egzamin maturalny z jzyka polskiego

sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
EGZAMIN MATURALNY
Z J ZYKA POLSKIEGO
POZIOM PODSTAWOWY
Czas pracy: 170 minut
1
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
Zadanie 1.
Andrzej Markowski
O przekr caniu, czyli skrzydlate słowa ze zwichni tym skrzydłem
„Skrzydlate słowa” to powiedzonka znanych postaci albo cytaty z literatury, które s
cz sto u ywane w rozmaitych tekstach, czasem wyst puj jako ozdobnik przemówienia albo
innej wypowiedzi publicznej i maj wiadczy o erudycji mówi cego. Zdarza si jednak, e
pewne takie cytaty literackie, cho cz sto u ywane, s przytaczane nie ci le, przekr cane,
modyfikowane. Niekiedy nie ma to wi kszego znaczenia, ale w innych wypadkach mo e
prowadzi do wypaczenia my li w nich zawartej, do zmiany intencji autora.
Wła ciwie „mał szkodliwo społeczn ” ma zmiana formy znanego cytatu z Trylogii.
Rzekomo za Sienkiewiczem mówimy, e kto co zrobił ku pokrzepieniu serc. Tymczasem
zako czenie Trylogii jest uformowane nieco inaczej: „na tym ko czy si ten szereg ksi ek
pisanych w ci gu kilku lat i w niemałym trudzie – dla pokrzepienia serc”. A wi c Henryk
Sienkiewicz zastosował nie dawn konstrukcj składniow ku pokrzepieniu…, lecz
współczesn jemu (i nam): dla pokrzepienia. Zniekształcaj c cytat, przypisujemy autorowi
intencje archaizacyjne, których akurat w tym miejscu nie przejawiał.
Gorzej, je li zmiana wyrazu w cytacie literackim zniekształca wymow cało ci. Ile to
razy słyszeli my o tym, e „rzeczywisto skrzeczy”. Tymczasem Stanisław Wyspia ski
napisał w Weselu: „tak by gdzie het gnało, gnało, tak by si nam serce miało do ogromnych,
wielkich rzeczy, a tu pospolito skrzeczy, a tu pospolito tłoczy, włazi w usta, uszy, oczy”.
Tak wi c u Wyspia skiego skrzeczy pospolito , a nie rzeczywisto . Zamiar poety jest jasny.
Wokół jest tyle pospolito ci, e nie sposób realizowa rzeczy wzniosłych. Wszechobecna
pospolito ludzkich zachowa i działa niweczy wszelkie starania o dokonania wielkie,
niepospolite.
I wreszcie deformacja najdalej id ca. Rzekomo za Rejem twierdzimy dumnie: „i
Polacy nie g si i swój j zyk maj ”. A có to byłby za powód do dumy?! e nie jeste my
g mi? Te mi powód do chwały! A przecie Mikołaj Rej napisał inaczej:
A niechaj narodowie w dy postronni znaj ,
I Polacy nie g si, i swój j zyk maj !
Drobna ró nica: „i ”, nie „i”. A zmiana zasadnicza: mamy tu bowiem paralelne
porównanie: „i Polacy nie g si, i swój j zyk maj ”, czyli – uwspółcze niaj c – e nie g si
j zyk, e swój j zyk maj Polacy. „G si” jest tu przymiotnikiem: jaki j zyk? g si (tak jak np.
ptasi). A g sim j zykiem nazywano wówczas łacin – czy to od skojarze d wi kowych, czy
te raczej od tego, e pisano w tym j zyku – g sim piórem. Sens Panarejowej sentencji jest
wi c taki: Niech wszyscy za granic wiedz , e Polacy maj swój j zyk, a nie łacin , i mog
tworzy literatur w tym j zyku.
A mo e – powie kto – te wszystkie zmiany s celowe, zamierzone i stanowi
polemik z sentencjami od dawna znanymi, a przez to wy wiechtanymi? Mo e jest to próba
ich od wie enia? Przeciw temu przemawiaj dwa argumenty: zmiany s nieznaczne i
wła ciwie niezauwa alne dla czytelników czy słuchaczy, którzy my l , e jest to wierny cytat.
Po drugie – zmodyfikowane cytaty s u ywane stale w takiej tylko formie i znowu – uchodz
za oryginał. Zły byłby to publicysta czy mówca, który wiadomie modyfikowałby tak, eby
nikt tego nie poznał. Je li wi c cytujemy – róbmy to dokładnie.
Na podstawie: Andrzej Markowski, Polszczyzna znana i nieznana, Gda sk 1999
2
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
Zadanie 1.1. (0-1)
Przekształ tytuł artykułu tak, aby wyrazi jego sens bez u ycia metafory.
