zwiększające
bezpieczeństwo sieci komputerowych
przez wykrywanie (IDS) lub wykrywanie i
blokowanie ataków (IPS) w czasie
rzeczywistym] – IPS Intrusion Prevention
System (behatoláselháritó rendszer)
IDS (Intrusion Detection System - ang. system
wykrywania
włamań)
[jeden
z
mechanizmów
nadzorowania
bezpieczeństwa sieci, pozwalający na
monitorowanie ataków, np. przez analizę
ruchu
sieciowego
i
wykrywanie
zdefiniowanych sygnatur, lub przez
raportowanie ogólnych nieprawidłowości
komunikacyjnych. Niektóre systemy IDS
oparte są o zdolne do nauki algorytmy
heurystyczne,
które
automatycznie
dostosowują się do danej sieci. Trwają
prace zmierzające do rozszerzenie pola
zastosowania IDS do sieci rozległych (np.
Internetu) oraz wyeliminowania innych
obecnych ograniczeń technologicznych. W
tym celu powstała grupa robocza IDWG
(Intrusion Detection Exchange Format) w
ramach IETF, oraz zespół CIDF w
2062
ramach DARPA.] – IDS (Intrusion
Detection
System)
behatolás-érzékelő
rendszer
IDSL (Integrated Digital Subscriber Line)
[Technologia cyfrowej linii telefonicznej
(bazująca na ISDN), umożliwiająca
realizację połączeń z przepływnością do
128 Kb/s.] – IDSL Integrated Digital
Subscriber Line (integrált digitális előfizetői
vonal, ill. hurok)
IDTV
Interactive
Digital
TeleVision
(interaktywna telewizja cyfrowa) – IDTV
Interactive Digital TeleVision (interaktiv
digitális televizió)
Idumea (łac. Idumaea, hebr. Edom - czerwony)
[kraina historyczna na południu Izraela,
pierwotnie ciągnąca się aż do Morza
Czerwonego. Od VI wieku p.n.e.
ograniczona do okolic Hebronu i wzgórz
między Morzem Martwym, a Morzem
Śródziemnym.
Zamieszkana
przez
Idumejczyków (Edomitów), będącym
plemieniem o semickim rodowodzie. Ok.
163 p.n.e. terytorium Edomu zostało
podbite przez Judę Machabeusza, władcę
żydowskiego. Ostatecznie ok. 125 p.n.e.
podbił Edomitów Jan Hirkan I, który
zmusił ich do przyjęcia religii żydowskiej.
Od tej pory Edomici stanowili część
narodu
żydowskiego.
Idumejczyk
Antypater, był doradcą króla Jana
Hirkana II i ojcem Heroda Wielkiego,
króla Judei.] – Edóm (latinul Idumea)
[Kánaánnak Júdeától és a Holt-tengertől
délre eső vidéke. A szó jeletése vörös, ami a
területen lévő, a szokásosnál vörösebb
árnyalatú homokkőre utal.]
idy [1. piętnasty (w marcu, maju, lipcu i
październiku)
lub
trzynasty
dzień
miesiąca w kalendarzu rzymskim; 2. w
starożytnym kalendarzu rzymskim: 15
dzień marca, maja, lipca i października,
we wszystkich pozostałych miesiącach –
dzień 13] – (tört.) idus (a római naptárban);
az ókori római naptárban március, május,
július, október 15-e és a többi hónap 13-a
idy marcowe – március idusa
idylla [1. pogodne, beztroskie życie; 2. zob.
sielanka w zn. 2.] – (gör. eidyllion, lat.
idyllium: képecske) idyll, idill; (művészet) a
természet ölén élő „egyszerű” emberek
életének valószerűtlenül szépített irodalmi és
képzőművészeti ábrázolása;
pásztorköltemény, epikus költői műfaj; (átv.)
gyöngéd szerelmi kaland; érzelmes, derűs,
bensőséges jelenet, esemény, kép
idyllicznie – (gör.) idillikusan
idylliczność, idyllizm – idillizmus
-
Wersja 01 01 2017.
idylliczny, -a, -e [sielankowy, nastrojowy] –
(gör.) idillikus, idilli; természetes mivoltában
egyszerű, békés; idillbe illő, meghitt
idyllista, idyllik [autor bukolik] – idillikus szerző
Idzi [imię męskie pochodzenia greckiego. Jest
spolszczeniem łacińskiego imienia
Egidiusz o źródłosłowie greckim.] – Egyed
IEEE (ang. Institute of Electrical and Electronics
Engineers - Instytut Inżynierów Elektryków i
Elektroników, wymowa:
'Eye-triple-E')
(organizacja
skupiająca
inżynierów
elektroników,
zajmująca
się
opracowywaniem standardów) [1. IEEE –
organizacja typu non-profit skupiająca
profesjonalistów. Powstała z konsolidacji
grup AIEE oraz IRE w 1963 roku.
Jednym z podstawowych jej zadań jest
ustalanie
standardów
konstrukcji,
pomiarów
itp.
dla
urządzeń
elektronicznych, w tym standardów dla
urządzeń i formatów komputerowych. 2.
Jest odpowiedzialny za określanie i
publikowanie standardów w dziedzinie
komunikacji oraz telekomunikacji. Jego
największym, jak dotąd, osiągnięciem było
określenie standardów dla sieci lokalnych
(LAN) oraz miejskich (MAN). Standardy
te, zebrane w dużą i obszerną serię
standardów technicznych noszą wspólną
nazwę "Projektu 802" lub "standardu
serii 802".] – (kat.: informatyka) IEEE
(Institute of Electrical and Electronic
Engineers); Institute of Electrical and
Electronic Engineers-USA (Elektroechnikai
és Elektronikus Mérnöki Intézet) [1. Az
elektromérnökök legnagyobb professzionális
szervezete.
Elsősorban oktatással
és
szabványosítással foglalkoznak. 2. több
fontos hálózati szabványt kidolgozó intézet
az USA-ban; 3. 1963-ban alakult amerikai
szakmai szervezet, amely szabványok
kidolgozásával is foglalkozik. Tagja az
ANSI-nak és az ISO-nak.]
IEEE-488 [nazwa interfejsu, łącza o krótkim
zasięgu,
wykorzystywanego
w
automatycznych systemach pomiarowych.
IEEE-488 jest również znane jako GPIB
(General Purpose Interface Bus)] – GPIB
General Purpose Interface Bus (általános
célu csatoló-busz)
2063
IEEE 802.1 - Standard 802.1 określa wymogi
architektury, jakie muszą zostać spełnione
w celu umożliwienia łączenia sieci LAN i
MAN. Dotyczy takich, między innymi,
zagadnień
jak
mostkowanie
sieci
zgodnych z Projektem 802 i zarządzanie
nimi oraz stanowi podstawę, na której
oparte są wszystkie pozostałe standardy
serii 802.
IEEE 802.2 - Standard 802.2 definiuje warstwę
łącza danych (warstwę 2) standardu
komunikacji oraz wymiany informacji
między systemami opartymi na sieciach
LAN i WAN. Specyfikacja ta pozwala na
zgodność wstecz wymaganą do obsługi
przejścia z przedstandardowych wersji
Ethernetu do jego standaryzowanej wersji
802.3
IEEE
802.3
Specyfikacja
Ethernetu
zdefiniowana przez Institute of Electrical
and Electronics Engineers (IEEE).
Specyfikacja 802.3 zawiera zasady
konfigurowania sieci Ethernet, rodzajów
połączeń jakich można użyć oraz jak
elementy sieci powinny współdziałać.
IEEE 802.4 - Standard 802.4 określa standard
warstwy fizycznej dla sieci LAN o
topologii magistrali i dostępie do nośnika
na zasadzie przekazywania tokenu. Tego
rodzaju sieć LAN nazwana jest siecią
Token Ring i pozwala na przesyłanie
danych z szybkością 1, 2, 5 i 10 Mbps.
IEEE 802.5 - Specyfikacja Token Ring
zdefiniowana przez Institute of Electrical
and Electronics Engineers (IEEE).
Specyfikacja 802.5 zawiera zasady
konfigurowania
sieci
Token
Ring,
rodzajów połączeń jakich można użyć
oraz jak elementy sieci powinny
współdziałać.
IEEE-1394 [FireWire to standard łącza
szeregowego umożliwiającego szybką
komunikację i synchroniczne usługi w
czasie rzeczywistym. Opracowany w roku
1995 dla komputerów osobistych i
cyfrowych
urządzeń
optycznych.
Rozwijany przez firmę Apple Inc. Jest
zdefiniowany w dokumencie IEEE 1394.]
– IEEE-1394 [1. FireWire (szó szerint:
tüzes drót) egy nagy sávszélességű
adatkábel, illetve a hozzá tartozó szabvány,
ami gyors kommunikációt tesz lehetővé a
személyi számítógépeken. A FireWire az
Apple márkaneve; a szabvány hivatalos neve
IEEE 1394, a Sony az i.Link elnevezést
használja. 2. Nagysebességű (100/200/400
Mbit/s)
soros
busz
perifériák
csatlakoztatásához. Az Apple Desktop Bus
-
Wersja 01 01 2017.
és a SCSI leváltójának szánják. Sebessége
már élő videoanyagok, például DV (Digital
Video) továbbítására is elég. 64 eszköz
kapcsolható egy buszra, és az USB-hez
hasonlóan ez is biztosítja az alacsony
áramfelvételű eszközöknek az energiát.
Támogatja az automatikus konfigurálást és a
hot-plut-ot. Izokron - azaz fix sávszélesség
dedikálható egy adott periféria - pl. videó számára. Mivel drágább és bonyolultabb,
mint az USB, inkább olyan eszközökhöz
való, amelyek csúcssebességű adatátvitelt
igényelnek.]
IFC (Industry Foundation Class) [Przy eksporcie
projektów za pośrednictwem klas IFC
(Industry Foundation Class), dołączane są
również informacje o granicach obszarów
dla
celów
właściwej
analizy
w
oprogramowaniu AutoCAD® MEP.] –
IFC (Industry Foundation Class) [Az IAI
által létrehozott független adatformátum,
mely segítségével a különböző CAD
rendszerek
intelligensen
tudnak
kommunikálni (pl.: a fal falként jelenik meg
a másik rendszerben is)]
Iga – Iga; Jadwiga rövidítve
igelit [wym. igelit, igielit] [tworzywo sztuczne
stosowane m.in. do wyrobu folii, izolacji]–
(vegytan) igelit, PVC
igelitowy, -a, -e – igelit-; PVCigielnica [1. w maszynie do szycia: część
składowa głowicy, w której jest
umocowana igła; 2. część składowa
żakardu – maszyny tkackiej], igielniczka –
tűtartó, tűtartócska
igielnik [pudełeczko do przechowywania igieł do
szycia], igielnica, puszka do igieł i szpilek
– tűtartó, tűtartócska
igielny, -a, -e – tűigiełka [zdrobnienie od: igła] – tűcske
igiełkowaty, -a, -e – tűs, tűkkel kivert; tűsszerű
iglak [1. pot. drzewo iglaste; 2. mały pilnik
okrągły bez rękojeści] – tűlevelű fa; kis
reszelő, körömreszelő
iglany, -a, -e [dawniej: przymiotnik od "igła" (w
znaczeniu narzędzia do szycia)]; igielny, a, -e – tűlevelű, tűs (igielny)
iglarka [maszyna przędzalnicza] – tűkészítő; a
tűkészítő felesége
2064
iglarski, -a, -ie – tűgyártási, tűgyártóiglarstwo – tűkészítés, tűgyártás
iglarz – tűkészítő
iglasty, -a, -e [1. przypominający igłę kształtem
lub ostrym zakończeniem; 2. dotyczący
igły – liścia] – tűlevelű; tű alakú, tűs; tüskés,
sok tűs v. tűjű; tűlevelű
iglica [1. część składowa przyrządu, urządzenia
bądź narzędzie lub element narzędzia,
kształtem przypominające igłę; 2. część
mechanizmu zamkowego broni palnej
mająca kształt szpikulca; 3. zwieńczenie
wieży lub jej hełmu mające postać
smukłego stożka; 4. owłosiona roślina o
lilioworóżowych kwiatach; 5. spiczasta
skała, częsta w dolomitach; 6. narzędzie
zbliżone kształtem i funkcją do igły,
służące do ręcznego dziania siatki, sieci
rybackich itp.] – nagy tű, kötőtű, recetű;
magasépület,
toronyház,
felhőkarcoló;
hegyfok,
hegycsúcs;
toronycsúcs,
toronyhegy; (wojsko) ütőszeg, gyújtószeg;
tűhal
Iglica (Erodium L'Hér.) [rodzaj roślin należący do
rodziny bodziszkowatych. Wyróżnianych
jest ok. 80 gatunków. Gatunkiem
typowym jest Erodium crassifolium W.
Aiton.]
–
gémorrufü
(növ.
, Erodium L'Her.), [a gyólyaorrfélék
génusza]
Iglica pospolita (Erodium cicutarium (L.)) Bürökgémorr,
Gémorrfű,
(Erodium
cicutarium L.)
iglica zwrotnicy [ostro zakończony odcinek
szyny, stanowiący część
zwrotnicy
rozjazdu torów kolejowych] – csúcssín
igliczka – kötőtűcske
igliwie – tűlombozat, tűk; fenyőtea
igloo [wym. iglo, iglu], iglu [kopulasty domek
Eskimosów z bloków lodu lub brył ubitego
śniegu] – (eszkimó) iglu (eszkimó kunyhó);
az eszkimók félgömb alakú hókunyhója
igła [1. ostro zakończony stalowy pręcik z
otworem do nawlekania nici, służący do
szycia; 2. część składowa przyrządu,
urządzenia bądź narzędzie lub element
narzędzia, kształtem przypominające igłę
do szycia; 3. cienki pręcik z wydrążonym
otworem
w
środku,
służący
do
wykonywania zastrzyków, pobierania
-
Wersja 01 01 2017.
krwi itp.; 4. liść o wąskiej, ostro
zakończonej blaszce, charakterystyczny
dla drzew i krzewów iglastych; 5. zob.
iglica w zn. 3.; 6. zob. iglica w zn. 6. 7.
niegdyś sporządzana z ości rybich i
kolców drzewnych, decydująca jest dla
historii mody o tyle, że posługiwanie się
igłą to oznaka odzieży szytej, wkładanej
na ciało, do niego dopasowanej. 8.
podłużny przedmiot zakończony ostrym
szpicem z jednej strony a z drugiej tzw.
uchem.
Obecnie
wytwarzana
z
wysokowęglowego,
stalowego
drutu
zabezpieczonego przed korozją cienką
warstwą niklu lub złota. Dawniej igły
robiono z ości rybich, kości lub drewna.
Powstanie ich szacuje się na ok. 16 tys. lat
temu.] – tű (być jak z igły: olyan, mintha a
skatulyából húzták volna ki); csúcs; tű,
tűlevél; (wojsko) ütőszeg; (do szycia) varrótű
igła (gramofonowa), igła gramofonowa [sztyfcik
osadzony w ruchomym ramieniu
gramofonu, wydobywający dźwięki
zakodowane na płycie] – hangszedő tű;
gramofontű
igła do podnoszenia oczek – szemfelszedő tű
igła do szycia – varrótű (nawlekać v. nawlec igłę:
befűzni a tűbe)
igła drgająca – össszekötő tű (kristálymikrofon)
igła gramofonowa [sztyfcik osadzony w
ruchomym ramieniu gramofonu,
wydobywający dźwięki zakodowane na
płycie] – gramofontű, lemezjátszó tű
igła i strzykawka jednorazowego użytku –
egyszer használatos injekciós tű és fecskendő
igła Kleopatry [pustynnik] – Kleopátra tűje
(Cleome); korbácsliliom [Kleopátra tűje. A
korábban korbácsliliom néven is emlegetett
Cleome Amerikában és. Afrikában honos
egynyári növény.]
igła kościana – csonttű
igła magnesowa – (busola) iránytű, mágnestű
igła magnetyczna [namagnesowana blaszka w
busoli służąca do określania kierunku linii
pola magnetycznego] – mágnestű
igła odczytująca – hangszedő tű
igła patefonowa – gramofontű
2065
igła rytownicza [stalowa igła osadzona w
drewnianej
rękojeści,
służąca
do
wykonywania rysunków na metalowej
płycie] – vésnöktű, metszőtű
igła stalowa – acéltű
igława – 1. plümóza, 2. arankária
igły i nici można kupić w pasmanterii, tam może
pan (pani) też włóczki, gumki, taśmy i
guziki – tűt és cérnát a rövidáru üzletben
lehetb venni, ott lehet fonalat, gumit,
szalagot és gombot is venni
igły lodowe [opad kryształków lodu w postaci
igiełek, łupków lub blaszek] – jégtűk
Ignacy [imię męskie o niepewnej do końca
etymologii.
Według
najbardziej
rozpowszechnionej teorii wywodzi się je
od
łacińskiego
wyrazu
ignis,
oznaczającego "ogień". Zachodzi jednak
również podobieństwo między tym
imieniem, a nazwą łacińskiego rodu
Egnacjuszów (Egnatii). Istnieją też
hipotezy
o
etruskim
pochodzeniu
Ignacego. W Polsce imię to jest po raz
pierwszy poświadczone w XIV wieku, ale
najpierw większą popularność zyskało na
Rusi i wśród ludności prawosławnej, a w
Polsce dopiero z przybyciem jezuitów,
czczących swojego założyciela, Ignacego
Loyolę.] – Ignác [latin eredetű férfinév,
jelentése: tűz. Női párja: Ignácia.]
Ignacy Antiocheński, zwany Teoforem (scs.
Bogonosiec - "noszący Boga") (ur. ok. 30
n.e., zm. ok. 107 n.e. w Rzymie) [święty,
jeden z pierwszych Ojców Kościoła.
Zaliczany
do
pisarzy
starochrześcijańskich. Jego wspomnienie
liturgiczne
w
Kościele
katolickim
obchodzi się 17 października (dawniej
m.in. 1 lutego). Święty ten wymieniany jest
w Modlitwie Eucharystycznej Kanonu
rzymskiego.] – Antiochiai Szent Ignác
(Október 17. *Szíria, 50 körül +Róma, 110-115 között) [Ignác püspököt, akit
Theophorosznak, azaz Istenhordozónak is
neveztek, joggal számláljuk az apostoli atyák
közé. Nem csupán azért, mert még
személyesen ismerhetett több apostolt is,
hanem mert kiemelkedik azok közül, akik az
apostolok után következő nemzedékben
folytatták az Egyház alapjainak építését.
Ignác nemcsak oszlop volt az épülő
Egyházban, hanem levelei által századokon
át, egész a mai időkig megvilágosítja a hívők
szívét. Igaz, mindössze hét levele maradt
ránk, de ez a csekélynek látszó örökség
cáfolhatatlanul bizonyítja Krisztus követése
útjának járható voltát.]
Ignaś, Ignac – Náci, az Ignác beceneve
-
Wersja 01 01 2017.
Ignem formidat adusta manus. [Kto się poparzył
na gorącym, na zimne dmucha.] – Ignem
formidat adusta manus. (Aki a forróval
megégette magát, a hidegre is fúj.)
Ignoramus et ignorabimus [maksyma w łacinie
oznaczająca nie znamy i nie poznamy,
sformułowana przez niemieckiego zoologa
Emila
du
Bois-Reymonda,
jako
podsumowanie jego poglądu, że człowiek
ma ograniczone i nieprzekraczalne
granice zdolności poznania przyrody.
Teza ta wygłoszona w wykładzie i często
skracana do wyrażenia ignorabimus
(«wiedzieć nie będziemy»), stała się
zarzewiem
dyskusji
naukowej.
W
szczególności silnie sprzeciwił się jej
(nazywając idiotyczną) matematyk i
filozof
matematyki
David
Hilbert
przeciwstawiając jej swoją „Wir müssen
wissen. Wir werden wissen.” (Musimy
wiedzieć. Będziemy wiedzieć.). Tezę tę
omawiał także Wolf Lepenies.] – (lat.)
Ignoramus et ignorabimus; 1. „Nem ismerni
és nem ismerve lenni”. ― Olyanra mondjuk,
aki/ami senkit sem ismer és azt sem ismeri
senki, valami nagyon elszigetelt dologra. A
modern szerzők közül szerepel pl. Stanislaw
Lem Solaris c. könyvében. 2. „Nem ismerjük
és nem fogjuk megismerni”; ― Du Bois
Reymond (1872) mondása az ember értelmét
meghaladó dolgokra vonatkozóan.
ignorancja [nieznajomość czegoś lub brak
wiedzy z jakiejś dziedziny] – (lat.)
ignorácia; tudatlanság,
tájékozatlanság,
semmibevevés, mellőzés, lenézés, figyelmen
kívül hagyás; műveletlenség
ignorancja całkowita – teljes tudatlanság
ignorancja czego – (lat.) vminek a nem tudása v.
nem ismerése; vminek a semmibevevése v.
elhanyagolás v. ignorálása, figyelemre nem
méltatása
ignorancja spraw społecznych – a társadalmi
ügyekkel való nemtörődés, közömbösség a
közügyek iránt
ignorancki, -a, -ie – tudatlan
ignorant [człowiek wykazujący się ignorancją,
brakiem podstawowej wiedzy; nieuk],
ignorantka – (lat.) tudatlan ignoráns (ffi/nő)
ignorantia [zob. ignorancja] – (lat.) ignorantia,
ignorácia; tudatlanság, tájékozatlanság [nem
tudás, tudomással nem bírás. Jogilag
különbséget szoktak tenni a jogi alapelvek és
törvényes határozatok nem tudása (I. juris) és
a tények, cselekvények, események nem
tudása közt (I. facti). Amaz káros
következményekkel jár arra nézve, ki a
törvényt illetőleg tévedett azon szabály
szerint, hogy I. juris nocet (a törvény nem
2066
tudása árt), a tényleges tévedés azonban
rendszerint megbocsátható. Ignorál, nem
ismer, föl sem vesz; ignoráns, tudatlan.]
Ignorantia facti non iuris excusat. – (lat.)
Ignorantia facti non iuris excusat (Reg. Iur.
13.) = A tény nem tudása szentesít, a jog
nem tudása nem mentesít.
Ignorantia iuris nocet (łac. nieznajomość prawa
szkodzi) [1. jedna z podstawowych zasad
prawa, wywodząca się z prawa
rzymskiego, pokrewna do Ignorantia legis
non excusat. 2. nieznajomość prawa
(ustawy) szkodzi; 3. nieznajomość prawa
szkodzi (nie usprawiedliwia)] – (lat.)
Ignorantia juris nocet; a törvény nem tudása
árt; a törvény nem tudása nem mentesít a
következmények alól; a jog nem tudása nem
mentesít annak alkalmazása alól
Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet
(ad D. 22.6.9 pr.) [Nieznajomość prawa
szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.]
– (lat.) Ignorantia iuris nocet, ignorantia
facti non nocet; a törvény nem tudása árt, a
tények nem ismerete nem árt
Ignorantia legis nemineni excusat [nikogo nie
usprawiedliwia nieznajomość ustawy] —
(lat.) Ignorantia legis nemineni excusat; a
törvény nem tudása senkit sem mentesít
Ignorantia legis non excusat. (również Ignorantia
legis non exculpat) (łac. Nieznajomość
prawa nie jest usprawiedliwieniem) [1.
nieznajomość prawa/ustawy nie jest
wytłumaczeniem; 2. paremia prawnicza
pokrewna do Ignorantia iuris nocet
oznacza, iż nikt nie może szukać
usprawiedliwienia
w
nieznajomości
prawa. Jest to zasada uznająca fikcję
powszechnej znajomości prawa.] – (lat.)
Ignorantia legis non excusat.; a törvény nem
tudása nem mentesít
Ignorantia non est argumentum - niewiedza nie
jest wytłumaczeniem. (Ignorancja nie jest
argumentem)
[Wina
polega
na
niewykorzystaniu daru rozumu.] – (lat.)
Ignorantia non est argumentum. - A
nemtudás nem érv.
ignorować [celowo nie zauważać lub nie brać
pod uwagę] – (lat.) ignorálni; szándékosan
mellőzni, figyelmen kívül hagyni, semmibe
venni, elhanyagolni; nem ismerni; nem akar
megismerni, figyelemre sem méltatni;
fitymálni
ignorować coś – figyelmen kívül hagyni vmit
ignorować kogo/co – ignorálni; tudomást sem
venni vkiről/vmiről; keresztülnézni (vkin)
ignorować niebezpieczeństwo – nem törődni a
fenyegető veszéllyel, könnyelműen venni a
veszedelmet; fittyet hányni a veszélynek
-
Wersja 01 01 2017.
ignorować się [ignorować jeden drugiego]
szándékosan mellőzik egymást
ignorowanie – ignorálás; nem ismerés; figyelmen
kívül hagyás, mellőzás, fitymálás, félválról v.
semmibe vevés
ignotum per ignotum (łac. nieznane przez
nieznane) [1. log. błąd w definicji
polegający na użyciu w jej członie
definiującym wyrażenia, które nie jest
znane odbiorcy; 2. błąd logiczny
popełniany podczas definiowania. Polega
na zbyt skomplikowanym wyjaśnianiu
definiowanego
terminu
w
sposób
niedostosowany do kompetencji odbiorcy
komunikatu. Oznacza to, że nieznana
nazwa (definiendum) wyjaśniania jest za
pośrednictwem
skomplikowanego
słownictwa nieznanego odbiorcy. Błąd jest
niezgodny z pragmatycznym postulatem
poprawności definicji] – (lat.) ignotum per
ignotum (egyik leggyakoribb defniálási hiba)
Igor [imię męskie pochodzenia
skandynawskiego, przekształcone z
pierwotnego Ingwar (Ingvarr), na gruncie
języka staroruskiego. Imię to jest złożone
z członów: Ing-, prawdopodobnie
pochodzącego od imienia jednego z bogów
germańskich, oraz -war, pochodzącego
najprawdopodobniej od staro-wysokoniemieckiego słowa wart - stróż, pasterz.
Imię to nosił wielki książę kijowski,
czernihowski i moskiewski z XII wieku św.
Igor, którego wspomina się 5 czerwca.] –
Igor [német (Ingwar) → orosz eredetű
férfinév, jelentése: Yngvi isten védelme alatt
álló.]
Igor Fiodorowicz Strawiński, ros. И́горь
Фёдорович Страви́нский (ur. 5/17
czerwca 1882 w Oranienbaumie,
Cesarstwo Rosyjskie, zm. 6 kwietnia 1971
w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone)
[rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent]
– Igor Stravinsky (oroszul: Игорь
Фёдорович Стравинский, eredeti orosz
nevének kiejtés szerinti átírása Igor
Fjodorovics Sztravinszkij) (1882. június 17.
– 1971. április 6.) [orosz zeneszerző, akit
hazájában és nyugaton sokan a 20. század
egyik legnagyobb hatású zeneszerzőjének
tartanak]
Igorek – az Igor beceneve
IGP (ang. Interior Gateway Protocols) [rodzina
protokołów trasowania danych wewnątrz
systemu autonomicznego] – többféle
interior gateway protocol (IGP)
 Protokoły RIP i RIPv2 (ang. Routing
Information Protocol),
 Protokół IGRP (ang. Interior Gateway
Routing Protocol),
 Protokół EIGRP (ang. Enhanced Interior
Gateway Routing Protocol),
 Protokół OSPF (ang. Open Shortest Path
First),
 Protokół IS-IS (ang. Intermediate System-toIntermediate System).
2067
igra [1. daw. zabawa, igraszka; 2. stara nazwa w
języku polskim każdej zabawy wesołej i
rozrywki. Pochodzą od niej: igraszka,
igrzysko, igrać, igrywać, rozigrać się,
naigrawać się] – játék, gyermekjáték
igrać [1. traktować coś lekceważąco albo jak
zabawę; 2. o świetle, barwie itp.: migotać,
mienić się, drgać] – játszani, játszadozni;
(kpić) incselkedni
igrać z kim jak kot z myszą – játszik, mint macska
az egérrel
igrać ze szczęściem – nem törődik v. játszik a
boldogságával
igrać ze śmiercią – játszadozik a halállal; a fejével
játszik
igrać z miłością – csak játszani a szerelemmel
igrać z ogniem – játszik a tűzzel
igrać z życiem – életével v. fejével játszik; nem
törődik az életével, kockáztatni az életet
igrać ze zdrowiem – nem törődik az egészségével,
kockáztatni v. kockára tenni az egészséget
igranie – játék
igraszka [1. beztroskie bawienie się; 2. to, czym
ktoś się bawi, czego nie traktuje poważnie;
3. rzecz niewymagająca wysiłku] – játék,
gyerekjáték,
semmiség;
(drwiny)
incselkedés,
tréfa,
mulatság,
csíny,
csínytevés
igraszka losu – a sors szeszélye; a sors tréfája
igraszka natury – a természet játéka
igraszka słów; igraszka wyrazów – szójáték
IGRP (ang. Interior Gateway Routing Protocol)
(protokół trasowania bramek wewnętrzych)
[1.
protokół
trasowania
bramy
wewnętrznej,
będący
jednym
z
-
Wersja 01 01 2017.
protokołów sieciowych kontrolujących
przepływ pakietów wewnątrz systemu
autonomicznego (ang. Autonomous System
AS) – części sieci tworzącej spójną całość.
2. Jest szeroko używanym protokołem
warstwy sieci opracowanym przez firmę
Cisco Systems.
Jest
to protokół
niestandardowy, obsługiwany jedynie
przez routery tej firmy.] – IGRP (ang.
Interior Gateway Routing Protocol) [egy
Cisco specifikus útválasztó protokoll]
izgrzyca przyziemna [(Danthonia decumbens
DC.) [trawa o wąskich, sztywnych liściach
tworzących gęste kępki; gatunek rośliny z
rodziny wiechlinowatych. Jest to jedna z
niewielu traw zasiedlających wybitnie
piaszczyste tereny wydmowe] – (növ.)
Danthonia decumbens (fűféle)
igrzyska [zawody, imprezy publiczne] – (zabawy
ludowe) népünnepély; ünnepi játékok
igrzyska greckie [w starożytnej Grecji: zawody
związane z uroczystościami ku czci bóstw]
– görög játékok, olimpia
igrzyska na wolnym powietrzu – szabadtéri
játékok
igrzyska olimpijskie [olimpiada w zn. 1, 2.] –
olimpiai játékok
igrzyska sportowe – sportverseny
igrzysko [(zwykle w liczbie mnogiej - igrzyska)
zawody sportowe składające się z wielu
dyscyplin,
oglądane
przez
liczną
widownię; dawniej także impreza o
charakterze innym niż sportowy, np.
teatralna] – (sport) játék, játékok, ünnepi
játékok,
tornaverseny,
ünnepély,
sportünnepély
igrzysko sportowe – sportversenyek
igrzyskowy, -a, -e – ünnepi játékiguana [zob. legwan] – iguan, leguán (legwan)
ihram [stan uświęcenia w czasie pielgrzymki do
Mekki i biała szata pielgrzyma] – fehér
muzulmán zarándokruha
2068
IHS [1. Monogram IHS – imię Jezus – jest
tłumaczony w najdziwniejsze sposoby, jak
na przykład jako „Iesum Habemus
Socium”. W rzeczywistości jest mowa o
trzyczłonowym skrócie imiona Jezus, w
którym I i H są literami początkowymi, a
S ostatnią – odnosi się to do pisowni
greckiej: IH-SOU-S. H jest grecką literą
eta, którą wymawia się jako „e”, co w
naturalny sposób jest ważne dla
zrozumienia liter monogramu. 2. I H S,
litery kładzione na wielu przedmiotach
kościelnych a niekiedy i rycerskich
znaczą: In hoc signo (pod tym znakiem);
podług innych znaczyły pierwotnie: Jesum
habemus socium, albo Jesus hominum
salvator; przyjmując wreszcie H jako
greckie eta, znak powyższy stanowi trzy
pierwsze litery wyrazu Jesus.] – IHS;
(Jézus görög betűkkel írt nevének első három
betűje: Iesus Hominum Salvator = Jézus, az
emberek megváltója) [IHS, JHS, YHS:
Jézus nevének görög rövidítéséből származó
monogramja. - Már a Barnabás-levél (9,8)
ismeri legrégibb formáját, az YH-t, amely
azonban nem terjedt el. Bővített formája, az
IHC, YHC (olvasd: iész) a 4. sz-tól
föllelhető és a bizánci ábrázolásokon
uralkodó. Ny-on a gör. C latinizálása által
jött létre az IHS forma, melyet a 6. sz-tól az
egész kk-on át tévesen IHESUS-nak
oldottak föl. Az IHS monogram a
domonkosoknál és a ferenceseknél ált. volt,
Sziénai Szt Bernardin prédikációi végén kis
táblán felmutatta. Később a jezsuiták
címerükbe foglalták. - Az IHS-nek a népi
etimológia sok föloldását találta ki: Iesus
hominum salvator, 'Jézus, az emberek
Üdvözítője v. Megváltója', Iesus homo
sanctus, 'Jézus, szent ember', In hoc salus,
'Ebben van üdvösség', In hoc signo (vinces),
'E jelben győzni fogsz' (Nagy Konstantin) ,
ezért a monogram alá egy 'V' betűt írtak,
melyből később háromszög lett. A jezsuiták
így oldották föl: Iesum habemus socium,
Jesum habemus socium (Jézus a mi
társunk), Iesu humilis societas, 'Jézus
alázatos társasága'. Gyakori díszítő motívum
egyházi
ruhákon,
kegyszereken,
festményeken stb.]
ihumen, igumen [przełożony klasztoru (w
chrześc. Kościołach wsch.). - ros. igúmien,
ukr. ihúmen 'jw.' z gr. hēgoúmenos
'prowadzący' od hēgeisthai,] – igumen;
(gör. 'vezető, vezér'); a keleti szertartású
kolostorok apátja, házfőnöke; ortodox
(pravoszláv) kolostor vezetője.
Ikar (gr. Ἴκαρος Ikaros) [w mitologii greckiej syn
Dedala i niewolnicy władcy Krety Minosa
-
Wersja 01 01 2017.
Naukrate] – (gör.) Ikarosz; a görög
mondában Daidalosz fia, aki apjával együtt
saját készítésű szárnyakon menekült a
fogságból, ő azonban túl közel repült a
naphoz, a szöárnytollakat összefogó viasz
meggolvadt, és a tengerbe zuhant; a merész,
nagy teljesítményekre vállalkozás jelképe
Ikarus [to przedsiębiorstwo specjalizujące się w
produkcji autobusów. Jego główna
siedziba mieściła się w Budapeszcie na
Węgrzech. Ikarus należał do koncernu
Irisbus do 2006 roku.] – Ikarus [egy
magyar autóbuszgyár; 2007-es bezárásáig a
világ autóbusz piacának egyik meghatározó
szereplője.]
ikebana [1. japońska sztuka układania kwiatów i
innych części roślin w kompozycje; też:
kompozycja ułożona według zasad tej
sztuki; 2. naczynie do układania kwiatów]
– ikebana; Ikebana: vágott virágok;
hagyományos japán virágrendezés, a
virágokat úgy próbálják elrendezni, hogy az
a legtermészetesebbnek hasson
IKKN (Instytut Kształcenia Kadr Naukowych)
[Instytut Kształcenia Kadr Naukowych
przy Polskiej Zjednoczonej Partii
Robotniczej] – Tudományos Káderképző
Intézet
ikona
[1. w
sztuce
bizantyjskiej
i
wschodniochrześcijańskiej:
obraz
o
tematyce religijnej, malowany na drewnie;
2. rzecz lub osoba będąca symbolem
czegoś; 3. w systemach operacyjnych lub
programach komputerowych: obrazek
symbolizujący program, plik lub operację]
– (gör.) ikon, kép; görögkeleti szentkép; az
ortodox egyház szentképeinek neve
2069
Ikonia, Ikonium (podobne do obrazu)
[miasteczko w Anatolii, położone w
środku Azji Mniejszej (dziś: Konieh, w
Turcji). Tam Paweł i Barnabasz głosili
Ewangelię (po wypędzeniu ich z Antiochii
Pizdyjskiej). W Ikonii uwierzyło wielu
Żydów i Greków po głoszeniu Ewangelii
przez apostołów i uczynieniu wielu
znaków i cudów. Jednak z tego miejsca
rychło musieli się usunąć ze względu na
grożące im prześladowania. Po pewnym
czasie jednak znów wrócili, by potwierdzić
poprzednio sianą naukę.] – IKÓNIUM
(kép, képoszlop) [Város Kisázsia déli
részének közepe táján, amelyet Pál is
meglátogatott (ApCsel 13,51; 14,1-22; 16,2;
2Tim 3,11).]
ikono- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
obrazem] - (gör.) ikono-; képikonografia
[1. dziedzina
historii
sztuki
zajmująca się opisem i interpretacją dzieł
plastycznych; 2. ogół dzieł plastycznych
związanych ze sobą tematycznie; 3. nauka
zajmująca się badaniem dzieł sztuki jako
źródeł historycznych] – (gör.) ikonográfia,
ikonológia; a képmagyarázat tudománya;
híres embereket v. eseményeket ábrázoló
műtárgyak rendszerezésével foglalkozó, az
ábrázolásban felhasznált jelképeket és egyéb
művészi megoldásokat is magyarázó
tudomány
ikonograficzny, -a, -e – ikonográfiai
ikonoklasta (obrazoburca) – (gör.) ikonoklaszta;
képromboló; szentképeket v. szobrokat nem
tűrő, azokat eltávolító és elpusztító személy
[a
templomban
vallási
fogalmak
képzőművészeti
ábrázolását,
főleg
szentképeket vagy szobrokat nem tűrő,
azokat eltávolító és elpusztító személy]
ikonoklazm [1. zob. obrazoburstwo w zn. 2.; 2.
ruch heretycki, wyrażający się w
odrzucaniu kultu ikon i ich niszczeniu; w
okresie od VIII do IX w. kilka razy był
-
Wersja 01 01 2017.
oficjalnie uznany przez Kościół wschodni.
Pierwszy okres prześladowań miał miejsce
za cesarzy bizantyjskich Leona III
Izauryjczyka (717-741) i Konstantyna V
Kopronima (741-775), kiedy zwołano
ikonoklastyczny sobór w 754 r. i 300
biskupów jednogłośnie odrzuciło kult
ikony. Za cesarzowej Ireny i jej syna
Konstantyna Porfirogenety (780-797)
zwołano VII Sobór Powszechny, który
ogłosił kanon kultu ikony. Niszczenie ikon
ponownie miało miejsce za cesarza Leona
V Ormianina (813-820) i jego następców.
Ostateczne przywrócenie kultu ikony
nastąpiło dopiero w 843 r. za cesarzowej
Teodory i ku czci tego wydarzenia
ustanowiono święto kościelne „Tryumf
Ortodoksji".
Uzasadniając
swoje
stanowisko ikonoklaści zwykle odwoływali
się do starotestamentowego zakazu
przedstawiania Boga (Pwt 5,8), chociaż
już w Starym Testamencie występują
opisy świętych przedstawień - cherubinów
na Arce Przymierza w świątyni
jerozolimskiej. Poza tym z dogmatycznego
punktu widzenia herezja ikonoklazmu
była skierowana prze ciwko Wcieleniu
Chrystusa,
ponieważ
ikona
jest
traktowana jako jedno z naocznych
potwierdzeń przyjścia Boga na świat w
ludzkim ciele. W obronie kultu ikon
wystąpiło wielu teologów i działaczy
kościelnych: Jan z Damaszku, Teodor
Studyta, patriarchowie Konstantynopola
German, Tarazjusz i Nikifor.] –
ikonoklasztázia,
ikonoklaszmosz,
ikonoklazmus (a görög εικών ’kép’ és κλάειν
’törni’ szóból); képrombolás [a történelem
során a monoteista vallásokban jelentkező, a
képtisztelet (ikonodulia, ikonodulosz) elleni
dogmatikai harc, amelynek fő célja az Istent,
szenteket, prófétákat ábrázoló szentképek,
szobrok és egyéb ikonográfiai elemek
eltávolítása
a
szakrális
kontextusból
(jellemzően a templomokból és a
liturgiából), esetenként a profán térből is (pl.
pénzérmékről). A szentképek elfogadásáról
vagy tiltásáról vallott teológiai elképzelések
a háttérben megbúvó viták formájában
végigkísérték a judaizmus, a kereszténység, a
manicheizmus és az iszlám évszázadait,
egyes történelmi pillanatokban azonban a
kérdés
körüli
feszültségek
véres
konfliktusok, üldöztetések – a voltaképpeni
képrombolás – formájában robbantak ki.]
ikonometr [w fotogrametrii: przyrząd do
wyznaczania zasięgu zdjęcia naziemnego]
– (gör.) ikonométer; keretkereső
2070
ikonoskop [lampa analizująca najstarszego typu]
– (gör.) ikonoszkóp; televíziós képfelvevő
cső
ikonostas [1. w cerkwiach: ozdobiona rzędami
ikon przegroda oddzielająca ołtarz od
reszty świątyni; 2. przegroda oddzielająca
prezbiterium od pozostałej przestrzeni
świątyni; w ruskiej sztuce cerkiewnej
ozdobiony ikonami ikonostas kształtował
się na przełomie XIV i XV w. Obecnie
obejmuje pięć podstawowych rzędów:
lokalny - z ikonami szczególnie czczonymi
w danej miejscowości, w tym z ikoną
patrona cerkwi (druga na prawo od
królewskiej bramy); rząd Deesis (z ikoną
„Zbawca w majestacie" pośrodku); rząd
ikon świąt; rząd proroków (w centrum
Bogurodzica z Dzieciątkiem) i rząd
praojców (w centrum obraz Trójcy
Świętej); ikonostas zwieńcza krzyż.
Rzadko dopełniany jest szóstym rzędem, z
przedstawieniem Męki Pańskiej, Synaksy
wszystkich świętych i innymi. W
Bizancjum
prezbiterium
oddzielała
niewysoka przegroda (templon), na której
od VII w. stawiano krzyż (świadectwo
Sofroniusza z Jerozolimy i Jerzego
Hamartolosa), a za rządów cesarza
Bazylego Macedończyka (876-886) - ikonę
Zbawiciela. Stopniowo zaczęto dodawać
inne ikony, malowane niekiedy na jednej
desce, z czego na Rusi ukształtował się
ikonostas.]
–
(gör.)
ikonosztázion,
ikonosztáz [gör. ikonosztazion = képfal; az
ortodox templomokban az oltártért a
gyülekezettől elválasztó, szentképekkel
díszített
fal];
a
görög
szertartású
templomokban
ajtókkal
ellátott
és
szentképekkel dísztített válaszfal a hajó és a
szentély között [A görögkeleti (ortodox) és a
görög katolikus templomokban az épület
keleti végében lévő szentélyt a hajótól (a
laikus
hívek
tartózkodási
helyétől)
elválasztó, ajtókkal ellátott, ikonokkal
(jellegzetesen keleti képekkel) díszített
képfal. A mennyezetig érő ikonosztázon
meghatározott rendben találhatók a bibliai
jeleneteket, a szentek és Szűz Mária életét
bemutató képek. A ikonosztáz középső,
kétszárnyú kapuja a királyi ajtó, ezt csak
istentisztelet közben tárják ki, de csak a pap
és a diakónus mehet be rajta, megszabott
szertartási
ruhában,
a
szertartás
meghatározott
időpontjában.
Világi
öltözetben és szertartáson kívül csak a
püspök léphet be a szentélybe. A két szélső,
diakónus ajtón közlekednek a papnak
segédkező személyek.]
-
Wersja 01 01 2017.
ikonowy, -a, -e – ikonikosaedr
[Dwudziestościan
foremny
(in.
ikosaedr)
to
najbardziej
złożony
wielościan foremny o 20 ścianach w
kształcie
przystających
trójkątów
równobocznych. Posiada 30 krawędzi i 12
wierzchołków
oraz
15
płaszczyzn
symetrii.] – ikozaéder; húszlapú test
(ógörög: εἰκοσάεδρον, eikosáedron; eikosi =
húsz, hedron = ülés) [olyan poliéder,
melynek húsz lapja van]
[1. komórki jajowe ryby; 2. wigor,
temperament] – (ryby) ikra; (wigor) erő,
erőteljesség, élénkség, frisseség, életerő
ikrowiec (geol. oolit) – ikrakő, oolit
ikrzak, ikrzyca [samica ryb z dojrzałą do tarła
ikrą] – ikrás hal
ikrzasty, -a, -e – ikrás, ikrában gazdag
ikrzyć się [zob. trzeć się w zn. 3.] – ikrázni, ikrát
rakni
iks [1. nazwa litery x; 2. Iks: ktoś, o kim
dokładniej nie można lub nie chce się
mówić; 3. coś bliżej niesprecyzowanego] –
x (mássalhangzó jele); T = B (x) (egy
meghatározatlan személy)
iksowaty, -a, -e [mający kształt podobny do
litery x] – x-alakú, x-láb
ilasty, -a, -e; iłowaty, -a, -e [zawierający ił] –
iszapos
ile [I. 1. zaimek wprowadzający pytanie o liczbę
lub ilość, np. Ile masz lat?, albo
przyłączający pytanie zależne dotyczące
ilości, liczby lub miary, np. Policz, ile osób
jest na sali.; 2. zaimek przyłączający
wypowiedzenie podrzędne, które określa
ikra
2071
podstawę charakterystyki ilości wskazanej
przez
składnik
wypowiedzenia
nadrzędnego, np. Przeczytam tyle, ile zdążę.
― II. składnik spójników złożonych, np.
ile razy... (tylekroć, tyle razy, zawsze); o
ile..., to; o ile..., o tyle...] – hány, mennyi;
ahány, amennyi; hány?, hányat?, mennyit? (o
ile: amennyiben, ha…)
ile? ilu? – hány? hányan?
ile ci jestem winien a. dłużny? – mennyivel
tartozom neked?
ile czasu mamy jeszcze do odjazdu? – mennyi
időnk van még az indulásig?
ile czasu mamy jeszcze do odjazdu pociągu? –
mennyi időnk van még a vonat indulásáig?
ile czasu zajmie to Panu/Pani? – mennyi időt vesz
ez igénybe?
ile czasu zajmie zwiedzanie muzeum? – mennyi
időbe telik a múzeum megtekintése?
ile dać? – mennyit adni (adjak)?
ile dni jest ważny bilet? – hány napig érvényes a
jegy?
ile dni jest ważny bilet w tamtą stronę? – hány
napig érvényes a jegy az odautazásra?
ile dni ma tydzień? – hány nap egy hét?
ile domów, tyle obyczajów – ahány ház, annyi
szokás
ile głów, tyle sposobów myślenia – (közm.) (ahány
fej, annyi féle gondolkodás) ahány ember,
annyiféleképpen gondolkodnak; ahány fej,
annyi gondolat
ile godzin będzie trwał nasz lot? – hány óráig fog
tartani a repülőút?
ile godzin ma doba? – hány óra egy nap?
ile godzin ma noc? – hány óra az éjszaka?
ile jest na liczniku? – mennyit mutat az óra?
(taxiban)
ile jest pań, studentek, stołów, gazet, okien tutaj?
– hány hölgy, egyetemista lány, asztal, újság,
ablak van itt?
ile jest stopni na zewnątrz/dworze? – hány fok
van kint?
ile jestem ci dłużny? – mennyivel tartozom neked?
ile jestem Panu/Pani winien (winna)? –
mennyivel tartozom önnek?
ile jestem winny? – (ffi) mennyivel tartozom?
ile jestem Ci winna? – (nő) mennyivel tartozom
neked?
ile kilometrów jest z Warszawy do Poznania? –
hány kilométer az út Varsóból Poznańba?
ile kosztują jabłka (gruszki, winogrona)? –
mennyibe kerül az alma (körte, szőlő)?
ile kosztują papierosy? – mennyibe kerül a
cigaretta?
-
Wersja 01 01 2017.
ile kosztują te jabłka (banany)? – mennyibe
kerülnek az almák (banán)?
ile kosztują te skarpetki? – mennyibe kerül ez a
zokni?
ile kosztują te szklanki? – mennyibe kerülnek
ezek a poharak?
ile kosztują zapałki? – mennyibe kerül a gyufa?
ile kosztuje – vmibe kerül
ile kosztuje? – mennyibe kerül?
ile kosztuje bilet do…? – mennyibe kerül a jegy
…felé?
ile kosztuje bilet pierwszej (drugiej) klasy do
Poznania? – mennyibe kerül egy
elsőosztályú (másodosztályú) jegy
Poznańba?
ile kosztuje bilet pierwszej klasy (drugiej klasy)
do Warszawy? – mennyibe kerül egy
elsőosztályú (másodosztályú) jegy Varsóba?
ile kosztuje bilet powrotny? – mennyibe kerül a
menettérti jegy?
ile kosztuje bilet w jedną stronę? – mennyibe
kerül a jegy egy irányba?
ile kosztuje bilet wstępu? - mennyi a belépőjegy?
ile kosztuje chłeb? – mennyibe kerül a kenyér?
ile kosztuje kilo wołowiny? – mennyibe kerül egy
kilkó marhahús?
ile kosztuje list zwykły (polecony, ekspres,
lotniczy) na Węgry? – mennyibe kerül egy
sima (ajánlott, expressz, légiposta) levél
Magyarországra?
ile kosztuje metr tego materiału? – mennyibe
kerül ennek az anyagnak métere?
ile kosztuje miejscówka? – mennyibe kerül a
helyjegy?
ile kosztuje pedicure? – mennyibe kerül a
pedikűr?
ile kosztuje pocztówka do…? – mennyibe kerül a
képeslap …-ra?
ile kosztuje starter do telefonu komórkowego? –
mennyibe kerül egy SIM-kártya?
ile kosztuje ten chleb (to masło, ta szynka)? –
mennyibe kerül ez a kenyér (a vaj, a sonka)?
ile kosztuje ten pokój na dobę? – mennyibe kerül
ez a szoba egy napra?
ile kosztuje ten pokój z całodziennym
utrzymaniem? – mennyibe kerül ez a szoba
teljes ellátással?
ile kosztuje wszystko razem? – mennyit fizetek
összesen?; mennyibe kerül mindez?
ile kosztuje za dobę? – mennyibe kerül egy
éjszakára?
ile kosztuje znaczek? – mennyibe kerül a bélyeg?
ile książek na raz mogę wypożyczyć? – hány
könyvet kölcsönözhetek egyszerre?
ile lat ma pański syn? – hány éves a fia?
2072
ile lat ma wiek? – hány év egy évszázad?
ile litrów mieści się w tej beczce? – hány liter fér
ebbe a hordóba?
ile ma lat? – hány éves? ; milyen idős?
ile masz lat? – hány éves vagy?
ile ma lat pańska żona? – hány éves a felesége?
ile ma pan lat?; ile pani ma lat?; ile pan/pani
ma lat? – az úr, a hölgy hány éves?, hány
éves? mennyi idős? milyen idős?
ile ma pan pieniądzy? – az úrnak mennyi pénze
van?
ile ma pan w pasie? – mennyi a derékbősége?
(férfiaknál)
ile ma pani w talii? – mennyi a derékbősége?
(nőknél)
ile macie stacji telewizyjnych i gdzie?– hány
televíziós adóállomásuk van és hol?
ile mam płacić? – mennyit fizetek?
ile masz lat? – hány éves vagy?
ile masz pieniądze? – mennyi pénzed van?
ile metrów potrzeba dla mnie na sukienkę? –
hány méter kell nekem egy ruhára?
ile miesięcy ma rok? – hány hónap egy év?
ile miesięcy ważny jest bilet powrotny? – hány
hónapig érvényes a jegy a visszautazásra?
ile minut ma godzina? – hány perc egy óra?
ile można – mennyit v. amennyit lehet
ile pan mówił?, ile pani mówiła? – mennyit
mondott?
ile pan za to zapłacił?, ile pani za to zapłaciła? –
mennyit fizetett ezért?
ile pan/pani chce za to? – mit kér ezért?
ile pan/pani zarabia? – mennyit keres? mennyi a
fizetése?
ile pan zarobił/pani zarobiła na tym? – mennyit
keresett rajta?
ile pan/pani waży? – hány kiló ön?
ile Pan/Pani za to policzy? – mennyit számít érte?
ile pan (pani) za to zapłacił (zapłaciła)? – mennyit
fizetett érte?
ile pan/pani zarabia? – mennyit keres?
ile pan za to żąda? – mennyit kér v. követel ezért?
ile panu (pani) jestem winny (winna)? –
mennyivel tartozom?
ile Panu/Pani się należy? – mennyivel tartozom
Önnek?
ile płacę? – mennyit fizetek?, mennyivel tartozom?
ile płacicie komornego? – mennyi a lakbérük?,
mennyi lakbért fizetnek?
ile płacisz dzierżawy? – mennyi bért fizetsz?
ile programów możesz odbierać? – hány
programot tudsz fogni?
-
Wersja 01 01 2017.
ile przystanków stąd do placu Konstytucji? –
hány megálló innen az Alkotmány tér?
ile razy – hányszor?, ahányszor; mennyiszer?,
valahányszor
ile rzeczy pogubiłem, to nie do wiary – mennyi
mindent veszítettem már el, ez szinte
hihetetlen
ile second ma minuta? - mennyi (hány) másodperc
egy perc?
ile się panu należy? – mennyi jár magának
(Önnek)? mennyivel tartozom?
ile się płaci dziennie w tym sanatorium (w domu
wypoczynkowym)? – mennyit kell fizetni
naponta ebben a szanatóriumban (üdülőben)?
ile się płaci za namiot? – mennyit kell fizetni egy
sátorért?
ile się Wam należy? – mennyivel tartozom Önnek?
mennyi jár Önnek?
ile studentek jest w pokoju? – hány egyetemista
lány van a szobában?
ile sztuk? – hány szálat?
ile to będzie kosztować? – mennyibe fog ez
kerülni?
ile to jest? – mennyi? mennyi ez?
ile to kosztuje? – mennyibe kerül ez?, mibe kerül?,
mi ennek az ára?
ile to metrów? – hány méter ez?
ile to miasto ma mieszkańców? – hány lakosa van
ennek a városnak?
ile to warte?: mennyit ér?
ile to waży? – mennyi ennek a súlya? ; mennyit
nyom?
ile to wszystko będzie kosztować? – mennyibe fog
kerülni ez mindez?; mennyibe kerül
mindez?
ile to wynosi? – mennyi ez összesen? mennyire rúg
ez?
ile to wynosi razem? – mennyi az összesen?,
mennyi lesz mindez?
ile trzeba czekać na książkę w wypożyczalni? –
mennyit kell várni egy könyvre a
kölcsönzőben?
ile ty sobie lat liczysz? – hány éves vagy?
ile tygodni ma miesiąc? – hány hét egy hónap?
ile waży? – hány kg/dkg? ; milyen nehéz?
ile wskazuje licznik? – mennyit mutat az óra?
ile wynosi jego dług? – mennyire rúg az adóssága?
ile wynosi dopłata do biletu na pociąg InterCity,
EuroCity? – mennyibe kerül az IC, EC
pótjegy?
ile wynosi dopłata za to? – mennyibe kerül ez?
ile wynosi opłata od osoby? – mennyit kell fizetni
egy személynek?
2073
ile wynosi opłata za dobę? – mennyit kell fizetni
egy napra?
ile wynosi opłata za godzinne korzystanie z
internetu? – mennyibe kerül egy óra
internethasználat?
ile wynosi opłata za przejazd autostradą –
mennyibe kerül az autópályamatrica?
ile wynosi opłata za dobę za samochód? –
mennyit kell fizetni egy autó után?
ile wynosi powierzchnia tego stadionu? –
mekkora ennek a stadionnak a területe?
ile wypadło na moją część? – mennyi esett rám?
ile za robotę? – mennyibe kerül a csináltatás?
ilebądź – amennyi csak, valahány
ilekolwiek
[1. zaimek
wprowadzający
wypowiedzenie podrzędne, oznaczający:
bez względu na to, ile; 2. zaimek
zastępujący liczebnik w wypowiedzeniu
prostym, oznaczający: wszystko jedno ile],
ilekolwiekbądź – amennyi, amennyi csak,
bármennyi, akármennyi
ilekroć [spójnik łączący wypowiedzenia,
wskazujący na zależność zachodzącą
między regularnie powtarzającymi się
faktami: ile razy, np. Ilekroć o niej myśli,
ogarnia go złość.] – valahányszor
ilekroć? – hányszor?,
ileum [anat. jelito kręte] – csípőbél (ileum)
ileż [zaimek wprowadzający pytanie o liczbę lub
ilość], ileżby? – hány? mennyi? hányan?
mennyien?
Iliada (Ἰλιάς) [obok Odysei drugi z eposów,
których autorstwo tradycja przypisuje
Homerowi. Oba utwory datuje się na VIII
lub VII wiek p.n.e. – stanowią więc one
najstarsze zabytki literatury greckiej i
literatur europejskich w ogóle. Oba
poematy
są
eposami
heroicznymi.
Powstały prawdopodobnie w Jonii na
wybrzeżu Azji Mniejszej – świadczy o tym
przede wszystkim ich język, który można
scharakteryzować jako archaiczny dialekt
joński z elementami dialektu eolskiego.
Metrum stanowi heksametr daktyliczny.
Tematem utworu jest gniew Achillesa i
związane z nim epizody wojny trojańskiej.
Tytuł utworu pochodzi od wyrażenia he
Ilias poiesis – pieśń o Ilionie (Troi).] –
(gör.) Iliász; Homérosz hőskölteménye Ilion
(azaz trója) ostromáról és pusztulásáról
[Iliász Homérosz műve. Az egyik
legismertebb ókori görög eposz. A mű a
trójai háború eseményeit örökíti meg,
mitikus elemekkel gazdagítva. Nevét Trója
ógörög nevéből (Ílion) kapta. Folytatása az
Odüsszeia.]
-
Wersja 01 01 2017.
illacja [Tak nazywano w prawie polskiem ustne
objaśnienie lub wniosek dane sądowi
przez stronę lub jej patrona przy
wprowadzeniu sprawy lub po odczytanym
dekrecie stronom, gdyby spostrzegły, że
opuszczone co zostało.] – (dawno) szóbeli
magyarázat, felvilágosítás; (propozycja)
indítvány, javaslat, ajánlat
illegalność – (lat.) illegalitás; törvénytelenség,
jogtalanság; törvényen kívüli állapot; vmely
pártnak a betiltás utáni nem engedélyezett
(„föld alatti”) működése
illegalny, -a, -e [nielegalny, sprzeczny z prawem]
– (lat.) illegális; törvényellenes, a törvény
tilalma alá eső; a kormányhatalom üldöző
intézkedéseivel szembehelyezkedő, titokban
(a „föld alatt”) működő
illegitim [1 nieprawny; 2 nieprawowity; 3
nieślubny; 4 pozamałżeński] – (lat.)
illegitim; törvénytelen, törvénybe ütköző;
jogosulatlan, helytelen
illinium (chem.) – (vegytan) illinium [Hopkins, az
illinoisi egyetem kémia tanára elválasztotta a
61 atomsúlyu elemet s szükebb hazája
tiszteletére elnevezte Illinium-nak]
illuminacja (jak czytamy u Zygmunta Glogera;
zob. iluminacja) – (dawno) díszkivilágítás
ilmenit [minerał, składnik zasadowych skał
magmowych, ruda tytanu] – (ásvány)
ilmenit; titánérc (a SZU Ilmen nevű
hegységéről)
ilmenitowy, -a, -e – ilmenitiloczas [1. czas wymawiania samogłosek,
pozwalający wyróżnić samogłoski długie i
krótkie;
2.
(gram)
to
opozycja
fonologiczna
samogłosek długich
i
krótkich. Z iloczasem mamy do czynienia
wówczas, gdy w jakimś języku dwa
wyrazy lub dwie formy różnią się między
sobą tylko długością samogłoski i ta
różnica długości decyduje o różnicy
znaczenia. W języku polskim iloczas
zanikł w początkach XVI w. Dawne
samogłoski długie uległy pochyleniu, co
zaznaczano w piśmie zwykle za pomocą
kreseczki
(wiém,
ów).
W
międzynarodowym alfabecie fonetycznym
samogłoski
długie
są
oznaczane
specjalnym znakiem umieszczonym po
samogłosce] – időmennyiség; (nyelvan)
időtartam, időmérték, hoszúság
iloczasowo – időmértékesen
iloczasowy, -a, -e – időmértékes
iloczyn [wynik mnożenia jednej wartości przez
drugą] – (matematika) szorzat
iloczyn logiczny [zob. koniunkcja w zn. 2.] –
konjukció
2074
iloczyn skalarny [operator na przestrzeni
liniowej przypisujący dwóm argumentom
z tej przestrzeni rzeczywistą wartość
skalarną. Czasami spotyka się również
nazwę iloczyn wewnętrzny, jednak odnosi
się ono zwykle do ogólniejszych iloczynów
skalarnych w przestrzeniach unitarnych.
Artykuł ten opisuje domyślny iloczyn
skalarny ortonormalnych przestrzeni
euklidesowych nazywany (dla odróżnienia
od
innych
możliwych)
zwykłym,
standardowym bądź euklidesowym; niżej
określenia te będą pomijane.] - skaláris
szorzat, más néven belső szorzat a lineáris
algebrában egy vektortér két vektorához
hozzárendelt skalár. Jelölése: a·b, ab, (a,b)
vagy <a,b>. Műveletnek csak annyiban nem
nevezhetjük, hogy elemekhez más típusú
elemeket rendel.
iloczyn (zbiorów) – közös rész
ilogiczny, -a, -e – (lat.) illogikus; logikátlan, nem
logikus
ilojalny, -a, -e (nielojalny) – (fr.-lat.) illojális; nem
méltányos, igazságtalan; rosszhiszemű,
rosszindulatú; a köteles hűséget megsértő,
vmely rendszerhez nem hű
ilokrotny, -a, -e – hányszoros
Ilona [imię żeńskie, węgierska forma imienia
Helena.] – Ilona [női név, a Heléna régi
magyarosodott alakváltozata. Pontos
jelentése vitatott.]
Ilonka – Ilonka, Ica, Ili
iloraki? [ile rodzajów mający] – hányféle?,
mennyiféle?
ilorako – hányféleképpen, mennyiféleképpen
ilorakość – hányféleség
iloraz [wynik dzielenia jednej wartości przez
drugą] – hányados, (osztásban) eredmény
iloraz inteligencji [ilościowy wskaźnik poziomu
rozwoju umysłowego] – IQ (intelligence
quotient, azaz intelligenciahányados)
ilorazowy, -a, -e [ile razy powtórzony] –
hányadszori
ilościowo – mennyiségileg, számszerint
ilościowo i jakościowo – mennyiségileg és
minőségileg; a mennyiséget és minőséget
illetően, illetve v. tekintve
ilościowy, -a, -e – quantitatív; mennyiségi,
kvantitatív, számbeli, számszerinti
ilość [wielkość tego, co może być mierzone lub
ważone] – mennyiség
ilości handlowe – üzleti mennyiségek,
kereskedelmi mennyiségek
ilość materii [zob. liczność materii] –
anyagmennyiség
ilość obrotów – fordulatszám
-
Wersja 01 01 2017.
ilość pracowników – (személyzet) létszám
ilość pracy – munkamennyiség
ilość stała – állandó mennyiség
ilu – mennyi, mennyit?, hány, hányan?; mennyien?
(férfiak)
ilu jest panów, studentów? – hány úr, egyetemista
van itt?
ilu ludzi tam było? – hányan voltak ott?, hány
ember vol ott?
ilu nas jest? – hányan vagyunk?
ilu studentów uczy się polskiego? – nagyon sok
egyetemista tanulja a lengyelt
ilu rodzajów – hányféle?
ilu studentów jest w pokóju? – hány egyetemista
van a szobában?
iluminacja [1. rzęsiste oświetlenie sztucznym
światłem; 2. nagłe uświadomienie sobie
czegoś; 3. oświecenie umysłu przez Boga
jako nieodzowny warunek poznania;
4. zob. winieta; 5. zob. miniatura w zn. 3.]
– (lat.) illuminatio; illumináció, illuminálás;
megvilágosítás, megvilágosodás; kivilágítás;
épületek és utcák kivilágítása vmely
ünnepség alkalmából; (dawno) festéssel való
díszítés (könyv)
iluminacyjny, -a, -e – illuminációs
iluminator [1. małe okno z grubego szkła w
burcie
lub
nadbudówce
statku;
2. hermetyczne okno w kabinie statku
kosmicznego;
3. osoba
ozdabiająca
dawniej rękopisy, książki iluminacjami] –
illuminátor,
(dawno)
a
középkorban
könyveket, kódexeket kisebb ábrákkal
díszítő művész. kivilágító; (haj.) (kerek)
ablak v. hajóablak
iluminować[1. oświetlać; 2. zdobić książki
iluminacjami,
czyli
barwnymi
ilustracjami] – illuminálni; kivilágítani;
(képekkel) díszíteni
ilustracja [1. reprodukcja fotografii, rysunku
itp. dodana do tekstu; 2. materiał
faktograficzny, przykładowy itp. służący
do
wyjaśnienia,
unaocznienia,
odtworzenia czegoś] – (lat.) illusztráció,
szemléltetés, (kísérő) kép, képanyag; ábra,
2075
szövegrajz, szövegkép, szövegközti ábra;
(átv.) illusztráló, magyarázó adat v. tény;
szemléltető anyag (ábra, idézet stb.);
páldákkal való szemléltetés, megvilágítás;
képeslap, képes újság
ilustracja muzyczna [muzyka do filmu, sztuki
teatralnej, słuchowiska itp.] – zenei
illusztrálás v. aláfestés
ilustracyjnie – szemléltetve
ilustracyjność – illusztráltság
ilustracyjny, -a, -e [dotyczący ilustracji] –
illusztrált
ilustracyjna
muzyka
[1.
muzyka
charakteryzująca środkami muzycznymi
zjawiska pozamuzyczne, towarzysząca
utworom scenicznym, obrazom filmowym,
słuchowiskom radiowym itp., której
charakter związany jest ściśle z nastrojem
i wyrazem akcji dramatycznej; cykl
utworów ilustrujących dany utwór
sceniczny czy np. film łączony bywa przez
kompozytorów w suitę; 2. muzyka
naśladująca
zjawiska
świata
zewnętrznego,
odgłosy
przyrody
i
cywilizacji, znaczenie słów, np. śpiew
ptaków, szmer strumyka i odgłosy burzy
(Symfonia pastoralna L. van Beethovena),
zamęt bitewny (poemat symfoniczny
Hunneschlacht F. Liszta), cwałowanie konia
(uwertura do opery Wilhelm Tell G.
Rossiniego). 3. muzyka naśladująca
dźwiękami (onomatopeicznie) pozamuz.
zjawiska dźwiękowe, np. śpiew ptaków,
odgłosy
burzy,
lub
odmalowująca
znaczenie słów i wyrażany nimi nastrój,
m.in. za pomocą tzw. figur muzycznoretorycznych] – illusztrált zene
ilustrator, ilustratorka – illusztrátor; rajzoló v.
rajzolóművész (ffi/nő); szövegképrajzoló,
könyvdíszítő művész v. művésznő
ilustrator muzyczny – zenei illusztrátor
ilustratorski, -a, -ie – illusztrátor-; illusztrátori
ilustratorstwo – illusztrátori mesterség v.
foglalkozás
ilustrować (ilustruje) [1. opatrywać teksty
ilustracjami; 2. uzupełniać, wyjaśniać,
unaoczniać coś za pomocą komentarza,
dokumentacji, zdjęć itp.; 3. interpretować
coś, posługując się słowem, gestem,
mimiką itp.] – (lat.) illusztrálni; vmely
szöveget illusztrációkkal, szövegképekkel
ellátni; szemléltetni, képekkel díszíteni,
példákkal megvilágítani; szöveghez képeket
mellékelni v. rajzolni v. illeszteni; ábrákkal,
képekkel v. rajzokkal díszíteni v. ellátni;
magyarázni, megvilágítani, bizonyítani,
igazolni; közelebbről kifejteni
-
Wersja 01 01 2017.
ilustrowanie – szemléltetés
ilustrowany, -a, -e – (lat.) illusztrált; képes,
képekkel ellátott v. díszített, rajzos
ilustrujący, -a, -e – (lat.) illusztratív, illusztráló;
magyarázó, megvilágító, szemléltető
iluzja [1. wrażenie, że się widzi coś, czego w
istocie nie ma; 2. wiara w coś lub w kogoś
albo przekonanie o czymś, niemające
pokrycia
w
rzeczywistości;
3. zniekształcone widzenie lub błędna
interpretacja czegoś pod wpływem silnych
emocji] – (lat.) illuzio; illúzió; érzéki
csalódás; 1. ábránd, káprázat, csalóka kép; a
külvilág ingereinek ferde, torz érzékelésén, a
valóság helytelen szemléletén alapuló érzéki
csalódás;
látszat,
bizonytalan
érzés,
benyomás; önáltatás, önámítás; alaptalan
remény, csalóka ábránd; 2. géz, vékony,
szőtt anyag; 3. Az érzékelt ingerek
viszonyainak olyan félreértelmezése, amely
nem felel meg a fizikai valóságnak.
Leggyakoribb, de nem kizárólagos illúzió a
vizuális illúzió.
iluzjonista [1. artysta cyrkowy, który dzięki
zręczności rąk wywołuje u widzów
złudzenia wzrokowe; 2. przedstawiciel
iluzjonizmu w sztuce; 3. człowiek
pokazujący sztuczki oparte na niezwykłej
zręczności; sztukmistrz; prestidigitator] –
(lat.) illúzionista; bűvész; 1. az illuzionizmus
híve; ábrándozó, önáltató, hiú reményeket
tápláló ember; bűvész, szemfényvesztő,
cirkuszi varázsló
iluzjonista Arkadiusz Ciwyński
iluzjonistka [1. artystka cyrkowa zajmująca się
robieniem sztuczek iluzjonistycznych; 2.
przedstawicielka iluzjonizmu w sztuce] –
illúzionista v. bűvész nő
iluzjonistyczny, -a, -e – illúzionista-, bűvésziluzjonizm [1. filoz. przekonanie, że świat
poznawalny za pomocą zmysłów jest
iluzją; 2. dążenie do możliwie wiernego
oddania złudzenia rzeczywistości w dziele
plastycznym;
3. szerzenie
iluzji
niemających pokrycia w rzeczywistości] –
(lat.) illuzionizmus; a külvilágot csak
látszatnak, illúziónak vélő idealista tan
2076
[Olyan irányzat, amely a szellemi, vallási,
erkölcsi valóságokat csalóka látszatnak, az
ember gondolati alkotásának tartja.]
iluzorycznie, iluzyjnie – (lat.) illuzórikusan;
látszólag, látszólagosan, valótlanul, cslókán,
képzeletben, feltételezve, valószínűtlenül
iluzoryczność – látszólagosság, hiábavalóság
iluzoryczny, -a, -e [złudny, pozorny]; iluzyjny, a, -e – (lat.) illuzórikus, csalóka, látszólagos,
képzelt, képzeletbeli, valószínűtlen, hiú,
hiábavaló, értelmetlen, megvalósíthatatlan,
délibábos, kétes, kétséges
iluzyjny, -a, -e – (lat.) illuzionista; az
illuzionizmuson alapuló
ił [skała osadowa wykorzystywana jako surowiec
m.in.
w
przemyśle
budowlanym,
ceramicznym] – iszap, agyag
iłowacieć [o gruncie: stawać się iłowatym] –
iszapossá válni; eliszaposodni
iłowatość – iszaposság
iłowaty, -a, -e [podobny do iłu] – iszapos
iłowy, -a, -e – iszap-; iszapos, agyagos
im1 [składnik spójnika złożonego im..., tym...,
komunikującego taką zależność między
dwiema zmianami, że jeżeli jedna zmiana
zachodzi w pewnym stopniu, to druga
dokonuje się również w tym samym
stopniu, np. Im szybciej skończysz, tym
dłużej będziesz odpoczywać.] – minél,
mennél (im przędzej, tym lepiej: minél
előbb, annál jobb)
im … tym… - minél… annál…
im dalej w las, tym więcej drzew – minél mélyebb
az erdő, annál több a fa; minél beljebb
megyünk az erdőbe, annál több fát találunk;
minél mélyebbre hatolunk, annál nagyobb
nehézségekbe ütközünk; minél jobban
elmélyedsz vmiben, annál jobban leköt
im mniej mówi, tym lepiej – minél kevesebbet
beszél, annál jobb
im prędzej, tym lepiej – minél gyorsabban v.
hamarabb, annál jobb; minél előbb, annál
jobb
im … tym … – minél … annál …
im wcześniej, tym lepiej – minél előbb, annál jobb;
minál több, annál jobb
im więcej czytam, tym mniej rozumiem – minél
többet olvasok, annál kevesebbet értek
im2 – nekik, azoknak
im3., imienia, imieniem - -nevű; -ról, -ről
elnevezett; nevet viselő,
imać [przestarz. chwytać, brać] – (dawno) fogni,
megfogni
imać się + B. [a) zaczynać coś robić; b)
zajmować
się
czymś;
c)
forma
-
Wersja 01 01 2017.
wzmocniona czasownika "imać"] –
fogódzkodni, kapaszkodni
ima się oręża – fegyvert fogni v. ragadni;
fegyverhez kapni v. nyúlni
imać się czego – kapaszkodni v. fogódzkodni vmibe
imadełko [1. małe imadło; 2. uchwyt do
mocowania małych przedmiotów, podczas
pracy trzymany w ręku] – satucska
imadło [1. przyrząd do przytrzymywania
przedmiotów podczas obróbki; 2. kleszcze
chirurgiczne] – satu; (nyél) fogantyú; orv.
sebészfogó
image [wym. imaż, imidż] [1. sposób, w jaki jakaś
postać, organizacja itp. jest postrzegana i
oceniana; 2 oblicze, wizerunek jakiejś
osoby, np. aktora, stworzony w oparciu o
jego dokonania, cechy charakteru] – (fr.)
image, imázs, arculat [1. Francia eredetű szó,
jelentése: az a kép, arculat, amelyvalamiről
vagy valamely helyről a közvéleményben –
az azt látóban – kialakul, illetve annak
tulajdonosa kialakítani igyekszik. 2. a latin
"imágó" szóra vezethető vissza. A Magyar
Értelmező Kéziszótár szerinti jelentése: kép,
képmás. Valójában a képmás szó használata
a helyes, hiszen az objektív valóság valamely
tárgyának
a
tudatunkban
történő
tükröződését (benyomást) jelenti.]; kép
image map [(ang.) to w grafice 3D obraz (np.
zdjęcie) nakładane m.in. na obiekt, światło
lub cień jako tekstura. Charakteryzuje się
tym, że trzeba ją odpowiednio zmapować
na obiekt. Image map jest często
wykorzystywana jako tekstura ze względu
na jej fotorealizm.] – (ang.) image map részleteiben kiválasztható ábra, 'kattintható'
térkép [1. Web-oldalakon használt technika,
mellyel képek (pl. térképek) egyes
pontjaihoz vagy részleteihez is lehet
hiperlinkeket kapcsolni; 2. jellegzetes példái
az olyan térképek, amelyeken a városok,
vagy tájak, egy-egy egér-kattintással
megjeleníthetők]
image przedsiębiorstwa – vállalat imázsa; vállalati
imázs v. arculat
image sensor – (ang.) image sensor; képérzékelő,
('szenzor') [képfelvevő kamerák központi
alkatrésze; technológiájuk ma többnyire az
u.n. CCD (Charge Coupled Devices =
töltéscsatolt elemek) félvezetőtechnológián
alapszik, mellyel pl. 500x500x3 képpontos
felvevők
gyárthatók;
e
számok
összevetendők egy hagyományos szines
negatívfilm kockájának akár 16 millió
képpontos
felvevőképességével;
egyes
alkalmazásoknál. pl. a képtelefonnál, már kis
felbontású pl. 100x100 képpontos egységek
is megfelelhetnek, főleg amíg a mai
2077
csatornák sávszélessége is határt szab a
kommunikációnak;
elektronikus
fényképezőgépek és mozgókép- kamerák
1.000.000 képpontosnál jobb étzélelőket
igényelnek; 2001-ben jelent meg Japánban
az első 5 M képpontos képérzékelővel
rendelkező elektronikus fényképezögép]
imaginacja [1. wyobraźnia, fantazja; 2. wytwór
wyobraźni] – (lat.) imaginatio; imagináció;
képzelet, képzelőerő, elképzelés, képzelődés,
fantázia, beképzelés
imaginacyjnie – (lat.) imagináriusan; képzeletben,
elképzelve, elképzelten
imaginacyjny, -a, -e [dotyczący imaginacji],
imaginatywny, -a, -e [odnoszący się do
wyobraźni]
–
(lat.)
imaginarius;
imaginárius; képzelt, elképzelt, képzeletben
meglevő v. létező
imaginować [wyobrażać sobie coś] – képzelni,
elképzelni
imaginować sobie co – elképzelt magának vmit
imago [1. ostatecznie ukształtowana postać
owada; 2. w psychoanalizie: wyobrażenie
określonej
osoby,
wytworzone
we
wczesnym dzieciństwie] – (lat.) imágó, kép;
(állattan) a teljesen kifejlett rovar
imago Dei (obraz Boga) – imago Dei; Isten
képmása (I.Móz.1,27).
imak [uchwyt przy obrabiarce służący do
zamocowywania narzędzi skrawających] –
fogó, tartó
imakulata (immaculata, niepokalana) – (lat.)
immaculata; szeplőtelen (Szűz Mária
nevével kapcsolatban használják: Maria
Imakulata)
Imam (arab. ‫[ )مامإ‬1. duchowny kierujący
wspólnymi modłami w meczecie; 2. u
szyitów: jeden z dwunastu następców
Alego; 3. u sunnitów: tytuł uczonych
teologów; 4. w dosłownym tłumaczeniu:
"przywódca". Władca kraju może być
określany mianem imama, niemniej
termin ten odwołuje się głównie do
muzułmańskiego przywódcy religijnego] –
imám (arab: ‫ مامإ‬, perzsa: ‫ ;) ماما‬a szunnita
iszlámban a próféta utóda; elöljáró;
mohamedán világi és egyházi uralkodó;
mohamedán pap, aki a mecsetekben az
imaszolgálatot vezeti (előimádkozó); nagy
tekintélyű mohamedán vallástudós
imanie – befogás, megfogás
imanie się – fogódzás, fogódzkodás, kapaszkodás
IMAP (Internet Message Access Protocol) [to
internetowy
protokół
pocztowy
zaprojektowany jako następca POP3] –
IMAP (Internet Message Access Protocol)
[1. egy alkalmazásrétegbeli protokoll, amely
-
Wersja 01 01 2017.
segítségével a leveleinkhez férhetünk hozzá.
Mark Crispin fejlesztette ki 1986-ban. A
POP3 mellett a legelterjedtebb levéllekérési
internetszabvány. A legtöbb modern szerver
és kliens is támogatja használatát. 2.
Levelezési protokoll, amely lehetővé teszi az
azt futtató klienseknek, hogy az ugyanezt a
protokollt
futtató
levelezőszerverről
üzeneteket olvasson be, ill. írjon, vagyis a
szerveren levő postafiók távolról kezelhető.]
IMAP (Interactive Mail Access Protocoll) – IMAP
(Interactive Mail Access Protocoll) - 'IMAP'
(interaktív levél hozzáférési protokoll) [1. a
POP3-hez hasonló levelezési protokoll, mely
lehetővé teszi, hogy leveleinket a szerveren
fenntartott postafiókunkban letöltés előtt
megnézhessük és távolról kezelhessük;
ellentétben a POP3-vel, mely minden levelet
teljes terjedelmében átjátszik gépünkre, az
IMAP4 először csak azok fejléceit küldi el;
lehetővé teszi hogy a címeiket elolvassuk, a
leveleket ott csoportosítsuk és hogy az egyes
levelek letöltéséről külön dönt- hessünk;
postafiókunk tárhely-igénye természetesen
megnő, azonkívül megnő a telefonszámlánk;
az IMAP használata tágabb lehetőségei
ellenére is csak lassan terjed; nem minden
szolgáltató
támogatja
a
nagyobb
társzükséglet miatt; a Netscape Messenger
4.0 valamint a MS Outlook Express
levelezők támogatják; 2. a POP3-hoz
hasonló, de annál fejlettebb, rugalmasabb és
biztonságosabb szolgáltatást nyújtó (ám még
nem annyira elterjedt) levelezési protokoll,
mellyel PC-s kliensekkel is kezelni tudjuk a
távoli szerveren levő postafiókunkat]
imaż (image) – (fr.) image, imázs, arculat
imbecyl [1. pogard. o człowieku głupim; 2. osoba
dotknięta niedorozwojem umysłowym
średniego stopnia] – (lat.) imbecilis;
gyengeelméjű;
kisebb
mértékben
gyengeelméjű, hülye; középsúlyos szellemi
fogyatékos ffi
imbecylnie – gyengeelméjűen
imbecylny, -a, -e – imbecilis; gyengeelméjű
imbecylizm [średni stopień niedorozwoju
umysłowego] – (lat.) imbecilitás; (orvosi)
gyengeelméjűség; kisebb fokú
gyengeelméjűség, hülyeség
imbroglio (wł., dosł.: komplikacja) [równoczesne
prowadzenie różnych, kontrastujących z
sobą pod względem rytmicznym i
merytorzycznym,
lecz
zgodnych
harmonicznie
partii
głosowych
w
utworzecelem
uzyskania
wrażenia
zamieszania i niezgodności] – (ol.)
imbroglio,
bonyodalom [különösen a
komédia
cselekményének
váratlan
2078
összekuszálódása, operákban olyan jelenet,
melyben különböző dallamok és ritmusok
látszólag
teljes
összevisszaságban
jelentkeznek.]
