3. Konsumpcja i wybór międzyokresowy - E-SGH

Konsumpcja i wybór międzyokresowy
Dr Michał Gradzewicz
Katedra Ekonomii I
KAE
Makroekonomia II – Wykład 3
Plan wykładu
•
•
•
Pomiar dochodu do dyspozycji i konsumpcji
Keynesowska funkcja konsumpcji
Tematy przygotowujące:
–
–
•
•
•
•
•
•
•
Rola oczekiwań w makroekonomii
Dyskontowanie - wycena wielkości w czasie
Ograniczenie budżetowe
Krzywe obojętności
Optymalny wybór konsumenta – rozkład konsumpcji w czasie
Efekty wzrostu: bieżącego i przyszłego dochodu, stopy procentowej
Dochód permanentny i cykl życia – hipoteza PILCH
Efekty ograniczeń kredytowych
Ekwiwalencja ricardiańska (Ricardian Equivalence) – czy zwiększone wydatki rządowe
przekładają się na wzrost zagregowanego popytu w gospodarce?
Literatura:
 Burda, Wypłosz (2013) „Makroekonomia. Podręcznik Europejski”, rozdziały 7 oraz 8.1-8.2
 Nieco trudniejsze, ale ciekawsze ujęcie tematu: David Romer (2011) „Makroekonomia dla
zaawansowanych”, rozdział 7
 Analizy empiryczne danych o gospodarstwach domowych: „Sytuacja finansowa sektora
gospodarstw domowych”, NBP
Pomiar dochodu do dyspozycji i konsumpcji
Podział wtórny
dochodów
Dochód
pierwotny
•
Dochód do dyspozycji
– Dochód z pracy (+)
– Dochody z własności (+)
– Nadwyżka operacyjna brutto (+), dochód z
działalności gospodarczej osób fizycznych
– Świadczenia społeczne (+), emerytury i
renty, świadczenia przedemerytalne,
zasiłki (chorobowe, macierzyńskie,
opiekuńcze), zasiłki dla bezrobotnych, itp.
– Obciążenia dochodów (-), Podatki od
dochodów, składki na ubezpieczenia
społeczne
-20%
-20.0%
2016q1
-15.0%
2015q1
-10%
2014q1
-10.0%
2013q1
0%
2012q1
-5.0%
2011q1
10%
2010q1
0.0%
2009q1
20%
2008q1
5.0%
2007q1
– trwałych (bardziej zmienne, o własnościach
bliższych własnościom inwestycji, ale o
małym udziale w konsumpcji ogółem
– Nietrwałych (mniej zmienne)
30%
2006q1
•
Przypomnienie własności cyklicznych:
konsumpcja jest mniej zmienna niż PKB,
jest silnie procykliczna i ma charakter
bieżący
Konsumpcja dóbr i usług
10.0%
2005q1
•
40%
konsumpcja dóbr trwałych r/r sa
konsumpcja dóbr nietrwałych r/r sa
udział konsumpcji dóbr trwałych w spożyciu indywidualnym (prawa oś)
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
-2%
-4%
-6%
-8%
2005q1 2006q1 2007q1 2008q1 2009q1 2010q1 2011q1 2012q1 2013q1 2014q1 2015q1 2016q1
dochody z wtórnego podziału
dochody pierwotne: saldo dochodów z własności
dochody pierwotne: składki na ubezpieczenia płacone przez pracowników
dochody pierwotne: dochody z pracy najemnej
dochody pierwotne: nadwyżka operacyjna brutto
dochody do dyspozycji
Źródło: „Sytuacja finansowa sektora gospodarstw domowych”, IE
NBP
Trochę historii – Keynesowska funkcja konsumpcji
10%
Keynes (1936)
8%
– autonomiczny poziom konsumpcji (stały
niezależny od dochodu)
– ponad to, gospodarstwa domowe konsumują
stałą część bieżącego dochodu
Co daje się zatem zapisać jako:
𝐶 = 𝑐0 + 𝑐𝑦 (𝑌 − 𝑇)
𝜕𝐶
