Czy tama to zapora?

StudentBuduje.pl - Portal Studentów Budownictwa
Czy tama to zapora?
Autor: Administrator
12.07.2012.
Każdy hydrotechnik, na dodatek dbający o poprawność językową, wzdraga się na określanie
„tama we Włocławku”. Stosują ją nie tylko laicy, ale niestety również dziennikarze czy
redaktorzy, od których powinno się wymagać znajomości podstaw zagadnienia, o którym piszą lub
wypowiadają się. Dlatego poniższy artykuł za pomocą przedstawionych ogólnych danych dotyczących
budowli występujących na ciekach odpowie na pytanie: czy tama to zapora?
Tama jest to jedna z budowli regulacyjnych, których zadaniem jest m.in. stabilizacja koryta rzecznego,
zmieniającego swój kształt zarówno w planie, jak i w profilu podłużnym. Wyróżnia się tamę:
- podłużną (równoległą),
- poprzeczną, czyli ostrogę. Ostrogi budowane są w celu zwężenia koryta, skoncentrowania przepływu
czy zabezpieczenia brzegu przed erozją. Mają one początek przy brzegu rzeki, a końcami, czyli główkami
(głowicami), dochodzą do linii trasy regulacyjnej. Ostrogi wymagają częstego remontu, a nawet
odbudowy główek, które mogą ulegać podmyciu i zniszczeniu podczas wezbrań lub pochodu lodu.
Ostrogi; fot. JDS2 Tamy równoległe koncentrują rzekę w granicach trasy regulacyjnej, utrwalając nowe
jej brzegi. Są one odsunięte od brzegu. Przestrzeń pomiędzy tamą a brzegiem zamula się jedynie w
trakcie stanów wyższych, aczkolwiek mogą występować tamy przerywane, umożliwiające częstszą
wymianę wody i szybsze nanoszenie aluwiów. Tamy podłużne mogą być również połączone z brzegiem
za pomocą poprzeczek, które wzmacniają budowlę, a przepływająca woda zmniejsza na nich prędkość i
osadza rumowisko. Budowa tamy faszynowo-kamiennej; fot. L. Żuraw Oba rodzaje tam budowane są z
następujących materiałów, np. kamienia naturalnego, betonu, żwiru, faszyny (wiązki wikliny), drewna
czy darni. Projektowane są dla niskich i średnich stanów wody w rzece. Mogą występować w systemie
samych ostróg lub tam, natomiast najczęściej wykonywanym systemem regulacji rzeki jest system
mieszany, tj. na brzegu wklęsłym budowane są tamy podłużne, a na wypukłym – ostrogi. Zapora
wodna jest to budowla rzeczna, która poprzez przegrodzenie doliny rzecznej, tworzy zbiornik wodny,
często o pojemności w mln m3, magazynujący wodę potrzebną do zaopatrzenia np. rolnictwa czy
elektrowni wodnych. Zbiorniki wykorzystuje się także dla ochrony przed powodzią. Mogą one pełnić też
funkcję rekreacyjną. Zapory ze względu na położenie w stosunku do zbiornika dzieli się na:
- czołowe, przegradzające koryto i dolinę rzeki mniej więcej prostopadle do ich kierunku,
- boczne, usytuowane w przybliżeniu równolegle do cieku, chroniące doliny przyległe do zbiornika.
Zapory budowane są z gruntu, kamienia i betonu. Zaporę betonową wznosi się w podłożu, gdzie zalegają
niezwietrzałe i wytrzymałe skały o korzystnym układzie warstw. Zapory betonowe dzieli się na ciężkie i
lekkie (np. zapora łukowa). Zapora łukowa; fot. Saimon Zaporę ziemną lub narzutową buduje się
natomiast w miejscach, gdzie grunt ma słabą wytrzymałość, a podkłady skalne są na dużych
głębokościach. Głównym elementem tego typu zapory jest nasyp gruntowy w kształcie zbliżonym do
trapezu, zwany korpusem zapory. Na górze znajduje się korona zapory, po bokach – skarpy, u
dołu – podłoże. Nachylenie skarp zapory ziemnej zależy od jej wysokości i od rodzaju gruntu, z
jakiego jest wykonana. Nachylenie skarpy odwodnej jest łagodniejsze (1:2–3,5) niż skarpy
odpowietrznej (1:1,5–2,5). Skarpy odwodne są umocnione za pomocą np. narzutu kamiennego
lub płyt betonowych. W korpusie zapory może znajdować się także rdzeń uszczelniający, np. gliniasty.
Poniżej skarpy odpowietrznej znajduje się drenaż, odprowadzający wody przesiąkające przez zaporę
oraz obniżający krzywą depresji (filtracji). Przelanie się wody przez koronę zapory ziemnej jest
niedopuszczalne (w przeciwieństwie do systemu tam regulacyjnych), bowiem grozi to katastrofą budowli,
dlatego zapory są wyposażone w urządzenia do przepuszczania wód wielkich ze stanowiska górnego do
dolnego. Są nimi przelewy i upusty. Zapora ziemna z rdzeniem z gliny w Czorsztynie wraz z fragmentem
przelewu stokowego zakończonego rozpraszaczami energii. Na postawione na początku pytanie można
zatem odpowiedzieć negatywnie. Tama różni się od zapory nie tylko pełnioną funkcją, lecz także
gabarytami i materiałem, z jakiego jest wykonana. Dlatego zamienne stosowanie obu wyrażeń jest z
merytorycznego punktu niewłaściwe, nawet mimo podanej w Wikipedii etymologii słowa:
„Polskie słowo tama, używane powszechnie na określenie zapory wodnej (sic!), pochodzi od
średnioangielskiego słowa dam, które z kolei wywodzi się z języka średnioniderlandzkiego”. Za:
Z. Rytel, B. Serafin, J. Skibiński, Budownictwo i melioracje, wyd. III, Wydawnictwa Szkolne i
Pedagogiczne, 1976; A. Gondowicz, T. Kiciński, A. Żbikowski, Budownictwo wodne, cz. I i II,
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1973, 1975; http://pl.wikipedia.org/wiki/Zapora_wodna; zdjęcia
JDS2 ze strony http://www.icpdr.org/jds oraz Saimon –
http://picasaweb.google.com/saimonxl600v. dr inż. Monika ĆwiklińskaRener.pl
http://studentbuduje.pl
Kreator PDF
Utworzono 2 March, 2017, 07:45