Plik

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 • 2005
Elżbieta Żądzińska
Uniwersytet Łódzki, Łódź
ZWIĄZEK MIĘDZY PŁCIĄ I WYBRANYMI
PARAMETRAMI URODZENIOWYMI DZIECKA
A POCZĄTKIEM PROCESU PIERWSZEGO ZĄBKOWANIA
Zmienność terminu wyrzynania się pierwszego zęba mlecznego (związana ze
stopniem dojrzałości zębowej) jest w 92% wyjaśniana przez czynniki genetyczne
oraz paragenetyczne, z czego tym ostatnim przypisuje się od 15% (Townsend 1980)
do 50% zmienności (Pelsmaekers i in. 1997). Od endogennych czynników paragenetycznych uzależniony jest również stan biologiczny noworodka, charakteryzowany
przez parametry urodzeniowe (masa, długość ciała, obwód głowy, obwód klatki
piersiowej, długość siedzeniowa Si, długość trwania ciąży – Hbd, ocena w skali
Apg) i warunkujący przebieg rozwoju dziecka głównie w pierwszych latach życia.
Początek procesu pierwszej dentycji, będący często kryterium wieku biologicznego
niemowlęcia, powinien być zatem w pewnym stopniu uzależniony od stanu fizycznego noworodka.
Badania oceniające związek parametrów urodzeniowych z momentem wyrżnięcia się pierwszego zęba mlecznego są jednak rzadko przeprowadzane. Polscy autorzy wskazują na istnienie niewielkich, lecz istotnych statystycznie korelacji pomiędzy procesem pierwszego ząbkowania a masą urodzeniową, długością urodzeniową,
obwodem klatki piersiowej (Szpringer-Nodzak 1983, Mierzwińska 1984, Żądzińska
2000).
Dymorfizm płciowy początku pierwszej dentycji nadal pozostaje zagadnieniem
dyskusyjnym. Wielu autorów wskazuje na brak różnic dymorficznych (Kosiewski
i in. 1966, Mierzwińska 1985), inni stwierdzają wcześniejsze, ale nieistotne statystycznie rozpoczynanie ząbkowania przez chłopców (Tanner 1963, Szpringer-Nodzak 1983). Wyraźnie szybsze wyrzynanie się pierwszego zęba mlecznego
u chłopców odnotowują natomiast Infante (1974) oraz Tanguay i in. (1984, 1986),
chociaż ci ostatni wyjaśniają to raczej relatywnie większą długością ciała (w odpowiednim wieku kalendarzowym) niemowląt płci męskiej. Mierzwińska i Zwierzyńska (1980) z kolei sygnalizują większą tendencję do wcześniejszego wyrzynania się
zębów mlecznych u dziewcząt.
Celem pracy jest oszacowanie, jaką część całkowitego zróżnicowania terminu
wyrżnięcia się pierwszego zęba mlecznego wyjaśnia płeć i stan rozwoju fizycznego
dziecka w chwili urodzenia.
207
MATERIAŁ I METODY
Badaniami objęto 908 dzieci ze żłobków łódzkich – 490 chłopców i 418 dziewcząt w wieku od 6 do 24 miesięcy. Dane dotyczące terminu wyrżnięcia pierwszego
zęba mlecznego uzyskano z badań klinicznych, kart żłobkowych, książeczek zdrowia dzieci lub z wywiadu z rodzicami. Parametry urodzeniowe dziecka spisano
z książeczek zdrowia.
Do ustalenia zależności między rozpatrywanymi w pracy kryteriami rozwoju organizmu dziecka zastosowano model regresji wielokrotnej (Blalock 1977). Przyjęto
poziom istotności 0,05.
Zmienne niezależne (objaśniające) to:
X1 – płeć (l – chłopiec, 2 – dziewczynka)
X2 – długość trwania ciąży Hbd (37-43 tygodni, z wyłączeniem wcześniaków),
X3 – masa ciała (g),
X4 – długość ciała (cm),
X5 – obwód głowy (cm),
X6 – obwód klatki piersiowej (cm),
X7 – długość siedzeniowa Si (cm),
X8 – stan noworodka oceniony w skali Apgar (Apg).
