Pobierz PDF

PRACE POGLĄDOWE
Dent. Med. Probl. 2009, 46, 3, 346–353
ISSN 1644−387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Stomatological Association
PATRYCJA DOWNAROWICZ1, MARCIN MIKULEWICZ2, ALINA STRZAŁKOWSKA3,
WOJCIECH PAWLAK4
Obustronne strzałkowe oraz skośne rozszczepienie
gałęzi i trzonu żuchwy jako metody
leczenia chirurgicznego III klasy szkieletowej
– przegląd piśmiennictwa i opis przypadku
BSSO and Le Fort I Osteotomy as Surgical Methods
of Treatment in Skeletal Class III Malocclusion
– Review of the Literature and the Case Report
1
Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji Akademii Medycznej we Wrocławiu
Samodzielna Pracownia Wad Rozwojowych Twarzy Katedry Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji
Akademii Medycznej we Wrocławiu
3
NZOZ Ortho Smile, Wrocław
4
Katedra i Klinika Chirurgii Szczękowo−Twarzowej Akademii Medycznej we Wrocławiu
2
Streszczenie
Na podstawie aktualnego piśmiennictwa przedstawiono przegląd metod leczenia chirurgicznego wykorzystywane−
go w osteotomii szczęki i żuchwy szkieletowej wady klasy III. Wady te mogą być spowodowane nadmiernym do−
przednim wzrostem żuchwy, niedorozwojem szczęki lub być połączeniem obu tych zaburzeń. Leczenie pacjentów
z nasilonymi wadami szkieletowymi klasy III z wykorzystaniem modyfikacji niekorzystnego wzorca wzrostu lub
kamuflażu ortodontycznego może mieć niekorzystny wpływ na estetykę twarzy i być przyczyną nawrotu. W tych
przypadkach metodą z wyboru jest zespołowe leczenie ortodontyczno−chirurgiczne. Zabiegi chirurgiczne korygu−
jące złożone wady szkieletowe klasy III wymagają często jednoczasowego uruchomienia szczęki i żuchwy. Naj−
popularniejszą metodą osteotomii żuchwy okazała się technika zaproponowana przez Dal Ponta, tj. technika obu−
stronnego strzałkowego i skośnego rozszczepienia gałęzi i trzonu żuchwy (BSSO). Autorzy przedstawili przypa−
dek 18−letniej pacjentki, u której zastosowano skojarzone leczenie ortodontyczno−chirurgiczne z powodu złożonej
wady szkieletowej klasy III. W pracy opisano diagnostykę, leczenie ortodontyczne, metodę operacji oraz leczenie
retencyjne (Dent. Med. Probl. 2009, 46, 3, 346–353).
Słowa kluczowe: wada szkieletowa klasy III, chirurgia ortognatyczna, leczenie zespołowe.
Abstract
The aim of the article was to present, on the basis of existing literature, the surgical methods of treatment used in
mandible and maxilla osteotomy in skeletal class III malocclusion. The Class III skeletal deformity may be due to
a horizontal excess of the mandible, an antero−posterior deficiency of the maxilla, or both. In patients with a severe
Class III skeletal discrepancies, growth modification and orthodontic camouflage, not only can compromise the
face aesthetics but also can jeopardize the stability of the results. In such cases the combined surgical – orthodon−
tic correction is considered the best treatment modality. Simultaneous mobilization of the maxilla and mandible is
often needed to correct severe Class III dentofacial deformities. The most popular method is the one presented by
Dal Pont – Bilateral Sagittal Split Osteotomy (BSSO).The authors presented a case of an 18−year−old female patient
with a severe skeletal Class III malocclusion interdisciplinary treated using orthodontics and orthognathic surgery.
The diagnosis, the orthodontic treatment, the method of surgery and the retention method were described (Dent.
Med. Probl. 2009, 46, 3, 346–353).
Key words: skeletal Class III malocclusion, orthognatic surgery, multidisciplinary treatment.