IMEI (ang. International Mobile Equipment
Identity)
[indywidualny
numer
identyfikacyjny telefonu komórkowego
GSM lub UMTS. Można wyświetlić go w
każdym telefonie po wybraniu sekwencji
*#06#.] – IMEI International Mobile
Equipment Identity (15 jegyű nemzetközi
távközlési azonositó szám)
imbir [bylina rosnąca w Azji podzwrotnikowej;
też: przyprawa z wysuszonych i
sproszkowanych kłączy tej rośliny] –
gyömbér
Imbir lekarski (Zingiber officinale Rosc.)
[gatunek rośliny uprawnej z rodziny
imbirowatych (Zingiberaceae). W stanie
dzikim obecnie nie występuje. Pochodzi
prawdopodobnie z Melanezji.] – gyömbér
(Zingiber officinale) [egy fűszer- és
gyógynövény. Nagyon hasonlít hozzá a
sziámi gyömbérnek is nevezett galangal]
imbirowy, -a, -e – gyömbérimbryczek
[czajniczek]
–
kannácska,
teáskannácska
imbryk [naczynie kuchenne służące do
gotowania wody] – tör ibrik; (czajnik)
kanna, teáskanna, kávéskanna, teásibrik
imbryk z ceramiki – porcelán kanna
-
Wersja 01 01 2017.
Input Method Editor (ang. edytor metody input)
[program lub
komponent systemu
operacyjnego,
który
pozwala
użytkownikowi
wprowadzić
skomplikowane znaki i symbole (takie jak
japońskie, koreańskie, itp.) za pomocą
standardowej klawiatury.] – (ang., inf.)
Input Method Editor (IME)
imelman, immelman [figura akrobacji lotniczej:
pół pętli z przewrotem] – (rep) fordulat [a
nagy túlterheléssel végrehajtott forduló;
Immelman elnevezésű műrepülő figura,
nevét arról a pilótáról kapta, ki elsőnek
repülte ezt meg, még duplafedelessel]
IMHO In My Humble Opinion → moim
skromnym zdaniem [używane najczęściej w
komunikacji komputerowej (Usenet, email) i
SMS] – (ang.) IMHO [1. In My Humble
Opinion; 2. In My Honest Opinion =
Jelentése: szerény véleményem szerint]
imieniny [1. dzień patrona danego imienia,
będący
dorocznym
świętem
ludzi
noszących to imię; 2. przyjęcie z okazji
tego święta] – névnap (z okazji twoich
imienin: névnapod alkalmából)
imieniowy, -a, -e; imieniowy, -a, -e [związany z
imieninami] – névnapi [najlepszy prezent
imieniowy na świecie: a világ legjobb
névnapi ajándéka; prezent imieninowy:
névnapi ajándék]
imienniczka [kobieta nosząca to samo imię, co
ktoś inny] – névrokon lány v. nő
imiennie – névszerint; névleg
imiennik [osoba nosząca to samo imię lub
nazwisko co ktoś inny], imienniczka –
drusza, névrokon (ffi/nő)
imienny, -a, -e [1. określający kogoś z imienia i
nazwiska; 2. zawierający spis nazwisk;
3. odnoszący się do imienia jako części
mowy] – névszerinti, névleges, név-; névre
v. személyre szóló
imienne głosowanie – név szerinti szavazás
imienne zaproszenie – névre szóló meghívás
imiesłowowy, -a, -e – igenévi, igeneves,
participális
imiesłowowy
równoważnik
zdania
[równoważnik
zdania
zawierający
imiesłów nieodmienny] – igeneves mondat
imiesłów [1. forma gramatyczna czasownika,
używana w funkcjach przymiotnikowych
2079
lub przysłówkowych; 2. forma czasownika
mająca
cechy
przymiotnika
bądź
przysłówka] – (nyelvtan) igenév; melléknévi
igenév
imiesłów czasu przysłego – befejezett melléknévi
igenév
imiesłów czasu teraźniejszego – folyamatos
melléknévi igenév
imiesłów przeszły – múlt idejű melléknévi igenév
imiesłów przymiotnikowy – melléknévi igenév
[vagy latin szóval – participium (bár ez
valamivel tágabb fogalmat jelöl) – az ige
egyik személytelen alakja (a főnévi és a
határozói igenév mellett), amely a
mondatban általában melléknévi szerepet tölt
be.
Különböző
nyelvekben
többféle
melléknévi igenév is létezhet]
 imiesłów przymiotnikowy teraźniejszy
czynny [odnosi się do wykonawcy czynności
w teraźniejszości; tworzy się go tylko od
czasowników niedokonanych za pomocą
końcówek "-ący, -ąca, -ące", np. robiący ] –
jelen idejű, cselekvő melléknévi igenév
 imiesłów przymiotnikowy przeszły bierny
[odnosi się do przedmiotu czynności; tworzy
się go za pomocą końcówek: -ny, -na, -ne i ty, -ta, -te, -ony, -ona, -one, tylko z
czasowników przechodnich, np. zrobiony,
umyty] – múlt idejű, szenvedő melléknévi
igenév
 imiesłów przymiotnikowy przeszły czynny –
nazywa cechy, które oznaczają wykonywanie
czynności w przeszłości; tworzy się go za
pomocą końcówki: "-ły", np. zgorzkniały,
posiwiały, powstały, wyrosły, wzniosły – múlt
idejű, cselekvő melléknévi igenév
imiesłów przymiotnikowy bierny [imiesłów
odnoszący się do przedmiotu czynności,
np. czytany, chwalony, zakryty] – szenvedő
melléknévi igenév
imiesłów przymiotnikowy czynny [imiesłów
odnoszący się do wykonawcy czynności,
np. czytający, jadący] – cselekvő melléknévi
igenév
imiesłów teraźniejszy czynny – jelen idejű
cselekvő melléknévi igenév
imiesłów przysłówkowy – határozói igenév (amit
az újlatin nyelvekben a főnévi igenév egyik
formáját jelölő latin szó alapján gerundium
névvel is jelölnek) [az ige egyik
személytelen alakja a főnévi és a melléknévi
igenév mellett, amely a mondatban általában
valamilyen határozói szerepet tölt be. A
magyarban a végződése -va, -ve vagy -ván, vén; más nyelvekben több különböző
alakban és funkcióban is előfordulhat. A
magyarban a „-va, -ve” képzővel képezzük,
például: „A számítógépbe a billentyűzetet
használva tudunk írni.”, amit úgy is
-
Wersja 01 01 2017.
mondhatnánk: „A számítógépbe úgy tudunk
írni, hogy a billentyűzetet használjuk.”, de ez
hosszabb és célszerűtlenebb. Alapvetően az
„úgy, hogy” típusú mellékmondatok
rövidítésére szolgál.]
 imiesłów przysłówkowy uprzedni [1. nazywa
czynność wcześniejszą od tej wyrażanej
przez orzeczenie; tworzony jest tylko od
czasowników dokonanych za pomocą
końcówki: "-wszy", "-łszy", np. zrobiwszy,
poszedłszy; 2. imiesłów oznaczający czynność
wcześniejszą w stosunku do tej, którą
wyraża orzeczenie zdania, np. przeczytawszy,
zjadłszy] – előidejű határozói igenév ( -ván, vén; el- v. átolvasván)
 imiesłów przysłówkowy współczesny [1.
informuje o czynności odbywającej się
jednocześnie
z
czynnością
wyrażoną
czasownikiem; tworzony jest tylko od
czasowników niedokonanych za pomocą
zakończenia "-ąc", np. czytając, wołając,
idąc; 2. imiesłów wyrażający czynność
jednoczesną z czynnością orzeczenia zdania,
np. chodząc; 3. bezosobowa forma
czasownika wyrażająca czynność trwającą
równocześnie z inną czynnością. W języku
polskim końcówką takiego imiesłowu jest -ąc
(np. robiąc, pisząc, jedząc).] – jelenidejű
határozói igenév (-va, -ve)
imię (imiona) [1. osobiste, nierodowe miano
człowieka; 2. nazwa, nazwisko; 3. honor,
reputacja; 4. każdy wyraz odmieniający
się przez przypadki; 5. według pojęć
starożytnych nie tylko wyróżnia człowieka
od innych, lecz określając go, stanowi
istotną część składową jego osobowości.
Stąd to, co nie ma imienia, nie istnieje, a
człowiek bez imienia jest bez znaczenia.
Uważano, że imię odpowiada istocie
człowieka lub jego przymiotom (nomem omen). W zastosowaniu do Boga, imię jest
synonimem chwały i potęgi Bożej.] – név,
utónév, keresztnév, személynév (jak ci na
imię: hogy hívnak, mi a neved?; w imieniu
…: … nevében); egyéni név; (nyelvtan)
névszó; hírnév
imię często spotykane – gyakori név
imię: Andrzej – név: András
imię Boga [Wiemy, że w oryginalnym tekście
hebrajskim Biblii nie było samogłosek.
Wiemy też, że Imię Boże nie było przez
Żydów wymawiane przez wieki, więc w
tekście Biblii pozostał tylko milczący
tetragram YHWH. Jakie samogłoski
wstawiano pomiędzy te cztery tajemnicze
litery i jak w tym wypadku wyglądała
wymowa Imienia Boga w pełnym
brzmieniu
wraz
z
samogłoskami?
Koncepcje
są
różne.
Jednak
najprawdopodobniej wymawiano to imię
2080
jako Jahwe. — "Transkrypcje greckie, m.
in. w pismach Klemensa Aleksandryjskiego
(+215) i Teodoreta z Cyru (+458)
potwierdzają, że spółgłoski te czytano:
Jahwe" (J Synowiec, Mojżesz i jego religia,
Kraków 1996, str. 66).] – Isten neve (Jahve
v. Jehova) [1. Az ÓSz-ben Isten, aki egy és
egyetlen, különféle neveken szerepel: El,
Elohim, Saddáj, de Izr. Istenének
tulajdonneve Jahve. A Kiv 3,13 szerint Isten
kinyilatkoztatta Mózesnek a nevét, s ezzel a
hatalmát és Izr. népe iránti hűségét is. Így ~
központi helyre került Izr. vallási életében.
Izr. fiai Isten nevében, azaz Jahvét nevén
szólítva imádkoztak, esküdtek, mondtak
áldást v. átkot, s így harcoltak, így győztek
is (Ter 4,26; 13,4 stb.; 1Sám 17,45; 20,42;
2Sám 6,18; 2Kir 2,24; Zsolt 20,6.8). 2. Az
ÚSz-ben az ~ a magát kinyilatkoztató Istent
jelöli. Így Mt 6,9: „szenteltessék meg a te
neved” jelentése: 'mindenütt ismerjék el
végtelen fölségedet és tökéletességedet' (vö.
Iz 29,23; 48,11; Ez 36,23; 39,7; vö. Lk
1,49). 3. A hívő ker. számára ~ mindennek
alfája és omegája: „Isten nevében” kezdi és
végzi minden imádságát és tevékenységét. ~
a Szentháromság neve is: Az Atya, a Fiú és a
Szentlélek neve, amint ezt a keresztvetés és
az áldás kifejezi.]
imię chrzestne – keresztnév
imię firmy – cég neve
imię i nazwisko – keresztnév (utónév) és
vezetéknév; vezeték- és keresztnév
Imię i nazwisko: Pan Henryk Zwolski; Pani Anna
Zwolska; Państwo Anna i Henryk Zwolscy –
Keresztnév és vezetéknév
imię i nazwisko matki – anyja neve
imię i nazwisko panieńskie żony – felesége
leánykori neve
imię i nazwisko ojca – apja neve
imię matki – anyja neve (an. n.)
imię męskie – férfinév
imię modne – divatos név
imię mojego kolegi już znasz z ostatniego mojego
listu – a kollégám nevét már ismered a
legutóbbi levelemből
imię ojca – apja utóneve
imię pieszczotliwe – becenév
imię popularne – népszerű név
imię pospolite [zob. rzeczownik pospolity] –
köznév
imię rzadkie – ritka név
imię własne [zob. rzeczownik własny] –
tulajdonnév; személynév
imię zdrobniałe – becenév
imię żeńskie – női név
-
Wersja 01 01 2017.
imigracja [1. napływ ludności obcej do jakiegoś
kraju w celu osiedlenia się w nim;
2. ludność cudzoziemska osiadła w jakimś
kraju] – (lat.) immigráció; bevándolás,
betelepedés, beköltözés
imigracja siły roboczej – munkaerő-bevándorlás
imigracyjny, -a, -e [dotyczący imigracji] –
immigrációs; bevándorló, bevándorlási,
betelepülési
imigrant [osoba, która przybyła zza granicy do
innego kraju w celu osiedlenia się],
imigrantka – immigráns; bevándorló,
betelepülő (ffi/nő)
imigrować [urzędowo: przybyć, przybywać do
obcego kraju, aby się w nim osiedlić] –
immigrálni, bevándorolni
imigrować do kraju – egy országba bevándorolni
imigrowanie – immigráció; bevándorlás,
betelepülés
imiona [1. osobiste, nierodowe miano człowieka
używane obok nazwiska; 2. nazwa;
nazwisko; 3. przenośnie: sława, rozgłos,
honor, reputacja; 4. w językoznawstwie:
każdy wyraz odmieniający się przez
przypadki] – személynevek, utónevek
imiona i daty urodzenia dzieci – gyerekeinek
keresztneve és születési ideje
imiona własne piszą się dużą literą – a
tulajdonneveket nagybetűvel írják v. kell írni
imionisko – csúfnév, gúnynév
imisja
[1. wprowadzanie
zanieczyszczeń
przemysłowych do atmosfery; 2. med.
wprowadzenie członka do pochwy] –
imisszió; a kibocsátás során a környezeti
levegőbe került gázok és aeroszol részecskék
koncentrációja; légszennyezettség mértéke;
[(orv.) a hímvesszőbe bevezetése a
hüvelybe]
imitacja [1. rzecz naśladująca inną rzecz; 2. zob.
imitatorstwo; 3. technika kompozytorska
stosowana w utworach polifonicznych; 4.
rzecz naśladująca inną; zwykle tańsza od
oryginału,
wykonana
z
materiału
zastępczego gorszej jakości. W modzie
bardzo często spotykana i tak np. imitacją
skóry jest skaj. Tombak to tzw. sztuczne
złoto stosowane czasem w jubilerstwie,
równie popularny jest sztuczny jedwab
czy sztuczne futra. 5. w zakresie mody to
tańsze naśladownictwo] – (lat.) imitáció,
utánzás,
utánzat
(naśladownictwo),
hamisítvány; (med.) utánzás [imitation],
másokról másolt viselkedés
imitacja alpaki [Tkanina podszewkowa osplocie
płóciennym; wełniana przędza jest
używana jako osnowa, a sztuczny jedwab
jako
wątek.]
–
alpaka
utánzat
2081
[Vászonkötésű bélésszövet, amely gyapjú
lánc-, és viszkózselyem vetülékfonalakból
készül.]
imitacja brylantu – gyémántutánzat, hamis
brilliáns v. gyémánt
imitacja futra, sztuczne futro [tkane lub dziane
tekstylne futro, które ma wygląd
prawdziwego futra. Poliakrylonitrylowe
włókna lub wełniane są wykorzystywane
na okrywę. Okrywa jest tworzona w
dwóch wysokościach i różnej grubości
włókna (pokryty puchem i sierścią). Futro
jest wzorzyste, drukowane w kropki. Jego
charakterystyczny wygląd jest osiągnięty
poprzez zastosowanie różnych wykończeń,
fantazyjne
strzyżenie,
wirowanie,
szczotkowanie lub gofrowanie, nadając
efekt prawdziwego futra. Najczęściej bazą
jest bawełna lub mieszanka, wzmocniona
przez wykończenie lewej strony.] műszőrme [Magas száltakaróval borított
kötött
vagy szövött
kelme, amely
megjelenésében és mintázatában a valódi
szőrméhez hasonlít. Az alapkelme anyaga
többnyire pamut-, vagy pamut típusú fonal, a
száltakaróé poli(akril-nitril) (röviden: akril),
ritkábban gyapjú. A száltakarót különböző
szálhosszúságú és finomságú szálakból
készítik, a valódi szőrméhez hasonlóan,
amelyben vannak felszőrök és pehelyszőrök.
A száltakaró szálait a kikészítés során
műgyantás
kezeléssel
rögzítik
az
alapkelméhez. Kikészítéséhez a mintás
nyírás, csiszolás, kefélés tartozik, amivel a
különböző valódi szőrmefajtákhoz való
hasonlóságot igyekeznek elérni.]
imitacja skóry – bőrutánzat, bőrimitáció
imitacyjny, -a, -e [dotyczący imitacji] – utánzat-,
utánzási
imitando (wł., muz.) – (ol.) imitando; (zene)
utánozva
„Imitatio Christi“ Tomasza a Kempis na wiersz
francuski (druk. 1656) – IMITATIO
CHRISTI; Krisztus követése. [Kempeni
(Kempis) Tamás híres művének címe.]
imitator [1. osoba imitująca kogoś lub coś; też:
osoba wykonująca imitacje czegoś; 2. zob.
symulator w zn. 1.], imitatorka – (lat.)
imitátor; utánzó (ffi/nő)
imitatorski, -a, -ie – imitátori; utánzó-
-
Wersja 01 01 2017.
imitować [naśladować coś lub kogoś] – (lat.)
imitálni, utánozni, hamisítani
imitować kogo/co – imitálni, utánozni vkit/vmit;
hamisítani vmit
imituje czyjś podpis – utánozza vkinek az aláírását
imitowanie – (lat.) imitálás; utánzás, (zene) a téma
megismétlése egy másik szólamban
Immaculata Conceptio Beatae Virginis Mariae
(łac. Dogmat o Niepokalanym Poczęciu
Najświętszej
Maryi
Panny)
IMMACULATA CONCEPTIO; Szeplőtelen
fogantatás. [A r.kat. egyház szerint Jézus
anyja, Mária, fogantatásának pillanatától
kezdve ment volt az eredendő bűntől.]
immanencja [filoz. «pozostawanie wewnątrz
czegoś lub niezależność bytowa od
czynnika
zewnętrznego]
–
(lat.)
immanentia; immanencia; 1. tapasztalható,
megismerhető, érzékelhető valóság; 2. a
transzcendencia ellentéte; 3. bennmaradás; a
teremtett világ körén belül maradás.
immanentnie – immanensen
immanentność – (lat.) immanencia; benne
rejlőség, hozzá tartozóság, természetéből
következőség; vminek benne rejlő, hozzá
tartozó, természetéből következő volta
immanenty, -a, -e – (lat.) immanens; benne rejlő,
hozzá tartozó, természetéből következő;
bennmaradó; bensőleg hozzá tartozó
immanentyzm [pogląd w teorii poznania
niektórych
empirycznych
kierunków
filozofii sprowadzający doświadczenie do
doświadczenia wewnętrznego podmiotu
poznającego]
–
immanentizmus,
immanencia-bölcselet [bölcseleti irányzat,
amely a világot, a létet belső okaival,
immanens módon magyarázza meg (a
transzcendens okok, főleg Isten kizárásával).
- Elsősorban a materialista bölcseletek
tekinthetők immanentizmusnak, a 18-19. sz.
mechanikus materializmus és a 19-20. sz.
dialektikus és történelmi materializmus.]
Immanuel, Emmanuel [wyraz ten jest
pochodzenia hebrajskiego i oznacza 'Bóg z
nami', jeden z tytułów Mesjasza] –
IMMÁNUEL (velünk az Isten) [Egy
megígért gyermek neve, akit majd szűz hoz a
világra (Ézs 7,14; Mt.1,23), és akinek
születésekor elközelít Isten üdvössége. Mik
5,2 ezt a gyermeket Messiásnak mondja. Ez
a prófécia Jézus Krisztusnak Mária által való
születésében teljesedett be.]
immaterialny, -a, -e – (lat.) immateriális;
anyagtalan, anyag nélküli, az anyagtól
független [świat immaterialny: immateriális
világ]
2082
immatrykulacja [1. wpisanie kogoś w poczet
studentów wyższej uczelni; 2. uroczystość
przyjęcia nowych studentów na pierwszy
rok studiów] – (lat.) immakuláció; iktatás,
beírás, beíratás, beiratkozás; anyakönyvezés
immatrykulacja studentów – a diákok
beiratkozása v. iktatása
immatrykulacyjny, -a, -e – immakulációs
immatrykulować [zapisać lub zapisywać w
poczet studentów szkoły wyższej] – (lat.)
immatrikulálni; anyakönyvbe (matrikula)
bevezetni, beiktatni, beírni, beiratni
immatrykulować się [zapisać się na uniwersytet]
– beiratkozni (egyetemre)
immatrykulowanie – beiratás, beiktatás; az
anyakönyvbe való bejegyzés
immatrykulowanie kandydata – kandidátusi
beiktatás
immersja [późn.łac. immersio 'zanurzenie' od
(im)mergere 'zanurzać'; astr. zakrycie
jednego ciała niebieskiego przez drugie a.
wejście w jego cień; fiz. wprowadzenie
cieczy (zwł. olejku cedrowego) między
obiektyw mikroskopu
a.
oglądany
preparat dla uwyraźnienia obrazu.] – (lat.)
immersio;
bemerítés
(keresztelésnél);
bemerítés (anyagé)
immersyjny, -a, -e (obiektyw) – bemerített
imminentny, -a, -e – (lat.) imminens; közvetlenül
fenyegető (veszély); égetően sürgős,
halasztást nem tűrő (intézkedés)
immobilizacja [1. zamiana majątku ruchomego
na
nieruchomy;
2. unieruchomienie
kończyny przy złamaniu, zwichnięciu itp.;
3. w biotechnologii: wiązanie enzymów z
nierozpuszczalnym
podłożem]
–
immobilitózáció; immobilizálás; megállítás,
megfékezés; a test vmely részének
mozdulatlanná
tétele;
biot.
mikroorganizmusok, molekulák rögzítése
immobilizować – immobilizálni
immobilny, -a, -e [1. nieruchomy lub mało
ruchliwy; 2. mało aktywny] – (lat.)
immobil,
immobilis;
mozdulatlan,
mozdíthatatlan;
(kereskedelem)
készpénzfizetésre nem képes (vállalat); nem
folyósítható, pénzzé nem tehető (összeg)
immoralność – (lat.) immoralitás; mindennemű
erkölcsi szabály tagadása; erkölcstelenség;
tisztességtelenség
immoralny, -a, -e [niezwiązany z jakimikolwiek
normami moralnymi lub sprzeczny z
nimi] – (lat.) immorális; erkölcstelen,
tisztességtelen
immortalny, -a, -e (niemortalny) – (lat.)
immortális; halhatatlan
-
Wersja 01 01 2017.
immunitet [1. przywilej chroniący osoby
pełniące
określone
funkcje
przed
pociągnięciem
do
odpowiedzialności
sądowej; 2. w średniowieczu: przekazanie
feudałowi władzy sądowniczej w jego
dobrach oraz odstąpienie mu świadczeń
pobieranych poprzednio z tych dóbr przez
panującego] – (lat.) immunitás (immunitas);
(jog) mentesség vmi alól, sérthetetlenség,
mentelmi jog, kiváltságos helyzet vmely
jogszabály terén; (orvosi) védettség; öröklött
v. szerzett közömbösség egyes betegségekkel
v. mérgekkel szemben; veleszületett vagy
szerzett védettség fertőző betegségekkel
szemben
immunitet
dyplomatyczny
[szczególne
uprawnienia
przysługujące
przedstawicielom obcych państw] –
diplomáciai sérthetetlenség
immunitet podatkowy – adómentesség
immunitet poselski – a küldött mentelmi joga;
parlamenti mentelmi jog; immunitás
immunitetowy, -a, -e – immunitásimmunizacja [uodpornienie organizmu na
działanie czynników chorobotwórczych],
immunizowanie – (orvosi) immunizálás,
immunizáció; a fertőző betegségekkel
szembeni
védetté
(immunissá)
tétel
védőoltások segítségével
immunizacja bierna [uodpornienie organizmu
przez
wstrzyknięcie
surowicy
odpornościowej] immunizacja czynna [wytworzenie przez ustrój
przeciwciał odpornościowych] immunizacyjny, -a, -e – immunizációs
immunizować [uodporniać, zwiększać odporność
immunologiczną organizmu na działanie
czynników chorobotwórczych] – (orvosi)
immunizálni, védetté tenni; immunizálni,
betegségekkel szemben ellenállóvá tenni
immunologia [nauka o sposobach reagowania
organizmów na działanie czynników
chorobotwórczych]
–
immunológia
(immunologia) [1. a biológia és alkalmazott
területei
(például
orvostudomány,
állatorvostudomány)
gyorsan
fejlődő,
rendkívül kiterjedt hatású ága. Az
immunológia orvosi értelemben nagyszámú
emberi és állati betegség eredetével és
gyógyításával foglalkozó tudomány. 2. a
kórokozóval szembeni védekezéssel, az aktív
és passzív immunizálással, oltóanyagok
kutatásával foglalkozó tudományág]
immunologiczny, -a, -e – immunológiai
immunologicznie – immunológiailag
immunolog – immunológus
2083
immunologia
transplantologiczna
[dział
immunologii dotyczący przeszczepów
tkanek i narządów] – transzplantológiai
immunológia
immunsuppressio (ang.) – immunszuppresszió
(immunsuppressio)
[1.
A
szervezet
immunválaszának csökkentése egy külső
beavatkozással
szemben,
melyet
gyógyszerekkel és egyéb módszerekkel
idéznek elő.2. olyan gyógyszer alkalmazása,
mely gyengíti vagy befolyásolja a szervezet
immunrendszerét,
hatással
van
a
fertőzésekkel és betegségekkel szembeni
védekezésre. 3. Szövetátültetés során a
befogadó
szervezet
védekezésének
csökkentése az adó szerv (adó szövet)
testidegen részeivel szemben, különböző
beavatkozásokkal.]
impas [1. sytuacja bez wyjścia; 2. sytuacja, w
której nie można kontynuować (posuwać
naprzód; rozwijać) działania (pracy,
twórczości; rokowań) bez nowych
impulsów (środków, sił; pomysłów;
ustępstw); przen. ślepa uliczka; bicie
młodszą
z
posiadanych
kart
w
przewidywaniu, że przeciwnik nie ma
czym jej przebić. 3. w brydżu: próba
zmuszenia przeciwnika do bicia zagranej
karty w celu przebicia kartą wyższą] –
(karty) impassz, vki a kezében levő hiányos
sorozat alacsonyabb tagjával üt (azt remélve,
hogy a hiányzó lap előtte van); holtpont,
pangás, zsákutca; (átv.) helyzet v. állapot,
amelyből nincs kiút
impasować [(w kartach) fr. impasse 'ślepa
uliczka; położenie bez wyjścia; impas (w
kartach)'; im- zob. in- 1; passer 'przejść,
przejechać; minąć' od łac. passus] –
(kártya) impasszolni; impaszt adni
impedancja [1. moduł impedancji, opór
całkowity, zawada, zawadność (ozn. Z) –
wielkość opisująca elementy w obwodach
prądu przemiennego. 2. fiz. opór pozorny
(układów elektr., akustycznych, mech.)] –
(lat.) impedencia; (villamosság) a váltakozó
áramú vezető látszólagos ellenállása
[frekvenciafüggő,
váltakozó
áramú
ellenállás. Komplex jelenség: ellenállás,
kapacitás és induktivitás ötvözete. A
különféle készüléktípusok be- és kimenő
impedanciáját szabványok rögzítik.]
impedancja (oporność zespolona) falowa –
hullámellenállás, jellemző impedencia
impedancja (oporność zespolona) sprzężona –
konjugált komplex impedencia
impedancja akustyczna – akusztikai impedencia
(Za); a felületegységre vonatkoztatott
akusztikai hullámimpedencia
-
Wersja 01 01 2017.
impedancja akustyczna falowa, akustyczna
oporność
zespolona
falowa
–
hanghullámellenállás, jellemző akusztikai
impedencia N·s/m5)
impedancja anteny [ma znaczenie przy
dopasowaniu anteny do linii zasilającej.
Impedancja anteny zwykle zawiera się w
granicach od kilku do kilkuset omów.
Impedancja anteny zależy od jej
parametrów konstrukcyjnych: długości i
średnicy przewodu, z którego jest
wykonana antena, jak również od
odległości wzajemnych i wymiarów
elementów anteny (jeżeli antena jest
wieloelementowa). Parametry te wpływają
również na właściwości kierunkowe i
częstotliwościowe anteny. Manipulowanie
tymi
czynnikami
umożliwia
zaprojektowanie anteny na pożądaną
wartość
impedancji
i
pozostałych
parametrów anteny. Produkowane anteny
odbiorcze TV mają impedancję 75 lub
300, ponieważ kable stosowane do
budowy linii zasilających te anteny mają
takie impedancje falowe. O kierunkowości
anteny
i
szerokości
jej
pasma
przenoszenia decyduje (oprócz czynników
wpływających
na
impedancję):
usytuowanie anteny w przestrzeni,
wzajemne usytuowanie elementów anteny
względem siebie oraz sposób zasilania
elementów czynnych anteny (wibratorów),
tzn., czy zasilanie jest współfazowe
(synfazowe) czy przeciwfazowe.]
–
antennaellenállás
[az
antennának
az
antennacsatlakozóra vonatkoztatott névleges
impedanciája. Rádióvevőkön ez az érték 75
ohm (asszimetrikus) vagy 300 ohm
(szimmetrikus)]
impedancja bezwładnościowa – tömegimpedencia
impedancja
charakterystyczna
–
hullámellenállás, térimpedencia
impedancja
elektryczna
przetwornika
obciążonego – névleges terhelő impedencia
impedancja
elektryczna
przetwornika
unieruchomionego
–
végtelen
impedenciával terhelt átalakító
impedancja
falowa
–
hullámellenállás,
térimpedencia
impedancja falowa (charakterystyczna) –
helyettesítő impedencia
impedancja łańcuchowa – hullámimpedencia
impedancja łańcuchowa akustyczna – akusztikai
hullámimpedencia (Z = p/v; N·s/m3);
hanghullám-impedencia
(Zs)
[valamely
hanghordozóközeg egy pontjában vett
hanghullám-impedencia
egyenlő
azon
2084
pontban
mért
hangnyomás
és
részecskesebesség komplex arányával]
impedancja
obciążenia
(na
końcówkach
wyjściowych) – lezáróimpedencia
impedancja obciążenia (zewnętrzna) – terhelő
impedencia, terhelőimpedencia [az az
impedencia, amellyel az erősítő kimeneti
kapcsai le vannak zárva]
impedancja
promieniowania
–
sugárzási
impedancia
impedancja rozproszenia – szórási impedencia
impedancja ruchowa – mozgási impedencia
impedancja ściany – falimpedencia
impedancja skupiona – ponimpedencia
impedancja szeregowa – soros impedencia
impedancja układu stłumionego – csillapítási
impedencia
impedancja upływu – levezető impedencia
impedancja w stanie zwarcia <końcówek
wyjściowych> – rövidzár impedencia
impedancja
wejściowa
–
meghajtó
pontimpedencia
impedancja wejściowa [Zwe, w modelu układu
elektronicznego jako czwórnika, to
stosunek napięcia wejściowego do prądu
wejściowego
układu,
liczony
przy
wyłączonych autonomicznych źródłach
napięciowych i prądowych, wyrażony w
omach.] – bemeneti impedancia [az erősítő
bemenetének komplex (frekvenciától függő)
ellenállása,
amelyet
csatakozáskor
figyelembe kell venni, mert ez terheli a
forrás kimenetét.]
impedancja wejściowa w stanie zwarcia
końcówek
wyjściowych
(czwórnika,
przetwornika) – rövidzárimpedencia
impedancja własna – sajátimpedencia
impedancja wzajemna – kölcsönös (csatolási)
impedencia
impedancja wzajemna (czwórnika) – csatolt
impedencia
impedancja znormalizowana – normalizált
impedencia
impedancja źródła – forrásimpedencia (annak a
feszültségforrásnak a kimeneti impedenciája,
amely az erősítő részére a hangfrekvenciás
jelet szolgáltatja. A generátor belső
ellenállásának komplex értéke.)
impedimenta, impedymenta [1. fr. impédance
'jw.' i łac. impedimentum 'przeszkoda,
tama' od impedire 'hamować; uwikłać';
im- zob. in- 2; -pedire od pes dpn.
pedisprawn. przeszkody w zawarciu
małżeństwa;
2.
przeszkody
uniemożliwiające
zawarcie
związku
małżeńskiego
lub
unieważniające
-
Wersja 01 01 2017.
małżeństwo] – (lat.) impedimentum;
akadály (przeszkoda)
imperator
[1. w
starożytnym
Rzymie:
początkowo określenie dowódcy wojsk; w
okresie republiki: tytuł zwycięskiego
wodza; od czasów Augusta: tytuł cesarza
rzymskiego; 2. w czasach nowożytnych:
dziedziczny tytuł panującego w niektórych
monarchiach] – (lat.) imperátor; ókori
római hadvezér; parancsoló, uralkodó;
császár
imperatorowa [tytuł cesarzowej rosyjskiej] –
császárné; cárné
imperatorski, -a, -ie – uralkodói; császári
imperatyw [nakaz, norma moralna] – (lat.)
imperatívus;
parancsoló
követelmény;
szükségszerűség;
parancs;
(nyelvtan)
felszólító mód, parancsoló mód
imperatyw ekonomiczny – gazdasági követelmény
v. szükségszerűség
imperatyw hedonistyczny – hedonisztikus
imperatyw instytucjonalny – intézményi
követelmény
imperatyw kategoryczny [w etyce Kanta: nakaz
moralny zobowiązujący do przyjęcia tylko
takich zasad postępowania, jakie w każdej
chwili mogłyby się stać normami
powszechnymi] – (lat.) kategórikus
imperatívus; határozott, feltételhez nem
kötött parancs (Kant: akaratunkat az erkölcsi
törvény irányítja s ennek feltétlen parancsa
szerint kell eljárnunk. „Cselekedjél úgy,
hogy akaratod elve az egyetemes
törvényhozás elvéül szolgálhasson.”)
imperatyw naród polityczny – nemzetpolitikai
imperatívusz
imperatywność – szükségszerűség, kényszerűség,
elkerülhetetlenség
imperatywny, -a, -e [1. rozkazujący, nakazujący;
2. stanowiący nieodpartą konieczność] –
imperatív; parancsoló (hang), szükségszerű,
kényszerű, elkerülhetetlen
imperatiwus,
imperativus
[1. zob.
tryb
rozkazujący; 2. czasownik w trybie
rozkazującym] – (gram) parancsoló v.
felszólító mód (imperativus)
imperfektum, [wym. imperfektum] [czas przeszły
niedokonany; też: czasownik w formie
tego czasu] – (latin) imperfectum;
perfektum;
bevégezetlen,
befejezetlen,
(igeidő) félmúlt
imperialista – (lat.) imperialista; az imperializmus
híve, az imperializmus politikáját folytató
személy
imperialistycznie
–
imperialista
módon,
imperialisztikusan
2085
imperialistyczny, -a, -e [dotyczący imperializmu,
związany z imperializmem] – (lat.)
imperialista,
imperialisztikus;
az
imperializmus alapján álló
imperialistyczna
polityka
agresywna
–
imperialista támadópolitika
imperializm [polityka zagraniczna państwa
polegająca na podbojach kolonialnych lub
dążeniu do podporządkowania sobie
innych krajów] – (lat.) imperializmus; 1. a
kapitalizmus legfelső és utolsó szakasza,
amelybe a XIX. század végén és a XX.
század elején lépett; a nemzetközi
moponoltőke kialakulása, gazdasági és
politikai hatalma, kísérletek a világnak
háborúk útján történő újrafelosztására, de
ugyanakkor a proletárforradalmak jellemzik;
2. hódító, gyarmatosító külpolitika; 3.
világuralmi törekvés hódításra irányuló
politika; (átv.) cezarismus, katonai erőre
támaszkodó császári hatalminrendszer
imperializm dolara – dollárimperializmus
imperialny, -a, -e – imperialista; világuralmi;
nagyhatalmi, hódító
imperiał [złota moneta w Rosji carskiej] –
imperiál
(régi
orosz
aranypénz,
papírnagyság; kocsitető; tetőülések)
Imperitiam culpae adnumeramus. - A
hozzánemértés a vétséghez sorolható.
imperium
[1. potężne
państwo
podporządkowujące sobie inne kraje;
2. potężne przedsiębiorstwo o ogromnym
zasięgu; 3. w starożytnym Rzymie:
najwyższa władza cywilna i wojskowa
przysługująca w okresie
republiki
konsulom, później cesarzom; 4. państwo
rzymskie wraz z podbitymi krajami;
5. określony prawem zakres władzy
decyzyjnej organów państwowych] – (lat.)
imperium; birodalom v. világbirodalom;
idegen népeket elnyomó és kizsákmányoló
nagy kiterjedésű állam; (idegen) uralom,
államhatalom; főhatalom [fogalma az ókori
Római
Birodalomban
a
főbb
tisztségviselőkre (curulis magistratusra vagy
promagistratusra) ruházott nagyobb hatalmat
(„főhatalmat”) jelölte. Aki imperiummal
rendelkezett,
az
elvitathatatlan
és
támadhatatlan joggal viselte hivatalát, feltéve
hogy imperiuma mértékének megfelelően és
a rá vonatkozó törvények szerint járt el. Az
imperiumot
a
lex
curiata
alapján
adományozták és csak egy évre szólt.
Meghosszabbítását a kormányzók esetében a
senatusnak és/vagy az egész népnek kellett
jóváhagynia. Az imperiumot a fascest vívő
lictorok száma fejezte ki. Minél nagyobb volt
az imperium, annál több lictor járt a
-
Wersja 01 01 2017.
viselőjének. Az imperiummal a város
megszentelt határán (pomerium) kívül a
halálos büntetés kiszabásának joga is járt.
Ezt fejezte ki, hogy a fascesben csak a
határon kívül volt benne a bárd, belül lépve
azt eltávolították. Róma egészének állami
hatalmát az Imperium Romanum („római
hatalom”, azaz „Római Birodalom”)
kifejezéssel jelölték.]
Imperium Osmańskie (jako nazwa państwa pisane
wielką literą, jako nazwa imperium dynastii
Osmanów – małą; dla tego drugiego
znaczenia synonimem jest nazwa imperium
ottomańskie) [państwo tureckie na Bliskim
Wschodzie, założone przez Turków
osmańskich, jedno z plemion tureckich w
zachodniej Anatolii, które w okresie od
XIV do XX wieku u szczytu rozwoju
terytorialnego znajdowało się na trzech
kontynentach: części Azji południowozachodniej, Afryce północnej i Europie
południowo-wschodniej.
W
kręgach
dyplomatycznych na określenie dworu
sułtana, później także całego państwa
tureckiego, stosowano termin Wysoka
Porta.] – Oszmán Birodalom (oszmán-török
‫ا‬
nyelven: ‫هّین لعلود لع ْتلود‬
Devlet-i Âliye-yi
Osmâniyye, mai török nyelven: Osmanlı
İmparatorluğu vagy Osmanlı Devleti) [az
egyik legnagyobb és a legtovább fennálló
iszlám világbirodalom, amely évszázadokon
át megkerülhetetlen hatalmi tényező volt az
európai erőviszonyok alakulásában. A 14.
század elején, a rúmi szeldzsukok uralta kisázsiai területen létrejött törzsi szövetség a
16–17. századra a maga korában egyedülálló
államszervezetet
hozott
létre,
amely
közigazgatási rendszerével, erőforrásainak
bőségével és az ezekre épülő katonai erejével
megszerezte a hegemóniát a közel-keleti
térségben, és hódításaival már az európai
államok létét veszélyeztette.]
Imperium rzymskie (łac. Imperium Romanum "władza rzymska") – (hist.) IMPERIUM
ROMANUM; Az ókori Római Birodalom
[Róma egészének állami hatalmát az
Imperium Romanum („római hatalom”, azaz
„Római Birodalom”) kifejezéssel jelölték.]
Imperitia culpae adnumeratur [1. brak
doświadczenia zalicza się do winy; 2. Brak
umiejęntości zalicza się do winy] – (lat.)
Imperitia culpae adnumeratur; (Gai. D. 50,
17, 132.) A mesterségbeli járatlanság
gondatlanságnak számít; .a tudatlanság
vétek; a tudatlanság bűn [1. Ignorantia
cuique nocet – imperitia culpae adnumeratur;
2. A tudás hatalom, a tudatlanság vétek]
2086
impertynencja [obraźliwe zachowanie się wobec
kogoś] – (lat.) impertinencia, szemtelenség,
arcátlanság, pimaszság
impertynencki, -a, -ie – (lat.) impertinens; nyegle,
szemtelen, pimasz, arcátlan, illetlen
impertynencko – impertinensen; szemtelenül,
pimaszul
impertynent [osoba zachowująca się wobec
kogoś arogancko, obraźliwie] – (lat.)
impertinens ember v. alak; (szemtelen)
pimasz; nyegle fráter
impertynentka [kobieta arogancka, zuchwała,
znieważająca innych] – impertinens
perszona v. nő
impet [1. siła rozpędu, rozmachu; 2. szybkość i
rozmach w działaniu] – nekilendülés,
nekirugaszkodás, nekiiramodás; (kirobbanó)
lendület; hevesség, hév, erő, felindulás;
(ném. schwung) svung
impet kuli – a lövedék ereje v. energiája
impet wiatru – a szél ereje
impet wody – a víz ereje v. sodra
impetuoso (wym. impetuozo), impertuoso = (wł.,
muz.) burzliwie, gwałtownie, z impetem,
agresywnie; określenie wykonawcze –
(ol.)
impertuoso;
impetuoso;
impetuosamente, zenei kifejezés, hevesen,
zajosan, rohamosan; (zene) szenvedélyesen
(adandó elő); hevesen, felszökőn (Chopin)
impetycznie – hevesen, lendületesen, erőteljesen
impet [łac. impetus 'atak, napaść; impet' od
impetere 'atakować'; siła rozpędu,
rozmachu] – a lendület ereje
impetyczny, -a, -e [przest. popędliwy, porywczy,
gwałtowny, wybuchowy, impulsywny] –
lendületes, erőteljes, heves, hirtelen, féktelen
impetyczny charakter – féktelen jellem
impetyk [1. osoba gwałtowna, wybuchowa; 2.
raptus, pasjonat, człowiek] – féktelen,
heves ember
implantacja [1. zob. wszczepienie;
2. zagnieżdżenie się zapłodnionego jaja
ssaków w nabłonku macicy] – (lat.)
implantáció; (orvosi) implantáció, idegen
szövet beültetése a szervezetbe
implantacja jonów [wprowadzenie jonów do
ciała stałego dzięki uzyskanej przez nie
dużej energii kinetycznej] – ionbeültetés,
ionimplantáció
[Ionok
bejuttatása
félvezetőkbe, ionbombázás segítségével. Az
ionok adalékanyag atomok (szilícium esetén
bór-, ill. foszforatomok), melyek a beépülés
következtében a kristály jól meghatározható
részein n-, ill. p-típusú részeket hoznak létre.
Így készíthetők diódák, tranzisztorok stb. Az
ionbeültetés
előnye
a
hagyományos
-
Wersja 01 01 2017.
tranzisztortechnológiai eljárásokkal (ötvözés,
diffúzió) szemben, hogy igen kis méretek, és
igen kis mélységekbe bevitt adalékolások
érhetők el, a hagyományostól eltérő
eloszlással. Hátránya a nehézkes, bonyolult
technológia, ezért jelenleg inkább még csak
laboratóriumi
körülmények
között
alkalmazzák.]
implantować – (orvosi) implantálni
implementacja
(łac.ang.
implementation;
wdrożenie, przystosowanie, realizacja,) –
(ang. implementation) implementáció [Egy
algoritmus, architektúra, szabvány, modell,
specifikáció vagy egyéb terv konkrét
megvalósítása.
Az
implementáció
a
számítástechnikában
egy
technikai
specifikáció vagy algoritmus program,
program komponens vagy más módon
történő megvalósulása]
implicite [ciemno, niewyraźnie, pośrednio] –
(lat.) impicite; beleértve; belefoglalva, ki
nem fejtve
implikacja [1. następstwo, konsekwencja; 2. log.
zdanie złożone zbudowane według
schematu: jeżeli..., to..].– (lat.) implikáció;
következmény, konzekvencia;
belekeveredés, belebonyolódás; belekeverés
implikacyjny, -a, -e – implikációs
implikować [1. przypisywać komuś jakieś cechy;
2. pociągać za sobą; 3. implikować się wynikać z siebie wzajemnie] – implikálni;
belekeverni
implikować się [wynikać z siebie nawzajem] –
implikálódni; belekeveredni, belebonyolódni
implozja [1. gwałtowne zgniecenie naczynia
próżniowego spowodowane ciśnieniem
powietrza z zewnątrz; 2. gwałtowne
skupienie
fragmentów
materiału
rozszczepialnego w jedną całość o masie
przekraczającej
masę
krytyczną;
3. początkowy
moment
artykulacji
spółgłosek zwartych] – imlózió; (nyelvtan)
a zárral képzett mássalhangzók képzésekor a
záralkotás
első
mozzanata:
a
zár
megalkotása
impluvium [basen na wodę deszczową w
posadzce atrium wpadającą przez
compluvium. Zajmował centralne miejsce
i
był
najważniejszym
elementem
architektonicznym tego pomieszczenia.
Wykładano go mozaiką, marmurem. W
późniejszych czasach montowano w nim
fontannę. Wodę z impluvium często
odprowadzano rurami do cysterny w
podziemiach domu (była wykorzystywana
np. do celów higieny osobistej).] - (lat.)
impluvium
[az
ős-római
lakóházak
atriumának tetőzetében födetlenül hagyott
2087
nyilás; az itt beesett esővizet az atrium
padozatának
közepében
alkalmazott
medence - a compluvium - fogta föl]
imponderabilia [1. rzeczy nieuchwytne i
niedające się dokładnie zmierzyć lub
obliczyć, mogące jednak wywierać wpływ
na jakieś sprawy; 2. rzeczy nieuchwytne,
nie dające się zważyć, zmierzyć, dokładnie
określić, mogące jednak oddziaływać,
mieć znaczenie, wpływ] – (lat.)
imponderabiliák; megfoghatatlan,
ténylegesen le nem mérhető, nem
érzékelhető dolgok, hatások, tényezők;
végtelenül finom különbségek; meg nem
mérhető, hipotetikus anyagok
imponować [wzbudzać podziw, szacunek,
olśniewać] + R. – (lat.) imponálni; tetszeni,
imponálni (vkinek), tiszteletet v. elismerést v.
csodálatot kelteni; hatást gyakorolni vkire;
megnyerni (vkinek) a tetszését; tekintélye,
súlya van
imponować (komu) – megnyeri vkinek a tetszését
imponować komu czym – tiszteletet kelteni vmivel
vkiben; imponálni vkinek vmivel
imponować wiedzą – tudással tiszteletet kelteni
imponował mu posiadaniem prawdziwego
zegarka – imponált neki, hogy igazi órája
van
imponująco – impozánsan, imponáló módon,
nagyszerűen, elragadóan, elismerést keltően
imponujący, -a, -e [budzący podziw, szacunek] –
(lat.) imponáló, impozáns, tekintélyes;
tiszteletet keltő, tiszteletre méltó; nagyszerű;
feltűnő, nagyhatású; nagyszerű, pompás,
fényes
imponujący pochód – impozáns felvonulás
import, importacja [1. kupowanie za granicą
towarów lub usług i sprowadzanie ich do
własnego kraju; 2. towary przywiezione z
zagranicy; 3. inform. umieszczenie w
danej aplikacji tekstu, rysunku itp.
stworzonego za pomocą innej aplikacji; 4.
przywóz z zagranicy towarów, kapitałów,
usług]
–
(lat.)
import; behozatal,
árubehozatal, bevitel
import bezcłowy – vámmentes import
import bezpośredni – közvetlen import
import inwestycyjny – beruházási import
import kooperacyjny – kooperációs import
import niewidoczny – láthatatlan import
import pośredni – közvetett import
import produkcyjny – termelési import
import uzupełniający – kiegészítő import
import wyłączny – kizárólagos import
importer [osoba, przedsiębiorstwo, państwo,
które importuje] – (lat.→fr.) importőr;
-
Wersja 01 01 2017.
külföldi áru behozatalával foglalkozó
személy v. kereskeelmi szervezet
importochłonność
[ilość
środków
importowanych potrzebnych do produkcji
jakiegoś wyrobu; też: udział importu w
finalnej
produkcji
krajowej]
–
importigényesség
importować
[w
ekonomii:
sprowadzić,
sprowadzać towary z zagranicy, aby
wykorzystywać je (sprzedawać) na rynku
własnego kraju] – (lat.) importálni,
(külföldről) behozni, bevinni
importować coś – importálni vmit
importowany, -a, -e – importált, importimportowy, -a, -e – import-, importált; behozatali-,
külföldről behozott
importowy artykuł – behozatali cikk
importowy produkt – importtermék
Impossibilium nulla obligatio est (D. 50.17.185),
znane też w wersji Ad impossibilia nemo
obligatur (łac. nikt nie jest zobowiązany do
rzeczy niemożliwych) [1. zobowiązanie do
wykonania świadczenia niemożliwego jest
nieważne; 2. rzymska paremia prawnicza,
która stała się podwaliną jednej z
podstawowych zasad praworządności i
koncepcji tzw. wewnętrznej moralności
prawa, a która oznacza, iż dobre prawo
nie wymaga rzeczy niemożliwych od jego
adresata. Nie powinien istnieć konflikt
między chęcią spełniania obowiązku
postępowania
zgodnie
z
normami
prawnymi, a rzeczywistą niemożliwością
jego realizacji. Paremia ta odnosi się
głównie do stosunków zobowiązaniowych,
pod postacią niemożliwości świadczenia. 3.
nikt nie jest zobowiązany do rzeczy
niemożliwych; 3. Zobowiązanie do
(świadczenia)
niemożliwego
jest
nieważne.] – (lat.) Impossibilium nulla
obligatio est. = lehetetlenre senki sem
kötelezhető; lehetetlenségekre nézve semmi
kötelezettség sincs; ami lehetetlen, azt nem
kell teljesíteni; [Celsus római jogásztól
származik. Használják így is: Ad impossibilia
nemo tenetur (vagy obligatur)]
impost(a), nasadnik, [wł. imposta 'jw.' (z r.ż. od
imposto p.p. od imporre 'nakładać;
narzucać'); 1. arch. płyta a. blok kamienny,
umieszczone między głowicą podpory
(kolumny, filaru) a nasadą sklepienia lub
łuku arkady; 2. element w formie płyty
lub bloku, stanowiący przejście między
głowicą podpory a dźwiganym przez nią
elementem (np. łukiem arkady). Impost
mógł przybrać formę głowicy i podpora w
efekcie otrzymywała podwójną głowicę
(tzn. na jedną głowicę nasadzona była
druga, zwana nasadnikową). Impost
znany był od starożytnego Rzymu,
popularny w architekturze bizantyjskiej,
rozpowszechniony w czasach renesansu,
baroku i klasycyzmu.] – boltív-vánkos,
boltvánkos
2088
impostacja głosu [muz. prawidłowe postawienie
głosu] – a hang szabályszerű elhelyezése
impostor [późn.łac. impostor 'jw.' z łac. impos(i)tus
p.p. od imponere 'nałożyć; umieścić;
oszukać';
daw.
szalbierz,
oszust;
przywłaszczający sobie cudze nazwisko,
godność itd.] – (lat.) imposztor; csaló,
gazember, hamis ember; (tréf.) kópé,
gézengúz, fickó
impotencja [1. niezdolność mężczyzny do
odbycia
stosunku
płciowego;
2. niezdolność
do
działania;
3.
łac.impotentia coeundi – pol. niemoc
płciowa] – (lat.) impotencia (impotentia);
tehetetlenség, képtelenség; (orvosi) nemi
tehetetlenség;
nemző
lehetetlenség;
tehetetlenség; a férfi nemi tehetetlensége
- impotentia
coeundi
[niezdolność
dokonania stosunku płciowego] –
impotentia
coeundi;
közösülési
képtelenség
- impotentia erigendi: impotentia erigendi;
merevedési képtelenség
- niemożność zapłodnienia (impotentia
generandi):
impotentia
generandi;
nemzési képtelenség
impotent [mężczyzna niezdolny do odbycia
stosunku płciowego] – (lat.) impotens,
(orvosi) közösülésre v. nemzésre képtelen
(férfi)
IMQ (ang. Intermediate queueing) [to "pośrednie
urządzenie kolejkujące" używane w
systemie
operacyjnym
Linux]
–
(informatika) IMQ (ang. Intermediate
queueing)
impregnacja
[1. nasycenie
materiału
odpowiednimi substancjami w celu
konserwacji albo nadania określonej
właściwości;
2. przenikanie
jakiejś
substancji do porów i kanalików innej
substancji; 3. moczenie lub nadładanie
hydrofobowych środków chemicznych, w
celu otrzymania wodoodpornych tkanin.],
impregnowanie – (lat.) impregnálás;
(vegytan) vmilyen anyagnak vegyszerrel
-
Wersja 01 01 2017.
való átitatása, telítése; vízhatlanná tevés;
(text.) a kelme telítése olyan vegyszerrel,
amely vízhatlanná teszi; (papír) impregnálás
[A papírfeldolgozás egyik művelete, a papír
teljes
keresztmetszetének
átitatása
valamilyen oldattal vagy olvadékkal, ez lehet
paraffin, viasz stb. Ez a papírnak új, előnyös
tulajdonságokat kölcsönöz.]
impregnacja skóry – bőrimpregnálás; a bőr
impregnálása
impregnacyjny, -a, -e – impregnálási
impregnować [1. nasycać materiał impregnatem
w celu konserwacji albo nadania
określonych
właściwości;
2. nasycać
materiał odpowiednią substancją w celu
konserwacji albo nadania określonych
właściwości; 3. o substancji: przenikać do
innej substancji, wypełniać jej pory,
kanaliki; 4. o substancji: przenikać do
porów, kanalików innej substancji;
5. uodporniać kogoś lub coś na jakieś
wpływy] – (lat.) impregnálni, vízhatlanítani;
átitatni, vízhatlanná tenni
impregnowanie
papieru
[nasycanie
lub
powlekanie papieru stopioną substancją
np. woskiem, parafiną] – papír impregnálás
impregnowany, -a, -e – impregnált, vízhatlan
impres – (lat.) impresszum, nyomatott (a nyomda
jelzése a nyomtatványokon); a kiadásra
vonatkozó adatoknak (a megjelenés helye,
ideje, kiadó, nyomda stb.) a közlése
impresa [1. dewiza na godle; 2. motto, sentencja,
maksyma] – jelszó, jelmondat, jelige; mottó,
jelige, jelmondat; alapgondolat, indíték;
szentencia; maxima; szabály, irányelv
impresario [1. osoba organizująca koncerty,
przedstawienia
itp.;
2. organizator
występów danego artysty, sportowca] –
(ol.) impresszárió; hangversenyrendező;
vmely művész fellépésének szervezési és
2089
gazdasági ügyeit intéző személy; színházi és
hangversenyvállalkozó
impresario wędrownej trupy teatralnej –
vándorszíntársulat impresszáriója
impresja [1. ulotne wrażenie; 2. nastrojowy
utwór muzyczny, opis literacki lub obraz]
– (lat.) impresszió; benyomás, hatás,
(nyomdászat) lenyomat
impresje malarskie – festői impressziók
impresje poetyckie – költői impressziók
impresjonista [malarz malujący w nurcie
impresjonizmu] – (fr.-lat.) impresszionista;
az impresszionizmust követő művész
impresjonistycznie – impresszionista módon
impresjonistyczny,
-a,
-e
–
(fr.-lat.)
impresszionista; az impresszionizmusra
jellemző
impresjonizm [1. kierunek w kulturze
europejskiej, którego główną zasadą było
utrwalanie ulotnych wrażeń artysty; 2. z
fr. "impression", nurt w sztuce
europejskiej
(a
później
także
amarykańskiej),
który
został
zapoczątkowany przez grupę paryskich
artystów studiujących w Atelier Gleyère
oraz w Académie Suisse w ostatniej
ćwierci
XIX.
wieku]
–
(fr.-lat.)
impresszionizmus — 1. a XIX. század
második felében Franciaországból kiinduló
irányzat, amelyet a pillanatnyi benyomások
és az egyéni hangulatok és érzések legapróbb
árnyalatainak visszaadására való törekvés és
a festői hatás keresése jellemez; - 2. francia
festőiskola; a megmerevedett műtermi
festészet ellenhatásaként a festő a természet
pillanatnyi fény-, szín- és levegőbenyomásait
rögzíti le, természetesen szabad ég alatt (en
pleir air) [a 19. század utolsó harmadának
legnagyobb hatású művészeti mozgalma. Az
impresszionista stílus nem volt olyan
jellemző korstílus, mint a barokk vagy a
reneszánsz, hiszen ezek a művészet minden
ágára hatottak. Az impresszionizmus
leginkább a festészet, a zene és az irodalom,
kis mértékben a szobrászat stílusa.]
impresyjny, -a, -e [odnoszący się do wrażeń,
impresywny] – impresszív, jelentős hatást,
benyomást keltő
impresyjnie – impresszíven;
impresyjność – impresszívitás
impresywny, -a, -e [1. impresyjny, wrażeniowy;
2. w odniesieniu do funkcji mowy
ludzkiej: polegający na oddziaływaniu na
rozmówcę
za
pomocą
znaków
językowych] – impresszív
impreza [1. koncert, zawody sportowe itp.
organizowane w celach rozrywkowych;
-
Wersja 01 01 2017.
2. pot. zabawa, spotkanie towarzyskie;
3. pot.
przedsięwzięcie,
zamysł]
–
rendezvény
(összejövetel),
előadás;
hangversenyrendező vállalat
impreza estradowa – esztrádműsor
impreza kulturalna – kultúrrendezvény, kulturális
rendezvény, kultúrműsor
impreza
sportowa
–
sportrendezvény;
sportünnepély, sportesemény
impreza targowa – piaci rendezvény
impreza wystawiennicza – kiállítási rendezvény
imprimatur (wolno drukować) [1. zezwolenie
autora lub redakcji na druk dzieła po
ostatniej korekcie, 2. formuła drukowana
na początku lub na końcu książki o treści
religijnej, oznaczająca zezwolenie władzy
kościelnej na publikację] – (lat.)
imprimatúr,
imprimatúra
(pozwolenie);
(„nyomattassék”)
nyomási
engedély,
engedély a kiszedett
sajtótermékek
kinyomtatására; arrra vonatkozik, hogy a
szedés rendben van és a nyomásra a szerző
engedélyt ad. ["Nyomtattassék ki" – r.kat.
nyomtatványokon
elmaradhatatlan
egyházhatósági engedély]
imprinting (ang.) po polsku wdrukowanie,
naznaczenie
lub
wpojenie
[to
obserwowane u młodych organizmów,
występujące
w
ściśle
określonym
momencie rozwoju osobniczego (tzw.
okres krytyczny czasami trwający ledwie
kilka godzin) utrwalenie się (praktycznie
nie podlegające modyfikacji) wzorca
swojego
rodzica,
rodzeństwa
oraz
typowych dla gatunku zachowań. U
pewnych
gatunków,
w
okresie
krytycznym, każdy poruszający się
przedmiot (np. samochodzik ciągnięty na
sznurku) lub organizm (lecz o cechach
innych
niż
wrodzony
wzorzec
drapieżnika) zostanie uznany za matkę i
utożsamiony. Jest to odpowiednik tego co
u ludzi nazwalibyśmy samoświadomością.]
– bevésődés (ang.: imprinting)
[1.
Etológusok által arra a fajspecifikus
tanulásra alkalmazott kifejezés, amely az
2090
élőlény korai életkorában jelentkezik, és
később nem módosítható. Példája, ahogy a
kiskacsák megtanulnak egy bizonyos felnőtt
állatot (általában az anyjukat) követni a
születés utáni 11-18. órában. Bármilyen
tárgyat is kezdenek el követni ebben az
időszakban, később is ahhoz fognak
ragaszkodni. 2. a pszichológiában illetve az
etológiában használt fogalom egy az adott faj
számára kritikus periódusban bekövetkező
tanulás leírására (ez a fajta tanulás egy
bizonyos korban vagy életszakaszban
következik be) amely gyors és kétségtelenül
független a viselkedés következményeitől.
Kezdetben olyan helyzetek
leírására
használták, amikor az állat vagy az ember
ösztönző ingereket tanult meg. Az imprinting
a kritikus periódus létezését feltételezi.]
impromtu [Impromptu Fis-dur Chopina] – (fr.)
impromtu; rögtönzött vers; a latin in promptu
szóból ered és oly költeményt fejez ki,
melyet a költő nem lassu és érett átérzés
után, hanem hirtelen egy-egy ötletének
engedve, alkot; (zene) egytételű, formákhoz
nem kötött, rögtönzött jellegű, legtöbbször
mégis dalszerű zenei mű (pl. Chopin,
Fantaisie-Impromtu Op. 66); (poetika)
hirtelen ötletből született, rögtönzött vers
[Önálló
zenészeti
műforma,
mellyel
manapság már a hangszeres zene minden
fajában lehet találkozni, azonban leginkább
mégis a zongorairodalomban, hol Chopin
volt a kezdeményezője, s hol ő hozta nagy
divatba.]
improwizacja [1. wykonywanie czegoś, np.
utworu muzycznego, bez przygotowania;
też: rzecz tak powstała i wykonana;
2. działania
podejmowane
bez
przygotowania i planu; też: rezultat takich
działań, improwizatorstwo] – (ol-lat.)
improvizáció,
improvizálás,
rögtönzés;
(zene) vmely megadott zenei témának
feldolgozása
és
egyidejű
eljátszása,
rögtönzése
improwizacyjność – improvizálás
improwizacyjny, -a, -e – improvizációs
improwizator [autor improwizacji, wykonujący
coś
(np.
utwór
muzyczny)
bez
przygotowania], improwizatorka – (lat.)
improvizátor; rögtönző (ffi/nő)
improwizatorski, -a, -e – imprivizátori
improwizować (improwizuje) [wykonywać coś,
działać bez przygotowania] – (ol.)
improvizálni, rögtönözni; előkészület nélkül
alkotni; hevenyészni
improwizowanie – improvizálás; rögtönzés,
-
Wersja 01 01 2017.
improwizowany,
-a,
-e
[zorganizowany,
stworzony naprędce, bez wcześniejszego
przygotowania] – improvizált, rögtönözött
improwizując – rögtönözve
impuls [1. coś, co pobudza do działania;
2. przebieg zmian wielkości fizycznej w
ciągu
bardzo
krótkiego
czasu;
3. krótkotrwałe
pobudzenie
włókna
mięśniowego lub nerwowego; 4. jednostka,
za pomocą której wyznacza się opłaty za
rozmowy telefoniczne] – (lat.) impulsus;
impulzus; 1. indíték, indítás; hirtelen rövid
hatás, lökés, ösztönzés, indítás, lendület,
ösztönző erő; inger (bodziec); 2. felbuzdulás,
fellobbanás; (fizika) az erőnek és az időnek
v. a mozgó test tömegének és sebességének
szorzata; csomag
impuls akustyczny – hangimpulzus
impuls dźwiękowy – hanghullámcsomag,
hangimpulzus
Impuls elektromagnetyczny (w skrócie IEM)
(ang. electromagnetic pulse - EMP) [w
telekomunikacji,
fizyce
pojęcie
oznaczające
powstawanie
i
rozprzestrzenianie się promieniowania
elektromagnetycznego o szerokim widmie
stosunkowo
niskich
częstotliwości,
krótkim czasem trwania i bardzo dużym
natężeniu.] – (ang. electromagnetic pulse EMP) Elektromágneses Impulzus
 NEMP (ang. Nuclear Electromagnetic
Pulse) - impuls powstający podczas
wybuchu jądrowego – (ang.) Nuclear
Electromagnetic
Pulse;
Nukleáris
Elektromágneses Impulzus
 LEMP (ang. Lightning Electromagnetic
Pulse) - impuls powstający podczas
wyładowania atmosferycznego (pioruna)
- (ang. Lightning Electromagnetic Pulse)
villám által keltett elektromágneses
impulzus
impuls hydrolokatora (hydrolokacyjny) –
szonárimpulzus, szonárjel
impuls udarowy – lökésimpulzus
impulsowy, -a, -e [związany z impulsem] –
impulzus-, impulzusos
impulsowy miernik echa – impulzusvisszhangmérő
impulsywnie – (lat.) impulzívan, impulzíve;
hevesen, lobbanékonyan
impulsywność – hevesség, impulzív természet,
lobbanékonyság
impulsywny, -a, -e [1. ulegający impulsom,
popędliwy; też: świadczący o takich
cechach; 2. zachodzący pod wpływem
impulsu] – (lat.) impulzív, indulatos, heves,
hirtelen természetű, lobbanékony; az első
2091
benyomás hatására, hirtelen, alaposabb
megfontolás nélkül cselekvő (ember);
ösztönző, (műszaki) hajtó, lökő
impulsywny charakter – izgékony, lobbanékony
v. impulzív természet
impur [zanieczyszczony, nieczysty] – (lat.)
impurum; nem tiszta; (ir) fogalmazvány
(bruilion)
imputacja [przypisanie komuś złych intencji;
posądzenie], imputowanie – imputálás;
(dawno) vminek felrovása, betudása, vkinek
tulajdonítás, ráfogás
imputować [pomawiać, posądzać o coś] – (lat.)
imputálni; (dawno) betudni, beszámítani,
felróni, vmit vkinek tulajdonítani, ráfogni
imputować komuś coś – ráfogni vkire vmit;
imputálni v. beszámítani, tulajdonítani vkinek
vmit; vkinek a terhére róni vmit
In [symbol pierwiastka chemicznego ind] – In (az
indium vegyjele)
in (jin) – (kínai klasszikus filozófia) női jegyek
(házias, a cselekvőképtelen, a szervezetlen)
in- [I pierwszy człon wyrazów złożonych,
przyjmujący postać il- przed spółgłoską l,
im- przed p, b, m oraz irprzed r, mający
znaczenie: w (w czym, w co), wewnątrz,
do, ku, na; II pierwszy człon wyrazów
złożonych, przyjmujący postać il- przed
spółgłoską l, im- przed p, b, m oraz irprzed r, mający znaczenie: nie] – (lat.) in-;
-ban, -ben, -ba, -be; benne
in absentia [podczas nieobecności] – (lat.) in
absentia; távollétében
in abstracto [wym. in abstrakto] [w ogólności] –
(lat.) in abstracto; elvontan, elvonva, elvont
értelemben; minden mástól függetlenül;
elméletben (w teorii)
In aequali iure melior est conditio possidentis
[przy równym prawie (do rzeczy) lepsza
jest pozycja posiadającego] – (lat.) In
aequali iure melior est conditio possidentis;
(Jogi axióma) = Egyenlő feltételek mellett
jobb a birtokon belüli helyzete.
in aeternum [wym. in eternum] [na zawsze] –
(lat.) in aeternum; végleg, örökre
In alternativis debitoris est electio et sufficit
alterum adimpleri. – (lat.) In alternativis
debitoris est electio et sufficit alterum
adimpleri. (Reg. Iur. 70.) = Több alternatív
kötelezettségnél elég az egyik teljesítése.
In ambigua voce 1egis ea potius accipienda est
significatio, quae vitio caret [przy
dwuznaczności sformułowania ustawy
należy przyjąć to znaczenie, które pozwala
uniknąć błędu i niedorzeczności.] – (lat.)
In ambigua voce 1egis ea potius accipienda
est significatio, quae vitio caret; a törvény
-
Wersja 01 01 2017.
megfogalmazásának kétértelműsége esetén el
kell fogadni azt a jelentést, amely elkerüli a
a hibát és az értelmetlenséget; a törvény nem
egyértelmű megfogalmazása esetén a
hibátlan és világos jelentést kell elfogadni
in anima vili [o doświadczeniach naukowych:
przeprowadzany na zwierzętach] –(lat.) in
anima vili; értéktelen lényen, jelentéktelen
alanyon [„in anima vili”: azaz, hogy „in
carne vili” (hitvány párában, olcsó húsban)]
In argumentum trahi nequeunt, quae propter
necessitatem aliquando sunt concessa. –
(Reg. Iur. 78.) = A szükségből adott
engedmény precedensül nem szolgálhat.;
(Paul. D. 50, 17, 162.) Amit szükségből
fogadtak el, azt nem; lehet érvként felhozni
in blanco [wym. in blanko] [wł. (firma) in bianco
'(podpis) in blanco'; in 'w; na'; bianco
'biały kolor, białe miejsce, biel'. 1. o
wekslach,
formularzach
itp.:
niewypełniony, zawierający tylko podpis
wystawcy; 2. nie wypełniony (formularz,
weksel, pełnomocnictwo itp.);] – biankó;
üres, kitöltetlen okmány
in brevi [w niewielu słowach, wkrótce] – in brevi;
rövidesen, hamarosan; röviden, rövid idő
alatt
in camera [wym. in kamera] [o rozprawie
sądowej: przy drzwiach zamkniętych] –
(lat.) in camera; zárt ajtók mellett
in concreto [w określonej sytuacji, w określonym
wypadku] - (lat.) in concreto; a valóságban,
a gyakorlatban; egy bizonyos esetben
in continuo – (lat.) in continuo; folytatólagosan
In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et
consuetudinis [w umowach zawierają się
milcząco także wymagania wynikające z
obyczajów i zwyczaju] – (lat.) In
contractibus tacite insunt, quae sunt moris et
consuetudinis;
a
szerződésekben
hallgatólagosan szerepelnek az erkölcsből és
a szokásból eredő követelmények is
in contumaciam [łac., (wyrok wydany zaocznie)
wobec niestawienia się (pozwanego,
oskarżonego)] – (jog) in contumaciam;
távollétében (elítélni) [valakinek elitélése,
aki valamely per v. valamely vizsgálat
folyamában a megtörtént idézés dacára nem
jelenik meg a biróság előtt]
in corpore [wym. in korpore] [łac., 1. w
komplecie; 2. wszyscy razem] – (lat.) in
corpore;
testületileg,
mind,
együtt,
együttesen
In coventionibus contrahentium voluntatem
potius, quam verba spectari placuit
[przyjęto, że w umowach należy
uwzględniać bardziej wolę stron niż użyte
2092
przez nich słowa] – (lat.) In coventionibus
contrahentium voluntatem potius, quam
verba spectari placuit; a szerződésekben
inkább a felek akaratát, mint az általuk
használt szavakat kell figyelembe venni
in criminalibus probationes debent esse luce
clariores - w sprawach karnych dowody
powinny być jaśniejsze od światła – (lat.) in
criminalibus probationes debent esse luce
clariores; a büntetőjogban az érveknek a
lámpánál (napnál) is világosabbaknak kell
lenniük
in crudo [wym. in krudo] [1. w stanie surowym,
pierwotnym; 2. o książce oddanej do
sprzedaży: w niezłożonych arkuszach; 3.
(łac. – w stanie surowym) – pojęcie
stosowane wobec czasopism lub książek,
które trafiały do handlu księgarskiego w
postaci arkuszy zadrukowanych, ale nie
sfalcowanych.
Forma
dystrybucji
hurtowej najbardziej popularna w
wiekach XVI i XVIII.] – (lat.) in crudo;
nyersen;
sületlenül;
kidolgozatlanul;
feldolgozatlanul; (átv.) zordan; durván;
érdesen;
modortalanul;
kegyetlenül;
kendőzetlenül
in depusito – (lat.) in depusito; letétbe, megőrzésül
In dubiis benigniora (D. 50.17.56) [W sytuacjach
dwuznacznych (należy przyjąć pogląd)
bardziej korzystny (dla stron).] – (lat.)
Semper in dubiis benigniora praeferenda
sunt. (Gai. D. 50, 17, 56.) Kétes esetekben
mindig a kedvezőbb (elbírálásra) kell
törekedni.
In dubiis benigniora praeferenda sunt [w
przypadku wątpliwości wybiera się
życzliwsze rozwiązanie] – (lat.) In dubiis
benigniora praeferenda sunt; Semper in
dubiis benigniora praeferenda sunt. (Gai. D.
50, 17, 56.); Kétes esetekben mindig a
kedvezőbb (elbírálásra) kell törekedni.
[Gaius (2. század) római jogász, a
legnagyobbnak minősített öt jogtudós
egyike.]
in dubio mitius [1. w razie wątpliwości łagodniej;
2. w razie wątpliwości należy postępować
(orzekać, interpretować) łagodniej] - (lat. )
in dubio mitius; azt az elvet jelenti, hogy
kétség esetében enyhébben kell eljárni, pl.
enyhébben kell büntetni, bizonyítékok
elégtelensége esetében a vádlottat fel kell
menteni;
in dubio pro libertate [1. w razie wątpliwości na
rzecz wolności; 2. w razie wątpliwości
należy interpretować na rzecz wolności
(przeciwko ograniczeniom)] (lat.) in dubio
pro libertate; kétség esetében a szabad
tárgyra
-
Wersja 01 01 2017.
in dubio pro reo (iudicandum est) [1. w razie
wątpliwości na korzyść oskarżonego; 2. w
razie wątpliwości należy orzec na korzyść
pozwanego (oskarżonego); 3. wątpliwości
należy
rozstrzygać
na
korzyść
oskarżonego;
zasada
powiązana
z
domniemaniem niewinności; 4. w razie
wątpliwości należy orzekać na korzyść
oskarżonego] - (lat.) in dubio pro reo;
kétség esetében a vádlottra kedvezőbb
felfogás érvényesüljön; kétség esetén az
alperes javára kell dönteni.
in duplo [łac., podwójnie] – (lat.) in duplo; két
példányban
in effigie (w wizerunku) – (lat.) in effigie; képben,
képletesen, jelképesen
in extenso [w całości] – (lat.) in extenso; teljes
egészében, kimerítően; egész terjedelmében
in extreme [w ostateczności] – (lat.) in extremis; a
halál pillanatában; végső esetben v.
pillanatban; vkinek utolsó órájában; a végét
járva, a végső időkben
in facto – (lat.) in facto; valóban (rzeczywiście),
tényleg (faktycznie, istotnie)
in favorem [łac., na korzyść (czyjąś)] – (lat.) in
favorem; kedvéért, javára (vkinek)
in fine [na końcu stronicy, rozdziału] – (lat.) in
fine; végtelenben
in flagranti (crimine comprehensi) [łac., na
gorącym (uczynku schwytany); por.
flagrante delicto; z Kodeksu Justyniana (r.
529)] – (lat.) in flagranti; "lángolóban",
vagyis: tetten érve. Teljes alakban: in
flagranti crimine.
in floribus [1. w rozkwicie, w dobrym bycie] –
(lat.) in floribus; virágjában, legjobb
állapotában, jólétben
in folio [o książce: w formacie arkusza raz
złożonego] – (lat.) in folio; ívnagyságban
in fraudem legis [obejście prawa] – (lat.) in
fraudem legis; a törvény kijátszása
In generali concessione non veniunt ea, quae quis
non esset verisimilter in specie concessurus.
– (lat.) In generali concessione non veniunt
ea, quae quis non esset verisimilter in specie
concessurus. – Általános engedményt nem
lehet olyasmire kiterjeszteni, amit külön
engedéllyel nem lehetett volna elnyerni.
in genere (w ogóle) – (lat.) in genere; általában,
általában véve
in grosso - z grubsza – (ol.) in grosso; nagyban
in hoc signo vinces [łac., pod tym znakiem
zwyciężysz] Etym. - wg teologa i historyka
kościoła Euzebiusza z Cezarei, ok. 263-ok.
340, (Życie Konstantyna, 1, 28) cesarz rz.
Konstantyn Wielki (ok. 280-337) w czasie
marszu na Rzym ujrzeć miał na niebie
2093
świecący krzyż z podpisem gr.: en toúto
nika ("tym zwyciężysz"), po czym pokonał
Maksencjusza pod Saxa Rubra, w pobliżu
Rzymu, 23 X 312. – (lat.) in hoc signo
vinces; e jelben győzni fogsz, Ebben a jelben
fogsz
győzni
[Eusebius
szerint
Constantinusnak egyik hadjárata alkalmával
az égen megjelent a kereszt, e felirattal:
«Ebben a jelben fogsz győzni»]
in honorem (łac., na chwałę a. na cześć) [in
honorem Dei et in honorem vini - Na
chwałę Boga i na chwałę wina.] – (lat.) in
honorem; vkinek a tiszteletére
In iudiciis non est acceptio personarum habenda.
- W sądach nie należy mieć względu na
osoby. – (lat.) „In iudiciis non est acceptio
personarum habenda.” (Reg. iuris 12.) = Az
igazságszolgáltatásban
személyi
megkülönböztetésnek nincs helye.
in infinitum - t.j. w końcu – (lat.) in infinitum; a
végtelenségig; végestelen végig, aminek
vége-hossza nincs
In legibus fundamentum rei publicae [in legibus
fundamentum re-i publice] [1. (łc.) prawa
(są) podstawą rzeczpospolitej (republiki).
2. fundament republiki tkwi w ustawach;
3. w prawach podstawa państwa] – (lat.) In
legibus fundamentum rei publicae; a
köztársaság (állam) alapja a törvényekben
rejlik
In legibus magis simplicitas quam difficultas
placet [w ustawach bardziej podoba się
prostota niż zawiłość] — (lat.) In legibus
magis simplicitas quam difficultas placet; a
törvényekben jobban tetszik az egyszerűség,
mint a bonyolultság
In maleficiis voluntas spectatur non exitus. [1.
przy przestępstwach bierze się w rachubę
chęć, nie wynik; 2. Szkoła włoska zerwała
z wczesnośredniowiecznym podejściem do
przestępstwa od strony obiektywnej –
skutku
wywołanego
w
świecie
zewnętrznym. Pod wpływem prawa
rzymskiego (paremia
In
maleficiis
voluntas spectatur non exitus z reskryptu
Hadriana) i nauki Kościoła o grzechu,
zaczęto rozważać przestępstwo od strony
subiektywnej, czyli woli popełnienia
czynu. Co prawda nie wypracowano
definicji winy, ale pojęcie to rozumiano i
opisywano kazuistycznie, podpierając się
przy tym rozwiązaniami rzymskimi.] –
(lat.) In maleficiis voluntas spectatur non
exitus; a bűncselekménynél a végrehajtás
szándékát és nem az eredményét kell
figyelembe venni. (Hadrianus)
In malis promissis fides non expedit observari. –
(lat.) In malis promissis fides non expedit
-
Wersja 01 01 2017.
observari.(Reg. Iur. 68.) = Az erkölcstelen
tárgyú ígéreteket nem kell megtartani.
in medias res [łac., (przystąpienie od razu) do
sedna sprawy, do rzeczy; z Horacego
(Sztuka poetycka, 148)] – (lat.) in medias
res; (kerülgetés nélkül) a dolgok közepébe
vágva; 'a dolgok közepébe'; vagyis azonnal
a
lényegre
térni
az
előzmények
kihagyásával.
[A
szövegépítkezés,
szövegkompozíció sajátos módja; az
események
időrendi,
kronologikus
elmondása helyett a történetet az események
közepébe vágva kezdi az elbeszélő. A
struktúraváltozás
többletjelentést,
új
értelmet adhat a műnek. Horatius jellemezte
in medias resszel az eposzköltő Homérosz
kompozíciós technikáját. (Horatius Ars
poetica: 147 )]
in memoriam [łac., ku pamięci, na pamiątkę]
– (lat.) in memoriam; vkinek v. vminek
az emlékezetére, emlékezetül
"In memoriam – Krzysztof Kieślowski" Krzysztof Kieślowski emlékére
in merito [w rzeczy samej] – (lat.) in merito;
érdemben
in minus [na niekorzyść; na zniżkę] – in minus;
kárra
in my humble opinion [komp.] (też: IMHO);
moim skromnym zdaniem [komp.] –
IMHO (In My Humble Opinion) [a
számítógépes kommunikációban használt
rövidítés ("szerény véleményem szerint")]
in natura (w naturze (nie pieniędzmi)) – (lat.) in
natura; természetben; pl. fizetés: pénz helyett
terményekben
in nomine Dei (w imię Boga) - (lat.) in nomine
Dei; Isten nevében
In obscuris minimum est sequendum – (lat.) ˝In
obscuris minimum est sequendum.˝ (Reg.
iuris) A bizonytalan esetben az enyhébb
álláspontot kell követni.
2094
In omnibus quidem, maxime tamen in iure
aequitas spectanda sit [we wszystkim, a
szczególnie w prawie, należy mieć na
względzie słuszność] – (lat.) In omnibus
quidem, maxime tamen in iure aequitas
spectanda sit; mindenben, kiváltképpen a
jogban tekintettel kell lenni az igazságra
in optima forma [o jej wysokich osiągnięciach] –
(lat.) in optima forma; kellő módon v.
alakban; legjobb alakban; amint illik,
illendően
in parenthesi [w nawiasie, nawiasiem;
równolegle] – (lat.+gör.) in parenthesi;
zárójelben, közbeszúrva, mellékesen
In pari causa melior est conditio possidentis [1. w
jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja
posiadacza; 2. w równej sytuacji lepsze
jest stanowisko posiadającego] — (lat.) In
pari causa melior est conditio possidentis; In
pari delicto et causa, melior est conditio
possidentis. (Reg. Iur. 65.) = Azonos
bűncselekmény és jogügylet esetében a
birtokos előnyben részesül.
in partibus infidelium [in partibus infidelium] (łc.,
dosł. ‘w prowincjach niewiernych’) [1.
tytuł nadawany biskupom, których
diecezje były w rękach niewiernych; przen.
w otoczeniu ludzi nieprzychylnych,
nieżyczliwych; z postanowień Synodu tzw.