Zmienna zależna (objaśniana):
y – początek procesu pierwszego ząbkowania.
Dobór właściwego równania regresji umożliwiła metoda eliminacji wstecznej
(Malec, Caliński 1973) z wyborem najlepszego podzbioru zmiennych niezależnych.
Siłę związku między początkiem procesu pierwszej dentycji a płcią i stanem
dziecka w chwili urodzenia oceniano dodatkowo na podstawie wartości współczynnika korelacji cząstkowej (rc) w celu wykluczenia wzajemnych interakcji między
zmiennymi objaśniającymi. Analiza statystyczna materiału została wykonana programem SPSS 5.0.
WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA
Metoda eliminacji wstecznej (tab. l) pozostawiła w modelu regresji 3 zmienne niezależne: masę ciała, długość ciała i płeć noworodka, które razem wyjaśniają ok. 6,8%
całkowitej zmienności terminu wyrzynania się pierwszego zęba mlecznego. Poza
modelem regresji znalazły się (w kolejności od najmniej istotnych): długość siedzeniowa (Si), ocena w skali Apgar (Apg), długość trwania ciąży (Hbd), obwód głowy
oraz jako ostatni odrzucony w procedurze statystycznej obwód klatki piersiowej. Usunięcie z modelu regresji długości trwania ciąży wynika najprawdopodobniej stąd, że
z badań wyłączono wcześniaki (Hbd poniżej 37 tygodnia) jako grupę zbyt mało liczną.
Ostateczne równanie regresji wielokrotnej do oszacowania momentu rozpoczęcia
pierwszego ząbkowania w zależności od dwóch podstawowych parametrów urodzeniowych i płci przybrało postać:
y = 4,125154 – 0,001448 masa ciała (g) + 0,121925 długość ciała (cm) + 0,374932 płeć (1/2)
208
Tabela l
Model regresji wielokrotnej (metoda eliminacji wstecznej)
Table l
Multivariate regression model (backward method)
R = 0,26051
R2 = 6,786%
N = 902
Zmienne objaśniające pozostałe w modelu
Zmienne
B
SE B
Beta
T
Istotność T
Masa ciała
X3
-0,001448
0,000021
-0,338337
-7,002
0,0000
Długość
ciała X4
0,121925
0,032073
0,182861
3,801
0,0002
0,374932
0,141846
0,085557
2,643
0,0084
Płeć
X1
Zmienne objaśniające odrzucone w procedurze regresji (w kolejności od najmniej istotnej)
Długość siedzeniowa (Si) – X7
Apg – X8
Hbd – X2
Obwód głowy – X5
Obwód klatki piersiowej – X6
α = 0,05
Ostateczna postać modelu regresji wielokrotnej:
y = 4,125154 – 0,001448 X3 + 0,121925 X4 + 0,374932 X1
Oznaczenia:
y – zmienna zależna (objaśniana) – początek procesu pierwszego ząbkowania
R – współczynnik korelacji wielokrotnej
R2 – współczynnik determinacji
B – współczynnik kątowy regresji
SE B – błąd standardowy współczynnika regresji
Beta – standardowy współczynnik regresji
T – wartość statystyki t-Studenta do testowania hipotezy o istotności współczynnika regresji
Istotność T – prawdopodobieństwo odrzucenia hipotezy zerowej o istotności współczynnika
regresji
Analizując siłę związku pomiędzy badanymi zmiennymi (tab. 2, ryc. l) stwierdzono, że niemowlęta o większej masie i mniejszej długości ciała rozpoczynają
pierwszą dentycję wcześniej. Możliwe więc, iż znane zjawisko szybszego dojrzewania dzieci o budowie, w której dominują masa ciała i wymiary szerokościowe (Malinowski 1987), ma odzwierciedlenie również w procesie pierwszego ząbkowania.