Osteotomia BSSO i Le Fort I
Przodożuchwie morfologiczne – positio man−
dibulae anterior morphologica, jest wadą rozwo−
jową części twarzowej czaszki. Główną cechą tej
wady jest doprzednia pozycja żuchwy, która jest
wynikiem nadmiernego wzrostu w obrębie jej
trzonu i/lub gałęzi. Jest to zatem wada narządu żu−
cia o charakterze zmian gnatycznych. Zniekształ−
cenie nie jest ograniczone do żuchwy, ale obejmu−
je cały zespół twarzowo−czaszkowy [1, 2]. Wa−
runki zgryzowe zwykle wykazują cechy przodo−
zgryzu całkowitego z charakterystycznym odwrot−
nym nagryzem. Oprócz typowej dla prognacji żu−
chwy III klasy kostnej, wadzie może towarzyszyć
jednostronny lub obustronny zgryz krzyżowy
boczny przedni, zgryz otwarty częściowy lub cał−
kowity. Profil pacjenta w wadzie szkieletowej III
klasy jest pośredni lub cofnięty (punkt subnasale
w polu biometrycznym lub przed tylną granicą po−
la) – skośny do przodu (punkt pogonion poza po−
lem biometrycznym), bruzda wargowo−bródkowa
wygładzona, z hipertonią mięśnia okrężnego ust.
Rozpoznanie różnicowe z przodożuchwiem czyn−
nościowym ustala się na podstawie testu czynno−
ściowego. Pacjent z prognacją żuchwy nie może
wykonać ruchu cofnięcia żuchwy. Wadę tę należy
różnicować także z przodozgryzem rzekomym,
związanym z hypoplazją szczęki lub cofnięciem,
przy prawidłowej budowie żuchwy.
W piśmiennictwie istnieją rozbieżności co do
częstości występowania wad szkieletowych klasy
III na świecie, prewalencja ich jest jednak relatyw−
nie niska. Badania epidemiologiczne przeprowa−
dzone w 1966 r. w Polsce wykazały, że wady do−
przednie stanowiły 10,2% [3]. Współczesne bada−
nia dzieci 8−letnich na Dolnym Śląsku,
przeprowadzone przez Kawalę [4], ujawniły, że
odsetek doprzednich wad zgryzu wynosił 7,9%.
Z badań wynika, że u podstaw tej wady mogą le−
żeć zarówno zaburzenia szkieletowe, jak i zębowe.
Czynniki wywołujące szkieletową klasę III są zde−
terminowane genetycznie, zaś czynniki o charak−
terze czynnościowym odgrywają drugorzędną rolę
w etiologii tej wady.
Metody chirurgicznego
leczenia wad klasy III
Chirurgiczne leczenie wad gnatycznych pole−
ga na korekcie zniekształconych kości szczęki
i/lub żuchwy w celu uzyskania harmonijnej pro−
porcji w wyglądzie twarzy, przywrócenia korzyst−
nej okluzji, prawidłowej czynności oddychania,
połykania, mowy i funkcji stawu skroniowo−żu−
chwowego [5–7]. Zabiegi na kościach szczęk
określa się jako chirurgię ortognatyczną. Dawniej
izolowana operacja na żuchwie była standardową
347
procedurą do korekcji III klasy szkieletowej [8, 9].
Zabieg na szczęce i żuchwie, w razie uzasadnio−
nych wskazań do operacji dwuszczękowej, daje
jednak lepszy efekt estetyczny i poprawę stabilno−
ści pozabiegowej i jest obecnie typową operacją
w leczeniu tej nieprawidłowości [10]. Wczesne
próby chirurgicznego leczenia były podejmowane
przez Blaira w 1897 r. Blair [11] opisał zewnątrzu−
stną technikę osteotomii trzonu żuchwy. Chirurg
Blair i ortodonta Angle uznali współpracę w lecze−
niu wad szkieletowych za konieczną i tym samym
stworzyli podwaliny zespołowego leczenia wad
gnatycznych [12, 13]. Obecnie współpraca inter−
dyscyplinarna między ortodontą a chirurgiem jest
bezdyskusyjna, gdyż jest podstawą osiągnięcia
pełnego sukcesu w leczeniu wad szkieletowych [6,
14–18].
Dal Pont [19] przedstawił opis 2 technik poza−
trzonowcowej osteotomii. Pierwsza z nich to
strzałkowe rozszczepienie gałęzi i trzonu żuchwy
(ryc. 1), zaś drugi sposób stanowi skośne roz−
szczepienie gałęzi i trzonu żuchwy (ryc. 2), zwane
BSSO (Bilateral Sagittal Split Osteotomy). We−
dług Dal Ponta, strzałkowe rozszczepienie gałęzi
i trzonu żuchwy wykonuje się wewnątrzustnie.