Trullańskiego w Konstantynopolu (692 r.).
2. łac., w kraju niewiernych; przen. w
otoczeniu
wrogim
ideologicznie,
nieprzychylnym, nieżyczliwym; (i.p.) tytuł
biskupów nie mających własnej diecezji,
piastujących godność nominalną.] – (lat.)
in
partibus
infidelium;
hitetlenek
tartományaiban (a XIII. század óta olyan
püspöki
címeket
is
adományoztak,
amelyekhez az egyházmegye a hitetlenek
kezén volt) [1. Rövidítve is: i. p. i. A XIII.
sz. óta oly kat. püspökök cime, akiknek nincs
megyéjük, hanem oly tartományról nyerik
cimüket, mely a hitetlenek kezén van. A
nunciusok rendesen I. érseki cimmel
diszíttetnek fel. Ez által föntartatik a régen
virágzott egyházak emléke; másrészt
folytonos óvás ez a törökök által keleten
elkövetett rablások és foglalások ellen. XIII.
Leo óta e cim nincs használatban, hanem
egyszerüen
cimzetes
püspököknek
mondatnak. 2. A hitetlenek területén; olyan
r.kat. címzetes püspökök megjelölése, akiket
jelenleg az egyház birtokában nem lévő
püspöki székekre nevezetk ki.]
in perpetuum [łac., na zawsze, na wieczne czasy]
– (lat.) in perpetuum; örökre, örökké,
mindörökké
-
Wersja 01 01 2017.
in perpetuam rei memoriam [łac., na wieczną
rzeczy pamiątkę] – (lat.) in perpetuam rei
memoriam; a dolog örök emlékére
in persona [łac., osobiście; w osobie] – (lat.) in
persona; személyesen, saját személyében [w
osobie Chrystusa (in persona Christi) =
Krisztus személyében]
in petto [wł., dosł. 'w piersi'; w sercu, w myśli;
prywatnie, w sekrecie (łac. in pectore)] –
(ol.) in petto; készenlétben, szándékban
in pleno [łac., w komplecie, w pełnym składzie,
np. Sejm in pleno] – (lat.) in pleno; teljes
testület előtt, nyilvánosan
in plus [na korzyść; na zwyżkę] – in plus; javára,
(vmi) előnyére; hasznára
in poculis [łac., z kielichem w ręku; pijąc] – (lat.)
in poculis v. inter pocula, ivás közben,
poharazás közt;poharazás közben
In poenam heres non succedit [dziedzic
(spadkobierca) nie dziedziczy kary
(nałożonej
na
spadkodawcę)
–
spadkobierca nie dziedziczy kary] — (lat.)
In poenam heres non succedit; örökös nem
örökli az ítéletet
In poenalibus causis benignius interpretandum est
[w sprawach karnych należy stosować
łagodniejszą interpretację] — (lat.) In
poenalibus causis benignius interpretandum
est;
büntetőügyekben
az
enyhébb
értelmezéseket kell alkalmazni
In poenis benignior est interpretatio facienda. –
(lat.) „In poenis benignior est interpretatio
facienda.” (Reg. iuris 49.) = Büntetéseknél
az enyhébb magyarázat alkalmazandó.
in posse [łac., potencjalny; potencjalnie; por. in
esse.] – (lat.) in posse; potenciális;
potenciálisan
In potestate itaque sunt servi dominorum
[Niewolnicy podlegali władzy swych
właścicieli. Władza ta była tworem ius
gentium] – (lat.) In potestate itaque sunt
servi dominorum. - Családfői hatalom alatt
állnak a szolgák.
in praesentia – (lat.) in praesentia; jelentéktelen
in praxi [łac., w praktyce] – (lat.) in praxi, a
gyakorlatban
in principio [w zasadzie] – (lat.) in principio;
alapjában
in puncto [wym. in punkto] «w punkcie, odnośnie
do». – (lat.) in puncto; vmire vonatkozólag;
vmit illetően
In re communi potior est conditio prohibentis. –
(lat.) „In re communi potior est conditio
prohibentis.” (Reg. iuris 56.) = Közös
dologban a változtatás ellen tiltakozó
elsőbbségben van.
2095
in rerum natura [w przyrodzie] – (lat.) in rerum
natura; a dolgok természetében
in saecula saeculorum [na wieki wieków] – (lat.)
in saecula saeculorum; [századok századain
át] mind (örökkön) örökké
Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi
Świętemu,
jak była na początku,
teraz i zawsze,
i na wieki wieków.
Amen.
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto.
Sicut erat in principio, et nunc, et semper
et in saecula saeculorum, Amen.
In silvam ligna ne feras! Nie znoś drewna do
lasu. – Ne vigyál fát az erdőbe! (Horatius)
in situ [1. w miejscu; 2. w prawidłowym miejscu,
w pierwotnym miejscu] – (lat.) in situ; az
eredeti helyzetben; helyben
in spe [w przyszłości] – (lat.) in spe; reménybeli,
kiszemelt, jövendőbeli
in specie (szczególnie) – (lat.) in
specie;
különösen, kiváltképpen
in spiritualibus (na polu ducha; w rzeczach
duchowych; np. wikariusz in spiritualibus)
– (lat.) in spiritualibus; lelkiekben, egyházi
ügyekben
in statu dormiendi [w stanie uśpienia] – (lat) in
statu dormiendi; az elaltatás pillanatában
in statu nascendi [w stanie rodzenia się,
powstawania] – (lat.) in statu nascendi; már
a kialakuláskor; a születés pillanatában
in statu praesenti [w stanie obecnym] – (lat.) in
statu praesenti; a jelen pillanatban
in suspenso [(łc.) w zawieszeniu] – (lat.) in
suspenso;
függőben,
elintézetlen;
bizonytalanul, bizonytalanságban
In testamentis plenius votuntates testantium
interpretantur a. In testamentis plenius
voluntates testantium interpretamur [1.
przy testamentach wolę sporządzających
testamenty interpretuje się jak najpełniej.
Testament należy tak tłumaczyc, ażeby
zapewnić
możliwie
najpełniejsze
urzeczywistnienie woli spadkodawcy. 2.
wykładnia testamentów opiera się na
wnikliwym badaniu woli testatorów] –
(lat.) In testamentis plenius votuntates
testantium interpretamur; a végrendeleteknél
a
végrendelkező
akaratát
kell
a
legteljesebben
figyelembe
venni;
végrendeleteknél a végrendelkező akaratát a
teljesebben kell értelmezni
in toto – (lat.) in toto; teljesen, mindenestől
In toto et pars continetur [1. w całości zawarta
jest i część. Jeśli komuś przysługuje całość,
to przysługuje i część. 2. w całości i część
-
Wersja 01 01 2017.
jest zawarta; 3. Prawo szczegółowe
zawarte jest w prawie ogólnym] — (lat.) In
toto et pars continetur; az egészben a rész is
benne van
In toto partem non est dubium contineri. [Nie
ma wątpliwości, że w całości zawiera się
część.] – (lat.) In toto partem non est dubium
contineri. (Reg. iuris 80.) = Vitán felül áll,
hogy az egészben benne foglaltatik a rész is.
in ultima analysi – (lat.+gör.) in ultima analysi;
végső elemzésben
in vitro [n.łac., dosł. 'w szkle'; (badanie tkanek,
rozwoju zarodka itd.) poza żywym
organizmem, w probówce a. innym
otoczeniu sztucznym.] – (lat.) in vitro;
(biol)
(üvegben,
azaz
kémcsőben,
lombikban) az élő szervezeten, sőt sejten
kívül
in vino veritas [łac. (z gr.), w winie prawda, tj.
wino rozwiązuje język, pijany zdradza
swe tajemnice] – (lat.) in vino veritas;
borban az igazság
in vivo [1. n.łac., dosł. 'na żywym' (osobniku);
(badanie procesów biol. i bioch.) w żywym
organizmie rośliny a. zwierzęcia; 2. na
żywym ciele] – (lat.) in vivo; az életben;
(biol) (élőben) az élő szervezeten, ill. sejten
belül.
inacyć, przeinacać [przekręcać, wywracać kota
do góry nogami] (ziemia lubliniecka ) –
[Słowniczek języka śląskiego] a macskát
lábával felfelé fordítani
inaczej [I. w inny sposób; II. 1. spójnik
przyłączający wyrażenie lub zdanie, za
pomocą którego mówiący chce powiedzieć
w inny sposób to, co powiedział za pomocą
wyrażenia użytego przed spójnikiem;
2. spójnik wprowadzający wypowiedzenie,
w którym jest mowa o konsekwencjach
niewykonania tego, co komunikuje
wypowiedzenie poprzedzające] – másképp,
másképpen, másként, máshogy; minthogy;
egyébként, különben, máskülönben
inaczej śpiewać – (átv.) hangot váltani; másképpen
beszélni
inaczej to będzie, nie było – másként lesz, mint
ahogy volt
inadekwatny, -a, -e [nieodpowiadający czemuś
dokładnie] – (lat.) inadaequat; inadekvát;
egyenlőtlen, nem megfelelő, nem hozzámért;
meg nem felelő
inaktywny, -a, -e – (lat.) inaktív; tétlen, nem
cselekvő, renyhe, nem mozgékony; (vegytan)
semleges; szolgálaton kívüli (személy)
inappetentia, -ae [f 1) brak łaknienia, apetytu; 2)
brak chęci, dążenia] – inappetentia;
étvágytalanság
2096
Inaudita causa quemquem damnari aequitatis
ratio non patitur [poczucie słuszności nie
pozwala na skazanie kogokolwiek bez
wysłuchania jego sprawy.] – (lat.) Inaudita
causa quemquem damnari aequitatis ratio
non patitur; az igazságérzet senkit sem hagy
ítélkezni az ügy teljes meghallgatása nélkül
inauguracja [łac. inauguratio 'rozpoczęcie;
poświęcenie'; 1. uroczyste rozpoczęcie
jakiejś działalności, imprezy itp.; 2. daw.
uroczyste wprowadzenie kogoś na wysoki
urząd;
3.
(uroczyste)
otwarcie,
zapoczątkowanie, rozpoczęcie czego] –
(lat.) inauguráció, inaugurálás, felavatás,
ünnepélyes beiktatás; székfoglalás, kezdés,
megkezdés;
(ünnepélyes)
megnyitás,
megnyitó
inauguracja roku szkolnego – az iskolaév
ünnepélyes megnyitása; évnyitó, tanévnyitó
inauguracja sezonu – évadnyitás, évadnyitó
inauguracja targów – vásárok megnyitása
inauguracyjny, -a, -e [dotyczący inauguracji] –
inaugurációs;
megnyitó,
felavatási,
beiktatási; székfoglaló
inauguracyjne posiedzenie – nyitó v. megnyitó
ülés
inauguracyjne przemówienie – megnyitó beszéd;
székfoglaló beszéd
[Inauguracyjne
przemówienie Przewodniczącego Rady
Powiatu: a Járási Tanács Előljárójának
székfoglaló beszéde]
inaugurować [łac. Inaugurare: brać wieszczbę,
wróżyć
(zwł.
przed
ważnym
przedsięwzięciem);
rozpoczynać,
poświęcać] – megnyitni, felavatni, beiktatni,
kezdeni, megkezdeni
inaugurować co – megnyitni vmit
inaugurowanie
–
inaugurálás;
megnyitás,
beiktatás, felavatás
incalzando (wł.; dosł.: napierając, goniąc)
[przyspieszać tempo, podobnie jak
stringendo; określenie agogiczne] – (ol.)
incalzando (ejtsd: inkalcando); zenei
kifejezés, kiemelve s kissé gyorsabban
incapacitas (niezdolność) – (lat.) incapacitas;
képesség
hiánya
[1.
képtelenség,
alkalmatlanság; 2. Az egyházjogban az
egyházrendek felvételére való képtelenség.
Az I. dacára történt felszentelés semmis és
hatálytalan. Incapaces (inhabiles): 1. a nem
kereszteltek és 2. a nők. A hermafroditák
csak a fi-nem tulnyomó kiképzése esetében
felszentelhetők.]
Incerta pro nullis habentur [łac.1. niepewne
traktuje się jako nieistniejące; 2. prawn.
niepewne nie liczy się.] – (lat.) Incerta pro
nullis habentur; a bizonytalan nem számít
-
Wersja 01 01 2017.
inchoacja – (lat.) inchoacio; kezdés
inchoatywny,
-a,
-e
[(łc.
inchoativus
‘rozpoczynający’ od inhoare ‘zaczynać’)
językozn. czasownik i.; forma inchoatywna
(wyrażająca
rozpoczynanie
się
czynności),] – inchoatív-; állapotváltozást
jelentő; kezdő
Inciville est nisi tota lege perspecta una aliqua
particula eius proposita iudicare; Incivile
est nisi tota lege perspecta una aliqua
particula eius proposita iudicare vel
respondere [1. nie jest słuszne orzekać na
podstawie jakiejś tylko części ustawy, a
bez uwzględnienia jej całości. 2.
Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku
lub opinii prawnej bez uwzględnienia
całości ustawy, na podstawie jednego jej
fragmentu.] – (lat.) Inciville est nisi tota
lege perspecta una aliqua particula eius
proposita iudicare; helytelen a törvénynek
csak valamely része alapján határozni, az
egészre való tekintet nélkül; a törvényt teljes
egészében kell alkalmazni
inclinatio prava (zob. inklinacja do złego) - (lat.)
inclinatio prava; rosszra való hajlandóság; az
emberi természet jellemzője a bűneset óta
incognito [wym. inkognito] [I zachowując
anonimowość;
II
zatajenie
swojej
tożsamości] – incognito (inkognitó); a
személyazonosság titkolása; fedőnév, álnév,
a rang eltitkolása; rangrejtve, ismeretlenül,
álnéven, álnév alatt; titokban, ismeretlenül
Incolas domicilium facit. – (lat.) Incolas
domicilium facit. - A lakóhely teszi a
lakosokat.
incompatibilis [1. zob. niekompatibilny; 2.
niezgodny, nie dający się pogodzić
(zwłaszcza ze sprawowaniem pewnych
urzędów — incompatibilitas).] – (lat.)
incompatibilis;
összeférhetetlen,
összeegyeztethetetlen
incompatibilitas (łac. niepołączalność) [zasada
niełączenia
określonych
funkcji
publicznych. Zasada ta odnosi się
zarówno do funkcji pełnionych w
administracji
rządowej,
jak
i
samorządowej.] – (lat.) incompatibilitas;
inkompatibilitás; összeegyeztethetetlenség;
összeférhetetlenség
inculpata tutela [obrona konieczna] – (lat.)
inculpata tutela; vétlen védelem
incydencik [zdrobnienie od: incydent] –
csetepaté; fontossággal nem biró, csekély
erőknek véletlen találkozása által előidézett
csatározás
incydent
[1. nieprzyjemne
wydarzenie;
2. wydarzenie mało ważne] – (lat.)
incidens, közbejött eset, véletlen, kellemetlen
2097
esemény; váratlan, többnyire kellemetlen
esemény; közbejött, zavaró mozzanat
incydent graniczny – határincidens
incydentalny, -a, -e [1. mający małe znaczenie
lub zdarzający się bardzo rzadko;
2. mający znaczenie uboczne w sporze
sądowym] – (lat.) incidentális, esetleges,
alkalmi, véletlen, közbejött, váratlan,
mellékes; ötletszerű
incydentalnie – esetlegesen, alkalmilag, véletlenül,
váratlanul, mellékesen; ötletszerűen
incydentalność – esetlegesség, alkalmiság,
véletlenság,
váratlanság,
mellékesség;
ötletszerűség
incydenty graniczne – határmenti incidens
incydenty zbrojne – fegyveres incidens
ind [pierwiastek chemiczny o symbolu In] –
(vegytan) indium
indagacja [wypytywanie kogoś], indagowanie –
kihallgatás, fogadás, vallatás
indagacyjny, -a, -e - kihallgatási, fogadási,
vallatási
indagator [przestarzałe: osoba prowadząca
śledztwo, indagująca kogoś o coś] – (sędzia
śledczy) vizsgálóbíró
indagować [prowadzić indagację; wypytywać,
dopytywać się, badać] – kihallgatni,
vallatni, faggatni
indagować kogo o co – faggatni v. vallatni vkit
vmiről
indeciso (wł.) [niezdecydowanie; określenie
wykonawcze] – (ol.) indeciso; ingadozó
indeks [1. alfabetyczny spis pojęć, terminów,
nazwisk
itp.
przytoczonych
lub
omówionych w danej książce; 2. urzędowy
spis lub lista czegoś; 3. książeczka
studenta, w której potwierdza się zdanie
egzaminów, zaliczenie semestru lub roku
studiów; 4. w statystyce: liczba względna
charakteryzująca
zmiany
poziomu
zjawiska zachodzące w określonym czasie;
5. miernik
koniunktury
giełdowej,
pokazujący zmiany cen akcji na kolejnych
sesjach; 6. litera, liczba lub inny znak, za
pomocą którego rozróżnia się wyrażenia
matematyczne, fizyczne i inne oznaczone
jednakowymi symbolami głównymi, np.
a1, a2, a3] – (lat.) index; mutató (betűrendes
tárgy-, név-, szó- stb. mutató), tárgymutató;
jegyzék; (studencki) leckekönyv, egyetemi
leckekönyv; (vallás) tiltott könyvek jegyzéke
[index librorum prohibitorum] (ta książka
jest na indeksie: ez a könyv indexen van, ez
a könyv be van tiltva); (matematika)
arányszám, jelzőszám, mutató, mutatószám,
indexszám, viszonyszám különféle adatok,
méretek
stb.
összehasonlítására;
-
Wersja 01 01 2017.
(közgazdaság)
mutató,
mutatószám;
valamilyen gazdasági jelenség viszonylagos
változásait százalékokban kifejező szám;
(mmenyiégtan,
fizika)
a
betűk
megkülönböztetésére használt, jobb alsó
sarkukban írt kis szám v. betű [a1]; (műszaki)
irányjelző kar v. lámpa (járműveken);
(dawno) mutató, mutatóujj; (informatika)
index [számítógépes adatbázishoz készített
segédállomány, mely valamelyik adatmező
szerint rendezve tartalmazza a rekordokra
vonatkozó
mutatókat,
jelentősen
meggyorsítva így a keresés műveletét]
indeks BUX; Węgierski indeks BUX – BUX
index
indeks cen – árindex
indeks dolny (ang. subscript) [określa pozycję i
kształt i wielkość znaku tej samej odmiany
pisma, którego forma graficzna jest
optycznie podobna do formy znaku
normalnej wielkości, jego wielkość
mniejsza, a jego położenie poniżej linii
pisma.] – alsó index (H2O)
indeks giełdowy – tőzsdeindex
indeks górny lub superskrypt (ang.: superscript)
[formatowanie znaków polegające na
podwyższeniu dolnej linii znaku w
stosunku do znaków sąsiadujących i
zmniejszeniu jego rozmiaru. Indeks górny
jest często stosowany w formułach
matematycznych, np. y = x2, chemicznych,
np. H+ + OH-, izotopów: 235U lub jako
oznaczenie przypisu] – felső index (pl. H+ +
OH-)
Indeks Ksiąg Zakazanych (łac. Index librorum
prohibitorum lub Index Expurgatorius) –
opracowywany i ogłaszany przez Kościół
katolicki, spis książek, których nie wolno
było czytać, posiadać i rozpowszechniać
wiernym
bez
zezwolenia
władz
kościelnych, pod groźbą ekskomuniki. Na
spis wciągane były publikacje uznane za
niezgodne z doktryną katolicką, wśród
nich znalazły się też dzieła naukowe i
filozoficzne, m.in. Galileusza, Kanta,
Keplera, Kopernika, Monteskiusza czy
Woltera.] – Index librorum prohibitorum
(latin, jelentése: tiltott könyvek jegyzéke) [1.
azon
könyvek
listája,
amelyeknek
olvasásához a római katolikus egyház nem
adta hozzájárulását és hívei számára
kifejezetten tiltott. A lista összeállításának az
volt a célja, hogy megakadályozzák a
teológiailag helytelen, a katolikus hit és
erkölcs szempontjából veszedelmes tanok
terjedését. 2. Tiltott könyvek jegyzéke, t.i.
amelyeket a pápa a r.kat. egyháztagok
számára tilossá nyilvánított. (Először 1564-
2098
ben).]indeks minutowy – percmutató, nagy
mutató
indeks nazwisk – névjegyzék
indeks produkcji – termelési mutató, termelési
mutatószám, termelési index
indeks rzeczowy – tárgymutató
indeks zegarowy – óramutató
indeksować [1. wprowadzać indeksację; 2. w
systemach informatycznych: notować
treść dokumentów w sposób zwięzły w
celu przechowywania zawartej w nich
informacji] – indexelni
indeksowanie dokumentu [jest to proces
opisywania
lub
identyfikowania
dokumentu w terminach jego zawartości
przedmiotowej
scharakteryzowanej
jakimś językiem deskryptorowym; patrz
norma [ISO 5963]] – (inf.) dokumentum
indexelése
indemnizacja
[praw.
odszkodowanie]
–
kártalanítás, kártérítés
indemnizacyjny, -a, -e [przymiotnik od:
indemnizacja] – kártalanítási, kártérítési
indemnizować [przestarzale: wypłacać
odszkodowanie, rekompensować straty i
szkody] – kártalanítani, kárt megtéríteni,
megtéríteni a kárt
independencja [daw. niepodległość] – (lat.)
indepencia; függetlenség, önállóság
independenci
(dosłownie
niezależni)
independenci [ang. < łac.], angielskie
radykalne stronnictwo polityczne w
Parlamencie Długim; [1. radykalny nurt w
Kościele anglikańskim. Independenci
domagali
się
niezależności
gmin
wyznaniowych od hierarchii kościelnej. W
czasie
wojny
domowej
1642–1652
stanowili jedną z najbardziej radykalnych
politycznie
frakcji
w
parlamencie
angielskim.2. po usunięciu 6 XII 1648 z
Parlamentu przez wojsko większości
posłów
(prezbiterian)
independenci
dominowali w Parlamencie Kadłubowym i
I 1649, wraz z radykałami w armii,
doprowadzili do procesu Karola I.] – (lat.–
ang.) independesek; az egyes gyülekezetek
önállóságát, minden más szervezettől való
függetlenségét valló protestáns áramlat
independent [członek protestanckiej grupy
religijnej stanowiącej odłam angielskiego
kalwinizmu] – (lat.) independens; önálló,
független
independentyzm (ang. independent ‘niezależny,
niepodległy’) [1. doktryna independentów;
2. dążenie do niezależności; 3. religiozn.
-
Wersja 01 01 2017.
ruch rel. w Anglii w XVI w. stanowiący
odłam protestantyzmu, głoszący hasła
całkowitej niezależności każdego z
wyznań, łącznie z oddzieleniem od
jakiejkolwiek władzy; n.os. independent.]
– independentizmus [Olyan egyházi irányzat,
amely az egyes gyülekezetek egymástól és
minden felsőbb egyházi hatóságtól való
függetlenségét vallja.]
indeterminista – indeterminista; a felelősség
morális jellegét hangsúlyozó ember; az
indeterminizmus híve
indeterministyczny, -a, -e – indeterminista; az
indeterminizmusra
jellemző,
vele
kapcsolatos, azon alapuló
indeterminizm [doktryna filozoficzna głosząca,
że nie istnieją żadne ogólne prawa ani
powszechne prawidłowości determinujące
rozwój świata] – (lat.) indeterminizmus; az
anyagi világ jelenségei közötti oksági
kapcsolatot, a természet és társadalom
objektív törvényszerűségeit tagadó idealista
filozófiai tanítás; az akarat szabadsága [az a
nézet, amely szerint az emberi akarat minden
megkötöttségtől mentes, teljesen szabad]
indeterminowany, -a, -e – (lat.) indeterminált;
határozatlan,
meg
nem
határozott;
bizonytalan
indent (ang., dawno) – (ang.) indent; vételi
megbízás [Az Indiával való forgalom
megkönnyítésére az európai kereskedelmi
házak szerződést kötnek Indiában tartózkodó
kereskedőkkel, hogy az európaiak által a
benszülöttek számára szállítandó árukat ők
szállítsák
belföldi ((indiai)
értékben
meghatározott árért; megfordítva is I.-nek
nevezik az indiai kereskedelmi házak által
európaiakkal e célból kötött adásvételi,
esetleg bizományi szerződéseket.]
inderak [1. to spódnica kobieca, wkładana na
suknię.
Niemniej
inderaki
bywały
wspaniałe. Za czasów Jana Kazimierza
elegantki polskie nosiły adamaszkowe
czerwone, podszyte popielicami, ze
złotymi pasamonami. 2. z niemieckiego
unterrock; dawna polska nazwa spódnicy,
według niektórych źródeł była ona
noszona przez kobiety pod suknią, jako
coś w rodzaju halki. Tak czy inaczej, na
pewno były inderaki bogato zdobione,
często
w
kolorze
karmazynowym,
atłasowe,
podszyte
popielicami.
3.
spódnica (z niem. Unterrock); u Zygmunta
Glogera] – szoknya alj;
szoknya,
alsószoknya
2099
indexed sequential access method {rzecz.}
[komp.] [zł.] (też: ISAM); sekwencyjnoindeksowa metoda dostępu {f.} [komp.]
[zł.] – ISAM Indexed Sequential Acceess
Method (indexelt szekvenciális elérési mód)
Indianin [rdzenny mieszkaniec Ameryki],
Indianka – indián (ffi/nő)
Indianin (łac. Indus, dop. Indi, skrót Ind) [1. łac.
Indus; gwiazdozbiór nieba południowego;
2. mało wyraźny gwiazdozbiór nieba
południowego. Przedstawiać ma postać
Indianina z Ameryki Północnej.] – Hindu
(latin: Indus) egy csillagkép; a déli égbolton
lévő Indus csillagkép
indianista [przyjaciel Indian] – indianista; az
indiai nyelveknek, különösen a szanszkritnak
és az ind régiségeknek buvára
indianistyka [nauka o językach i kulturze
Indian] – indianisztika; az indián
indiański, -a, -ie [dotyczący Indian, właściwy
Indianom] – indián
Indie [nazwa ta użyta jest w Księdze Estery dla
określenia granic wielkiego państwa Persji
za czasów Achaszwerosza. Państwo to
rozciągało się od Indii do Etiopii
(Abisynii). Nazwa ta pojawia się w Biblii
dwa razy i to tylko w Księdze Estery. Nie
jest wykluczonym, że kupcy Salomona
sprowadzali stamtąd kość słoniową, małpy
i pawie.] – INDIA [Ahasvérus király
birodalmát keletről határoló ország (Eszt 1,1;
8,9).]
-
Wersja 01 01 2017.
Indie, Republika Indii (w hindi, – trl.: Bhārat,
Bhārat Gaṇarājya, trb.: Bharat, Bharat
Ganaradźja; ang. India, Republic of India)
[państwo w Azji Południowej, zajmujące
większość subkontynentu indyjskiego] –
India (hindi nyelven Bhārat), avagy
hivatalos névvel
illetve,
az
Indiai
Köztársaság
(hindi
nyelven
Bhārat
Gaṇarājya) [egy dél-ázsiai független ország,
földrajzilag a Föld hetedik legnagyobb és
második legnépesebb országa, s a
demokráciák közül a legnépesebb. A 28
államot és 7 szövetségi területet magába
foglaló ország partjait délen az Indiai-óceán,
nyugaton az Arab-tenger, keleten a Bengáliöböl mossa.]
Indie Wschodnie, Indie Holenderskie [1. region
Indii położony na południe od Himalajów
oraz nad Zatoką Bengalską; 2.
nazwa
dawnych
kolonii
holenderskich
obejmująca obecne terytorium Indonezji,
zachodnią część Nowej Gwinei oraz
Archipelag Malajski, bez północnozachodniej części wyspy Borneo należącej
do Wielkiej Brytanii i wschodniej części
wyspy Timor oraz wschodniej części
Nowej Gwinei należących do Portugalii.] –
Elő-India
 Holenderskie Indie Wschodnie (hol. Oost-Indië lub Nederlands-Indië, indonez.
- Hindia Belanda) [nazwa kolonii
założonej przez Holenderską Kompanię
Wschdnioindyjską, która pozostawała
pod bezpośrednim zwierzchnictwem
Królestwa Holenderskiego od 1799 r. aż
do uzyskania niepodległości przez
Indonezję w 1949 r.] – Holland KeletIndia
(hollandul
Nederlands-Indië;
indonézul Hindia-Belanda) [az a holland
gyarmat, melyből a második világháborút
követően kialakult a mai Indonézia. 1800ban a Holland Kelet-indiai Társaság
államosított gyarmataiból jött létre. A
XIX.század folyamán a félszigeten
megszilárdult és bővült a holland jelenlét.
Legnagyobb kiterjedését a XX. század
elején érte el. A II. világháborút s a japán
megszállást
követően
az
indonéz
nacionalisták
1945-ben
kikiáltották
országuk függetlenségét. Ennek valamint
az ezután kibontakozó Indonéz Nemzeti
Forradalom hatására Hollandia 1949.
decemberben
elismerte
Indonézia
függetlenségét.]
 Hiszpańskie Indie Wschodnie (hiszp.
Indias Orientales Españolas) [terytorium
będące
hiszpańską
kolonią
w
południowo-wschodniej Azji i na
2100
Pacyfiku, istniejącą w latach 1565-1899.
Kolonia obejmowała Filipiny, Mariany i
Karoliny oraz, przejściowo, Formozę,
Sabah i część Moluków. Po wojnie
amerykańsko-hiszpańskiej
większość
terytoriów znalazła się pod okupacją
amerykańską, a pozostałe ziemie
sprzedano
Niemcom
na
mocy
specjalnego porozumienia.] – Spanyol
Kelet-India (spanyolul: Indias Orientales
Españolas)
indienne [nazwa francuska dla tkanin
drukowanych używana w XVII i XVIII
wieku. Początkowo były one sprowadzane
z Indii, potem zaczęto wyrabiać je w
Europie. W Anglii tkaniny takie
nazywano chintz lub kaliko, w Niemczech
Zitz. W XIX i XX wieku nazwa ta odnosi
się również do drukowanych perkali.] –
nyomott textil
Indivisa est causa pignoris [1. podstawa zastawu
jest niepodzielna, tzn. że prawo zastawu
wygasa dopiero z chwilą zaspokojenia
całej wierzytelności, a nie jej części.
Częściowe spełnienie wierzytelności nie
wpływa na zakres zastawu. 2. niepodzielna
jest sprawa zakładu] — (lat.) Indivisa est
causa pignoris; a zálog alapja oszthatatlan
Indochiny [nazwa stosowana dla określenia
wschodniej
części
Półwyspu
Indochińskiego
(Azja
PołudniowoWschodnia), obejmującej współcześnie
państwa Laos, Kambodża (Kampucza) i
Wietnam. Nazwa ta została nadana przez
Europejczyków, którzy zwrócili uwagę na
wpływ kultury chińskiej i hinduskiej na
kulturę rodzimą tego obszaru. Region ten
przez około 100 lat (od poł. XIX w. do poł.
XX w.) stanowił posiadłość francuską Indochiny Francuskie. Dopiero wybuch
wojny indochińskiej 1945-1954 przyczynił
się do uzyskania niepodległości przez
zamieszkujące tu narody.] – Indokína
[Vietnám · Thaiföldi Királyság · Kambodzsa
· Myanmar - Burma · Laosz & Yunnan (DélKína) · Malajzia.]
indochiński, -a, -ie – indokínai
-
Wersja 01 01 2017.
Indochiński Półwysep [półwysep w południowowschodniej
części
kontynentu
azjatyckiego, otoczony wodami (z zachodu
na wschód) Zatoki Bengalskiej, Morza
Andamańskiego
i
Morza
Południowochińskiego. Na południowym
zachodzie z Półwyspu Indochińskiego
wyodrębnia się drugorzędny Półwysep
Malajski.] – Indokína, más néven az
Indokínai-félsziget [egy délkelet-ázsiai régió,
amely Kínától délre és Indiától délkeletre
található. Az elnevezés a dán Konrad MalteBrun térképésztől származik]
indoeuropeista – indogermanista, indoeuropeista;
indoeuropeisztika tudósa v. szakértője; az
indogermán
(helyesen
indoeurópai)
nyelvekkel foglalkozó tudós
indoeuropeistyczny, -a, -e – indoeuropeisztikai
indoeuropeistyka
[nauka
zajmująca
się
badaniem języków indoeuropejskich] –
(gör.+lat.)
indoeuropeisztika;
(nyelvtudomány)
az
összehasonlító
nyelvtudománynak
az
indoeurópai
nyelvekkel foglalkozó ága
indoeuropejski, -a, -ie [wywodzący się z
praindoeuropejskiej wspólnoty językowej]
– indoeurópai
indogermanista
(niem.
indogermanistik),
indoeuropeista
–
indogermanista,
indoeuropeista; az indogermán (helyesen
indoeurópai) nyelvekkel foglalkozó tudós
indokrynacja – indokrináció; befolyásolt tanítás;
valamilyen politikai célnak vagy eszmének
alárendelt céltudatos (elő)nevelés; (wojsk)
katonai értelemben: pszichológiai alapú
kiképzés a katonák részére
indokrynacja religijna dzieci – a gyermekek
egyházi indokrinációja
indokrynacja w szkołach – indokrináció az
iskolában
indokrynować – indokrinálni
indokrynować społeczeństwo – a társadalmat
indokrinálni
indolencja [niezaradność lub bierność] – (lat.)
indolencia;
(dawno)
felháborító
nemtörődömség, közöny, közönyösség,
érzéketlenség,
hanyagság;
(orvosi)
fájdalommentesség
indolentny, -a, -e [niedołężny; nieznający się na
rzeczy; zobojętniały] – (lat.) indolens;
közönyös, részvétlen, egykedvű; hanyag,
felháborítóan
nemtörődöm;
(orvosi)
fájdalmatlan
indolog [specjalista w zakresie indologii] – (gör.)
indológus; indiai nyelvek és szokások
kutatója; az indológia tudósa
2101
indologia [1. nauka o językach i kulturze Indii;
2. Az indiai műveltséggel különösen India
nyelveivel és irodalmával, valamint
történelmével foglalkozó tudomány] –
(gör.) indológia; az indiai műveltséggel,
különösen India nyelveivel és irodalmával,
valamint történelmével foglalkozó tudomány
Indonezja [wyspiarskie państwo w Azji
Południowo-Wschodniej, którego stolicą
jest Dżakarta z 8,4 mln mieszkańców] –
Indonézia
v.
Indonéz
Köztársaság
(Indonézia) (Republik Indonesia) [független,
demokratikus ország Délkelet-Ázsiában.
Fővárosa Jakarta (ejtsd: dzsakarta). A világ
negyedik legnépesebb országa, egyben a
legnépesebb muszlim-többségű ország is.]
Indonezyjczyk
[obywatel
Indonezji],
Indonezyjka – indonéz (ffi/nő)
indonezyjski, -a, -ie [związany z Indonezją] –
indonéz
indor [indyk – samiec] – pulykakas
indos, indosament [wł. indosso 'na grzbiecie' z
śrdw.łac. indorsare 'potwierdzać (uwagą,
podpisem) na odwrocie'; 1. przelanie
prawa własności weksla lub czeku na inną
osobę przez umieszczenie na odwrocie
odpowiedniej notatki z podpisem lub tylko
podpisu; też: taka notatka lub podpis; 2.
przelew wierzytelności z weksla, czeku na
inną osobę] – (kereskedelem) forgatmány,
(jog) hátirat, zsiró; váltó
indosant [1. posiadacz weksla przekazujący go
innej osobie przez umieszczenie na nim
indosu; 2. osoba przekazująca weksel,
czek
innej
osobie]
–
forgató,
forgatmányozó, zsiráló
indosant weksli obcych – váltók forgatója
indosariusz; indosatariusz [1. (żyratariusz) jest
to osoba nabywająca weksel za pomocą
indosu; 2. osoba, na rzecz której
odstąpiono weksel, czek] – forgatmányos
indosować [w prawie, bankowości: odstąpić,
odstępować
prawo
do
własności,
dokonując indosu - przelania tego prawa
na inną osobę] – forgatni; hátirattal,
forgatmánnyal ellátni; zsirálni
indosować
weksel
–
(lat.)
indorzálni;
(kereskedelem) váltót forgatni
indosowanie weksla – váltóforgatás
Inductio negotii [był to wyrok sądu, przez który
bez wniosku stron nakazywano im
kończyć sprawę. Jeżeli np. sąd dla
niedostatecznych
danych
kazał
przeprowadzić śledztwo albo zrobić mapę
gruntu spornego, poczem jednak powód
nie zgłaszał się, wtedy sąd polecał
-
Wersja 01 01 2017.
stronom, aby się rozprawiły.] – (lat.)
Inductio negotii
indukcja [1. w logice: wyprowadzanie wniosków
ogólnych
z
przesłanek
będących
poszczególnymi
przypadkami
tych
wniosków; 2. w naukach empirycznych:
metoda
badawcza
prowadząca
do
uogólnień na podstawie eksperymentów i
obserwacji faktów; 3. wzbudzenie prądu
lub ładunku elektrycznego pod wpływem
czynników
elektrycznych
lub
magnetycznych] – (lat.) inductio; indukció;
(filozófia) az egyik
alapvető logikai
rendszer; következtetés az egyesből az
általánosra; általános érvényű igazságok
levezetése az egyes esetekből kiindulva;
(villamosság) áram gerjesztése vmely
vezetőben a környező mágneses tér változása
révén
indukcja całkowita, indukcja formalna – teljes
indukció
indukcja częściowa, indukcja materialna –
részleges következtetés
indukcja elektromagnetyczna [1. zjawisko
powstawania siły elektromotorycznej w
przewodniku na skutek zmian strumienia
pola magnetycznego. Zmiana ta może być
spowodowana
zmianami
pola
magnetycznego lub względnym ruchem
przewodnika i źródła pola magnetycznego.
Zjawisko to zostało odkryte w 1831 roku
przez
angielskiego
fizyka
Michała
Faradaya.
2.
powstawanie
siły
elektromotorycznej
w
obwodzie
obejmującym
zmienny
strumień
magnetyczny] – elektromágneses indukció
[1. fizikai jelenség: ha tekercs mozog
mágnes légterében (avagy a mágnes terét
mozdítjuk el a tekercshez képest), akkor a
tekercs kivezetésein feszültség indukálódik.
Ezt az elvet hasznosítják csaknem minden
hifikészülékben (hangszedők, hangszórók),
vagy legalább valamelyik részegységében. 2.
Az
elektromágneses
indukció
elektromágneses kölcsönhatás, amely során
egy
vezetőben
villamos
feszültség
keletkezik. Felfedezése Michael Faraday
nevéhez fűződik (1831). Az elektromágneses
indukció jelenségét két csoportra oszthatjuk:
mozgási indukció és nyugalmi indukció.]
indukcja elektrostatyczna [zmiana rozkładu
ładunków
elektrycznych
ciała
znajdującego się pod wpływem pola
elektrycznego] – elektrosztatikus indukció
(Influencia)
indukcja elektryczna [wielkość wektorowa
charakteryzująca
pole
elektryczne
2102
wewnątrz ciała nieprzewodzącego] –
elektromos indukció v. gerjesztés
indukcja formalna – formális levezetés
indukcja hipnozy [ta jest skorelowana ze
wzrostem
aktywności
w
okolicach
oczodołowo-czołowych, szczególnie w
lewej
półkuli.]
–
hipnózisindukció
[hypnosys
induction]
[Hipnózis
létrehozására
alkalmazott
eljárás
hipnotizálható
embereken.
Általában
relaxációt és sugallt képzeletet tartalmaz.]
indukcja magnetyczna [wielkość wektorowa
charakteryzująca
gęstość
strumienia
magnetycznego w ośrodku materialnym] –
mágneses indukció
indukcyjnie – indukcióval, induktíve
indukcyjność [1. określa zdolność obwodu do
wytwarzania
strumienia
pola
magnetycznego φ powstającego w wyniku
przepływania przez obwód prądu i. 2.
stosowanie w rozumowaniu lub badaniach
naukowych metody indukcji; 3. wielkość
charakteryzująca
oddziaływanie
indukcyjne
obwodów
z
prądem
elektrycznym. Symbolem indukcyjności
jest L, jednostką - henr, a jego symbolem
H.] - induktivitás [tekercsek jellemzője,
amely a tekercs méreteitől, alakjától és
mágneses
permeabilitásától
függ.
Mértékegysége a henry (H). (henry (H): 1H
= 1Wb/A)]
indukcyjny, -a, -e – induktív; (villamosságtan)
indukált, indukciós; indukált árammal
működő;
indukció
útján keletkezett;
(filozófia) az egyesből az általánosra
következtető
indukcyjna cęwka – indukciós tekercs
indukować [1. wnioskować, opierając się na
metodzie indukcyjnej; 2. wywoływać jakąś
reakcję lub zmianę; 3. powodować
naelektryzowanie ciała w wyniku indukcji
elektrostatycznej;
4. wzbudzać
prąd
elektryczny w obwodzie w wyniku
indukcji elektromagnetycznej] – (lat.)
indukálni; (filozófia) egyes tényekből az
általánosra
következtetni;
rávezetni,
adatokból
következtetni;
(villamosság)
indukció útján áramot gerjeszteni; (átv.)
előidézni, kelteni
indukowany, -a, -e – indukált
Indukt [tak w ogólności nazywano w prawie
polskiem wprowadzenie sprawy na Sąd.
W szczególności zaś nazywano w Koronie
induktami pierwszy głos w Sądzie czyli
wywód sprawy, rozprawę ze strony
aktora, a repliką głos drugi, czyli obronę,
t. j. odpieranie skargi ze strony
pozwanego. W Litwie głos pierwszy
-
Wersja 01 01 2017.
nazywano nie induktem, ale produktem.
Oba zaś te pisma nazywano w Polsce także
merytami. Raz w Volum leg. nazwano
merita: Status causae (t. VII, f. 510).] –
Indukció (lat., gör. epagogé); bevezetés,
behozás; ügy bevezetése, bemutatása a
bíróságon [; a logikában az egyesből vagy
részlegesből egyetemesre való következtetés]
induktancja [łac.] [opór bierny indukcyjny] –
(lat.) induktancia; (villamosságtan) a
váltakozó áramú ellenállás önindukcióból
szármezó összetevője
induktor
[1. związek
inicjujący
lub
przyśpieszający
reakcje
chemiczne,
2. ręczna prądnica prądu zmiennego
małej mocy, 3. zob. cewka indukcyjna] –
(lat.) induktor; (villamosság) egyenáramból
nagyfeszültségű áramot előállító berendezés
induktorowy, -a, -e – induktoros-, induktorinduktorowy miernik – induktoros mérőeszköz
indulgencja [daw. darowanie winy] – (lat.)
indulgentia;
indulgencia;
bocsánat,
elengedés, elnézés, megbocsátás; (vallás)
bűnbocsánat, búcsú, a gyónáson kívül való
bűnbocsánat;
azoknak
az
ideiglenes
büntetéseknek az elengedése, melyeket még
ezen a világon v. a tisztítóhelyeken kellene
levezekelni; (egyh.) r.kat. tanítás szerint az
egyház által kiszabott ideig tartó büntetések
elengedése.
indult [1. w prawie kanonicznym: zezwolenie
władz duchownych na odstąpienie od
przepisu
kościelnego;
2. w
prawie
średniowiecznym: przywilej przyznający
komuś szczególne korzyści] – (lat.) indult,
indultum; felmentés, türelmi idő
Indultum a iure beneficium non est alicui
auferendum. – (lat.) „Indultum a iure
beneficium non est alicui auferendum.”
(Reg. iuris 17.) = A jog által nyújtott
kedvezménytől senki sem fosztandó meg.
Indus [przestarzale: obywatel Indii; Hindus],
Induska [przestarzale: obywatelka Indii;
Hinduska] – hindu (ffi/nő)
Indus [(dewanagari, trl. sindhu nadī) rzeka w
Chinach, Indiach i Pakistanie. Wypływa
spod góry Kajlaś w Transhimalajach, ma
długość 3180 kilometrów i uchodzi do
Morza Arabskiego.] – Indus (urduul ‫ھهنس‬
Sindh; szindhiül: ‫ ّڌنس‬Sindhu; pandzsábiul
(Shahmukhi: ‫ ;ھهنس‬hindiül és szanszkritül:;
perzsául: Hinduّ‫ ; ح ند‬pastuul: Abasin
ّ ْ‫" وناب‬Folyók Atyja"; tibetiül: Sengge Chu
"Oroszlán folyó"; kínaiul: Jindu; görögül:
Ινδός Indosz) az Indiai szubkontinens, India
és Pakisztán leghosszabb és legfontosabb
folyója. India névadója.
2103
induski, -a, -ie – hindu
industrial [wym. indastrial] [styl w muzyce
popularnej, dla którego charakterystyczne
są utwory oparte na odgłosach cywilizacji]
– (lat.) indusztria; szorgalom; (przemysł) ipar
industrializacja [1. rozwój gospodarczy kraju
polegający na zwiększeniu udziału
przemysłu w gospodarce narodowej; 2.
inaczej uprzemysłowienie, jest to proces
przekształcania
się
społeczeństw
tradycyjnych w przemysłowe dzięki
wprowadzeniu gospodarki opartej na
mechanizacji
produkcji,
kierowanej
planowo przy użyciu określonych metod
zarządzania,
charakteryzujący
się
zwiększaniem
się
odsetka
osób
zatrudnionych
w
przemyśle,
standaryzacją czasu pracy, wyraźnym
podziałem
pracy
i
wzrostem
heterogeniczności
społeczeństwa.
Procesowi temu towarzyszy przyspieszona
urbanizacja, zwiększaniem się liczby grup
wtórnych
w
stosunku
do
grup
pierwotnych, zmniejszaniem się roli grup
wspólnotowych]
–
(fr.-lat.)
indusztrializáció,
indusztrializálás;
iparosítás; iparosodás
industrializacja region – vidéket iparosítani
industrializacyjny, -a, -e – indusztriális; ipari
industrializm [1. przewaga przemysłu nad
innymi gałęziami gospodarki narodowej;
2. teoria postulująca taki stan rzeczy] –
(fr.-lat.) indusztrializmus, ipari túlsúly v.
jelleg; az ipari tevékenység túlnyomó volta
egy állam nemzetgazdaságában
industrializować – iparosítani
industrializować się – iparosodni
industrialny,
-a,
-e
[przemysłowy
lub
uprzemysłowiony] – (lat.) indusztriális;
ipari, iparIndustry Standard Architecture → standard
architektury branżowej – ISA – Industry
Standard
Architecture;
Ipari
Szabványfelépítés (ipari szabvány szerkezet)
[A CPU és a perifériák összekötésére
szolgáló adatút (sín, busz) szabványa, 16
bit/8 MHz, 6 MB/s.]
indycium, indicium (w prawie) – (lat.) idicium;
ismérv, jel; ismérv, meghatározó jegy; a
perben olyan ténykörülmény, melynek
magában véve bizonyító ereje nincs, de
egybevetve a perben jelentkező más
körülményekkel alkalmas következtetések
levonására
indyczek – pulykácska
indyczenie – mérgelődés, pulykadüh, pulykaméreg
indyczę [pisklę indyka] – pulykacsibe
-
Wersja 01 01 2017.
indyczka [samica indyka, dużego nielotnego
ptaka udomowionego o czerwonych
naroślach na głowie] – pulyka, pulykajérce;
(átv.) sárkány, házisárkány; veszekedős,
zsémbes, házsártos, zsörtölődő asszony
indyczy, -a, -e – pulykaindyczyć [gniewać się o nic] – mérgelődni
indyczyć się [pot. okazywać gniew z błahych
powodów] – pulykavörössé válni; dúlnifúlni; elönti a pilykaméreg
indyczę [pisklę indyka] – pulykacsibe
indyferenja [obojętność, bierność] – (lat.)
indifferencia; közömbösség, egykedvűség
(obojętność)
indyferentnie – (lat.) indifferensen; közömbösen,
egykedvűen
indyferentność – közömbösség, egykedvűség
indyferentny, -a, -e [biernie ustosunkowany do
czegoś; obojętny] – (lat.) indifferens,
közömbös, közönyös, egykedvű, részvétlen;
elfogulatlan, pártatlan; semleges; (fizika)
közömbös egyensúlyú; (vegytan) közömbös,
semleges
indyferentyzm [1. postawa obojętności wobec
istotnych
zagadnień;
2.
postawa
obojętności, bierności wobec spraw
społecznych, kulturalnych, politycznych,
itp.] – indifferentizmus; közömbösség,
egykedvűség
indygenat
(z
łac.
indigena
krajowiec)
[1. przyznanie
cudzoziemskiemu
szlachcicowi
szlachectwa
polskiego;
2. daw.
przyznanie
cudzoziemcowi
obywatelstwa kraju, w którym przebywa;
3.
daw.
przyjęcie
szlachcica
cudzoziemskiego
do
prerogatyw
szlachectwa polskiego] – (tört.) indigenitus;
(dawno) honosítás, állampolgárság, honosság
indygnacja (łac.) [słuszne oburzenie] – (lat.)
indignáció, indignálódás; felháborodás;
megbotránkozás, neheztelés, harag
indygo [I 1. niebieski barwnik; 2. zob.
indygowiec; II niebieski, błękitny; III
kolor niebieski, błękitny] – (sp.) indigó;
indiai növények nedvéből nyert szerves kék
festék, színtartó kék festőanyag, másolópapír
indygo, błękit indygo [stara metoda roślinnego
barwienia tekstyliów – za pomocą ciemno
niebieskiego
proszku,
pierwotnie
produkowanego z indyga uprawianego
głównie w Indiach. Obecnie jest to
barwnik syntetyczny. Cieszył się dużą
popularnością w epoce dżinsu, który jest
najczęściej barwiony na kolor nienieski.] –
indigó [A legrégebben ismert növényi
színezék, jellegzetes sötétkék színe van.
Eredetileg a főleg Indiában termesztett
indigó növény gyökeréből, kifőzéssel
nyerték. Ma már szintetikus úton állítják elő.
A farmernadrágok elterjedésével nagyon
divatba jött, mert ezeket indigó színezékkel
színezték.]
indygowiec (indigofera) [niski krzew uprawiany
na Półwyspie Indyjskim dla barwnika
indygo] – (növény) indigó
2104
indygowy, -a, -e [1. wyprodukowany z indyga –
barwnika; 2. zob. II indygo] – indigóindyjski, -a, -ie [związany z Indiami] – indiai,
hindu
indyk [1. duży, nielotny ptak udomowiony o
czerwonych
naroślach
na
głowie;
2. potrawa z tego ptaka] – pulyka,
pulykakakas
indyk, indyczka – pulyka
indyk z farszem – töltött pulyka
indyki gulgoczą – a pulykák hurrognak
indykacja [1. wstępne głosowanie; 2. daw. tak
nazywano w prawie polskiem wchodzenie
osoby trzeciej do sprawy między dwiema
wiedzionej, czyli to, co później nazywano
„interwencją.”] – (lat.) indikáció; jelölés,
jelzés, útbaigazítás, utalás, (orvosi) javallat,
utasítás
indykacja skażenia w rejonach przemysłowych –
a rothadás utalása az ipari övezetben
indykacyjny, -a, -e [dotyczący indykacji] –
indikációs
indykator [chem. wskaźnik. Etym. - późn.łac.
indicator 'wskazywacz' od indicare] – (lat.)
indikátor;
jelző,
mutató;
mutatótábla,
jelzőtábla;
(műszaki)
jelzőkészülék;
jelzőberendezés; (vegytan) jelzőanyag; a vegyi
állpotban beállott változást rendszerint
színváltozással jelző vegyület; kémiai anyag,
-
Wersja 01 01 2017.
mely a savas v. bázikus tulajdonságokat
mutatja meg (lakmusz, fenolftalein stb.)
indykować – indikálni
indykatyw – (lat.) indikatívusz; az igeragozásban a
jelentő mód
indykcja [(historia) cykl 15-letni używany w
datacji źródeł średniowiecznych] –
indikció; középkori időszámítás, mely
tizenöt év időközökkel számolt
indyskrecja – (lat.) indiszkréció; a titoktartás
megsértése, fecsegés; tapintatlan, tolakodó
kíváncsiság; kotynyelesség, titokszegés
indysponowany, -a, -e – (lat.) indiszponált;
lehangolt, kedvetlen; gyengélkedő, rossz
hangulatú; képességének átmenetileg nem
teljesen birtokában levő (művész, sportoló
stb.)
indyspozycja – (lat.) indiszpozíció; rosszkedv,
lehangolt állapot; gyengélkedés, kisebb
rosszullét; olyan átmeneti állapot, amikor vki
nem tudja a szokott teljesítményét nyújtani
indywidualista [człowiek odznaczający się
indywidualizmem,
niezależnością
w
poglądach, odrębnością, oryginalnością,
potrzebą
swobody
myślenia
i
postępowania w sposób odbiegający od
ogólnie
przyjętych
wzorów];
indywidualistka
[kobieta
działająca
samodzielnie] – (lat.) individualista,
öntevékeny (ffi/nő); önző (ffi/nő)
indywidualistycznie – önzően, önző módon;
egyénien
indywidualistyczny, -a, -e – (lat.) individualista;
az induvidualizmuson alapuló, rá jellemző
indywidualizacja [1. proces kształtowania się
cech indywidualnych jednostki lub
zbiorowości; 2. dostosowywanie norm,
zasad itp. do potrzeb jednostek lub
konkretnych grup] – (lat.) induvidualizálás,
induvidualizáció; egyénítés
indywidualizm [1. poczucie niezależności i
odrębności osobistej oraz dążenie do
zachowania własnych poglądów; 2. pogląd
typowy
dla
kultury
intelektualnej
romantyzmu, przywiązujący najwyższą
wagę moralną do wewnętrznego życia
uczuciowego jednostki; 3. pogląd typowy
dla liberalizmu, uznający pierwszeństwo
potrzeb
wolnych
jednostek
przed
interesami
państwa;
4. wyraz
lub
wyrażenie będące czyimś indywidualnym
tworem; 5. Wybieraj zawsze tak, by
zaakcentować
swoją
wyjątkowość,
niepowtarzalność! – Taką sugestię
przekazują wszystkie hasła wszystkich
kolekcji. Nawet tych sieciowych, które są
w stanie bardzo szybko upodobnić
2105
wszystko i wszystkich. Indywidualizm to
wielka tęsknota współczesnej mody. Mogą
ją
zaspokoić
małe
firmy-studia,
zatrudniające kreatywnych projektantów.
I tu jest szansa dla polskiej mody.] – (lat.)
induvidualizmus;
1.
az
egyéniség
bálványozása; az egyes személy, az egyén
érdekeit
a
társadalom
érdekeivel
szembeállító, a társadalom érdekeinél
magasabbra helyező szemlélet; 2. (filozófia)
az egésszel v. az általánosal szemben a
dolgok alapjának, mértékének, céljának az
egyént tekintő felfogás; az egyén jogainak és
a társadalmi s a történeti fejlődésben való
vezetőszerepének hangsúlyozása
indywidualizm etyczny – etikai induvidualizmus
indywidualizm polityczny – politikai
induvidualizmus
indywidualizować – (lat.) induvidualizálni;
egyéníteni, az egyéni sajátszágokat
figyelembe venni
indywidualizować się – individualizálódni
indywidualnie – (lat.) individuálisan; egyénien,
egyénileg; sajátosan, egyenkint, külön-külön
indywidualność [jednostka, osobistość wybitna o
wyrazistych, nieczęsto spotykanych
cechach; zespół cech psychicznych
stanowiących osobowość człowieka,
oryginalność, swoistość] – (lat.)
induvidualitás; egyéniség, egyéni jelleg
indywidualny, -a, -e [1. właściwy tylko jednej,
konkretnej
osobie;
2. dotyczący
pojedynczych
osób;
3.
osobisty,
jednostkowy, osobniczy, odrębny, swoisty,
cechujący jednostkę] – (lat.) induviduális;
egyéni, egyedi, személyes, sajátos, külön
indywidualna działalność gospodarcza – egyéni
válllakozás
indywidualna karta robocza – egyéni munkalap
indywidualny prywaciarz – egyéni vállalkozó
indywidualny strój sportowy
[wspólne
określenie dla indywidualnej, praktycznej
odzieży sportowej] – Trotteur (trottőr)
[Praktikus, sportos ruhadarabok gyűjtőneve.]
-
Wersja 01 01 2017.
indywiduum
[łac.
individuum
'całość
niepodzielna; atom' r.nij. od individuus
'niepodzielny';1. poszczególny, pojedynczy
człowiek; 2. osoba bliżej nieznana, zwykle
podejrzana lub niepewna; 3. określony
pierwiastek, związek chemiczny lub
cząstka chemiczna; 4. osobnik, jednostka;
pop. osobnik podejrzany, niewyraźny typ]
– (lat.) individuum, 1. egyén, egyéniség; 2.
egyed, önállóan létező élő szervezet
indzej – másineksprymable [żart. kalesony] – jégeralsó, gatya
inekwitacja [dosłownie wjechanie konno, tak
nazywano w Litwie objęcie majątku bądź
wskutek dekretu, bądź umowy zwanej
zapisem obligacyjnym inekwitacyjnym. W
Koronie zapis taki zwano: Inscriptio certi
debiti ad tempus certum obligati.
Inekwitacja była po prostu zajazdem
prawnym. (Vol. leg. t. VII, f. 604 i t. VIII,
f. 117).] – (dawno, prawo) „behajtás lovon,
lóháton” (birtokfoglalás végzés v. szerződés
alapján)
inekwitacyjny, -a, -e inercja [ łac. inertia 'niezdarność; próżniactwo;
lenistwo' od iners 'niezgrabny; opieszały;
słaby' — 1. bierne poddawanie się
czemuś; 2. zob. bezwładność w zn. 4.; 3.
fiz. bezwładność; bierność, niechęć do
ruchu, wysiłku, czynu, zmian] – (lat.)
inercia;
(fizika)
tehetetlenség;
(átv.)
tétlenség, lustaság
inercyjnie – inerciálisan
inercyjność – vminek tehetetlenségi volta
inercyjny, -a, -e, inercjalny, -a, -e – inercia-;
tehetetlenségi
infallibilitas [zob. niechybność; nieomylność] –
infallibilitas;
tévedhetetlenség,
csalhatatlanság, csalatkozhatatlanság; r.kat.
tanítás szerint a pápa nem tévedhet, ha az
egyházi tanítás kérdéseiben hivatalosan (ex
cathedra) nyilatkozik.
infamia [1. w dawnym prawie polskim: kara
polegająca na sądowym pozbawieniu czci i
praw obywatelskich; 2. pozbawienie kogoś
lub utrata dobrego imienia] – (lat.)
infámia; becstelenség, aljasság, gyalázat,
gyalázatosság; (jog) becsülettől való
megfosztás
Infamibus portae non pateant dignitatum. – (lat.)
„Infamibus portae non pateant dignitatum.”
(Reg. iuris 87.) = Méltatlanok nem
kaphatnak magasabb rangot.
infamja albo „bezecność.” [jak czytamy u
Zygmunta Glogera: Każdy miał prawo do
czci, ale kto dopuścił się czynu
zagrożonego utratą honoru, tracił ją i
2106
nazywany był „bezecnym,” inaczej
„infamisem.”] – becstelenség, aljasság,
gazság
infamis [w dawnym prawie polskim: człowiek
ukarany infamią] – (lat.) infámis; becstelen,
aljas, elvetelmült
infant [tytuł nadawany dzieciom rodziny
królewskiej w Hiszpanii i Portugalii] –
(sp.) infáns, (tört.) a királyi hercegek címe
Spanyolországban és Portugáliában;
trónörökös
infantka [tytuł książęcy nadawany córce króla
Hiszpanii] – (sp.) infánsnő, (tört.) a királyi
hercegnők címe Spanyolországban és
Portugáliában; trónörökösnő
infanterysta – (ol.) infanterista; (wojsko) gyalogos
[żołnierz infanterysta 1914 r: gyalogos
katona]
infantylizm [1. naiwność i niedojrzałość w
zachowaniu
osoby
dorosłej;
2. patologiczne
zahamowanie
psychicznego rozwoju człowieka] – (lat.)
infantilizmus; a szervezetnek testi és
szellemi tekintetben gyermekes fokon való
visszamaradása
infantylny, -a, -e [1. o człowieku dorosłym:
zachowujący się jak dziecko; też:
świadczący o czyjejś niedojrzałości;
2. wykazujący w wieku
dojrzałym
psychiczne cechy infantylizmu] – (lat.)
infantilis; gyerekes; (orvosi) fejletlen, a
fejlődésben visszamaradt
infantylna kobieta – infantilis nő
infantylne rozumowanie – infantilis
gondolkozásmód
infantylny człowiek– infantilis ember
infantylny pomysł – infantilis gondolat
infanteria [daw. piechota] – gyalogság (piechota)
infekcja [zob. zakażenie] – (lat.) infekció
(infektio); (orvosi) fertőzés (zakażenie)
[kórokozó behatolása a szervezetbe]
infekcyjny, -a, -e [dotyczący infekcji] – fertőzött,
fertőzéses
infekować [powodować infekcję] – (lat.)
inficiálni, fertőzni, megfertőzni
infekujący, -a, -e [zob. zakaźny] – infektiosus,
fertőző
infermeria [izba chorych] – infermeria; (biz)
betegszoba; gyengélkedő; a kolostor
betegszobája
infernalny [piekielny] – (lat.) infernális; pokoli,
alvilági
inferno [piekło] – (ol.) infernó; pokol, alvilág
infernum (piekło) – (lat.) infernum; alvilág, pokol
infiks [1. element fonetyczny w rdzeniu wyrazu,
będący wykładnikiem określonej formy
-
Wersja 01 01 2017.
gramatycznej, np. w języku polskim n:
siadać – siądę (fonetycznie siondę); 2. afiks
pojawiający się wewnątrz rdzenia wyrazu]
- – (nyelvt.) infixum [A szótestbe illesztett
toldalék (rag, jel, képző). A szótőhöz
viszonyított helyzete szerint a toldalék
infixum, ha beékelődik a szótőbe. Ez a
jelenség a magyartól teljesen idegen.]
infiltracja [1. przenikanie substancji płynnej lub
gazowej przez pory i kanaliki substancji
stałej; 2. przedostawanie się obcych ludzi,
wpływów lub ideologii do jakiegoś
środowiska lub jakiejś grupy; 3.
przenikanie wody w głąb skorupy
ziemskiej; 4. przenoszenie przez wodę
rozpuszczonych
w
niej
substancji
mineralnych, które krystalizują w
szczelinach skalnych] – (lat.) infiltráció;
beszivárgás, átszivárgás; (orvosi) behatolás;
idegen anyagok behatolása a sejtekbe és
szövetekbe; (orvosi) beszűrődés
infiltracja nowych wpływów – idegen v. új
hatások behatolása v. beáramlása
infiltracyjny, -a, -e – infiltrációs
infiltrator – behatoló
infiltrować [fr. infiltrer - wsiąkać] [1. o
substancjach płynnych lub gazowych:
przenikać, przesiąkać przez pory i
kanaliki ciała stałego, wsiąkać, wnikać; 2.
przen. o wpływach, ideologii: powoli
przedostawać się, przenikać do jakiegoś
środowiska] – behatolni, beszűrődni
infima [daw. najniższa klasa w dawnych
szkołach w Polsce; 2. najniższa klasa w
szkołach dawnych polskich, dzielona
zwykle na dwie: infimę minorum i infimę
majorum, lubo w obydwuch uczono
głównie
gramatyki
łacińskiej,
a
mianowicie zgadzania przymiotników z
rzeczownikami i przypadkowania imion z
trybami i czasami słów. Utarte było
wyrażenie „żaczek z infimy,” czyli
początkujący uczeń, gregorjanek.] –
(dawno) alsó (infima) grammatikai osztály;
(1944-ben) legalsó vagy magyar (In classe
Hungarica infima) osztály
infimum [mat. kres dolny zbioru liczb] – (lat.)
infimum; alsó határ
infinitum [do nieskończoności] – (lat.) infinitás,
végtelenség; infinitum; végtelen, határtalan
infinityzm [pogląd, który przyjmuje
nieskończoność przyrody i świata,
podzielność przestrzeni i czasu] – (lat.)
infinitizmus; a valóság végtelenségét valló
szemlélet, felfogás
infinityzm ekonomiczny – ökonómiai végtelenség
infinityzm metafizyczny – metafizikai végtelenség
2107
infirmeria (łac. infirmus - słaby, chorowity)
[pomieszczenie dla chorych, wyposażone
w apteczkę domową]; infirmarium
(specjalny pokoik; duża sala chorych) –
infirmárium (lat. infirmus - gyenge, beteges)
[betegszoba,
kis
házi
gyógyszertárral
felszerelve]
infirmarz (łac. infirmarius - pielęgniarz)
[zakonnik opiekujący się chorymi w
klasztorze] – infirmárius (lat. infirmarius ápoló) [a kolostorban a betegeket ápoló
szerzetes]
inflacja [1. postępujący spadek siły nabywczej
pieniądza i związany z nim wzrost cen; 2.
wzrost ogólnego poziomu cen. W praktyce
inflacja na rynku konsumpcyjnym jest
inna
niż
inflacja
na
rynku
zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa
na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem
inflacji jest deflacja.] – (lat.) infláció,
pénzhígítás, pénzromlás; a forgalomban levő
papírpénz
mennyiségének
rendkívüli
megnövekedése és az ezzel kapcsolatos
gyors elértéktelenedés [Az infláció a
közgazdaságtanban az árszínvonal tartós
emelkedése, a pénz vásárlóerejének romlása
mellett. Jele általában a π (pi). Az
árszínvonal
csökkenése
a
defláció.
Árstabilitás alatt az árak változatlanságát
értjük egy időszakban, ekkor az árszínvonalemelkedés 0% körüli. A stagfláció olyan
viszonylagosan magas infláció, amely magas
munkanélküliséggel
jár
együtt.
Az
árszínvonal-változás
mértékét
tekintve
beszélhetünk lassú (vagy kúszó), vágtató, ill.
hiperinflációról. Kúszó infláció esetén az
árszínvonal évente csak néhány százalékkal
nő. Vágtató infláció esetén az árak általános
emelkedése már két számjegyű.]
inflacja chroniczna – krónikus infláció
inflacja „galopująca” – „vágtató” infláció
inflacja hamowana – fékezett infláció
inflacja jawna – nyílt infláció
inflacja kierowana – irányított infláció
inflacja kontrolowana – ellenőrzött infláció
inflacja kosztów – költséginfláció
inflacja kredytowa – hitelinfláció
inflacja pełzająca [jest obecnie zjawiskiem
normalnym w gospodarce, gdyż w skali
światowej
obserwuje
się
proces
względnego,
stale
postępującego
i
nieodwracalnego
wzrostu
ogólnego
poziomu cen, który jest wywołany
wieloma zjawiskami ekonomicznymi o
charakterze obiektywnym (np. wzrost
nakładów na badania naukowe, wzrost
kosztów
wdrażania
innowacji
-
Wersja 01 01 2017.
produkcyjnych). Inflacja pełzająca nie
wywołuje poważniejszych trudności ani
negatywnych skutków ekonomicznych –
poziom cen poziom podnosi się w
stosunkowo wolnym tempie od 3 do 5%
rocznie (przeciętny wzrost cen w skali
miesiąca nie przekracza 1%), co nie jest
groźne dla stabilności gospodarki,
ponieważ w warunkach tak małego
wzrostu
cen
gospodarka
może
funkcjonować normalnie. Występowanie
inflacji pełzającej w gospodarce jest
powszechnie akceptowane, choć wśród
ekonomistów istnieje istotna różnica
poglądów w tej kwestii.] – kúszó infláció
inflacja tłumiona – elfojtott infláció
inflacja ukryta – rejtett infláció
inflacja utajona – rejtett infláció
inflacyjny, -a, -e [dotyczący inflacji] – inflációs
inflammatio (zapalenie) – (lat.) inflammatio;
gyulladás
influenca, indluenza [wym. influenca] [daw.; zob.
grypa] – (ol.) influenza; náthaláz; járványos,
fertőző betegség
influencja [zob. indukcja elektrostatyczna] –
(lat.) influencia; befolyás, hatás, behatás;
(villamosságtan) elektromos megosztás,
elektrosztatikus indukció
infolinia [1. telefon informacyjny; 2. usługa
telefoniczna pod którą można uzyskać
informacje] – tudakozó
infolinia według adresu – cím szerinti tudakozó
infolinia według nazwiska – név szerinti tudakozó
informacja (łac. informatio – przedstawienie,
wizerunek; informare – kształtować,
przedstawiać) [1. wiadomość o czymś lub
zakomunikowanie
czegoś;
2. dział
informacyjny urzędu, instytucji; 3. dane
przetwarzane przez komputer; 4. termin
interdyscyplinarny, definiowany różnie w
różnych dziedzinach nauki; najogólniej właściwość pewnych obiektów, relacja
między elementami zbiorów pewnych
obiektów, której istotą jest zmniejszanie
niepewności (nieokreśloności)] – (lat.)
információ [latin eredetű szó, amely
értesülést, hírt, üzenetet, tájékoztatást jelent.
Egyben az informatika alapfogalma. Számos
jelentése, kifejtése ismert, különböző
tudományágak különböző módon közelítik
meg, írják le. Egyértelműen elfogadott
definíciója nem ismert. Általánosságban
információnak azt az adatot, hírt tekintjük
amely számunkra releváns és ismerethiányt
csökkent.
Egyik
legleegyszerűsítettebb
megfogalmazás szerint az információ nem
más, mint valóság (vagy egy részének)
2108
visszatükröződése.
Tudományos
értelmezését
az
információelmélet
fogalmazza meg.], — hír, tájékoztatás,
tudakozó;
felvilágosítás,
útbaigazítás,
útmutatás;
tájékozódás,
tájékoztatás,
hírközlés, híradás; közlés, értesítés; értesülés,
hír;
az
anyag
tulajdonságainak
visszatükröződése jel formájában; (w
instytucji, na dworcu) tudakozó; —
(informatika) információ [Információnak
nevezünk mindent, amit a rendelkezésünkre
álló adatokból nyerünk. Az információ olyan
tény, amelynek megismerésekor olyan
tudásra teszünk szert, ami addig nem volt a
birtokunkban. Az információ legkisebb
egysége a bit. A számítástechnikában a
programok is 1 bites információkból épülnek
fel.]
informacja co do czego – tájékozódás v.
tájékoztatás vmire vonatkozóan
informacja ekonomiczna – gazdasági információ
informacja genetyczna [dane o cechach
dziedzicznych organizmu zakodowane w
genach] – genetikai információ
informacja geokodowa – geokód információ
informacja gospodarcza – gazdasági információ
informacja handlowa – kereskedelemi információ
informacja kolejowa – vasúti információ
informacja
motoryzacyjna
–
közlekedési
információ
informacja naukowa [dział nauki zajmujący się
opracowywaniem i rozpowszechnianiem
danych
naukowych
dotyczących
aktualnego stanu wiedzy w określonej
dziedzinie] – tudományos információ
informacja o czym – tájékozódás v. tájékoztatás
vmiről
informacja o warunkach drogowych – útinform
informacja poufna – bizalmas közlés v.
információ
informacja rynkowa – piaci információ
informacja statystyczna – statisztikai információ
informacja techniczna – műszaki információ
informacja telefoniczna – tudakozó
informacja telegraficzna – távirati tudósítás
informacja usługowo-handlowa – kereskedelmiszolgáltatási információ
informacja wewnętrzna – belső információ
informacja zewnętrzna – külső információ
informacyjnie – informatíve; tájékoztatás végett,
tájékoztatásszerűen, tájékoztatásul
informacyjność – vminek tájékoztató volta
informacyjny, -a, -e – információs, tájékoztató,
tájékoztatási
-
Wersja 01 01 2017.
Information Superhighway {rzecz.} (też:
Infobahn); infostrada {f.} [komp.] – (ang.)
information superhighway; információs
szuper- sztrada, adatpálya [a korszerű
telekommunikácios
hálózatokra
és
számítógép-technikára alapozott internetrendszer népszerű megjelölése; politikai
eredetű kifejezés (Clinton/Al Gore vezették
be)]
Information Systems Security Association
(ISSA); International Security Systems
Association [założona w 1982 r.
międzynarodowa organizacja z siedzibą w
Oak Creek, Wisconsin, która promuje
zagadnienia bezpiecznego zarządzania
zasobami informacyjnymi w firmach i
instytucjach. ISSA ma oddziały w 24
krajach, w tym w Polsce, i zrzesza 13 000
członków, organizuje również doroczne
konferencje
dla
specjalistów.]
–
Information Systems Security Association
(ISSA); International Security Systems
Association
information technology specialist {rzecz.} (też:
computer specialist, IT specialist);
informatyczka {f.} – informatikus /nő)
informator [1. osoba udzielająca informacji;
2. książka
zawierająca
informacje
dotyczące jakiejś dziedziny życia] – (lat.)
informátor,
tájékoztató
személy,
műsortájékoztató, tudósító, információt adó;
feljelentő, besúgó, spicli
informator polityczny – politikai tájékoztató
informatorka [kobieta, która udziela informacji,
wyjaśnień] – tudósítónő
informatyczny, -a, -e – információs
informatyk [osoba zajmująca się zawodowo
informatyką]
–
számítástechnikus,
informatikus
informatyczka – informatikus /nő)
informatyka (łac. informatio – "wyobrażenie",
"wizerunek", "pomysł", ang. computer
science, computing science, information
technology, informatics) [1. nauka o
tworzeniu i wykorzystywaniu systemów
komputerowych; 2. szeroko rozumiana
działalność informacyjna; 3. dziedzina
nauki
i
techniki
zajmująca
się
przetwarzaniem informacji – w tym
technologiami przetwarzania informacji
oraz
technologiami
wytwarzania
systemów przetwarzających informacje.
Pierwotnie część matematyki, została
rozwinięta do osobnej dyscypliny nauki,
pozostaje jednak nadal w ścisłym związku
z matematyką, która dostarcza jej
podstaw teoretycznych; 4. gałąź nauki i
techniki zajmująca się teorią i technologią
2109
przetwarzania informacji] – informatika;
számítástechnika
[az
automatizált
adatfeldolgozás
eszközeivel
és
azok
különböző területeken való használatával
(például a számítógép építése és azok
programozása) foglalkozó elméleti és
alkalmazott műszaki tudomány]
informatywny, -a, -e [będący nośnikiem
informacji] – (lat.) informatív; tájékoztató,
felvilágosító jellegű
informel [tendencja w sztukach plastycznych,
przejawiająca się w wykorzystywaniu
metody
automatyzmu
i
działania
przypadku w procesie tworzenia dzieła] –
informel [A francia informel szó "forma
nélküli"-t jelent. Az Art Informel művészei
új alkotási módot kerestek. Elvetették a
geometriai és figuratív alakzatokat, és új
művészi nyelvet hoztak létre. A szó szerint
formátlanságot jelentő kifejezést a második
világháborút követő évtized új európai
absztrakt festészetének összefoglalására
szokás használni.]
informować
(informare
–
kształtować,
przedstawiać)
[udzielać
informacji,
wskazówek, podawać do wiadomości] –
(lat.) informálni, tájékoztatni, tudósítani,
értesíteni, felvilágosítani
informować kogoś – útba igazítani (vkit)
informować kogoś o kim/czym – tájékoztatni vkit
vkiről/vmiről
informować o przebiegu zebrania – tájékoztatni a
gyűlés lefolyásáról
informuje za jakiś okres czasu – egy bizonyos
időtartamra vonatkozóan tájékoztat
informować
się
[1. zasięgać
informacji;
2. udzielać sobie nawzajem informacji] –
(lat.)
informálódni,
tudakozódni,
tájékozódni, érdeklődni, kérdezősködni;
értesülni, értesülést szerezni; felvilágosítást
kérni
informować (informuje) się o kim/czym –
tudakozódni (tudakozódik) (vki/vmi után v.
felől)
informowanie – híradás, tájékoztatás
informowanie się – informálódás; tudakozódás,
érdeklődés, tájékozódás, értesülések
beszerzése
infostrada (ang. information highway) [wizja
globalnej
sieci
komunikacyjnej
integrującej Internet, sieć kablową,
telefonię oraz inne media elektronicznego
przekazu w ramach rozwijającego się
społeczeństwa
informacyjnego.
Spopularyzowana
szczególnie
za
prezydentury Billa Clintona. Termin
Infostrada na długo przed amerykańskimi
-
Wersja 01 01 2017.
pomysłami po raz pierwszy został
wprowadzony w Polsce ok. roku 1970
przez Andrzeja Targowskiego.] – (ang.)
information (super) highway [a Clintonkormányzat által bevezetett hasonlat a jövő
nagysebességű hálózatára, amely az egész
országot behálózva egyfajta "információs
közműként" mindenkihez eljut; magyarul:
"infosztráda"]
infraczerwień [promieniowanie podczerwone;
niewidzialne
dla
ludzkiego
oka
promieniowanie elektromagnetyczne] –
(lat.) infravörös; (fizika) a vörösön inneni
infradźwięk, dźwięk podakustyczny [dźwięk o
częstotliwości poniżej zakresu słyszalnego
dla ludzkiego ucha] – (lat.) infrahang;
[Rugalmas közegnek az emberi fül által nem
hallható, 20 Hz alatti rezgésszámú, ritmikus
nyomásváltozása. Az infrahangnak, bár
hangként nem észlelhető, van fiziológiai
hatása az emberi szervezetre. Az infrahangok
minden akadályon áthatolnak, az ellenük
való védekezés rendkívül nehéz és
költséges.]; (fizika) az emberi hallhatóság
határán innen eső olyan hanghullám,
amelynek másodpercenkénti rezgésszáma
nem éri el a 20-at
infradźwiękowy, -a, -e – infrahangtartományhoz
tartozó
infrastruktura [urządzenia i instytucje usługowe
niezbędne do należytego funkcjonowania
społeczeństwa i produkcyjnych działów
gospodarki] – infrastruktúra
infrastruktura ekomiczna [infrastruktura
obejmująca usługi w zakresie transportu,
komunikacji, energetyki itp.] – gazdasági
infrastruktúra
Infrastruktura klucza publicznego (ang. Public
Key Infrastructure (PKI)) [szeroko pojęty
kryptosystem, w skład którego wchodzą
urzędy certyfikacyjne (CA), urzędy
rejestracyjne
(RA),
subskrybenci
certyfikatów
(użytkownicy),
oprogramowanie i sprzęt. Infrastruktura
klucza publicznego tworzy hierarchiczną
strukturę zaufania, której podstawowym
dokumentem jest certyfikat klucza
publicznego.
Najpopularniejszym
standardem certyfikatów PKI jest X.509
w wersji trzeciej.] – PKI Public Key
Infrastructure
(a
nyilvános
kulcsú
titkositáshoz kiépitett eszközrendszer, ill.
nyilvános kulcsú infrastruktúra)
infrastruktura produkcyjna – termelési
infrastruktúra
infrastruktura
społeczna
[infrastruktura
obejmująca usługi w dziedzinie prawa,
2110
oświaty, służby zdrowia itp.] – társadalmi
infrastruktúra
infrastruktura społeczno-gospodarcza –
társadalmi-gazdasági infrastruktúra
infuła (z łac. infilare zawijać, bo infuła to zawój na
głowie ofiarników rzymskich z pasma białej
wełny, którego końce, z tyłu spuszczone,
zwano vittae) [1. infuła mitra, biskupie
nakrycie głowy podczas spełniania
czynności liturgicznych; 2. w liturgice
zwana Mitra, w zabytkach starożytności:
Apex, Sertum, Corona, Diadema, Galea,
Pileum, Palea, Thiara, Lorum, Cidaris,
czapka biskupia. Polacy, jak widać na
starych obrazach, oraz z mitry zwanej św.
Stanisława i innych, przechowywanych w
skarbcu wawelskim i indziej, zwykle
używali
formy
francuskiej,
średniowiecznej (z zakończeniem w
trójkąt, u wierzchu rozłupanej czyli
dwurożnej). Z tyłu spadają dwie taśmy
zwane w ceremonjale biskupim vitae lub
infulae. Właściwie tedy infuła to te taśmy,
któremi jeszcze frygijczycy czapkę
mocowali na głowie, podwiązując pod
brodą, albo też swobodnie spuszczając je
na piersi. 3. nakrycie głowy rzymskich
kapłanów w postaci białej lub czerwonej
przepaski. Od XIII wieku nazywa się tak
nakrycie głowy biskupów, infułatów i
opatów kościoła rzymskokatolickiego. W
tym przypadku ma ona formę dwóch
wydłużonych, połączonych ze sobą
trójkątów z przyczepionymi z tyłu dwiema
wstążkami. 4. nakrycie głowy biskupów;
mitra] – infula, (egyh.) római eredetű fehér
fejkendő; a püspöki süvegről lecsüngő
szalagok; maga a püspöki süveg
Infuła biskupa Wojtarowicza, który zmuszony został do
ustąpienia za krytykę rabacji sprowokowanej przez
Austriaków.
infułat [1. infułat prałat posiadający przywilej
noszenia infuły; 2. (Z. G.) ksiądz świecki
lub zakonnik, który, nie będąc biskupem,
ma od Stolicy Apostolskiej przywilej na
używanie
przy
obrzędach
ubioru
biskupiego, t. j. infuły czyli mitry,
pastorału, gremjału, dalmatyki, tunicelli,
rękawiczek,
pończoch
i
sandałów.
-
Wersja 01 01 2017.