209
Tabela 2
Wartości współczynnika korelacji cząstkowej (rc) pomiędzy płcią i parametrami
urodzeniowymi dziecka a początkiem procesu pierwszego ząbkowania
Table 2
Values of the partial correlation coefficient (rc) between sex, birth parameters and the
beginning of deciduous tooth emergence process
Zmienna niezależna
Wartość współczynnika korelacji cząstkowej (rc)
X3 – masa ciała
-0,2267**
X4 – długość ciała
0,1249**
X1 – płeć
0,0890**
X6 – obwód klatki piersiowej
-0,0612
X5 – obwód głowy
0,0477
X2 – Hbd
-0,0130
X8 – Apg
-0,0116
X7 – długość siedzeniowa (Si)
0,0039
** – korelacja cząstkowa istotna na poziomie α = 0,01
O ile fakt, iż większa masa urodzeniowa predysponuje dziecko do wcześniejszego wyrzynania się pierwszego zęba mlecznego, był sygnalizowany m.in. przez Billewicz i in. (1973), Szpringer i Janichę (1978), Milewską-Bobulę i in. (1993), Żądzińską (2000), to dodatnią korelację pomiędzy długością urodzeniową a badaną
zmienną zależną odnotował tylko Falkner (za: Mierzwińska 1984).
Wśród przebadanych dzieci wcześniej rozpoczynają ząbkowanie chłopcy (odwrotnie niż w przypadku drugiej dentycji), co jest zgodne z wynikami badań m.in.
Tanguay i in. (1984, 1986) oraz Infante (1974). Zjawisko to sygnalizował już Tanner
(1963), nie wyjaśniając jednakże, „dlaczego pomiędzy dwoma rodzajami uzębienia
człowieka istnieje powyższa rozbieżność i jaki jest związek między uzębieniem
mlecznym a stopniem dojrzałości kości twarzy”. Możliwe, że zwiększenie liczebności przebadanych dzieci zatarłoby statystycznie znamienną różnicę w wyrzynaniu się
pierwszego zęba mlecznego, zależną od płci.
Wyliczone wartości korelacji cząstkowej pomiędzy zmienną objaśnianą a pozostałymi w modelu trzema zmiennymi objaśniającymi pozwoliły na uniknięcie podejrzenia, że zarówno masa, jak i długość ciała silnie korelując z płcią dziecka (chłopcy
rodzą się ciężsi i dłużsi od dziewczynek), wykluczają oddziaływanie tego czynnika
na proces pierwszego ząbkowania.
WNIOSKI
1. Metoda eliminacji wstecznej pozostawiła w modelu regresji 3 zmienne niezależne: masę ciała, długość ciała i płeć noworodka.
210
Długość Si
Apg
Zmienne objaśniające
Hbd
Zmienne
objaśniające
odrzucone w
procedurze
regresji przy
poziomie
istotności 0,05
Obwód głowy
Obwód klatki
piersiowej
Zmienne
objaśniające
pozostałe w
modelu regresji
przy poziomie
istotności 0,01
Płeć
Długość
urodzeniowa
Masa urodzeniowa
-0,25
-0,2
-0,15
-0,1
-0,05
0
0,05
0,1
0,15
Wartości współczynnika korelacji cząstkowej
Ryc. l. Wartości współczynnika korelacji cząstkowej pomiędzy początkiem procesu pierwszego ząbkowania a zmiennymi objaśniającymi
Fig. l. Values of the partial correlation coefficient between the beginning of deciduous tooth
emergence process and independent variables
2. Pozostawione zmienne razem wyjaśniają 6,786% całkowitej zmienności w terminie wyrzynania się pierwszego zęba mlecznego.
3. Do wcześniejszego rozpoczynania pierwszej dentycji predysponują: większa
masa ciała (rc = -0,2267), mniejsza długość ciała (rc = 0,1249) oraz płeć męska
(rc = 0,0890).