Zabieg polega na obustronnym strzałkowym roz−
szczepieniu gałęzi i częściowo trzonu żuchwy po−
wyżej otworu żuchwowego ze względu na obe−
cność pęczka nerwowo−naczyniowego w kanale.
Linię cięcia prowadzi się od przedniego brzegu
gałęzi żuchwy ku dołowi wzdłuż grzebienia bocz−
nego, dalej kresy skośnej zewnętrznej do okolicy
przedsionkowej drugiego zęba trzonowego, skąd
prowadzi się cięcie pionowe do krawędzi żuchwy.
Modyfikacja opisanej metody została przedsta−
wiona przez Hunsucka [20]. Inną modyfikację
strzałkowej osteotomii Dal Ponta zaproponował
w 1974 r. Ćwioro. Należy podkreślić, że Ćwioro
jako pierwszy rozpropagował oryginalną technikę
Dal Ponta w Polsce [21]. Jego modyfikacja strzał−
kowej osteotomii Dal Ponta polegała na przecięciu
zewnętrznej blaszki kortikalnej trzonu żuchwy
w okolicy drugiego zęba przedtrzonowego (ryc.
3). Oprócz tego, w czasie zabiegu używał zwy−
kłych wierteł dentystycznych, a do odsłonięcia
i zabezpieczenia tkanek miękkich narzędzi wła−
snego pomysłu [22].
Pozostałe modyfikacje metody strzałkowego
rozszczepienia gałęzi żuchwy według Obwegesera
opisali inni autorzy [23–27].
W metodzie skośnego rozszczepienia gałęzi
i trzonu żuchwy według Dal Ponta cięcie warstwy
kortikalnej gałęzi żuchwy prowadzi się również
powyżej języczka żuchwy, ale kończy się ono tuż
za pęczkiem naczyniowo−nerwowym (ryc. 2). Tak
też kieruje dłuto, które wychodzi skośnie za ję−
zyczkiem żuchwy. W obrębie trzonu żuchwy dłu−
348
Ryc. 1. Strzałkowa pozatrzonowcowa osteotomia wg
Dal Ponta
Fig. 1. Bilateral Sagittal Split Osteotomy by Dal Pont
Ryc. 2. Skośna pozatrzonowcowa osteotomia wg Dal
Ponta
Fig. 2. Bilateral Oblique Split Osteotomy by Dal Pont
Ryc. 3. Modyfikacja metody Dal Ponta wg Ćwioro
Fig. 3. The methods modyfication of Dal Pont by
Ćwioro
Ryc. 4. Modyfikacja skośnego rozszczepienia gałęzi
żuchwy wg Kaczkowskiego i Ćwioro
Fig. 4. The modyfication of bilateral oblique split
osteotomy by Kaczkowski and Ćwioro
P. DOWNAROWICZ et al.
to jest kierowane także skośnie, tak że przechodzi
ono pod ostatnim zębem trzonowym i wychodzi
przyśrodkowo wzdłuż kresy żuchwowo−gnyko−
wej. Przy zastosowaniu tej metody nie tylko mię−
sień żwacz, skroniowy i skrzydłowy boczny, ale
również skrzydłowy przyśrodkowy nie przemie−
szczają się podczas przesuwania środkowego
odłamu osteotomijnego żuchwy [19].
Kaczkowski i Ćwioro [28] zaprezentowali
modyfikację metody skośnego rozszczepienia ga−
łęzi żuchwy według Dal Ponta (ryc. 4). Polegała
ona na pionowym rozszczepieniu trzonu żuchwy,
od okolicy między drugim zębem przedtrzono−
wym i pierwszym zębem trzonowym i jest wyko−
nywana z użyciem dłuta prowadzonego równole−
gle do zewnętrznej zbitej blaszki kostnej aż do
okolicy pozatrzonowcowej. Dłuto następnie jest
kierowane skośnie, tak jak to podał Dal Pont.
Odłamy osteotomijne łączono płytkami tytanowy−
mi w celu ich stabilizacji. Max i Rotskoff [29] po−
dali własną modyfikację, która polegała na wycię−
ciu części kości na wewnętrznej powierzchni gałę−
zi żuchwy powyżej otworu żuchwowego.