Zakonnicy infułaci są to opaci niektórych
klasztorów, nie ulegających jurysdykcyi
biskupiej. Godność infułacka przywiązana
jest albo do osoby i wtedy jest dożywotnia
albo do miejscowości, t. j. do pewnej
kanonii lub probostwa, i wtedy wszyscy,
obejmujący po sobie to stanowisko,
zostają infułatami.] – infulás v. püspökségi
prépost [pl. Ksiądz infułat Stanisław
Bodganowicz, proboszcz Bazyliki Mariackiej
w Gdańsku]
infuzja [infuzja med. wlew podskórny a. dożylny
(kropelkowy); dawn. napar.] – infúzió
(infusio), (orvosi) folyadék bevitele a
vivőérbe bőrön-keresztül; fiziológiás oldat
bejuttatása a szervezetbe
infuzyjne płyny [med. środki krwiozastępcze,
stosowane w lecznictwie do uzupełniania
ubytków krwi.] – folyadék infúzió a véren
keresztül
Inga [imię żeńskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi się od zdrobnienia grupy imion,
także męskich, znanych w kulturach
germańskich i skandynawskich
rozpoczynających się na Ing - imiona
jednego z normadzkich bogów.] – Inge
[skandináv eredetű női név, jelentése:
védelem, oltalmazás.]
ingenium (genius) – (lat.) ingenium; szellem,
tehetség; természetes értelem, lángész
ingerencja [wtrącanie się w cudze sprawy] –
(lat.) ingerencia, beavatkozás, beleavatkozás;
hatáskör, befolyás, befolyáskör
ingerencja w sprawy wewnętrzne – belügyekbe
való beavatkozás
ingerina [ubiór szwedzki, nazwany tak od
prowincji Ingermanlandii, w modzie w
Polsce za Władysława IV i Jana
Kazimierza. Jest przykładem stroju
zdobycznego, jak tureckie wąsy Jana
Sobieskiego albo węgierskie parzenice
naszych zbójników, a dziś spokojnych
górali. ] – (hist.) svéd ruha
ingerować [mieszać się, wtrącać się do czegoś;
wywierać wpływ na coś (na kogoś)] –
ingerelni, beavatkozni
ingrediencja, ingredient [składnik; chem.
składnik mieszaniny] – (lat.) ingredencia,
ingredens; alkatrész, tartozék, alkotó elem,
alkotórész, kellék
ingrediencje [składniki mieszaniny; domieszki,
przyprawy] – alkatrészek, tartozékok
ingres [łac. ingrediens dpn. ingredientis (p.pr.) i
ingressus (p.p.) od ingredi 'wchodzić'; 1.
uroczystość przybycia nowego biskupa do
diecezji; hist. uroczysty wjazd, obrządek
objęcia władzy przez wojewodę, starostę
2111
grodowego; 2. Z łacińskich wyrazów
ingressio, ingressus, wejście, wstępowanie,
dali Polacy tę nazwę uroczystym
wjazdom, na które podług dawnych
obyczajów polskich wysadzano się nad
wyraz.
Nowo
mianowani
biskupi,
wojewodowie, starostowie grodowi i inni
dygnitarze odprawiali do swoich stolic
wjazdy z wielką okazałością, które zwykle
zakończał gościnny i suty bankiet.] –
(dawno) beiktatási ünnepség v. ünnepély
ingresywny, -a, -e [(łc. ingredi, ingressus
‘wchodzić, wstępować’); zob. inchoatywny]
– (lat.) ingresszív (latin ingressio = belépés);
állapotváltozást jelentő
inhabitatio; inhabitacja [zob. zamieszkiwanie;
tzn. zamieszkanie wewnątrz] – (lat.)
inhabitatio;
benne
lakozás
(t.i.
a
Szentléleknek a hívőben lakozása)
inhalacja [wdychanie pary, gazów lub
rozpylonych
substancji
w
celach
leczniczych] – (lat.) inhaláció; inhalálás;
(orvosi) gyógyító hatású gőzök belégzése,
belélegzés, belehelés
inhalacyjny, -a, -e [dotyczący inhalacji] –
inghalációs, belégző, belélegző
inhalator [aparat do rozpylania substancji
przeznaczonych do inhalacji] – inhalátor,
belélegző készülék
inhalator lotniczy – légzőkészülék
inhalator tlenowy [urządzenie pokładowe, dzięki
któremu załoga może oddychać tlenem z
butli] – oxigéninhalátor
inhalatorium, inhalatornia [pomieszczenie do
przeprowadzania inhalacji] – inhalációs
terem, inhalatórium
inhalować [wdychać, wziewać] – inhalálni,
belélegezni
inherencja [przynależność, nierozłączność] –
(lat.) inherencia; hozzátartozás, velejáró
tulajdonság
inherentny, -a, -e; inherencyjny, -a, -e – (lat.)
inherens, hozzátartozó, összefügő vmivel
inhibicja [1. działanie inhibitorów zwalniające
lub zatrzymujące reakcję chemiczną;
2. zahamowanie lub opóźnienie jakiegoś
procesu
w
organizmie;
3. daw.
wstrzymanie postępowania sądowego; 4.
-
Wersja 01 01 2017.
Inhibicja w starem prawie polsk. – nakaz,
wstrzymujący sprawę w sądzie. Zygmunt
I zniósł inhibicje (Vol. leg t. I, f. 508).] –
(orv.) inhibíció; gátlás, tilalom; vminek a
gátlása, v. megfékezése
inhibicyjny, -a, -e – inhibíciós
inhibitor [substancja, której obecność powoduje
zwolnienie lub zatrzymanie reakcji
chemicznej] – (lat.) inhibitor; (vegytan) a
vegyi folyamatok lefolyását csökkentő
anyag; (biol.) valamely kémiai folyamatot
lelassító vagy megakadályozó anyag
inhibitor enzymatyczny [substancja hamująca
działanie enzymów] – enzimeket gátló szer
inicjacja (łac. initiatio – od inire – wstępować,
zaczynać) [1. rozpoczęcie nowego etapu w
procesie stawania się dorosłym, związane
ze zdobyciem nowych doświadczeń;
2. zapoczątkowanie lub rozpoczęcie się
czegoś; 3. uroczyste przyjęcie nowego
członka do jakiegoś stowarzyszenia,
zwłaszcza tajnego; 4. w społeczeństwach
plemiennych:
obrzęd
przyjęcia
do
społeczności dorosłych; 5. wtajemniczenie
- u wielu ludów pierwotnych wejście w
nową fazę życia, połączone z praktykami
rytualnymi, przede wszystkim przejście do
roli
dojrzałego płciowo dorosłego;
związana z próbami i czynnościami
symbolicznymi (np. › obrzezaniem).
Najczęściej
mają
one
charakter
przemiany, rozumianej zarazem realnie i
symbolicznie, który obejmuje fazy
zaniechania dawnej roli, odosobnienia
(imitującego śmierć) i w końcu powrotu i
ponownego włączenia przemienionego
człowieka do społeczności (częstokroć pod
zmienionym imieniem). W węższym
znaczeniu inicjacja jest określeniem
rytuałów, które stanowią warunek
przyjęcia do tajemnego związku lub
dopuszczenia do kultów misteryjnych.
Często znaczącą rolę odgrywa przeżycie
symbolicznej śmierci (wręcz w umyślnie
urządzonych grobach/trumnach) oraz
duchowe zmartwychwstanie na wyższym
poziomie. Częścią składową różnych
obrzędów były niejednokrotnie praktyki,
pojmowane symbolicznie jako powrót do ›
łona matki i ponowne narodziny. Istotną
częścią procesu inicjacji było przetrwanie
rozmaitych (często przerażających, albo
nawet groźnych dla życia, a mających za
cel wytrącenie z osiągniętej na niskim
poziomie integracji osoby) prób, które
symbolicznie łączyły się z rozwinięciem
moralnych i duchowych sił (› labirynt)] –
(lat.) initatio; iniciáció; beavatás, beavató
2112
szertartás, (tudomány) bevezetés; felavatás;
(egyh.) bevezetés, beavatás, beavatási
szertartás (keresztség)
inicjacyjny, -a, -e – beavatási; bevezető
inicjalizacja [1. w programowaniu nadanie
wartości/stanów początkowych obiektowi.
Inicjalizacją obiektu zajmuje się zwykle
konstruktor;
2.
w
środowisku
programistycznym: nadanie zmiennej
wartości początkowej] – inicializálás;
kezdeti érték alapértelmezés; kezdeti
értékadás [1. statikus inicializálás - csak a
program kezdetén; 2. dinamikus inicializálás
- minden egyes alkalomkor, amikor az
adatobjektum létrejön]
inicjalizacja
zmiennej
[to
konstrukcja
programistyczna polegająca na nadaniu
zmiennej wartości początkowej] – kezdeti
érték alapértelmezés
inicjalny, -a, -e – (lat.) iniciális; kezdeti
inicjalny akcent – szóeleji hangsúly
inicjał [litera rozpoczynająca rozdział lub partię
tekstu] – (lat.) initiale; iniciálé; nagyobb,
díszesebb (sokszor festett) kezdőbetű a
középkori
kéziratokban
és
a
dísznyomtatványokban; kezdőbetű
inicjałowy, -a, -e – iniciáléinicjały [początkowe litery imienia i nazwiska] –
iniciálék;
vezetékés
keresztnevek
kezdőbetűi
inicjator [1. osoba dająca czemuś początek,
występująca z pomysłem; 2. czynnik
niezbędny do zapoczątkowania niektórych
reakcji chemicznych] inicjatorka –
kezdeményező, előharcos (ffi/nő); (vegyt.)
reakciófaktor
inicjatorka – kezdeményező nő
inicjatorski, -a, -ie – kezdeményező
inicjatywa [1. propozycja realizacji jakiegoś
nowego projektu lub pomysłu; też:
działania mające na celu ich realizację;
2. zdolność do samodzielnych pomysłów;
3. pierwszeństwo dające przewagę w
czymś] – (lat.) iniciatíva, kezdeményezés;
vállalkozó szellem (z własnej inicjatywy:
önszántából, saját kezdeményezésére); (átv.)
-
Wersja 01 01 2017.
ötlet, kedv, kezdeményező kedv v. képesség,
vállalkozó szellem
inicjatywa naspati z zewnątrz – a kezdeményezés
kívülről jön
inicjatywa oddolna – alulról jövő kezdeményezés
inicjatywa pokojowa – békekezdeményezés
inicjatywa prywatna –
magánvállalkozás,
magánkezdeményezés;
(dawno)
magánszektor, maszek vállalkozás
inicjatywa twórcza – alkotó kezdeményezés
inicjatywa ustawodawcza [prawo wnoszenia
projektów ustaw do odpowiednich
organów ustawodawczych] – törvényhozóv.
törvényhozási
kezdeményezés,
törvényjavaslat
inicjatywność – kezdeményezés
inicjatywny, -a, -e – iniciatív-; kezdeményezési
inicjować
[dawać
początek
czemuś,
zapoczątkowywać;
występować
z
inicjatywą, dawać pomysł] – kezdeni,
kezdeményezni, elindítani
inicjować akcję pokojową – békemozgalmat
kezdeni v. elindítani
inicjować co – kezdeményezni vmit
iniekcja [1. wstrzyknięcie leku lub środka
diagnostycznego;
2. wtłaczanie
lub
wtryskiwanie cieczy bądź gazów] – (lat.)
injekció; (orvosi) befecskendezés, az így
befecskendezett gyógyszer; oltás (zastrzyk);
(műszaki) talajerősítés cementbelövéssel
iniekcyjny, -a, -e [dotyczący iniekcji] – injekciós
iniektor [urządzenie do wtłaczania cieczy lub
gazu do obszaru o ciśnieniu wyższym od
ciśnienia atmosferycznego] – (lat.) injektor;
(műszaki) fecskendező; gőzsugárfecskendő
gőzkazánok, mozdonyok vízzel való
táplálására
iniektorowy, -a, -e [związany z iniektorem] –
injektoros
iniektować – (lat.) injektálni; (orvosi)
befecskendezni (orvoságot); (műszaki) talajt
cementbelövéssel megerősíteni
Iniuria non excusat iniuriam [bezprawie nie
usprawiedliwia bezprawia (jako odwetu)]
— (lat.) Iniuria non excusat iniuriam;
Jogtalanság nem létezik jogtalanság nélkül.
Iniuriam qui facturus est, iam facit [kto ma
zamiar wyrządzić krzywdę już ją
wyrządza] – (lat.) Iniuriam qui facturus est,
iam facit; Aki jogsérelmet szándékozik
elkövetni, az teszi is.
inkarnacja [relig., wcielenie, ucieleśnienie
bóstwa; por. awatar] – (lat.) incarnatio;
inkarnáció, megtestesülés (wcielenie); Isten
megjelenési formája, Krisztus emberré
válása, az Ige testté létele (Jn 1,1)
inkarnatka [bot. koniczyna krwistoczerwona a.
szkarłatna] – Trifolium incarnatum;
bíborhere
2113
inkasencki, -a, -ie [przymiotnik od: inkasent] –
pénzbeszedő-, díjbeszedőinkasent [pracownik elektrowni, gazowni
pobierający należności od płatników w
miejscu ich zamieszkania] – pénzbeszedő,
díjbeszedő (ffi)
inkasentka – pénzbeszedő (nő)
inkaso [1. pobieranie pieniędzy z tytułu weksli,
czeków itp.; 2. forma rozliczeń
bezgotówkowych polegająca na złożeniu
przez wierzyciela w banku żądania
zapłaty w celu pobrania należności od
dłużnika] – (ol.) incasso, inkasszó;
(kereskedelem) pénzbeszedés, kintlevőségek
behajtása; beszedett, behajtott pénz, összeg;
készpénzben történő fizetés felvétele
inkaso akceptowe – elfogadott inkasszó
inkaso bankowe – bankinkasszó
inkaso bezakceptowe – elfogadatlan inkasszó
inkaso dewizowe – devizainkasszó
inkaso dokumentowe – okmányos inkasszó
inkaso faktur – számlák inkasszója
inkaso finansowe – pénzügyi inkasszó
inkaso gotówkowe – készpénzinkasszó
inkaso gwarantowane – garantált inkasszó
inkaso należności – követelések inkasszója
-
Wersja 01 01 2017.
inkaso towarowe – áruinkasszó
inkaso weksła – váltóinkasszó
inkasować [1. pobierać należność; 2. w boksie:
otrzymywać ciosy] – (ol.) inkasszálni,
(pénz)
beszedni,
kintlevőséget
v.
pénzkövetelést behajtani; (sp) ütéseket kapni
(bokszban)
inkasować należność – követelést beszedni v.
behajtani
inkasować opłatę za gaz – beszedni a gázdíjat
inkasować weksel – váltót beszedni
inkasowanie – inkasszálás, beszedés, pénzbeszedés
inkasowanie podatku – adóbeszedés
inkasowy, -a, -e [przymiotnik od: inkaso] –
incasso-, inkasszó-; beszedési v. behajtási;
beszedéssel kapcsolatos
inkastelizować kościół [przystosować go do
funkcji obronnych] – erődtemplommá
alakítani; a templomot alkalmassá tenni a
védelmi funkcióra
inkaust, inkałust, enkaust [1. dawn. atrament; 2.
z średniowieczno-łacińskiego incaustum –
czernidło pisarskie, atrament; 3. to stara
nazwa dla atramentu. Kałamarz pisarski
zrobiony był z rogu i noszony u biodra, co
podobno i do dziś jeszcze na wschodzie
można spotkać.] – (dawno) tinta (latinul:
tincta)
inklinacja [łac. inclinatio 'nachylenie' od inclinare
'nakłaniać; naginać; pochylać'; 1. skłonność
do czegoś; 2. sympatia do kogoś; 3. fiz.
nachylenie, kąt nachylenia; 4. (nachylenie)
– jest jednym z parametrów orbity,
mianowicie
kątem
pomiędzy
jej
płaszczyzną a drugą płaszczyzną, którą
jest zwykle ekliptyka (czyli płaszczyzna
zawierająca orbitę Ziemi wokół Słońca)
lub płaszczyzna równikowa (w przypadku
satelity). 3. skłonność, upodobanie;
sympatia, pociąg do kogo; fiz. kąt
nachylenia, nachylenie] – (lat.) inklináció;
(orvosi) hajlam, hajlamosság; (csillagászat)
hajlás, elhajlás, hajlásszög; mágneses
lehajlás; (átv.) hajlam, vonzódás, vonzalom,
hajlandóság
inklinacja do kieliszka – hajlam az ivásra,
iszákossági hajlam
inklinacja na języki: angielski, niemiecki,
francuski, włoski, hiszpański, rosyjski,
czeski, łacinę… - hajlam a nyelvekhez
inklinacyjny, -a, -e [dotyczący inklinacji] –
elhajlási
inklinometr [przyrząd do mierzenia inklinacji
magnetycznej] – inklinométer;
mágneseselhajlás-mérő
2114
inklinometr magnetyczny – mágneses
inklinométer; a földi mágneses tér
vizszintestől való eltérését mérő eszköz
inklinować [być skłonnym do czegoś] – (lat.)
inklinálni; hajlamos, fogékony vmire;
hajlamosnak lenni vmire
inkluz (z łac. inclusus – zamknięty, osadzony).
[łac. inclusus p.p. od includere 'ogrodzić;
zawierać'; 1. w okultyzmie: tajemnicza siła
zamknięta
w
jakimś
przedmiocie,
przynosząca szczęście jego właścicielowi;
2. wg dawn. wierzeń lud.: duch, siła
dobroczynna
zawarta
w
jakimś
przedmiocie (amulecie, monecie itd.);
śrdw. asceta zamykający się na całe życie
w celi, przyjmujący pokarm przez
okienko; 3. (Z.G.) Tak nazywali się
pustelnicy lub zakonnicy, którzy, pragnąc
wyłącznie oddać się życiu ascetycznemu i
kontemplacyi, odosobniali się zupełnie od
świata i zamykali w celach klasztornych.
To dało powód, że inkluzem nazywano
mniemanego ducha, zamkniętego w
jakimś przedmiocie czy narzędziu,
monecie lub orzechu podwójnym, i
przynoszącego
pomoc
ludziom
zabobonnym. Inkluzami nazywano pewne
metale, które noszono jako talizmany przy
sobie dla szczęścia. Był to np. pieniądz,
który swemu panu pieniądze sprowadzał,
a puszczony do ludzi, powracał z innymi
pieniędzmi.] – (lat.) inclusus; inklúzió,
belefoglalás, befogadás; belső lélek; (rel.)
remeték v. aszkéta szerzetesek
inkoherencja [brak koherencji; med.
rozkojarzenie] – (lat.) inkoherencia;
összefüggés hiánya
inkompetencja
[niekompetencja]
–
(lat.)
inkompetencia; illetéktelenség
inkompetentny, -a, -e – inkompetens; illetéktelen
inkontynencja, nietrzymanie moczu (łac.
incontinens- "nie trzymając przy sobie")
[objaw polegający na niekontrolowanym
wydalaniu
moczu.
Terminu
Inkontynencja używa się również w
odniesieniu do nietrzymania kału, czyli
niekontrolowanej
defekacji.]
–
inkontinencia
(incontinentia),
vizeletinkontinencia
(akaratlan
vizeletvesztés) [1. a vizelet akarattalan
távozása a szervezetből. Ez az állapot
gyakran átmeneti és felnőtt korban szinte
mindig egészségproblémából ered; 2.
visszatartási képtelenség a záróizmok
elégtelen működése miatt]
- incontinentia urinae: vizeletvisszatartási
képtelenség
-
Wersja 01 01 2017.
inkorektny, -a, -e – (lat.) inkorrekt; helytelen, nem
szabályszerű,
nem
szabatos,
nem
szabályszerű; kifogásolható; nem jellemes,
nem tisztességes, tisztességtelen; nem
becsületes, kifogásoltató, nem teljesen
tisztességes
inkorporacja [1. włączenie do jakiejś całości;
zebranie (różnych przepisów prawn.);
wcielenie, przyłączenie (terytoriów); 2.
Inkorporacja - zjawisko polegające na
tworzeniu
wyrazów
złożonych
zawierających orzeczenie i dopełnienie lub
okolicznik. Możliwa jest inkorporacja
zaimków,
a
także
rzeczowników.
Inkorporacja jest szczególnie częsta w
językach polisyntetycznych, ale jej
obecność w danym języku nie przesądza o
jego polisyntetycznym charakterze.] –
(lat.) inkorporáció; bekebelezés, csatlakozás
v. felvétel vmely testületbe, beiktatás;
társaságba
inkorporacyjny, -a, -e – bekebelezési
inkorporować [wcielać, włączać, dołączać] –
(lat.) inkorporálni; bekebelezni, beiktatni
inkrustacja [1. technika zdobnicza polegająca na
układaniu na powierzchni przedmiotu
wzorów, np. z masy perłowej, metali; też:
motyw zdobniczy wykonany tą techniką;
2. technika zdobienia przedmiotów:
sprzętów, mebli, dzieł artystycznych itp.,
polegająca na wykładaniu powierzchni
odpowiednio przyciętymi płytkami z
różnych materiałów, np. kości słoniowej,
metalu, masy perłowej, kolorowych
kamieni, złota itp. Płytki układane są we
wzory figuralne, roślinne lub ornamenty
np. geometryczne pasowe. Najczęściej
spotkać można przykłady inkrustowanych
dzieł w starożytnym Egipcie (faraonowie) i
Mezopotamii (np. sztandar z Ur (rzeźba
starosumeryjska,
tzw.
adoranci).
Najbardziej podobna do tej techniki jest
mozaika.
3.
Dekoracyjna koronka
wstawiana na materiały o określonym
rozmiarze która tworzy wzór. Ta technika
jest inspirowana mozaiką w biżuterii,
kamieniami i perełami lub kością słoniową
w celu dekorcji.] – (lat.) inkrusztáció;
nemes anyagból készült berakásos díszítés
(bútor, falborítás, ajtó stb. felületén) [Ha az
alap fa, intarziáról, ha fém, akkor
tausírozásról beszélünk]; (text.) díszítő
berakás
(inkrusztáció)
[Pontosan
meghatározott méretű és alakú csipkedísz
beillesztése valamely mintába, szemben az
applikációval, amelynél nem mintába
illesztenek be egy motívumot, hanem
ráerősítik azt (varrással vagy ragasztással) a
kelmére. Az inkrusztáció technikáját pl. az
ötvösművészetben alkalmazott eljárásból
vette át a ruhaipar, ahol drágakövek,
gyöngyök,
elefántcsont-berakások
stb.
díszítő célzatú beillesztését alkalmazzák az
ötvösmunkába.] (vegytan) inkrusztáció,
kéregképződés, vmire rárakódott kéreg;
kazánkőlerakódás; intarzia, berakás; nehezen
emészthető rostos takarmány; (ásvány)
lerakódás; (orvosi) megkérgesedés
2115
inkrustacyjny, -a, -e [dotyczący inkrustacja] –
berakásos
inkrustator [artysta wykonujący inkrustacje] –
inkrusztációt v. berakásos díszítést készítő
művész
inkrustować [zdobić inkrustacją] – berakásos
díszítést készíteni
inkrutowiny [1. przyjęcie z okazji wprowadzenia
się do nowego mieszkania; osiedliny 2.
wnosiny, wprowadźmy, nowosiedliny,
instalacja, zwykle z biesiadowaniem
połączona. Wyraz polski pochodzi z
litewskiego inkurtuwes, kurtuwes (od kuriu
– buduję)] – letelepedés, beköltözés
inkryminacja [oskarżenie, posądzenie] – (lat.)
inkrimináció, inkriminálás; (jog) bevádolás,
vád alá helyezés; (átv.) hibáztatás,
kifogásolás
inkryminować [obwiniać, oskarżać] – (jog)
vádolni, vád alá helyezni; inkriminálni,
(bűnül) felróni vkinek vmit
inkryminować komu przestępstwo – bűnténnyel
vádolni vkit
inkryminowany, -a, -e – (lat.) inkriminált; (jog) a
vád tárgyát képező, a vád alapjául szolgáló;
(átv.) hibáztatott, kifogásolt
inkszy, inakszy [(ziemia lubliniecka ), inszy (Śląsk
Cieszyński), inny] – [Słowniczek języka
śląskiego] – egyéb, más, másik, eltérő,
másfajta, többi
Inkub (łac. incubus od incubare - "leżeć na
czymś") [w demonologii inkubami nazywa
się
demony
przybierające
postać
uwodzicielskich
mężczyzn
(często
obdarzonych
również
atrybutami
charakterystycznymi
dla
demonów),
nawiedzające kobiety we śnie i kuszące je
współżyciem seksualnym (zespół "demona
nocy"). - Wg Malleus Maleficarum ("Młot
-
Wersja 01 01 2017.
na
czarownice")
miały
zdolność
zapładniania kobiet nasieniem, które
sukkuby zbierały od skuszonych przez
siebie mężczyzn. Dzieci spłodzone w ten
sposób miały być szczególnie podatne na
wpływ Szatana. - Syn inkuba i kobiety to
kambion.] – incubus; boszorkánymester
[INCUBUS és SUCCUBUS: Kísértő
démonok, amelyek az embereket –
középkori babona szerint – álmaikban
látogatják meg és szexuális vétkezésre
csábítják őket.]
inkubacja [1. w chorobach zakaźnych: okres
między
wtargnięciem
zarazka
do
organizmu a wystąpieniem objawów
choroby; 2. hodowanie drobnoustrojów w
odpowiedniej temperaturze; 3. wylęganie
się piskląt z jaj w inkubatorze] – (lat.)
inkubáció; a madártojások keltetési ideje;
tojások
mesterséges
kikeltetése
inkubátorban; (orvosi) lappangó időszak;
lappangási idő; a fertőzés időpontjától a
betegség kitöréséig eltelt időköz
inkubator
[1. urządzenie
w
kształcie
obudowanego
łóżeczka,
w
którym
umieszcza się wcześniaka lub słabego
noworodka; 2. urządzenie do sztucznego
wylęgu piskląt drobiu; 3. przedsiębiorstwo
inwestujące w nowo powstałe firmy;
4. miejsce, w którym istnieją szczególnie
dogodne warunki do rozwoju czegoś] –
(lat.) inkubátor (állandó hőmérsékletet
előállító készülék koraszülött csecsemők
életben tartására); keltetőgép
inkubator elektryczny – villamos keltetőgép
inkunabuł (z łac. incunabula, powijaki, kołyska)
[1. książka lub pismo pochodzące z
początkowego okresu rozwoju drukarstwa;
2. umowne określenie pierwszych druków, a
także
pierwocin
innych
technik
graficznych]; tsz. inkunabuły – (lat.)
Incunabulum;
inkunábulum;
incunabula,
Bölcső; Ősnyomtatvány; a könyvnyomtatás
feltalálása és 1500 között készült nyomtatvány;
az 1501 előtt megjelent, szedett betűkkel
készült nyomtatványok egyike
-
Wersja 01 01 2017.
inkwizytor [1. członek sądu inkwizycji; 2. o
osobie przesadnie podejrzliwej] – (lat.)
inquisitor;
inkvizítor;
inkvizíciós
törvényszék tagja ill. bírája; a hitnyomozó
törvényszék nyomozója vagy bírája; (átv.)
szigorú vallató, nyomozó
inkwizytorski, -a, -ie – inkvizítori; vallatói,
kínvallatói; (jog) inkvizitórius
Drakula vajda története
2116
inkwizycja (łac. Inquisitio – śledztwo, badanie)
[1. instytucja Kościoła katolickiego w XII–
XIX w. do zwalczania herezji; 2. przen.
instytucja,
urząd
itp.
prowadzące
dochodzenie w sposób tendencyjny; 3.
Inkwizycja w prawie polskiem znaczyła
śledztwo sądowe, t. j. wykrywanie prawdy
przez słuchanie świadków i zapisywanie
ich zeznań. Sądy nakazywały inkwizycję
wtenczas, gdy strony nie składały
dostatecznych dowodów. W sądach
najwyższej instancyi, np. trybunałach,
komisjach skarbowych i asesorjach, nie
badano świadków, ale poruczano to
sądom grodzkim i ziemskim. Sądy te,
spisawszy zeznania świadków, winne były
ściśle takowe opieczętować i odesłać. 4.
potoczna
nazwa
systemu
śledczosądowniczego
Kościoła
katolickiego
działającego od XIII do XIX wieku,
utworzonego w celu wyszukiwania,
nawracania i karania heretyków w
oparciu o postanowienia ujęte w
dokumentach soborowych, synodalnych
oraz bullach papieskich.] – (lat.) inquisitio;
inkvizíció (latinul inquisitio haereticae
pravitatis magyarul a tévelygő eretnekség
kinyomozása); (tört.) nyomozás, vallatás,
kínvallatás; 1. hitnyomozó törvényszék az
eretnekek felkutatására és üldözésére (1215
óta); 2. a katolikus egyház politikai-rendőri
intézménye, törvényszéke a középkorban és
egyes országokban a XIX. század közepéig
az eretnekségek üldözésére és elnyomására;
(átv.) szigorú vallatás, nyomozás; kínvallatás
inkwizycja hiszpańska – spanyol inkvizíció
inkwizycyjny, -a, -e [dotyczący inkwizycji] –
inkvizíciós, nyomozási, kínvallatási
Inlet [pierwotna nazwa dla drelichowej grubo
tkanej bawełnianej tkaniny produkowanej
płóciennym lub diagonalnym splotem,
która jest wykorzystywana na pościel.
Może być z czystej bawełny lub mieszanki
materiałów
z zawartością
włókien
poliestrowych.] – Inlet, angin [Párnák,
dunyhák, paplanok tolltokja; meglehetősen
vastag, nagyon szoros beállítással szőtt
pamutszövet,amit - hogy jobban zárjon mángorlással, kalanderezéssel tömörítenek
is. Vászon- vagy sávolykötésben szövik; az
előbbi változat neve nálunk angin. Ma már
készítik pamut-poliészter keverékből is, hogy
a tollat helyettesítő poliészter töltőanyaggal
együtt mosható legyen.]
Inlet - nazwa tkaniny wsypowej [tkanina
bawełnianaśrednio ciężka; jest miękka,
sprężysta i zimna w dotyku. Ostatnimi
czasy
wykorzystywana
na
modne
materiały narzutowe, płaszcze i odzież
sportową.
Czasem
obrabiano
jej
powierzchnię w celu osiągnięcia efektu
perkalu,
lub
szmerglowania
lub
przypalania.] – angin [Az ágyneműkhöz
tolltokként használt inletnél könnyebb,
puhább, hajlékonyabb, hűvösebb fogású
pamut típusú szövet. Steppelt kabátok és
sportruházat készítésére nemrég divatba jött.
Esetenként felületi kikészítést is kap (chintz),
vagy csiszolják, esetleg perzselik.]
Inna, Pinna i Rimma, cs. Muczeniki Inna, Pinna i
Rimma [męczennicy i święci Kościoła
prawosławnego. Inna, Pinna i Rimma żyli
w I lub II wieku. Na temat ich życia i
działalności do naszych czasów dotrwały
tylko szczątkowe informacje. Legenda
głosi, iż męczennicy byli z pochodzenia
Słowianami z Małej Scytii. Niekiedy mówi
się, że byli uczniami św. Andrzeja
Apostoła.] – Szent Inna, Pinna és Rimma
mindhárman szkitha származásúak voltak.
[Szent András apostol tanítványai voltak.
Jézus nevéről tanítottak, és a barbárok közül
sokat megnyertek a keresztény hitnek és
megkeresztelték őket. A barbárok vezére,
ezért megharagudva rájuk, kényszerítette
őket, hogy hagyják el a keresztény hitet és
imádják a bálványokat. Mivel hitükben
2117
állhatatosan kitartottak, a vezér szörnyű
halálnemet talált ki számukra. Gerendát
kellett a vízbe beásni és hozzákötözni a
vértanúkat. Amikor a víz befagyott és a jég a
vértanúk nyakáig ért, lelküket visszaadták
Istennek az I. században.]
inno- – más, másinnojęzyczny, -a, -e [taki, który używa innego
języka,
odróżnia
się
językiem;
obcojęzyczny] – másnyelvű
innowacja [wprowadzenie czegoś nowego; też:
rzecz nowo wprowadzona] – innováció,
újítás, fejlesztés
innowacje [Moda staje się technologią.
Wszystko, co ważne, co wpłynie na styl
ubierania i życia, rodzi się na
technologicznym zapleczu przemysłu
mody. Od tkanin i nici, przez urządzenia,
aż do pomysłów, aby szycie zastąpić
innymi metodami łączenia elementów
ubrania.] – (mod) innováció; újítás
innowacje techniczne – technikai v. műszaki újítás
innowacyjność – innoválás, újítás, fejlesztés
innowacyjny, -a, -e – innovációs, újítási
innowator [człowiek wprowadzający coś nowego
w jakiejś dziedzinie; nowator] – innovátor,
újító, fejlesztő
innowatorka – innovátor, újító (nő)
innowatorski, -a, -ie – innovátori, újítói, fejlesztői
innoplemienny, -a, -e [należący do innego
plemienia] – idegen, másfajú
innoplemieniec – idegen, másfajú ember
innoplemienny, -a, -e [należący do innego
plemienia] – idegen, másfajú
innowierca – másvallású, máshitű ffi
innowierczy, -a, -e – másvallású, máshitű, mást v.
más hitet valló, más valláson élő
innowierstwo [1. wyznawanie innej religii niż ta,
którą
wyznaje
otoczenie;
2. ogół
innowierców] – máshitűség, másvallás
innowyznaniowy, -a, -e – másvallású, máshitű
inny, -a, -e [nie ten, drugi, dalszy, pozostały, nie
taki, różny, zmieniony, nowy] – egyéb,
más, másik, eltérő, másfajta, többi (to co
innego: ez/az már más)
inny [drugi, pozostały człowiek], inna – másik
ember, másik (ffi/nő)
inne czasy, inne obyczaje; inne czasy i inne
obyczaje – más idők, más szokások; más
idők, más emberek
inne dyscypliny – egyéb sportok
inne niebezpieczeństwa – egyéb veszély
inne pozycje – más helyzetek
innego rodzaju – másféle, más fajta
inny niż – más, mint
-
Wersja 01 01 2017.
inny świat – másvalami
inny teraz świat! – most más világ van v. járja!,
most már más a világ!, azóta már felfordult a
világ!
innym razem – (majd) máskor, más alkalommal
innymi słowy – más szóval
ino [tylko, iny zob. jyny] – [Słowniczek języka
śląskiego] csak, csakis, csupán, mindössze,
egyedül, pusztán
inochodnik, inochoda, jednochoda, jednochodza,
jednochodnik [(jak czytamy u Zygmunta
Glogera) koń do pewnego rodzaju chodu
tak nazwanego przyzwyczajony. Było
wyrażenie „zbić z inochody,” znaczące
mniej więcej to samo, co zbić z tropu, zbić
z pantałyku, pomylić komu szyki,
upokorzyć.
Inochodnik
to
koń
wyrzucający lewe i prawe nogi razem.] –
poroszkaló
inochodziec [zwierzę chodzące inochodem] –
poroszka, poroszkaló
inochód [chód lub bieg niektórych zwierząt
czworonożnych polegający na stawianiu
jednocześnie raz obu nóg prawych, raz
lewych] – poroszkálás
input (wejść) – (ang.) input; bemenő jel, belépő
energia
2118
INRI (lub INBI) – (Iesus Nazarenus Rex
Iudoeorum) [napis umieszczany na
krucyfiksach,
oznaczający
skrót
łacińskich słów IESVS NAZAREMVS
REX IVDÆORVM (Jezus Nazarejczyk
Król Żydowski). Według Ewangelii św.
Jana (J 19,19-22) tekst ten w jęz.
hebrajskim (‫– םידוהיה ךלמ תרצנה עושי‬
Yeshu'a HaNatserat Melech HaYehudim),
łacińskim
(Iesus
Nazaremus
Rex
Iudaeorum) i greckim (Ἰησοῦς ὁ
Ναζωραῖος ὁ Bασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων –
Iésús ho Nazóraios ho basileus tón
Iúdaión) umieszczono na krzyżu, nad
głową Jezusa w celu wyjaśnienia powodu,
dla którego rzymskie prawo skazało go na
śmierć, na polecenie Piłata.] – (lat.)
I.N.R.I; Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum
(Názáreti Jézus, a zsidók királya) szöveg
rövidítése [1. A hagyomány szerint ez volt
Jézus keresztfájának felirata, amelyet a biblia
szerint Pontius Pilatus parancsára helyeztek
oda; és ma is gyakori felirat feszületeken. 2.
Annak a latin feliratnak a kezdőbetűi,
amelyet
Pilátus
Krisztus
keresztjén
helyeztetett el: "Iesus Nazarenus Rex
Iudeorum = A Názáreti Jézus, a Zsidók
Királya" (Mt 27,37; Mk 15,26; Lk 23,38; Jn
19,19).]
Inro [małe puzderko na pieczęci i leki,
rozpowszechnione w Japonii od końca
XVI w. do XIX w., z licznymi
przegródkami wewnątrz, zawieszane u
pasa
na
sznurze
z
brelokiem
podtrzymującym (netsuke). Inro stanowią
jedne z najbardziej miniaturowych dzieł
sztuki w rzemiośle artystycznym, na
powierzchni kilku cm kwadratowych
krytych laką zdobione są motywami
kwiatów i zwierząt.] – (daw) inró; Berakott
v. lakkozott japán gyógyszeres szelence; kis
skatulya
In-Sa-Allah, Insha-Allah (ar.) [insha'Allah
zrozumieliście inshaAllahu, jesli Bog
pozwoli] – (ar.) insalláh; ha Isten is úgy
akarja; helyesen: in sá-Alláh, azaz: ha Alláh
(ugy) akarja [1. minden a jövőre vonatkozó
elhatározását
e szavakkal kiséri a
-
Wersja 01 01 2017.
mohammedán ember. E csoportba tartozik
Másalláh, helyesen: má sá-Alláh, azaz: amit
Alláh akar, ahogy Alláh akarja; igy fejezi
meg ki belenyugvását az isten akaratába. 2.
Az in sáa l-Láh (gyakran insalláhhá
összeolvadva) arab nyelvű kifejezés,
jelentése: ha Isten akarja. Magyarul
leginkább a „ha Isten is úgy akarja”
kifejezéssel adható vissza. A muszlimok
akkor használják, amikor reményüket fejezik
ki abban, hogy egy esemény majd
bekövetkezik. Rokon kifejezése, a má sáa lLáh, röviden másalláh (ْ‫ – هللا شْء م‬amit
Isten akart), már bekövetkezett dolgokra
utal, például a néphitben sok helyen babonás
okokból nem dicsérik az újszülöttet, helyette
gyakran konstantálják, hogy olyan lett, amit
Isten akart. Használata a Koránnak 18., ún.
Barlang-szúrájából ered (18:24). A zsidó
vallás hasonló célból a B’ezrat Hashem
(‫ )השם בעזרת‬és az Im Irtze Hashem (‫ירצה אם‬
‫ )השם‬kifejezéseket használja.]
inscenizacja [1. wystawienie na scenie utworu
literackiego
lub
muzycznego;
2. interpretacja
artystyczna
tekstu
dramatycznego
w
teatrze;
3. przedstawienie
teatralne,
inscenizowanie] – színrevitel, színre v.
színpadra alkalmazás
inscenizacyjnie – színrevíve, színre v. színpadra
alkalmazva
inscenizacyjność – színrevitel, rendezés
inscenizacyjny, -a, -e [dotyczący inscenizacji] –
színrevitt, színpadra alkalmazott
inscenizator [osoba zajmująca się opracowaniem
scenicznym utworu i kierująca jego
wystawieniem na scenie; reżyser],
inscenizatorka – inszcenáló, rendező,
színpadra alkalmazó (ffi/nő)
inscenizatorski, -a, -ie – rendező
inscenizować
[1. dokonywać
inscenizacji;
2. przygotowywać, organizować coś; też:
pozorować jakieś działania] – (lat.)
inszcenálni; irodalmi művet színre v.
színpadra vinni; színre v. színpadra
alkalmazni; (átv.) megrendezni, előidézni
(botrányt)
inscenizować dzieło – művet színpadra alkalmazni;
dramatizálni
Inscriptio sub lapsu (zob. lapsus). [Kto miał
zapis na dobrach pod przepadkiem
tychże, inscriptio sub lapsu, i scedował go
przed
terminem
do
zaspokojenia
naznaczonym, cesjonarjusz nabywał tylko
sumę, a nie prawa przysądzenia dóbr
vigore lapsus.] – (lat.) lapszus; botlás; esés,
hiba, tévedés
2119
insekt [1. owad pasożytniczy; 2. daw. owad] –
(lat.) insectum; rovar
insektolog – rovarkutató, a rovarok ismerője
insektologia – (lat., gör.) insectologia; rovartan
insektycyd [środek owadobójczy ((łac.) insecta owady, caedo - zabijam] – (lat.) inszekticid,
rovarirtó szer
inseminacja [zob. sztuczne zapłodnienie w zn. 2.]
– inszemináció; művi megtermékenyítés
inseminacyjny, -a, -e [dotyczący inseminacji] –
művi megtermékenyítési
inseminator [1. specjalista w dziedzinie
inseminacji (sztucznego unasiennienia); 2.
aparat do przeprowadzania inseminacji
(sztucznego unasiennienia)] –
(mezőgazdaság) inszeminátor; mesterséges
megtermékenyítést irányító szakember;
mesterségesen megtermékenyítő (gép vagy
ember)
inseminować – művileg megtermékenyíteni
inserat [daw. ogłoszenie w czasopiśmie, zwykle o
charakterze reklamowym] – (dawno)
hirdetés, reklám
inserat prasowy – sajtó v. újság hírdetés
inskrybować – (lat.) inskribálni; lajtstromba venni,
beírni vhová
inskrybować się – beiratkozni
inskrypcja [1. napis ryty w materiale trwałym,
zwykle
na
nagrobkach,
tablicach
pamiątkowych; 2. zob. intabulacja; 3. Tak
wprawie polskiem nazywano każdą
umowę, kontrakt, tranzakcję do ksiąg
wieczystych w sądzie wpisaną (skąd poszła
i nazwa inskrypcyi). Inskrypcja więc była
umową sądową, moc prawa mającą, tak
jak dekret sądowy.] – (lat.) inskripció;
beírás, beiratkozás; felírás, felirat, bejegyzés
(napis v. wpisanie)
inskrypcyjny, -a, -e [związany z inskrypcją] –
beírási, beiratkozási; felírási, felirati
INSME - Międzynarodowa Sieć dla Małych i
Średnich
Przedsiębiorstw
[ta
jest
stowarzyszeniem non-profit, otwartym dla
-
Wersja 01 01 2017.
członków z całego świata. Jego celem jest
wzmocnienie
międzynarodowej
współpracy oraz partnerstwa publicznoprywatnego
w
zakresie
transferu
innowacji i technologii do małych i
średnich przedsiębiorstw.] – INSME
International Network for Small and Medium
Sized
Enterprises
(Kisés
Középvállalkozások Nemzetközi Hálózata)
insolwencja [(łac.), niewypłacalność dłużnika
(ob. Konkurs)] – (lat.) inszolvenció;
fizetésképtelenség
insolwencyjny, -a, -e – (lat.) inszolvens;
(kereskedelem) fizetésképtelen
inspekcja [1. kontrola działalności jakiejś
instytucji lub stanu jakiegoś miejsca;
2. urząd nadzorujący i kontrolujący coś] –
(lat.)
inspekció;
ügyelet,
ellenőrzés,
felügyelet; szemle, felülvizsgálat, ügyeletes
szolgálat; (nadzór) felügyelet, ügyelet;
(instytucja) felügyeleti hatóság
inspekcja fabryczna – gyári őrség
inspekcja handlowa, państwowa – állami
kereskedelmi felügyelet
inspekcja pracy [organ upoważniony do
sprawowania nadzoru nad warunkami
pracy] – munkafelügyelet
inspekcjonować – inspiciálni; felügyelni,
felülvizsgálni, ügyelni, ellenőrizni,
megvizsgálni, megszemlélni, megtekinteni
inspekcyjny, -a, -e [związany z inspekcją] –
inspekciós; ügyeletes, felügyeleti, szemle-,
inspekt [płytka skrzynia bez dna, z góry
oszklona, służąca w okresie wiosny i
późnej jesieni do uprawy roślin] –
melegágy
inspekt, inspekty – melegágy, melegház, üvegház
inspektowy, -a, -e [związany z inspektem] –
melegágyi; melegházi
inspektor [1. urzędnik dokonujący inspekcji;
2. stopień oficerski w policji; też: osoba
nosząca ten stopień; 3. w czasie zaborów:
zastępca dyrektora w szkole] – (lat.)
inspector; inspektor; felügyelő, ellenőr;
revizor; (dawno) uraladalmi intéző
inspektor celny – vámellenőr
inspektor finansowy – pénzügyi ellenőr;
számvizsgáló
inspektor podatkowy – adófelügyelő
inspektor pracy [urzędnik państwowy albo
działacz
społeczny
nadzorujący
przestrzeganie
przepisów
o
bezpieczeństwie i higienie pracy] –
munkafelügyelő
inspektor sił zbrojnych – a fegyveres erők
felügyelője v. szemlélője
2120
Generalni Inspektorzy Sił Zbrojnych:
Józef Piłsudski-1926-1935
Edward Rydz-Śmigły-1935-1939
Władysław Sikorski-1939-1943
Kazimierz Sosnkowski-1943-1944
Władysław Anders-1944
Tadeusz komorowski-1945-1946
Władysław Anders-1946-1954
Michał Karaszewicz-Tokarzewski-1954-1964
Stanisław Kopański-1972-1976]
Stanisław-Kopański
inspektor spoleczny – társadalmi ellenőr
inspektor szkół, inspektor szkolny [urzędnik
stojący na czele inspektoratu szkolnego] –
tanfelügyelő; iskolafelügyelő
inspektor śledczy – nyomozó, felügyelő
inspektorka [1. kobieta upoważniona do
kontrolowania działalności instytucji,
przedsiębiorstw;
kontrolerka;
rewidentka; lustratorka; wizytatorka; 2.
kobieta mająca stopień inspektora] –
felügyelőnő, női ellenőr
inspektorat [1. urząd sprawujący kontrolę nad
działalnością podległych sobie instytucji;
2. okręg nadzorowany przez ten urząd;
3. biuro inspektora] – felügyelőség
inspektorat podatkowy – adófelügyelőség
inspektorat
pracy
[urząd
dozorujący
przestrzegania przepisów o higienie i
bezpieczeństwie
pracy]
–
munkafelügyelőség, munkafelügyelet
inspektorat szkolny [inspektorat nadzorujący
szkolnictwo podstawowe na terenie
danego obwodu] – iskolafelügyelőség,
iskolafelügyelet
-
Wersja 01 01 2017.
inspektorski, -a, -ie – felügyelői
inspektorstwo [stanowisko inspektora; okres
sprawowania tej funkcji] – felügyelőség;
felügyelő és felesége, a felügyelőék
inspektowy, -a, -e – melegágyi, melegházi
Inspicimus in obscuris, quid est verosimilius, vel
quod plerumque fieri consuevit. – (lat.)
„Inspicimus
in
obscuris,
quid
est
verosimilius, vel quod plerumque fieri
consuevit.” (Reg. iuris 45.) = Kétes esetben a
valószínűbb vagy szokásosabb eljárás
követendő.
inspicjencki, -a, -ie – inspirálói, felülvizsgálói,
ügyelői
inspicjent [pracownik teatru czuwający nad
techniczną
i
organizacyjną
stroną
przedstawienia]; inspicjentka – inspiráló,
felülvizsgáló (ffi/nő), szemlét tartó személy;
színházi felügyelő, ügyelő
inspicjentura [zajęcie pracownika teatru
polegające na czuwaniu nad techniczną i
organizacyjną stroną przedstawienia] –
(szính.) ügyelői foglalkozás
inspiracja [1. natchnienie, zapał twórczy;
2. wpływ wywierany na kogoś, sugestia; 3.
(w biblii) Pismo Święte nie jest wytworem
wyobraźni ani też czczego rozumowania.
Jego treść została podana, podyktowana,
przez Ducha Świętego ludziom, którzy
mogli nawet nie rozumieć wszystkiego, co
pisali. Co prorocy ok. 3000 lat temu pisali,
my dopiero dziś rozumiemy. Pisma tego
rodzaju nazywamy inspirowanymi albo
natchnionymi przez Ducha Świętego.
Każdy wierzący czytelnik Biblii powinien
o tym wiedzieć, że pisma inspirowane
(natchnione) są tylko w Biblii. Żadnych
innych pism nie możemy do tych zaliczać,
nawet gdy się zupełnie z Pismem Świętym
zgadzają. Zaznaczmy tu może na tym
miejscu, że cała ta sprawa jest dla ludzi
wiary, a nie dla ludzi rozumu, którzy
duchowego pojmowania nie uznają.
Ostrzec
należy
koniecznie
przed
fałszywymi przekładami Biblii, które
zaczęły się pojawiać ok. połowy XX wieku.
To
samo
należy
powiedzieć
o
jednostronnych
i
fałszywych
komentarzach do Pisma Świętego.
Przypomnieć także warto, że do Pisma
Świętego nie należy niczego dodawać, ani
też od niego odejmować.] – (lat.) inspiratio;
inspiráció (belélegzés); ihlet, sugalmazás,
sugallat; (bibl.) inspiráció (ihletés); a bibliai
iratok Szentlélektől való ihletése [A Szent
Szellem különleges befolyása, amellyel
bizonyos személyeket arra indít, hogy
kimondják és leírják azt, amit Isten másokkal
2121
közölni akart, anélkül azonban, hogy közben
kikapcsolódnék
személyes
cselekvőképességük
vagy
jellemző
sajátosságuk (1Kor 2,13; 2Tim 3,16; 1Pt
1,10-11; 2Pt 1,19-21).]; a Bibliának
Szentlélek által való ihletettsége emberi
közvetítés által (lásd: verbális inspiráció)
inspiracja personalna Pisma Świętego - (lat.)
inspiratio personalis; az a tanítás, amely
szerint a bibliai írókat személyükben ihlette a
Szentlélek
inspiracja realna (inspiratio realis) - natchnienie
realne – (lat.) inspiratio realis; az a tanítás,
amely szerint a kinyilatkozatás tárgyi
tartalmát sugallta a Szentlélek
inspiracja werbalna (inspiratio verbalis) natchnienie słowne – (lat.) inspiratio
verbalis; verbális inspiráció; a bibliai
könyvek szószerinti ihletettségének elve; az
a konzervatív teológiai nézet, ami szerint a
Szentírás minden betűjét a Szentlélek
diktálta és így betűiben is tévedhetetlen; a
Szentírás
könyveinek
szószerinti
ihletettségére vonatkozó tanítás
inspiracje [Strefy wpływów i źródła mody
aktualnej.
Przestrzenie,
kierunki,
problemy, wydarzenia, które stają się
impulsem, wskazówką przy tworzeniu
kart kolorów, rodzajów tkanin, stylów
kolejnych sezonowych kolekcji.] – (mod)
inspirációk, ihletek, befolyások
inspiracyjny, -a, -e – inspirációs; ihletett
inspirator [osoba, która inspiruje, daje impuls
do
czegoś;
przywódca
duchowy],
inspiratorka – inspirátor; sugalmazó, ihlető;
ösztönző, befolyásoló (ffi/nő v. személy)
inspiratorski, -a, -ie – inspirátor; sugalmazó,
ihlető; ösztönző, befolyásoló
inspirować (kogo do czego) [1. wywierać wpływ,
natchnąć,
pobudzać
do
działania,
zwłaszcza twórczego; 2. inspirować się: a)
czerpać skądś natchnienie, pomysł,
koncepcję; b) inspirować jeden drugiego]–
(lat.) inspirálni; ihletni vkit, sugallani v.
inspirálni vkinek vmit, ösztönözni vkit vmire;
sugalmazni (vkinek vmit);
sugallani;
lelkesíteni, ösztönözni, késztetni (vkit vmire)
inspirować kogoś – inspirálni vkit
inspirować się [1. czerpać skądś natchnienie;
2. inspirować jeden drugiego] – ihletet
kapni; inspirálják egymást
inspirowanie – (lat.) inspiráció; inspirálás; ihletés,
befolyásolás, ösztönzés, sugalmazás; (orvosi)
belégzés
inspirowany, -a, -e – inspirált; sugalmazott,
sugallott, ihletett
-
Wersja 01 01 2017.
instalacja [1. zespół przewodów i urządzeń
doprowadzających elektryczność, gaz,
wodę itp. do jakichś obiektów lub
pomieszczeń;
2. montowanie
gdzieś
urządzeń technicznych; 3. lokowanie,
urządzanie siebie lub kogoś w jakimś
miejscu; 4. wgrywanie na dysk twardy
komputera nowego programu; 5. dzieło
plastyczne zbudowane przez artystę w
zastanej
przestrzeni;
6. daw.
wprowadzenie kogoś na urząd] – (lat.)
installatio;
installáció;
berendezés,
beszerelés, szerelés, felszerelés; üzembe
helyezés; (na stanowisko, állásba) beiktatás
(hivatalba
v.
egyházi
javadalomba),
hivatalba helyezés
instalacja dźwiękowa – hangrendszer
instalacja elektryczna – 1. villamos felszerelés, 2.
elektromos v. villamos installáció, villamos
berendezés felszerelése, villanyberendezés;
3. villanyszerelés
instalacja gaśnicza – (kézi) tűzoltókészülék
instalacja gazowa – gázberendezés
instalacja jednoprzewodnikowa [instalacja, w
której funkcje jednego z dwóch
przewodów spełnia masa lub ziemia] –
egyvezetős berendezés
instalacja ogrzewcza – fűtőberendezés
instalacja oświetleniowa – világítóberendezés
instalacja radiowa – rádióberendezés
instalacja sanitarna [1. zespół instalacji
budowlanych w budynku obejmujących
media takie jak woda, powietrze, gaz; 2.
układ przewodów doprowadzających do
pomieszczeń
wodę
bieżącą
i
odprowadzających ścieki, śmieci itp.] –
egészségügyi berendezés
instalacja stereofoniczna – sztereo átviteli
rendszer
instalacja wodociągowa – vízvezetékberendezés
instalacyjny, -a, -e – installációs; szerelési,
felszerelési, berendezési; (dawno) beiktatási
instalator [pracownik zakładający instalację,
instalujący coś] – installáló; berendező,
szerelő ember
instalator gazowy – gázszerelő
instalatorski, -a, -ie - – installátori
instalatorstwo – installáló v. szerelő foglalkozás
instalować [ang. to install {vb} (1.1) montować
jakieś urządzenie do pracy w danym
miejscu lub warunkach; (1.2) inform.
umieszczać program komputerowy na
komputerze tak, aby poprawnie działał.] –
installálni; szerelni, felszerelni; bevezetni,
berendezni; (na stanowisko) beiktatni;
(informatika) install (-to) - telepíteni,
2122
üzembe
helyezni,
('beüzemelni')
[számítógép-program
vagy
tartozék
(hardver) telepítése és ezt követő üzembe
helyezése: pl. egy modem telepítése, egy
tömörített állomány kibontása, a kívánt
működési jellemzők beállítása, stb.]
instalować coś – felépíteni, installálni vmit
instalować komputer – számítógépet üzembe
helyezni
instalować się – berendezkedni
instalowanie – (lat.) installálás; (műszaki)
berendezés, felszerelés, (dawno) ünnepélyes
beiktatás hivatalba
instalowanie gazu i wody – gáz- és vízvezetékszerelés
instalowanie się – berendezkedés
instancja [1. każdy z kolejnych stopni w systemie
podległych sobie instytucji, organizacji
itp.; 2. daw. wstawienie się za kimś] – (jog)
instancia; fórum, fok, fokozat; (dawno)
vezető szerv; irányító szerv, hatóság [ahová a
keresetet v. fellebezést benyújtják], bíróság;
(dawno) kérvény, kérvényezés, folyamodás,
folyamodvány, közbenjárás; könyörgás;
(wstawiennictwo); (dawno) tanítás, oktatás
instancja kierownicza – vezető szerv
instancja odwoławcza – fellebbviteli bíróság v.
hatóság
instancja partyjna – pártszerv
instancje a. organy partyjne – pártszervek
instancjować – (lat.) instanciázni; kérvényezni,
folyamodni
instructional design, instrukcyjne projektowanie
– ID Instructional Design (instrukciós
tervezés)
Instruction Level Parallelism (ILP) [jest
parametrem
dotyczącym
oprogramowania, który mówi o tym jaka
część z operacji zawartych w kodzie może
być wykonana równolegle.] - (ang.)
Instruction-Level Parallelism (ILP) –
utasításszintű párhuzamosság (ILP)
instrukcja
(instr.)
[1. zbiór
przepisów
ustalających sposób postępowania w
jakiejś dziedzinie; 2. ulotka, broszura
zawierająca zasady działania i obsługi
jakiegoś
urządzenia;
3. dokładne
pouczenie,
wskazówka;
4. określenie
operacji komputera za pomocą zapisu w
pamięci lub odpowiedniej konstrukcji
języka
programowania;
5.
(zbiór)
przepis(ów) postępowania (adm., techn.
itp.), zazw. na piśmie; (dokładne)
pouczenie,
wskazówka;
polecenie,
zarządzenie] – (lat.) instrukció; utasítás
(ut.), parancs, rendelkezés; útmutatás,
útbaigazítás; oktatás, tanítás, betanítás
-
Wersja 01 01 2017.
instrukcja co do czego – vmire vonatkozó utasítás
instrukcja księgowa – könyvelési utasítás
instancja na piśmie – írásbeli utasítás v. parancs
instrukcja o czym – vmiről szóló utasítás
instrukcja obsługi telefonu: włóż monetę,
podnieś słuchawkę, po usłyszeniu sygnału
wybierz żądany numer – nyilvános telefon
használata: dobja be a pénzt, vegye le a
kagylót, a búgó hangnál tárcsázzon
instrukcja przeciwpożarowa – tűzvédelmi utasítás
instrukcja warunkowa [jest elementem języka
programowania, które pozwala na
wykonanie różnych obliczeń w zależności
od
tego
czy
zdefiniowane
przez
programistę wyrażenie logiczne jest
prawdziwe, czy fałszywe. Możliwość
warunkowego decydowania o tym, jaki
krok zostanie wykonany w dalszej
kolejności jest jedną z podstawowych
własności współczesnych komputerów dowolny model obliczeń zdolny do
wykonywania
algorytmów
(tj.
równoważny maszynom Turinga) musi ją
posiadać. W imperatywnych językach
programowania używa się terminu
instrukcja warunkowa, podczas gdy w
programowaniu funkcyjnym preferowane
są nazwy wyrażenie warunkowe lub
konstrukcja warunkowa, gdyż posiadają
one inną zasadę działania.] – feltételes
utasítás [A számítógép-programozásban a
feltételes utasítások lehetővé teszik, hogy
bizonyos paraméterekről szóló visszajelzés
alapján futtassunk kódot, így választhatunk,
mely utasításokat futtatjuk és melyeket nem.]
instrukcja wysyłkowa – szállítási utasítás
instrukcje poselskie, sejmikowe czyli Lauda [w
dawnej Polsce: uchwały podejmowane na
sejmikach, zawierające postulaty i żądania
szlachty]
–
követi
utasítások;
követutasítások
instruktarz [przest. zbiór instrukcji, przepisów,
ustaw] – utasítás v. rendeletgyűjtemény
instruktarz celny [tak nazywano przepisy
uchwalone na sejmach „wiele cła od czego
do skarbu oddawać się należy”] – (hist.)
vámszabályok
instruktaż [udzielanie instrukcji, praca
instrukcyjna dokonywana przez
instruktora] – instruálás; utasítások adása,
tájékoztatás, tanítás, oktatás
instruktażowy, -a, -e – tájékoztató, oktató, tanító
instruktor
[osoba
ucząca
praktycznych
umiejętności], instruktorka – instruktor
(ffi/nő), nevelő, útbaigazító, kiképző, oktató
(ffi/nő); a felsőbb állami, gazdasági és
pártszervek
utasításait
közlő
és
2123
végrehajtásukat ellenőrő személy; (iskola)
házitanító
instruktor
(nauki
jazdy)
–
oktató
(gépjárművezetésben)
instruktor partyjny – pártinstruktor
instruktor rolny – mezőgazdasági oktató
instruktor społeczny – (dawno) népnevelő
instruktorski, -a, -ie – instruktori
instruktywny, -a, -e [kształcący, pouczający] –
(lat.) instruktív; tanulságos
instrument
[1. przyrząd,
urządzenie
do
wytwarzania dźwięków muzycznych;
2. przyrząd używany zwłaszcza do
czynności
wymagających
precyzji;
3. środek służący do realizacji czegoś;
4. daw. akt urzędowy] – (lat.) instrumentum
[(gör.) organon]; (narzędzie) szerszám,
műszer, (zene) eszköz; hangszer; a zenei
hangok
előidézésére
v.
a
ritmus
visszaadására alkalmas eszköz (vannak
húros, fúvós és ütő hangszerek); (átv.)
eszköz, tényező; (dawno) instrumentum,
okmány
instrument szarpany [muzyczny instrument
strunowy, w którym wzbudzenie drgań
struny odbywa się poprzez jej szarpnięcie.
Może być to bezpośrednie szarpnięcie
gołymi lub uzbrojonymi palcami, lub - jak
to
ma
miejsce
w
klawiszowych
instrumentach szarpanych za pomocą
drewnianego pióra (klawesyn) - uderzenie
w klawiaturę] – pengetős hangszer
instrumenty blaszane [grupa instrumentów
dętych, do których należą: trąbka, kornet,
róg, puzon, tuba] – rézfúvós hangszerek
(trombita, kornett, kürt, puzon, tuba)
instrument dęty – fúvós hangszer [fafúvós: fuvola,
pikkoló, oboa, angolkürt, oboda d’amore,
klarinét,
kisklarinét,
basszusklarinét,
basszuskürt, fagott, kontrafagott; rézfúvós:
trombita, kürt, szelepkürt, harsona (puzon,
pousaune, trombone), tuba, szakszofon stb.;
kombinált fúvós hangszer: orgona]
instrument dęty drewiany – fafúvó-hangszer
instrument jednostrunny – egyhúrú hangszer
instrument klawiszowy – billentyűs hangszer
instrument muzyczny – hangszer
instrument perkusyjny – ütőhangszer (üstdob,
kisdob, nagydob, pengődob, csörgődob,
triangulum, réztányér, tamtam, gong,
kontanget,
csőharangok,
harangjáték,
cseleszta, xilofon, vibrafon stb.)
instrument precyzyjny – precíziós műszer
instrument rżnięty – húros hangszer [vonós:
hegedű, cselló (gordonka), nagybőgő
(gordon); pengetős: hárfa, gitár, mandolin,
-
Wersja 01 01 2017.
citera; rögzített hangolású: csembaló,
cimbalom, zongora és pianinó]
instrument smyczkowy – vonós hangszer [hegedű,
cselló (gordonka), nagybőgő (gordon)]
instrument strunowy – húros hangszer [hegedű,
mélyhegedű, gordonka, nagybőgő, gitár,
mandolin, banjo, citera, zongora, cimbalom,
csembaló, cseleszta stb.]
instrument strunowy szarpany – pengetős
hangszer [hárfa, gitár, mandolin, citera]
instrumentacja [orkiestracja, układ utworu muz.
na zespół instrumentalny; sporządzanie
partytury] – hangszerelés
instrumentacja bluesowa – bluesos v. blues-szerű
hangszerelés
instrumentacja głoskowa [układ dźwięków
mowy w utworze literackim] –
hangszerelés
instrumentalis [łac., gram. narzędnik] – (lat.)
instrumentális; eszközhatározó eset
instrumentalista [muzyk, grający na
instrumencie muz.] – (lat.) instrumentalista;
(zene) hangszeren játszó zenész
instrumentalizm [(łac.), kierunek w filozofii
współcz., zapoczątkowany przez J.
Deweya,
stanowiący
odmianę
pragmatyzmu,
w teorii
poznania
wywodzący się ze skrajnego empiryzmu;
wg i. cała wiedza i wszelka działalność
ludzka, intelektualna i prakt., są tylko
reakcjami na bodźce środowiska i pełnią
funkcje jedynie jako instrumenty,
narzędzia służące przystosowaniu się do
środowiska i jego opanowywaniu; i. głosi,
iż twierdzeń i teorii nauk. nie można
oceniać
z punktu
widzenia
ich
prawdziwości (lub fałszywości), są one
bowiem tylko regułami wnioskowania,
intelektualnymi narzędziami opanowania
i porządkowania danych doświadczenia]
– (lat.) instrumentalizmus; (filozófia) 1. a
logikai kategóriák, az oksági törvények létét
tagadó szubjektív idalista irányzat, amely
szerint ezek csak eszközök arra, hogy
célszerűen tudjunk cselekedni; - 2. (a lat.
instrumentum,
‘eszköz’
szóból):
ismeretelméleti
irányzat,
amely
az
ismereteket (fogalmakat, ítéleteket) csupán
eszköznek tekinti az életben való
előremenetel vagy a boldogság elérése
érdekében. Leginkább az utilitarizmussal
rokonítható. Kiterjedhet a mindennapi
tapasztalatok, de az egyes tudományok terére is. A metafizikai szokásos kérdései: lét
és szellem, valóság és gondolkodás
összefüggése stb. kívül esik érdeklődési
körén. Az igazság itt nem az értelem és a
dolgok egybecsengése, mint a hagyományos
2124
megközelítésben, hanem csupán eszköz
valamilyen cél elérésére, igazságtartalmát az
igazolja, ha sikerre vezet, ha megvalósítható.
Főleg W. James és J. Dewey pragmatizmusa
és H. Vaihinger fikcionalizmusa képviseli.
instrumentalnie – (lat.) instrumentálisan
instrumentalny, -a, -e [1. wykonywany za
pomocą instrumentów muzycznych;
2. wykonywany za pomocą precyzyjnego
przyrządu; 3. stanowiący środek do celu
lub traktowany w ten sposób] – (lat.)
instrumentális; hangszer-, hangszeres;
csupán hangszeres zene, ének nélkül
instrumentalna muzyka [muzyka przeznaczona
do
wykonania
przez
instrumenty
muzyczne bez współudziału śpiewu;
należą tu utwory wykonywane przez
instrumenty solowe, przez zespoły
kameralne
oraz
orkiestrone]
–
instrumentális v. hangszeres zene
instrumentariuszka [pracownica służby zdrowia
podająca chirurgowi narzędzia w czasie
zabiegu] – (orvosi) instrumentáló nő
(műtétnél)
instrumentować – instrumentálni; hangszerelni
instrumentowanie – (fr.) instrumentation;
hangszerelés; a zenekarra írt szerzemény
szólamainak elosztása az egyes hangszerek
között
instrumentoznawstwo [dział wiedzy, którego
przedmiotem są możliwości wykorzystania
współczesnego instumentarium
muzycznego] – hangszertan
instrumentoznawczy, -a, -e – hangszertani
instrumenty – eszközök
instrumenty blaszane [grupa instrumentów
dętych, do których należą: trąbka, kornet,
róg, puzon, tuba] – rézfúvós hangszerek [a
fúvós hangszerek nagy csoportja. Rézből
készült hangszerek, amelyek befújt levegővel
szólaltathatók meg. Fontosabbak: harsona,
trombita, vadászkürt, helikon]
instrumenty bodźcowe – ösztönzési eszközök
instrumenty chirurgiczne – sebészeti műszerek
instrumenty
chromatyczne
[instrumenty
muzyczne dające możliwość wydobycia
chromatycznego szeregu dźwięków w
zakresie ich skali] – kromatikus hangszerek
instrumenty dęte [instrumenty muzyczne
wydające brzmienie na skutek dęcia,
dmuchania] – fúvós hangszerek
instrumenty dęte blaszane – rézfúvós hangszer;
rézfúvók [trombita, kürt, szelepkürt, harsona,
tuba, szakszofon stb.]
instrumenty dęte drewniane – fafúvós hangszer;
fafúvók [fuvola, pikkoló, oboa, angolkürt,
-
Wersja 01 01 2017.
oboda d’amore, klarinét, kisklarinét,
basszusklarinét, basszuskürt, fagott,
kontrafagott]
instrumenty dęte klawiszowe – klaviatúrás v.
billentyűzetes fúvóhangszerek
instrumenty drewniane [instrumenty dęte, do
których należą instrumeny stroikowe i
wargowe] – fafúvós hangszerek
instrumenty ekonomiczne – gazdasági eszközök
instrumenty elektryczne – elektromos hangszerek
(elektrofonok) [elektromos zongora,
elektromos orgona, elektromos gitár],
minden elektromos hangszernek erősítője,
hangerő- és hangszínszabályzója van
instrumenty jazzowe są w następnym dziale – a
dzsesszhangszerek a következő osztályon
vannak
instrumenty klawiszowe [instrumeny strunowe,
na których gra się poprzez uderzanie w
klawisze]
–
billyentyűs
hangszerek;
klaviatúrás húros hangszerek
instrumenty perkusyjne [instrumenty muzyczne,
z których dźwięk wydobywa się przez
uderzanie lub potrząsanie] – ütős
hangszerek; ütőhangszerek
instrumenty polityki handlowej – kereskedelempolitikai eszközök
instrumenty rzemieślnicze – iparos-szerszámok
instrumenty smyczkowe [instrumenty strunowe,
na których gra się za pomocą smyczka] –
vonós hangszerek
instrumenty strunowe [instrumenty muzyczne,
w których źródłem dźwięku są napięte,
drgające struny] – húros hangszerek;
pengetőhangszerek
instrumenty szarpane [instrumenty strunowe, z
których dźwięk wydobywa się poprzez
szarpanie strun palcami lub odpowiednią
płytką] – pengetős v. húros hangszerek
(gitár, lant)
instrumenty ustnikowe – fúvós hangszerek
instruować [udzielać wskazówek, instrukcji;
pouczać] – (lat.) instruálni; oktatni, tanítani
(különösen magánúton); utasítást adni;
tájékoztatni és utasításokat adni;
útbaigazítani, (dawno) felszerelni
instruowanie – instruálás; oktatás, tanítás; utasítás,
útmutatás
instygator [1. łac. instigator 'poduszczyciel' od
instigare 'pobudzać, podżegać' ― dawn.
inspirator;
podżegacz,
judziciel,
podszczuwacz; hist. oskarżyciel publ.,
prokurator królewski; 2. od słowa
łacińskiego instigo, pobudzać, pochodziła
nazwa urzędu w Rzplitej, odpowiadającego
obowiązkom dzisiejszego prokuratora] –
2125
(dawno) királyi ügyész; (dawno) bujtogató,
tanító
Instygatorowie
trybunalscy
[oni
byli
komisarzami
policyi
trybunalskiej,
utrzymującymi porządek w gmachu
trybunalskim i w mieście. Każdy rozruch
przy pomocy warty wojskowej tłumili i
winnych w imieniu Rzplitej aresztowali,
nad więzieniem dozór mieli. Na znak
swego urzędu nosili laski nakształt
marszałkowskich. Przed rozpoczęciem
posiedzenia trybunału jeden z nich wnosił
do izby trybunalskiej krucyfiks a drugi
laskę
marszałkowską.]
–
(dawno)
ítélőszéki, törvényszéki ügyészség
instygować [dawn. podjudzać; hist. oskarżać
przed sądem] – felbátorítani, felbujtogatni
instygować kogo na co – rábeszélni, felbujtani v.
felbujtogatni vkit vmire; – uszítani, lázítani
vmi ellen
instygować kogo na kogo – uszítani, lázítani vki
ellen
instynkt (łac. instinctus – podnieta, popęd)
[1. dyspozycja psychiczna; 2. wrodzona
zdolność
żywych
organizmów
do
złożonych, celowych działań, swoistych dla
danego
gatunku
i
ważnych
dla
przetrwania] – ösztön [1. a pszichoanalízis
kulcsfogalma. Sigmund Freud az ösztönöket
a mitológia titánjaihoz hasonlítja, akiket az
alvilágba száműztek (a lélekben az
alvilágnak metaforikusan a tudattalan
feleltethető meg). 2. Tanulatlan, szervezett,
célvezérelt fajspecifikus viselkedés, például
a madarak fészeképítése és a lazacok
vándorlása.]
instynkt kobiecy – női ösztön
instynkt kupiecki – (átv.) kereskedői hajlam v.
érzék
instynkt macierzyński – anyai ösztön [maternal
drive, maternal instinct] [A nőstény egyedek
azon késztetése (elsősorban állatoknál),
hogy utódokat szüljenek és neveljenek,
amely olyan viselkedésekben jelenik meg,
mint a fészeképítés, tisztogatás és a gondozás
egyéb formái.]
instynkt matczyny – anyai ösztön
instynkt piciowy – nemi ösztön
instynkt samoobronny – önvédelmi ösztön
instynkt
samozachowawczy,
instynkt
zachowawczy
[instynkt
pozwalający
unikać bodźców zagrażających życiu] –
önfenntartási v. létfenntartási ösztön;
életösztön
instynkt zachowania gatunku – fajfenntartási
ösztön
instynkt zwierzęcy – állati ösztön
-
Wersja 01 01 2017.
instynkt życia – életösztön
instynktownie – ösztönszerűen, ösztönösen
instynktowny [wynikający z instynktu, oparty na
instynkcie; odruchowy, bezwiedny],
instynktowy, -a, -e – ösztön-, ösztönszerű;
ösztönös
instynktowne zaufanie – ösztönös bizalom
instynktowny ruch – ösztönös v. ösztönszerű
mozdulat
instynktowo – ösztönösen
instynktowy, -a, -e [związany z instynktem (w
ściślejszym znaczeniu wrodzonej zdolności
dziedziczenia)] – (lat.) instiktív; ösztönös,
ösztönszerű
instytuować – (lat.) instituálni; felállítani, létesíteni
instytucja [1. zakład o charakterze publicznym
zajmujący się określonym zakresem
spraw; 2. zespół norm prawnych lub
obyczajowych dotyczących organizacji
jakiejś dziedziny życia; 3. organizacja
działająca na podstawie tych norm[ – (lat.)
institutio; institúció; elintézés, intézmény;
(rel.)
institúció;
egyházi
hivatal
adományozása, a vele járó jogokkal való
felruházás a rk. egyházban; berendezés,
utasítás, oktatás
Institutio religionis christianae lub Institutio
Christianae religionis nunc uere demum
suo titulo respondens (franc. L’Institution
de la religion chrétienne, pol. Ustanowienie
(lub Nauka) religii chrześcijańskiej) [1.
Głównym dziełem Kalwina jest Institutio
religionis christianae. 2. to traktat
teologiczny, napisany przez Jana Kalwina
w 1536. - Jest to pierwsze w historii dzieło,
przedstawiające w sposób kompletny i
usystematyzowany teologię protestancką;
stworzyło
doktrynalne
podstawy
kalwinizmu. - Jest to również pierwsza
książka w języku francuskim, która
poziomem artystycznym i literackim
dorównuje dziełom klasyków greckich i
rzymskich. Jan Kalwin pisząc tę książkę,
stworzył
wzorzec
dla
rozwoju
współczesnego
literackiego
języka
francuskiego.] - Az Institutio Christianae
religionis, röviden Institutio (a latin cím
körülbelüli jelentése: „a keresztény vallás
rendszere”) [Kálvin János fő műve, a
kálvinista teológia összefoglalása. A mai
napig nagy hatású könyv először 1536-ban
jelent meg latinul, 1541-ben franciául, de
Kálvin élete során folyamatosan dolgozott
rajta, így a végleges latin nyelvű kiadása
1559-ben, a francia 1560-ban jelent meg. A
bővítések során a munka körülbelül négyötszörös hosszúságúra növekedett, de a
terjedelem változása mellett a tartalom
vagyis a hittételek változatlanul maradtak. - A
könyv azzal a céllal íródott, hogy káté,
hitvallás és apológia legyen, és a teológiai
témák széles körét fedte le, a protestáns
egyház szentségekről vallott felfogásától a
hit általi megigazulás hittételéig. Támadta a
Kálvin által helytelennek tartott nézeteket,
elsősorban a római katolikus egyházéit. A
mű a 21. században is fontos szerepet tölt be
a protestáns (nem kizárólag református)
teológiában.]
2126
INSTITUTIO [Kálvin János nagy műve (1559) (Magyar
nyelven: Keresztény vallás rendszere I-II.)]
instytucja bankowa – banki intézmény
instytucja dobroczynności – jótékonysági
intézmény
instytucja ekonomiczna – gazdasági intézmény
instytucja emisyjna – emissziós intézmény
instytucja finansowa [jednostka organizacyjna,
której podstawowym zadaniem jest
operowanie zasobami finansowymi, czyli
gromadzenie i wydatkowanie środków
pieniężnych. Do instytucji finansowych
należą przede wszystkim banki, kasy
oszczędnościowe,
zakłady
ubezpieczeniowe
oraz
zakłady
reasekuracyjne] – pénzintézmény, pénzügyi
intézmény, pénzintézet
instytucja gospodarcza – gazdasági intézmény
instytucja handlowa – kereskedelmi intézmény
instytucja kolektywistyczna – közösségi v.
társadalmi intézet
instytucja kredytowa – hitelintézmény v. intézet
instytucja kulturalna – kulturális intézmény v.
intézet
-
Wersja 01 01 2017.
instytucja naukowa – tudományos intézmény
instytucja opieki społecznej – jóléti intézmény
instytucja oszczędnościowa – takarék-intézmény
instytucja państwa, instytucja państwowa –
állami intézmény
instytucja pełnomocnika rządu – kormánybiztosi
intézmény
instytucja polityczna – politikai intézmény v.
szerv
instytucja publiczna – közintézmény
instytucja społeczna – társadalmi intézmény v.
szerv
instytucja ubezpieczeniowa – biztosítási
intézmény
instytucja użyteczności publicznej – Közhasznú
társaság (Kht.)
instytucja wojskowa – katonai intézet v.
intézmény v. létesítmény
instytucje gospodarcze – i kulturalne – gazdasági
és kulturális intézmények v. létesítmények
instytucje kulturalne – kulturális intézmények
instytucje społeczne – társadalmi intézmények
instytucjonalizm [kierunek w ekonomii
rozwijający się w USA w początkach XX
w., postulujący konieczność badania
instytucjonalnych ram działalności
gospodarczej] – (újlat.) institucionalizmus;
(közgazdaságtan) az Egyesült Államokban
keletkezett nemzetgazdasági irányzat
instytucjonalny – (lat.) institúciós; hivatali,
intézményesített
instytucjonalnie
–
(lat.)
institúciónálisan;
intézményesítve; hivatalosan
instytucjonalność – (lat.) intézményesség
instytucyjny, -a, -e – intézményes
instytut (inst.) [1. instytucja naukowo-badawcza,
oświatowa, kulturalna itp.; 2. daw. zakład
o charakterze wychowawczym lub
dobroczynnym] – (lat.) institútum; intézet
(int.) tanintézet
instytut
badania
historii
sztuki
–
művészettörténeti intézet
Instytut Badań Literackich – Irodalomkutató
Intézet
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii
Nauk – Lengyel Tudományos Akadémia
Irodalomtudományi Intézete
instytut badań naukowych – kutatóintézet
2127
instytut badań rynkowych – piackutató intézet
instytut badawczy – kutatóintézet
instytut bakteriologiczny – bakteriológiai intézet
instytut branżowy – ágazati intézet
instytut dla ociemniałych – vakok intézete
instytut dobroczynny – jótékony v. jóléti
intézmény
instytut dokształcający – továbbképző intézet
instytut eksportowy – (dawno) exportintézet
instytut głuchoniemych – süketnémák intézete,
süketnéma-intézet
Instytut Głuchoniemych im/ ks. Jakuba
Falkowskiego
w Warszawie – Jakub
Falkowski süketnéma-intézet
Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk Lengyel Tudományos Akadémia
Történettudományi Intézete
Instytut Historii Sztuki – Művészettörténeti
Intézet
Instytut Inżynierów Elektryków i Elektroników
[ang. Institute of Electrical and Electronic
Engineers (też: IEEE) a. Stowarzyszenie
Informatyków w ramach Instytutu
Inżynierów Elektryków i Elektroników] –
IEEE, Institute of Electrical and Electronic
Engineers [több fontos hálózati szabványt
kidolgozó intézet az USA-ban]
Instytut Kontroli Jakości w Handlu –
Kereskedelmi
Minőségellenző
Intézet;
Kereskedelmi és Minőség-ellenőrző Intézetet
(KERMI)
Instytut Kontroli Jakości w Przemyśle – Ipari
Minőségellenőrző Intézet (IMEI)
instytut leczniczy – gyógyintézet
Instytut Moralnej Poprawy Dzieci [W
Warszawie 1636 roku powstał Instytut
Moralnej Poprawy Dzieci, który miał
bardziej
świecki
charakter.
Jego
wychowankami
zostawały
dzieci
nieznanych rodziców i bezdomne, które
otrzymywały
tam
przygotowanie
zawodowe i rzemiosło, jak i w późniejszym
czasie pracę. W roku 1766, zakłady
przekazano
Kompanii
Manufaktur
Wełnianych, gdzie praca w tych
placówkach była głównym środkiem
resocjalizacyjnym przebywającej w nich
młodzieży. Zakład ten został zamknięty w
latach 80, a jego idea była kontynuowana
-
Wersja 01 01 2017.
przez Instytut Moralnej Poprawy Dzieci w
Mokotowie.]
–
(hist.)