( )
𝜕𝑌
2015q4
2015q1
2014q2
2013q3
2012q4
2012q1
2011q2
2010q3
2009q4
2009q1
2008q2
2007q3
2006q4
2006q1
2005q2
2004q3
Spożycie prywatne [realne, dynamika r/r]
Dochody do dyspozycji brutto [realne, dynamika r/r]
-6%
14%
– Konsumpcja podąża za bieżącym dochodem
– Stopa oszczędzania jest stała
– Wzrost podatków prowadzi do spadku
𝜕𝐶
𝑐𝑦 (
𝜕𝑇
= −𝑐𝑦 )
Tymczasem w danych…
𝑆
Stopa oszczędzania 𝑠 = 𝑌−𝑇
12%
10%
8%
6%
4%
2%
Źródło: „Sytuacja finansowa sektora gospodarstw domowych”, IE NBP
odsezonowane
trend
2015q4
2015q1
2014q2
2013q3
2012q4
2012q1
2011q2
2010q3
2009q4
2009q1
2008q2
2007q3
2006q4
-2%
2006q1
0%
2005q2
•
2003q4
-4%
Konsekwencje:
konsumpcji o
2003q1
-2%
2004q3
•
2%
0%
– 𝑐0 - autonomiczny poziom konsumpcji
– 𝑐𝑦 - krańcowa skłonność do konsumpcji
4%
2003q4
•
6%
2003q1
•
-2.0
-6.0
2015-09-01
2013-01-01
2014-05-01
2011-09-01
2009-01-01
2010-05-01
2007-09-01
2005-01-01
2006-05-01
2003-09-01
2001-01-01
2002-05-01
1999-09-01
1997-01-01
1998-05-01
1995-09-01
1993-01-01
1994-05-01
1991-09-01
1989-01-01
1990-05-01
1987-09-01
1985-01-01
1986-05-01
1982-05-01
1983-09-01
1981-01-01
1978-05-01
1979-09-01
1977-01-01
1974-05-01
1975-09-01
1973-01-01
1970-05-01
1971-09-01
1969-01-01
1966-05-01
1967-09-01
1965-01-01
1962-05-01
1963-09-01
1961-01-01
…oraz dla US
10.0
8.0
6.0
4.0
2.0
0.0
-4.0
Real personal consumption expenditures
Real Disposable Personal Income
Źródło: FRED, St Louis FED
Rola oczekiwań w makroekonomii
•
•
Evans, Honkapohja (2001): Modern economic theory recognizes that the central
difference between economics and natural sciences lies in the forward-looking
decisions made by economic agents.
Podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, firmy) podejmują swe decyzje
myśląc nie tylko o bieżących, ale tez o przyszłych uwarunkowaniach i
konsekwencjach bieżących decyzji – formułują swoje oczekiwania
– Dlaczego studiujecie? Czy dlatego, że to daje sporo frajdy, czy też oczekujecie wyższych
zarobków w przyszłości?
•
•
Proces formułowania oczekiwań jest ważny w kontekście decyzji
intertemporalnych
Rzeczywisty proces formułowania oczekiwań przez podmioty jest wciąż
stosunkowo zagadkowy i może być zmienny w czasie, ale jako naukowcy, musimy
przyjąć pewne aksjomaty.
Jak formułowane są oczekiwania?
•
Oczekiwania adaptacyjne (np. Friedman, 1968, Factors affecting the level of interest rates, in
„Savings and residential financing”):
–
–
–
–
•
Racjonalne oczekiwania (John F. Muth. (1961). "Rational Expectations and the Theory of Price
Movements", Econometrica 29 oraz pierwsze „poważne” zastosowanie w makroekonomii:
Lucas, Robert E. (1972) “Expectations and the Neutrality of Money", Journal of Economic
Theory, Vol, 4)
–
–
–
–
•
Najlepszą prognoza na jutro jest stan dzisiejszy (backward looking expectations)
𝑒
𝑥𝑡+1
= 𝑥𝑡
Ten rodzaj opisu procesu formułowania oczekiwań był popularny w latach 50-tych oraz 60-tych
ubiegłego stulecia.