Pozwalało to na uniknięcie niepomyślnego roz−
szczepienia gałęzi i uszkodzenia nerwu. Edwards
i Paxton [30] w celu dokładnego usunięcia
nadmiaru blaszki bikortykalnej w obrębie odłamu
dogłowowego, który powstaje po cofnięciu ku ty−
łowi odłamu dalszego, ale jeszcze przed rozszcze−
pieniem gałęzi i trzonu żuchwy, zaznaczali kali−
browanym narzędziem, jaki odcinek kości należy
wyciąć; jego wielkość była oceniana przed zabie−
giem na podstawie analizy telerentgenogramu. Po−
zwoliło to na wyeliminowanie uszkodzenia pęcz−
ka naczyniowo−nerwowego, zwichnięcia głowy
żuchwy i uszkodzeń w obrębie stawu skroniowo−
żuchwowego, usunięcia nadmiernej ilości tkanki
kostnej oraz prowadzenia cięć kości pod nieodpo−
wiednim kątem.
Wadzie szkieletowej klasy III może towarzy−
szyć hipoplazja szczęki, wówczas wykonuje się
często operację na szczęce metodą osteotomii Le
Fort I. W osteotomii Le Fort I punkty orientacyjne
stanowią 3 jej zespolenia: szczękowo−jarzmowe,
szczękowo−nosowe i szczękowo−skrzydłowe. Li−
nia cięć przebiega przez wszystkie ściany zatoki
szczękowej poniżej otworu podoczodołowego,
szwu jarzmowo−szczękowego i dolnej małżowiny
nosowej. Wielu autorów opisywało tą metodę ope−
racyjną [10, 17, 31].
W leczeniu ortodontyczno−chirurgicznym pa−
cjentów z III klasą szkieletową na Dolnym Śląsku
zaleca się następującą procedurę: przygotowanie
ortodontyczne pacjenta, zabieg chirurgiczny dwu−
szczękowy i pozabiegową rehabilitację z ewentu−
alną korektą ortodontyczną. Opisany dalej przypa−
dek ilustruje taką właśnie strategię postępowania.
Osteotomia BSSO i Le Fort I
349
Opis przypadku
18−letnia pacjentka A.K. zgłosiła się do lecze−
nia ortodontyczno−chirurgicznego wady szkieleto−
wej klasy III z powodu skarg na zbyt długą żu−
chwę oraz brak możliwości odgryzania i żucia po−
karmów. Pacjentka nie była wcześniej objęta
terapią ortodontyczną.
W ramach diagnostyki ortodontycznej prze−
prowadzono badanie kliniczne (podmiotowe –
wywiad i badanie przedmiotowe), analizę modeli
oraz badanie RTG (ocena pantomogramu i cefalo−
gramu bocznego głowy). W zewnątrzustnym ba−
daniu przedmiotowym stwierdzono zaburzenie
proporcji twarzy: odcinek szczękowy stanowił
60% twarzy morfologicznej, co – przy przyjęciu
jej ograniczenia przez punkty nasion i gnation –
było przekroczeniem normy o 5% (ryc. 5, 6). Pro−
fil twarzowy pacjentki, zgodnie z podziałem
Schwarza, sklasyfikowano jako pośredni skośny
do przodu. Badanie mięśni wykazywało hipertonię
mięśnia okrężnego ust oraz mięśnia bródkowego.
W badaniu wewnątrzustnym stwierdzono obu−
stronną klasę III Angle’a (ryc. 7, 8).
Analiza zdjęcia pantomograficznego wykaza−
ła obecność trzecich zębów trzonowych dolnych,
które zostały usunięte przed założeniem aparatu.
Ekstrakcję zębów przeprowadzono ze względu na
to, iż w tej okolicy planowany był przebieg linii
cięcia chirurgicznego. Stwierdzono również brak
wszystkich czterech drugich zębów przedtrzono−
wych. Pozostałe struktury nie odbiegały od normy.
Analiza telerentgenogramu metodą Segnera i Hasun−
da ujawniła następujące zaburzenia pomiarów kąto−
wych i liniowych: kąt SNA równy 77° (norma 82 ±
3,0°), SNB 85° (norma 80 ± 3,0°), ANB 7,4° (norma
2,0 ± 2,0°), wskazując na III klasę szkieletową. War−
tości wymiarów pionowych wskazywały na relację
wysokokątową (ML−NSL = 35,6°). Zęby sieczne
dolne były przechylone w stosunku do podstawy żu−
chwy (1−:ML = 73,8°). Zęby sieczne górne wykazy−
wały natomiast prawidłową pozycję w stosunku do
podstawy szczęki (1+:SN = 103,4°). Analiza wyka−
zała wydłużenie trzonu i gałęzi żuchwy oraz skróce−
nie długości szczęki. Pomiar Wits wynosił − 15 mm.