Gyermekek
Erkölcsjavító Intézete (Varsóban, 1636-ban
alakult intézmény)
instytut muzyczny – zeneiskola
instytut naukowo-badawczy – tudományos
kutatóintézet
Instytut
Naukowo-Badawczy
Europy
Wschodniej
[wschodnioznawczy
i
sowietologiczny
ośrodek
naukowobadawczy działający w latach 1930–1939
w Wilnie przy Uniwersytecie Stefana
Batorego, ale posiadający autonomię i
samorządność. Przy instytucie działała
Szkoła Nauk Politycznych o statusie
prywatnej uczelni wyższej. Instytut
mieścił się w gmachu Biblioteki
Wróblewskich w Wilnie.] – Kelet-Európai
Tudományos Kutatóintézet
instytut ociemiałych – vakok intézete
Instytut Oftalmiczny [instytut okulistyczny
otworzony w Warszawie 31 sierpnia 1827
roku z pieniędzy złożonych w fundacji
testamentowej
księcia
Edwarda
Lubomirskiego. Początkowo mieścił się w
wynajętej od szpitala kamienicy przy ul.
Św. Krzyzkiej nr 1335. W 1835 roku został
przeniesiony do kupionych na własność
budynków przy ulicy Marszałkowskiej
(posesje nr 1381 i 1382). Jego
najwybitniejszym lekarzem naczelnym był
Wiktor Feliks Szokalski, który w 1870
roku przeniósł Instytut do nowego,
wzorcowo wyposażonego budynku przy
ulicy Smolnej. Przed II wojną światową
Instytut prowadził szpital na 82 łóżka.
Budynek przy Smolnej przetrwał do
Powstania warszawskiego.] – Szemészeti
Intézet [1827. augusztus 31-én nyitotta meg
kapuit Varsóban,
Edward Lubomirski
herceg végrendeletében tett alapítvány
alapján]
Instytut Pasteura (fr. Institut Pasteur)
[francuska, prywatna instytucja naukowobadawcza non-profit, która została
utworzona w Paryżu w 1888 roku z
inicjatywy Akademii Nauk. Zajmuje się
głównie mikrobiologią, immunologią,
zwalczaniem chorób zakaźnych oraz
produkcją szczepionek i surowic. Nazwa
tej instytucji pochodzi od jej założyciela i
pierwszego dyrektora Ludwika Pasteura,
który w roku 1885 po raz pierwszy
wyprodukował
skuteczną
surowicę
przeciw wściekliźnie. Intytut Pasteura
został założony 4 czerwca 1887, a zaczął
działalność 14 listopada 1888 roku.
Instytut ma liczne filie we Francji oraz
2128
wielu krajach świata.] – Pasteur-intézet; az
emberi veszettség megelőző gyógyítását
szolgáló,az ide vonatkozó tudományos
kutató munkával foglalkozó intézmény (L.
Pasteur francia bakteorológus nevéből)
instytut popierania sztuki ludowej – a
népművészet támogatására létrehozott v.
létesített intézet
Instytut Polonijny – Lengyel Intézet
Instytut Polski – Lengyel Intézet [Instytut Polski
w Budapeszcie: Budapesti Lengyel Intézet]
Instytut Przemysłu Skórzanego – Bőripari Intézet
instytut reumatologiczny – reumatológiai intézet
instytut rolniczy – mezőgazdasági intézet
Instytut Tworzyw Sztucznych – Műanyagkutató
Intézet [Instytut Przetwórstwa Tworzyw
Sztucznych "Metalchem"]
Instytut Współpracy Kulturalnej z Zagranicą –
Kultúrkapcsolatok Intézete (KKI)
instytut wydawniczy – kiadóhivatal [Państwowy
Instytut Wydawniczy: Állami Kiadóhivatal;
Społeczny Instytut Wydawniczy:
Társadalmi Kiadóhivatal]
Instytut Wydawniczy Latarnik – Világítótoronyőr Kiadóhivatal
instytutowy, -a, -e – intézeti, intézményes
insubordynacja
–
(lat.)
inszubordináció;
fegyelmezetlenség; (wojsk) a katonaságnál a
függés (szubordináció) elleni kihágás vagy
büntett
insufficjent, (ang.) insiufficient – (lat.)
inszufficiens; elégtelen, nem elegendő
insuficiencja – insufficientia; elégtelenség, hiányos
működés
insula [to nazwa domów czynszowych
budowanych w starożytnym Rzymie.
Były to domy kilkupiętrowe (5 - 7),
otoczone z czterech stron ulicami. Prosto
z ulicy schody prowadziły na wyższe
kondygnacje.
Ilość
kondygnacji
i
szerokość przejść pomiędzy domami
regulowana
była
rozporządzeniami
prawnymi. Regulacja ta podyktowana
była względami pożarowymi.] – (lat.)
insula [különálló ház vagy házcsoport, udvar
és melléképületek nélkül, melyet minden
más épülettől utczácskák választottak el;
gyakran így nevezték a magában álló
bérházakat is ellentétben a domusszal,
melyben csak maga a tulajdonos lakott
családjával; sőt az egyes bérbe adott
lakásnak is ez volt a neve. A bérlőkre
rabszolga (insularius) ügyelt fel és szedte be
tőlük a házbért.]
-
Wersja 01 01 2017.
insulina [hormon trzustki regulujący w
organizmie głównie przemianę cukrów] –
(lat.)
insulin,
inzulin;
(orvosi)
a
hasnyálmirigynek a vér cukortartalmát
csökkentő hormonja; a cukorbaj gyógyszere
(1921-ben fedezte fel Banting és Best) [1. A
hasnyálmirigy
hormonja,
amely
a
vércukorszintet szabályozza. Az inzulin az
első géntechnikai úton előállított hormon.
(Deutschland
1998/1,
30.);
2.
a
hasnyálmirigy
szigeteiben
termelődő
fehérjeszerű hormon, amely a szénhidrátanyagcsere, a várcukorszint szabalyozásában
játszik fontos szerepet]
insulinowy, -a, -e – inzulininsultować – (lat.) inzultálni; nyilvános helyen
ténylegesen bántalmazni; (átv.) sértegetni,
megtámadni, bántalmazni
insultowac ludzi – embereket inzultálni
insurekcja [daw. powstanie zbrojne] –
insurrekció; (dawno) felkelés (powstanie);
(fegyveres) felkelés; (történelem) a magyar
rendiség korában a nemesség hadbavonulása,
a nemesi felkelés
insurekcja kościuszkowska 1794. – Tadeusz
Kościuszko-féle felkelés Lengyelországban
insurekcyjny, -a, -e – insurrekciós; felkelési
insurgent [rebeliant; powstaniec; powstańczy] –
(lat.) insurgens; lázadó, fegyveres felkelő,
(történelem) nemesi felkelő
insygnia
[1.
oznaki
godności,
władzy,
dostojeństwa, stanu, urzędu, zasług
(królewskie: korona, berło i jabłko;
papieskie: tiara i klucze; biskupie: mitra i
pastorał); (por. dystynkcja; emblemat); 2.
przedmioty symbolizujące władzę świecką
(królewską, książęcą) lub religijną] – (lat.)
inszignia; hivatali jelvények; a hatalom és
méltóság jelvényei (királyi, pápai, püspöki
stb.);
ismérvek,
rangjelzés,
megkülönböztetés
Magyar királyi jelvények
insygnia królewskie – királyi v. koronázási
jelvények
[a
király
vagy
császár
koronázásánál a királyi hatalom szimbolikus
kifejezésére használt jelvények, mint a
korona, a jogar és a birodalmi alma]
2129
insynuacja
[1.
niezgodne
z
prawdą
przypisywanie lub wmawianie komuś
pewnych postępków, myśli bądź intencji;
2. (zwykle w liczbie mnogiej) przypisanie
komuś czynów, intencji itp. niezgodnych z
obowiązującym prawem lub normami,
wyrażone
zwykle
w
postaci
niedomówienia lub nieudowodnionych
zarzutów] – (lat.) inszinuáció; gyanúsítás,
ráfogás, rágalmazás, koholt rágalom;
felvetés, vádaskodás, besúgás
insynuacyjny, -a, -e – rágalmazási, vádaskodási
insynuator [osoba coś insynuująca] – vádaskodó,
rágalmazó személy
insynuować [łac. (se) insinuare 'wśliznąć się;
wkraść się (w czyje zaufanie)'; w złośliwej
intencji podsuwać myśli krzywdzące
kogoś; umyślnie budzić podejrzenia;
imputować, wmawiać, sugerować] – (lat.)
inszinuálni; az inszinuáció módszerével
ráfogni, rágalmazni, gyanúsítani
insynuować komu co – inszinuálni vkinek vmit;
ráfogni vkire vmit, feltenni vkiről vmit
insynuowanie – inszinuáció, inszinuálás; ráfogás,
gyanusítás, feltevés
intabulacja [w dawnym prawie polskim: wpis do
księgi gruntowej lub wieczystej] – (lat.)
intabuláció;
bekebelezés,
betáblázás
(hipotekowanie)
intaglio [wym. intaljo] [1. gemma zdobiona
reliefem wklęsłym; 2. relief wklęsły na
niewielkich przedmiotach zbliżonych
kształtem lub przeznaczeniem do gemm;
3. w grafice artystycznej: druk wklęsły] –
(ol.) intaglio; (művészet) homorúan vésett,
alakzatos mintázattal díszített kő, illetve
csiszolt drága- v. féldrágakő
intakt; intaktny, -a, -e – (lat.) intakt; érintetlen
(nieknięty), ép (cały), sértetlen; becsületes
intarsja [1. technika zdobnicza polegająca na
wykładaniu powierzchni przedmiotów
drewnianych innymi gatunkami drewna;
też: ozdoba wykonana tą techniką; 2.
technika
wykładania
powierzchni
przedmiotów drewnianych ornamentami z
kawałków różnych gat. drewna (mozaiką
z forniru), stosowana (zwł. w staroż.,
okresie renesansu i XVIII w.) w
meblarstwie.] – (ol.) intarzia; fa-, fém- v.
-
Wersja 01 01 2017.
gyöngyházdarabokból
készült
(bútoron); berakott munka
berakás
intarsja sztukatorska [technika zdobnicza
polegająca na wypełnianiu stiukiem
wyciętej we wzory okładziny drewnianej]
– stukatúr intarzia
intarsjować [ozdabiać, zdobić intarsją] – intarziát
készíteni
integracja [1. proces tworzenia się całości z
części; 2. proces gospodarczy polegający
na scalaniu przedsiębiorstw, działów
gospodarki
lub
gospodarek
poszczególnych krajów] – (lat.) integráció,
integrálódás; egyesülés, beilleszkedés, egyes
részek egyesülése egy egésszé; beolvasztás,
hozzácsatolás; integrálás; csatlakozás
integracja ekonomiczna – gazdasági integráció
integracja pionowa – vertikális integráció
integracja pozioma – horizontális integráció
integracja produkcji – termelési integráció
integracja społeczna [1. proces scalania się
zachodzący na różnych szczeblach
społecznych; 2. proces dostosowywania się
do siebie zachowań ludzi w grupie] –
társadalmi
integráció
integracja
terytorialna – területi integráció
integracja w przemyśle – ipari integráció
integracyjny, -a, -e [związany z integracją] –
integrációs
integral (całka) – (lat.) integrál; (mennyiségtan) a
differenciálással ellentétes művelet alapján
kapott mennyiség
integralizm (łc. integrare ‘wznawiać, orzeźwiać’)
[1. dążenie do łączenia się poszczególnych
elementów w jedną całość; kooperatyzm;
2. to pogląd głoszący iż społeczeństwo jest
organiczną jednością. Propaguje on
również wiarę w konieczność istnienia
hierarchii
społecznej
i
kooperacji
pomiędzy
poszczególnymi
klasami.
Zazwyczaj
opowiada
się
za
korporacjonizmem,
jako
formą
ekonomiczną
dla
"społeczeństwa
organicznego". Często związany z tzw.
konserwatyzmem krwi i ziemi, uznający za
konieczne
kształtowanie
instytucji
politycznych danego narodu w oparciu o
jego historię, kulturę czy nawet
2130
środowisko naturalne w miejscu jego
zamieszkania. Integralizm zazwyczaj
silnie wspiera kościoły narodowe. - Z
ruchem integralistycznym silnie związana
jest m.in. Action Française, założona
przez Charlesa Maurras'a. - Integralizm
często wiąże się z faszyzmem (zwłaszcza w
Ameryce Łacińskiej) pomimo tego w wielu
kwestiach nie zgadza się z nim
(integraliści stawiają m.in. na lokalizm).] –
integralizmus; radikális r.kat. irányzat, amely
az élet egész területét (politika, kultúra)
egyházi irányítás alá akarja vonni
integralność – (lat.) integritás, teljesség, épség,
sértetlenség, érintetlenség; feddhetetlenség,
becsület
integralność
terytorialna
[w
prawie
międzynarodowym:
nienaruszalność
całości terytorium państwa] – területi
integritás v. sérthetetlenség
integralny, -a, -e [nierozdzielnie związany z
całością] – (lat.) integer; teljes, ép, egész,
sértetlen, csorbítatlan, osztatlan, érintetlen;
(lat.) integráns, lényeges, sarkalatos,
szervesen hozzátartozó, nélkülözhetetlen;
mocsoktalan, feddhetetlen
integralna część – integráns rész
integrator [urządzenie do całkowania] –
integrátor
integrator mechaniczny [przyrząd do pomiaru
pól figur płaskich] – mechanikus integrátor
(GAMMA 4.952)
Intel Integrated Electronics → elektronika
układów scalonych [największy na świecie
producent układów scalonych oraz twórca
mikroprocesorów z rodziny x86, które
znajdują się w większości komputerów
osobistych] – (ang.) Intel, Integrated
Electronics [egy eredetileg amerikai vállalat,
mely mára nemzetközivé nőtte ki magát.
Elsősorban mikroprocesszorairól ismert, de
ezenkívül gyárt még hálózati kártyákat,
alaplapi chipkészleteket, videókártyákat és
egyéb számítógépes eszközöket. A cég
részvénye egyike annak a harminc
részvényből álló kosárnak, amelyből a Dow
Jones Ipari Átlagot számítják.]
integrować – (lat.) integrálni;
integrować się – (lat.) integrálódni
intelekt [umysł, rozum, inteligencja (w
odróżnieniu od uczucia, woli, zmysłów),
suma
zdolności
umysłowych,
doświadczenia, wiedzy człowieka] – (lat.)
intellektus; értelem, ész, szellem (ész),
szellemi tulajdonságok
intelektualista
[intelektualista
człowiek
pracujący (twórczo) w dziedzinie nauki a.
-
Wersja 01 01 2017.
sztuki;
odznaczający
się
kulturą
umysłową;
oddający
się
studiom,
rozważaniom, obszernym lekturom] – (fr.)
intellektuel; értelmiségi; olyan ember, aki az
értelmiséghez tartozik, szellemileg képzett,
szellemével dolgozó
intelektualizacja [nabieranie lub nadawanie cech
intelektualnych]
–
intellektualizáció
[intellectualization] [Elhárító mechanizmus,
amelyben
a
személy
úgy
próbál
megszabadulni egy fenyegetõ helyzettől,
hogy elvont, intellektuális fogalmakban
kezeli azt.]
intelektualizm
[filoz.,
psychol.
pogląd
przypisujący intelektowi podstawowe a.
wyłączne znaczenie w procesie] – (lat.)
intellektualizmus; 1. az értelmi tényezők
egyoldalú túlbecsülése, más (pl. lelki,
gyakorlati stb.) hatóerők indokolatlan
elhanyagolása; 2. szűkebb értelemben
szellemi
egyoldalúság,
az
értelmi
tényezőknek
minden
téren
való
hangsúlyozása; 3. a gondolkodó értelem
túlértékelése az emberi lélek egyéb funkciói
(érzület, akarat) rovására
intelektualizować [1. czynić intelektualnym,
rozumowym; 2. rozważać coś w sposób
właściwy
intelektualistom]
–
intellektualizálni [Az értelmi tényezőt
egyoldalúan egyéb elemek (pl. az érzelmek)
rovására kiemeli; túlságosan elvonatkoztat]
intelektualizować się – intellektualizálódni
(intellektualizálódik)
intelektualnie – értelemszerűen
intelektualności – értelmiség
intelektualność – (lat.) intellektualitás; vminek az
intellektuális volta
intelektualny, -a, -e – (lat.) intellektuális; értelmi,
észbeli, szellemi; értelmiségi
inteligencja [1. zdolność rozumienia, uczenia się
oraz wykorzystywania posiadanej wiedzy i
umiejętności w sytuacjach nowych; 2. ogół
ludzi wykształconych i wykonujących
zawodowo pracę umysłową; 3. nazwa
warstwy społecznej żyjącej z pracy
twórczej umysłu, lub/i będąca głównym
nośnikiem kultury narodowej; 4. rodzaj
szczególnej sprawności umysłowej] – (lat.)
intelligencia [az értelem szinonimájaként
használt, kettős jelentésréteggel rendelkező
tudományos fogalmi absztraktum]; értelem,
értelmi felfogó képesség, értelmesség,
megértő képesség; eszesség; műveltség,
egyéni kultúra; (cecha) értelmesség;
(warstwa społeczna) értelmiség, művelt
osztály
inteligencja
emocjonalna
[zdolność
kontrolowania własnych emocji oraz
2131
odczytywania emocji innych ludzi i
wpływania na nie] – emócionális, érzelmi
megértő képesség
inteligencja mieszczańska – polgári értelmiség
inteligencja pracująca – dolgozó értelmiség
Inteligencja rozproszona (ang. distributed
intelligence)
[pojęcie
oznaczające
tworzenie się współpracy pomiędzy
wieloma sprawcami bez uprzednio
zdefiniowanego planu i bez jasnego
organu
dowodzącego.
Inteligencja
rozproszona związana jest ze zjawiskiem
globalizacji, które ułatwiło wymianę
danych na poziomie globalnym i pozwoliło
na stworzenie nowych perspektyw między
innymi w edukacji.] – (ang.) Distributed
Intelligence - Elosztott intelligencia [Helyi
processzoroknak intelligens vezérlést lehet
adni, hogy ne kelljen mindent központilag
vezérelni.
Ez
szükséges
a
DCS
megvalósításához.]
inteligencja techniczna – műszaki értelmiség
inteligencja wrodzona – veleszületett intelligencia
inteligencki, -a, -ie – értelmiségi
inteligent [ktoś odznaczający się wyjątkową
inteligencją, mądrością] – értelmes ember,
tanult ember; értelmiségi
inteligentka – inlelligens nő v. lány, értelmiségi nő
v. lány
inteligentnie – intelligensen, értelmesen, okosan
inteligentny, -a, -e [obdarzony inteligencją; też:
znamionujący inteligencję]
–
(lat.)
intelligens, művelt, értelmes (lény); eszes,
valamit megértő, felfogó; szemes; ügyes
inteligentny budynek (również inteligentny dom,
system zarządzania budynkiem) [określenie
wysoko zaawansowanego technicznie
budynku] – intelligens épület
inteligentny człowiek – értelmes ember
intelligent transport system [1. inteligentny
system transportowy; 2. inteligentny
system transportu] (rzeczownik) – (ang.)
ITS Intelligent Transpert System (intelligens
szállitási rendszer)
Intelligo, ut credam [1. "Intelligo, ut credam - et
credo, ut intelligam" ("rozumiem, abym
wierzył, i wierzę, abym zrozumiał"). 2. W
radykalnej opozycji do Anzelmian´skiego
credo ut intelligam sytuuje sie˛ intelligo ut
credam („rozumiem, by wierzyc´”) Piotra
Abelarda. — Piotr Abelard, Pierre
Abélard (pisane także Abaelard, Abailard i
in.), łac. Petrus Abaelardus, (ur. 1079 w
Pallet, zm. 21 kwietnia 1142 w opactwie św.
Marcela
koło
Chalon-sur-Saône)
–
średniowieczny filozof i teolog. Znany
także z historii miłości do Heloizy.
-
Wersja 01 01 2017.
Wprowadzona przez niego metoda
scholastyczna
była
podstawowym
narzędziem analizy filozoficznej w okresie
rozkwitu
średniowiecza.]
–
(lat.)
INTELLIGO UT CREDAM [Abaelardus
alapelve (1142): intelligo, ut credam
(megértem, hogy azután elhiggyem) —
Pierre Abélard (latinosan: Abaelard,
Abaelardus,
Abailardus;
magyarosan
Abelard Péter) (Le Pallet, 1079. – Chalonsur-Saône, 1142/1144) francia skolasztikus
filozófus,
teológus és
himnuszköltő.
Tanítványával, Héloïse-zel való kapcsolata
legendássá vált. Megtisztelő címe a katolikus
egyházban: Doctor scholasticus.]
Intelsat, właściwie: Intelsat Ltd. [największy na
świecie komercyjny dostawca usług
telekomunikacyjnych
i
operator
satelitarny] – INTELSAT International
Satellite Organisation (Nemzetközi Műhold
Szervezet)
intencja [1. motyw lub cel działania; 2. zamiar,
zamysł; cel, motyw działania; myśl
przewodnia, chęć, pragnienie.] – (lat.)
intenció; szándék, elgondolás, elképzelés,
törekvés, gondolat, cél, célzat
intencjonalny, -a, -e [zamierzony, umyślny] - –
(lat.) intencionális; tervezett, kívánt;
Szándékos, szándékolt;
vmilyen célra
irányuló
intencjonalizm [łac. intentionalis ‘zamierzony’]
[1. teoria etyczna głosząca, że czyny
należy sądzić według zamiarów; 2. filoz.
koncepcja głosząca, że swoistością aktów
psychicznych i poznawczych jest ich
skierowanie ku swemu przedmiotowi,
wykraczanie poza umysł; 3) teoria
etyczna głosząca, że czyny należy sądzić
według intencji; 4) koncepcja F.
Brentany, rozwinięta przez E. Husserla,
głosząca,
że
swoistością
aktów
psychicznych i poznawczych jest ich
skierowanie ku swemu przedmiotowi,
wykraczanie poza umysł; świadomość jest
zawsze
świadomością
czegoś.]
–
intentionalizmus [Az az elv, amely szerint
valamely cselekedet érvénye, vagy erkölcsi
értéke azon múlik, hogy milyen szándékkal
vitték véghez. Ezt az elvet a jezsuiták
alkalmazták előszeretettel cselekedeteik
igazolására s ezzel legalábbis közelébe
jutottak annak a felfogásnak, hogy a cél
szentesíti az eszközöket.]
intencją autura było… - a szerző szándéka az
volt, hogy…
intendencki, -a, -ie – intendánsi; felügyelői
intendent
[1.
pracownik
administracji
zarządzający sprawami gospodarczymi
2132
danej instytucji; 2. kierownik działu gosp.
instytucji;
zarządca
gmachu;
zarządzający intendenturą, działem gosp.
jednostki organizacyjnej (np. w wojsku, w
szpitalu).] – (lat.) intendáns; felügyelő,
sáfár,
gondnok,
vezető,
számvevő
(zarządzający)
intendent szpitała – kórházgondnok
intendent wojskowy – intendáns; hadbiztos
intendentka [pracownica działu gospodarczego
w jakiejś instytucji] – felügyelőnő
intendentura [1. dział gospodarczy jakiejś
instytucji; 2. służba zaopatrywania i
obsługi wojsk w kwatermistrzostwie;
3. biuro intendenta;
4.
stanowisko
intendenta] – intendantúra; főfelügyelőség,
gondnokság; számvevőség; kat. gazdasági
hivatal
intendentura
wojskowa
–
hadbiztosság,
hadbiztossági kar
intensyfikacja [1. czynienie czegoś lub stawanie
się bardziej intensywnym; 2. w rolnictwie:
zwiększanie nakładów środków produkcji
i pracy na jednostkę powierzchni gruntu;
3.
wzmocnienie;
wzmożenie]
–
intenzifikálás; intenzívebbé tétel v. tevés,
erősítés, fokozás, emelés (wzmożenie);
hatékonyítás, hatékonyabbá tétel; műsz
intenzitás
intensyfikacja rolnictwa – mezőgazdasági
belterjesítése
intensyfikacyjny, -a, -e – erősítési
intensyfikować [czynić intensywniejszym,
wzmacniać coś (zwykle jakieś działania)] –
intenzívvé v. intenzívebbé tenni, fokozni,
fokozni
intensyfikować się – fokozódni, intenzívebbé válni
intensywnie – (lat.) intenzíven; erősen, erőteljesen,
hathatósan
intensywnie trenować – keményen edzeni
intensywność – (lat.) intenzitás, a hatás erősége,
feszültség, hatásfok, erősség; vminek mélyre
ható, mélyen járó, elmélyült jellege;
intenzivitás; erősség, hathatósság
intensywny, -a, -e [1. mający duże natężenie;
2. charakteryzujący
się
dynamiką,
wzmożoną aktywnością; 3. wzmożony,
wzmocniony,
natężony,
napięty;
intensywna
gospodarka
rolna
prowadzona przy dużym wkładzie pracy i
kapitału na jednostkę powierzchni] – (lat.)
intenzív; erős, éles, erőteljes; nagyfokú,
beható,
alapos;
hathatós,
hatékony
(natężony); belterjes (gazdálkodás)
intensywna barwa – erős, tömör v. telt szín
intensywne gospodarstwo – belterjes gazdálkodás
-
Wersja 01 01 2017.
intentio [łac. zob. intencja; 'rozciągnięcie;
natężenie; usiłowanie' z intentus a.
intensus p.p od intendere 'rozciągać;
usiłować'] – (lat.) intentio; szándék; azon
rendes formulaalkatrész, amelyben a prétor a
felperes által érvényesíteni kívánt igényt
jelölte meg és annak feltételeit foglalta
össze; (egyh.) r.kat. tanítás szerint fontos,
hogy a szentségeket kiszolgáltató pap
szándéka
megegyezzék
az
egyház
szándékával, mert különben nem érvényes a
szentség
Intentio inservire debet legibus, non leges
intentioni [wola (osób) powinna poddać się
ustawom, a nie ustawy woli osób. Nie
ustawy podlegają osobom, a osoby
ustawom.] — (lat.) Intentio inservire debet
legibus, non leges intentioni; szándéknak
kellene alávetnie magát a törvénynek, nem
pedig a törvénynek a szándéknak; nem a
törvény veti alá magát a személynek, hanem
a személy a törvénynek.
inter- [pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: między, wśród-, współ-]
– (lat.) inter-; közötti, közbeni, kölcsönös
stb.
Inter alia [między innymi] – (lat.) Inter alia;
egyebek között, többek között
Inter arma silent leges. [podczas wojny milczą
prawa] – (lat.) Inter arma silent leges; a
háború alatt hallgatnak a törvények [idézet
Cicero: Pro Milone beszédéből (IV. 10.). Ez
idézet szerint képződött ki: Inter arma
Musae silent, háboru alatt hallgatnak a
muzsák.]
Inter dominum et servum nulla amicitia est.
(między panem i niewolnikiem nie ma
przyjaźni) [Firmissima est inter pares
amicitia; |inter dominum et servum nulla
amicitia est = Najsilniejsza jest przyjaźń
między równymi; między panem i
niewolnikiem nie ma przyjaźni. (Curtius
Rufus Quintus)] – (lat.) Inter dominum et
servum nulla amicitia est. - Urak és szolgák
között nincs barátság.
inter duos litigantes tertius gaudet [Między
dwoma kłócącymi się, trzeci się cieszy.] –
(lat.) inter duos litigantes tertius gaudet; két
veszekedő közül a harmadik örül v. jár jól
interakcja [wzajemne oddziaływanie na siebie
osób, przedmiotów lub zjawisk] –
interakció; kölcsönyös viszony, kölcsönös
hatás; (informatika) a felhasználó és a
rendszer közötti kapcsolat
interakcja człowiek-komputer, ang. humancomputer interaction (HCI) [wzajemne
oddziaływanie pomiędzy człowiekiem a
komputerem,
zachodzące
poprzez
2133
interfejs użytkownika] – (ang.) humancomputer interaction; ember-számítógép
interakció
interactive {adj.} [IT]; interakcyjny {adj. m}
[IT]; interactive (communication) – (ang.)
interactive
(communication) párbeszédes
(kommunikáció)
[ellentétben
pl.
az
egyirányú rádió és tv kommunikációval, az
internet pl. kétirányú; a kifejezés nem csak
beszédnél használatos, de pl. visszajelző,
távirányított kameráknál, robotoknál is]
interaktywny,
-a,
-e
[o
programie
komputerowym, sprzęcie elektronicznym
itp.:
odbierający
informacje
od
użytkownika i reagujący na nie] –
interaktív; kölcsönös, közvetlen kapcsolaton
alapuló;
(informatika)
interaktív
[„interaktív”-ként jelölünk meg minden
olyan
multimédia-alkalmazást
illetve
prezentációt, amely során a lefutás a
felhasználó által befolyásolható – pl.
különféle opciók kiválasztásával a menüből,
vagy más adatok beadásával, amelyekre a
számítógép megfelelően reagál.]
interaktywność – interaktivitás
Interaktywny Instytut Badań Rynkowych (IIBR)
[lider badań marketingowych online
w Polsce] – Interaktív Piackutató Intézet
(számítógépes
piackutató
online
Lengyelországban)
intercedować [(łac.), wstąpić, poręczyć za cudze
zobowiązania (ob. Intercesja)] – (lat.)
intercedálni, közbenjárni, közbelépni
intercelularny, -a, -e [biol. «międzykomórkowy]
– (lat.) intercelluláris; sejtközi, sejtek közötti
intercesja (łac. intercessio ‘stawanie pomiędzy;
pośrednictwo’) [1. w starożytnym Rzymie:
prawo wyższego urzędnika do zawieszania
lub unieważniania decyzji urzędnika
niższego
stopnia;
2.
poręczenie,
pośrednictwo; 3. w antycznym Rzymie
prawo do uchylania decyzji niższych
urzędników,
przysługujące
wyższym
urzędnikom.]
–
(lat.)
intercesszió;
közbenjárás,
közvetítés;
közbenjárás,
közvetítés; (prawo) kezesség; adósság
átvállalása; (rel.) közbenjáró imádság
InterCity (skrót IC);
Intercity pociąg –
[kategoria pociągów uruchamianych przez
zarządy kolejowe w wielu krajach Europy
(w Polsce przez spółkę PKP Intercity)] –
(ang.) Intercity vonat
intercommunio (łac.) – (lat.) intercommunio;
Úrvacsorai közösség különböző felekezetek
tagjai között.
intercyza [1. umowa przedślubna ustalająca
sprawy
majątkowe
przyszłych
małżonków; 2. (hist.) z łac. intercidere,
-
Wersja 01 01 2017.
przeciąć. Był stary zwyczaj przy
zawieraniu umowy jakiejkolwiek, że
kartę, na której była spisana, przecinano i
każda z dwuch stron zatrzymywała jedną
połowę. W razie sporu przecięte pismo
składało się i tym sposobem zapobiegano
fałszerstwu niezmiernie w średnich
wiekach rozwiniętemu na zachodzie
Europy. Pozostała nazwa służyła w prawie
polskiem kontraktowi małżeńskiemu.] –
(jog) házassági szerződés
interdykt (łac. interdictum) to nakładany przez
władze kościelne lub powstający na mocy
prawa kanonicznego przez sam czyn
zakaz odprawiania obrzędów religijnych
na danym terenie (zbiorowy) lub przez
daną osobę. Obecnie nie istnieje już
interdykt zbiorowy, ale w średniowieczu
był stosowany nawet wobec całych
państw, kiedy ich władca szkodził
papieżowi – (lat.) interdictum; interdiktum;
tilalom; (római jog) a praetori parancs neve,
melyet vminek kiadására, felmutatására,
abbahagyására adtak ki; (vallás) egyházi
tilalom v. átok; kiközösítés; a szentségek
kiszolgáltatásának átmeneti megvonása, a
középkorban a pápák hatalmi eszköze [Az
egyházi cselekmények büntető célzattal való
szüneteltetése egy bizonyos időre és egy
bizonyos területen, a r.kat. egyház
gyakorlatában.
Interdictummal
sújtott
területen csak betegeket és halottakat lehet a
szentségekkel ellátni. Egyes személyeket is
lehet interdictummal sújtani.]
interdyscyplinarność – interdiszciplinaritás
interdyscyplinarny, -a, -e [1. dotyczący dwu lub
więcej
dyscyplin
naukowych;
2. korzystający z dorobku kilku nauk;
3. złożony z naukowców reprezentujących
różne gałęzie wiedzy] – interdiszciplináris;
tudományágak között
interes [1. sprawa do załatwienia; też:
omówienie sprawy; 2. pożytek, korzyść;
3. przedsięwzięcie przynoszące korzyść
materialną;
4. pot.
sklep,
przedsiębiorstwo; 5. pot. członek męski;
posp członek męski prącie, penis, fallus,
ptaszek, laska, posp kuśka, posp trzonek,
posp fiutek, wulg fiut] – (lat.) interes,
kamat; (korzyść) érdek, haszon; üzlet, ügylet,
vállalkozás; vásár; (sprawa) ügy, dolog;
üzleti ügy; (átv.) férfi nemiszerv
interes chyli się ku upadkowi – az üzlet
hanyatlóban van
interes dobrze prosperujący – jól menő üzlet
interes handlowy – kereskedelmi érdek v. üzlet
interes klasowy – osztályérdek
interes kokowowy – [kókuszüzlet] pompás üzlet
2134
interes komisowy – bizományi üzlet v. ügylet
interes kompensacyjny – kompenzáció v.
kompenzációs üzlet
interes konsumenta – fogyasztói érdek
interes krajowy – országos érdek v. ügy
interes materialny – anyagi érdek
interes nie doszedł do skutku – az üzlet nem jött
létre
interes nie idzie – pang az üzlet
interes ogólny – általános érdek
interes opłacalny – kifizetődő üzlet
interes osobisty – magánügy
interes państwowy – államérdek
interes prywatny (osobisty) – magánérdek
interes publiczny – közérdek, közügy
interes służbowy – szolgálati érdek
interes społeczny – társadalmi érdek
interes społeczny tego wymaga – a közösség
érdeke kívánja ezt
interes taki, który się zwraca – megtérülő üzlet
interes wielkiej wągi – nagy fontosságú ügy
interes wspólny – közérdek
interes zyskowny – nyereséges üzlet
interes źle prosperujący – rosszul menő üzlet
interesant [osoba, która przychodzi np. do
urzędu w celu załatwienia jakiejś sprawy]
– (klient) fél, ügyfél; érdekelt, érdekelt v.
részes fél
interesantka [kobieta ubiegająca się o
załatwienie jakiejś sprawy] – női ügyfél v.
üzletfél
interesik – jelentéktelen v. kis jelentőségű ügy;
ügyecske, vacak kis ügy v. üzlet; piszlicsáré
ügy
interesować
(interesuję,
interesujesz)
[1. wzbudzać
zainteresowanie,
chęć
poznania; 2. wzbudzać chęć zajęcia się
czymś lub posiadania tego ze względu na
związane z tym korzyści; 3. budzić
sympatię osoby płci przeciwnej] – (lat.)
interesszálni, érdekelni
interesują mnie instrumenty jazzowe – a
dzsesszhangszerek érdekelnek
interesują mnie języki obce – az idegen nyelvek
érdekelnek, az idegen nyelvek iránt
érdeklődöm
interesują mnie tylko wiadomości sportowe
(wiadomości z kraju i ze świata, dyskusje
naukowe,
dyskusje
literackie,
słuchowiska) – csak a sporthírek (bel- és
külföldi hírek, tudományos viták, irodalmi
viták, rádiójáték) érdekelnek
interesuje mnie język i kultura polska – a lengyel
nyelv és kultúra érdekel
-
Wersja 01 01 2017.
interesuje mnie literatura piękna (literatura
młodzieżowa, fachowa) – a szépirodalom
(ifjúsági, szakmai irodalom) érdekel
interesuje mnie muzyka, teatr, literatura – a
zene, a színház, az irodalom érdekel
interesuje mnie rozwój wydawnietwa książek w
polsce – érdekel a lengyel könyvkiadás
fejlődése
interesować się (interesuję się, interesujesz się)
(kim/czym)
[1. być
zainteresowanym,
zaciekawionym; 2. dbać o kogoś, o coś;
3. wykazywać chęć bliższego poznania
kogoś] – érdeklődni
(vmi iránt);
tapogatódzik
interesować się kim/czym – érdeklődni vki/vmi
iránt v. után
interesuję się filmem – érdekel film
interesuję się historią – érdekel a történelem
interesuję się kulturami słowiańskimi –
érdeklődöm a szláv kultúra itánt
interesuję się literaturą – érdekel az irodalom;
érdeklődöm az irodalom iránt
interesuję się muzyką – érdekel a zene
interesuję się sportem – érdekel a sport
interesuję się sztuką – érdekel a művészet
interesuję się teatrem – érdekel a színház
interesowanie się – érdeklődés
interesownie – érdekelten, üzletileg
interesowność – érdekeltség
interesowny, -a, -e [mający na celu własny zysk]
– üzleti, üzletes, üzlet-, számító, érdekinteresująca praca – érdekes munka
interest rei publicae ne maleficia remaneant
impunita [1. w interesie publicznym leży,
by przestępstwa nie pozostały bezkarne; 2.
w interesie państwa leży, aby czyny
bezprawne nie pozostały bezkarne] – (lat.)
interest rei publicae ne maleficia remaneant
impunita; a nyilvános üzletbe fektet, bár a
jogtalanságok nem maradtak büntetlenek
Interest rei publicae, ut finis sit litium [w
interesie państwa leży położenie kresu
sporom (procesom)] — (lat.) Interest rei
publicae, ut finis sit litium; az állam
érdekében áll, a gyors eljárás
interesująco
–
érdekesen,
érdekfeszítően,
érdekfeszítő módon
interesujący, -a, -e [zajmujący, atrakcyjny] –
érdekes, érdekfeszítő, fordulatos; érdeklődő
interesująca książka – érdekes könyv
interesujące zdarzenie – érdekes esemény
interesujący film – érdekes film
interesujący wszystkich – közérdekű
interesujący się czymś – érdeklődő
2135
interesy jego dobrze ideą – ügyei jól állnak v.
mennek
interesy jego źle ideą – ügyei rosszul állnak v.
mennek
interesy klasowe – osztályérdek
interesy państwa – államügyek, államérdekek
interesy publiczne – közérdek
Interface Description Language lub Interface
Definition Language, IDL (ang.) [język
opisu interfejsu – jest to język
specyfikacyjny stosowany do opisu
interfejsu,
wykorzystywany
np.
w
standardzie CORBA.
IDL opisuje
interfejs w sposób niezależny od języka,
umożliwiając komunikację pomiędzy
komponentami programu na poziomie
kodu źródłowego, które nie współdzielą
danego języka programowania, np.
między składnikami napisanymi w C++ i
składnikami napisanymi w języku Java.] Interface Description Language v. Interface
Definition Language, IDL; interaface leíró
nyelv
interfejs, interface [wym. interfejs] [inform.
zasady łączenia ze sobą i współpracy
dwóch różnych urządzeń lub programów;
też: urządzenie lub program realizujące te
zasady] – (ang.) interface - csatlakozási
felület, határfelület, interfész [1. valamilyen
felületet jelent (pl. User Interface = kezelői
felület); 2. Interfész, csatlakozási felület
vagy eszköz, hardverek, ill. szoftverek
között. 3. két (hardver vagy szoftver)
rendszer közötti közös határ, érintkezési
felület]; csatoló, illesztő
interfejs
ASPI;
rozbudowany
interfejs
programistyczny SCSI; ASPI (kat.:
informatyka) [synonimy: Advanced SCSI
Programming
Interface]
–
ASPI
(Advanced SCSI Programmer's Interface)
[Fejlett SCSI programozói felület. Az
Adaptec cég vezette be. Szoftver primitívek
és adatszerkezetek, melyek lehetővé teszik,
hogy az ASPI-t használó programok a SCSI
hostadaptertől függetlenek legyenek. Az
ASPI meghajtókat a Win 9x automatikusan
telepíti, ha SCSI vezérlőt talált.]
interfejs ATAPI (rozszerzenie EIDE, nazywane
także ATA-2, umożliwiające obsługę CDROM i napędów taśmowych) – (kat.:
informatyka) ATAPI, AT Attachment Packet
Interface [Az AT csomaginterfészt a Western
Digital cég fejlesztette ki 1994 elején. Az
ATAPI új, az SCSI-2 szabványra alapuló
parancskészletet határoz meg. Az új
csomagparancsok a már meglévő ATA (IDE)
felületen keresztül merevlemeztől eltérő
-
Wersja 01 01 2017.
eszközök címzésére is használhatók. Az első
ATAPI-ra illesztett eszköz a CD-ROM és a
mágnesszalagos egység volt.]
interfejs człowiek-maszyna (HMI) – MMI; (ang.)
Man-Machine Interface (ember-gép csatoló)
interfejs HiPPI (standard interfejsu typu punktpunkt o prędkości 100 MB/sec) – (kat.:
informatyka) HIPPI HIgh Performance Parallel
Interface (nagyteljesitményű párhuzamos csatoló)
interfejs HMI (Human Machine Interface) –
HMI Human Machine Interface; felhasználói
felület
Interfejs IEEE 1284 [nazwa 25-pinowego złącza
w komputerach osobistych. IEEE 1284
jest
portem
równoległym
wykorzystywanym w głównej mierze do
podłączenia urządzeń peryferyjnych:
drukarki, skanery, plotery.
Został
opracowany w 1994 r. przez konsorcjum
Network Printing Alliance jako standard
zapewniający wsteczną kompatybilność z
używanym od lat 70. jednokierunkowym
portem Centronics. Zwany jest też portem
LPT lub portem równoległym (błędne
uproszczenie wynikające z faktu, iż
zwykle jest jedynym portem równoległym
wyprowadzonym na zewnątrz komputera
PC).] – IEEE 1284 Interface
interfejs kart pamięci komputerów osobistych;
Personal Computer Memory Card
Interface Adapter (PCMCIA) – PCMCIA,
Personal Computer Memory Card Interface
Adapter
interfejs otwartego łącza danych (struktura
opracowana przez firmy Novell i Apple
będąca standardowym interfejsem dla
kart
sieciowych
czy
sterowników
urządzeń), synonimy: ODI - (kat.:
informatyka) ODI Open Data-link Interface
(nyilt adatkapcsolati csatoló)
interfejs programowania aplikacji [API (ang.
Application Programming Interface) —
interfejs
programowania
aplikacji,
sposób, w jaki komunikuje się ona z
systemem
operacyjnym
i
innymi
programami] – (kat.: informatyka) API,
Application
Programming
Interface,
alkalmazói
program
interfész
[Az
alkalmazások fejlesztését segítő, előre megírt
függvények gyűjteménye. Segítségével a
programozók egyszerűen kommunikálhatnak
az operációs rendszerrel, vagy bármilyen
hardvereszközzel.]
interfejs tekstowy to interfejs użytkownika, w
którym prezentowane informacje mają
formę tekstu lub innych znaków
wyświetlanych w trybie tekstowym.
Użytkownik programu komputerowego z
2136
interfejsem tekstowym może wprowadzać
polecenia z użyciem różnych urządzeń
wejściowych, nie tylko z klawiatury, linia
po linii, jak to ma miejsce w przypadku
wiersza poleceń. Interfejs tekstowy mogą
posiadać także aplikacje uruchamiane w
trybie graficznym, zwykle w oknie które
emuluje tryb tekstowy.] – szöveges
felhasználói felület (angolul: Text User
Interface, elterjedt rövidítése: TUI) [olyan
felhasználói felület, ahol a monitoron színes,
vagy
fekete-fehér
rendszer
esetén
színárnyalatos,
szöveges
feliratú
karaktercellák jelennek meg. Itt a fő beviteli
eszköz a billentyűzet, de a kurzor
pozicionálásához
valamilyen
speciális
mutatóeszköz (például a TAB billentyű vagy
egér) is használható. A kijelzés nagy részben
karaktersoros formában történik.]
interfejs użytkownika (ang. User Interface, UI) [w
technice część urządzenia odpowiedzialna
za interakcję z użytkownikiem. Człowiek
nie jest zdolny do bezpośredniej
komunikacji z maszynami.] - felhasználói
interfész; felhasználói felület (angolul user
interface, röviden UI) [egy berendezés
(például a számítógép),
vagy egy
számítógépes
program
(például
egy
operációs
rendszer)
azon
elemeinek
összessége, amelyek a felhasználóval való
kommunikációért felelősek, és a berendezés
vagy program irányítását, vezérlését lehetővé
teszik.]
interfejs zarządzania pulpitem; interfejs DMI –
(kat.:
informatyka)
DMI
Desktop
Management Interface (munkaasztal kezelő
csatoló)
interferencja (łac. inter – między + ferre – nieść)
[1. interferencja to zjawisko nakładania
się fal. Interferencja jest przypadkiem
ogólniejszego zjawiska superpozycji fal
będącej
przykładem
superpozycji
rozwiązań równań różniczkowych. W
fyzice wyróżnia się dwa rodzaje
interferencji.
Optyka
najczęściej
rozpatruje przypadek interferencji fal
sinusoidalny o zbliżonej częstotliwości i
amplitudzie fali. Akustyka i analiza
sygnałów
częściej
zajmują
się
nakładaniem się fal o złożonych
kształtach. 2. zjawisko powstawania
nowego, przestrzennego układu fali w
wyniku nakładania się (superpozycji)
dwóch lub więcej fal. Interferencja
zazwyczaj odnosi się do interakcji fal,
które są skorelowane lub spójne ze sobą,
dlatego że pochodzą z tego samego źródła
lub dlatego, że mają takie same lub prawie
takie same częstotliwości. Interferencja fal
-
Wersja 01 01 2017.
spójnych daje stały przestrzennie rozkład
amplitudy fali.] – (lat.) interferencia [egy
fizikai jelenség, akkor következik be, ha két
különböző
forrású,
koherens
hullám
találkozik, azaz olyan hullámok, amelyek
fáziskülönbsége állandó]; kölcsönös hatás;
(fizika) két hullámmozgásnak , rezgésnek
egymást erősítő v. gyengítő kölcsönhatása
találkozásukkor; (távközlés)
rádióvételi
zavar; (informatika) interferencia [1. Nem
kívánt
jelek
hatása
kommunikációs
hálózatban. 2. Azonos, vagy közel azonos
frekvenciájú rezgések, illetve hullámok
összegeződéséből eredő jelenség. 3. Az
elektromos zavar egy formája, amit két vagy
több jelnek egy nem lineáris elemen való
egyidejű jelenléte vagy nem lineáris
közegben történő terjedése hoz létre.]
interferencja
elektromagnetyczna
–
elektromágneses interferencia (EMI)
interferencja fal – hullámok interferenciája
interferencja fal głosowych – hanginterferencia
[két vagy több hanghullám találkozásakor
lejátszódó jelenség, általában lebegés, a
hanghullámok erősödése vagy gyengülése,
kioltása vagy állóhullámok keletkezése
formájában]
interferencja
falowa
–
interferencia,
hulláminterferencia
interferencja światła – fényinterferencia [Ha két,
azonos síkban poláros hullám a tér
különböző pontjaiban időben azonos
fáziskülönbséggel találkozik, a szuperpozíció
eredménye
időben
állandó
intenzitáseloszlású. A szuperpozíció ezen
esete a fényinterferencia.]
interferometr [przyrząd, w którym wykorzystuje
się zjawisko interferencji fal] – (lat, gör.)
interferométer;
fényinterferencia
Iétrehozására és észlelésére szolgáló optikai
mérőeszköz; berendezés, amely két hullám
interferenciáját hasznosítja egészen kis
szögek (pl. csillagok átmérője, relatív
pozíciója) meghatározására
interferometr akustyczny – hanginterferométer,
hangállóhullámmérő
interferony (IFNs) [to białka wytwarzane i
uwalniane przez komórki ciała, jako
odpowiedź na obecność patogenów
(np.wirusy, bakterie, pasożyty jak również
komórki
nowotworowe)
wewnątrz
organizmu.
Interferony
zapewniają
komunikacje pomiędzy komórkami ciała,
w celu zwalczenia patogenów, poprzez
uruchomienie mechanizmów obronnych
systemu immunologicznego.] – (lat biol)
interferon [1. olyan protein, amely
meggátolja
a
vírusok
szaporodását
2137
(Deutschland
1998/1,
30.);
2.
vírusszaporodást gátló fehérje, amelyet a
sejtek vírusfertőzés hatására termelnek,
immunválaszt szabályozó hatású]
interferować [nakładać się na siebie, mieszać się
(zazwyczaj w odniesieniu do fal
świetlnych,
akustycznych
itp.)]
–
interferálni; az interferencia jelenségét
előidézve
találkozik
(két
fényv.
hanghullám).
intérieur [wym. ęterjer] [1. archit. wnętrze
mieszkania; też: urządzenie tego wnętrza;
2. obraz przedstawiający wnętrze domu
mieszkalnego i sceny z życia rodzinnego;
3. dekoracja przedstawiająca wnętrze
pokoju lub budynku] – (fr.) intérieur;
szoba, lakás belseje, berendezése; (művészet)
az ezt ábrázoló festmény
intérieur
interim [ad interim] – (lat.) interim; ideiglenes
állapot, ideiglenes, átmeneti; ideiglenes
rendezés
interkalarny, -a, -e [(łc. intercalaris ‘wtrącony,
wstawiony’) biol. komórka i. – typ
komórki wewnętrznej nitkowatej plechy,
która nie ulega dalszym podziałom, a
jedynie rośnie na długość] – (lat.)
interkaláris;
közbenső,
közbeiktatott
(szökőév)
interkolumnium [1. w architekturze: odległość
między dwiema sąsiadującymi z sobą
kolumnami; międzysłupie; 2. Nazwą tą
określa się odległość mierzoną między
osiami dwóch sąsiadujących ze sobą
kolumn umieszczonych w kolumnadzie.] –
interkolumnium;
két
oszlop
közötti
tengelytávolság; oszlopköz
interkonfesjonalizm
[zob.
współpraca
międzywyznaniowa]
–
(lat.)
interkonfesszionalizmus; felekezetköziség; a
felekezetek együttműködésére
irányuló
törekvés
interkontynentalny,
-a,
-e
[międzykontynentalny]
–
(lat.)
interkontinentális;
földrészek
közötti,
földrészeket összekötő
-
Wersja 01 01 2017.
interkom [system łączności
wewnętrznej
polegający na porozumiewaniu się za
pomocą mikrofonów i głośników] – rövid
távú telefonkapcsolat; házitelefon, duplex
interkom motocyklowy – motoros rövid távú
telefonkapcsolat
interkom samochodowy – autós rövid távú
telefonkapcsolat
interlaced; z przeplotem {przym. m.} [komp.]
[zł.] – (informatika) (ang.) interlaced [A
képernyőn felváltva fél képeket (páros ill.
páratlan sorokat tartalmazó) megjelenítő
(összefűzött) rendszer.]
interleaving {rzecz.} [komp.] (też: interlacing);
przeplatanie {n.} [komp.] – (ang.)
interleaving (in computer science is a way to
arrange data in a non-contiguous way in
order to increase performance.) [1. módszer,
amellyel a digitális rendszert felkészítik a
hibajavításra. Az eredetileg összetartozó
adatszavakat egy bizonyos logika szerint
összekeverik (interleaving = behelyezés), és
ebben a sorrendben rögzítik. Ha tehát valahol
kiesés lép fel, nem egyetlen, teljes szó vész
el, hanem több szónak egy-egy részlete. A
hiányzó
részleteket
logikai
úton
rekonstruálják, s végül visszaállítják az
eredeti szórendet. 2. (átszövés) Az adatok
időbeli átcsoportosítása. A de-interleaving
során az egymás utáni hibás bitek nagyobb
területen oszlanak el, így jobban kivédhetők
a tárolóeszköz egymás utáni hibái.];
(informatika)
keresztkódolás
[A
keresztkódolás lényege : egy – jelen esetben
PCM – jelsorozatot egy adott rendszer
szerint úgy struktúrálnak át, hogy
amennyiben a jelsorozat adott pozíciójú bitje
hibás, az egyrészt megállapítható, másrészt a
hibás érték kijavítható. A keresztkódolás
mellett a hibajavítás hatékonyságát fokozza a
lépcsőzetes késleltetés (interleave). A
kódszavak összekeverése az ún. cross-wordkód alapjám történik.]
interlinearny, -a, -e [zob. międzywierszowy w zn.
1] – interlineáris; sorok közt írt; sorközi,
sorok közötti
2138
interlingua [[wym. interlingwa] 1. sztuczny język
międzynarodowy oparty na łacinie i
współczesnych językach romańskich;
2. zob. latina sine flexione: [wym. latina sine
fleks-ione]
sztuczny
język
międzynarodowy oparty na łacinie] – az
INTERLINGUA egy olyan nemzetközi
nyelv, amely európai és amerikai nyelvészek
nagyszerű
együttműködésének
az
eredménye. Az interlingva szavai a latinban,
görögben és más nyelvekben - az olaszban,
franciában, spanyol/portugálban, angolban,
németben és oroszban meglévő nemzetközi
szavakra
alapszanak.
Az
interlingua
nyelvtana egyszerű és könnyű. A kiejtés
szabályos és megfelel a kontinentális európai
hagyományoknak.
interlinia [1. odstęp między wierszami tekstu;
2. justunek w postaci metalowej listewki,
do oddzielania od siebie poszczególnych
wierszy] – (nyomdászat) sorköz
interliniować [przedzielać wiersze interlinią;
rozstawiać wiersze] – (nyomdászat)
sorközöket szedni, sorokra bontani
interlokutor [1. rozmówca, dyskutant; 2. osoba
rozmawiająca z kimś], interlokutorka –
interlokútor; (dawno) beszélgetőpartner
(ffi/nő)
interlokutorzy [oni porozumiewają się za
pomocą
konkretnych
wypowiedzi,
budowanych
z
typowych
form
językowych, uwzględniających szeroko
pojęte działania komunikacyjne, tj. nie
tylko zachowania werbalne, ale również
niewerbalne, oraz różne aspekty tych
działań: intencje, treść, sposób i
okoliczności
ich
tworzenia
oraz
przekazywania] – beszélő partnerek
interludium [1. wstawka instrumentalna; 2. zob.
intermedium]
–
(zene)
interludium
(közjáték)
intermedium [1. utwór sceniczny grany między
aktami wystawianej sztuki; 2. w teatrze
średniowiecznym: wstawka o charakterze
komicznym między częściami widowiska o
tematyce religijnej; 3. wstawka muzyczna
o pogodnym charakterze, wykonywana
między aktami sztuki lub opery; 4. zob.
intermezzo] – (színmű) közjáték; (zene)
közjáték
intermezza, intermezzo [wym. intermecco,
intermedzdzo] [1. miniatura fortepianowa
komponowana w okresie romantyzmu;
2. wstawka muzyczno-dramatyczna o
charakterze komicznym, wykonywana w
antraktach opery włoskiej w XVII–XVIII
w.] – (ol.) intermezzo; (zene) közjáték,
közzene; (átv.) vártatlan, közbejött esemény,
-
Wersja 01 01 2017.
amelynek nincs különösebb fontossága;
(színház) felvonások v. jelenetek közötti
szeneszám
intermolekularny, -a, -e – (lat.) intermolekuláris;
molekulák közötti
intern [1. pot. dział medycyny zajmujący się
chorobami wewnętrznymi; 2. pot. oddział
chorób wewnętrznych w szpitalu] – (lat.)
intern; belső, bizalmas
intern mistrz Polski – Lengyelország belső
(bizalmas) mestere (Internet)
interna [1. pot. dział medycyny zajmujący się
chorobami wewnętrznymi; 2. pot. oddział
chorób wewnętrznych w szpitalu] –
belosztály, belgyógyászat (1. kórházban; 2.
tantárgy)
internacjonalista [zwolennik internacjonalizmu]
–
(lat.)
internacionalista;
az
internacionalizmus híve, harcosa
internacjonalizacja
[umiędzynaradawianie
oprogramowania, czyli wprowadzenie do
programu
możliwości
obsługi
wyświetlania
komunikatów
i
dokumentacji w wielu różnych językach.
Blisko
spokrewnione
z
pojęciem
lokalizacji (l10n). Pojęcie jest często
skracane do i18n, pochodzącego od ang.
internationalization (i + 18 liter pośrodku
+ n).] – internacionalizálás és a honosítás
(vagy lokalizáció) [olyan módszerek,
melyekkel termékeket vagy szoftvereket
viszünk át (adaptálunk) más, nem belföldi
környezetbe, főként más országokba és
kultúrákba. Rövidítése: i18n, az angol
internationalization szóból ered (az első és
utolsó betű között 18 másik betű áll),
valamint L10n, az angol localization szóból,
hasonló
logikával.
Közösen szokták
„globalizáció”-nak is hívni ezt a két szót, de
ennek van egy másik, közismertebb jelentése
(lásd: globalizáció).]
internacjonalizm
[1. dążenie
do
równouprawnienia,
przyjaźni
i
współpracy wszystkich narodów; 2. wyraz
zapożyczony z jakiegoś języka do wielu
innych języków i mający w nich to samo
znaczenie; 3. społeczno-polityczna i
ideologiczna postawa cechująca się
dążeniem
do
równouprawnienia
i
przyjaźni wszystkich narodów; 4. wyraz
posiadający podobną formę i brzmienie w
wielu językach oraz wyrażający tę samą
lub
zbliżoną
treść]
–
(lat.)
internacionalizmus, (dawno) nemzetköziség;
(politika) valamennyi nép szabadságának és
egyenlőségének,
a
népek
együttműködésének és barátságának elve
2139
internacjonalizm proletariacki – (lat.) proletár
internacionalizmus v. nemzetköziség; (hist.)
a munkásosztály nemzetközi összefogása,
amely valamennyi kizsákmányolt
és
elnyomott réteg és nép felszabadítását
célozza
internacjonalizm
robotniczy
–
munkás
nemzetköziség
internacjonalny, -a, -e – (lat.) internacionális,
nemzetközi (międzynarodowy); nemzetekre
való tekintet nélkül, valamennyi népre
vonatkozó;
internacionalista,
az
internacionalizmuson alapuló
internacjonał [1. internacjonalista; 2. zawodnik
innej
narodowości
niż ta,
którą
reprezentuje
drużyna]
–
(lat.)
internacionálé; (dawno) 1. a különböző
országok munkáspártjainak és szervezeteinek
nemzetközi egyesülése; 2. a proletariátus
nemzetközi forradalmi himnusza
Internacjonał
Komunistyczny
[(or.)
Kommunisticzeskij
Internacjonał:
(Komintern)] – Kommunista Internacionálé
internat [1. zakład, w którym mieszka i
otrzymuje wyżywienie młodzież ucząca się
poza miejscem stałego zamieszkania;
2. pot. miejsce internowania; 3. daw.
zamknięty zakład wychowawczy] – (lat.)
internátus,
diákotthon,
tanulóotthon,
kollégium,
nevelőintézet
bennlakó
növendékek számára; bennlakásos iskola
International Alliance of Interoperability (IAI) IAI International Alliance of Interoperability
konzorcium; (újabban BuildingSmart néven
is emlegetik), az IFC nevű információs
modellt fejlesztik.
International Computer Chess Association
(ICCA) [W 1977 roku powstała
organizacja
International
Computer
Chess
Association
(ICCA),
przemianowana w 2002 roku na
International
Computer
Games
Association (ICGA), mająca promować
wykorzystanie komputerów w szachach i
organizować rozgrywki między nimi.] –
ICCA International Computer Chess
Association (Nemzetközi Számitógépes
Sakkszövetség)
International Data Encryption Algorithm
{rzecz.} (też: IDEA); międzynarodowy
algorytm szyfrowania danych {m.}
[komp.] [zł.] [szyfr blokowy, stworzony
przez Xueji'a Lai oraz Jamesa Massey'a w
1990, operujący na 64-bitowych blokach
wiadomości
i
wykorzystujący
do
szyfrowania
128-bitowy
klucz.
Początkowo szyfr nazywał się Proposed
Encryption Standard (PES), jednak po
-
Wersja 01 01 2017.
odkryciu kryptoanalizy różnicowej został
poprawiony
i
przemianowany
na
Improved Poposed Encryption Standard
(IPES). Ostateczna nazwa algorytmu
została przyjęta w 1992. Szyfr został
zaprojektowany w ramach kontraktu z
Hasler Foundation, która stała się częścią
Ascom-Tech AG. Szyfr jest objęty
patentem w wielu krajach i jest dostępny
do darmowego użytku tylko w celach
niekomercyjnych. Sama nazwa „IDEA”
jest zastrzeżonym znakiem towarowym.
Patenty wygasną w latach 2010─2011.
Obecnie IDEA jest licencjonowana na
całym świecie przez MediaCrypt.] – IDEA
International Data Encryption Algorithm
(X.Lai és J. Massey által a 90-es évek elején
kifejlesztett rejtjelezési eljárás)
International Intellectual Property Association,
IIPA
[koalicja
prywatnych
firm
stworzona w 1984 roku w celu
reprezentowania
amerykańskiego
przemysłu
opartego
na
własności
intelektualnej
w
międzynarodowych
gremiach zmierzających do zwiększenia
ochrony tej własności w skali globalnej.] –
(ang.) International Intellectual Property
Association, IIPA (Nemzetközi Szellemi
Tulajdonjogi Egyesület)
International Standard Recording Code, ISRC
―
ISO
3901
[standardowy
międzynarodowy
kod
identyfikujący
nagrania muzyczne i muzyczne nagrania
wideo] – (ang.) ISRC ISO 3901:2001
Information
and
documentation
—
International Standard Recording Code
(ISRC) — Hangfelvételek nemzetközi
szabványos kódja
International Standard Serial Number, ISSN
czyli Międzynarodowy Znormalizowany
Numer
Wydawnictwa
Ciągłego
[ośmiocyfrowy
niepowtarzalny
identyfikator
wydawnictw
ciągłych
tradycyjnych oraz elektronicznych. Jest
on oparty na podobnej koncepcji jak
identyfikator ISBN dla książek, ISAN dla
materiałów
audio-wideo.
Niektóre
publikacje wydawane w seriach mają
przyporządkowany zarówno numer ISSN,
jak i ISBN.] – ISSN (International Standard
Serial Number), nemzetközi folyóiratszámozási szabvány [az időszaki kiadványok
nemzetközi azonosítója. Az időszaki
kiadványok
(periodikumok)
lehetnek
folyóiratok vagy sorozatok. (Sorozatnak
minősül az időszaki kiadvány akkor, ha
mindig önálló, monografikus művek
jelennek meg az egyes részegységekben, és e
műveket különböző szerzők írják.)]
2140
International
Telecommunications
Union
[Podobne hasła w języku angielskim: 1.
Międzynarodowa
Unia
Telekomunikacyjna; 2. Międzynarodowy
Związek Telekomunikacyjny] – (ang.) ITU
(International Telecommunications Union)
Nemzetközi Távközlési Unió [az ENSZ
egyik szabványalkotó és döntéshozó
szervezete a telekommunikáció és az
adatátvitel terén]
International Telephone and Telegraph (ITT) ITT, International Telephone and Telegraph
internatowy, -a, -e – internátusi, diákotthoni,
nevelőintézeti
internec [internet] – [Słowniczek języka
śląskiego] internet
internet
(sieć)
[ogólnoświatowy
zbiór
połączonych ze sobą sieci komputerowych,
umożliwiający
wymianę
informacji
miedzy użytkownikami z całego świata;
Internet] – (ang.) internet; (kis i-vel)
hálózatrendszer,
jelhálózat
[az
internetworking
(hálózatok
közötti
együttműködés)
kifejezésből
származó
rövidítés olyan (eltérő) számítógép-hálózatok
kapcsola- tára, amelyeknél a kommunikáció
a TCP/IP protokoll szerint történik; a
legnépszerübb internet-hálózat a Internet
(nagy i-vel)]
Internet, internet (ang. International - globalna,
międzynarodowa; network - sieć, również
spotykany zapis: łac. inter - między, ang. net
sieć;
dosłownie
międzysieć)
[ogólnoświatowa sieć komputerowa, która
jest logicznie połączona w jednolitą sieć
adresową opartą na protokole IP (ang.
Internet Protocol). Sieć ta dostarcza lub
wykorzystuje usługi wyższego poziomu,
które oparte są na funkcjonowaniu
telekomunikacji i związanej z nią
infrastrukturze.] – I. internet [1. egy
nemzetközileg elterjedt, angol eredetű szóból
ered (internetwork), magyarul: ’hálózatok
hálózata’. Az egész világot körülölelő
számítógép-hálózat,
hatalmas rendszer,
amely számítógép-hálózatokat fog össze.
Ennek eredménye egyfajta kibertér, amely a
valódi világ mellett alternatív teret biztosít.
2. olyan globális számítógépes hálózatok
hálózata, amely az internet protokoll (IP)
révén felhasználók milliárdjait kapcsolja
össze és lehetővé teszi olyan elosztott
rendszerek működtetését, mint például a
WWW (World Wide Web). Az internet
kifejezés nemzetközileg elterjedt szó, az
angol eredetű internetwork szóból ered, mely
magyarul leginkább ’hálózatok hálózata’ként adható vissza, szó szerint hálózatok
-
Wersja 01 01 2017.
közötti-t jelent. 3. Az egész világot
körülölelő számítógép-hálózat, úgynevezett
internet. Gyakori hivatkozás a net kifejezés
is. Az Internet egy olyan hatalmas adatbázis,
amely rengeteg számítógép-hálózatot fog
össze. Ennek eredménye egyfajta kibertér,
amely a valódi világ mellett egyfajta
alternatív
teret
biztosít.
Az Internet a számítógépek összekötéséből
jött létre, hogy az egymástól teljesen
különböző hálózatok egymással átlátszó
módon tudjanak elektronikus leveleket
cserélni, állományokat továbbítani. Az
Internet úgynevezett TCP/IP alapú hálózat.
Mivel ez a protokoll-készlet több hálózatnak
is alapja, ezért a globális hálózatot helyi
hálózatok, intranetek, különböző távolsági
hálózatok alkotják. Mindeközben az adatok a
legkülönfélébb
fizikai
közegekben
utazhatnak
telefonvonalak,
különböző
hálózati kábelek vagy kommunikációs
műholdak segítségével. Röveiden szólva: az
Internet nem valami fizikai hálózat, hanem
annak módja, ahogy az egymástól különböző
hálózatokat összekötik avégből, hogy
egymással kommunikálni tudjanak. Az
Internet olyan gyorsan növekszik, hogy nem
lenne értelme számokat megemlíteni, hiszen
azok pár hónap múlva nem lennének
helytállóak. Inkább csak az arányokkal
érdemes foglalkozni. A növekedés, azaz az
Internetbe kapcsolt számítógépek számának
alakulása havonta 10-15 %-ot dönget. Vajon
miért ilyen népszerű ez a hálózat ? Erre sok
magyarázatot lehet találni: mivel az Internet
egymástól különböző hálózatokat köt össze,
ezért a felhasználó bátran választhat
bármilyen eszközt a munkája elvégzéséhez,
az adatokat a hálózaton keresztül egységesen
tudja kezelni.
Ma
már
lassacskán
elmondható, hogy az Internet a világ
elektronikus postájává lépett elő. Ez pedig
azt jelenti, hogy a felhasználók az
üzeneteikre azonnali választ kaphatnak. Az
Internetet felépítő és szabályozó protokollok
mindenki számára hozzáférhetőek, ezeket
rengeteg gyártó támogatja: mindez a
hatékony szabványosítás eredményének is
betudható. Egykor a Hálózat kizárólag csak a
kutatók, oktatók és katonai intézmények
számára
volt
elérhető.
Ma
már
nagymértékben
tart
az
Internet
kommercializálódása, mivel sok cég ismeri
fel, hogy enélkül lassan nem lehet megélni
az üzleti életben. A legfontosabb adaléka
azonban az, hogy az üzenetszórásos
médiumokkal ellentétben itt a felhasználó
választhatja meg, hogy milyen információt
akar megszerezni. Ugyanígy bárkiből válhat
2141
információforrás. Biztosan előfordult már,
hogy Ön is ráakadt valami nagyon hasznos
dologra az Interneten, legyen az program,
információ vagy akár csak egy kis idézet.
Mivel ezeknek általában nincs nagy
kereskedelmi értékük, ezért üzenetszórásos
csatornákon (televízió, rádió) nem valószínű
hogy megtalálhatóak. Senki ne keresse az
Internet központi épületét ! Ilyen nincs -- és
valószínűleg nem is lesz. Minden hálózat,
amely az Internethez csatlakozik, önálló
életet él. Ezen hálózatok csatlakoztatásának
összehangolását, az ezzel kapcsolatos
információk
szolgáltatását,
illetve
a
felmerülő mérnöki tevékenységeket az 1992
januárjában létrehozott, profitmentes Internet
Society (ISOC) irányítja, amelynek bárki
szabadon tagja lehet. Központja a Virginia,
USA állambeli Restonban van. Sokszor
elhangzik a kezdő Internetes felhasználóktól
az a kérdés, hogy ki fizeti az Internetet ?
Sokan úgy gondolják, hogy ingyenes. Nos,
ez igaz is, meg nem is. Igaz annyiban, hogy
az
Internetre
csatlakozott
hálózattal
rendelkező intézmények (legyen az oktatási,
kereskedelmi vagy akár katonai jellegű)
alkalmazottai a munkahelyükről ingyenesen
férnek hozzá az Internethez. Nem igaz
annyiban, hogy az egyes csatlakozó
hálózatok
saját
maguk
állják
a
működésükhöz szükséges anyagiakat. Az
egyszerű mezei felhasználó általában fizet a
helyi Internet-szolgáltató cégnek, akit pedig
az
adott
ország
nagysebességű
gerinchálózatát üzemeltető intézmény csapol
meg anyagilag. A különböző országok a
díjakat egymás között pedig nemzetközi
szerződésekben rögzítik. 4. Nemzetközileg
elfogadott, angol eredetű szó. Magyarul
annyit tesz: hálózatok hálózata. Az internet
több számítógép-hálózat együttese, azok
egymással való összekapcsolása. Ilyen
módon internetnek lehet nevezni akár két cég
hálózatának az összekapcsolásával létrejött
hálózatot is. A baj csak az, hogy ma az
internet
kifejezésre
mindenkinek
a
világméretű Internet jut eszébe, amelybe
nem csak kettő, hanem nagyon sok cég, és
nem csak cégek hálózata tartozik. Az első
internetet az USA védelmi minisztériumának
megrendelésére több más intézménnyel
együttműködve az ARPA nevű amerikai
ügynökség hozta létre az 1960-as években.
Egy esetleges atomtámadástól tartva, az
addig centralizált felépítésben működő
információs központokat (főleg a katonai,
irányítási feladatokat ellátókat) egyenként
önállóan működő, de a többivel kapcsolatban
lévő központokká alakították. Erre azért volt
-
Wersja 01 01 2017.
szükség, hogy ha az egyik központ
megsemmisül, attól még a többi számítógép,
és így az egész rendszer, működőképes
maradjon. Kidolgozták az internetet,
amelyben minden gép egyenrangú félként
dolgozott. Az általuk létrehozott internetet
ARPANET-nek nevezték el. Az így kialakult
internethez aztán idővel kutatási és oktatási
intézmények csatlakoztak, majd cégek és
egyéb szervezetek. Az eredeti internet kezdte
kinőni az ARPANET nevet és egy külön
nevet követelet magának: ma már inkább
Internet-ként érzi jól magát az egész világot
átfogó, kommunikációt
nagymértékben
segítő szerepében. 5. az "internetworking"
szó rövidített alakja, mely különböző
(rendszerű) számítógépes hálózatok, IP
protokollon alapuló együttműködését jelenti;
az internetworking eddigi legsikeresebb
megvalósítása a nagybetűs Internet, 6. helyi,
regionális
és
országos
számítógépes
hálózatok laza "metahálózata", amely az IP
protokollt használja a kommunikációra; az
ARPANet-ből kifejlődött Internet ma már a
világ legnagyobb WAN rendszere, mely több
tízezer kisebb hálózatot köt össze, sok millió
felhasználóval]; — II. Internet (nagy i-vel)
[hálózatok hálózatának népszerű kapcsolata:
az ArpaNet- ből kifejlesztett nemzetközi
számítógé- pes kommunikációs hálózat,
mely ma kb. 60 ezer, az ezredfordulóra
feltehetően többszázezer kisebb nagyobb
hálózatot egyetlen hálózattá köt össze, és
amelyen rendkívül sikeres, többmédiumos,
többnyire szabványos szöveg-, kép-, hang-,
video- kommuni- káció folyik a TCP/IP
protokoll
szerint;
az
ügyfelek
számítógépeinek fizikai kapcsolata: a
net(work) ma javarészt a hagyományos
telefon- drótokon keresztül jön létre, de a
jövő 'bekötései' fényvezetőkön és drótnélküli
összeköttetéseken keresztül is várhatóak; az
Internet két nagy fogyatékossága máma még
az adatok biztonsága és a krónikus
kapacitáshiány;
a
mai
Internet
fogyatékosságait hivatott kiküszöböl- ni az
új, akadémiai Internet2, valamint az
átfogóbb Next Generation Internet (NGI)
kezdeményezések; a World Wide Web, a
Világháló (Web), nem azonos az Internettel,
de legfontosabb alkalmazása annak; az
Internet kifejlesztése, az egykor az ArpaNet
hálózaton is dolgozó, 1998-ban fiatalon
elhúnyt, Jon Postel nevéhez fűződik, aki
később az Internet Society-t is irányította
valamint a terjedelmes RFC alapszabályokat
is rendszerbe foglalta]
Internet2
[niedochodowe
konsorcjum
rozwijające i wdrażające technologie
2142
sieciowe, wykorzystujące głównie szybki
transfer danych. Zostało założone w
październiku 1996 i zrzesza 207
uniwersytetów ze Stanów Zjednoczonych,
agencji rządowych oraz partnerów ze
świata przemysłu informatycznego, takich
jak Comcast, Sun Microsystems i Cisco
Systems.
Celem
organizacji
jest
opracowanie szybszej wersji Internetu.
Zakłada się w niej przesyłanie danych z
szybkością do 1000 razy większą niż
obecnie.
Członkowie
Internet2
współtworzą szybką sieć szkieletową
Abilene (którą często myli się z samym
Internet2) i mają duży wkład w projekt
National LambdaRail.] – Internet2 [1.
amerikai egyetemek és kutatóintézetek által
kezdeményezett új, nagysebességű (gigabites
nagyságrendű) IP hálózat, mely a jelenlegi
Internet több problémáját (lassú vagy változó
átviteli kapacitás, véges számú IP címek stb.)
kívánja
megoldani
és
új
hálózati
alkalmazásokat bevezetni; az Internet2
projekt időközben az átfogóbb NGI terv
része lett; azóta más országokban (köztük
nálunk is) megindultak az Internet2-típusú
fejlesztések.
2.
eredetileg
amerikai
egyetemek
és
kutatóintézetek
kezdeményezése
egy
új
hálózat
létrehozására, amely t.k. a mai Internet
állandó
kapacitás-problémáját
hivatott
megoldani; a non-profit kezdeményezés a
kutatás
és
felsőoktatás
szélessávú
összeköttetését
célozza,
valamint
a
decentralizált (táv-) oktatást és (táv-) kutatást
kívánja megkönnyíteni; Európai bevezetése
is folyamatban van (eltérő névek alatt),
szintén a főiskolai kutatómunka és oktatás
támogatására; egyik ilyen terv pl. a holland
főiskolai SurfNet mely mai 622 Mbps
nemzetközi kommuniká- ciós kapacitsát 4 év
alatt
80
Gbps-re
tervezi
növelni;
=>http://www.internet2.edu/; az Inetrnet2
időközben részévé vált egy sokkal nagyobb
szabású
kezdeményezésnek
a
Next
Generation Internet-nek]
Internet access provider (też: IAP); dostawca
dostępu
do
Internetu
–
Internet
Összeköttetés Szolgálat (Internet Access
Provider);
internetszolgáltató;
Internethozzáférés-biztosító
[hálózati
hozzáférést nyújtó cég vagy szervezet, mely
a rákapcsolódás lehetőségén túl (jellemzően)
nem kínál más szolgáltatást; az Interneten
saját IP számmal rendelkezik]
Internet Architecture Board (IAB), dawniej
Internet
Activities
Board
(Komisja
Architektury Internetu) [1. techniczne
ciało zarządzające Internetem; 2. Komisja
-
Wersja 01 01 2017.
IAB, uprzednio znana jako Internet
Activies Board (Komisja Działania
Internetu) mimo zmiany nazwy zarządza
techniczną stroną rozwoju Internetu.
Składa się z dwóch zespołów roboczych:
Grupy Roboczej ds. Technicznych
Internetu (IETF) oraz Grupa Robocza ds.
Naukowych Internetu (IRTF)] - IAB
(Internet Architecture Board) [az Internet
"törvényhozó
csoportja",
mely
szabványosítási és egyéb fontos ügyekben
dönt]
IAB składające się z dwóch podstawowych grup
roboczych:
 Internet Research Task Force (IRTF), badająca
nowe technologie.
 Internet Engineering Task Force (IETF),
zajmująca się opracowywaniem standardów.
(Grupa Robocza ds. Technicznych Internetu)
[Jest odpowiedzialna za ustanawianie
standardów
technicznych
dotyczących
Internetu, jak również za określanie
noweych
standardów
technologii
Internetowych] - IETF (Internet Engineering
Task Force) (internet mérnökök akciócsoportja) - 'IETF' –munkaközösség (internet
műszaki munkaközösség) [1. az Internet
hálózatot üzemeltetők és fejlesztők önkéntes,
laza szövetsége, amely technikai, menedzsment
és szabványosítási kérdésekkel foglalkozik, és
időnként ajánlásokat tesz az IAB-nek. 2. a
W3C-Consortium-nak az Internet technológiai
fejlesztése céljából létrehozott munkacsoportja]
Internet Engineering Steering Group {rzecz.}
(też:
IESG);
Internetowa
Grupa
Nadzorcza ds. Technicznych {f.} [komp.]
[zł.] –IESG (Internet Engineering Steering
Group - Internet-mérnöki Irányító Csoport)
[feladata az IETF tevékenységi körének és az
Internet
szabványosítási
folyamatának
technikai vezetése. Az ISOC részeként az
IESG adminisztrálja a folyamatot azoknak a
szabályoknak és eljárásoknak az alapján,
amelyeket az ISOC megbízottak (Trustees)
ratifikáltak. Az IESG közvetlen felelősséget
visel az Internet szabványosításával, annak
előrehaladásával
összefüggő
akciókért,
beleértve
a
specifikációk
Internetszabványokként való végleges elfogadását.]
Internet
Engineering
Task
Force
[to
nieformalne,
międzynarodowe
stowarzyszenie osób zainteresowanych
ustanawianiem standardów technicznych i
organizacyjnych w Internecie.] – IETF
[feladata
az
Internet-en
használatos
szabványok használatának szabályozása, az
RFC-ken keresztül, illetve az Internet
legfelső szintű felügyelete]
Internet Explorer (browser) [zob. Windows
Internet Explorer] - Internet Explorer
2143
(browser) - 'Internet Explorer' böngésző
[Microsoft ismert böngésző programja; a
Web lehetőségeinek szaporodását követve
egy- mást érik újabb és újabb változatai: E3.0, IE-4.0, IE-5,0, stb.; nagy jogi vitát
váltott ki Microsoft piaci hadművelete
(monopolium-szándéka), amikor a cég
elkezdte böngészőjét a Windows oprációs
rendszerébe integrálni]
Internet Inter-ORB Protocol (też: IIOP);
internetowy protokół Inter-ORB {m.}
[komp.] [zł.] – IIOP (Internet Inter-ORB
Protocol) [Olyan Internet-protokoll, amellyel
a CORBA megoldásokat weben keresztül
lehet végrehajtani. Segítségével a böngészők
és a szerverek között lehetővé válik az
összetett objektumok küldése és fogadása.]
internet mobilny [Ideą Internetu mobilnego jest
umożliwienie dostępu do serwisów WWW
z poziomu urządzeń przenośnych (głównie
telefonów komórkowych i PDA). Internet
mobilny
jest
medium
łączącym
elastyczność Internetu i dostępności
telefonów komórkowych.] – mobilinternet
[hozzáférést biztosít a Világhálóhoz (s
ekként a böngésző alapú szolgáltatásokhoz)
úgy, hogy egy hordozható eszköz
kapcsolódik közvetlenül a vezeték nélküli
hálózathoz. Ez az eszköz mobiltelefon vagy
mobilinternet modem lehet.]
Internet
Protocol
(IP)
[1.
protokół
komunikacyjny warstwy sieciowej modelu
OSI (warstwy internet w modelu TCP/IP).
Używany powszechnie w Internecie i
sieciach lokalnych. Dane w sieciach IP są
wysyłane w formie bloków określanych
mianem
pakietów.
W
przypadku
protokołu
IP,
przed
rozpoczęciem
transmisji nie jest zestawiana wirtualna
sesja komunikacyjna pomiędzy dwoma
hostami, które nie komunikowały się ze
sobą wcześniej. Protokół IP jest
protokołem zawodnym – nie gwarantuje,
że pakiety dotrą do adresata, nie zostaną
pofragmentowane, czy też zdublowane, a
ponadto mogą dotrzeć do odbiorcy w
innej kolejności niż zostały nadane.
Niezawodność transmisji danych jest
zapewniana przez protokoły warstw
wyższych (np. TCP), znajdujących się w
hierarchii powyżej warstwy sieciowej. 2.
Protokół komunikacyjny przeznaczony do
realizacji usług połączeniowych za
pomocą
protokołu
TCP
i
bezpołączeniowych,
udostępnianych
protokołem UDP Najczęściej kojarzony z
funkcjonowaniem sieci Internet. Zawiera
kilkadziesiąt
protokołów
wspomagających.]
–
internetprotokoll
-
Wersja 01 01 2017.
(angolul Internet Protocol, rövidítve: IP) [1.
az internet (és internetalapú) hálózat egyik
alapvető szabványa (avagy protokollja).