Obecnie rzadko spotykane, gdyż pozwala na kumulowanie się systematycznych błędów oraz nie
uwzględnia jakiejkolwiek informacji o przyszłości, która może być w dyspozycji podmiotów
Formułujemy oczekiwania na przyszłość uwzględniając w sposób racjonalny (efektywnie) pełna
informację, posiadaną na dany moment odnośnie historii zjawiska oraz wszystkich (czasami
niepełnych) informacji o możliwości wystąpienia pewnych zjawisk w przyszłości, znając naturę
powiązań pomiędzy procesami ekonomicznymi (oczekiwania zgodne z określonym modelem
ekonomicznym)
𝑒
𝑥𝑡+1
= 𝐸(𝑥𝑡 |Ω𝑡 )
Popularne od lat 70-tych
Są spójne z założeniem racjonalnego zachowania podmiotów, ale nie zawsze spójne z dowodami
empirycznymi
Alternatywa: np. proces uczenia się podmiotów (Evans, Honkapohja, 2001, Learning and
expectations in macroeconomics”)
Wycena konsumpcji (i nie tylko) w czasie
•
•
•
•
𝑟 – realna stopa procentowa
Mamy dziś 10 jabłek, ile one będą warte jutro?
Jestem skłonny powstrzymać się od konsumpcji dziś (np. pożyczając komuś moje jabłka), ale
muszę otrzymać wynagrodzenie za powstrzymanie się od konsumpcji
Powiedzmy, że 10 jabłek dziś warte jest dla mnie tyle samo co 11 jabłek jutro
10 ⋅ (1 + 𝑟) = 11 a zatem 𝑟 = 10%
A ile dziś warte jest dla mnie jutrzejsze 10 jabłek
•
𝑥 1 + 𝑟 = 10, zatem 𝑥 =
•
Cena międzyokresowa
= 𝛽 jest to cena jutrzejszej konsumpcji (lub innego strumienia)
1+𝑟
wyrażona w jednostkach konsumpcji dzisiejszej (jutrzejszy strumień zdyskontowany na dziś,
stąd 𝛽 nazywana jest czynnikiem dyskontującym)
•
A ile jest dziś warty dla mnie strumień 𝑐 z pojutrza? Dokładnie
•
A jeśli od dziś przez następne 100 okresów będę otrzymywał każdorazowo c jabłek, to dziś
ten cały strumień będzie dla mnie wart
•
10
1+𝑟
czyli w tym przypadku 9,09 jabłka
1
𝑐
𝑐
𝑐+
+
1+𝑟
1+𝑟
•
PDV – Present Discounted Value
𝑐
+
⋯
+
2
1+𝑟
100
100
=
𝑖=0
𝑐
1+𝑟 2
𝑐
1+𝑟
𝑖
= 𝑃𝐷𝑉
Ograniczenie budżetowe
•
Robinson Crusoe żyje przez 2 okresy (mając
dochód i konsumując w obu)
Linia ograniczenia budżetowego (LOB)
• Ograniczenie budżetowe w 𝑡:
𝑐𝑡 + 𝑠𝑡 = 𝑦𝑡
𝑐𝑡+1
• Ograniczenie budżetowe w 𝑡 + 1:
(1 + r)Ω
𝑐𝑡+1 = 𝑦𝑡+1 + 1 + 𝑟 𝑠𝑡
Zatem:
Pożyczkodawca
𝑐𝑡+1 − 𝑦𝑡+1
𝑠𝑡 =
1+𝑟
• łącząc:
𝑦𝑡+1
𝑐𝑡+1 − 𝑦𝑡+1
𝑐𝑡 +
= 𝑦𝑡
Pożyczkobiorca
1+𝑟
Otrzymujemy międzyokresowe ograniczenie
budżetowe (LOB):
𝑐t+1
𝑦𝑡+1
Nachylenie: −(1 + 𝑟)
𝑐𝑡 +
= 𝑦𝑡 +
=Ω
1+𝑟
1+𝑟
𝑦𝑡
Ω 𝑐𝑡
Ω – zdyskontowany na okres 𝑡 majątek, czyli
𝑦
Ω = 𝑦𝑡 + 𝑡+1
Nachylenie OB: −(1 + 𝑟)
1+𝑟
•
Równanie to mówi, że Robinson dokonuje