W badaniu czynnościowym stwierdzono zabu−
rzenie funkcji oddychania. Nie odnotowano nieprawi−
dłowości w funkcji stawów skroniowo−żuchwowych.
Na podstawie pełnego badania diagnostyczne−
go postawiono rozpoznanie: prognatyzm żuchwy
z hipoplazją szczęki i zgryz otwarty.
W planie leczenia założono dekompensację
zębową – wychylenie zębów siecznych górnych
i dolnych oraz zaplanowano zabiegi chirurgiczne
metodą Obwegesera–Dal Ponta w żuchwie i Le
Fort I w szczęce.
Ryc. 5. Fotografia twarzy en face przed leczeniem chi−
rurgicznym
Fig. 5. Presurgical face frontal view photograph
Ryc. 6. Fotografia boczna twarzy przed leczeniem chi−
rurgicznym
Fig. 6. Presurgical face lateral view photograph
350
Ryc. 7. Fotografia zgryzu en face przed leczeniem chi−
rurgicznym
Fig. 7. Presurgical occlusal frontal view photograph
Ryc. 8. Boczna fotografia zgryzu przed leczeniem chi−
rurgicznym
Fig. 8. Presurgical occlusal lateral view photograph
Leczenie ortodontyczne przeprowadzono apa−
ratami stałymi cienkołukowymi, zamkami w sy−
stemie Rotha o slocie 0,018. W początkowym
okresie leczenia zastosowano łuki elastyczne do
przeprowadzenia niwelacji. Celem leczenia było
wzajemne wyrównanie szerokości łuków zębo−
wych i właściwe ustawienie zębów w segmentach
bocznych i przednim. Leczenie ortodontyczne ja−
ko przygotowanie do zabiegu trwało 12 miesięcy.
Następnie pacjentkę skierowano do Katedry Chi−
rurgii Szczękowo−Twarzowej AM we Wrocławiu
w celu przeprowadzenia zabiegu. Wykonano za−
bieg strzałkowej osteotomii żuchwy metodą Dal
Ponta, a następnie zabieg na szczęce typu Le Fort
I (ryc. 9, 10). Po ustawieniu żuchwy i szczęki we
właściwym położeniu odłamy osteotomijne usta−
bilizowano za pomocą śrub bikortykalnych. Unie−
ruchomienie międzyszczękowe sztywne stoso−
wano w pierwszym okresie po zabiegu, a przez
następnych 6 tygodni używano wyciągów ela−
stycznych pionowych w celu stabilizacji okluzji.
P. DOWNAROWICZ et al.
Ryc. 9. Operacja BSSO
Fig. 9. BSSO surgery
Ryc. 10. Operacja Le Fort I
Fig. 10. Le Fort I surgery
Po leczeniu chirurgicznym pacjentka zgłaszała się
do kontroli pooperacyjnej w pierwszych 6 tygo−
dniach co tydzień, a po upływie 6 tygodni co mie−
siąc. W badaniu zewnątrzustnym przeprowadzo−
nym po zabiegu chirurgicznym stwierdzono
skrócenie dolnego piętra twarzy, odcinek szczęko−
wy jednak pozostał dłuższy w porównaniu ze
środkowym piętrem twarzy (ryc. 11, 12). Analiza
telerentgenogramu po leczeniu chirurgicznym
ujawniła normalizację pomiarów kątowych i linio−
wych: kąt SNA równy 83°, SNB 82°, ANB 2°,
ML−NSL 30°, 1−:ML = 90°, 1+:SN = 100°. Po−
miar Wits zmniejszył się do wartości −2 mm. Cał−
kowite leczenie ortodontyczno−chirurgiczne trwa−
ło 20 miesięcy. Po demontażu aparatów jako reten−
cję zastosowano: w łuku górnym szynę Hawleya,
a w łuku dolnym – retainer metalowy podklejany
na zęby w odcinku od kła do kła. W badaniu we−
wnątrzustnym obserwuje się I klasę An−
gle’a i I klasę kłową (ryc. 13, 14).