Ezen protokoll segítségével kommunikálnak
egymással az internetre kötött csomópontok
(számítógépek,
hálózati
eszközök,
webkamerák stb.). A protokoll meghatározza
az egymásnak küldhető üzenetek felépítését,
sorrendjét stb. 2. Az Internet hálózati rétege.
A hálózati réteg IP protokollja a 80-as
években
jelent
meg.
A
protokoll
összeköttetés mentes.]
Internet Protocol Control Protocol [W sieciach
komputerowych,
Internet
Protocol
Control Protocol (IPCP, Protokół Kontroli
IP) to protokół do nawiązywania i
konfiguracji połączenia dla protokołu
internetowego (IP) przez PPP. IPCP
używa takiego samego mechanizmu
wymiany pakietów co Link Control
Protocol. Pakiety IPCP nie mogą być
wymieniane aż PPP osiągnie fazę warstwy
sieciowej (Network-Layer Protocol phase),
każdy pakiet IPCP odebrany przed tą fazą
powinien
być
odrzucony
(silently
discarded).] – IPCP Internet Protocol
Control Protocol [Az IPC a kapcsolat
mindkét oldalán IP-modulok beállítását,
engedélyezését és letiltását végzi.]
Internet Service Provider, ISP (ang. dostawca
Internetu) [1. termin oznaczający firmę
oferującą usługę dostępu do Internetu
(przeważnie odpłatnie); 2. Operator sieci
Internet. Zwykle dzierżawi łącza od
innych firm i dodaje usługi, takie jak
poczta elektroniczna, przechowywanie
ośrodków WWW i nazewnictwo domen.
Po polsku coraz częściej nazywana
prowajderem.] – internetszolgáltató v.
röviden netszolgáltató (angolul: ISP) [1. egy
olyan vállalkozás vagy nonprofit szervezet,
amelynek feladata a publikus internethez
való csatlakozás fizikai és adminisztratív
kialakítása. Hagyományosan nem soroljuk
ide azokat a magánszemélyeket vagy
vállalkozásokat, akik ezt nem üzletszerűen
vagy fő profiljukban végzik (pl. egy étterem
által a vendégek számára biztosított
vezetéknélküli
internet
vagy otthoni
internethozzáférés továbbosztása WLAN
routerrel). 2. Internet csatlakozást biztosító
cég vagy egyéb intézmény, mely rendszerint
egyéb szolgáltatást is nyújt (pl. oktatás,
segítőszolgálat, e-mail postafiók bérlet, saját
honlapok elhelyezésének lehetősége), de
komolyabb saját tartalomszolgáltatást nem;
önálló domain névvel és saját szerverrel
rendelkezik]
2144
Internet Society {rzecz.} [komp.] [zł.] (też:
ISOC); społeczność internetowa {f.}
[komp.] [zł.] – ISOC (Internet SOCiety) 'Internet Társaság' [1. 1992-ben alapított
professzionális
szervezet
az Internet
technikai és szervezeti fejlesztése céljából, az
IAB felügyelő szerve; hazánkat a Magyar
Internet Társaság képviseli az ISOC-ban; 2.
1991-ben alapított professzionális szervezet
az Internet hálózat technikai és szervezeti
fejlesztése céljából]
internetować – internetezni
internetowy, -a, -e – internet-, internetes
Internetowa encyklopedia PWN – LTA internetes
enciklopédiája
Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN
(Państwowe Wydawnictwo Naukowe) – a
Állami Tudományos Könyvkiadó lengyel
nyelv internetes szótára
InterNIC [The Internet Network Information
Center] - InterNIC (Internet Network
Operation Center); az Internet hálózat
működését koordináló szerveződés
internista [lekarz specjalista w zakresie chorób
wewnętrznych], internistka [1. lekarka
"ogólna"; 2. lekarka na oddziale chorób
wewnętrznych; 3. specjalistka od chorób
wewnętrznych] – belgyógyász (ffi/nő),
belgyógyászattal foglalkozó orvos
internować [1. umieszczać przymusowo w
specjalnych obozach oddziały wojskowe
państw
walczących,
przekraczające
granicę
państwa
neutralnego;
2. umieszczać przymusowo w miejscu
odosobnienia osoby uważane ze względów
politycznych
za
niebezpieczne
dla
państwa] – (lat.) internálni; 1. rendőri
felügyelet alatt álló kényszerlakóhelyre
telepíteni; 2. (semleges) állam a területére
lépett idegen fegyveres erőket lefegyverzi és
őrizetben tartja
internowanie – (lat.) internálás; belebbezés
(bj.,confinatio) [a szabadságbüntetés egy
neme, mely abból áll, hogy az elítélt, a haza
határain belül, azon a helyen köteles
tartózkodni, melyet a bíróság számára kijelöl
(interdictio omnium locorum praeter
certum)]; az ország belsejében levő helyre
utasítása a politikailag megbízhatatlan
személyeknek; kórházban őrizet alá vétele
ön- v. közveszélyes elmebajosoknak
internowany, -a, -e – internáltinternowany [osoba przymusowo osadzona w
wyznaczonym miejscu], internowana –
internált (ffi/nő)
Interoperability
[Możliwości
software
i
hardware
na
różnych
maszynach
-
Wersja 01 01 2017.
pochodzących od różnych dostawców do
wzajemnego komunikowania się.] –
(informatika) interoperatibilitás (a különböző
rendszerek együttműködési lehetősége)
interparlamentarny,
-a,
-e
–
(lat.)
interparlamentáris; parlamentközi
interpelacja [1. zapytanie skierowane przez
przedstawiciela parlamentu do rządu lub
do któregoś z jego członków; 2. zapytanie
w sprawach urzędowych skierowane do
władz
administracyjnych]
–
(lat.)
interpelláció; kérdés, megkérdezés; vmely
ténnyel v. üggyel kapcsolatosan a
parlamentben előterjesztett írásbeli kérdés a
kormányhoz; felszólalás
interpelacja sejmowa – országgyűlési felszólalás;
interpelláció a szejmben
interpelacyjny, -a, -e [związany z interpelacją] –
felszólalási
interplanetarny, -a, -e [międzyplanetarny] –
(csillagászat) interplanetáris
interpelator [osoba występująca z interpelacją];
interpelant – interpelláló, kérdést intéző
interpelować [domagać się wyjaśnienia w jakiejś
sprawie; wnosić interpelację] – (lat.)
interpellálni; interpellációt intézni vkihez v.
nyújtani be v. mondani el; interpellálni v.
meginterpellálni vkit
interpelować kogo co; interpelować w sprawie
czego – vmiért v. vminek az ügyében
meginterpellálni vkit
interpelowanie – meginterpellálás
interplanetarny, -a, -e; międzyplanetarny, -a, -e
– (lat.+gör.) interplanetáris; bolygóközi
Interpol [międzynarodowa organizacja
policyjna, założona 1923] – (ang.) Interpol;
International Criminal Police Organization; a
különböző országok rendőrségeinek
együttműködésére alakult nemzetközi
szervezet
interpolacja [1. wstawienie do cudzego tekstu
wyrazów,
zwrotów,
zdań,
których
pierwotnie nie zawierał; (przybliżone)
oblicze, oszacowanie wartości (zwł. funkcji
mat.) znajdujących się między dwiema
znanymi wartościami; 2. wstawienie
wyrazów, zwrotów, zdań do pierwotnego
tekstu; też: takie wstawione wyrazy,
zwroty, zdania; 3. mat. wyznaczenie w
pewnym
przedziale
funkcji,
która
przyjmuje znane wartości dla danych
liczb z tego przedziału] – – (lat.)
interpoláció; interpolálás; beszúrás; utólagos
betoldásbetoldás a szövegbe; (mennyiségtan)
következtetés a függvény közelítő értékére
már ismert adatok alapján [1. Logikai eljárás,
amelyet a digitális jelátvitel során
2145
alkalmaznak,
a kijavíthatatlan hibák
elfedésére. A kiesett adatszót a szomszédos
szavakból rekonstruálják, becslés alapján. A
legegyszerűbb a lineáris interpoláció,
amellyel csupán 1-1 szóból (a sérült szót
megelőző, illetve az azt követő adatszóból)
képeznek átlagot. Az interpoláció során
olyan, nemkívánatos jelek is keletkeznek
(interpolációs zaj), amelyek jellegüket
tekintve a torzítás és a zaj közé esnek. Minél
értékesebb a rendszer, annál kisebb az
interpolációs zaj. 2. Egyfajta approximáció,
közelítés. Az interpoláció során a függvény
egy várható értékét számítjuk ki a
környezetében
levő
értékek
összefüggéseinek alapján.]
interpolacja obrazu – képhamisítás
interpolacja tekstu – (irodalom) szöveghamisítás
interpolować [domagać się wyjaśnienia w jakiejś
sprawie; wnosić interpelację] – (lat.)
interpolálni; utólagosan közbeiktatni,
betoldani, beszúrni (szöveget); (irodalom)
szöveget hamisítani; (mennyiségtan)
közbeiktatni; a rendelkezésre álló adatokból
következő, azok határán belüli értéket
meghatározni
interpretacja [1. wydobycie i wyjaśnienie sensu
czegoś; 2. przypisywanie czemuś jakiegoś
znaczenia;
3. sposób
odtworzenia,
wykonania
utworu
muzycznego,
teatralnego lub literackiego; 4. sposób
odtworzenia danej roli przez aktora;
5. wykonanie programu komputerowego
za pomocą interpretera] – (lat.)
interpretáció, interpretálás; magyarázás,
magyarázat; értelmezés; (wykonywanie np.
roli)
tolmácsolás,
alakítás;
(zene)
tolmácsolás (egyéni felfogás); előadásmód;
vmely irodalmi v. zenei mű művészi igényű,
egyéni értelmezésen alapuló tolmácsolása
interpretacja ekonomiczna – (lat.) gazdasági
értelmezés
interpretacja prawa [ustalenie znaczenia i
zakresu normy prawnej, która budzi
wątpliwości w procesie stosowania prawa]
– a törvény értelmezése; jogi értlmezés v.
interpelláció; jogértelmezés
interpretacja utworu muzycznego – (lat.)
zenedarab tolmácsolása v. interpretációja
interpretator [1. ten, kto coś wyjaśnia, tłumaczy;
2. wykonawca utworu muzycznego lub
literackiego; 3. aktor kreujący daną rolę;
4. wykonawca utworu muzycznego lub
aktor odtwarzający rolę; ktoś, kto coś
objaśnia,
tłumaczy;
5.
program
komputerowy
tłumaczący
instrukcje
języka programowania na komendy
odbierane przez procesor; interpreter] –
-
Wersja 01 01 2017.
(lat.) interpretáló, értelmező, magyarázó;
tolmácsoló, előadó (művész)
interpretatorka – tolmácsnő
interpretatorski,
-a,
-ie
–
interpretáló,
interpretációra vonatkozó
interpreter [program tłumaczący instrukcje
języka programowania na komendy
zrozumiałe dla procesora komputera] –
fordító program
interpretować (interpretuje) [1. rozumieć coś na
swój sposób; 2. robić interpretację,
analizować znaczenie] – (lat.) interpretálni,
értelmezni, magyarázni; (wykonywać np.
utwór) tolmácsolni, előadni, (színmű)
alakítani; (művészet) szerepet, zeneművet
művészi igénnyel előadni
interpretować artykuł prawa – törvénycikket,
jogszabályt magyarázni, értelmezni
interpretować dzieło – művet interpretálni
interpretowanie – (lat.) interpretálás
interpunkcja
[zasady
użycia
znaków
przestankowych w piśmie; też: stawianie
tych znaków lub te znaki] – (lat.)
interpunkció;
(nyelvtan)
központozás;
írásjelek használata v. kitevése; (znaki)
írásjelek, mondatrészek összekötésére v.
elválasztására
interpunkcyjny, -a, -e [związany z interpunkcją]
– (lat.) interpunkciós, központozásos
interregnum [1. zob. bezkrólewie w zn. 1.; 2. w
starożytnym Rzymie: okres między
kolejnymi kadencjami konsulów] – (lat.)
interregnum;
az
uralkodói
jogok
gyakorlásában beálló szünet; trónüresedés
alatti, uralkodó nélküli állapot; (átv.)
átmeneti állapot [az uralkodó halála és az új
uralkodó trónra lépte közötti átmeneti
időszak. Intézmény, testület életében is lehet
interregnum, amikor vezető hiányában, az új
vezető kinevezéséig, ideiglenes bizottság
vagy megbízott személy vezeti az ügyeket. A
szó a latin nyelvből származik, jelentése
köztes uralom.]
Interrepeater link [Jedna z metod łączenia HUBów. Ten typ połączenia powtarza
wszystkie pakiety z jednego HUB-a do
drugiego tak że w efekcie oba HUB-y są
częścią tej samej sieci.] – (informatika)
Interrepeater link v. InterRepeater link
lnterrex [dosłownie znaczy: Międzykról. Że zaś
interregnum nazywano bezkrólewiem,
więc interrex był to Bezkról, t. j. rządca
Rzplitej w czasie bezkrólewia. Takim
Bezkrólem mógł być tylko pierwszy
dostojnik
w
kraju,
arcybiskup
gnieźnieński.] – (hist., lat.) interrex
(interregnum idején) [Az interregnum idején
az átmenetileg kijelölt vagy megválasztott
vezetőt interrexnek is nevezik.]
2146
Więc też widzimy, jak po śmierci Przemysława,
Łokietka i Kazimierza Wielkiego, arcybiskup
gnieźnieński wpływa przeważnie na losy kraju i
samą siłą wypadków zostaje w czasie przesileń
interreksem. Właściwie bezkrólewia nasze
zaczynają się dopiero po śmierci Ludwika
węgierskiego. Arcybiskup popierał wtedy
Zygmunta Luksemburczyka i Ziemowita
mazowieckiego, ale napróżno, bo zwyciężyli
mężowie, którzy bystrzej oceniając położenie
polityczne i niebezpieczeństwo od Krzyżactwa,
największej wówczas potęgi militarnej w
Europie, woleli zaprosić na męża dla pięknej
Jadwigi szorstkiego i niezbyt młodego, ale
zacnego Litwina. Za Jagiellonów arcybiskup
został prymasem, więc na sejmach pierwsze
zasiadł miejsce, ale bezkrólem urzędowym
jeszcze nie był, bo urząd taki mógł dopiero
prawnie być konieczny po raz pierwszy w r.
1572, kiedy umarł ostatni z Jagiellonów
bezpotomnie. Jakoż prymas Uchański przezwał
się wtedy pierwszym książęciem w Rzplitej.
Sejm konwokacyjny w r. 1573 przysądził mu
moc zwoływania sejmików i sejmów po śmierci
królewskiej. Odtąd prymas jako bezkról po
śmierci każdego króla ogłasza narodowi
uniwersałem śmierć królewską, zbiera sejmiki i
sejmy, załatwia mniejsze sprawy państwa, o
większych donosi senatowi, opatruje wszystko,
czyni wnioski do obrad, a we wszystkiem radzi
się senatorów, bo w Polsce była taka Wolność, że
wszystko robiono jawnie, za porozumieniem się
wszystkich, ale do narodu przemawia sam
prymas (ob. Prymas, Bezkrólewie).
Interrex, król tymczasowy, międzykról –
określenie stosowane w Rzeczypospolitej
Obojga Narodów w odniesieniu do regenta
państwa. Stanowisko to wzorowane było na
urzędzie interrexa, wyłanianego przez senat
rzymski w czasie bezkrólewia. — Interrex był
najwyższym
dostojnikiem
państwowym
sprawującym niektóre funkcje monarsze w
czasie bezkrólewia. W Rzeczypospolitej
Obojga Narodów w latach 1572-1764 był nim
każdorazowo prymas Polski, którego z
ważnych przyczyn mógł zastąpić tylko
wyznaczony przez niego inny dostojnik
kościelny (zwyczajowo biskup kujawski, który
sporadycznie używał tytułu wiceprymasa). —
Interrex reprezentował kraj w sprawach
międzynarodowych i kierował administracją
państwową. W wyjątkowych okolicznościach
mógł decydować o wojnie. Przewodniczył i
zwoływał
zgromadzenia
szlacheckie:
konwokację i elekcję. Do jego zadań
należało również ogłoszenie wyboru nowego
monarchy Rzeczypospolitej. — Od 1451
roku mocą przywileju Kazimierza IV
Jagiellończyka, prymas Polski miał prawo
koronowania każdorazowego króla i królowej
Polski.
interrupcja [1. aborcja (łac. abortio – poronienie)
– usunięcie ciąży; przerwanie ciąży] –
-
Wersja 01 01 2017.
(lat.) interrupció; megszakítás, (művi)
abortusz, terhességmegszakítás
interrupt request → linia przerwania (też: IRQ)
– IRQ, Interrupt Request; megszakításkérés
[1. Megszakítási kérés. A bővítőkártya pl.
CD-ROM-Interface vagy egy soros és
párhuzamos portú I/O-kártya egy „interrupt”
által közli a főprocesszorral, hogy adatok
várakoznak melyeket tovább kell küldeni.
Minden
installált
bővítőkártyának
rendelkeznie kell erre a célra saját interruptszámmal. A PC-k 15 hardveres megszakítást
támogatnak. 2. Megszakítás kérés. A
processzor ez alapján érzékeli, hogy
valamilyen eszköznél esemény történt. 15
hardveres megszakítás kérést támogat a PC.]
intersatelitarny, -a, -e – (lat.) interszatelitáris;
(csillagászat) bolygóközi
intersieć (ang. internetwork) [sieć wirtualna
zbudowana przez połączenie sieci za
pomocą routerów i bramek. Układ
komunikacji złożony z wielu połączonych
ze sobą sieci, dostarczający wspólnych
środków
komunikacji
ukrywających
techniki i protokoły poszczególnych sieci
składowych i sposoby ich połączenia.] –
(ang.) internetworking [Angol kifejezés,
jelentése: hálózatkapcsolás. Azt a folyamatot
jelenti, amikor több, egymástól különböző
felépítésű hálózatot egyetlen internetté
kapcsolnak össze. A kapcsolódás mikéntjét a
protokollok
szabályozzák.
Ennek
következtében az összekapcsolt hálózatok
képesek az egymással való kommunikációra.
Az első ilyen protokoll-készlet a TCP/IP,
amelynek az Internet a létét köszönheti.]
interstelarny,
-a,
-e
[międzygwiezdny,
międzygwiazdowy] – (lat.) intersztelláris;
(csillagászat) a csillagok közötti űrben levő,
finom eloszlású fényelnyelő (anyag)
interurban [rodzaj "lekkiej kolei" trakcji
elektrycznej,
służącej
jako
kolej
dojazdowa do miast albo do dojazdów
lokalnych. Sieć interurbans rozwinęła się
na
największą
skalę
w
Stanach
Zjednoczonych w pierwszej i drugiej
dekadzie XX w. (skąd nazwa) i zaczęła
zanikać już w okresie międzywojennym,
wypierana przez masową motoryzację.
Charakteryzowała się ona trasami o
ostrzejszych spadkach i łukach niż linie
kolei "ciężkiej", prowadzonymi często na
poboczach dróg lub w przekroju jezdni
(gł. w miastach) oraz "ciężkim" taborem
złożonym głównie z czteroosiowych
wagonów motorowych.] – (ang., lat.)
interurban; városok közötti, távolsági;
2147
helyközi, távolsági telefonbeszélgetés; (kol.)
vonattípus, könnyű motorkocsi
interurban bus terminal – távolsági buszterminál
interwał (z łac. intervallum = odległość,
ograniczona przestrzeń) [w teorii muzyki
interwał (z łac. intervallum – dosłownie
"miejsce pomiędzy szańcami") można
definiować jako: 1. odległość między
dwoma dźwiękami. 2. współbrzmienie
dwóch dźwięków; 3. jest to odległość
pomiędzy
dwoma
dźwiękami.
Wyróżniamy interwały harmoniczne,
gdzie dwa dźwięki ze sobą współbrzmią
oraz interwały melodyczne, gdzie dźwięki
kolejno o sobie następują. Interwały mogą
być także: czyste, wielkie, małe,
zmniejszone oraz zwiększone] – (lat.)
intervallum, köz, időköz, a tér v. az idő két
határpontja közé eső rész; (zene) hangköz,
hangtávolság;
hangmagasság,
hangmagasságköz; két zenei hang egymástól
való távolsága; (orvosi) tünetmentes időköz;
a meglevő betegség tüneteinek ideiglenes
kimaradása intervallum; szünet;
interwał atonalny – atonális intervallum
interwał chromatyczny – kromatikus hangköz
interwał diatoniczny – diatonikus hangköz
interwał dźwiękowy – hangköz [két, egyidejűleg
megszólaltatott hang hangközmagassági
viszonya]
interwał mały – kis hangköz
interwał muzyczny [dźwięk wytwarzany przez
instrument muzyczny (albo głos ludzki).
Najczęściej jest to dźwięk o określonej
wysokości] – hangmagasság [1. a hang,
elsősorban a zenei hang egyik jellemzője. A
hangmagasságot a hang frekvenciája
határozza meg: nagyobb frekvencia esetén
magasabb
hangot
érzékelünk;
2.
hangmagasság a frekvencia f (Hz)
függvénye,
nagyobb
frekvenciánál
magasabb,
kisebb
frekvenciánál
alacsonyabb.
Hangmagasság:
hangjellemző, amely meghatározza a
hallható hangok helyét a zenei hangsorban,
és részben meghatározója a hangérzetnek is.
A hangmagasság főként az alaphang
frekvenciájától függ, de a hangintenzitás, a
hangszínkép és az észlelés időtartama is
befolyásolja.]; (muz.) zenei hangköz
interwencja [1. wywieranie na kogoś wpływu w
celu uzyskania określonego efektu; też:
zabiegi z tym związane; 2. mieszanie się
jednego państwa w życie polityczne innego
państwa; 3. kupno lub sprzedaż przez
członka giełdy na własny rachunek
papierów
wartościowych
w
celu
równoważenia popytu i podaży na nie] –
-
Wersja 01 01 2017.
(lat.) intervenció; beavatkozás, közbelépés,
közbenjárás; közvetítés; erőszakos, főleg
fegyveres beavatkozás más állam belügyeibe
interwencja chirurgiczna – sebészi beavatkozás
interwencja ekonomiczna [zabiegi jednego
państwa
zmierzające
do
podporządkowania
gospodarczego
drugiego państwa] – ökonómiai v.
gazdasági beavatkozás v. intervenció
interwencja lądowa – (wojsk) szárazföldi
beavatkozás
interwencja lekarska – (med) orvosi beavatkozás
interwencja morska – (wojsk) tengeri beavatkozás
interwencja
natychmiastowa
–
sürgős
beavatkozás
interwencja państwowa – állami beavatkozás
interwencja poselska [zwrócenie przez posła
uwagi właściwym organom na ich
działanie
sprzeczne
z
interesem
społecznym] – követi v. követségi
közbenjárás
interwencja procesowa [przystąpienie osoby
trzeciej do procesu cywilnego podczas jego
trwania] – perbeli közbenjárás v. közvetítés
interwencja skuteczna – hatékony beavatkozás
interwencja uzasadniona – indokolt beavatkozás
interwencja zbrojna [inwazja wojsk jednego
państwa na terytorium innego państwa] –
katonai
beavatkozás
v.
intervenció;
fegyveres beavatkozás
interwencjonista – (lat.) intervencionista; az
erőszakos politikai beavatkozás, az
intervenció híve
interwencjonistyczny, -a, -e – intervencionistainterwencjonizm [oddziaływanie państwa na
gospodarkę za pomocą podatków, stóp
procentowych itp.] – (közg.)
intervencionizmus; állami beavatkozás
interwencjonizm państwowy – állami
intervencionizmus
interwencyjnie – intervenciósan, beavatkozóan
interwencyjny, -a, -e [związany z interwencją] –
(lat.) intervenciós, intervencionista;
beavatkozó
interweniować [oficjalnie: 1. podjąć,
podejmować przeciwdziałania, wtrącić się,
wtrącać się do czegoś; 2. wstawić się,
wstawiać się w czyjejś sprawie] – (lat.)
interveniálni; beavatkozni, közbelépni,
(pośredniczyć) közbenjárni, közvetíteni
interweniować u kogo w czym – közbenjárni
vkinél vmiért
interweniować w sprawie czego – közbenjárni
vkinél vmi ügyben
2148
interwent [osoba lub strona interweniująca w
danej sprawie], interwenient – beavatkozó,
közbelépő, közbenjáró
interwent wojenny – háborús beavatkozó,
intervenciós
interwenientka – közbenjáró (nő)
interwiew, interview [wym. interwju], interwiew
[wym.
interwju]
[1. wywiad
przeprowadzony
z
kimś
przez
dziennikarza, 2. rozmowa kwalifikacyjna
przeprowadzana z osobą ubiegającą się o
pracę] – (ang.) interwiew, interjú,
nyilatkozat a sajtó, a rádió stb. részére;
újságnyilatkozat
(wywiad)
[A
vizsgálatvezető
(interjúkészítő)
és
a
vizsgálati személy (interjúalany) közötti
párbeszéd megfelelő adatok gyűjtése céljából
az
interjúalany
érdekében
(például
pszichoterápiás
interjú)
vagy
információgyűjtési
céllal
(például
közvéleménykutatás)]
intestynalny, -a, -e – intesztinális (intestinalis);
bélhez tartozó [kanał gastro-intestynalny:
gastrointestinalis csatorna]
Interwizja
[popularna,
skrótowa
nazwa
Międzynarodowej Organizacji Radia i
Telewizji (OIRT), skupiającej telewizje
krajów socjalistycznych] – (dawno)
Intervízió
intimo (wł.) [poufnie, z uczuciem, serdecznie;
określenie wykonawcze] – (ol.) intimo;
szívből
intuicja [1. przeczucie, zdolność przewidywania;
2. filoz.
poznanie
bezpośrednie,
niepoprzedzone rozumowaniem; 3. psych.
narzucające się przekonanie, którego nie
można w pełni uzasadnić] – (latin: intueri megnéz, megtekint, megfigyel; szemlél,
vizsgál)
intiúció; [azon folyamat
megnevezése,
mely
során
az
információszerzés
látszólag
nem
gondolkodási és következtetési folyamatok
során történik]; megérzés
-
Wersja 01 01 2017.
intuicja intelektualna [umysłowy ogląd istoty
bądź całości danego zjawiska] –
intellektuális intuició
intuicyjnie – intuiciósan
intuicyjny, -a, -e – intuiciós
intoksykacja [zob. zatrucie] – (lat.+gör.)
intoxikáció; mérgezés
intonacja [1. jęz. sposób akcentowania wyrazów i
zdań; 2. wymawianie wyrazów i zdań
wyrażające uczucia, sądy mówiącego;
3. sposób
wydobywania
dźwięków
muzycznych;
4. rozpoczynanie
przez
jedną osobę śpiewu zbiorowego; 5.
(językoznawstwo)
w
trakcie
wypowiadania tekstu - nadawanie mu
pewnego rodzaju melodii, poprzez zmianę
modulacji głosu, w celu wyrażenia emocji
lub tylko dla oddania specyficznego
charakteru danej wypowiedzi. Intonacja
umożliwia rozpoznanie zakończenia zdań i
fraz, a także pomaga rozróżnić zdania
pytające, rozkazujące i oznajmujące. Z
formalnego punktu widzenia intonacja
jest jedną z dominant segmentacyjnych
tekstu. Tzw. porządek intonacyjny
dysponuje
dwoma
intonemami
antykadencyjnym
(wznoszącym)
i
kadencyjnym (opadającym). 6. (muzyka)
to krótka, wstępna fraza muzyczna, która
ułatwia
"zgranie"
się
osób
przystępujących
do
wykonania
właściwego utworu. W niektórych
rodzajach muzyki dawnej (np. w chorale
gregoriańskim) intonacja była sztuką
samą w sobie i pełniła rolę specjalnego,
wstępnego ornamentu muzycznego; 7.
(muzyka) to przy użyciu określeń "czyste"
lub
"nieczyste"
subiektywne
sprecyzowanie dokładności wykonania
właściwej,
zapisanej
w
utworze
muzycznym wysokości danego dźwięku.
Pojęcie "intonacji" stosuje się w tym
wypadku do wykonania muzyki głosem
lub przez instrumenty smyczkowe i dęte] –
intonáció; (zene) intonáció, hangvétel [A
zenei formakincsben közhelyként szereplő
alapformulák összefoglaló elnevezése. Az
intonáció formuláiban ölt testet a zenei
tipikusság, amely azokat az indulati-érzelmi
reagálástípusokat kristályosítja ki a zenei
közegben, amelyek az embert társadalmához
fűzik. Az intonáció formuláinak állandósuló
közös vonásai alkotják az adott zenekultúra
hang- és ritmikai rendszereit. A "zenei kép" a
konkrét
intonáció
mozgásban
való
kibontásából születik.]; énekhang v. hangszer
megszólaltatása;
(nyelvtan) intonáció;
hanglejtés, hanghordozás, hangvétel; (egyh.)
a misének a kezdő verse, amit a pap énekel.
2149
intonacja dwuwierzchołkowa [jęz. intonacja
charakteryzująca się dwoma punktami
największego wzniesienia się tonu] –
kétcsúcsú intonáció
intonacja akutowa – (nyelvtan) éles hangvétel
intonacja opadająca – ereszkedő intonáció v.
hanglejtés
intonacja rosnąca – emelkedő intonáció v.
hanglejtés
intonować – (lat.) intonálni; (zene) rázendíteni,
hangot megadni, elkezdeni; énekbe kezdeni,
hangszert megszólaltatni; (általában) a
karéneknél a szólamvezető hang megadása,
hangszerkészítésnél a végső beállítás;
(vallás) egyházi orgonadaraboknál az
előjáték; (ének) gregoriánus éneknél a pap
bevezető éneke
intonowanie – (lat.) intonálás; (zene) hangadás;
hangszer megszólaltatása, ének elkezdése
intonowanie mantry Hare Kryszna – Hare Krisna
mantra elkezdése; az a transzcendentális
hangvibráció, amelyet a Haré Krisna, Haré
Krisna, Krisna Krisna, Haré Haré/ Haré
Ráma, Haré Ráma, Ráma Ráma, Haré Haré
mantra éneklése hoz létre egy módszer,a
transzcendentális tudat felébresztésére
(Krisna Tudasok Hívek)
intra- [pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: śród-, wewnątrz-,
między-] – (lat.) intra-; belüli, -beli
Intranet [1. sieć komputerowa ograniczająca się
do komputerów w np. firmie lub
organizacji. Po zamontowaniu serwera,
umożliwiającego korzystanie w obrębie
sieci LAN z usług takich, jak strony
WWW, poczta elektroniczna itp., czyli
usług typowo internetowych, można
mówić o intranecie. Do intranetu dostęp
mają zazwyczaj tylko pracownicy danej
firmy.
2.
Technologia
ułatwiająca
dystrybucję informacji w obrębie wielkiej
firmy i porozumiewanie się ze światem
zewnętrznym.] – intranet [1. zárt hálózat;
olyan számítógép-hálózat, amely az internetprotokolt használja, de a külvilág (az
internet) felé zárt, vagy csak egy átjárón
illetve tűzfalon keresztül érhető el, amely az
intranet külső kapcsolatait szabályozza. 2.
Az intranet az internet mellett, időben utána
megjelent
fogalom.
Az
intranet
tulajdonképpen a hálózaton belüli hálozat
megjelölésére szolgál, ahogyan azt a neve is
mutatja (intra: valamin belül lévő, valamin
belüli). Manapság egyre nagyobb figyelem
irányul rájuk és a velük kapcsolatos
alkalmazásokra. A legtipikusabb intranet egy
vállalat belső hálózata, amely természetesen
más hálózatokkal összekötve egy internet
-
Wersja 01 01 2017.
részeként is működhet. 3. az Internetnél is
használt
TCP/IP
protokollokra
és
szoftverekre (e-mail, FTP, Web stb.) épülő,
nem nyilvános, belső (helyi) hálózatok
összefoglaló neve; egyre több intézmény épít
ki saját intranetet, mely többnyire olcsóbb a
hagyományos LAN rendszerekhez képest és
a felhasználók az Internethez hasonló,
ismerős környezetben dolgozhatnak. 4.
Vállalati információs hálózat, internet
technológiával, általában WEB felületen
elérhető adatokkal. 5. helyi érdekeltségű
(vállalatokon, tanintézete- ken belüli), az
Internet IP/TCP protokolljait használó
interaktív információs hálózat; feladatköre
korlátozott, de az olcsóbb hardver, szoftver
és a központi karbantarthatóság miatt
rendkívül
gazdaságos,
népszerűsége
rohamosan nő; Példa: Europai Uniós
program támogatásával Hol- landiában a
következő négy év alatt az összes középfokú
tanintézetet és tanárképzőt video-kapacitású
intranet hálózattal látják el, majd ezeket az
EduNet nagysebességű hálózat köti össze
egy nemzeti oktatási hálózattá]
intraneus [osoba o szczególnych, wskazanych w
ustawie właściwościach] – (lat.) intraneus;
személy a külön felől
introit [1. śrdw.łac. introitus ('śpiew na) wejście
(kapłana)' z łac. 'wejście' z p.p. od introire
'wchodzić'; Kośc. rz.kat. pierwsza część
mszy.; 2. w liturgii chrześcijańskiej:
antyfona czytana lub śpiewana na
początku mszy] – (lat.) introitus; bevonulás;
a pap és kíséretének bevonulása a
templomba istentisztelet kezdetén; a mise,
liturgia
kezdő
részében
található
zsoltárrészlet.
intronizacja (ś.łc. inthronizatio od p.łc.
inthronizare
‘intronizować’
od
gr.
enthronízein (thrónos tron) ‘sadzać na
tronie’) [1. wyniesienie na tron. Terminem
tym określa się wyniesienie do rządów
nowego papieża lub biskupa, a także
koronację króla. Ceremonia składa się z
aktu ustanowienia króla oraz aktu
oddania się pod jego władzę. 1. hist.
wyniesienie kogoś na tron. 2. religiozn.
wybór na papieża.] –
(gör.–lat.)
intronizáció (lat. 'trónra ültetés'); római
katolikus és ortodox főpap beiktatása:
székfoglalás [1. koronázás. - 2. a püspök
beiktatása,
az
egyházmegye
kánoni
birtokbavétele. Régebben a pásztorbot és a
gyűrű átadásával, ill. a székesegyház püspöki
székének elfoglalásával történt. A hatályos
jog szerint a székesegyházban, lehetőleg
ünnepélyes szentmisén, a papság és a nép
jelenlétében fölolvassák a pápai kinevező
2150
okmányt, amit előzőleg az új püspök. az
egyhmegyei tanácsosok testületének az
irodaig. jelenlétében bemutatott, s erről
jegyzőkönyv készült]
introspekcja [1. łac. introspectus p.p. od
introspicere 'wglądać'; zob. intro-; specere,
zob. spektakl. obserwowanie, badanie,
analizowanie własnych procesów psych.;
samoobserwacja; 2. (z łac. - introspectio –
wglądanie do wnętrza) w psychologii,
analiza własnych stanów psychicznych,
myśli i przemyśleń.] – introspekció (angol
nyelven
introspection)
[egyfajta
önmegfigyelés, melyben a személy a belső
gondolatait, vágyait és észleleteit tudatosan
közvetíti magának. Maga a gondolat Hippói
Szent Ágostonnál is megjelent, de ő
elsősorban a morális öntudat erkölcsösséget
befolyásoló szerepét hangsúlyozza. Az
introspekció gondolata először Descartes-nál
jelenik meg, aki a karteziánus gondolkodás
következtében eljut a „gondolkodom, tehát
vagyok” kitételhez.]; önmegfigyelés
intrada [krótki utwór instrumentalny] – (ol.)
intrada; belépés, bejárat, kezdet; (zene)
előjáték
intranzytywny, -a, -e – (nyelvtan) intranzitív,
tárgytalan (ige)
intrata [daw. dochód, zysk] – (dawno) jövedelem,
tiszta haszon, nyereség (dochód v. zysk)
intrata gruntowa – földhaszon
intratnie – jövedelmezően
intratność – jövedelmezőség
intratny, -a, -e [przynoszący zysk] – jövedelmező
intratna posada – zsíros állás
intrazytywny, -a, -e [zob. nieprzechodni] –
intrazitív; tárgytalan
introdukcja [(łac. introductio – wprowadzenie,
wstęp) 1. początkowy fragment dzieła;
2. wstęp
instrumentalny
stanowiący
przygotowanie do głównego tematu danej
kompozycji; 3. sprowadzenie na określony
obszar nowych gatunków roślin lub
zwierząt;
3.
Introdukcja
czyli
wprowadzenie do kościoła i probostwa
nowego plebana albo beneficjanta. W
rytuale rzymskim na to formy niemasz,
ale przodkowie nasi, lubujący się we
wszelkich okazałościach, każdy fakt
ważniejszy obrzędem uroczystym otaczali.
I dlatego to rytuały najdawniejsze:
Powodowskiego z r. 1591, Rudnickiego z r.
1617 i piotrkowski z r. 1631, pomieszczają
odpowiednie przepisy p. t. Introductio novi
plebani. 4. wprowadzenie nierodzimego
gatunku
lub
niższego
taksonu
pochodzącego z innego geograficznie
-
Wersja 01 01 2017.
regionu, jako nowego elementu danej
biocenozy. W rolnictwie jest to celowe
wprowadzenie przez człowieka na teren
uprawy
chronionej
organizmów
pożytecznych]
–
(lat.)
introdukció;
bevezetés,
előszó;
prológus;
(egyh.)
bevezetés, bemutatás; (zene) introdukció;
(biol.) betelepítés
introdukowany, -a, -e – betelepített; bevezetetett
introligator
[rzemieślnik
lub
pracownik
przemysłu poligraficznego, zajmujący się
oprawianiem książek] – könyvkötő
introligatorka [1. kobieta introligator; 2.
introligatorstwo]
–
könyvkötőnő;
könyvkötő felesége
introligatornia [dział drukarni lub zakład
rzemieślniczy zajmujący się oprawianiem
książek i broszur] – könyvkötő műhely;
(üzem) könyvkötészet
introligatorski,
-a,
-ie
–
könyvkötő-,
könyvkötészeti
introligatorstwo
[dział
przemysłu
poligraficznego lub rzemiosło zajmujące
się oprawianiem książek] – (ágazat)
könyvkötészet, könyvkötő ipar
intromisja czyli po polsku „wwiązanie” [1. daw.
wprowadzenie
w
posiadanie
nieruchomości na drodze sądowej; 2. daw.
wprowadzenie na urząd z zachowaniem
przepisów prawnych; 3. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Ta była aktem
prawnym faktycznego wprowadzenia
nowego dziedzica w posiadanie dóbr.
Prawo
polskie
wymagało
oprócz
„inskrypcyi” (ob.), aby była dopełniona
intromisja,
alias
wwiązanie,
które
właściwie przenosiło własność. Intromisja
dopełnianą była przez woźnego w
obecności dwuch szlachty, przyczem
musiały być okazane granice dóbr, w
które był nabywca wwiązywany, do czego
sąsiedzi, stykający się z temiż dobrami,
byli przywoływani. Miało to ważne
znaczenie, bo jeżeli owi sąsiedzi w
przeciągu lat 3 i miesięcy 3 nie wytoczyli
procesu o granice (a do tego przeciągu
czasu trwała ewikcja sprzedawcy), to
później nie mieli już prawa proces
podobny wytaczać. Woźny po dokonanej
intromisyi wnosił o jej spełnieniu relację
urzędową do akt ziemskich, gdzie dobra
były
położone.
Tym
sposobem
prowadzoną
była
kontrola
tytułu
własności dóbr, co nie było rzeczą
obojętną, kiedy do posiadania dóbr
przywiązane było prawo obywatelstwa i
tym sposobem zaciągało się właściwe
forum (W. Dutkiewicz). Intromisja nie
2151
była wymagana do karczem, młynów a
także i do dóbr ziemskich, jeżeli
dziedzicem zostawał jeden z braci.] –
behatolás (intromisszió); (jog) bírósági úton
ingatlan elfoglalása; hivatal elfoglalása jogi
eljárással
intronizacja
[1. wprowadzenie
na
tron
królewski; 2. objęcie funkcji przez
dostojnika kościelnego] – intronizáció;
beiktatás, székfoglalás, trónrahelyezés
intronizować [1. nadać, nadawać komuś tytuł
panującego monarchy; 2. przyznać,
przyznawać komuś najwyższą pozycję w
jakiejś grupie] – intronizálni; ünnepélyesen
beiktatni, trónra helyezni
introspekcja
[1. obserwowanie i
badanie
własnych przeżyć psychicznych; 2. lit.
szczegółowy opis stanów wewnętrznych
bohatera,
dokonywany
z
jego
perspektywy]
–
(lat.)
introspekció
[introspection]; önvizsgálat, önmegfigyelés;
bepillantás, saját belső életünk megfigyelése
[a) A képzett önmegfigyelés egyik formája,
amelyben a személy saját tudatának
tartalmait írja le azok jelentésének és
értelmezésének figyelmen kívül hagyásával.
b) A szubjektív (tudatos) eseményekről vagy
élményekről szóló bármilyen beszámoló.]
introspekcyjny [związany z introspekcją],
introspektywny, -a, -e – introspekciós;
önvizsgálati, önmegfigyelési
introwersja (od łac. intra – "wewnątrz" i vertere –
"zwracać się")
[pojęcie wprowadzone
przez Carla Gustava Junga w pracy
Psychologische
Typen
(Typy
psychologiczne, 1921). W psychologii
oznacza ono cechę osobowości polegającą
na tendencji do kierowania swojej
percepcji i działań do wewnątrz – na
własne myśli i emocje, z jednoczesnym
zmniejszonym
zainteresowaniem
i
aktywnością skierowanymi na świat
zewnętrzny. ] – introverzió; befelé fordulás;
az egyéni lelki élményekre való egyoldalú
beállítottság
introwersja
i
ekstrawersja
[pojęcia
wprowadzone przez Carla Gustava Junga
(na podstawie teorii temperamentów
fizjologicznych Kretschmera) w pracy
Psychologische Typen (Typy psychologiczne
(1921)), a zmodyfikowane przez Eysencka
w teorii temperamentu PEN oraz Costę i
McCRae w modelu Wielkiej Piątki.] introverzió-extraverzió
[introversionextraversion] [Egy, először Carl Jung által
leírt személyiségdimenzió, amely azt jelzi,
hogy mennyire fordul az ember befelé, saját
maga felé, illetve kifelé, a külvilág felé. A
-
Wersja 01 01 2017.
dimenzió introverzió végén a félénk,
önmagukba húzódó egyének állnak, míg az
extraverzió oldalán lévők szociábilisek, és
szeretnek mások társaságában lenni.]
introwersyjny, introwertywny – introverzív-,
introvertívintrowertyczka [osoba płci żeńskiej mająca
skłonności do skupiania się na własnych
odczuciach i zamykania się na świat,
mająca
trudności
z
utrzymaniem
kontaktu z otoczeniem] – introvertált nő
introwertyczny, -a, -e [charakterystyczny dla
introwertyka
(np.
introwertyczna
postawa);
introwertywny]
–
(lat.)
introvertált; befelé fordult, a belső, lelki
hatások, élmények iránt érzékeny, fogékony,
a külső világtól elforduló (típus)
introwertyk [człowiek skupiający się na
własnych
przeżyciach,
mało
zainteresowany światem zewnętrznym] –
introvertált ffi
introwertyzm – introvertizmus
Intrusion Countermeasure Electronics (ICE)
[żargonowe określenie oprogramowania
zapewniającego bezpieczeństwo systemów
komputerowych; ukute przez Toma
Maddoxa i spopularyzowane przez
Williama Gibsona w cyberpunkowych
powieściach SF. Termin został też
wykorzystany
m.in.
w
nazwie
komercyjnego
oprogramowania
BlackICE.] – (ang., inf.) Intrusion
Countermeasure Electronics (ICE); jogtalan
behatolás elleni elektronikus ellenintézkedés
intubacja [zabieg leczniczy polegający na
wprowadzeniu przez usta lub nos do
krtani rurki umożliwiającej oddychanie] –
(lat.) intubáció; (orv.) oly eljárás, amellyel a
felső légutak szűkülete estén a légzét fém- v.
gumicső segítségével szabaddá tehetjük
intubacyjny, -a, -e – intubációs
intubować – intubálni; csövet bevezetni
intruz [człowiek nieproszony, natrętny; natręt] –
hivatlan vendég, betolakodó
intruz (ang. intruder) [osoba i odbywający się z
jej inicjatywy (także pośrednio) proces,
który usiłuje naruszyć bezpieczeństwo
systemu
komputerowego
lub
podszywający
się
pod
legalnego
użytkownika, np. wskutek wykrycia
hasła.] — (ang. intruder) betolakodó,
behatoló
intruzja (z łac. intrusus = wepchnięty)
[1. wciskanie się magmy w wyższe partie
skorupy ziemskiej;
2. masa skalna
powstała z magmy zakrzepłej w głębi
Ziemi; 3. ciało skalne powstałe z zastygłej
2152
w głębi skorupy ziemskiej magmy, która
wdarła się pomiędzy starsze utwory
skalne. Magma unosi się w płytsze rejony
skorupy ziemskiej w postaci diapiru,
wciskając się pomiędzy skały otoczenia.
Diapiry docierające w bezpośrednie
sąsiedztwo powierzchni ziemi dają
początek
zjawiskom
wulkanicznym,
jednak większość takich ciał skalnych, na
skutek powolnego schładzania, zastyga
pomiędzy 5. a 30. kilometrem pod
powierzchnią, tworząc ciała skalne
określane jako plutony.] - (geol) intrúzió
[A magma nagyobb tömegeinek behatolása
szilárd kőzetek közé. ― Magmatizmusnak
nevezzük a magma keletkezésétől a
mélységi magmás kőzettest kialakulásáig
zajló
folyamatok
összességét.
Az
olvadéktömeg magasabb szintekre (kéregbe)
nyomulását
a
benne
kialakult
sűrűségkülönbségek kiváltotta felhajtóerő, a
fedőkőzetek megolvasztása és töréses
deformációja, valamint a könnyenillók
elkülönülése váltja ki. Az intrúziós mozgás
megszűnésével a kőzettest fokozatosan
megszilárdul,
amelyet
kupolarészén
pegmatitos-pneumatolitos ásványképződés
kísér.]
Ich forma, wielkość i stosunek do skał
otoczenia pozwala wyróżnić następujące
typy intruzji:
 intruzje zgodne [ściany intruzji są
zgodne z płaszczyznami strukturalnymi,
takimi jak warstwowanie lub uławicenie
starszych
skał,
powierzchnie
niezgodności czy też płaszczyzny
tektoniczne. Zalicza się tu następujące
intruzje: sill, lakkolit (lakolit), lopolit,
fakolit]
 intruzje niezgodne [ściany intruzji
przekraczają
powierzchnie
strukturalne. W tej kategorii wyróżnia
się: dajki, żyły kominowe (nek
wulkaniczny),
żyły
pierścieniowe,
apofizy, etmolity, harpolity, batolity.]
-
Wersja 01 01 2017.
 Az intrúzió alakját és települési helyzetét a
magma aktivitása (kémiai összetétel,
tömeg), a mellékkőzet tulajdonságai, és
közöttük
végbemenő
kölcsönhatások
határozzák meg. A kémiai összetétel a
differenciációs,
asszimilációs,
magmakeveredéses
folyamatoknak
köszönhetően folyamatosan változik és
egy testen belül zónás változásokat mutat.
Helyzetük alapján a mellékkőzetet áttörő
testek települése diszkordáns (telér, neck,
dyke, pluton), míg a rétegek közé
nyomulva a konkordáns helyzetű intrúziók
alakulnak ki (teleptelér - sill, lopolit,
lakkolitok).]
intruzyjny, -a, -e – intruziósintryga [1. podstępne działanie polegające na
wzajemnym skłóceniu jakichś osób;
2. zawikłanie akcji w utworze literackim
wynikające ze sprzeczności dążeń
poszczególnych postaci] – (fr.-lat. intrigue)
intrika, fondorlat, cselszövés; aknamunka,
ármány
intryga dworska – udvari cselszövény v. intrika
intrygi – üzelmek; intrikák
intrygi miłosne – szerelmi intrika
intrygancki, -a, -ie [dotyczący intryganta, jego
intryg] – (fr.-lat.) intrikus; fondorlatos,
ármányos, cselszövő, bajkeverő
intryganctwo – ármánykodás, cselszövés
intrygant [osoba, która intryguje (knuje przeciw
komuś lub czemuś)], intrygantka – (fr.lat.)
intrikus,
cselszövő,
bajkeverő,
ármánykodó, ellenlábas (ffi/nő)
intrygować
[1.
wprowadzać
w
stan
zaciekawienia; 2. knuć przeciw komuś] –
(fr.-lat.) intrikálni, fondorkodni, bajt keverni,
cselt szőni, áskálódni, ármánykodni;
mesterkedni; (zaciekawiać) érdeklődést
kelteni, felketeni az érdeklődést; átv. keveri a
kártyát
intrygała mnię ta pani – az a nő felkeltette az
érdeklődésemet v. érdekelni kezdett
intrygować kogo – felkelteni vkinek az
érdeklődését
intrygować przeciw komu/czemu – intrikálni
vki/vmi ellen stb.
intrygowanie – intrikálás, intrikák; ármánykodás,
áskálódás, cselszövés, fondorkodás
intryżka – kisebb intrika, fondorlat
intuicja [wyczucie, przeczucie; akt a. proces
bezpośredniego uzyskiwania wiedzy a.
pewności
w jakiejś sprawie bez
rozumowania a. wnioskowania] – (lat.)
intuició, megérzés, megsejtés, ösztönös
megérzés, felismerés, a dolgok mélyére látás;
sugallat;
(filozófia)
az
idealista
2153
ismeretelméleti felfogás szerint a belső
szemlélet különleges képessége, amely a
tapasztalattól és minden értelmi működéstől
függetlenül teszi lehetővé az igazság
felismerését
intuicjonizm
[doktryna
epistemologiczna
uważająca intuicję za najwartościowsze
źródło poznania] – (lat.) intuicionizmus;
angol bölcseleti elmélet; a dolgokat
valójában nem külső tapasztalattal, hanem
belső ösztönnel, megérzéssel, ráérzéssel, az
intuíció segítségével ismerjük meg
intuicyjnie – intuició szerűen, intuitive, intuitív
módon; ösztönösen, megérzés-szerűen
intuicyjny, -a, -e – intuitív, intuició-szerű,
intuíciós;
ösztönös,
megérzés-szerű,
megérzéses
intymacja [1. powstrzymanie egzekucyi dekretu
pierwszej instancyi przez pozew wydany
do wyższego sądu; 2. w dawn. prawie
polskiem:
powstrzymanie
wyroku
pierwszej
instancji
sądowej
przez
odwołanie się do drugiej; apelacja.] –
(lat.) intimáció; visszaigazolás, utasítás;
apelláta, ellenvetés, kifogás; fellebbezés
intymność – (lat.) intimitás; bensőségesség,
bizalmasság, meghittség; bizalmas értesülés;
vmilyen ügy belső, bizalmas részletei
intymnie – bizalmasan, meghitten, bensőségesen
intymny, -a, -e [1. bardzo osobisty; 2. dotyczący
erotyki] – (lat.) intim, meghitt, benső,
bensőséges, bizalmas
inundacja [zalanie wodą lub zabagnienie
pewnego obszaru przez spiętrzenie
tamami wód w rzece, stosowane często w
czasie wojen. Obszar inunda cyjny jest
to obszar zalewowy rzeki] – (lat.)
inundáció, áradás, elárasztás
inula (Oman) [bylina, rzadziej krzew, z rodziny
astrowatych; oman] – Inula (peremus,
Compositae); peremizs (Inula L.)
Invitus agere nemo cogitur [nikogo nie można
zmusić do wszczęcia procesu wbrew jego
woli. Jeżeli ktoś nie chce wnieść skargi, nie
może być zmuszony.] — (lat.) Invitus agere
nemo cogitur; akarata ellenére senkit sem
lehet kényszeríteni az eljárás megkezdésére.
Ha valaki nem akar keresetet benyújtani,
nem kényszeríthető rá.
inwalida [człowiek, który utracił całkowicie lub
częściowo zdolność do pracy] – (lat.)
invalidus; rokkant, munkaképtelen ember;
hadirokkant; nyomorék
inwalida pracy – a munkában megrokkant
inwalida wojenny [żołnierz, który utracił
zdrowie lub uległ kalectwu podczas
działań wojennych] – hadirokkant
-
Wersja 01 01 2017.
inwalidacja [proces przeciwny do walidacji
charakteryzujący
się
dostarczaniem
osobie sprzecznych informacji z jej
odczuciami.] – invalidáció; hibássá válás
inwalidka [kobieta częściowo ograniczona w
możliwościach wykonywania swoich prac
lub całkowicie niezdolna do pracy] –
rokkant, nyomorék nő
inwalidzki, -a, -ie [dotyczący inwalidy, inwalidki
lub inwalidztwa] – rokkant-, rokkantsági
inwalidztwo – rokkantság
inwar [jest stopem żelaza (64%) i niklu (36%) z
niewielkim dodatkiem węgla i chromu] invar; a melegben alig kiterjedő nikkelacél
öntvény (mérőeszközök gyártásánál
használják)
inwazja [ późn.łac. invasio 'szturm, atak' z łac.
invadere 'wtargnąć, napaść; zająć co';
1. zbrojne wtargnięcie na terytorium
obcego państwa; 2. gwałtowne pojawienie
się jakichś zjawisk, trendów itp. oraz ich
natarczywe oddziaływanie na świadomość
odbiorców; 3. stan albo proces zarażenia
organizmu lub populacji przez pasożyty;
4. z łac. invasio, napad połączony z
rozlewem krwi. Invasionis actio czyli
wprowadzenie sprawy do właściwych
sądów służyło szlachcicowi, którego dom
najechano; 5. wtargnięcie zbrojne, najazd
na
cudze
terytorium
w
celu
przywłaszczenia go a. złupienia; przen.
najście, najazd, wtargnięcie (pasożytów,
zarazków; petentów, turystów, gości;
wpływów itd.)] – (lat.) invázió, betörés,
benyomulás, beözönlés, elözönlés, behatolás
(najazd v. napad); ellenséges behatolás,
támadás vmely ország területe ellen; (átv.)
odatódulás, tömeges beáramlás; partraszállás
inwazyjność
zarazków
[1.
zdolność
drobnoustrojów do przenikania w głąb
organizmu i rozprzestrzeniania się w nim;
2. zdolność niektórych organizmów do
przenikania przez bariery ochronne
ustroju, namnażania się w nim i
rozprzestrzeniania dzięki produkowanym
przez siebie czynnikom, tj. enzymom
(hialuronidaza)
oraz
polipeptydom,
mającym zdolność porażania fagocytów
(fagocytoza)] – baktérium-invázió
inwazyjny, -a, -e – inváziós, behatoló; (orvosi)
invazív (invasiv) [a szervezetbe behatolva
végzett eljárás, vizsgálat]
inwektywa [zniewaga słowna] – (lat.) invektíva;
éles támadás, kirohanás vki ellen,
becsmérlés, sértő nyilatkozat, támadó beszéd
inwencja [pomysłowość, wynalazczość, zwł. art.;
nazwa różnych utworów muz. XVI-XVIII
w.] – (lat.) invenció, lelemény,
2154
találékonyság; ötlet, találmány; (zene) több
szólamú szabad imitációs zenei műforma
inwencja literacka – invenció, írói lelemény
inwencja malarska – festői lelemény
inwencja muzyczna – invenció
inwencyjność – találékonyság, leleményesség
inwencyjny, -a, -e [związany z inwencją] – (lat.)
invenciózus; leleményes, ötletes, találékony
inwentaryzacja [przeprowadzenie spisu
inwentarza z natury; rejestracja opisowa
zabytków sztuki] – leltározás
inwentaryzacja ciągła – folyamatos leltározás
inwentaryzacja częściowa – részleges leltározás
inwentaryzacja dorażna – rendkívüli leltározás
inwentaryzacja okresowa – időszakos leltározás
inwentaryzacja pełna – teljes leltározás
inwentaryzacja systemetyczna – rendszeres
(szisztematikus) leltározás
inwentaryzacja towaru – áruleltározás
inwentaryzacja zapasów – készletek leltározása
inwentaryzator [osoba sporządzająca spis
inwentarza] – leltározó ffi
inwentaryzować – leltározni, leltárt készíteni;
leltárba venni
inwentarz [1. trwałe składniki majątku gosp.;
zestawienie stanu faktycznego wszystkich
składników majątku; wykaz ruchomości i
nieruchomości dóbr; 2. daw., rejestr,
spisek, a jak w XVI w. określono,
„urzędne popisanie rzeczy nalezionych na
dziedzictwie
abo
w
pomieszkaniu
zmarłego lub dłużnika.”] – (lat.) inventár,
inventárium; leltár; jegyzék, állomány;
törvénytár
inwentarz gospodarczy – gazdasági leltár
inwentarz martwy [trwałe składniki majątku
jednostki organizacyjnej] – holt tárgyak
inwentarz produkcyjny – termelési leltár
inwentarz ruchomy – ingóságok, ingó tárgyak
inwentarz sklepowy – üzletleltár
inwentarz towarów – áruleltár
inwentarz żywy – állatállomány
inwentarzowy, -a, -e – leltári
inwentarzyk – leltárka
inwentyka [metodyka poszukiwania twórczych
rozwiązań, pobudzania twórczego
myślenia w różnych dziedzinach] –
inventika; mutató
inwersja (z łac. inversio = odwrócenie)
[1. odwrócenie
jakiegoś
ustalonego
porządku;
2. zmiana
w
budowie
chromosomu polegająca na odwróceniu
jego odcinka o 180°; 3. hydrolityczny
rozpad cząsteczki cukru; 4. obróbka
-
Wersja 01 01 2017.
taśmy
filmowej
polegająca
na
chemicznym
odwróceniu
obrazu
negatywowego
na
pozytywowy;
5. odwrócenie ukształtowania powierzchni
terenu w stosunku do jego budowy
tektonicznej; 6. odstępstwo od zwykłego
szyku
wyrazów
w
zdaniu;
7. przekształcenie punktów płaszczyzny
względem
ustalonego
okręgu;
8. patologiczne wywrócenie wewnętrznej
powierzchni
jakiegoś
narządu
na
zewnątrz;
9. anormalne
zjawisko
polegające na tym, że wyższe warstwy
powietrza są cieplejsze albo gęstsze od
niższych; 10. powtórzenie motywu lub
tematu w utworze muzycznym ze zmianą
każdego interwału wznoszącego się na
odpowiadający mu interwał opadający i
odwrotnie; 11. powtórzenie motywu lub
tematu w ruchu preciwnym, tj. przy
zamianie wznoszących się interwałów na
takie same, lecz opadające, i odwrotnie;
inwersja jest jednym z rodzajów imitacji]
– (lat.) inverzió, megfordulás, megfordítás,
fordított helyzet; (nyelvtan) fordított szórend
inwersja seksualna (zob. homoseksualizm) –
homoszekszualizmus
inwersyjny, -a, -e – inverzinwestacja – (lat.) invesztíció; tőkebefektetés,
beruházás
inwestacja amerykańska w Niemczech – amerikai
befektetés Németországban
inwestor [osoba lub przedsiębiorstwo
inwestujące w coś] – beruházó, befektető
inwestor strategiczny [osoba lub instytucja
posiadająca więcej niż 50% akcji danej
firmy oraz odpowiednie kompetencje, aby
nią zarządzać] – stratégiai befektető
inwestor centralny – központi beruházó
inwestor państwowy – állami beruházó
inwestor prywatny – magánberuházó
inwestorski, -a, -ie – befektetői
inwestować [lokować środki finansowe (kapitał)
w różnego rodzaju środki i aktywności
gospodarcze w celu osiągnięcia korzyści] –
(lat.) invesztálni; beruházni, befektetni
(pénzt)
inwestować w coś – beruházni, befektetni vmibe
inwestować pieniądze w coś – pénzt beruházni
vmibe
inwestowanie – (lat.) invesztálás, pénzbefektetés,
beruházás
inwestowanie kapitału – tőkeberuházás
inwestycja
[1. przeznaczenie
środków
finansowych
na
powiększenie
lub
odtworzenie
zasobów
majątkowych;
2155
2. część dóbr wytworzonych, która nie jest
przeznaczona
do
bezpośredniej
konsumpcji; 3. przedmiot będący efektem
inwestowania; 4. przeznaczenie środków
finansowych i czasu na (czyjeś) kształcenie
z myślą o korzyściach w przyszłości] –
(lat.) invesztálás, invesztíció; beruházás,
befektetés
inwestycja długoterminowa – hosszúlejáratú
beruházás v. befektetés
inwestycja kapitału – tőkebefektetés
inwestycja krótkoterminowa – rövidlejáratú
beruházás v. befektetés
inwestycja pieniędzy – pénzbefektetés
inwestycja przemysłowa – ipari beruházás
inwestycje – beruházások
inwestycje antyimportowe – importellenes
beruházások
inwestycje bezpośrednie – közvetlen beruházások
inwestycje branżowe – ágazati beruházások
inwestycje centralne – központi beruházások
inwestycje dodatkowe – pótberuházások
inwestycje gospodarcze – gazdasági beruházások
inwestycje kapitałowe – tőkeberuházások
inwestycje kontynuowane – folyamatban lévő
beruházások
inwestycje mieszkaniowe – lakásberuházások
inwestycje nieprodukcyjne – nem termelő
beruházások
inwestycje niezakończone – befejezetlen
beruházások
inwestycje odłożone – elhalasztott beruházások
inwestycje odtworzeniowe – felújító beruházások
inwestycje państwowe – állami beruházások
inwestycje planowane – tervezett beruházások
inwestycje „portfelowe” – tárcaberuházások
inwestycje pośrednie – nem közvetlen
beruházások
inwestycje pozaplanowe – terven felüli
beruházások
inwestycje priorytetowe – kiemelt beruházások
inwestycje produkcyjne – termelő-beruházások
inwestycje prywatne – magánberuházások
inwestycje przedsiębiorstw – vállalati
beruházások
inwestycje przekazane – átadott beruházások
inwestycje przemysłowe – ipari beruházások
inwestycje restytucyjne – felújító beruházások
inwestycje rozpoczęte – megkezdett beruházások
inwestycje rozwojowe – fejlesztési beruházások
inwestycje scentralizowane – központi
beruházások
inwestycje towarzyszące – járulékos beruházások
-
Wersja 01 01 2017.
inwestycje tworzące miejsca pracy –
munkahelyteremtő beruházások
inwestycje w toku – folyamatban lévő beruházások
inwestycje współne – közös beruházások
inwestycje wstrzymane ostatecznie – véglegesen
leállított beruházások
inwestycje za granicą – külföldi beruházások
inwestycje zagraniczne – külföldi beruházások
inwestycje zakończone – befejezett beruházások
inwestycje zdecentralizowane – decentralizált
beruházások
inwestycyjny, -a, -e [związany z inwestycją,
inwestycjami (np. plan inwestycyjny,
fundusz inwestycyjny)] – invesztíciós;
beruházási, befektetési
inwestytor – beruházó
inwestytor budowlany – építkezési beruházó
inwestytura (przyobleczenie, ubranie) [1. w
średniowieczu: nadanie lenna wasalowi
przez seniora; 2. w średniowieczu:
nadawanie stanowisk kościelnych przez
monarchę; 3. we Francji i Włoszech:
zgoda parlamentu na skład i program
powołanego rządu; 4. w Kościołach
protestanckich: uroczyste wprowadzenie
na urząd nowego duchownego; 5.
wyrażenie prawne, oznaczające akt
lenności, t. j. nadania władzy nad krajem
w lenność danym.] – (lat.) investitura;
invesztitúra; (tört.) a középkorban a hűbéres
beiktatása a hűbérbirtokba v. egyházi
javadalomba; (vallás) ünnepélyes beiktatás
egyházi méltóságba; beöltöztetés
inwigilacja [tajna obserwacja kogoś lub tajny
nadzór nad kimś] – más tetteinek titkos
megfigyelése
inwigilacyjny, -a, -e [związany z inwigilacją] –
megfigyelési
inwigilator [obserwator; ktoś tajnie nadzorujący
coś], inwigilatorka – megfigyelő (ffi/nő)
inwigilować [prowadzić systematyczną,
dyskretną obserwację (tajny nadzór)
2156
osoby lub grupy osób przez np.:policję] –
megfigyelni
inwit [w brydżu: odzywka zachęcająca partnera
do licytowania gry premiowanej] – invit,
indítás, hívás, meghívás
inwitacja [daw. zaproszenie, wezwanie] –
invitáció, invitálás; meghívás (zaproszenie);
felhívás, felszólítás
inwitować (przestarzale: zapraszać, wzywać) –
(lat.) invitálni; meghívni; felhívni,
felszólítani
inwokacja [rozwinięta apostrofa stanowiąca
początek utworu literackiego] – (lat.)
invocatio;
invokáció;
(irodalom)
fohászkodás, segítségülhívás; régebbi költői
művekben rendesen a mű elején a múzsák
segítségül hívása
inwokacyjny, -a, -e – invokációs
inwolucja [1. wsteczne zmiany w budowie i
funkcji tkanek lub narządów; 2. powrót
narządu do wielkości naturalnej po
chorobie lub fizjologicznym powiększeniu
czynnościowym;
3. przekształcenie
geometryczne, które wykonane kolejno
dwa razy daje w wyniku przekształcenie
tożsamościowe] – involúció, visszafejlődés,
visszatérés a kiindulási ponthoz
inwolucja szeregu wyobrażeń – képzetek
felelevenítése fordított sorrendben; a
képzetek felidézése visszafelé
inż., inżynier – mérnök (mk.)
inżynier [technik zajmujący się zdejmowaniem
planów, budową maszyn, dróg , mostów,
twierdz itp.] – mérnök (jestem inżynierem);
(leśnik) erdőmérnök
inżynier architekt – építészmérnök
inżynier chemik – vegyészmérnök
inżynier drogowy – útépítő mérnök
inżynier dźwiękowy – hangmérnök (dyplomowany
inżynier dźwiękowy: diplomás hangmérnök)
inżynier dźwięku [inżynier wyspecjalizowany w
technice → nagrywania dźwięku; w
niektórych krajach i. dź. jest również
realizatorem dźwięku (→ reżyseria
dźwięku).] – hangmérnök (a hangátvitel
műszaki irányítója), hangtechnikus
inżynier-ekonomista – mérnök-közgazda
inżynier elektryk – elektromérnök,
villamosmérnök
inżynier górnik; inżynier górniczy –
bányamérnök
inżynier główny a. inżynier starszy – főmérnök
inżynier kopalniany – bányamérnök
inżynier mechanik – gépészmérnök
inżynier metalurg – kohómérnök
-
Wersja 01 01 2017.
inżynier naczelny – főmérnök
inżynier projektant – tervezőmérnök
inżynier rolnik – agrármérnök v. agrármérnöknő
inżynier spawalnik – hegesztőmérnök
inżynier włókiennik – textilmérnök
inżynier wojskowy – hadmérnök
inżynier lądowo-wodny – kultúrmérnök
inżynieria [projektowanie i konstruowanie
obiektów oraz urządzeń technicznych] –
mérnökség, mérnöki tudomány
inżynieria bioprocesowa [zob. bioinżynieria] –
biomérnöki tudomány
inżynieria chemiczna, procesowa [nauka
zajmująca się procesami podstawowymi w
przemyśle chemicznym i przetwórczym] –
vegyészmérnöki tudomány
inżynieria genetyczna [technika genetyczna
wykorzystywana w biotechnologii oraz w
hodowli zwierząt i roślin] – genetika
inżynieria lądowa [nauka zajmująca się
zagadnieniami budowy dróg, kolei,
lotnisk, mostów, tuneli] – szárazföldi
mérnöki tudomány
inżynieria materiałowa [nauka i technika
zajmująca się własnościami materiałów] –
anyagtan;
anyagok
tulajdonságaival
foglalkozó mérnöki tudomány
inżynieria sanitarna [nauka zajmująca się
tworzeniem higienicznych i zdrowotnych
warunków pracy i życia ludzi] – emberi
élet, higiénes és munkaegészségügyi
mérnöki tudomány
inżynieria społeczna, inżynieria socjalna,
socjotechnika
[w
bezpieczeństwie
teleinformatycznym
zestaw
metod
mających na celu uzyskanie niejawnych
informacji
przez
cyberprzestępcę.
Hackerzy często wykorzystują niewiedzę
bądź
łatwowierność
użytkowników
systemów informatycznych, aby pokonać
zabezpieczenia odporne na wszelkie formy
ataku. Wyszukują przy tym najsłabszy
punkt systemu bezpieczeństwa, którym
najczęściej jest człowiek.] — pszichológiai
manipuláció (social engineering) [amikor
egy jogosultsággal rendelkező felhasználó
jogosulatlan személy számára bizalmas
adatokat ad át, vagy lehetőséget biztosít a
rendszerbe történő belépésre a másik
személy megtévesztő viselkedése miatt. Akik
pszichológiai manipuláció útján akarnak
hozzájutni információkhoz, általában az
emberi természet két aspektusát igyekeznek
kihasználni. Az első: a legtöbb ember
segítőkész és igyekszik segíteni azoknak,
akik segítséget kérnek. A másik pedig az,
2157
hogy
az
emberek
általában
konfliktuskerülők.]
inżynieria wodna [nauka zajmująca się
zagadnieniami budowy portów, kanałów,
regulacji rzek] – vízmérnöki tudomány
inżynierski, -a, -ie [związany z inżynierem lub
inżynierią (np. prace inżynierskie, studia
inżynierskie)]; inżynieryjny – mérnöki
inżynierstwo [inżynier z żoną] – mérnökség;
mérnökék, mérnök és felesége
inżynieryjny, -a, -e – mérnöki, mérnöklorsque Auguste buvait, la Pologne était ivre [fr.,
gdy August (III Fryderyk, król pol.) pił,
cała Polska była pijana. Fryderyk II
Pruski (Les trois sultanes, 3, 3)] – (fr)
lorsque Auguste buvait, la Pologne était ivre
(ha III. Frigyes Ágost lengyel király ivott,
egész Lengyelország részeg volt)
IP (ang. Internet Protocol - protokół Internetu) [1.
protokół
komunikacyjny
warstwy
sieciowej modelu OSI (warstwy internet w
modelu TCP/IP). Używany powszechnie w
Internecie i sieciach lokalnych. 2. Protokół
IP został opracowany dla potrzeb
wojskowych sieci WAN, a następnie
przyjęty jako protokół warstwy sieci dal
Internetu
oraz
intranetów.]
–
internetprotokoll (angolul Internet Protocol,
rövidítve: IP) [1. az internet (és
internetalapú) hálózat egyik alapvető
szabványa (avagy protokollja). Ezen
protokoll
segítségével
kommunikálnak
egymással az internetre kötött csomópontok
(számítógépek,
hálózati
eszközök,
webkamerák stb.). A protokoll meghatározza
az egymásnak küldhető üzenetek felépítését,
sorrendjét stb. 2. a TCP/IP szabványnak az a
része, amely az Internet hálózaton az
adatcsomagok
összeállításáért
és
továbbításáért felelős; 3. az a protokoll,
amelynek segítségével internet gazdagépek
(hosts) egymással kommunikálnak; mivel az
elküldött
adatcsomag
útközben
meghibásodhat vagy elveszhet, az Internet
szabvány az IP használatával egyidejűleg, az
arra épülő ellenrőrző protokoll TCP
használatát is előírja; ezért beszélünk a mai
Internet-szabvány esetében az TCP/IP
protokollról; ezen belül a ma használatos
IPv4 változatot hamarosan a korszerübb IPv6
fogja leváltani; =>protocol]
IP address {noun}; adres IP {m} [IT] [comp.] –
(ang.) IP-address - 'IP'-cím, azonosítószám
[minden
hálózatban,
amelyben
a
kommunikáció a TCP/IP-protokoll szerint
folyik, a gazdagépek IP-azonosítószámmal
rendelkeznek; a mai (32 bites) IPv4 szabvány
szerint, ez egy négy, pontokkal elválasztott,
-
Wersja 01 01 2017.
1-3-számjegyű szám 0 és 255 között
(pl:123.44.5.321); a jövőbeli IPv6 szabvány
128-bites rendszert használ; mivel a
számokról a hálózat részterülete, címterülete
(domain)
nem felismerhető, létrejött
ezenkívül egy betűkkel, szótagokkal jelölt
változata is, a DNS -rendszer; a domainnevek szerint megadott címet a DNS-szerver
fordítja vissza önműködően számokká]
Ipchains [firewall dla systemu operacyjnego
Linux. Wykorzystywany był dla systemów
z jądrem starszym niż 2.4.X. Aktualnie
ipchains praktycznie nie jest używany,
gdyż został wyparty przez iptables.
Autorem ipchains jak też iptables jest
Rusty Russell.] – (inf.) Ipchains [tűzfal a
LINUX operációs rendszerhez]
iperyt [oleista ciecz silnie trująca i parząca] –
(wojsko) iperit, mustárgáz
iperytowy, -a, -e – iperitipekakuana [zob. wymiotnica lekarska] –
(gyógyszerészet) ipekakuána (Cephaelis
Ipecacuanha, hánytató gyökér, Brazíliában
honos, trópusi örökzöld növény)
Ipekakuana
prawdziwa
(Carapichea
ipecacuanha), zwana też wymiotnicą
prawdziwą [gatunek wiecznie zielonego
półkrzewu
należący
do
rodziny
marzanowatych (Rubiaceae). Występuje w
stanie dzikim w Ameryce Środkowej
(Kostaryka, Nikaragua, Panama) i
Ameryce Południowej (wilgotne lasy
tropikalne Panamy, Kolumbii i Brazylii)]
– ipekakuána (Psychotria ipecacuanha, INNnév: ipecacuanha) [brazil növény, tupi
nyelven: i-pe-ká-géne, azaz 'útszéli növény,
ami beteggé tesz', magyarul: útszéli
hánytatógyökér.]
2158
IPL (Information Processing Language) [język
programowania opracowany w latach
1954 - 1956 przez zespół w składzie: A.
Newell, C. Shaw i H. Simon. Język ten
przeznaczony był do przetwarzania
operacji symbolicznych. Konstruowano w
tym języku m.in. programy dowodzące
twierdzenia i gry w szachy. Kolejną
wersją języka był IPL-II, w którym
zrealizowano
koncepcje
dotyczące
tworzenia i przetwarzania struktur
listowych. Wiele idei zawartych w
językach IPL i IPL-II stanowiło, wraz z
teorią funkcji rekurencyjnych, podstawę
do opracowania języka Lisp.] – IPL
Information
Processing
Language
(információfeldolgozó nyelv)
Ipola (słow. Ipeľ, węg. Ipoly, niem. Eipel) [rzeka
w środkowej Słowacji, lewy dopływ
Dunaju] – Ipoly (szlovákul Ipeľ) [folyó
Szlovákiában és Magyarországon; a Duna
egyetlen
baloldali
mellékfolyója
Magyarországon.]
Ipomoea jalapa, Convolvulus jalapa, Exogonium
purga [roślina pochodząca z Meksyku] Jalapa(gyökér) (Convolvulus Purga)
ipso facto [na mocy samego faktu] – (lat.) ipso
facto; a tényből kifolyólag, a tényből
következően;
magából
a
tényből
(következően), a puszta tény folytán
ipso iure [z mocy samego prawa; na mocy
prawa; z mocy przepisu prawnego] – (lat.)
ipso jure; a jogból v. törvényből kifolyóan;
magából a jogból (kifolyólag), minden
további (eljárás) nélkül, magának a jognak
erejénél fogva
IPv4 (ang. Internet Protocol version 4) [czwarta
wersja protokołu komunikacyjnego IP
przeznaczonego
dla
Internetu.
Identyfikacja hostó w IPv4 opiera się na
adresach IP. Dane przesyłane są w postaci
standardowych
datagramów.
Wykorzystanie
IPv4
jest
możliwe
niezależnie od technologii łączącej
urządzenia sieciowe – sieć telefoniczna,
kablowa, radiowa, itp. IPv4 znajduje się
obecnie w powszechnym użyciu. Dostępna
-
Wersja 01 01 2017.
jest również nowsza wersja – IPv6.
Dokładny opis czwartej wersji protokołu
IP znajduje się w RFC 791. W modelu
TCP/IP protokół IPv4 znajduje się w
warstwie sieciowej.] – IPv4 (ang. Internet
Protocol version 4)
IPv6 (ang. Internet Protocol version 6) [protokół
komunikacyjny,
będący
następcą
protokołu IPv4, do którego opracowania
przyczynił się w głównej mierze problem
małej, kończącej się ilości adresów IPv4.
Podstawowymi zadaniami nowej wersji
protokołu jest zwiększenie przestrzeni
dostępnych adresów poprzez zwiększenie
długości adresu z 32-bitów do 128-bitów,
uproszczenie nagłówka protokołu oraz
zapewnienie jego elastyczności poprzez
wprowadzenie
rozszerzeń
a
także
wprowadzenie wsparcia dla klas usług,
autentykacji oraz spójności danych.
Protokół jest znany także jako IP Next
Generation
oraz
IPng.
Głównymi
dokumentami opisującymi protokół są
RFC2460 oraz RFC4291.] – Ipv6 Internet
Protocol version 6 (IPv6) - 'IPv6' -protokoll
(Internet Protokoll 6. változat) [1. az
internetprotokoll (IP) új verziója, melyet az
Internet Protocol version 4 (IPv4) leváltására
terveztek. 2. Nemzetközi bevezetés alatt levő
új internet protokoll, mely a jelenlegi IPv4-et
(32 bites cím) fogja felváltani. Jellemzői:
128 bites IP címek (hexadecimális és ":" az
elválasztó), nagyságrenddel gyorsabb átvitel
lehetősége, nagyobb adatbiztonság, garantált
sávszélesség multimédia alkalmazásokhoz.
3. új, nemzetközi tesztelés alatt álló Internet
protokoll, amely a ma már 20 éves IPv4-t
hivatott leváltani; főbb jellemzői, hogy úgy
nagysebességű hálózatokon (ATM), mint
kissebességűeken
(mobilvagy
hagyományos
analóg-telefon
vonalak),
egyaránt
használható,
nagyobb
adatbiztonságot
nyújt,
multimédium
kompatibilis
és
bővebb
címzési
lehetőségeket biztosít, azaz képes lesz, a mai
32 bites helyett 128 bitesre terjesztett
címzési lehetőségével, elméletileg 2*e128
Internet cím megkülönböztetésére; úgy a
hardver-ipar (átirányítók), mint a szoftver
ipar (pl. Netscape) készül a technologia
alakalmazására; kisérleti bevezetését több
ország 1999-től tervezi]
ipsylon [wym. ipsylon], ypsylon [wym. ipsylon]
[nazwa litery greckiej ϒ, υ] – y, ipszilon
IPX (ang. Internetwork Packet Exchange) [to
protokół warstwy sieciowej (trzeciej
warstwy modelu OSI) będący częścią stosu
IPX/SPX opracowanego przez firmę
2159
Novell na potrzeby środowiska sieciowego
NetWare. Wzorowany na protokole IDP
stosu protokołów XNS firmy Xerox.
Zorientowany
na
bezpołączeniowe
przesyłanie
danych.
Nie
posiada
mechanizmów kontroli transmisji i nie
gwarantuje, że wszystkie pakiety dotrą na
miejsce. Bardzo popularny w latach
dziewięćdziesiątych, aktualnie wyparty
przez protokół IP ze stosu TCP/IP.] – IPX
(Internetwork Packet eXchange) [1. Novell
NetWare
hálózatokon
használatos
adattovábbítási protokoll; nem biztosít
teljesen megbízható átvitelt, ezért az SPX
protokollal egészítik ki; 2. Novell NetWare
hálózati protokoll]
iracki, -a, -ie [związany z Irakiem] – iraki
Irad (dziki osioł) [wnuk Kaii syn Henocha] –
IRÁD (sebes, gyors, menekülő, futó;
vadszamár, szamárcsikó) [Hánók (3) fia,
Kain unokája (1Móz 4,18).]
irade – (arab) iráde; a szultán rendelete
Irak, Republika Federalna Iraku (arab. ‫قارعلا‬,
Al-Irak; ‫ةيقارعلا ةيرّهمجلا‬, Al-Dżumhurijjat
ul-Irakijja) [państwo arabskie na Bliskim
Wschodzie, leżące nad Zatoką Perską] – Irak
[(arabul ‫قارعلا‬, kurd nyelven Êraq) állam
Ázsia délnyugati részén. A Közel-Keleten
található. Délről Szaúd-Arábia és Kuvait,
nyugatról Jordánia, északnyugatról Szíria,
északról Törökország, keletről pedig Irán
határolja. Az ország rövid tengerpartja a
Perzsa-öbölnél található. Fővárosa Bagdad.]
Irakijczyk [obywatel Iraku], Irakijka
[obywatelka Iraku] – iraki (ffi/nő)
Iran (pers. ‫ – اي ران‬Īrān), pełna nazwa: Islamska
Republika Iranu (pers. ‫اي ران ا المی ج هوری‬
– Dżomhuri-je Eslâmi-je Iran) [państwo na
Bliskim Wschodzie, leżące nad Morzem
Kaspijskim, Zatoką Perską i Zatoką
Omańską, do 1935 roku w językach
europejskich oficjalnie nazywane Persją.]
– Irán [Irán (perzsául ‫ )اي ران‬egy közel-keleti
ország, mely Délnyugat-Ázsiában található.