decyzji o alokacji swojego majątku na
konsumpcję dziś i jutro
Ponieważ z LOB: 𝑐𝑡+1 = − 1 + 𝑟 𝑐𝑡 +
1+𝑟 Ω
Użyteczność i krzywe obojętności
•
Założenia związane z preferencjami:
– Wyższa konsumpcja jest lepsza niż mniejsza
konsumpcja
– Zróżnicowanie konsumpcji jest lepsze niż
jego brak
– Dzisiejsza i jutrzejsza konsumpcja są
dobrami normalnymi (popyt na nie rośnie
wraz z dochodem)
•
•
•
Funkcja użyteczności: 𝑢(𝑐𝑡 , 𝑐𝑡+1 )
Krzywe obojętności: takie kombinacje 𝑐𝑡
oraz 𝑐𝑡+1 , dla których 𝑢 𝑐𝑡 , 𝑐𝑡+1 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡
W danym punkcie styczna do 𝑢 ma
nachylenie −𝑀𝑅𝑆𝑐𝑡 ,𝑐𝑡+1 =
•
𝑐𝑡+1
𝑢′ 𝑐𝑡
− 𝛽𝑢′ 𝑐
𝑡+1
𝑀𝑅𝑆 – jak chętnie wymieniany
konsumpcję dziś na konsumpcje jutro, tak
aby pozostać na tej samej krzywej
obojętności
Nachylenie: −𝑀𝑅𝑆𝑐𝑡,𝑐𝑡+1
𝑐𝑡
Wybór konsumenta – optymalny rozkład konsumpcji w czasie
•
•
•
Konsument maksymalizuje
𝑐𝑡+1
użyteczność z konsumpcji w obu
okresach, przy swoim ograniczeniu (1 + r)Ω
budżetowym
Wybiera taką alokację konsumpcji w
czasie, która zapewnia, że krzywa
obojętności jest styczna do
𝑦𝑡+1
ograniczenia budżetowego, zatem:
𝑐𝑡+1
𝑀𝑅𝑆𝑐𝑡 ,𝑐𝑡+1 = 1 + 𝑟
Konsument Keynesowski
konsumowałby podobnie jak w
punkcie A (czyli to samo co posiada),
z kolei konsument racjonalnie
optymalizujący zapożyczyłby się w
okresie 𝑡 na poczet przyszłych
dochodów (jest bardziej
niecierpliwy) i konsumowałby jak w
punkcie B (wysoka konsumpcja dziś,
kosztem niskiej konsumpcji jutro)
𝐴
U max
𝐵
𝑦𝑡
𝑐𝑡
𝑀𝑅𝑆𝑐𝑡 ,𝑐𝑡+1 = (1 + 𝑟)
Friedman, M., (1957), “A Theory of the
Consumption Function”, Princeton
University Press
Ω
𝑐𝑡
Efekty wzrostu bieżącego dochodu
•
•
•
•
•
•
•
Załóżmy, że początkowo optymalną
decyzją konsumenta jest konsumować
𝑐𝑡+1
dokładnie w wysokości posiadanych
zasobów w każdym okresie (punkt 𝐴)
Co się stanie, jeśli 𝑦𝑡 wzrośnie do 𝑦𝑡 ′?
Konsument zawsze może po prostu
skonsumować za równowartość swoich
dochodów (punkt 𝐵, leży na nowej LOB),
ale wyborem optymalnym jest inny punkt z
nowej LOB (czyli 𝐴’), w którym…
𝑐𝑡+1 ′
…konsumpcja dziś wprawdzie rośnie, ale
𝑦𝑡+1 = 𝑐𝑡+1
część dodatkowego dochodu zostanie
zaoszczędzona…
…na poczet wzrostu przyszłej konsumpcji.
Nazywane jest to efektem wygładzania
konsumpcji – konsument rozkłada w czasie
popyt konsumpcyjny pochodzący ze
wzrostu dochodu
Implikacje – konsumpcja jest procykliczna i
mniej zmienna niż dochód (dokładnie jak w
danych)
𝐴’
𝐵
𝐴
𝑦𝑡 = 𝑐𝑡 𝑐𝑡 ′ 𝑦𝑡 ′
𝑐𝑡
Efekty wzrostu przyszłego dochodu
•
•
•
•
•
Co się stanie, jeśli 𝑦𝑡+1 wzrośnie do
𝑦𝑡+1 ′?