W opisanym przypadku została zastosowana
metoda obustronnego skośnego rozszczepienia ga−
Osteotomia BSSO i Le Fort I
351
Ryc. 13. Fotografia zgryzu en face po leczeniu chirur−
gicznym
Fig. 13. Occlusal frontal view photograph after ortho−
gnathic treatment
Ryc. 11. Fotografia twarzy en face po leczeniu
chirurgicznym
Fig. 11. Face frontal view photograph after orthogna−
thic treatment
Ryc. 14. Boczna fotografia zgryzu po leczeniu chirur−
gicznym
Fig. 14. Occlusal lateral view photograph after ortho−
gnathic treatment
łęzi i trzonu żuchwy w modyfikacji Kaczkowskie−
go i Ćwioro. Metoda ta jest powszechnie stosowa−
na w Klinice Chirurgii Szczękowo−Twarzowej
AM we Wrocławiu ze względu na większą po−
wierzchnię wzajemnego przylegania odłamów
osteotomijnych niż w tradycyjnej metodzie Dal
Ponta. Zwiększona powierzchnia przylegania
odłamów kostnych powoduje zaś szybsze poope−
racyjne gojenie tej okolicy. Zastosowanie tego ty−
pu procedury leczenia zespołowego daje korzyst−
ny estetycznie i funkcjonalnie wynik terapii.
Ryc. 12. Fotografia boczna twarzy po leczeniu chirur−
gicznym
Fig. 12. Profile view photograph after orthognathic
treatment
352
P. DOWNAROWICZ et al.
Piśmiennictwo
[1] CHANG H.P., KINOSHITA Z., KAWAMOTO T.: Craniofacial pattern of Class III deciduous dentition. Angle Orthod.
1992, 62, 139–144.
[2] STELLZIG−EISENHAUER A., LUX CHRISTOPER J., SCHUSTER G.: Treatment decision in adult patients with Class III
malocclusion: Orthodontic therapy or orthognatic surgery? Am. J. Orthod. Dentofac. Orthoped. 2002, 122, 27–38.
[3] MASZTALERZ A., GÓRNY S., ŁAZARKIEWICZ W., MIRONOWICZ−SZYDłOWSKA I.: Wady zgryzu wśród młodzieży
szkolnej w Polsce. Czas. Stomatol. 1969, 22, 7, 671–675.
[4] KAWALA B.: Wpływ przedwczesnej utraty zębów mlecznych trzonowych i pierwszych zębów stałych trzonowych
na powstawanie wad zgryzu u dzieci w wieku 8 lat w badaniach porównawczych. Dent. Med. Probl. 2007, 44,
60–69.
[5] ĆWIORO F.: Odległe wyniki leczenia chirurgicznego progenii wg zmodyfikowanej metody Dal Ponta w ocenie
operowanych pacjentów. Czas. Stomatol. 1977, 30, 415–419.
[6] TOMASZEWSKI T., CECHERZ Z., BUCZARSKI B., DOBIEŻYŃSKA B.: Prognacja żuchwy: leczenie ortodontyczno−chi−
rurgiczne. Ortod. Współczesna 2000, 2, 121–124.
[7] DONIEC−ZAWIDZKA I., BIELAWSKA H., KOWALCZYK R., PISKORSKI D.: Leczenie ortodontyczno−chirurgiczne pacjen−
tów z progenią – doświadczenia własne. Czas. Stomatol. 2004, 57, 737–745.
[8] ĆWIORO F., KACZKOWSKI H.: Operacyjne leczenie zniekształceń żuchwy według metody Obwegesera−Dal Ponta
w polskich ośrodkach chirurgicznych. Czas. Stomatol. 1984, 37, 985–987.
[9] TORNES K., LYBERG T.: Surgical correction of mandibular prognathism in Norway, 1975–1984. A national survey.
Acta Odontol. Scand. 1987, 45, 87–94.
[10] BILL J., WURZLER K., REINHART E., BOHM H., EULERT S., REUTHER J: Bimaxillary osteotomies with and without
condyle positioning – long−term follow−up 1981–2002. Mund Kiefer. Gesichts. Chir. 2003, 7, 345–350.
[11] BLAIR V.P.: Operations on the jaw bones and the face. Dent. Era. 1907, 6, 169–185.
[12] STEINHAUSER E.W.: Historical development of orthognatic surgery. J. Oral Max. Surg. 1996, 24, 195–204.
[13] WYATT W.M.: Sagittal ramus split osteotomy: literature review and suggested modification of technique. Brit. J.