211
PIŚMIENNICTWO
Billewicz W. Z., Thomson A. M., Baber F. M., Field C. E., 1973, The development of primary
teeth in Chinese (Hong Kong) children. Hum. Biol., 45, 229-241
Blalock H., 1977, Statystyka dla socjologów. Warszawa
Infante P. F., 1974, Sex differences in the chronology of deciduous tooth emergence to height,
weight and head circumference in children. Archs. Oral Biol., 18, 1411-1417
Kosiewski J., Waliszko A., Wich J., 1966, Wyrzynanie się zębów mlecznych a płeć i środowisko. Mat. i Prace Antr., 73, 41-51
Malec E., Caliński T., 1973, Analiza regresji wielokrotnej z wyborem najlepszego podzbioru
zmiennych niezależnych. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, 64, 11-29
Malinowski A., 1987, Norma biologiczna a rozwój somatyczny człowieka. Warszawa
Mierzwińska K., 1984, Wpływ długości urodzeniowej ciała na termin wyrzynania pierwszego
zęba mlecznego u dzieci lubelskich. Czas. Stomat., 37, 12, 961-969
Mierzwińska K., 1985, Termin rozpoczęcia pierwszego ząbkowania u dzieci lubelskich
z uwzględnieniem podziału wg płci. Czas. Stomat., 38, 5, 344-349
Mierzwińska K., Zwierzyńska W., 1980, Akceleracja w wyrzynaniu zębów mlecznych u dzieci
w żłobkach miasta Lublina. Czas. Stomat., 33, l, 11-16
Milewska-Bobula B., Rowecka-Trzebicka K., Szpringer-Nodzak M., Janicha J., Falkowski T.,
Siniczyn A., Czugajewska L., 1993, Analiza wybranych parametrów rozwoju dziecka
i czynników środowiskowych w przebiegu procesu pierwszego ząbkowania. Prz. Pediatr.,
23, 155-162
Pelsmaekers B., Loos R., Carels C., Derom C., Vlietinck R., 1997, The genetic contribution
to dental maturation. J. Dent. Res., 76, 1337-1340
Szpringer M., Janicha J., 1978, Przyczynek do zagadnienia opóźnionego pierwszego ząbkowania. Czas. Stomat., 31, 1097-1101
Szpringer-Nodzak M., 1983, Ciężar urodzeniowy ciała a początek procesu pierwszego ząbkowania u dzieci. Czas. Stomat., 34, 89-93
Tanguay R., Demirjian A., Thibault H. W., 1984, Sexual dimorphism in the emergence of the
deciduous teeth. J. Dent. Res., 63, 65-68
Tanguay R., Buschang P. H., Demirjian A., 1986, Sexual dimorphism in the emergence of
deciduous teeth: its relationship with growth components in height. Am. J. Phys. Anthrop., 69, 511-515
Tanner J. M., 1963, Wiek rozwojowy i pojęcie dojrzałości fizjologicznej, [w:] Rozwój w okresie pokwitania. Warszawa
Townsend G. C., 1980, Heritability of deciduous tooth size in Australian Aboriginals. Am.
J. Phys. Anthrop., 53, 2, 297-300
Żądzińska E., 2000, Parametry urodzeniowe dziecka a początek procesu pierwszego ząbkowania, [w:] Antropologia a medycyna i promocja zdrowia, red. A. Malinowski, H. Stolarczyk, W. Lorkiewicz. Łódź, 3, 210-219
Summary
RELATION OF THE FIRST DECIDUOUS TOOTH EMERGENCE
TO SEX AND SELECTED BIRTH PARAMETERS
The biological state of newborn determines a specific developmental trail of child. Birth
parameters should therefore correlate with the beginning of deciduous tooth emergence process, which is the criterion of biological age of infant.
212
The aim of this paper is to estimate what part of total variation in the term of the first
milk-tooth emergence can be explained by sex and biological state of newborn.
This study was based on data collected in 30 nurseries in Łódź. Children recruited into the
study (490 boys and 418 girls) were from 6 to 24 months of age. Tooth emergence data used
in this article came from the clinical examination, health card or interview with parents. For
the estimating of correlation between examined variables we used multivariate regression
model (backward method) (Blalock 1977; Malec, Caliński 1973).
The backward method left in regression model three independent variables: body mass
(r = -0.2267), body length (r = 0.1249) and sex (r = 0.0890), which altogether explained about
6.8% of total variation in the term of the first deciduous tooth emergence. Finally the equation of regression for prediction the time of the first milk tooth eruption assumed shape:
y = 4.125154 – 0.001448 body mass (g) + 0.121925 body length (cm) + 0.374932 sex
(l – male / 2 – female).
213