Następuje wzrost konsumpcji już dziś,
ale ponieważ dzisiejsze dochody się
nie zmieniły, to konsument zapożycza
się na poczet przyszłych dochodów
(lub jego oszczędności maleją )
Konsumpcja jutro rośnie, ale o mniej
niż jutrzejszy wzrost dochodów, bo
część przyszłego dochodu została
skonsumowana już dziś
Znowu występuje efekt wygładzania
konsumpcji – konsument rozkłada w
czasie popyt konsumpcyjny
pochodzący ze wzrostu dochodu
Oszczędności i pożyczki są swoistym
buforem umożliwiającym wygładzanie
konsumpcji w czasie
𝑐𝑡+1
𝑦𝑡+1 ′
𝐵
𝐴’
𝑐𝑡+1 ′
𝑦𝑡+1 = 𝑐𝑡+1
𝐴
𝑦𝑡 = 𝑐𝑡 𝑐𝑡 ′
𝑐𝑡
Efekt trwałego (permanentnego) wzrostu dochodu (dziś i jutro)
•
•
•
•
Wzrost dochodu dziś i jutro zwiększa
konsumpcję (mniej więcej) o tyle samo dziś i
𝑐𝑡+1
jutro, nie wywołując większych zmian w
oszczędnościach/pożyczkach konsumenta
Hipoteza dochodu permanentnego (PIH –
Permanent Income Hypothesis Miltona
Friedmana) – głównym determinantem
bieżącej konsumpcji jest dochód permanentny
(czyli nasz majątek Ω)
′
𝑦𝑡+1
= 𝑐𝑡+1 ′
Wniosek 1: tymczasowy wzrost dochodu
jedynie częściowo przekształca się we wzrost
𝑦𝑡+1 = 𝑐𝑡+1
konsumpcji (niska krańcowa skłonność do
konsumpcji z dochodu tymczasowego), trwały
wzrost dochodu (niemal) w pełni przekłada się
na wzrost konsumpcji (wysoka krańcowa
skłonność do konsumpcji z dochodu
permanentnego)
Wniosek 2: dochód permanentny kształtuje
konsumpcję, a dochód tymczasowy oszczędności
A’
A
𝑦𝑡 = 𝑐𝑡
𝑦𝑡′ = 𝑐𝑡 ′
𝑐𝑡
Dochód permanentny i cykl życia (Modigliani)
•
•
•
•
Dochód na poziomie indywidulnym nie jest stały w
cyklu życia i generalnie rośnie z wiekiem (inaczej po
wieku emerytalnym, kiedy dochody spadają i
konsumuje się wcześniej zakumulowany majątek)
Konsumpcja powinna być dużo gładsza w cyklu życia
Implikuje to zapożyczanie się przez młodych
(szczególnie w przypadku kredytów hipotecznych na
mieszkanie) na poczet przyszłego strumienia
dochodów i tłumaczy dlaczego banki się na to
zgadzają
Podobny efekt występuje na poziomie krajów – jeśli
oczekiwany jest stabilny wzrost PKB w przyszłości
(wejście PL do UE w 2004 r.) to optymalnym dla
kraju rozwijającego się jest zapożyczać się na
zewnątrz (mając deficyt na rachunku obrotów
bieżących), aby później spłacić te długi
Franco Modigliani (1918-2003)
"The Life Cycle Hypothesis of
Saving, the Demand for Wealth
and the Supply of Capital",
1966, Social Research 33 (2)
Y
C
wiek
Źródło: Lee, Mason (2011), National Transfer Accounts
PILCH (Permanent Income – Life Cycle Hypothesis) w danych
•
•
Dlaczego występują odchylenia od PILCH?
Aby wygładzać swoja konsumpcję musimy mieć dostęp do rynków finansowych
–
–
Słabo rozwinięte rynki finansowe
Zjawisko limitowania (ograniczania) kredytu, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i
zagregowanym (recesje – credit crunch)
Źródło: Aleksandra Kolasa, 2012. "Life cycle income and consumption
patterns in transition," National Bank of Poland Working Papers 133
Ograniczenie kredytowe
•
•
•
•
•
•
Co się dzieje w przypadku, gdy konsument
nie ma dostępu do rynku finansowego (nie
może się zapożyczać)?