Oral Max. Surg. 1997, 35, 137–141.
[14] ANDRYCH M., MATTHEWS−BRZOZOWSKA T., PAWLAK W.: Kompleksowe leczenie ortodontyczno−chirurgiczne pro−
gnacji żuchwy. Opis przypadku. Stomatol. Współczesna 2005, 12, 20–23.
[15] ZAPAŁA J., SZCZUROWSKI P., SZYPER−SZCZUROWSKA J., DUBIS P., DYRAS M.: Taktyka postępowania u chorych z wa−
dami gnatycznymi. Poradnik Stomatol. 2005, 5, 11, 21–24.
[16] DOWNAROWICZ P., ANTOSZEWSKA J., KAWALA B., PAWLAK W., MATTHEWS−BRZOZOWSKA T.: Ortodontyczno−chirur−
giczne leczenie prognatyzmu żuchwy. Opis przypadku. Magazyn Stomatol. 2006, 16, 8, 74–77.
[17] PAWLAK W., WARYCH B., KACZKOWSKI H.: Combined orthodontic−surgical treatment of a severe class III dentofa−
cial deformity – case report. Dent. Med. Probl. 2007, 44, 81–86.
[18] DOWNAROWICZ P., KAWALA B., MATTHEWS−BRZOZOWSKI A.: Prognatyzm żuchwy – diagnostyka, etiologia i lecze−
nie. Na podstawie piśmiennictwa. Magazyn Stomatol. 2007, 17, 4, 46–48.
[19] DAL PONT G.: Retromolar osteotomy for correction of prognathism. J. Oral Surg. Anesth. Hosp. D Serv. 1961, 19,
42–47.
[20] HUNSUCK E.E.: A modified intraoral sagittal splitting technique for correction of mandibular prognathism. J. Oral
Max. Surg. 1968, 26, 250–253.
[21] ĆWIORO F.: Chirurgiczne leczenie progenii sposobem strzałkowego rozszczepienia gałęzi żuchwy. Czas. Stoma−
tol. 1972, 25, 833–839.
[22] ĆWIORO F.: Narzędzia chirurgiczne własnego pomysłu. Czas. Stomatol. 1978, 31, 1063–1067.
[23] EPKER B.N.: Modifications in the sagittal osteotomy of the mandible. J. Oral Surg. 1977, 35, 157–159.
[24] MCCOLLUM A.G.H., REYNEKEE J.P., WOLFORD L.M.: An alternative for the correction of the Class II low mandi−
bular plane angle. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1989, 67, 231–241.
[25] WOLFORD L.M., DAVIS W.: The mandibular inferior border split: A modification in the sagittal split osteotomy. J.
Oral Max. Surg. 1990, 48, 92–94.
[26] COLLINS S.M., POULTON D.R.: Orthodontic and orthognathic surgical correction of Class III malocclusion. Am. J.
Orthod. Dentofac. Orthoped. 1996, 109, 111–115.
[27] WOLFORD L.M.: The sagittal split ramus osteotomy as the preferred treatment for mandibular prognathism. J. Oral
Max. Surg. 2000, 58, 310–312.
[28] KACZKOWSKI H., ĆWIORO F.: Modyfikacja metody skośnego rozszczepienia gałęzi i kąta żuchwy według Dal Po−
nta. Wrocł. Stomatol. 1992, 33–36.
[29] MAX D., ROTSKOFF K.: A modified technique for the sagittal split osteotomy. J. Oral Max. Surg. 1993, 51,
1050–1051.
[30] EDWARDS R.C., PAXTON M.C.: Modified sagittal split ramus osteotomy for mandibular setback. J. Oral Max. Surg.
1994, 52, 524–525.
[31] BAILEY L., PROFFIT W., WHITE R.: Trends in surgical treatment of Class III skeletal relationship. Int. J. Adult
Orthod. Orthognath. Surg. 1995, 10, 108–118.
Osteotomia BSSO i Le Fort I
Adres do korespondencji:
Patrycja Downarowicz
Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji AM
ul. Krakowska 26
50−425 Wrocław
tel.: +48 71 784 02 99
e−mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 30.03.2009 r.
Po recenzji: 24.04.2009 r.
Zaakceptowano do druku: 8.05.2009 r.
Received: 30.03.2009
Revised: 24.04.2009
Accepted: 8.05.2009
353