Szomszédai
északon
Azerbajdzsán,
Örményország, Türkmenisztán, keleten
Pakisztán
és
Afganisztán,
nyugaton
Törökország és Irak. Noha az országot a
helyiek már legalább az Akhaimenidaidőszak óta Iránként is ismerik, nyugaton
1935-ig csak Perzsiaként ismerték. 1959-ben
Mohammed Reza Pahlavi sah bejelentette,
hogy mindkét megnevezés használható. A
Khomeini
ajatollah
vezette
1979-es
forradalmat követően az országot átnevezték
Iráni Iszlám Köztársasággá (‫ا المی ج هوری‬
‫)اي ران‬, mellyel Irán államformája teokratikus
(iszlám) köztársasággá alakult. Az Irán szó
-
Wersja 01 01 2017.
rokonértelmű a szó árja jelentésével: „Az
árják földje.”]
Iranczyk [obywatel Iranu] – iráni ffi
Iranka [obywatelka Iranu] – iráni v. perzsa (nő v.
lány)
Iranka (Irania gutturalis) [gatunek ptaka z
rodziny drozdowatych, jedyny z rodzaju
Irania. Występuje na obszarach Azji
Mniejszej, Półwyspie Arabskim i w
niektórych krajach Bliskiego Wschodu.
Wędrowny, przeloty w sierpniu-wrześniu i
kwietniu-maju. Sporadycznie zalatuje do
Europy, przeważnie w maju.] – Fehértorkú
fülemüle (Irania gutturalis)
iranistyka [1. nauka o językach irańskich,
literaturze i kulturze irańskiej; 2. wydział
lub kierunek na uniwersytecie obejmujący
studia w tym zakresie] – (lat.) iranisztika; az
iráni népek műveltségével, elsősorban az iráni
nyelvekkel
és
irodalommal,
valamint
történelemmel foglalkozó tudományág
iranistyka w Zakładzie Środkowego Wschodu –
iranisztika a Közép-Keleti Intézetben
iranistyczny, -a, -e – iránisztikai
iranista [1. specjalista w dziedzinie iranistyki
(znawca języków irańskich, kultury,
literatury, historii Iranu); 2. uniwersytecki
student iranistyki], iranistka – iranista; az
iráni nyelv és kultúra tudósa
Irańczyk [obywatel Iranu] – perzsa, iráni (ffi)
irański, -a, -ie [związany z Iranem] – iráni, perzsa
Irbid [miasto w północnej Jordanii, w pobliżu
granicy z Syrią, ośrodek administracyjny
muhafazy Irbid, położone ok. 29 km na
południowy
wschód
od
Jeziora
Galilejskiego.
Około
168
tys.
mieszkańców. Trzecie co do wielkosci
miasto kraju. Utożsamiane z biblijnym
Bet-Arbel (Dom Arbela), który został
ograbiony przez Szalmana (Oz 10:14).] –
Irbid (az Irbid kormányzóság székhelye)
[Irbid kormányzóság (arabul ‫إرب د محاف ظة‬
[Muḥāfaẓat Irbid]) Jordánia tizenkét
kormányzóságának egyike. Az ország
északnyugati részén fekszik. Északon Szíria
(részben az izraeli megszállás alatt álló
Golán-fennsík), keleten el-Mafrak, délen
2160
Dzseras, Adzslún és el-Balká kormányzóság,
délnyugaton a Palesztina részét képező
Ciszjordánia, északnyugaton pedig Izrael
határolja.]; (dawn., hist.) BÉT-ARBÉL
(leshely háza; törvényszék háza). [Város,
melyet Salamon lerombolt, valószínűleg
Naftali területén feküdt (Hós 10,14).]
IRC (ang. Internet Relay Chat) [to jedna ze
starszych usług sieciowych umożliwiająca
rozmowę
na
tematycznych
lub
towarzyskich kanałach komunikacyjnych,
jak również prywatną z inną podłączoną
aktualnie osobą.] – IRC (Angol mozaikszó
az
Internet
Relay
Chat
kifejezés
kezdőbetűiből)
(interneten
közvetitett
csevegés)
'IRC'-csevegés
levelező
'beszélgetés' [1. egy kliens–szerver alapú
kommunikációt
lehetővé
tevő
csevegőprotokoll, melynek segítségével
emberek tíz- vagy akár százezrei is
cseveghetnek egy időben, különböző
témákban, illetve „csatornákon”. 2. népszerű
"csevegő" szolgáltatás az Interneten;
szabadon
létrehozható
virtuális
"csatornákon", IRC kliensek segítségével két
vagy több ember tud álnéven élőben
(írásban)
beszélgetni egymással
egy
szerveren keresztül; 3. Az IRC az Internet
egy olyan szolgáltatása, amely több
felhasználó egymással való egyidejű
beszélgetését teszi lehetővé. Ebben a
tekintetben
hasonlít
a
konferenciarendszerekhez.
A
szolgáltatás
igénybevételekor -- amit általában az irc
parancs kiadásával tehetünk meg -- a
felhasználónak lehetősége van arra, hogy
úgynevezett
csatornákra
lépjen
be,
amelyeken a beszélgetések folynak. Több
csatorna létezik, és bármelyik felhasználó
létrehozhat ilyen csatornát. Az egész arra
hasonlít, amikor a rádiókészüléken a
hallgatni kívánt állomást kiválasztjuk. Persze
a
rádiókészülékbe
beszélni
bárgyú
hiábavalóság lenne -- a technika mai
fejlettségét figyelembe véve. A szolgáltatás
arra képes, hogy a felhasználó által begépelt
üzeneteket az adott csatornán bárki
elolvashatja. Az IRC szolgáltatás több
paranccsal irányítható. Ezek mindegyike
kivétel nélkül a / jellel kezdődik. 4. Népszerű
"csevegő" szolgáltatás az Interneten.
Szabadon
létrehozható
virtuális
"csatornákon", IRC kliensek segítségével két
vagy több ember tud álnéven élőben
(írásban)
beszélgetni egymással
egy
szerveren keresztül. 5. több felhasználó
egyidejű online "beszélgetését" lehetővé tevő
Internet szolgáltatás; 6. "élő" nemzetközi
csevegés az Interneten, billentyűzeten és
-
Wersja 01 01 2017.
képernyőn keresztül; az ismerkedés korában
lévő fiataloknál rendkívül népszerű és
ellentétben pl. az amatőr rádiózással, az
Internet-csevegést leányok is kedvelik;
lebonyolításához specialis szerver- és kliensprogram
szükséges
(azonkívül
természetesen
egy
vagy
több
csevegőpartner); egyik ismert kliensprogram
innen
tölthető
le:
=>
www.mirc.co.uk/get.html; a csevegés egyik
műszakilag fejlettebb változata az ICQ; egy
Web-alapú csevegőprogram]
ircha [rodzaj zamszu] – (fehér) irhabőr;
szarvasbőr
Ircha (doeskin) [miękka, lekka wełniana
tkanina, z krótką, błyszczącą okrywą i
pięcioskokowym splotem atłasowym który
ukrywa
żebrowania.
Produkowana
z cienkiej
przędzy
zgrzebnej.
Wykorzystywana na męskie garnitury,
smokingi, mundury i płaszcze. Nazwa
pochodzi od "doeskin", ponieważ ta
tkanina jest jak skóra łani.] – Doeskin
[Puha, könnyű gyapjúszövet, ötugrásos
atlaszkötésben, elfekvően bolyhos felülettel.
Finom kártoltgyapjú-fonalakból készítik
férfiöltönyök, szmokingok, egyenruhák,
nehezebb változatban felsőkabátok számára.
Elnevezése az őzbőrhöz való hasonlóságára
utal ("doeskin" - ejtsd: douszkin - jelentése:
őzbőr).]
irchowy, -a, -e – irha-, irhaszerű
IrDA (ang. Infrared Data Association) [grupa
(powstała w 1993 r.), skupiająca
kilkudziesięciu
producentów
sprzętu
komputerowego. Celem powstania było
stworzenie
i
kontrolowanie
międzynarodowych
standardów
transmisji
danych
w
zakresie
podczerwieni. Grupa ta opracowała
firmowy
system
bezprzewodowej
transmisji
danych
cyfrowych
z
wykorzystaniem
promieniowania
podczerwonego.
Jego
elementy
przeznaczone są przede wszystkim do
tworzenia sieci tymczasowych, w których
znajdują się komputery przenośne
(laptopy, palmtopy).] – IrDA (Infrared Data
Association) (Infravörös Adat Társaság) [1.
A vezeték nélküli kapcsolatok fejlesztése
2161
céljából hozták létre ezt a szabványt.
Lényege, hogy az infravörös, vagyis az
általunk nem látható tartományban üzemelo
fényforrás
fényének
az
intenzitását
modulálják az adatoknak megfelelően. Mivel
fényről és alacsony teljesítményrol van szó,
az adónak és a vevőnek közel kell lennie
egymáshoz.Legygyakoribb
alkalmazási
területei: adatcsere asztali PC és noteszgép
között,
faxküldés
noteszgépről
mobiltelefonon
keresztül,
digitális
kamerákkal felvett képek PC-re történő
továbbítása. 2. Infravörös kapcsolattartást
szabályozó szervezet.]
Irek, Iruś – az Iréneusz beceneve
Irena (gr. eirene – pokój) [imię żeńskie
pochodzenia greckiego. Męską formą tego
imienia jest Ireneusz.] – Irén, Iréne
[görög→német→finn eredetű női név,
jelentése: béke]
ireniczny, -a, -e (konsyliacyjny, pojednawczy,
pokojowy)
–
irénikus;
békéltető;
felekezetközi békére törekvő
irenika [(greck.), nauka o pokoju; w teologji
chrześcijańskiej kierunek, dążący do
uzgodnienia różnych wyznań] – (gör.)
irenika; békehittan [1. a felekezetek
egységének kérdéseivel foglalkozó teológiai
szaktudomány; 2. A vitázó hittan, a polemika
ellentéte, mivel a különböző vallásokban a
közös vonásokat, tanokat keresi. Így az
irányzat a hitbéli különbségek kiegyenlítését
és a különböző felekezetek egyesítését tűzte
ki célul. 3. békehittan, ellentéte a vitázó
hittannak, polemikának, amennyiben a
különböző vallásfelekezetek hitágazataiban a
közös tanokat kikeresi, s ezen az alapon a
hittani különbségek kiegyenlítésére és a
vallásfelekezetek egyesítésére törekszik.]
irenizm (z greckiego 'eirene' pokój) [1. w teologii
chrześcijańskiej kierunek dążący do
zniwelowania
różnic
między
chrześcijanami i przywrócenia jedności
drogą wzajemnych ustępstw. W XVI w. w
Polsce głoszony przez A. Frycza
Modrzewskiego i J. Łaskiego. Obecnie
idee irenizmu przejął ekumeniczny ruch.
2. w teologii chrześcijańskiej kierunek
dążący do zniwelowania różnic między
chrześcijanami i przywrócenia jedności
drogą
wzajemnych
ustępstw
doktrynalnych; także postawa otwartości
i życzliwości w rozwiązywaniu spornych
zagadnień; przeciwny zacietrzewieniom
społecznym
i
wyznaniowym.
Zapoczątkował go Erazm z Rotterdamu.
W Polsce głoszony w XVI w. przez
Andrzeja Frycza Modrzewskiego i Jana
-
Wersja 01 01 2017.
Łaskiego. Obecnie rozróżnia się pojęcia
irenizmu i ekumenizmu, które bywają
mylone. Według Jana Pawła II
ekumenizm nie może być ustępstwem z
żadnej prawdy, lecz wspólnym jeszcze
głębszym jej szukaniem. W literaturze
jest określeniem czystości formy; epoka z
jaką wiążemy irenizm to renesans.] –
irénizmus; olyan teológiai irányzat, amely a
felekezetek közötti megbékélés célozza
Irenka, Irunia – Irénke
Ireneusz (gr. eirenaios - "spokojny, pokojowy")
[imię męskie pochodzenia greckiego. W
Polsce pojawia się dopiero od XVIII
wieku.] – Iréneusz [görög→latin eredetű
férfinév, jelentése: békés]
Ireneusz z Lyonu, łac. Irenaeus, gr. Eirenaios, (ur.
ok. 140 w Smyrnie, w Azji Mniejszej, zm.
ok. 202 w Lyonie) [biskup Vienne, teolog,
apologeta, ojciec Kościoła, męczennik i
święty Kościoła katolickiego] – Szent
Iréneusz
(latinul:
Irenaeus,
görögül:
Εἰρηναῖος) [Született Szmirnában (İzmir),
feltehetően 115 és 150 között. Elhalálozott
202 vagy 203 február 28-án. Korai kersztény
egyház tanító, Lyon (Franciaországban)
második püspöke lett.]
irga pozioma (Cotoneaster horizontalis) – kerti
madárbirs (Cotoneaster horizontalis)
IRI (ang. Internationalized Resource Identifier)
[jest
standardem
internetowym
uwzględniającym
internacjonalizację,
umożliwiającym
łatwą
identyfikację
zasobów w Internecie] - IRI (ang.
Internationalized
Resource
Identifier)
Nemzetköziesített forrásazonosító
Irka – Irénke
Irlandczyk [1. obywatel Irlandii; 2. obywatel
Irlandii Północnej], Irlandka – ír (ffi/nő)
Irlandia, Republika Irlandii (irl. Éire, Poblacht
na hÉireann ang. Ireland, Republic of
Ireland). – Írország [Írország (angolul
Ireland, írül Éire) Európa észak-nyugati
részén és harmadik legnagyobb szigetén, az
Ír-szigeten található állam. A sziget északi
része (hat megye) brit fennhatóság alá
tartozik, ezt nevezik Észak-Írországnak. A
2162
sziget többi része a tulajdonképpeni
Írország.]
Irlandia Północna (Ulster) [prowincja, jedna z
części składowych Zjednoczonego
Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej. Jej stolicą jest Belfast.] –
Észak-Írország [Nyugat-Európában található
tartomány, az Egyesült Királyság része. A
tartomány fővárosa, és egyben legnépesebb
települése Belfast.]
irlandzki, -a, -ie [przymiotnik od: Irlandia,
Irlandia Północna] – írországi, irlandi-;
észak-írIrmgarda [Imię pochodzenia germańskiego,
powstało jako połączenie wyrazów irmen
'czczony, szanowany; silny, potężny,
straszny' oraz gard 'strażnik, obrońca'.] –
Irmgárda
Irmina [imię żeńskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi się od zdrobnienia grupy imion
rozpoczynających się na irm - od irmen, co
oznacza "czczony, szanowany".] – Irma [az
Irmina nevű germán istenség nevéből
származó női név. Rokon nevek: Emma,
Imelda.]
ironia [drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte
w wypowiedzi pozornie aprobującej] –
(gör.) irónia; rejtett gúny; dicsérő, elismerő
szavakba burkolt, keserű gúny; rejtett gúny,
látszólagos komolysággal az ellentétét
állatani annak, amit gondolunk [az a
beszédmód, amikor az ellenkezőjét mondjuk
annak, mint amiről meg vagyunk győződve.]
ironia losu – a sors iróniája
ironicznie – ironikusan; gúnyosan
ironiczność – irónia, gúnyosság
ironiczny, -a, -e [żartobliwy z nutką złośliwości]
– (gör.) ironikus, gúnyos, gunyoros; iróniát
tartalmazó
ironista [osoba drwiąca, ironizująca], ironistka –
ironikus ironizáló ffi/nő
ironizować [mówić o czymś z ironią] – (lat.)
ironizálni, gúnyolódni
irracjonalizm [nazwa obejmująca doktryny
idealistyczne, negujące wartość
obiektywnego poznania naukowego,
któremu przeciwstawiają poznanie
pozarozumowe, intuicję, instynkt;
przeciwieństwo racjonalizmu] – (lat.)
irracionalizmus; (filozófia) az észnek az
igazság megismeréséhez való jogát tagadó,
vele szemben az ösztönök, a vak tudattalan
erők, a véletlen elsőbbségét hirdető
szélsőségesen szubjektív idealista irányzat
irracjonalnie – (lat.) irracionálisan; oktalanul,
esztelenül
-
Wersja 01 01 2017.
irracjonalny, -a, -e [nie racjonalny, nielogiczny,
sprzeczny z rozumem, nie dający się
wyjaśnić, uzasadnić; mat. niewymierny] –
(lat.) irracionális, oktalan, esztelen,
észellenes, ésszerűtlen; (filozófia) ész feletti;
az ész, a gondolkodás számára
felfoghatatlan; (matematika) irracionális
irradiacja [1. złudzenie optyczne polegające na
pozornym powiększeniu rozmiarów
jasnych przedmiotów oglądanych na
ciemnym tle; 2. przeniesienie się bólu poza
granice dotkniętego chorobą narządu lub
tkanki] – (lat.) irradiáció; optikai tünemény,
mely abban áll, hogy a világos tárgyak sötét
alapon nagyobbaknak tünnek fel; sötét
tárgyak világos alapon kisebbeknek
látszanak
irradiacja uczuć [przenoszenie stanów
emocjonalnych z jednego obiektu na inny
podobny lub na jego otoczenie] –
érzékcsalódás
irrealność – (lat.) irrealitás; vminek irreális volta,
jellege, természete
irrealny, -a, -e (nierealny, nierzeczywisty) – (lat.)
irreális; valószínűtlen; a valóságban nem
létező, elképzelt; alaptalan, a való tényeknek
meg nem felelő
irredenta
[1. dążenie
do
wyzwolenia
narodowego; 2. ruch polityczny we
Włoszech na przełomie XIX i XX w.,
dążący
do
zjednoczenia
ziem
zamieszkanych przez ludność włoską] –
(lat.)
irredenta;
az
irredentizmussal
kapcsolatos, azon alapuló; megváltatlan,
vissza nem szerzett
irredentista, irredentysta – (lat.) irredentista; az
irredentizmus híve
Cezare Battisti
irredentyzm [irredenta, irredentyzm dążenie
do połączenia w jednym państwie ziem o
ludności zachowującej mowę i obyczaje
kraju macierzystego; (i. włoska) - ruch
polit. we Włoszech w XIX w. (zwł. od
1878 r.), walczący o zjednoczenie
wszystkich ziem zamieszkanych przez
Włochów] – (ol.) irredenta, irredentizmus;
olyan nacionalista mozgalom, mely a
2163
területi igényeket nemzetiségi összetartozás,
vagy történeti jog címén kívánja
érvényesíteni. Az imperializmus korában az
erőszakos terjeszkedés ideológiája. Az
irredentizmus elvét az „Italia irredenta"
mozgalom hirdette, amely az OsztrákMagyar Monarchia területén élő olaszoknak
az olasz állammal való egyesítését kívánta.
Az irredentizmus 1920 után, a két
világháború között a trianoni békeszerződés
következtében jelentős területeket és
népességet veszített Magyarországon. A
magyar
revíziós
törekvések
egyik
vezéreszméje lett.
IRT - Incident Response Team - IRT – Incident
Response Team (Incidens Reagáló Csoport)
IRTF (Internet Research Task Force) - (Grupa
Robocza
ds.
Naukowych
Internetu)
[Zadaniem grupy IRTF jest odkrywanie
nowych technologii, które mogą wpłynąć
na
rozwój
Internetu.
Technologie
potencjalnie
wartościowe
są
przekazywane grupie IETF w celu ich
dalszego opracowania.] – (szervezet) IRTF
(Internet Research Task Force) Kutatás
orientált csoport
ISRC (ang. International Standard Recording
Code) [Międzynarodowy Standard Zapisu
Kodu obejmujący możliwość zapisu
dodatkowych informacji z każdą ścieżką
Audio na płycie. Dodatkowy zapis składa
się z: Kodu Kraju (2 litery w ASCII),
Kodu Posiadacza Praw Autorskich (3
litery w ASCII), roku nagrania (2 cyfry)
oraz z numeru seryjnego płyty (5 cyfr).] –
ISRC (International Standard Recording
Code) nemzetközi rögzítési kódszabvány
iryd [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały,
bardzo twardy metal szlachetny] –
(vegytan) iridium; (vegytan) vegyi elem (Ir);
vegyi hatásoknak rendkívül ellenálló, igen
kemény, ezüstfehér színű a platinával rokon
nemesfém
irydowy, -a, -e – iridium-
-
Wersja 01 01 2017.
Iryda [zob. Iris; mit. gr. uskrzydlona posłanka
bogów, uosobienie tęczy] – Írisz [istennő, és
sok helyen jelölik küldöttként, hírnökként,
aki (az) Isten (ek) akaratát tolmácsolja az
emberek felé. A természet egyik legszebb
csodájának, a szivárványnak és a szép
megjelenésnek az istennője, a görög
mitológiában az olimposzi istenek egyike.
Az emberek a szép megoldásért, a lelki
tisztaság visszatükröződéséért (különösen a
szerelmesek) fordultak Íriszhez. Tágabb
értelemben a divatnak (öltözés, megjelenés)
is az egyik istennője. Heteroszexuális,
pozitív,
jóságos
istennők
egyik
gyöngyszeme.]
irygacja [1. zabieg leczniczy lub higieniczny
polegający na przepłukaniu jamy ciała;
2. sztuczne nawadnianie pól] – (lat.)
irrigálás, (mezőgazdaság) mesterséges
öntözés; (orvosi) irrigáció, kimosás, beöntés
(betegnek)
irygacyjny, -a, -e [związany z irygacją] – öntözési
irygator [przyrząd do irygacji leczniczej] – (lat.)
irrigátor; 1. (orvosi) beöntőkészülék,
seblocsoló fecskendő, női hüvelyöblítő; 2.
öntözőberendezés
irygator do płukania jamy ustnej – fogínyzuhany
irygować – (lat.) irrigálni; öntözni, megöntözni;
(orvosi) beönteni, beöntést adni (betegnek),
kimosni, kiöblíteni
irys [1. cukierek śmietankowy o ciągliwej
konsystencji; 2. zob. kosaciec] – (gör.) írisz,
szivárvány; (bonctan) szivárványhártya;
(fényképészet)
változtatható
nagyságú
fényrekesz; (növ.) pompás nőszirom
irysować – (gör.) irizálni; a szivárvány színeiben
játszani; színt játszani
2164
irytacja [gniewne podniecenie, zdenerwowanie]
– (lat.) irritáció, irritálás; ingerlés, izgatás,
idegesítés, bosszantás; (orvosi) igen enyhe
fokú gyulladás; bántalom
irytować (irytuje) [sprawiać, że ktoś odczuwa
gniewne podniecenie] – (lat.) irritálni;
izgatni, idegesíteni, bosszantani, ingerelni,
nyugtalanítani, bántani
irytować się [wpadać w irytację] – izgulni,
idegeskedni, felingerülni, bosszankodni,
mérgelődni,
nyugtalankodni,
izgulni,
aggódni; haragudni, felháborodni
irytowanie – izgatás, ingerlés; harag
irytowanie się – nyugtalankodás, izgulás; haragvás,
felháborodás
irytowność – irritálás
irytujący, -a, -e [nieznośny, wprowadzający w
gniew, drażniący] – irritáló; nyugtalanító
iryzacja [1. tęczowe mienienie się cienkich
warstw różnych substancji płynnych;
2. zdobienie wyrobów ceramicznych i
szkła przez pokrywanie ich substancjami
dającymi tęczowy połysk] – irizáció; felhőn
olykor szivárványszínű elszíneződés
iryzować – irizálni; szivárványszínekben játszani
Is damnum dat, qui iubet dare [Ten wyrządza
szkodę, kto rozkazuje ją czynić] – (lat.) Is
damnum dat, qui iubet dare; az téríti meg a
kárt, aki utasítást ad a tevékenységre
Is fecit, cui prodest [is fec-it ku-i prodest] [1. łac.,
prawn. uczynił ten, komu to przyniosło
korzyść; 2. ten uczynił, komu przynosi to
korzyść.
Interes
w
dokonaniu
przestępstwa
jest
poszlaką
w
poszukiwaniu sprawcy.] — (lat.) Is fecit,
cui prodest; az tette, aki hasznot huzott
belőle
Is potest repudiare, qui et acquirere [ten może
odrzucić (spadek), kto może go przyjąć]
— (lat.) Is potest repudiare, qui et acquirere;
az tudja elutasítani (hagyaték), aki el tudja
azt fogadni; csak az örökös mondhat le az
örökségről
Is, qui in ius succedit alterius, eo iure, quo ille uti
debebit. – (lat.) Is, qui in ius succedit
alterius, eo iure, quo ille uti debebit. (Reg.
Iur.46.) = Aki másnak jogutódja, elődjének
jogaival is élhet.
Is, qui tacet, non fatetur, sed nec utique negare
videtur. – (lat.) „Is, qui tacet, non fatetur, sed
nec utique negare videtur.” (Reg. iuris 44.) =
Aki hallgat, sem nem állít, sem nem tagad.
ISA (Industry Standard Architecture) [zob.
Industry Standard Architecture] - 'ISA'
számítógépszabvány
(ipari
szabvány
architektúra)
[számítógépek
felépítését
szabványosító szervezet az USA-ban; célja
-
Wersja 01 01 2017.
pl. személyi számítógépek (PC-k) hardver
elemei
csatlakozási
pontjainak
szabványosítása
későbbi
cserélhetőség
céljából]
Isaszar, Issachar (otrzyma nagrodę, płaca)
[dziesiąty syn Jakuba i piąty Lei.
Pokolenie Isaszar liczyło przy opszczaniu
Egiptu 54 000 mężów zdolnych do boju, a
64300 podczas wkraczania do Kanaanu.] –
ISSAKÁR (díjjal váltatik meg; ő hozza a
fizetséget; megfizetés) [1. Jákób (1) és Lea
fia; utódai alkotják az azonos nevű törzset
(1Móz 49,14; 5Móz 33,18; Józs 19,17-23). 2.
Ajtónálló lévita Dávid idejében, Obed-Edom
(3) fia (1Krón 26,5).]
ischias [zob. rwa kulszowa] – (gör.) isiász;
ülőidegzsába, farzsába
ischiasowy, -a, -e – isiászISDN1 (ang. Integrated Services Digital Network,
czyli sieć cyfrowa z integracją usług). [1.
Technologia sieci telekomunikacyjnych
mająca
na
celu
wykorzystanie
infrastruktury PSTN do bezpośredniego
udostępnienia
usług
cyfrowych
użytkownikom
końcowym
(bez
pośrednictwa urządzeń analogowych)
(ang. end-to-end circuit-switched digital
services). Połączenia ISDN zalicza się do
grupy
połączeń
dodzwanianych
(komutowanych).
ISDN
jest
znormalizowana w zaleceniach ITU-T
oraz
standardach
ETSI.
Normy
europejskie zostały wprowadzone do
systemu Polskich Norm jako grupa ICS
33.080 - Sieć Cyfrowa z Integracją Usług.
2.
Cyfrowa
sieć
telefoniczna,
transmitująca dane w postaci cyfrowej.
Umożliwia szybki i wygodny dostęp do
Internetu, zapewniając szybkość do 128
kb/s. 3. Oficjalnie zdefiniowany przez
CCITT
"ograniczony
zbiór
standardowych interfejsów do cyfrowej
sieci komunikacyjnej". Efektem jest sieć
dostarczająca
swoim
użytkownikom
usługi w zakresie przesyłania głosu,
danych i - w pewnym zakresie - obrazów
na podstawie obwodów cyfrowych z
okablowaniem poprowadzonym między
dwoma punktami. W przypadku dostępu
podstawowego (BRI) działanie to ma
udostępnić dwa kanały o przepustowości
64 Kbps i jeden kanał 16 Kbps za
pośrednictwem cyfrowej linii telefonicznej
do użytkowników na całym świecie.] – 1.
ISDN (Integrált szolgáltatású digitális
hálózat)
[korszerű,
digitális
hálózati
szabvány, ill. az ezt használó hálózat, amely
egyszerre képes például telefonbeszélgetést,
számítógépes
adatokat,
képet
stb.
2165
továbbítani]; 2. ISDN telefon [1. a 20. sz.
végétől használt korszerű digitális telefon.
Az ISDN (Integrated Services Digital
Network) angol rövidítés, jelentése integrált
szolgáltatású digitális hálózat. 2. Angol
mozaikszó az Integrated Services Digital
Network (Integrált Szolgáltatású Digitális
Hálózat) kifejezés kezdőbetűiből. Az ISDN
egy 1984-ben definiált nemzetközi szabványt
és a mögötte rejlő szolgáltatást jelöli. Ez egy
olyan telekommunikációs rendszer, amely
adat és hang párhuzamos továbbítását teszi
lehetővé digitális módon. A hagyományos
analóg telefonvonalakhoz képest nagyobb
adatátviteli sebességet és megbízhatóságot
jelent. Az ISDN szolgáltatást a meglévő
telefonvonalakon keresztül lehet igénybe
venni, ha azok digitális vonalak. Manapság
minden
telefontársaság
igyekszik
szolgáltatásai közé bevenni az ISDN-t.
Amikor látták, hogy ez a rendszer sok pénzt
hoz, akkor azt is mondták, hogy az ISDN az I
See Dollars Now (dollárhegyek a láthatáron)
rövidítése. 3. digitális kommunikációs
szabvány hagyományos telefonvonalakra; a
hagyományos modemes megoldáshoz képest
gyorsabb, 2x64 kbit/s átviteli sebességet
biztosít, és a két csatornán párhuzamosan
folyhat telefonhang, fax, kép, vagy
adattovábbítás; 4. nemzetközi szabvány
szerint működő digitális telefonhálózat
ellentétben
a
hagyományos
analóg
telefonhálózattal amelyen csak modem
segítségével lehet digitális in- formációt
továbbítani, az ISDN-nél a résztvevők között
közvetlen digitális kapcsolat áll fenn, pl. 2 x
64 kbps adatátviteli sebességgel (hang, kép,
stb.); az ISDN bevezetése világszerte
vontatottan megy végbe: egyrészt, mert
időközben modemes kapcsolat is lehetséges
54 kbps sebességgel; másrészt, mert a
fejlesztés alatt álló DSL hálózatok az
adatátvitel ugrásszerű gyorsulását igérik
(1,5...6 Mbps-ig); az ISDN-nek ezért az
Internet-korszakában vetélytársai lesznek pl.
a DSL- Lite, ADSL, stb.]; integrált
szolgáltatású digitális hálózat
ISDN (Integrated Services Digital Network) a
CCITT által 1984-ben definiált, kép, hang és adat
átvitelre egyaránt alkalmas hálózati szabvány, ill.
az ennek megfelelő architektúrájú konkrét
kommunikációs hálózat. Lényegében a klasszikus
telefonhálózat olyan átalakítása, amely egyrészt a
hangátvitel digitalizálása révén, másrészt a
modern társadalom által igényelt legkülönbözőbb
kommunikációs
szolgáltatások
egyetlen
rendszerben történő integrálása útján egy
egységes kommunikációs rendszert képez. Hat
csatornát definiál:
 A 4 kHz-es analóg telefoncsatorna
-
Wersja 01 01 2017.
 B 64 kbit/s-os PCM csatorna hang és
adatátviteli célokra
 C 8 vagy 16 kbit/s-os digitális csatorna
 D 16 vagy 64 kbit/s-os digitális csatorna, az
átvivő sávokon kívüli jelzés számára
 E 64 kbit/s-os digitális csatorna, az átvivő
sávon belüli jelzésmód számára
 H 384, 1536, ill. 1920 kbit/s-os digitális
csatorna
Egyelőre csak három kombinációt szabványosít.
Ezek a következők:
1. Alapsebesség: 2B + 1D (ISDN2)
2. Primer sebesség: 23B + 1D (U.S és Japán) vagy
30B + 1D (Európa ISDN30)
3. Hibrid: 1A + 1C
ISDN2
Integrated
System
of
Digital
Networks – ISDN Integrated System of
Digital Networks; digitális hálózatok
integrált rendszere
Isfahan lub Eşfahān (znany z historii także jako
Ispahan,
staroperski
Aspadana,
średnioperski Spahān, pers. ‫)ناهفصا‬
[trzecie co do wielkości miasto Iranu,
położone ok. 340 km na południe od
Teheranu. Stolica prowincji o tej samej
nazwie.] – Iszfahán [perzsául: ‫ ناهفصا‬Irán
harmadik legnagyobb városa, Iszfahán
tartomány székhelye.]
IS-IS (ang. Intermediate System to Intermediate
System) - (system pośredni z systemem
pośrednim) [1. protokół trasowania typu
stanu łącza (link-state) oparty na
otwartych standardach; 2. System IS-IS
jest protokołem wykorzystywanym w
połączonych systemach otwartych.] –
(ang., inf.) IS-IS (ang. Intermediate System
to Intermediate System)
iskać [pot. wybierać coś, zwłaszcza robactwo, z
włosów, piór] – tetvezni
iskać się [pot. iskać samego siebie] – tetvészkedni
iskierka – kis szikra, sziporka (ani iskierki nadziei:
egy szikrányi remény sincs); (átv.) (egy)
csepp v. cseppnyi v. fikarc v. fikarcnyi szikra
iskierka humoru – a humor (halvány v. kis)
szikrája
iskierka mądrości – az okosság szikrácskája
iskierka nadziei – egy szikrányi remény
iskierka zapału – egy csöpp lelkesedés, (egy)
szikrányi lelkesedés, a lelkesedés szikrája
iskiernik [przyrząd o dwóch oddzielonych
dielektrykiem
elektrodach,
między
którymi przeskakuje iskra] – szikráztató
Iskiernik N-PE-1
2166
iskiernik pomiarowy [iskiernik do mierzenia
wartości szczytowych napięcia prądu
elektrycznego] – mérő szikráztató
iskra [1. rozżarzona cząstka płonącego ciała,
oderwana od całości; 2. błysk powstający
przy uderzeniu lub pocieraniu o siebie
dwóch twardych przedmiotów; 3. wyraz
różnych uczuć pojawiających się w czyimś
spojrzeniu; 4. coś, co może dać początek
nagłemu rozwojowi jakichś wydarzeń;
5. pobłysk czegoś migotliwego; 6. ktoś
bardzo ruchliwy i wesoły] – szikra;
sziporka (tüzestestről elpattanó szikra; tüzes
pernya)
iskra boża – isteni szikra
iskra elektryczna – elektromos szikra, villamos
szikra
iskra prawdy – az igazság szikrája
iskrochon [urządzenie osadzone na rurze
wydechowej ciągnika lub na rurze
kominowej lokomotywy przeciwdziałąjące
wydobywaniu się iskier na zewnątrz i
stwarzaniu zagrożenia pożarowego] –
szikrafogó
iskrowanie komutacyjne – kommutációs szikrázás
iskrownik [urządzenie do wytwarzania prądu
elektrycznego w instalacji zapłonowej
spalinowych silników tłokowych] –
szikragyújtó
iskrownikowy, -a, -e – szikragyújtóiskrowny, -a, -e – szikraiskrowy, -a, -e [związany z iskrą] – szikraiskrówka
[1. pot.
przenośna
stacja
radiotelegraficzna;
2. pot.
depesza
radiotelegraficzna] – szikratávirat, dróttalan
távirat, rádiógramm
iskry lecą z komina – szikra száll a kéményből
iskry miotać – szikrát hányni
iskry rzucać – szikrát vetni, szikrázni
iskry sypać – szikrát szórni
iskrzący, -a, -e – szikrázó, csillogó, ragyogó
iskrzący dowcipem – sziporkázó, sziporkázóan
szellemes, szikrázó humorú
iskrzący, -a, -e się – szikrázó, (átv.) szellemeskedő,
sziporkázó
iskrzenie – szikrázó tűz, szikrázás, sziporkázás,
csillogás, tündöklés, ragyogás
iskrzenie brylantu – a gyémánt csillogása v. tüze
-
Wersja 01 01 2017.
iskrzenie gwiazd – a csillagok ragyogása
iskrzenie się – szikrázó tűz, szikrázás, sziporkázás,
csillogás, tündöklés, ragyogás
iskrzyć [o urządzeniu elektrycznym: sypać
iskrami] – szikrát hányni v. szórni;
szikrázni; tündökölni, ragyogni, csillogni,
fényleni
iskrzyć się [lśnić migotliwym blaskiem] –
szikrázni, sziporkázni, tündökölni, ragyogni,
csillogni
iskrzyć się dowcipami – szellemeskedni,
sziporkázni
iskryk – (ásvány) gránátkő
islam [wiara w Allaha jako jedynego Boga i
Mahometa
jako
jego
proroka;
mahometanizm] – (arab) izlám (odaadás),
iszlám, megigazulás, megnyugvás; (rel.) szó
szerinti jelentése: Istennek való feltétlen
engedelmesség, odaadás; a mohamedán
vallás; a Mohamed által alapított monoteista
vallás (legfőbb forrása a Korán)
Islandczyk [obywatel Islandii], Islandka – izlandi
(ffi/nő)
Islandia, Republika Islandii (Ísland, Lýðveldið
Ísland) [państwo położone w Europie
Północnej, na wyspie o tej samej nazwie i
kilku
mniejszych
wyspach,
m.in.
archipelag Vestmannaeyjar w północnej
części Oceanu Atlantyckiego. Islandia jest
jednym z krajów nordyckich.] – Izland,
illetve hivatalosan az Izlandi Köztársaság,
(izlandiul: Ísland, illetve Lýðveldið Ísland),
[egy szigetország az Atlanti-óceán északi
részén, Grönland és Skócia között, Feröertől
északnyugatra]
islandzki, -a, -ie [związany z Islandią] – izlandiIsmael, Izmael (przez Boga wysłuchany) [syn
Abrahama i jego służebnej Hagary, Agar.
Miał licznych potomków. Żył 137 lat;
pojednał się z Izaakiem i obaj razem
pogrzebali ojca Abrahama w jaskini
Machpela. Miał córkę Machalat, Mahalat,
która stała się jedną z żon Ezawa.
Symboliczne jej imię znaczy przebaczenie.
Ismael był dziadkiem Amaleka, z którego
potomkami Izraelici mieli ciągłe wojny.
Potomkami Amaleka są dzisiejsi arabscy
beduini, którzy uważają się za potomków
Egipcjan, ponieważ żona Ismaela (Hagar)
była Egipcjanką.] – IZMÁEL (Isten
meghallgat v. hallja; halld meg Isten) [1.
Ábrahám fia, egyiptomi szolgálójától,
Hágártól (1Móz 16); körülmetélték (1Móz
17,26); Sára ösztönzésére Ábrahám anyjával
együtt elűzte (1Móz 21); az izmáeliták
törzsatyja (1Móz 17,20; 25,12-16). 2.
Zebádiásnak (7), Jósafát (4) király udvari
2167
főemberének atyja (2Krón 19,11). 3. Johanán
(10) fia, segített Jójada (4) főpapnak Joás (4)
királlyá tételében (2Krón 23,1). 4. Férfi Júda
törzséből, Nátánia (1) fia, megölte Gedáliás
(1) helytartót (2Kir 25,25; Jer 40,7-16; 41,118). 5. Asel (1) fia, Jónatán (2)
leszármazottja (1Krón 8,38; 9,44). 6. Pap,
aki elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd
10,22).]
Ismaelita [wyrzutek, banita; człowiek postronny
(Rdz 16,11-12): I mówił: «Jesteś
brzemienna i urodzisz syna, któremu dasz
imię Izmael, bo słyszał Jahwe, gdy byłaś
upokorzona. A będzie to człowiek dziki
jak onager: będzie on walczył przeciwko
wszystkim i wszyscy – przeciwko niemu;
będzie
on
utrapieniem
swych
pobratymców».] – (gör.-lat.) izmaelita; az
Árpádok korában Dél-Magyarországon,
Havasalföldön
és
Besszarábiában
letelepedett
mohamedán
népcsoportok
többnyire kereskedelemmel foglalkozó tagja.
Isma’ilizm (popularna, choć błędna ich nazwa to
siedmiowcy) [ugrupowanie religijne i
polityczne w islamie szyickim. Jego
początki sięgają VIII wieku; wyodrębnił
się podczas konfliktów o władzę po
śmierci szóstego imama – Dżafara asSadika. Dżafar as-Sadik na następcę
wyznaczył własnego syna, Isma’ila, który
jednak zmarł jeszcze za życia ojca (ok. 760
roku). Większość szyitów wobec tego
uznała za kolejnego imama drugiego syna
Dżafara as-Sadika - Musę. Za Isma’ilem
opowiedziały się dwie odrębne grupy
isma’ilickie. Pierwsza uważała, że Ismai’il
odziedziczył funkcję imama, więcej nawet
- nie umarł wcale i jest mahdim. Grupa ta
nie przetrwała zbyt długo. Drugie
ugrupowanie opowiedziało się za synem
Isma’ila - Muhammadem ibn Isma’ilem,
podzielili się oni w ciągu wieku na pięć
podgrup (obecnie istniejące wyznania
isma’ilickie wywodzą się z jednej z tych
podgrup). Wskutek konfliktów o władzę
jak również sporów doktrynalnych o
osobę mahdiego (mesjasza, którego
przyjścia oczekiwali), następowały dalsze
podziały w obrębie tego odłamu i
powstawały nowe sekty. W X wieku
isma’ilici stworzyli w Egipcie i Afryce
Północnej dynastię kalifów fatymidzkich pierwszy konkurencyjny dla Abbasydów
kalifat szyicki. W XI wieku spośród
isma’ilitów wyłonili się Druzowie. W XII XIII wieku znaczne wpływy uzyskał w
Iranie ruch nizarytów (asasynów), od
których wywodzą się aga khanowie w
Indiach.
Isma'ilici
prawdopodobnie
-
Wersja 01 01 2017.
odegrali również ważną rolę w powstaniu
Ahl-e
hakk
i
sufizmu.
Niegdyś
ugrupowanie liczne i bardzo wpływowe.
Obecnie jest ich ok. 20-22 mln., głównie w
Indiach, Tadżykistanie i USA.] – (ang.)
Ismāʿīlism
(arab:
‫اإل ْل ل ع لون‬
alIsmāʿīliyyūn;
perzsa:
‫ا ْل ل ع لْن‬
Esmāʿiliyān; Urdu: ‫ إ ْل ل عی‬Ismāʿīlī) Az
izmailizmus [a legnagyobb iszlám ezoterikus
szekta
hitvallása
(részletesebben:
http://members.aol.com/shaksway/ismailism.
html); a ranterizmus őse egy szakadár
metodista
szekta,
mai
változatában
különleges szerepe van a rave zenének és az
Ecstasy-fogyasztásnak]
ISO
(International
Organization
for
Standaridization)
(Międzynarodowa
Organizacja Normalizacyjna) [1. Została
utworzona w 1946 roku, w Genewie
(Szwajcaria), gdzie dotąd znajduje się jej
główna siedziba. Jest to podmiot
niezależny, wynajęty przez Organizację
Narodów Zjednoczonych (ONZ) do
określania
standardów
międzynarodowych. Zakres jej działania
obejmuje praktycznie wszystkie dziedziny
wiedzy ludzkiej, poza elektryką i
elektroniką. Jednym z największych (dla
sieci) standardów opracowanych przez
ISO jest model referencyjny połączonych
systemów otwartych, czyli model OSI
(ang. Open Systems Interconnecion
Reference Model). ISO jest skrótem
pamięciowym pochodzącym od greckiego
słowa isos, które jest odpowiednikiem
polskiego "równy" lub "standardowy", a
nie skrótem od nazwy tej organizacji. 2.
skrót angielskiej nazwy Międzynarodowej
Organizacji
Normalizacyjnej,
który
umieszczony jest przed numerem każdej
normy
międzynarodowej.]
–
ISO;
Nemzetközi
Szabványügyi
Szervezet
(angolul International Organization for
Standardization) [1. egy nemzetközi
szervezet,
amely
1946-ban
alakult.
Központja Genfben, Svájcban található. 2.
1946-ban alapított szabványügyi szervezet
nemzetközi szabványügyi szervezet, mely
több fontos hálózati kommunikációs
szabvány (pl. OSI) kidolgozója]
ISO
14001
[skrót
numeru
normy
międzynarodowej ISO 14001:1996. Norma
przedstawia
System
Zarządzania
Środowiskowego,
którego
przyjęcie
oznacza, że produkcja w danej firmie
spełnia wymagania ekologiczne.] – ISO
14001 [a Környezetirányítási rendszerek
(KIR)
nemzetközileg
elismert
szabványa]
2168
ISO 8859-2 lub bardziej formalnie ISO/IEC 88592, również znane jako Latin-2, [bądź
"środkowo–" i "wschodnioeuropejskie",
jest drugą częścią standardu kodowania
znaków zdefiniowanego przez organizację
ISO. Składa się ze 191 znaków łacińskiego
pisma, z czego każdy jest zapisywany przy
pomocy ośmiu bitów. Na jego podstawie
została utworzona Polska Norma (PN93/T-42118) opisująca kodowanie polskich
znaków diakrytycznych w kodach 8
bitowych.] – ISO 8859-2 ('Latin-2'
character set) - 'ISO 8859-2' (2-es latin)
ábécé [1. Az ISO 8859-2 (hivatalosan
ISO/IEC 8859-2, röviden és nem hivatalosan
Latin-2)
az
ISO/IEC
8859-es
karakterkódolási szabvány második része.
Az ISO által kettes számú latin ábécének
nevezett 191 karakter mindegyikének
egybájtos (nyolcbites) kódját adja meg. A
191 karakter között minden magyar ékezetes
betű megtalálható (a sok más készletből
hiányzó ő és ű is). Az ISO_8859-2:1987
(mime rövidítéséből ismertebb nevén ISO8859-2 (az „ISO” után kötőjellel)) az IANAnak
erre
a
szabványra
épülő
karakterkészletének neve, melyben a C0
(0x00-0x1F) és a C1 (0x80-0x9F) rész az
ISO/IEC
6429-ben
meghatározott
vezérlőkódokat tartalmazza. Az ISO/IEC
6429-ben és 2022-ben megadott escape
szekvenciákat nem használja. További ismert
nevei:
ISO_8859-2,
latin2,
l2
és
csISOLatin2. 2. a 7 bites ASCII szabvány 8
bites kiegészítése, mely a közép-európai
nyelvekben (köztük a magyarban) előforduló
ékezetes és egyéb speciális betűket is
tartalmazza; hétköznapi nevén "Latin-2
kódtábla"; 3. szabványosított (8 bitet
igénylő) betűkészlet, amely alkalmas magyar
szövegek helyes meg- jelenítésére (Central
European character set), ellentétben a (7bites) US-ASCII betű- készlettel]
ISO
9001
[skrót
numeru
normy
międzynarodowej
ISO
9001:1994,
przyjętej bez zmian w Unii Europejskiej
(EN 29001) oraz Polsce (PN-ISO 9001).
Norma przedstawia model zarządzania
firmą dla zapewnienia dobrej jakości jej
działania. Tytuł normy: Systemy jakości –
Model
zapewnienia
jakości
w
projektowaniu, pracach rozwojowych,
produkcji, instalowaniu i serwisie.] - MSZ
EN ISO 9001:2009 [minőségirányítási
rendszer szabványa ]
ISO
9002
[skrót
numeru
normy
międzynarodowej
ISO
9002:1994,
przyjętej bez zmian w Unii Europejskiej
(EN 29002) oraz Polsce (PN-ISO 9002).
-
Wersja 01 01 2017.
Norma przedstawia model zarządzania
firmą dla zapewnienia dobrej jakości jej
działania. Tytuł normy: Systemy jakości –
Model zapewnienia jakości w produkcji,
instalowaniu i serwisie.] – ISO 9002
szabvány
ISO
9706
[skrót
numeru
normy
międzynarodowej
ISO
9706:1994
określającej wymagania, jakie musi
spełnić wyrób papierowy, aby mógł zostać
uznany za trwały przy przechowywaniu w
określonych warunkach. Tytuł normy:
Informacja i dokumentacja. Papier na
dokumenty. Wymagania dla osiągnięcia
trwałości.] - ISO 9706 (időállóságra,
archiválásra vonatkozó szabvány) [9706-es
szabvány rögzíti a legtartósabb papírokkal
szembeni követelményeket]
ISO-9660, Standard ISO 9660 [standard, który
definiuje system plików przeznaczony do
płyt CD. Jest to standard obsługiwany
przez różne systemy operacyjne z rodziny
Unix (np. Linux), a także Mac OS, MS
Windows, DOS i inne. Stworzony został
przez
Międzynarodową
Organizację
Normalizacyjną (ISO). Nazywany także
CDFS (Compact Disc File System - system
plików CD) lub ISOFS (system plików
ISO). System plików ISO 9660 jest
używany również w nośnikach DVD. W
standardzie ISO 9660 nie można
zapisywać plików większych niż 2 GB, co
jest poważną wadą tego systemu plików.
Wady tej pozbawiony jest system plików
UDF, będący rozszerzeniem standardu
ISO 9660. Rozszerzeniem standardu ISO
9660, umożliwiającym stosowanie długich
nazw plików oraz zapisywania m.in. praw
dostępu do nich, jest Rock Ridge] – ISO9660 [1. A CD-k file rendszerére vonatkozó
szabvány, melyet 1984-ben az ISO hozott
létre. Azóta sikeressé és több platformon
elfogadottá, általánossá vált. Elterjedtségét
többek között annak a megszorításnak
köszönheti, hogy korlátozzák a file-nevek
hosszát
és
a
bennük
használható
karaktereket. (csak az angol ábécé nagy
betűi, számok, valamint néhány különleges
karakter
használható
a
file-nevek
megadásakor) A file-ok neve 8.3-as
fomátumú lehet, a könyvtárnevek maximum
8 karakter hosszúak lehetnek, s a
könyvtárszerkezet mélysége nem haladhatja
meg a 7 alkönyvtárat. Így érhető el, hogy a
Windows 98/2000/NT4 operációs rendszerek
alatt
olvasható
lemezek
tökéletesen
olvashatóak például DOS-ok és Unixok alatt
is. Fontos figyelni arra, hogy csak „ISO
karaktereket”
használjunk,
különben
2169
elofordulhat, hogy a felírt file-okat,
könyvtárakat nem lehet megnyitni. 2. A CDk fájl rendszerére vonatkozó több platformon
elfogadott szabvány, melyet 1984-ben az
ISO hozott létre. Korlátozzák a fájlnevek
hosszát
és
a
bennük
használható
karaktereket. (Csak az angol ábécé nagy
betűi, számok, valamint néhány különleges
karakter
használhatók
a
fájlnevek
megadásakor.) A fájlok neve 8.3-as
formátumú lehet, a könyvtárnevek maximum
8 karakter hosszúak lehetnek, s a
könyvtárszerkezet mélysége nem haladhatja
meg a 7 alkönyvtárat. Így érhető el, hogy a
Windows
98/2000/NT4/XP
operációs
rendszerek
alatt
olvasható
lemezek
tökéletesen olvashatóak például DOS-ok és
Unixok alatt is.]
ISO-Latin-1 (ISO 8859-1) – ISO Latin-1 [Az ISO
Latin-1 az ISO által szabványosított
számítógépes karakterkészletek egyike. A
számítástechnikában
használt
karakterkészletek egyik őse az ASCII, amely
csak az angol ábécé jelkészletét tartalmazza.
Mivel a számítógépek nem csak angol
nyelvű dokumentumokkal dolgoznak, ezért
szükségessé vált az ékezetes karakterek
beépítése a kódolt jelkészletbe. Így született
meg az ASCII kiterjesztésével az ISO Latin-1
jelkészlet, amelyben már szerepelnek
ékezetes karakterek is. A magyar nyelv
ékezetes betűit sajnos ez sem tartalmazza
teljes mértékben, mert a hosszú ö és ü betűk
helyes alakja helyett kalapos vagy hullámos
karaktereket ad. Így tehát kellett definiálni
még egy karakterkészletet, amely az ISO
Latin-2 nevet kapta. Ebben már a helyes
magyar ékezetek szerepelnek. A sok
karakterkészlet kiváltására találták ki a
Unicode jelkészletet, amely a gondokat úgy
oldja meg, hogy 16 biten ábrázolja a
karaktereket.]
ISO Latin 2 (il2) – ISO-Latin-2 [Az ISO Latin-2
az ISO által szabványosított számítógépes
karakterkészletek
egyike.
Az ASCII-vel és az ISO Latin-1
karakterkészlettel ellentétben tartalmazza a
helyes magyar ékezetes betűket is.]
ISOC (Internet SOCiety) [zob. Internet Society] ISOC (Internet SOCiety) - 'ISOC', (Internet
Társaság)
[a
nemzetközi
internetszabványosítást felvál- laló társaság; az
ISOC a szakmai egyeztetést a W3C valamint
a IETF alcsoportoknak delegálja; ugyancsak
vállalják a fejlődő országok helyi
rendszergazdáinak képzését; a társaságnak
bárki tagja lehet évi 35.- dollár fejében, de a
szakemberek
gyakorlatban
a
helyi
csoportokon keresztül tagok; Magyarország
-
Wersja 01 01 2017.
a Magyar Internet Társaság-on keresztül
tag]
ISP (Internet Service Provider) — ISP (Internet
Service Provider) - Internet szolgáltató,
ellátó [Web-kapcsolatot és más -Internethasználattal összefüggő- szolgáltatást ellátó
intézmény (cég, stb.); egyedi azonosítószámmal (IP-address) rendelkező, az
Internetre
csatlakoztatott
számítógép,
amelyen keresztül egy szolgáltató Internethozzáférést biztosít ilyen számmal nem
rendelkezők részére]
ISPA (ang. Instrument for Structural Policies for
Pre-Accesion)
[Instrument
Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej jeden z trzech instrumentów finansowych
Unii
Europejskiej
(obok
PHARE,
SAPARD) przeznaczony dla państw
kandydujących do akcesji. Ma na celu
ujednolicenie poziomu infrastruktury
technicznej w zakresie transportu i
ochrony środowiska. Działa podobnie do
unijnego Funduszu Spójności, pokrywa do
75% kosztów inwestycji.] – ISPA;
Instrument for Structural Policies for PreAccession
[a
Strukturális
Politikák
Csatlakozás Előtti Eszköze - 1989-ben a tíz
közép- és kelet-európai tagjelölt ország
támogatására létrehozott, 2000-től működő
társfinanszírozási eszköz.]
istm (przesmyk, międzymorze) – (gör.) isztmosz;
földszoros, a tengerbe nyúló keskeny
földnyelv
istnieć (istnieje) [mieć miejsce w rzeczywistości] –
létezni, fennállni, meglenni (megvan), élni
istnieć tylko z nazwy – csak névlegesen létezik
istniejący, -a, -e – meglevő, fennálló, létező, levő
istniejące prawa – a fennálló v. érvényes
jogszabályok
isnieje możliwość – megvan a lehetőség
istnienie [to, co istnieje, podmiot bycia] – létezés,
fennállás, lét
istnienie Boga (łac. esse Dei) – Isten léte (lat. esse
Dei) [magát Istent tekintve az isteni
lényegtől elválaszthatatlan, szükségszerű
tény, részünkről Isten megismerésének
abszolút kiindulópontja és elsődleges tárgya.
- Isten kinyilatkoztatott neve, az „Én
vagyok, aki vagyok!” (Kiv 3,14) Isten
létének abszolút voltára mutat.]
istny, -a, -e [przymiotnik podkreślający, że rzecz
lub osoba, o których mowa, w pełni
zasługują na nazwanie rzeczownikiem,
który określają] – valódi, igazi, valóságos;
(közbeszéd) kész, tiszta
istne glupstwo – tiszta ostobaság, kész bolondság,
sült butaság
2170
istna wieża Babel – valóságos Bábel tornya;
valóságos bábeli zűrzavar
istny diabeł – valóságos v. megtestesült ördög!,
maga az ördög!
istny wariat – sült v. kész bolond, tiszta v. tisztára
hülye
istota [1. osoba, stworzenie; 2. to, co jest w czymś
zasadnicze; 3. osobowość, charakter] –
lény, teremtés; teremtmény; (treść) lényeg,
való
istota biała [część mózgu i rdzenia kręgowego
złożona z włókien nerwowych i komórek
glejowych] – (med) fehérállomány
istota korowa – kéregállomány
istota, którymi straszy się dzieci – mumus, bubus
istota ludzka – emberi lény
istota mitologiczna a. mityczna – mitológiai v.
mítikus lény
istota ożywiona – élőlény
istota podkorowa – (bonc) agykéreg alatti
állomány
istota rozumna [istota mająca zdolność
myślenia] – értelmes lény, gondolkodó lény,
észlény
istota rzeczy – a doldok lényege; a dolog mivolta
istota rzeczy jest w tym – a doldok lényege abban
van
istota rzeczy polega na tym – a doldok lényege
abban áll
istota szara [substancja tworząca korę mózgową
i korę móżdżku oraz wewnętrzną część
rdzenia] – (med) szürkeállomány
istota złego – a rossz lényege
istota żyjąca – élőlény
istotka – női teremtés, női lény
mała istotka
istotnie – valóban, igazán, csakugyan, tényleg;
valósággal
istotność – valódiság, lényegiség, feltétlen v.
elengedhetetlen szükségesség
istotny, -a, -e [1. taki, który jest istotą czegoś;
jest charakterystyczny, specyficzny,
ważny; 2. taki, który jest prawdziwy,
rzeczywisty]
–
lényeges,
fontos;
-
Wersja 01 01 2017.
valóságos, igazi, tényleges; való, igaz;
magvas
istotny dowód – lényeges bizonyíték
istotna różnica – lényeges különbség
istotna prawda! – ez a való v. tiszta igazság!, ez a
színigazság!
istotny sens (czego) – (vminek) a valóságos
értelme, (vminek a) lényege
Iszbaal * Izboset – ISBÓSET (szégyen férfia)
[Saul (1) fia; hét évig uralkodott; azután
Dávid hívei megölték (2Sám 2,8-10; 4,5-12).
Eredetileg "Esbaál"-nak hívták (lásd: ott is)
(1Krón 8,33; 9,39).]
iście [naprawdę, niewątpliwie] – bizonyosan,
bizonnyal, igazán, valóban
iście węgierska gościnność – igazi magyar v.
magyaros vendégszeretet
iściec, istciec [O wyrazie tym powiada Czacki, iż
w dawnym polskim prawniczym języku
znaczy dłużnika] – (hist., daw.) adós
iść (idę, idziesz, idzie; szedłem, szłam; będę szedł,
będę szła) [1. posuwać się, stawiając kroki;
2. udawać się gdzieś, aby wykonać jakąś
czynność; 3. kierować się czymś w
postępowaniu; 4. toczyć się w czasie; 5. o
środkach lokomocji: jechać, płynąć,
lecieć; 6. o przedmiotach, towarach,
listach itp.: być wiezionym, przesyłanym,
transportowanym; 7. o cieczach: płynąć,
wydzielać
się;
8. o
zjawiskach
atmosferycznych, zjawiskach przyrody:
nadchodzić, nadciągać; 9. o słońcu,
chmurach itp.: posuwać się; 10. o
zapachach, świetle, dźwiękach itp.:
wydobywać się, wydzielać się, rozchodzić
się; 11. o maszynach, mechanizmach:
funkcjonować; 12. przebiegać w jakiś
sposób; 13. być przeznaczonym, użytym
na coś, mieć zastosowanie w czymś;
14. zmieniać położenie; 15. mieć określony
kierunek, ciągnąć się; 16. występować w
jakiejś
kolejności
czasowej
lub
przestrzennej;
17. o
przedstawieniu
teatralnym, muzyce, artykule prasowym
itp.: być wystawianym, nadawanym,
publikowanym; 18. zbliżać się w czasie;
19. o wojsku: atakować] – menni
(folyamatos egyirányba, gyalog) (idą:
mennek, idę: megyek, idź: menj, idźcie:
menjetek) [idzie jak po maśle v. idzie jak z
płatka: megy, mint a karikacsapás; idź precz!
takarodj!]; jönni; haladni, előbbre jutni,
gyalogolni; vmely irányt követni, vmely
irányba haladni, vmi felé tartani; vonulni,
úton lenni; vmely céllal v. célzattal v. vmi
végett menni, vmiért menni v. indulni;
indulni, menni, utazni, járni; (átv.) indulni,
menni, haladni; indulni, menni; vhogyan
2171
megy vkinek; vhogy van vki; (műszaki) járni,
működni, üzemben lenni; (idő) múlni, lépni,
belépni; közeledni, jönni; folyni, öszefutni;
(z góry na dół) lemenni; felmenni (w górę);
vezetni, vinni; vminek megy, vmilyen pályára
lépni; kelni, menni; vmiről szó van, vmi
kockán forog
idę – megyek (iść)
idę do domu – hazamegyek
idę do hipoteki – megyek a telekkönyvbe
idę, jak na ścięcie – (úgy) megyek, akárcsak a
vágóhídra v. a vesztőhelyre
idę na zajęcia uczyć się języka polskiego –
foglalkozásra megyek a lengyel nyelvet
tanulni
idę o zakład z tobą – fogadok veled
idę prosto – nie ma, idę w prawo – nie ma, idę w
lewo – też nie ma! – egyenesen megyek,
nincs – jobbra megyek, nincs – balra
megyek, szintén nincs!
idę tymczasem na spacer – eközben sétálni
megyek
idę waszmością – megyek kegyeddel
idzie fala mrozów – fagyhullám jön
idzie fala upałów – hőhullám jön
idzie jak płatka – (közm) úgy megy, mint a
karikacsapás
idzie jak po grudzie – döcög, döcögve v. nehezen
(megy, mintha göröngyös úton járna)
idzie jak po lodzie – [megy mint a jég után] megy
mint a karikacsapás
idzie jak po maśle – [megy mint a vaj után; meg
mint a vajon] megy, mint a karikacsapás
idzie jak z płatka – (úgy) megy, mint a
karikacsapás
idzie komu na zdrowie – jót tez v. használ az
egészségének
idzie kra – zajlik a jég
idzie ku jesieni – kezdődik az ősz, őszre jár
idzie ku lepszemu – javulni, jobbra fordul, vkinek a
sorsa halad, fejlődik
idzie ku latu – közeleg a nyár
idzie ku wiosnię – tavaszodni
idzie mi po maśle – simán megy nekem
idzie mi jak z płatka – (úgy) megy, mint a
karikacsapás
idzie mi kiepsko – rosszul megy a sorom
"idzie mi teraz jak z płatka" – úgy megy most
nekem, mint a karikacsapás
idzie mu szesnasty rok – tizenhatodik életévébe
lép
idzie o honor – a becsületről van szó; a becsület
foog kockán
-
Wersja 01 01 2017.
idzie o życie – az életéről van szó, az élet forog
kockán
idzie pan (pani) w złym kierunku, musi pan
(pani) zawrócić – rossz irányba megy,
vissza kell fordulnia
idzie po maleńku – lassan, lassacskán megy
idzie pod górę – hegynek menni
idzie tu o mój honor – itt a becsületemről van szó
idzie wiosna – tavaszodik, közeleg a tavasz
idzie z tobą – veled megy?
idzie zima – közeledik a tél
idziemy coś zjeść – megyünk enni valamit
idziesz czy nie? – mész, vagy nem?
idziesz? pewnie że idę – elmégy? persze, hogy
elmegyek
idź! – menj (iść), eredj!
idź czym prędzej – menj minél gyorsabban
idź do diabła! – menj a fenébe!, vigyen el az
ördög!; menj az ördögbe!; eredj a pokolba!
idź do jasnej cholery! – menj a fészkes fenébe!
idź do kaduk! – menj a fenébe v. pokolba!
idź do kata! – menj a fenébe!, menj a pokolba!
idź do licha! – menj a fenébe!, menj az ördögbe!
idź i obwieś się! – (közb.) menj és akaszd fel
magad!
idź i zobacz – eredj és nézd meg
idź lepiej sam – menj inkább egyedül (magad)
idź, otwórz drzwi! – menj, nyiss ajtót!
idź powoli, zajdziesz dalej – lassan járj, tovább
érsz!
idź precz! – takarodj!, hord el magad!
idź sobie! – menj!, menj csak!, menj az utadra!,
mehetsz az utcára!, eriggy! eredj! takarodj!
idź tylko naprzód, już ja cię dogonię – csak menj
előre, majd utolérlek
idź w cholerę! – menj a fenébe v. francba!
idź w diabły! – menj a fenébe v. francba!
idź z Bogiem – menj Isten nevében; menj Isten
hírével
idźcie – menjetek
idźcie już, ja was nadgonię – menjetek már, majd
utólérlek benneteket
idźmy wolniej! – menjünk lassabban!
idźże precz, sukisyn! – takarodj, gazember!
iść bez określonego celu – meghatározott cél
nélkül menni; céltalanul bolyongani,
ténferegni
iść chybcikiem – sietni
iść chyłkiem – oldalogni
iść dalej – tovább menni, folytatni
iść daleko – messzire megy
iść do ataku – támadni, támadásra v. rohamta
indulni
2172
iść do babci na śniadanie – (szó szerint: elment az
öreganyóhoz reggelizni) meghalt
iść do cywila – leszerelni
iść do domu – hazamenni (hazamegy)
iść do fryzjera – fodrászhoz menni
iść do kąpieli – fürdőbe menni
iść do kawiarenki – kávéházba menni
iść do końca – végigmenni
iść do łóżka – lefeküdni (lefekszik), ágyba menni
iść do łóżeczka – ágyacskába menni, lefeküdni
iść do miary – próbára menni (szabóhoz)
iść do miasta – megy v. bemegy a városba
iść na miejsce – a helyére megy
iść do obowiązku – szolgálni menni
iść do pokojów, iść na pokoje – (átv.) házakat
látogatni, házakhoz eljárni
iść do pracy – munkába menni
iść do sąsiedztwa – a szomszédba menni
iść do sklepu – üzletbe menni
iść do szkoły – iskolába menni
iść do szturmu – (wojsko) rohamra indulni
iść do tablicy – (w szkole) kimenni a táblához
iść do wojska – katonának menni, katonai pályára
lépni; bevonulni
iść dokąd oczy, zaprowadzą – orra után megy;
megy, amerre a szeme lát
iść, gdzie oczy poniosą – az orra után megy
iść gęsiego – libasorban menni
iść kaku – kakálni menni
iść kolejką – sorban v. libasorban, egymásután
menni
iść komu na rękę – segítségére lenni; segítségére
sietni vkinek; kezére járni v. játszani; kezére
dolgozni vkinek; kedvében járni, kedves
vkinek
iść krok w krok – lépésről-lépésre haladni
iść ku czemu – vmi felé haladni, menni
iść ławą – zárt rendben vonulni; (átv.) csapáson,
vágásban menni, ösvényen haladni
iść na bagnety – (wojsko) szuronyrohamra indulni
v. menni
iść na bój – (wojsko) csatába, verekedni menni
iść na czyje utrzymanie – eltartásra menni vkihez;
teljes ellátással lakni vkinél
iść na dół – lemenni; csökkenni (ár); alacsonyodni,
süllyedni, hanyatlani, esni
iść na drugie piętro – felmenni a második emeletre
iść na emeryturę – nyugdíjba vonulni
iść na front – a frontra menni
iść na górę – felmenni
iść na grzyby – gombaszedésre, gombászni menni
iść na komendę – a parancsnokságra menni
-
Wersja 01 01 2017.
iść na koncert – koncertre menni
iść na księdza – papi pályára lépni
iść na lep pochlebstw – a hízelgés csapdájába esni,
elbódítja v. megszédíti a hízelgés
iść na marne – tönkremenni, veszendőbe menni
iść na medycynę – orvosnak menni, orvosi pályára
lépni
iść na miasta – megy a városba (pl. vásárolni)
iść na pałcach – lágyujjhegyen menni v. járni
iść na pewną śmierć – a biztos halálba menni
iść na piechotę – gyalogolni; gyalog járni
iść na pielgrzymkę – zarándokolni
iść na plażę – strandra menni
iść na pocztę – postára menni
iść na podryw – leszólítani, felcsípni vkit
iść na przechadzkę – sétára menni; sétálni indulni
iść na przełaj – keresztülmenni
iść na przepustkę – kimenőre menni
iść na przeszpiegi – kutatóútra v. felderítőútra
indulni
iść na przyczepkę – csatlakozni vkihez; azn ötödik
kerék szerepét vállalni
iść na rynek – piacra menni
iść na spacer – sétálni menni
iść na spoczynek – pihenni v. nyugovóra térni
iść na stracenie – vesztébe megy v. rohan;
vesztőhelyre menni
iść na śmierć – halálba menni
iść na targowisko – piacra menni
iść na udry – civakodni, veszekedni; birokra kelni,
összeverekedni
iść na udry za kim – hajbakapni, civakodásba,
veszekedésbe kezdeni v. birokra kelni vkivel
iść na urlop – szabadságra menni
iść na ustępstwa – engedményeket tenni, engedni
iść ukradkiem – osonni
iść urlop wychowawczy – gyesre menni
iść na wojnę – háborúba menni v. indulni
iść na wabia – (átv.) lépre menni; bekapja a horgot
iść na wesele – lakodalomba menni
iść na wycieczkę – kirándulni
iść na wygnanie – száműzetésbe v. számkivetésbe
menni
iść na wyrobek – napszámba menni
iść na zakupy – bevásárlásra indulni, vásárolni
menni
iść na zebranie – gyűlésre menni
iść na zwiady – felderítésre megy; terepszemlét
tartani
iść na żebry – koldulni megy
iść najkrótszą drogą – a legrövidebb úton menni
iść naprzód – előremenni
2173
iść naprzód zgodnie z duchem czasu a. epoki –
halad a korral
iść naprzeciw słońcu – a nappal szemben v.
szemközt menni
iść noga za nogą – lépésről-lépésre menni v.
haladni
iść o kiju – bottal járni
iść o zakład – fogadni, fogadást kötni
iść ostrym krokiem – határozottan lépkedni;
gyorsan v. szaporán menni
iść parami – párban menni, páronként v. párosával
v. kettesével menni
iść piechotą – gyalogolni, gyalog menni v. járni
iść pieszo – gyalogolni, gyalog menni
iść po (kogo/co) – (vkiért/vmiért) menni
iść po linii czyichś prognień – vkinek a kívánsága
szerint cselekedni v. járni el
iść po asfalcie – aszfalton járni; az aszfaltot
koptatni v. róni; aszfaltfesték
iść po bilety – jegyekért menni
iść po linii najmniejszego oporu [1. wybierać
najprostsze, najłatwiejsze rozwiązanie,
niewymagające trudu, wysiłku; 2. iść na
łatwiznę] – a legegyszerűbb, legkönnyebb
megoldásokat
keresni;
kerülni
a
nehézségeket
iść po omacku – botorkálni, tapogatózni
iść po rozum do głowy – (átv.) kiutat v. megoldást
keresni
iść po schodach – lépcsőn menni
iść po stopniach – lépcsőn menni
iść po trupach – mindenkit eltaposva, mindenkin
átgázolva halad előre
iść pod górę – felmenni, felkapaszkodni, hegynek
menni
iść pod młotek – kalapács alá kerülni (árverésnél)
iść pod rękę [prowadzić się] – kézenfogva menni
iść pod wiatr – szél ellen haladni v. menni
iść polami, iść przez pola – a földeken járni
iść precz – elmenni, eltakarodni [musisz teraz iść
precz: most el kell menned]
iść proceją – körmenetben haladni, körmenettel
menni
iść prosto do domu – egyenesen hazamegy
iść przed kim – vki előtt menni
iść przed siebie – egymás előtt menni, egymást
előzve haladni
iść przed sobie – egyenesen, semerre sem nézve
menni
iść przez (kogo/co) – átmenni, áthaladni (vmin)
iść przodem – elől járni, vezetni
iść rakiem – rákmódra haladni; hátrálni,
meghátrálni
iść razem – együtt menni
-
Wersja 01 01 2017.
iść równym krokiem – egyenletes léptekkel menni
v. haladni
iść rządem – sorban menni
iść skrótem – a rövidebb úton haladni
iść spacerkiem – lassan v. sétálva menni
iść spać – aludni menni, nyugovóra térni, lefeküdni
(aludni)
iść spać z kurami – a tyúkokkal feküdni; korán
lefeküdni
iść swoją drogą – a maga útját járja
iść szybkim krokiem – sietni, gyors léptekkel
haladni
iść śladem – nyomon menni; (nyomon) követni
iść środkiem jedzni – a kocsiút közepén menni v.
haladni
iść tam – odamenni; odatartani; arra menni
iść tyłem – hátrafelé menni; rák módjára menni
iść uczciwą drogą – tiszteséges v. becsületes úton
járni
iść ulicą – megy az utcán
iść utartym szkaliem – járt utakon haladni
iść w (czyj) ślad; iść w (czyje) ślady – (vmi/vki)
nyomán járni, vkinek a nyomdokain haladni;
(vkit/vmit) követni
iść w czyje ślady – vkinek a nyomdokain haladni
iść w dal – messze v. messzire menni
iść w delegacji do kogo – kiküldetésben járni
iść w gości [bawić w gościach, być z wizytą,
bywać, bywać w gościach, pójść w goście,
pójść z wizytą] – vendégségbe menni
iść w gościnę – vendégségbe menni
iść w górę – fellendülni, felmenni
iść w górę rzeki – a folyó mentén felfelé haladni,
felfelé menni a folyón
iść w karawanie – karavánban menni
iść w kierunku północnym – északi irányban
menni; észak felé tartani
iść w las – az erdőbe menni
iść w lewo – balra tartani v. menni
iść w masy – tömegek közé menni
iść w niepamięć – feledésbe merülni v. menni
iść w ordynku – sorban egymásután menetelni
iść w paszczę lwa – vesztébe rohan
iść w pochodzenie dookoła szkoły – ballagni
iść w pole – kimenni a földre, szántóföldre v.
mezőre; hadba vonulni
iść w prawo – jobbra tartani v. menni
iść w równi z czym – párosával, együtt menni
iść w szeregu po dwóch – kettesével, kettős
rendben menni v. haladni
iść w ślady (kogo) – (vki) nyomába lépni
iść w świat – világgá menni
iść w tanieć – táncra kelni v. perdülni
2174
iść w zawody – versenyezni; versenyre menni v.
kelni
iść wolno – lassan megy
iść wolnym krokiem – (lassan) lépkedni, lassú
lépésben menni v. haladni; lassú léptekben
haladni
iść wspak – ellenkező irányban menni v. haladni
iść wstecz – hátrálni
iść z karawaną – karavánnal menni
iść z kim na kułaki – ökölre menni vkivel
iść z kim na noże – (átv.) késhegyre menni vkivel
iść z kim na udry – hajbakapni, veszekedni
iść z kim na wyprzódki – versenyre kelni vkivel
iść z kim o lepsze – vetélkedni, versenyezni vkivel
iść z kim ręka w rękę – vkivel a kéz a kézben
menni,
vkivel
kézenfogva
menni;
egyetértésben lenni vkivel
iść z kim w zapasy – birokra kelni vkivel
iść z kimś pod pachę – karonfogva menni vkivel
iść z pielgrzymką – zarándokolni
iść z postępem – lépést tart a haladással
iść z powrotem – visszamenni (visszamegy)
iść z prądem – úszni az árral
iść z torbami – elszegényedni, koldúsbotra jutni
iść z wizytą – látogatóba menni
iść z wizytą – látogatóba menni
iść za + E. – (vki,vmi után) menni, (vmit/vkit)
követni
iść za (czyim) przykładem – (vki) példáját követni;
követni vkinek a példáját
iść za czyją radą – vkinek a tanácsa szerint járni
járni; vki tanácsát követni
iść za głosem powołania – hajlamát követi
iść za głosem serca – a szív szavára, hangjára
hallgat; szíve szavát követi
iść za instykiem – ösztönösen eljárni v. cselekedni
iść (za kim a. czym) – utána megy
iść za kim krok w krok – lépésről lépésre menni
vki után; nyomon követni vkit
iść za kim w tropy – nyomon követni vkit; vkinek a
nyomába járni
iść za krokiem – lépésről lépésre haladni
iść za mąż – férjez menni
iść za pogrzebem – a menettel v. gyászmenettel v.
menetben menni v. haladni
-
Wersja 01 01 2017.
iść za popędem natury – a természet szavára
hallgatni; a természet ösztöne után menni
iść za popędem serca – szíve sugallatát követi
iść za przykładem mistrza – a mester példáját
követni
iść za sprawunkami – bevásárolni
iść za stodołę – (közb.) (elmegy a pajta mögé)
félremenni, árnyékszékre menni
iść za śladem – nyomában haladni v. mennyi;
nyomon követni
iść za tropem – nyomon követni
Italia [1. nazwa określająca południowe (później
także
północne)
tereny
Półwyspu
Apenińskiego w okresie starożytnym;
2. Włochy (określenie używane jako
ozdobnik stylistyczny lub dla uniknięcia
powtórzeń)] – (lat., ol.) Itália, Olaszország
Italus mondabeli király nevéből
Italia, Włochy [stamtąd Akwila i Pryscylla
zostali wysiedleni bo byli Żydami z
pochodzenia
(a
jednak
pozostali
gorliwymi chrześcijaninami).] – ITÁLIA
[Ország az Alpok és Messina közt; fővárosa
Róma (ApCsel 10,1; 18,2; 27,1; Zsid
13,24).]
Italianizm [słowo zapożyczone z języka
włoskiego i wprowadzone na grunt
słownictwa polskiego] – olaszosság;
tősgyökeres olasz nyelvi jellegzetesség;
olaszos szóhasználat v. fordulat más
nyelvben
italo disco [wym. italo disko] [styl w tanecznej
muzyce popularnej] – népszerű tánczenei
stílus
Italska Kohorta * Włoska rota – itáliai cohors
(lat., többesszám cohortes) [a rómaiaknál
eredetileg az egyes itáliai szövetséges
államok által kiállítandó segélycsapatnak a
neve; 10 ily C. képezett egy ala-t (szárny);
ezeket a C.-kat saját tisztjeik vezényelték s
csakis az ala parancsnoksága volt rómaiakból
összeállítva. Maga a római légi 30, két-két
száazdból álló manipulusra volt tagozva s
csak Marius (107. Kr. e.) egyesített 3-3
manipulust egy harcászati egységgé, amelyet
C.-nak neveztek. Minthogy a C. 6 századból
(centuria) állott, tehát a C.-ban 600
harcosnak kellett volna lenni, de ily erejü C.ok csak Marius alatt voltak; már Caesar
légiói többnyire csak 3000 főből alkottattak s
következőleg egy C., mely mindig a légi
tizedrészét képezte, csak 300 harcosból
képeztetett. A légiók C.-ain kivül
szerveztettek még - különböző célokra önálló C.-ok is; ilyenek voltak a cohortres
vigilum, melyek mindegyike Róma egy-egy
kerületében rendőri szolgálatot teljesített,
2175
továbbá a császárok testőrséget képező
cohortes pretorie, végre a cohortes urbane,
melyek a prefectus urbi rendelkezésére álltak
s helyőrségi szolgálatot teljesítettek. A
kizárólag római polgárokból összeállított C.okat cohortes civium romanorum-nak, mig
az idegen származásu harcosokból szervezett
C.-okat cohortes auxiliarie-nek nevezték; ha
ez utóbbiak önállóan alkalmaztattak s
azokhoz néhány (6-10) szakasz (turma)
lovasság is csatoltatott, akkor C. au. equitatenek neveztettek, mig ha lovasságuk nem
volt, a «peditum» jelzőt kapták.]
Itamar (wyspa daktyli) [1. Najmłodszy syn
Aarona i Elżbiety; był namaszczony na
kapłana (i bracia jego: Nadab, Abiu). 2.
Nadzorował Gerszonitów i Merarytów.] –
ITÁMÁR (pálmák földje, szigete; nem
magas, nem nagy) [Áron legfiatalabb fia,
papi család alapítója (2Móz 6,23; 1Krón 6,3;
24,1-2).]
Itaj, Ittaj (oracz) [1. Filistyńczyk, Gietejczyk,
jeden z gwardii przybocznej Dawida. Nie
był Izraelitą, ale wiernie stał przy
Dawidzie podczas rewolty Absaloma. Jest
typem tych pogan, którzy łączą się z
Izraelitami i przyjmują prawdziwego
Mesjasza Jezusa Chrystusa. 2. Syn
Rybaja,
Ribaja,
z
pokolenia
Beniaminitów, jeden z dzielnych mężów
Dawida.] – ITTAI (Jahvéval; velem az Isten;
szomszédos) [1. Benjáminita férfi, Ribai fia,
Dávid hőse (1Krón 11,31; 2Sám 23,29). 2.
Gitteus férfi, Dávid hűséges követője (2Sám
15,18-22; 18,2-5).]
ITAR-TASS [W styczniu 1992 połączono TASS i
Rossijskoje informacyonnoje agientstwoNowosti
(RIA-Nowosti),
tworząc
Informacyonnoje Tielegrafnoje Agientstwo
Rossii-Tielegrafnoje
Agientstwo
Suwieriennych Stran (ITAR-TASS) - jest
to
oficjalna
agencja
informacyjna
Federacji
Rosyjskiej
i
Wspólnoty
Niepodległych Państw, mająca swoją
siedzibę w Moskwie] – (or.) ITAR-TASS,
ИТАР-ТАСС
(Информационное
Телеграфное Агентство России) [orosz
távirati iroda]
itd. = i tak dalej – stb, és (s) a többi, és így tovább
ite, missa est ["Idzcie, msza skończona"] – (lat.)
ite, missa est; menjetek, a misének vége van
[Menjetek, el vagytok bocsátva. Az
ókeresztyén istentisztelet első (a még meg
nem kereszteltek számára tartott) felének
befejező mondata.]
item [również, tak samo] – (lat.) item; ugyanúgy,
ismét, hasonlóképpen
-
Wersja 01 01 2017.
Item in potestate nostra sunt liberi nostri, quos
iustis nuptiis procreavimus. [Quod ius
proprium civium Romanorum est (fere enim
nulli alii sunt homines, qui talem in filios
suos habent potestatem, qualem nos
habemus) (Gajusz, Gaius 1.55)] – (lat.)