Jego LOB jest załamana w punkcie danym
przez zasób początkowy (nie są dostępne dla
tego konsumenta część możliwych koszyków
konsumpcji)
Optymalny wybór bez ograniczenia
kredytowego byłby w punkcie 𝐴 (w którym
brałby on kredyt)…
…ale konsument z ograniczeniem
kredytowym może uzyskać najwyższą
użyteczność w punkcie 𝐵, czyli w każdym
okresie po prostu skonsumować bieżący
dochód
Wniosek – bieżący dochód (a nie jedynie
permanentny) może silniej determinować
wybór konsumpcyjny
W praktyce empirycznej faktycznie
konsumpcja zależy silniej od bieżącego
dochodu, niż dyktowała by to teoria
optymalnego wyboru międzyokresowego
𝑐𝑡+1
(1 + r)Ω
𝑦𝑡+1
𝐵
𝐴
𝑦𝑡
Nachylenie OB: −(1 + 𝑟)
Ω
𝑐𝑡
Skutki zmiany realnej stopy procentowej
•
•
•
Zmiany r powodują rotację LOB wokół punktu
E, czyli zasobów początkowych (𝑦𝑡 , 𝑦𝑡+1 ) niezależnie od stopy procentowej możemy po
prostu skonsumować zasoby
𝑐
–
wystromienie LOB, będące efektem
substytucyjnym, oznaczającym spadek ceny
jutrzejszej konsumpcji w porównaniu do
dzisiejszej, w efekcie czego 𝑐𝑡 spada a 𝑐𝑡+1
rośnie
przesunięcie LOB, będące efektem
dochodowym, a jego znak:
•
•
•
Pożyczkobiorca
E – zasób początkowy
Przypomnijmy: 𝑐𝑡 + 𝑡+1 = Ω, co teraz lepiej
1+𝑟
zapisać jako: 𝑐𝑡+1 = 1 + 𝑟 𝑐𝑡 + 1 + 𝑟 Ω
Wzrost stopy procentowej 𝑟 powoduje:
–
•
𝑐𝑡+1
jest dodatni (zwiększa konsumpcje dziś i jutro)
dla pożyczkodawców (zatem dla nich na pewno
𝑐𝑡+1 rośnie)
jest ujemny (zmniejsza konsumpcje dziś i jutro)
dla pożyczkobiorców (a zatem dla nich na pewno
𝑐𝑡 maleje)
Następuje zatem redystrybucja dochodów w
stronę pożyczkodawców
Wniosek: efekty wzrostu stopy procentowej
dla konsumpcji są niejednoznaczne
A’
A
𝑐𝑡
𝑐𝑡+1
Pożyczkodawca
A’
A
E – zasób początkowy
𝑐𝑡
Jak zmienia się problem jeśli wprowadzimy do rozważań rząd
zbierający podatki?
•
Wprowadźmy do rozważań w prosty sposób rząd, który:
–
–
–
•
Oznacza to, że ograniczenie budżetowe rządu ma postać:
𝐺𝑡+1
𝑇𝑡+1
𝐺𝑡 +
= 𝑇𝑡 +
1 + 𝑟𝐺
1 + 𝑟𝐺
–
•
•
zbiera podatki ryczałtowe (𝑇𝑡 oraz 𝑇𝑡+1 ),
konsumuje w obu okresach (𝐺𝑡 oraz 𝐺𝑡+1 ),
może się zadłużać po stopie 𝑟𝐺
a zatem rząd emituje obligacje w okresie 𝑡 w wysokości 𝐺𝑡 − 𝑇𝑡 (jeśli ta wielkość jest dodatnia, w
przeciwnym wypadku rząd oszczędza), które potem musi spłacić po stopie 𝑟𝐺
Ograniczenie budżetowe konsumenta, który musi zapłacić podatki dziś i jutro ma postać:
𝑐t+1
𝑦𝑡+1 − 𝑇𝑡+1
𝑐𝑡 +
= (𝑦𝑡 − 𝑇𝑡 ) +
1+𝑟
1+𝑟
𝑦𝑡+1
𝑇𝑡+1
𝑦𝑡+1
–
jeśli oznaczymy Ω′ = 𝑦𝑡 +
–
zatem istnienie rządu ( zbierającego podatki) obniża majątek konsumenta, przesuwając LOB w lewo
1+𝑟
− 𝑇𝑡 +
1+𝑟
< Ω = 𝑦𝑡 +
1+𝑟
.
Jeśli konsument internalizuje (zna i uwzględnia w swoich decyzjach) ograniczenie budżetowe
rządu (co w tym przypadku oznacza, że „wpisuje” je w swoje ograniczenie budżetowe), to
łatwo można pokazać, że:
𝑐t+1
𝑦𝑡+1 − 𝐺𝑡+1 𝑟 − 𝑟𝐺
𝑐𝑡 +
= 𝑦𝑡 − 𝐺𝑡 +
+
(𝐺 − 𝑇𝑡 )
1+𝑟
1+𝑟
1+𝑟 𝑡
Ekwiwalencja ricardiańska (Ricardian Equivalence)
•
•
•
Jeśli 𝒓 = 𝒓𝑮 , to równanie to się trochę upraszcza:
𝑐t+1
𝑦𝑡+1 − 𝐺𝑡+1
𝑐𝑡 +
= (𝑦𝑡 − 𝐺𝑡 ) +
1+𝑟
1+𝑟
Co to oznacza:
–
z ograniczenia budżetowego konsumenta znikają podatki
–
konsument jest biedniejszy o „rozmiar rządu”, czyli o 𝐺𝑡 +
–
moment zbierania podatków nie ma znaczenia dla decyzji konsumenta (czy bieżące wydatki rządowe
sfinansujemy bieżącymi podatkami, czy wzrostem długu, tzn. przyszłymi podatkami),
a na alokację GD ma wpływ jedynie zdyskontowana „wielkość” rządu (która efektywnie pomniejsza
majątek GD).
Jest to sedno tzw. twierdzenia o ekwiwalencji ricardiańskiej:
–
•
1+𝑟
Wnioski:
–
•
𝐺𝑡+1
jeśli dzisiejsze i przyszłe wydatki rządowe są stałe, to zmiana dzisiejszych podatków, której
towarzyszy taka sama, ale o przeciwnym znaku zmiana przyszłych, zdyskontowanych na dziś
podatków, nie wpływa na konsumpcję i stopy procentowe w równowadze
Wnioski:
–
–
–
–
wzrost deficytu rządu dziś (bez zapowiedzi spadków wydatków jutro) oznacza, że jutro będą wyższe
podatki, co powoduje spadek majątku Ω, oraz spadek konsumpcji dziś i jutro
zatem ekwiwalencja ricardiańska obniża efektywność polityki fiskalnej (bo jeśli rząd wydaje więcej,
to gospodarstwa domowe oszczędzają na poczet przyszłych podatków pokrywających te wydatki)
mnożnik wydatków rządowych (przypomnijcie sobie wyprowadzenie modelu 𝐼𝑆 − 𝐿𝑀) otrzymywany
przy założeniu keynesowskiej funkcji konsumpcji, nie uwzględniającej efektu ricardiańskiego jest
wyższy, niż w przypadku teorii PILCH (optymalizacji konsumpcji w czasie)
krańcowa skłonność do konsumpcji może zmieniać się wraz ze zmianą polityki
Czy ekwiwalencja ricardiańska zachodzi w praktyce?
• Nie w pełni, np.:
– dług publiczny wpływa na stopy procentowe
(przykład wielu państw europejskich po
kryzysie w 2008/2009)
– stymulacja fiskalna zazwyczaj działa (choć jej
efekty bywają ograniczone)
UK
• Dlaczego nie do końca działa?
– istnieją różnice w kosztach pożyczek rządu i
sektora prywatnego (𝑟 oraz 𝑟𝐺 )
– ludzie umierają a rządy i ich długi nie
(deficyty mogą zostać sfinansowane przez
przyszłe pokolenia)
– istnieją ograniczenia w dostępie do rynków
finansowych
– konsumencie nie zawsze bazują w swoich
decyzjach na przyszłości (nie zawsze lub nie
w pełni są forward-looking)
– sposób nakładania podatków bywa różny i
często jest zakłócający (distortionary
taxation) dla podmiotów prywatnych (co
wpływa na ich decyzje i alokacje w
gospodarce – zmienia się produkt)
Źródło: Burda, Wypłosz (2011), Makroekonomia