Item in potestate nostra sunt liberi nostri,
quos iustis nuptiis procreavimus. = Ennél
fogva a mi hatalmunkban vannak a
gyerekeink, akiket jogos házasságban
nemzettünk.
iter delicti [formy stadialne czynu zabronionego]
- (lat.) iter delicti; tiltott cselekedet v. tett
időszaki formái
iteracja [1. metoda w analizie matematycznej i
programowaniu
polegająca
na
wielokrotnym stosowaniu tego samego
przekształcenia lub procedury; też:
kolejne przekształcenie lub procedura;
2. wysyłanie sygnału telegraficznego w
sposób ciągły; 3. Iteracja (łac. iteratio –
powtarzanie) – czynność powtarzania
(najczęściej wielokrotnego) tej samej
instrukcji (albo wielu instrukcji) w pętli.
Mianem iteracji określa się także operacje
wykonywane wewnątrz takiej pętli.] –
(matematika) iteráció; ciklus, v. ismétlési
szerkezet [Vmilyen feltételtôl függően
ismétlünk meg egy tevékenységet, v.
tevékenységsorozatot. Az ismétlésre kerülő
tevékenységek alkotják a ciklus magját.]
iteratywny, -a, -e – iteratív-; ismétlő
iterb [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały
metal] – (vegytan) itterbium (Yb); ezüstfehér
színű lantanoida
International
Telecommunications
Union
[Międzynarodowa
Unia
Telekomunikacyjna] (rzeczownik) – (ang.)
ITU
International
Telecommunications
Union (Nemzetközi Távközlési Unió)
itinerarium, itinerariusz [w starożytnym
piśmiennictwie:
przewodnik
dla
podróżnych
lub
opis
podróży
z
praktycznymi wskazówkami] – (lat.)
itinerárium; útikönyv, útinapló, útleírás
Krzysztof Penderecki Itinerarium
Krzysztof Penderecki (1933- ): a fiatal lengyel
zeneszerzők között elsőként aratott világsikert.
Tanulmányait Krakkóban végezte, 1958-ban kapott
zeneszerzői oklevelet. Műveiben a legkorszerűbb
zeneszerzési technikát alkalmazza, elsősorban a hangzás
érdekli és annak színbeli kifejezési lehetőségei. Ezt
aknázza ki a 60-as évek elején komponált Hirosima
emlékezetére című gyász-ódájában. A vonószenekari
darab valamennyi effektusát a hangzás minőségére építi a
zeneszerző, a végletekig tágítva ki a hang-keltés
lehetőségeit és ezzel érve el a kívánt sokkhatást. A
darabot Magyarországon 1963-ban Henryk Czyz
vezényelte.
2176
itp. = i temu podobne – stb, és más efféle; és
ehhez hasonlók
itr [pierwiastek chemiczny, srebrzystoszary
metal] – (vegytan) ittrium (Yttrium);
nagyon ritka fémes elem, földfém (vegyjele:
Y)
ITSEC
(Information
Technology
Security
Evaluation Criteria ) [zbiór kryteriów
oceny
bezpieczeństwa
systemów
teleinformatycznych wprowadzony w
latach 90. XX w.] – ITSEC Information
Technology Security Evaulation Criteria (a
TCSEC
biztonságértékelő
rendszer
megfelelője 1990-től Európában) [az Európai
Közösség által kiadott biztonsági ajánlás,
mely kiindulási alapként a TCSEC-et
tekintette]
ityfallus [(gr. ἰθύφαλλος; n.łac. ithyphallus 'jw.' z
gr. ithýphallos 'jp.' od ithýs 'prosty'; zob.
falliczny; plast. wzwiedziony fallus;
wzwiedziony członek symbolizuje akt
stwarzania,
pion
łączący
to,
co
transcendentne i magiczne z tym co
cielesne i ziemskie] – (gör.) Ithyphallos
iu- – (lat.) iu-; juiudi- – (lat.) iudi-, judiiudicatura
[orzecznictwo]
–
szakértelem,
szakvéleményezés;
bíráskodás,
igazságszolgáltatás, törvénykezés, bíróság
iuniperus – (lat.) iuniperus; borókafenyő
-
Wersja 01 01 2017.
Iura non in singulas personas, sed generaliter
constituuntur [1. prawa są ustanowione nie
dla poszczególnych, pojedynczych osób,
lecz dla ogółu. 2. praw nie ustanawia się
dla poszczególnych osób, lecz dla ogółu; 3.
prawa
ustanawia
się
nie
dla
poszczególnych osób, lecz w interesie
ogólnym] — (lat.) Iura non in singulas
personas, sed generaliter constituuntur; a
jog nem egyes személyeknek, hanem a
köznek készül; a jog nem egyes
személyeknek, hanem a köz érdekében
születik
iura novit curia [sąd zna prawo] – a bíróság
ismeri a jogot
Iura vigilantibus, non dormientibus prosunt
[prawa służą (są pomocne) osobom
starannym (dbającym o swoje sprawy), a
nie drzemiącym (zaniedbującym).] — (lat.)
Iura vigilantibus, non dormientibus prosunt;
a jogok az ébereknek, nem a szundikálóknak
jutnak
Iurare in verba magistri (łac.) - Przysięgać na
słowa nauczyciela. – Iurare in verba
magistri; (Horatius – Seneca) = A mester
szavaira
esküdni…
(Nagy
emberek
tekintélyére való hivatkozás, ha hiányoznak
a tárgyi bizonyítékok. – Valójában nem azt
kell nézni, hogy KI mondta, hanem, hogy
MIT mondott)
iure caduco [łac., prawem kaduka, bez podstawy
prawnej] – (lat.) iure caduco; jogi alap
nélkül
Iure naturae aequunm est neminem cum alterius
detrimento et iniuria fieri locupletiorem [z
prawa naturalnego wynika słuszna
zasada, że nikt nie powinien wzbogacać się
ze szkodą i krzywdą drugiej osoby.] —
(lat.) Iure naturae aequunm est neminem
cum alterius detrimento et iniuria fieri
locupletiorem;
az eredmény természeti
törvényéből adódóan helyes alapelv, hogy
másik személy kárára vagy sérelme senki
sem gazdagodhat meg
Iuris ignorantia cuique nocet – Iuris ignorantia
cuique nocet – A jog nem tudása árt, nem
mentesít a felelősségre vonás alól
Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum
non laedere, suum cuique tribuere (D.
1.1.10.2) [1. są następujące zasady
postępowania według prawa: uczciwie żyć,
innemu nie szkodzić, każdemu dać, co mu
się należy. Zasady te odzwierciedlają
również łączność prawa z etyką. 2. Nakazy
prawa są następujące: żyć uczciwie,
drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co
mu się należy.] – (lat.) Iuris praecepta sunt
haec: honeste vivere, alterum (alterium) non
2177
laedere, suum cuique tribuere; "A jog
előírásai ezek: tisztességesen élni, mást nem
sérteni (bántani), mindenkinek megadni a
magáét." (Ulpianus – római jogász) ― „A
jog parancsa ez: tisztességesen élni, senkit
meg nem sérteni, s mindenkinek megadni a
magáét.” (Iustinianus)
Iuris prudentia est divinarum atque humanarum
rerum notitia, iusti atque iniusti scientia [1.
wiedza prawnicza jest znajomością spraw
boskich i ludzkich, rozumieniem tego, co
słuszne i co niesłuszne. 2. nauka prawa
jest znajomością spraw boskich i ludzkich
oraz wiedzą o tym, co sprawiedliwe, a co
niesprawiedliwe (co dobre i słuszne). (co
dobre i słuszne). (co dobre i słuszne); 3.
(D. 1.1.10.2) – Biegłość w prawie to
znajomość rzeczy boskich i ludzkich oraz
wiedza o tym, co sprawiedliwe i
niesprawiedliwe.] – (lat.) Iuris prudentia est
divinarum atque humanarum rerum notitia,
iusti atque iniusti scientia; a jogtudomány az
isteni és emberi dolgok tudása, valamint
tudás arról, hogy mi a jó és a rossz
iuris utriusque doctor; doctor utriusque iuris;
doctor utriusque juris, doctor juris
utriusque [łac., doktor obojga praw:
cywilnego i kanonicznego (dawny tytuł
nauk.)] – (lat.) iuris utriusque doctor, juris
utriusque doctor; (dawno) mindkét jog
(világi és kánonjog; majd a jog- és
államtudományok) doktora, tudora
iurisconsultus a. iurisperitus (prawnik) – (lat.)
iurisconsultus v. iurisperitus = jogtudós; a
jogtudományban jártas személy
iurisdictio (jurysdykcja) [prawo sądzenia;
zakres działania, kompetencji, właściwość
(rzeczowa a. miejscowa) sądu; okręg
sądowy] – (lat.) jurisdictio; törvénykezés,
igazságszolgáltatás; (bírói) joghatóság
iurisprudentia [prawoznawstwo, nauka prawa] (lat.) iurisprudentia v. 'iuris prudentia';
bírósági
joggyakorlat;
jogtudomány,
jogszabályismeretek, jogismeret
Iurisprudentia est divinarum atque humanarum
rerum notitia, iusti atque iniusti scientia
[1. zob. Iuris prudentia est divinarum atque
humanarum rerum notitia, iusti atque
iniusti scientia. 2. Prawoznawstwo jest
znajomością spraw boskich i ludzkich,
wiedzą o tym, co sprawiedliwe i
niesprawiedliwe.] – (lat.) Iurisprudentia
est divinarum atque humanarum rerum
notitia. – (lat.) Iurisprudentia est divinarum
atque humanarum rerum notitia; A
jogtudomány isteni és emberi dolgok
ismerete, tudás arról, hogy mi az igazságos
és a jogtalan.
-
Wersja 01 01 2017.
iurista [prawnik] – (lat.) jurista; jogász, jogtudós
ius [prawo] – (lat.) ius v. jus; jog, törvény [A
jogrendszer tagozódása nem öncél, hanem a
jog logikus felépítéséből adódik. Alapja a
közjog (jus publicum) és a magánjog (jus
privatum) szembeállítása, amely Justinianus
institutiói révén (Inst. 1.1.4) vált szélesebb
körben ismertté.]
ius (non) sriptum [Ius ex non scripto; prawo
zwyczajowe] – ius (non) sriptum; írott jog,
íratlan jog = szokásjog
ius abutendi [jus abutendi] [1. łac., prawo
pełnego użycia własności, również jej
zaniedbania a. zniszczenia; własność
nieograniczona, połączona z prawem
zmiany tytułu własności; por. ius utendi.;
2. ius abutendi (łc.) prawo pełnego użycia
własności, również jej zaniedbania,
zniszczenia; własność nieograniczona,
połączona z prawem zmiany tytułu
własności.]
–
(lat.)
ius
abutendi;
megsemmisítés
joga
(ius
abutendi,
annihilandi)
ius ad rem (łac. prawo do rzeczy) [instytucja
prawa cywilnego chroniąca roszczenie
osoby trzeciej, gdy jego realizacja jest
zagrożona
przez
umowę
zawartą
pomiędzy innymi podmiotami.] – (lat.) ius
ad rem; bizonyos speciális kötelmi jogok
megjelölése
ius adrescendi – (lat.) ius adrescendi; növedékjog
ius aequum [prawo sprawiedliwe] – ius aequum;
= aequitas; igazság
ius agendi cum patribus [Konsulowie posiadali
prawo zwoływania ludu na zgromadzenia
(ius agendi cum populo) i senatu (ius
agendi cum patribus).] – (lat.) ius agendi
cum patribus; a senatus egybehívásának és
tanácsának kikérésének a joga
ius agendi cum plebe – (lat.) ius agendi cum
plebe; a plebs gyűléseinek összehívási joga,
amely a néptribunust illette meg [Tribuni
plebeii duo, postero tempore decem
fuerunt, quibus ius agendi cum plebe et
patribus fuit. Cum patriae periculum
immineret, dictator a senatu creabatur.
(http://lacina.info.pl/forum/viewtopic.php?f=
29&t=4573)]
ius agendi cum populo [Kompetencję do
wniesienia
wniosku
ustawodawczego
(rogatio) pod głosowanie zgromadzenia
miał magistratus (387?) dysponującym
prawem
zwoływania
zgromadzeń
ludowych (ius agendi cum populo)] – (lat.)
ius agendi cum populo; a népgyűlés
összehívásának és a törvényjavaslatok
előterjesztésének a joga joga
2178
ius albanagii [jus albanagii] [1. śrdw.łac., prawo
korony a. państwa do konfiskaty
własności zmarłego cudzoziemca; kaduk
(fr. droit d'aubaine); 2. kaduk, używany w
zwrocie prawem kaduka, czyli bezprawnie]
– (állami v. korályi jog) elhunyt kjülföldi
személy vagyonának állami lefoglalása
ius angariae [jus angarie] [(łc.) prawo angarii] –
(lat.) Angariae jus
ius anulorum aurerorum [(łc.) prawo niesienia
złotych pierścieni] – (lat.) ius anulorum
aurerorum; aranygyűrű viselésének joga,
amely a szabad születésűek privilégiuma volt
ius auspiciorum [prawo do wykonywania
auspicjum] – (lat.) ius auspiciorum;
auspicium végzésének joga
Ius autem gentium omni humano generi
commune est. - De a népek joga az egész
emberi fajnak közös. - És a római nép
részint saját tulajdon, részint minden ember
közös jogát használja. [DE IURE
NATURALI, GENTIUM ET CIVILI]
§ 2. Ius autem gentium omni humano generi
commune est. nam usu exigente et humanis
necessitatibus gentes humanae quaedam sibi
constituerunt: bella etenim orta sunt et
captivitates secutae et servitutes, quae sunt iuri
naturali contrariae (iure enim naturali ab initio
omnes homines liberi nascebantur); ex hoc iure
gentium et omnes paene contractus introducti
sunt, ut emptio venditio, locatio conductio,
societas,
depositum,
mutuum,
et
alii
innumerabiles.
ius auxilii – (lat.) ius auxilii; a néptribunus
támogatás ill. menedéknyújtási joga
ius bastardiae [jus bastardie] [(łc.) śrdw.łac.,
prawo władcy do konfiskaty spadku po
osobach z nieprawego łoża lub zmarłych
bezpotomnie] – (lat.) ius bastardiae; utód
nélkül elhunyt v. számkivetett személy
hagyatékának lefoglalása; vagyonelkobzás
ius belli ac pacis [prawo do samodzielnego
zawierania traktatów i prowadzenia
wojen] – ius belli ac pacis; háború és béke
joga
ius canonicum [jus kanonikum] [(łc.) prawo
kanoniczne] – (lat.) ius canonicum = ius
potificium; ius ecclesiacticum; egyházjog,
kánonjog (jus canonicum), az egyház által
alkotott jogszabályok összessége (Codex
juris canonici, 1917)
ius castigandi [prawo karcenia domowego] – házi
megrovás joga
ius census [prawo do własności] – ius census;
tulajdonjog [az ingatlannal kapcsolatos
jogosultságok teljes körét biztosítja a
tulajdonos számára], birtokjog, vagyoni jog
-
Wersja 01 01 2017.
ius civile [łac., prawo cywilne] – (lat.) ius civile;
polgári jog, magánjog; 1. a polgárok
közösségeként felfogott római városállam
sajátos jogrendszere- Róma nemzeti joga; 2.
római jog; 3. polgárjog
Ius civile scriptum est vigilantibus a. Ius civile
vigilantibus scriptum est [1. prawo cywilne
pisane jest dla starannych i czujnych.
Trzeba troszczyć się o swoje prawa. 2.
Prawo cywilne jest tworzone dla osób
starannych.] – (lat.) Ius civile scriptum est
vigilantibus; „Ius civile vigilantibus scriptum
est.”; nyílt hiba fel nem ismerésének
következményeit a vevő viseli
ius civitatis [Z podlegania ius civitatis wynikał
szereg uprawnień obywateli rzymskich.
Ius civitatis było niezbędne aby posiąść
pełną zdolność prawną, co z kolei
umożliwiało działanie w imieniu własnym
lub przez pełnomocnika.] – ius civitatis;
városi jog
ius coercendi [prawo nakładania kar] – a
büntetés halmozás v. felrakás (halmazati
büntetés) törvénye
ius coercitionis [Piłatowi przysługuje tzw. „ius
coercitionis” oznaczające, że może on, pod
warunkiem jednoznacznego oskarżenia,
kazać ukrzyżować Jezusa bez formalnego
oskarżenia.] – ius coercitionis; a bűntetések
és kényszerítő intézkedések kiszabásának
joga
ius cogens [jus kogens] [(łc.) przepisy prawa
bezwzględnie obowiązujące] – (lat.) ius
cogens, kényszerítő jog
ius commendationis [prawo zalecania swych
kandydatów na urzędy, równoznaczne z
nominacją] – ius commendationis; a
magistratusok választásánál a princepsnek
ajánlási joga
ius commerci [jus kommerc-i] [(łc.) prawo
prowadzenia działalności handlowej] – ius
commercii; vagyonjogi jogképesség = a
római tulajdon szerzésére és speciális római
jogügyletek létrehozására való jogosultság
[ennek alapján Rómában csak római polgár
szerezhetett tulajdont (házhelyet és birtokot,
vagy bérelhetett az állami közföldekből)]
ius commune Europaeum – ius commune
Europaeum; egész Európában elterjedt
keverékjog, amely a kommentárok
munkássága alapján jött létre a iustinianusi
jogból, a longobárd hűbéri jogból és a
kánonjogból
ius commune [jus kommune] [(łc.) prawo
niepisane, zwyczajowe] – (lat.) ius
commune; rendszerint alkalmazandó
jogszabály
2179
ius con(n)ubii [jus konubi-i] (łc.) prawo
małżeńskie] - (ius connubii) házasodás joga;
családjogi képesség, melynek alapján csak a
római polgárok házasságából született
gyermekek lehettek teljes jogú polgárok
ius contionem habendi [ang. ('right to hold a
public meeting')] – ius contionem habendi;
összehívni a népet valamely közérdekű ügy
megvitatása céljából (nép összehivása
közérdekü ügy megvitatása céljából)
ius
conubii
[prawo
zawierania
ważnie
rzymskiego
małżeństwa;
prawo
zawierania małżeństwa uznawanego przez
rzymski porządek prawny] – ius conubii;
családjogi jogképesség- római polgárral való
házasságkötés joga
ius criminale [„prawo karne” (ius poenale, ius
criminale)] – (lat.) ius criminale; büntetőjog;
közbűncselekményekre vonatkozó jog
ius deliberandi [jus deliberandi] [(łc.) prawo
spadkobiercy do namysłu, czy przyjąć
spadek, czy nie] – ius deliberandi; az örökös
joga a hagyaték v. örökség átvételére v.
elfogadására
ius disponendi [jus disponendi] [(łc.) prawo
rozporządzania własnością, zmiany jej
tytułu] – (lat.) ius disponendi; a tulajdonos
saját dolgával való rendelkezésének joga
ius dispositivum [jus dispozitiwum] [(łc.)
przepisy prawa obowiązujące względnie
(w braku odmiennej woli stron)] – (lat.)
ius dispositivum; engedő, hézagpótló jog
ius
distrahendi
[Prawo
zbycia
rzeczy
zastawionej osobie trzeciej w przypadku
niewykonania świadczenia przez dłużnika
i zaspokojenie swojej należności z
uzyskanej sumy, zwracając dłużnikowi
ewentualną nadwyżkę. Jeśli uzyskana
suma nie pokrywała całej należności,
zobowiązanie gasło tylko częściowo. W
okresie klasycznym pactum distrahendis
uznawano za zawarte milcząco w samym
ustanowieniu zastawu (naturalia negotii).
Jeżeli strony chciały uniknąć tej
konsekwencji, musiały dołączyć pactum de
non distrahendo pignore. Wierzyciel mógł
przenieść na inną osobę własność rzeczy
zastawionej,
chociaż nie
był
jej
właścicielem. [G.2, 64]: "Ale to ostatnie,
być może, zachodzi - jak się zdaje dlatego, że uważa się, iż zastaw zbywany
jest z woli dłużnika, który przedtem
zawarł nieformalne porozumienie, że
wierzycielowi będzie wolno sprzedać rzecz
zastawioną, jeśliby dług nie został
uiszczony" [tłum. C. Kunderewicz].] – ius
distrahendi; eladási jog
-
Wersja 01 01 2017.
ius divinum [prawo boskie] – (lat.) ius divinum;
isteni jog; az isteni kinyilatkoztatás folytán
keletkezett egyházjogi szabályok összessége
(megváltoztathatatlan irányelv)
ius
ecclesiacticum [jus
ekklezjastikum]
[(późn.łac) prawo kościelne] – ius
ecclesiacticum; egyházjog
ius edicendi (prawo wydawania edyktów) – ius
edicendi; hirdetmények kibocsátásának joga
ius emphyteuticiarum – ius emphyteuticiarum;
örökhaszonbérleti jog
ius est ars boni et aequi [1. prawo jest sztuką
tego co dobre i słuszne; 2. prawo jest
sztuką (umiejętnością) stosowania tego, co
dobre i słuszne. Rzymska definicja
prawa.] – (lat.) ius est ars boni et aequi; a
jog a jó és az igazság művészete
Ius est obiectum iustitiae in quantum est res
alteri debita (Święty Tomasz z Akwinu) –
(lat.) Ius est obiectum iustitiae in quantum
est res alteri debita (Aquinói Szt. Tamás) = A
jog az igazságosság erényének tárgya, amely
mást a törvény mértéke szerint megillet (ius
= iustum).
ius et norma loquendi [jus et norma lokwendi]
(łc., dosł. ‘reguła i norma językowa’)
[wiele
słów
wyszłych
z
użycia
zmartwychwstanie, niemało ulubionych
zginie, jeśli tak zechce zwyczaj językowy,
jedyna
wyrocznia;
Horacy
Sztuka
poetycka.] – "quem penes arbitrium est et ius
et norma loquendi." (Horatius) "Mely
legfőbb mérték, törvény, bíró a beszédben".
[A vonatkozó névmás a "gyakorlat"-ra ill. a
latin eredetiben az "usus"-ra, a szokásra
vonatkozik. Ars Poetica, 72. (Forrás:
SZEGEDI Eszter - Torquato Tasso:
Értekezések a költészet mûvészetéről és
különösképpen a hőskölteményről (Második
értekezés))]
ius ex non scripto (ius non scriptum) [prawo
zwyczajowe] – a szokásnak megfelelő jog
(szokásjog)
ius exponendi [prawo porzucania noworodków]
– ius exponendi; az elsőszülött kivételével a
gyermekkitétel joga
ius extraordinarum – ius extraordinarum;
császárkori joganyag
ius exulandi – ius exulandi; halálbűntetés helyetti
száműzetésbe vonulás joga, melynek alapján
a halálbüntetés elől a római polgár önkéntes
száműzetésbe vonulhatott, de stáműzetése
idejére elvesztette polgárjogát
ius fetiale [prawo fecjałów] – ius fetiale; azoknak
a vallási előírásoknak az összessége,
amelyek az archaikus Róma és a latin ill.
közép-itáliai városállamok közötti
2180
érintkezést rendezték, elsősorban a békekötés
és a hadüzenet tekintetében
ius
fruendi [jus
fru-endi]
[(łc.)
prawo
użytkowania czyjejś własności bez
naruszenia jej substancji] – (lat.) ius
fruendi; a tulajdonos saját dolgának
gyümölcsöztetési joga
ius generale [uprawnienie przysługujące
ogółowi, o charakterze ogólnym,
przysługuje ogółowi] – ius generale; egy
jogrendszeren belül általánosan érvényesülő
jogszabályok
ius gentium [jus gentium] [(łc.) prawo narodów,
międzynarodowe] – (lat.) ius gentium; 1.
népek joga; valamennyi népnél érvényesülő
jog; 2. háború és béke joga; 3. nemzetközi
jog (ius internationale)
ius gentium est quod gentes humanae utuntur prawem narodów jest to, co stosuje cała
ludzkość – (lat.) ius gentium est quod gentes
humanae utuntur; a nemzetek joga az, amit
az egész emberiség használ
ius gladii [jus gladi-i] [(łc.) prawo miecza
(karania przestępców śmiercią)] – ius
gladii; pallosjog
ius honorarium [1. prawo pretorskie- powstałe z
edyktów
pretorskich,
edylów,
namiestników prowincji (działalności
magistratur);
2.
Nazwa
prawa
edyktowego, które miało na celu
wspomaganie, uzupełnianie i poprawianie
ius civile.] – ius honorarium; a
főmagistrátusoknak az imperiumuk alapján
végzett törvénykezés keretében létrehozott
joganyaga
ius honorum [1. bierne prawo wyborcze do
wszystkich urzędów municypalnych; 2.
prawo do wyboru na urząd państwowy] –
ius honorum; köztársasági tisztségek
viselésének joga
ius humanum [prawo ludzkie] – ius humanum;
emberi jog
ius in perpetuum – ius in perpetuum;
örökhaszonbérleti jog
ius in re aliena [prawa na rzeczy cudzej] – ius in
re aliena; más jogán fennálló idegen
dologbeli jog
ius in re sua [prawa na rzeczy swojej] – ius in re
sua; saját dologra vonatkozó jog
ius interdicendi [przeciwdziałania uwięzieniu
obywatela; mogli też interweniować w
czasie postępowania prowadzonego przez
patrycjuszowskiego urzędnika przeciw
plebejuszowi] – ius interdicendi; tiltakozási
joga a magistratusnak collegája
intézkedésével szemben
-
Wersja 01 01 2017.
ius Italicum – ius Italicum; néhány colonia azon
joga, amely alapján területe itáliai földnek
minősült
ius Latii [prawo latyńskie] – ius Latii; latinjog- a
latiumi városállamok polgárainak
jogképessége, quasi korlátozott római
polgárjog
ius legis actionis – ius legis actionis; a legis actiok
megindításának joga; az ősi civiljogi
keresetek megindításának joga
ius migrandi [prawo przesiedlania się] – ius
migrandi; kivándorlás joga, ennek révén a
rómapi polgár más városba költözhetett, ahol
azonban elveszítette polgárjogát, hacsak nem
volt érvényes szerződés a befogadó város és
Róma között
ius militiae [1. prawo i obowiązek służby
wojskowej w legionach; 2. prawo do
służby w legionach rzymskich] – ius
militiae; a római polgár hadseregben való
katonáskodásának joga, ennek alapján csak
római polgár szolgálhatott a légiókban, a
latin jogúak és az idegenek a
segédcsapatokban teljesíthettek katonai
szolgálatot
ius murmurandi – (lat.) ius murmurandi, jus
murmurandi; a mormogás joga (a népnek
ahhoz van joga, hogy elégedetlenségének
hangot adjon) [Az ókori rómából származik,
a plebsnek megadatott, a felszólaláshoz való
jog. Azóta a köztársaságok alkotmányában is
szerepel ez a kitétel]
ius naturale [jus naturale] [(łc.) prawo natury;
Cyceron o państwie] – (lat.) ius naturale;
természetjog [Azért természetjog, mert az
ember természetébe van írva. Mindenütt
érvényes, változhatatlan erkölcsi alapelveket
tartalmaz. ― A tízparancsolat ezeket rögzíti.
A nagy nemzetközi Emberjogi Nyilatkozatok
(USA: 1776, Franciaország: 1789; ENSZ:
1948. dec. 10.) is rögzítik. ― A tételes jog
ezekkel nem kerülhet szembe, különben
igazságtalan lesz.]
Ius naturale est, quod natura omnia animalia
docuit. [Szkoła stoicka, pojąwszy naturę ()
jako
powszechną
rzeczywistość,
utożsamiła ją z powszechnym p. [noúslogos] – bogiem zanurzonym w materii,
przenikającym ją i ożywiającym na wzór
„duszy świata”. Będąc bezosobowym
rozumem i p. świata, wg którego wszystko
się dzieje, jest p. natury. Stąd
sformułowanie Ulpiana zostało niemal
zsakralizowane: „ius naturale est quod
natura omnia animalia docuit [...]”
(Iustinianus,
Institutiones,
lib.
II,
Prooemium).] – (lat.) Ius naturale est, quod
natura omnia animalia docuit; A
2181
természetjog az, amire a természet minden
élőlényt megtanított.
ius naufragii [jus nałfragi-i] [(łc.) prawo
nadbrzeżne (brzegowe); prawo nabycia
własności rzeczy i osób wyrzuconych na
ląd przez morze] – ius naufragii; parti,
tengerparti, partmenti jog
ius novum [prawo nowe, dzisiejsze określenie
prawa rzymskiego, tworzonego przez
cesarzy] – ius novum; császárkori joganyag
ius noxae dedendi – ius noxae dedendi; a
delictumot elkövető gyermeknek a sértett
részére történő noxába adása
ius nudum – ius nudum; puszta, névleges jog
ius offerendi [Jednak wierzyciel późniejszy
posiadał ius offerendi et succedendi –
prawo wykupu wierzytelności pierwszego
wierzyciela i wejścia w jego prawo
(najczęściej gdy pierwszy wierzyciel miał
mniejszą wartość roszczenia a następny
wyższą)] – ius offerendi; a záloghitelező
joga, hogy felajánlja az előtte álló hitelező
követelésének teljes kielégítését
ius ordinarum – ius ordinarum; köztársaság
korszakának joganyaga
ius particulare [prawo partykularne] – ius
particulare; csak bizonyos területeken
érvényesülő, ún. résszerű jogszabályokat
foglalja magába
ius patronatus [Prawo patronatu; to było
następstwem wyzwoleń niewolników] – ius
patronatus; a felszabadító libertinusával
szemben fennálló joga
ius permittens – ius permittens; ius dispositivum;
engedő, hézagpótló jog
ius personarjum [jus personarjum] [(łc.) prawo
osób będących ze sobą w specjalnych
stosunkach, np. rodzice i dzieci, mąż i
żona] – ius personarum [magában foglalja a
személyi és családjogot]
ius poenale [prawo karne] – büntetési jog
ius positivum [zob. prawo pozytywne – pojęcie z
zakresu teorii prawa, oznaczające prawo
narzucone
z góry,
przez aparat
państwowy.] – (lat.) ius positivum; tételes
jog (amit a törvényhozó vagy annak szerve
alkot). [A pozitívizmus (szubjektivizmus,
Hegel, Hobbes) teljesen emberközpontú.
Természetjogot nem fogad el. Minden jog
normája maga az ember, aki minden korlát
lebontására törekszik. E jogelmélet a
politikában
a
liberalizmushoz,
a
gazdaságtanban a féktelen kapitalizmushoz,
nemzetközi
szinten
pedig
az
imperializmushoz vezetett.]
ius possessionis (prawo majątkowe) – ius
possessionis; birtokjog
-
Wersja 01 01 2017.
Ius possidendi [wierzyciel, który otrzymał rzeczy
zastawione (pignus datum), może je
zatrzymać
do
czasu
umorzenia
wierzytelności. Jeśli utracił ich posiadanie,
przysługiwały mu interdykty posesoryjne
do odzyskania władania przedmiotami
danymi w zastaw. Przy hipotece wierzyciel
miał prawo uzyskać posiadanie rzeczy
obciążonych hipoteką niezależnie od tego,
czy znajdowały się u dłużnika, czy w
majątku innej osoby. W typowym
zastawie wierzyciel nie miał prawa do
używania
i
pobierania
pożytków.
Posługując się rzeczą, dopuszczał się
wówczas kradzieży (furtum usus i furtum
rei). Strony mogły jednak w umowie
ustanowienia zastawu zawrzeć odmienne
postanowienia.
Popularnym
porozumieniem była antychreza, czyli
zezwolenie wierzycielowi na pobieranie
pożytków, jakie rzecz przynosiła, a
pobrane pożytki zaliczano najczęściej na
poczet należnych wierzycielowi odsetek.] –
(lat.) ius possidendi; a tulajdonos saját
dolgának birtoklási joga
ius postliminii [prawo powrotu – obywatel
rzymski, który powrócił z niewoli
odzyskiwał wszelkie prawa, jednocześnie
nie odzyskiwał on posiadania, ani nie
odżywało jego małżeństwo] – ius
postliminii; a hátsó küszöb joga [a fogságba
esett személy vagyoni viszonyai fogságba
esésével megszűntek, azonban ha mégis
hazatért, akkor a hátsó ajtón belépve úgy
tekintetett, mintha soha nem is lett volna
távol]
ius praelationis [Właścicielowi przysługiwało
prawo pierwokupu w przypadku gdy
emfiteuta zamierzał wyzbyć się swoich
praw (ius protimeseos, ius praelationis).] –
ius
praelationis
v.
protimhsev:
az
örökhaszonbérleti jogosultság elidegenítése
esetén a tulajdonos elővásárlási joga
ius praetorium (prawo pretorskie) – ius
praetorium; praetori jog; az a jog, amelyet a
praetorok vezettek be a civiljog szabályainak
kisegítése, vagy kiegészítése, vagy kijavítása
céljából ["Ius praetorium est quod
praetores introduxerunt adiuvandi vel
supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia
propter utilitatem publicam": A praetori jog
az, melyet a praetorok vezettek be a
polgárjog kisegítésére, vagy kiegészítésére
vagy kijavítására közös haszonból.]
ius primae noctis [jus prime noktis] [1. (łc.)
prawo pierwszej nocy; u niektórych ludów
pierwotnych prawo lub obyczaj defloracji
nowo poślubionej kobiety nie przez męża,
lecz przez innego mężczyznę; prawo
2182
feudała do spędzenia z żoną poddanego jej
nocy poślubnej. 2. prawo pana feudalnego
do spędzenia pierwszej nocy ze świeżo
poślubioną żoną każdego ze swych
poddanych i zdeflorowania jej; 3. to
prawo spędzenia pierwszej nocy ze świeżo
poślubioną żoną każdego ze swych
poddanych] – (lat.) ius primae noctis (latin
kifejezés) v. az első éjszaka joga; egyes
nyugati országokban a földesúr törvénybe
iktatott joga jobbágynője nászéjszakájára [a
feudális földesúr joga, hogy birtokának
jobbágy sorban lévő szűzeitől maga vegye el
a szüzességüket. Gyakorlatilag nincs
bizonyíték arra, hogy a gyakorlatban is
létezett volna. Ezzel kapcsolatos az
úgynevezett droit du seigneur („a földesúr
joga”) fogalma, mely ugyan eredetileg
számos más jogot is magába foglalt
(adóztatás, vadászat stb.), mára azonban
főleg az első éjszaka joga kapcsán említik.]
ius primarium [pierwotne prawo do autoasercji,
wyłania się na długo przed Kartezjuszem i
Hobbesem
jako
istota
nowożytnej
samowiedzy – jako antropologiczne
minimum w warunkach teologicznego
maksimum] – ius primarium; elsődleges
jogszabály
ius privationis – ius privationis; a tulajdonos joga
az
kötelezettségeit
elmulasztó
örökhaszonbérlővel szemben, mely szerint a
tulaj
egyoldalúan
felbonthatja
az
örökhaszonbérletet, és visszaszerezheti a
földet
ius privatum [prawo prywatne] – ius privatum; 1.
magánjog- a polgárok személyi, családi és
vagyoni viszonyait foglalta magába; 2.
későklasszikusoknál= diszpozitív jog
ius profanum [prawo Profan] – ius profanum; ius
sacrum ellentéte
ius prohibendi – ius prohibendi; tiltakozási jogmindegyik tulajdonostárs tiltakozhat a másik
rendelkezése ellen és megakadályozhatja a
tulajdonnal kapcsolatos változásokat [32.
Dyrektywa 89/104, definiując w art. 5 ust. 3
ius
prohibendi
właściciela
znaku
towarowego,
sugeruje
najbardziej
odpowiedni
wybór
dla
osiągnięcia
opisanych rezultatów. W świetle lit. a) i d)
tego ustępu, nakaz zaprzestania używania
oznaczenia stanowiącego naruszenie praw
ze znaku jest odpowiednim środkiem;
ponadto krajowe systemy prawdopodobnie
dysponują porównywalnymi instrumentami
prawnymi:
32.
A
védjegyjogosultra
vonatkozó tiltakozási jog meghatározásakor
a 89/104 irányelv 5. cikkének (3) bekezdése
utal arra, hogy a meghatározott eredmények
-
Wersja 01 01 2017.
eléréséhez melyek a rendelkezésre álló
legmegfelelőbb lehetőségek. E bekezdés a)–
d) pontja értelmében a sértő megjelölés
használatától való eltiltás hatékony eszköz
lehet, és valószínűleg a nemzeti rendszerek
rendelkeznek hasonló eszközökkel]
ius provocationis [Prawo do odwołania się do
opinii publicznej, jeżeli wyrok wydany
przez sąd wydawał się niesprawiedliwy] –
ius provocationis; halálbüntetés és más
súlyosabb büntetés elleni fellebbezés joga a
népgyűléshez, ennek alapján római polgárt
csak a népgyűlés ítélhetett halálra, egyéb
esetekben a polgár a népgyűléshez
fellebbezhetett
ius publice respondendi [był przywilejem
cesarskim
nadawanym
niektórym
jurystom, który uprawniał ich do
udzielania
opinii
prawnych
"pod
autorytetem cesarskim" (ex auctoritate
principis); pochodzi on od samego
Augusta albo od Tyberiusza. Ci
autoryzowani juryści wpłynęli znacząco
na kierunek orzecznictwa, natomiast ich
zgodna opinia zyskiwała znaczenie
prawotwórcze. Prawników w tym okresie
cechowało duże powiązanie z aparatem
władzy,
które
objawiało
się
w
sprawowaniu wysokich urzędów czy w
udziale w radzie cesarskiej- consilium
principis. Rada ta została ukonstytuowana
na stałe przez cesarza Hadriana.
Jurysprudencja wspięła się szczyt swego
rozwoju dopiero w okresie od Augusta do
połowy III w. n.e.] – (lat.) ius publice
respondendi
[Róma
jogtudósai
magyarázataikkal s véleményezéseikkel
gyakorlati értékű jogi irodalmat teremtettek.
Augustus óta fejedelmi tekintély mellett
véleményeznek (ius publice respondendi).]
ius publicum [jus publikum] [(łc.) prawo
publiczne] – (lat.) ius publicum; 1. közjog:
az állam szervezetére vonatkozott, beleértve
a
vallási
szervezetet
is;
2.
későklasszikusoknál= kógens jog
Ius publicum privatortum pactis mutari non potest
[1. przepisy prawa publicznego nie mogą
być
zmieniane
umowami
osób
prywatnych. Przewaga prawa publicznego
nad prywatnym. 2. Prawo publiczne nie
może być zmieniane umowami osób
prywatnych.] — (lat.) Ius publicum
privatortum pactis mutari non potest; a
magánszemélyek megállapodásait a közjog
előírásai nem változtathatják meg. (Közjog
fölénye a magánjog fölött.)
ius puniendi [1. prawo karania (prawo karne
podmiotowe); 2. Prawo państwa do
2183
sprawowania wymiaru sprawiedliwości, w
szczególności do określania tego, co
zabronione pod groźbą kary oraz
faktycznego wymierzania tej kary, wydaje
się czymś oczywistym. Nie zawsze jednak
tytułowe „prawo karania” było domeną
państwa. Kara wywodzi się przecież z
dawnej zemsty krwawej, odwetu osoby
bezpośrednio pokrzywdzonej lub osób jej
najbliższych wobec sprawcy naruszenia
obowiązującej normy postępowania.] –
(lat.) jus puniendi; büntető hatalom, büntető
jog; a büntetés joga; alanyi büntetés joga
ius Quiritium [Ius civile Romanorum; prawo
Kwirytów od dawnej nazwy mieszkańców
Rzymu; prawo obywateli rzymskich
(Kwirytów)] – ius Quiritium; a ius civile
ünnepélyesebb elnevezése
ius reale (prawo rzeczowe) – ius reale; ius in re
szinonimája; dologi jog
ius referendi – ius referendi; törvényjavaslatok
előterjesztésének joga
ius repraesentationis [według. norm prawa
zwyczajowego obowiązuje zasada ius
repraesentationis
omnimodae
oraz prawa do "immunitetu suwerena". ]
– ius repraesentationis; képviseleti jog: a
törzsönként öröklők azon joga, amely szerint
a rokonsági fokban távolabb állók együttesen
annyit örökölnek, mint kieső elődjük
egymaga örökölt volna
ius resisdenti [zob. prawo oporu] – (lat.) ius
resistendi = A magyar nemességnek az
Aranybullában (1222) kimondott joga, amely
szerint
a
király
alkotmányellenes
magatartásának a nemesség a hűtlenség
vádja nélkül ellenszegülhetett (ma ezt a
sztrájkjog helyettesíti).
ius responendi – ius responendi; egyes jogtudósok
joga, amely szerint pecsétjük alatt a császári
tekintély alapján responsumot adhattak a
perben álló felek részére
Ius retentionis [Wierzyciel mógł uzyskać
zaspokojenie swojej wierzytelności przez
nabycie
prawa
własności
rzeczy
zastawionej (lex commissoria). Podstawą
nabycia własności było porozumienie z
dłużnikiem. Klauzula przepadku była
niedogodna, gdyż pozostawiała w ręku
wierzyciela szacowanie wartości rzeczy, a
więc ustalenie, w jakim stopniu zastaw
wystarczy na pokrycie należności, stąd
była zastępowana omówionym wyżej
porozumieniem o sprzedaży zastawu.
Klauzula ta została całkowicie zakazana
przez Konstantyna (IV w.n.e.). Później
dopuszczono możliwość nabycia własności
rzeczy zastawionej, jeżeli wierzyciel nie
-
Wersja 01 01 2017.
znalazł nabywcy na rzecz zastawioną.] –
visszatartási jog (ius retentionis)
ius Romanorum [jus romanorum] [(łc.) prawo
rzymskie] – (lat.) ius Romanum v.
Romanorum: a római jog
ius
sacrorum [prawo spełniania obrzędów
religijnych] – ius sacrorum; a római vallási
szertartásokon való részvétel joga
ius
sacrum – ius sacrum; vallási normák; a fas
hivatalos állami elismeréssel, tehát közjogi
jelleggel bíró része
ius sanguinis (czyt. jus sangwin-is; dosłownie:
prawo krwi) [jeden z dwóch sposobów
wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa.
W tym przypadku dziecko nabywa
obywatelstwo tego państwa, którego
obywatelem jest przynajmniej jeden z
rodziców. Przeciwieństwem ius sanguinis
jest ius soli.] – ius sanguinis (lat. 'a vér
joga'): a nemesség átörökítésének alapelve. A vérszerinti törvényes leszármazást követi.
ius singulare [prawo wyjątkowe; prawo
wyjątkowe ma zastosowanie wyjątkowe] –
ius singulare; kivételesen alkalmazott
jogszabályok ( kül. méltányos helyzet v.
elbánásban részesített személycsoport)
ius soli [jus soli] [1. (łc., dosł. ‘prawo ziemi’)
prawo
zwyczajowe,
określające
poddaństwo lub obywatelstwo dziecka wg
miejsca urodzenia; 2. (dosłownie: prawo
ziemi) - sposób nabycia obywatelstwa, w
którym dziecko uzyskuje obywatelstwo
państwa,
na
którego
terytorium
(rozumiane także jako statek powietrzny,
morski
bądź
przedstawicielstwo
dyplomatyczne) następują narodziny,
przy
czym
bez
znaczenia
jest
obywatelstwo rodziców. Ius soli właściwe
jest przede wszystkim dla anglosaskiego
porządku prawnego, przez jakiś czas
funkcjonowało także w Konfederacji
Szwajcarskiej.] – ius soli; származás joga
ius speciale [uprawnienie o charakterze
szczególnym,
przysługuje
określonej
grupie osób] – ius speciale; azok a különös
jogszabályok, amelyek bizonyos különleges
szabályozást
igénylő
jogszabályokra
vonatkoznak
ius spolii [jus spoli-i] [(łc., dosł. ‘prawo łupu’)
prawo władcy do majątku ruchomego po
zmarłych duchownych] - Spolii jus (lat.), az
egyházi személyek hagyatékára vonatkozó
fejedelmi foglalás joga.
ius strictum [prawo ścisłe] – ius strictum; a betű
szerint alkalmazandó szigorú jog
ius subsidiarium [prawo pomocnicze] – ius
subsidiarium; kisegítő jogszabály
2184
ius suffragi [prawo do głosowania ius suffragi] –
ius suffragi; szavazati jog [a római polgár
aktívan részt vehetett a népgyűlésen]
Ius summum saepe summa malitia est. a.
"Summum ius est saepe summa malitia."
Często pełnia praw to pełnia nieprawości.
― "Summum ius, summa iniuria."
Najwyższe
prawo
to
najwyższa
niesprawidliwość. – (lat.) Ius summum
saepe summa malitia est. (Terentius) = A
legnagyobb jog gyakran a legnagyobb
igazságtalanság (ha szőrszálhasogatásokba
torkollik).
Ius suum unicuique tribue. – (lat.) Ius suum
unicuique tribue. = Mindenkinek megadni a
magáét.
ius talionis – (lat.) ius talionis, lex talionis, tálio
elv (a lat. ius, 'jog' és a gör. tal, 'lemérni,
súlyt mérlegelni' szavakból) [büntetőjogi
alapelv, mely szerint a bosszúnak, a
büntetésnek ugyanolyan jellegűnek és
mértékűnek kell lennie, mint amilyet a
büntetendő cselekmény okozott.]
ius tollendi [gdy nie ma obowiązku zwrotu
nakładów, strona, która je poczyniła jest
uprawniona do ich zabrania. Powinno to
jednak nastąpić bez uszkodzenia rzeczy
głównej podlegającej wydaniu] – ius
tollendi; elviteli jog [az alperes, amennyiben
a beruházása nagyobb sérelem nélkül
elválasztható, elvitele pedig számára hasznos
volt, elválaszthatta és elvihette beruházásait]
ius trium; ius trium liberorum [prawo trojki
dzieci] – ius trium v. quattor liberorum; a
háromgyerekes
ingenuus
és
a
négygyermekes libertinus szülők házasság
alóli felmentésének joga a lex Papia Poppea
szerint
ius universale [prawo powszechne] – ius
universale; egy adott állam egész területére
kiterjedő jog
ius utendi [jus utendi] [(łc.) prawo do
bezpłatnego i niezyskownego używania
czyjejś własności bez naruszenia jej
substancji] – (lat.) ius utendi; a tulajdonos
dologhasználati joga
ius vendendi [prawo sprzedaży dzieci] – ius
vendendi; gyermekeladás joga
ius vetus [prawo stare → zastąpione przez
nowelizacje] – ius vetus; köztársaság
korszakának joganyaga
ius vitae necisque [prawo do życia i śmierci] – ius
vitae necisque; a gyermek élete és halála
feletti rendelkezés
Iustitia [1. (mitologia) w mitologii rzymskiej
bogini sprawiedliwości; 2. (mitologia)
-
Wersja 01 01 2017.
rzymskie uosobienie sprawiedliwości;] –
(lat.) Iustitia; (lat.) az ókori római
mitológiában a törvényhozás, az igazság
istennője, akit mérleggel a kezében, bekötött
szemmel ábrázoltak
Iustitia [1. zob. prawda; 2. wymiar
sprawiedliwości] – (lat.) iustitia v. justitia;
igazság, igazságosság, valakinek az igaz
volta; igazságszolgáltatás [np. „VERITATE
ET JUSTITIA", co znaczy „Prawdą i
Sprawiedliwością".]
 iustitia aliena (sprawiedliwość obca) –
justitia imputativa; aliena; A kölcsönadott,
idegen igazság, t.i. Krisztusé, aki igazságát
odaadja nekünk.
 iustitia
civilis
(sprawiedliwość
społeczna)
–
justitia
civilis;
Tisztességesség, feddhetetlenség emberek
előtt.
 iustitia commutativa (sprawiedliwość
zamienną) –
justitia commutativa
(kiegyenlítő igazságosság)
 iustitia
distributiva
a.
justitia
distributiva
(sprawiedliwość
rozdzielcza) – justitia distributiva; Isten
osztó igazsága.
 iustitia legalis (sprawiedliwość prawna)
– iustitia legalis; törvényes igazság
 iustitia
originalis
(sprawiedliwość
pierwotna) – justitia originalis; Az ember
igaz állapota a bűnbeesés előtt.
Iustitia erga subditos melior est quam multitudo
exercituum (Freytag) – (lat.) Iustitia erga
subditos melior est quam multitudo
exercituum. (Freytag) = Az alattvalókkal
szemben jobb az igazság mint a nagy
hadsereg.
Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum
cuique tribuendi
(D. 1.1.10 pr.) [1.
sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą
oddania każdemu, co mu się należy. Lex
lege tollitur — ustawę uchyla się ustawą.
2. sprawiedliwość jest stałą i niezmienną
wolą przyznania każdemu należnego mu
2185
prawa; 3. Sprawiedliwość jest niezmienną
i trwałą wolą przyznawania tego, co się
komu należy.] — (lat.) Iustitia est constans
et perpetua voluntas ius suum cuique
tribuendi; „Az igazság az állandó és
örökös akarat arra, hogy mindenkinek
megadják az őt megillető jogot.” (Ulpius)
Iustitia est fundamentum regnerum [1.
sprawiedliwość jest podstawą rządów
(panowania); 2. sprawiedliwość jest
podporą rządów] – (lat.) Iustitia est
fundamentum regnerum v. Iustitia est
regnorum fundamentum. – az igazságosság a
királyság alapja; az igazság az országok
alapja!
iustitia est obtemperatio scriptis legibus
institulisque populorum - sprawiedliwość to
posłuch dla praw pisanych i instytucji
narodów – (lat.) iustitia est obtemperatio
scriptis legibus institulisque populorum;
igazság a nemzetek intézményeinek és az
írott jogainak hallása
iustitia non novit patrem nec matrem, solam
veritatem spectat - sprawiedliwość nie zna
ojca ani matki. Ma wzgląd jedynie na
prawdę – (lat.) iustitia non novit patrem nec
matrem, solam veritatem spectat; az igazság
nem ismer sem apát, sem anyát, egyedül
csak a jogra van tekintettel
iustitia omnium est domina et regina virtutum sprawiedliwość jest panią i królową
wszystkich cnót
iustitias vestras iudicabo [justitijas westras
judikabo] [1. (łc.) sprawiedliwość waszą
będę sądzić; napis na ścianie w sali
sądowej trybunałów staropolskich; 2.
Osądzę waszą sprawiedliwość.] – (lat.)
iustitias vestras iudicabo; az igazságotokkal
fogok bíráskodni v. ítélkezni (felirat a
lengyel királyság legfelsőbb törvényszéke
nagytermének falán)
-
Wersja 01 01 2017.
IVR (ang. Interactive Voice Response) [to nazwa
systemu
w
telekomunikacji,
umożliwiającego interaktywną obsługę
osoby dzwoniącej] – IVR Interactive Voice
Response („automata hangberendezéses
menürendszer”)
iwa [gatunek wierzby] – fűz, fűzfa; kecskefűz
Rózsahegyi György: Öreg fűzfa
iwa rzepieniolistna (Iva xanthifolia) – iva (Iva
xanthifolia)
Iwan [1. Jan (gr. Ἰωάννης od hebr. rdzenia ‫– יחב‬
łaska); 2. Pomiędzy nazwami moździerzy
polskich w XVII w. znajdujemy jeden z
nadanem mu powyższem imieniem.] –
(héber-görög-latin-orosz) Iván [férfinév;
jelentése: Isten kegyelme, Isten kegyelmes]
Iwan Teodorowicz Bohun (ukr. Іван Богун)
(zm. 27 lutego 1664) [pułkownik kozacki,
jeden z głównych przywódców powstania
Chmielnickiego. Przez część historyków
utożsamiany z Iwanem Fedoreńką.
Możliwe jednak, że są to dwie różne
osoby.] – Ivan Bohun (ukránul: Іван Богун)
(? – 1664. február 27.) [legendás zaporozsjei
kozák vezér. Nevének jelentése sólyom.
Először a Bohdan Hmelnickij vezette nagy
felkeléskor tűnik fel. 1648 előtti élete
kevéssé ismert.]
iustum pratium [justum pratium] [(łc.) cena
sprawiedliwa] – (lat.) iustum pratium;
igazság ára
iuventus [młodość] – (lat.) iuventus; ifjúság
iuventus ventus [młodość jest jak wiatr] – (lat.)
iuventus ventus; „ifjúság, bolondság” (szó.
szerint: „ifjúság szélvész”)
2186
Iwan IV Groźny (ros. Иван IV Васильевич lub
Иван Грозный, ur. 25 sierpnia 1530 w
Kołomienskoje, zm. 18 marca 1584 w
Moskwie) [z dynastii Rurykowiczów, syn
Wasyla III i Heleny Glińskiej. Od 4
grudnia 1533 wielki książę moskiewski,
car Wszechrusi w latach 1547-1584. Był
pierwszym władcą Rosji, który koronował
się na cara - 16 stycznia 1547.] - IV.
(Rettegett) Iván (oroszul: Иван IV
Грóзный), teljes neve Iván Vasziljevics
(Иван Васильевич) (1530. augusztus 25.,
Moszkva – 1584. március 18., Moszkva)
[1533
és
1547
között
Moszkva
nagyhercegeként,
1547-től
haláláig
Oroszország cárjaként uralkodott]
Iwan Iwanowicz Dybicz Zabałkański (ros. Иван
Иванович Дибич-Забалканский), Graf
Hans Karl Friedrich Anton von DiebitschSabalkanski (ur. 13 maja 1785 w Wielkiej
Lipie, zm. 10 czerwca 1831 w Kleszewie
k/Pułtuska)
[feldmarszałek
rosyjski,
głównodowodzący
wojsk
rosyjskich
podczas kampanii bałkańskiej w latach
1828 - 1829 i powstania listopadowego] –
Hans Karl von Diebitsch-Zabalkansky (Ivan
Dibich), (1785-1831) orosz tábornok
Iwona [żeński odpowiednik imienia Iwo.] – Ivonn
[német→francia eredetű női név, jelentése:
íj; íjjal fölfegyverzett harcos]
Iwonka – az Ivonn beceneve
iwrit (zob. język hebrajski) – ivrit; a héber
nyelvnek mai, Izrael államban használt
formája; az újhéber nyelv
IWS Intel Wireless Series – IWS, Intel Wireless
Series; Intel vezetéknélküli sorozat
Iza, Izunia – Izabel beceneve
Izaak (Jitzchak, Icaak) [imię męskie pochodzenia
biblijnego. Wywodzi się od hebrajskiego
słowa ‫ קחצי‬oznaczającego "śmiejący się".
Nosił
je
patriarcha
Izaak,
starotestamentowy syn Abrahama, oraz
kilku świętych katolickich.] – Izsák
[férfinév a héber Jichak névből ered,
amelynek jelentése: nevetés. A legenda
szerint a bibliai Izsákot azért nevezték el így,
mert anyja, Sára, aki nagyon idős volt már,
nevetett, mikor megjövendölték neki, hogy
fia fog születni. A nevet a magyar nyelv
közvetlenül az Isaac formából vette át.], Izsó
[férfinév közvetlenül a József régies
változatából, az Izsóf névből ered, de
eredetileg a bibliai Ézsau névből származik.]
Izaak (śmiech) [patriarcha, syn patriarchy
Abrahama i Sary, nazwany 'Śmiechem',
bo oboje rodzice się śmiali, gdy on został
przepowiedziany, nie chcąc wierzyć, że w
tak podeszłym wieku mieli dostać jeszcze
-
Wersja 01 01 2017.
syna. Był synem obiecanym, a nie z
niewolnicy (Hagar). Izaak jest typem
Chrystusa, co tak jasno widać w tym, że
Abraham chce go ofiarować Bogu.
Abraham wysyła sługę swego (typ Ducha
Świętego) po oblubienicę dla Izaaka. Izaak
miał dwóch synów: Ezawa i Jakuba, chciał
dać błogosławieństwo Ezawowi, co nie
było wg obietnicy; dostaje je podstępem
Jakub przy pomocy Rebeki, matki
jego.Umarł
przeżywszy
lat
180;
pochowany przez synów swoich Ezawa i
Jakuba. Przez niego, ojca jego i syna jego
błogosławieństwo przeszło
na całą
ludzkość przez przyjęcie prawdziwego
Boga; dlatego często w modlitwach
powtarzane są słowa: 'Bóg Abrahama,
Izaaka i Jakuba'.] – IZSÁK (valaki nevet,
nevető,
vidám;
bár
rámosolyogna!)
[Ábrahámnak egyetlen fia Sárától (1Móz
17,19); körülmetélték (1Móz 21,4); atyja
kész volt őt feláldozni Isten parancsára
(1Móz 22), de ezt nem kellett véghezvinnie,
nőül vette Rebekát (1Móz 24), aki két
ikerfiút szült neki, Ézsaut és Jákóbot (1)
(1Móz 25,25-26); félelemből letagadta, hogy
Rebeka a felesége (1Móz 26,7-11);
megáldotta két fiát, kivált a fiatalabbikat
(1Móz 27); Mamréban (2) halt meg (1Móz
35,27-29).]
Izabela [hiszpańska wersja imienia Isabel (Jezabel) pochodzi od hebrajskiego ‫תבשלא‬
eliszebeth od którego pochodzi także
Elżbieta. W Polsce imię to pojawiło się
razem z wpływami francuskimi. Stało się
tak modne, że Elżbiety nazywano
Izabelami, np. Izabela Czartoryska w
rzeczywistości nosiła imię Elżbieta. Bywa
zapisywane również jako Izabella.
Zdrobnienia tego imienia to Iza (z rzadka
nadawane także w tej formie) i Bella] –
Izabel, Izabella [női név vagy az Elisabeth
(Erzsébet) spanyol eredetű alakváltozata
vagy a babiloni-héber eredetű bibliai Izebel,
Jesabel névnek a módosulása, aminek
jelentése: Bál isten fölemelt, vagy: van úr.]
Izabella – Izabell, Izabella; az Izabela változata
Izajasz (hebr. ‫י עָי עעי שהי‬, Jeszajahu, Yesha'yahu
oznaczającego "Jahwe jest zbawieniem" a.
zbawienie przychodzi z Jahwe) [1. syn
Amosa (nie proroka z Tekoa). Jest chyba
największym prorokiem piszącym. Mówi
dużo o łasce; opisuje przyszłego Mesjasza.
Nie mówi jednak nic o Kościele. Działał w
latach od 740-680 przed Chrystusem. Jego
współcześnikiem był Micheasz; także
prorok.
Jego księga była
często
przepisywana. Odpis jej znaleziono
między innymi w Qumran w roku 1948.
2187
Zwoje znad Morza Martwego. – 2. (ur. ok.
765, zm. do 701 p.n.e.) jeden z
największych
proroków
Starego
Testamentu. Jego proroctwa przedstawia
Księga Izajasza.] – Ézsaiás v. Isaiás v.
Izajás v. Jesajá (héber ‫ י עָי עעי שהי‬sztenderd:
Yəša’yáhu, tiberiasi Yəša’ăyāhû; görög:
Ἠσαΐας, Észaiasz ; arab ‫ا ش ع یاء‬, Asíja) [az i.
e. 8. században élt judeai próféta, a bibliai
Ézsaiás
könyve
fő
alakja,
akit
hagyományosan a könyv szerzőjének
gondolnak. Több mint négy évtizeden
keresztül hirdette az igét és az utódokra
rendkívül nagy hatást gyakorolt. Azt hirdette,
hogy a világ Istené és Isten el fogja
pusztítani, ezért az embereknek vissza kell
fordulniuk Isten felé. Megjövendölte a
megváltást és a végítéletet is. Jézus a
názáreti zsinagógában Izaiás tekercséből
olvasott fel és az Újszövetségben gyakran
idézik. Az 1947-ben megtalált, Krisztus előtt
keletkezett holt-tengeri tekercsek közt
megtalálták a teljes Izaiás-könyvet is, amely
nem mutatott lényeges eltéréseket a későbbi
másolatokban fennmaradt szöveghez képest.]
Izajasz (w biblii) – Ézsaiás v. Isaiás v. Izajás v.
Jesajá [1. Atália (3) fia, családfő, Ezsdrással
(3) tért vissza a fogságból (Ezsd 8,7). 2.
Lévita, aki Ezsdrással tért vissza a fogságból
(Ezsd 8,19). 3. Benjáminita férfi (Neh 11,7).]
izba [1. pomieszczenie mieszkalne; 2. każdy z
dwu organów, na które dzieli się
parlament w niektórych państwach;
3. wyższy
urząd
administracji
państwowej, zwykle urząd kontroli;
4. organ samorządu zawodowego lub
gospodarczego mający na celu obronę
jakiegoś zrzeszenia; 5. pomieszczenie
mieszkalne na wsi; 6. Izba czyli świetlica,
komnata,
pokój.
W
pierwotnem
znaczeniu, dotąd jeszcze przez lud
używanem, izba oznaczała cały dom,
chatę. Rzecz bowiem niewątpliwa, że
pierwotne chaty Słowian składały się z
jednej tylko izby (będącej czworobocznym
zasiekiem z kloców drzewa). Izba zatem i
chata (mieszcząca w sobie jedną izbę)
oznaczały to samo.] – szoba; otthon, cella,
lak; kamara; (Izba) Ház; képviselőház
izba adwokacka – ügyvédi kamra
izba chorych – betegszoba, gyengélkedőszoba
izba czeladna [w dawnych dworach: kuchnia,
piekarnia albo przylegające do nich
pomieszczenie dla służby] – cselédszoba,
cselédlakás, cselédlak
Izba edukacyi publicznej [Po utworzeniu
Księstwa Warszawskiego w r. 1807,
oświata i szkoły w tym odłamie Polski
-
Wersja 01 01 2017.
powierzone zostały „Izbie edukacyi
publicznej,” pod sterem zasłużonego
Stanisława
Potockiego.]
–
(hist.)
Közoktatási Kamara
Izba Gmin – alsóház (pl. Angliában)
Izba Gmin (Tarnów)
izba gościnna – vendégszoba
izba gospodarcza – gazdasági kamara
Izba Handlowa – Kereskedelmi Kamara
izba handlu zagranicznego – külkereskedelmi
kamara
izba lekarska – orvosi kamara
Izba Lordów – a Lordok Háza, felsőház
Izba Ludowa – Népi Kamara
izba mieszkalna – lakószoba
Izba Niższa [w niektórych państwach: jeden z
dwu organów parlamentu inicjujący i
uchwalający ustawy] – Alsóház
izba niższa niemieckiego – német alsóház
izba pamięci – emlékszoba
Izba Panów (niem. Herrenhaus) [izba wyższa
dwuizbowego parlamentu, funkcjonująca
w Landtagu Prus w latach 1855–1918 oraz
Reichsratu Austrii w latach 1861–1866 i w
Austro-Węgrzech (kraje przedlitawskie) w
latach 1867–1918] – (pol.) Felső Ház v.
felsőház [az országgyülésnek egyik önálló
eleme, mely a polgárok szabad választására
támaszkodó
alsóházzal
együtt
a
törvényhozás munkájánál közreműködni
hivatott]
izba porodowa [zakład zamkniętej opieki
lekarskiej, mający za zadanie udzielanie
pomocy położniczej] – szülőotthon
Izba Poselska – képviselőház
izba posłów – képviselőház
izba przemysłowa – iparkamara
izba przyjęć [pomieszczenie, w którym dokonuje
się formalności związanych z przyjęciem
pacjenta do szpitala] – fogadószoba,
fogadóhelyiség; (orv.) betegfelvevőhely,
betegfelvételi iroda; ambulancia
izba rozrachunkowa – (claaring-house) klíring
központ
izba rzemieślnicza – iparkamara [Wielkopolska
Izba Rzemieślnicza w Poznaniu]
izba senatorska [w Polsce przedrozbiorowej:
wyższa izba sejmu] – felsőház
skarbowa – kincstár, államkincstár,
adóhivatal; pénzügyi osztály
Izba Skarbowa [w Polsce od 1983 r.: terenowy
organ Ministerstwa Finansów] – (hist)
Pénzügyminisztérium
izba stołowa – étkező; ebédlőterem; (átv.)
lovagterem
izba
wytrzeźwień
[pomieszczenie
do
tymczasowego zatrzymania pijanych
zakłócających spokój publiczny] –
kijózanító (állomás)
Izba Wyższa [w niektórych państwach: jeden z
dwu organów parlamentu, zatwierdzający
ustawy] – felsőház
izba zatrzymań [tymczasowy areszt dla
zatrzymanych przez policję] – fogda
izbica [konstrukcja zabezpieczająca podporę
mostu lub zaporę przed niszczącym
działaniem kry] – ellenfal, jégtörő (hídpillér
alkatrész)
izbica mostu – hídfő ellenfal
Izboszet, Iszboszet (z hebr. Iszboszet - hańba)
[najmłodszy z czterech synów Saula, który
początkowo
występował
przeciw
Dawidowi z zamiarem dostania się na tron
po ojcu; wspierany przez Abnera.
Zamordowany później przez Rechaba,
Rekaba.] – ISBÓSET (szégyen férfia) [Saul
(1) fia; hét évig uralkodott; azután Dávid
hívei megölték (2Sám 2,8-10; 4,5-12).
Eredetileg "Esbaál"-nak hívták (lásd: ott is)
(1Krón 8,33; 9,39).]
izbowy, -a, -e [przymiotnik od: izba] – szobás,
szobai, szobaizby przemysłowo-handlowe – Kereskedelmi és
Iparkamara
izby przemysłowo-handlowe w Polsce – Lengyel
Kereskedelmi és Iparkamara
izdebka [zdrobnienie od: izba; izbina] – kis
szoba, szobácska
izdebka na kurzych nóżkach – kacsalábon forgó
kastély
ize [że (ziemia lubliniecka )] – [Słowniczek języka
śląskiego] hogy
izmaelita – izmaelita; az Árpádok korában DélMagyarországon,
Havasalföldön
és
Besszarábiában letelepedett mohamedán
népcsoportok többnyire kereskedelemmel
foglalkozó tagja
İznik dawniej Nikea (gr. Νίκαια Nikaia,
zlatynizowana nazwa: "Nicaea", "Nicea")
[miasto na półwyspie Azja Mniejsza,
niedaleko od Morza Marmara i Stambułu]
– Iznik; régen: Nicea (latinosan) v. Nikaia
(görögösen) [kisázsiai város az Izniki-tó
keleti partján, mai neve Iznik (Törökország).
izba
2188
-
Wersja 01 01 2017.
I. Antigonosz alapította Antigoneia néven,
majd Kr. e. 301. körül Lüszimakhosz
makedón király újjáalapította és felesége
után a Nikaia nevet adta neki.]
izo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na jednakowość jakiejś cechy,
właściwości] – (gör.) izo-; azonos, egyező
izobar [jądro atomowe różniące się liczbą
protonów i neutronów od innych jąder o
takiej samej liczbie nukleonów] –
különböző atommag jellemzője
izobara [1. linia na mapie łącząca punkty
odpowiadające takiej samej wartości
ciśnienia
atmosferycznego;
2. linia
przedstawiająca
na
wykresie
termodynamicznym proces izobaryczny] –
(légkör) izobár; az egyenlő légnyomású
helyeket összekötő görbe
izobaryczny, -a, -e – (gör.) izobárizochroma [w metodzie elastooptycznej: a)
miejsce geometryczne punktów, w których
różnice naprężeń głównych modelu
elementu konstrukcyjnego mają stałe
wartości
b)
miejsce
geometryczne
punktów
o
równych
wartościach
maksymalnych naprężeń stycznych] –
(gör.) izokróm; (fényképészet) a színkép
valamennyi színe iránt egyformán érzékeny
izochromatyczny, -a, -e [odnoszący się do
zjawisk optycznych, w których barwa nie
ulega] – (gör.) izokromatikus; azonos színű
izochroniczny, -a, -e – (gör.) izokrón; egyidejű,
egyenlő időközű
izochronizm [właściwość układów drgających
polegająca na zachowywaniu stałego
okresu drgań niezależnie od zmian
amplitudy]
–
(gör.)
izokrónizmus;
egyidejűség
izoglosa [linia na mapie oznaczająca zasięg
terytorialny jakiejś cechy językowej] –
(gör.) izoglossza; (nyelvtan) az azonos helyi
nyelvi jelenségeket összekötő görbe
izoglosowy, -a, -e – izoglosszaizogonalny, -a, -e [(izo- + gr. gonía ‘kąt’) mat.
mający jednakowe kąty, równokątny] –
izogonális; szögtartó; egyenlőszögű
izolacja [1. oddzielenie kogoś lub czegoś od
otoczenia i jego wpływów; 2. brak
kontaktów i krzyżowania się między
osobnikami
jednego
gatunku;
3. odosobnienie chorego zakaźnie lub
nosiciela zarazków choroby zakaźnej;
4. ochrona łatwo krzyżujących się form
roślin przed niepożądanym zapyleniem
obcym pyłkiem; 5. oddzielenie, np.
pomieszczenia, od otoczenia materiałem
nieprzewodzącym, np. ciepła, prądu, lub
2189
nieprzepuszczającym, np. dźwięku; też:
taki materiał] – (lat.) izoláció; szigetelés,
szigetelő anyag; elszigetelés, elkülönítés;
elszigetelődés, elkülönülés; elszigeteltség;
tömítés
izolacja akustyczna – hangszigetelés (az az eljárás,
amikor valamilyen hangvédelmi anyag
felhasználásával zajcsökkentést végeznek);
hanggátlás
izolacja akustyczna między pomieszczeniami –
hanggátlás
izolacja cieplna, termiczna [zob. termoizolacja] –
hőszigetelés
izolacja dźwiękowa (przegrody) – hanggátlás
(válaszfalé)
izolacja ebonitowa – ebonitszigetelő
izolacja gospodarcza – gazdasági elszigetelődés
izolacja gudronowa – kátrányszigetelés
izolacjonistyczny
[kosmopolityczny]
–
izolacionista
izolacjonistyczny stan akustyczny – izolacionista
akusztikai állapot
izolacjonizm [kierunek polityki zagranicznej
sprowadzający się do obrony interesów i
bezpieczeństwa własnego państwa] – (lat.)
izolacionizmus;
politikai
bezárkózás;
elkülönülési politika; az államot az országon
kívüli eseményektől távol tartani, azoktól
elszigetelni törekvő politikai irányzat
izolacyjność – gátlás, szigetelés; (akusztika)
hanggátlás
izolacyjność
akustyczna
dla
dźwięków
powietrznych – léghangszigetelési tényező
izolacyjność akustyczna przegrody [Wartości
izolacyjności
akustycznej
przegród
pojedynczych. Wartości izolacyjności
akustycznej okna podwójnego.] – zajvédő
fal v. hanggátló fal hangaszigetelő képessége
[a hangszigetelő képesség nemcsak a fal
rétegeitől, anyagától, szerkezetétől, hanem a
falak rögzítésének, kiékelésének módjától is
függ]
izolacyjny, -a, -e – izoláló; szigetelő; elszigetelő-,
elkülönítő
izolatka [1. w szpitalach, żłobkach itp.:
oddzielny pokój, w którym umieszcza się
osoby chore lub podejrzane o chorobę
zakaźną;
2. jednoosobowa
cela
w
więzieniu] – elkülönítő (betegszoba);
magánzárka, egyes; karantén
izolator [fiz. materiał izolujący, nieprzewodzący
ciepła,
prądu
elektrycznego,
nieprzepuszczający
dźwięku]
–
(villamosságtan) szigetelő
izolator dźwięków – hangszigetelő [olyan laza
szerkezetű anyag, amely nem okoz
-
Wersja 01 01 2017.
visszaverődést, a felületre jutó hanghullámok
energiájának jelentős részét elnyeli és csak
kis hányadát engedi át]
izolator drgań – testhangszigetelő, rezgésszigetelő
izolować [1. nie dopuszczać do zetknięcia z kimś,
z czymś, trzymać w odosobnieniu;
2. wyodrębniać
z
preparatu
jakąś
substancję, bakterię itp.; 3. oddzielać coś
od
otoczenia
materiałem
nieprzewodzącym prądu, ciepła lub
nieprzepuszczającym dźwięku, wilgoci
itp.; 4. nie przewodzić prądu, ciepła lub
nie przepuszczać dźwięku, wilgoci itp.] –
(lat.) izolálni; szigetelni, elszigetelni;
(odseparować) elkülöníteni; (tetőt) szigetelni
izolować coś – szigetelni vmit
izolować kogo/co od czego – elválasztani, elzárni,
elszigetelni vkit/vmit vmitől
izolować się [unikać kontaktów z innymi ludźmi]
– elszigetelődni, elkülönülni; elzárkózni
izolowanie – (lat.) izolálás; elszigetelés, elkülönítés
izolowanie się – (lat.) izolálódás; elkülönülés,
elszigetelődés
izolowany, -a, -e [1. stanowiący odosobniony
przypadek; 2. pokryty warstwą izolacji;
3. wydzielony ze złożonej struktury] –
(lat.) izolált, elszigetelt
izolująco – elszigetelve, szigetelően, elkülönülve,
elkülönítve
izomer [1. jeden ze związków chemicznych,
których cząsteczki mają taki sam skład
atomowy, lecz różnią się od siebie
kolejnością lub układem przestrzennym
atomów;
2.
każdy
ze
związków
organicznych mających identyczny wzór
cząsteczkowy, lecz różny układ atomów w
cząsteczce] – izomer
izomery – (gör.) izomerek; (vegytan) izomer
vegyületek; olyan vegyületek, amelyeknek
vegyi összetétele és molekulasúlya ugyanaz,
de szerkezetük, fizikai és kémiai sajátságaik
eltérő
izomery jądrowe [jądra atomowe o takiej samej
liczbie masowej i atomowej, lecz różniące
się włąściwościami promieniotwórczymi] –
(chem.) magizomerek
izomeryczny, -a, -e – izomerizometria (a gr., dosł.: równomierność) [1. geom.
przekształcenie figury nie zmieniające
wzajemnych odległości punktów figury,
np. obrót, 2. stałość temperatury
powietrza przy wzroście wysokości lub
podczas danego procesu atmosferycznego;
3. określenie jednakowego przebiegu
metrycznego
we
wszystkich
współdziałających głosach utworu i na
całej długości utworu lub jego większej
2190
części, w p rzeciwieństwie do polimetrii] –
(gör.) izometria [axonometrikus ábrázolása
egy épületnek, ahol nincsenek rövidülések];
egyenlőszerűség
izometryczny, -a, -e – (gör.) izometrikus;
távolságtartó
izomorfy (morfologia) – (gör.) izomorf v. hasonló
alakú testek; izomorfok
izomorficzny [chem. równopostaciowy; mat.
równokształtny.] - (gör.) izomorf, hasonló
alakú
izonomia [równouprawnienie, równość wobec
prawa] – (lat.) azonómia; egyenjogúsítás,
egyenjogúság
izorytma [rodzaj izolinii, linia obrazująca na
mapach kartograficznych występowanie
jakiegoś zjawiska. Do izorytm zalicza się
m.in. izochrony] – izoritmia [1. A változó
dallamok, szólamok minden sora azonos
ritmusú. 2. Egy dallam szólamainak
ismétlődő
ritmusképletbe
rendezése
többszólamú
zeneműben,
rendszerint
motettában.]
izorytmiczny, -a, -e – izoritmikus
izoterma
[1. «linia
na
wykresie
termodynamicznym
przedstawiająca
proces izotermiczny, 2. linia na mapie
łącząca
punkty
o
jednakowej
temperaturze] – (gör.) izoterma; a föld
egyenlő hőmérsékletű v. középhőmérsékletű
helyeit összekötő vonal
izotermy [linie na mapie pogody, łączące punkty
o jednakowej temperaturze powietrza] –
(gör.) izotermák; vonalak, melyek az
egyenlő évi v. havi középhőmérsékletű
pontokat az időjárási térképeken összekötik
izotermicznie – (gör.) izotermikusan
izotermiczny, -a, -e – (gör.) izotermikus; állandóan
állandó hőmérsékletű
izotop [izotopy: atomy jakiegoś pierwiastka,
których jądra różnią się liczbą neutronów]
– (gör.) izotóp; (vegytan) egy elemnek
azonos rendszámú, de az atommagban
elhelyezkedő neutronok számától függő
mértékben eltérő tömegszámú változata
izotopia [zjawisko występowania izotopów] –
izotópia, homogén jelentés-sík
izotopowy, -a, -e – izotópizotropia [fiz. charakterystyczna cecha ośrodka
(gł. ciał niekrystalicznych) polegająca na
wykazywaniu jednakowych własności fiz.
we wszystkich kierunkach] – (gör.)
izotrópia
izotropowy, -a, -e – (gör.) izotrop-; a tér minden
irányában egyenlő fizikai és vegyi
tulajdonságokkal rendelkező (anyag)
-
Wersja 01 01 2017.
Izrael (hebr. ‫ישראל‬, Jisra'el) [imię hebrajskie o
niejasnym już dziś znaczeniu. Zgodnie z
biblijną przypowieścią, powstało z
połączenia słów oznaczających "będzie się
zmagał z Bogiem" ("‫"תורשל‬, lisrot –
"zmagać się", "‫"לא‬, El – "Bóg"). Według
tradycji po raz pierwszy nadano je
patriarsze Jakubowi, który po walce z
posłańcem Boga lub samym Bogiem
usłyszał: "Odtąd nie będziesz nazywał się
Jakub, ale Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i
z ludźmi i zwyciężyłeś" (Księga Rodzaju
32,29).] – (héb.) Izrael; Jákób pátriárka
másik neve
Izrael (hebr.‫ֵשעראִ י‬
‫י ש‬, Yisra'el, arab.‫إ رائ لل‬, Isrā'īl),
oficjalnie Państwo Izraela (hebr. ‫תענֵידית‬
‫ֵשעראִ י‬
‫י ש‬, Medinat Yisra'el, arab.‫ إس ْارائسلل هّْا یْوا‬,
Dawlat Isrā'īl) [kraj w Azji Zachodniej
położony na wschodnim brzegu Morza
Śródziemnego.] – (héber) Izrael; (vallás)
Jákob pátriárka másik neve (Isten harcosa);
(földrajz) a zsidó állam neve [Izrael
(héberül: Jiszraél [‫ ;]ישראי‬arabul: Iszráíl
[‫)]إ رائ لل‬, hivatalos államnevén: Izraeli
Állam a Közel-Keleten, a Földközi-tenger
keleti partján fekvő ország. Az izraeli
államot 1948. május 14-én alapították. A
történelmi Palesztina területén helyezkedik
el, Dávid Királysága helyén. Lakóinak nagy
része izraelita vallású zsidó, akik többnyire a
második világháború után vándoroltak a
térségbe. A lakosság további jelentős részét
arabok alkotják, akik a Barkóba lázadás után
települtek be tömegesen.]
Izraelczyk (obywatel Izraela), Izraelka - izraeli
(zsidó, héber)
izraelicki, -a, -ie [1. związany z izraelitą,
dotyczący izraelity; 2. związany z
Izraelitami, dotyczący Izraelitów] –
izraelita-, zsidóizraelita [wyznawca judaizmu]; izraelitka –
izraelita, zsidó (ffi/nő)
izraelski, -a, -ie [związany z Izraelem] – izraeli
(zsidó, héber)
 arabsko-izraelski – arab-izraeli palestyńsko-izraelski – palesztin-izraeli syryjsko-izraelski – szír-izraeliIzraelscy ochotnicy [Starozakonni: Józef
Aronowicz i Berek Josielowicz otrzymali
w dniu 17 września 1794 r. pozwolenie od
Kościuszki
na
formowanie
pułku
„Lekkokonnego
starozakonnego.”]
–
izraelita v. zsidó önkéntesek (1794-ben
alakult könnyűlovas alakulat)
Izyda (gr. Ἶσις Isis, dopełniacz Ἴσιδος Isidos,
egip. Iset, Iszet) – w mitologii egipskiej
władczyni nieba i ziemi, jedno z wcieleń
Wielkiej Macierzy; utożsamiana później z
2191
-
Wersja 01 01 2017.
grecką Demeter. Córka bogini Nut i boga
Geba, siostra Ozyrysa, Seta i Neftydy.
Poślubiła swojego brata Ozyrysa, była
matką Horusa. Wraz z bratem i synem
stanowili naczelną triadę bóstw Egiptu. –
Ízisz (óegyiptomi) Iszet vagy Aszet; 1. az
ókori Egyiptom egyik legjelentősebb
istensége, anyaistennő, a varázslás istennője,
Ozirisz felesége, Hórusz anyja. – 2. az ég és
a föld, a hitvesi és anyai szeretet, a házasság
és a termékenység istennője, Ozirisz
felesége; a mindent átfogó, szülő, tápláló
természet egyik megtestesítője
Izydor [imię męskie pochodzenia greckiego.
Oznacza "dar Izydy". Jego żeńskim
odpowiednikiem jest Izydora.] – Izidor;
[görög eredetű férfinév. Jelentése: Ízisz
ajándéka.]
Izydora [imię żeńskie pochodzenia greckiego.
Oznacza "dar Izydy" i pochodzi od
imienia Izydy, greckiej bogini Księżyca.
Patronką tego imienia jest św. Izydora z
Egiptu.] – Izidóra [az Izidor férfinév női
párja]
Izydorek – az Izidor beceneve
iż [zob. że1 w zn 1., 2.] – (że) hogy; (ponieważ)
mert, mivel, minthogy, mivelhogy; ugyanis
iżby [spójnik; łączy ze zdaniem nadrzędnym
zdanie podrzędne] – avégből, hogy; ezért,
hogy

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dlaczego Polacy są Polakami, Niemcy Niemcami, a Francuzi

1. Közvetítés magyarról idegen nyelvre Maximális pontszám: 20

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

lengyel úti szótár

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA

Zapraszamy-na-sympozjum-szkoleniowe-w-mikolajkach

Pobierz spis treści