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
Zadanie 1.2. (0-2)
Zast p współczesnymi odpowiednikami podane sformułowania z przyimkiem „ku”.
a) ma si ku wio nie:
……………………………………………………………………………….…………
b) maj si ku sobie:
……………………………………………………………………………………….…
c) mówi to ku przestrodze:
…….……………………………………………………………………………………
Zadanie 1.3. (0-2)
a) Podaj zasad uporz dkowania trzech przykładów przedstawionych w artykule.
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
b) Wypisz wyrazy / wyra enia, które wskazuj na sposób, w jaki te przykłady zostały
uporz dkowane.
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Zadanie 1.4. (0-1)
Wpisz TAK, je li zdanie jest zgodne z tekstem, lub NIE – je li nie jest zgodne
a)
b)
c)
Dokonywanie niewielkich zmian w „skrzydlatych słowach” mo e mie
wpływ na zmian ich znaczenia.
W sformułowaniu „dla pokrzepienia serc” Henryk Sienkiewicz
zastosował archaizacj .
Nie jest pewne, dlaczego łacin nazywano g sim j zykiem.
Zadanie 1.5. (0-2)
a) Zacytuj fragment tekstu, w którym autor przedstawia opinie wyobra onych przez
siebie polemistów.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Wyja nij, jaki efekt autor uzyskał dzi ki przedstawieniu opinii wyobra onych
polemistów.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
Zadanie 1.6. (0-3)
Napisz streszczenie artykułu licz ce 40-60 słów.
......................................................................................................................................................
…..................................................................................................................................................
…..................................................................................................................................................
…..................................................................................................................................................
…..................................................................................................................................................
…………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………….….
……………………………………………………………………………………….………….
…………………………………………………………………………………………….…….
…………………………………………………………………………………………….…….
…………………………………………………………………………………………….…….
…………………………………………………………………………………………….…….
…………………………………………………………………………………………….…….
Zadanie 2.
Umberto Eco
Pi kno
„Pi kny” – a wraz z nim „wdzi czny” i „ładny”, „wzniosły”, „cudowny” i „pyszny”, i
tym podobne wyrazy – to przymiotniki, których cz sto u ywamy, wskazuj c, e co nam si
podoba. Wydaje si , e w tym znaczeniu pi kne równa si temu, co dobre, i w istocie w wielu
epokach zakładano cisły zwi zek pomi dzy pi knem i dobrem.
Je eli jednak wydamy s d, opieraj c si na naszym do wiadczeniu codziennym, mamy
skłonno definiowa jako dobre nie tylko to, co nam si podoba, lecz to tak e, co
pragn liby my posiada . Niezliczone s rzeczy na ziemi, o których s dzimy, e s dobre:
miło wzajemna, uczciwie osi gni te bogactwo i wyrafinowana potrawa; we wszystkich tych
przypadkach pragniemy dobro takie posi . Dobre jest to, co budzi w nas pragnienie. Kiedy
uwa amy za dobry jaki szlachetny post pek, my tak e chcieliby my go dokona lub
obiecujemy sobie zrobi co równie warto ciowego, pobudzeni pi knym przykładem tego, co
oceniamy jako dobre. Nazywamy równie dobrem to, co jest zgodne z zasad idealn , lecz
czego cen jest cierpienie, na przykład chwalebn mier bohatera, oddanie osoby, która
troszczy si o tr dowatego, po wi cenie ycia przez rodzica, a eby ocali dziecko… W tych
wypadkach uznajemy rzecz za dobr , ale przez l k lub egoizm nie chcemy by wmieszani w
podobne do wiadczenie. Uznajemy ow rzecz za jakie dobro, a jednak dobro czyje , na które
– cho ze wzruszeniem – patrzymy z pewnym dystansem, i nietrawieni pragnieniem.
Cz stokro , maj c na my li jakie szlachetne uczynki, które raczej wolimy podziwia , ni eli
wypełnia , mówimy o „pi knym czynie”.
4
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
Je eli si zastanowimy nad postaw dystansu, która pozwala nam nazywa pi knym
dobro niebudz ce w nas pragnienia, zrozumiemy, e mówimy o pi knie, gdy radujemy si
czym ju tylko z tego powodu, e jest, niezale nie od jego posiadania. Nawet ładnie owini ty
tort weselny, podziwiany na witrynie cukiernika, mo e jawi nam si jako pi kny, cho by my
ze wzgl dów zdrowotnych albo braku apetytu nie pragn li go jako dobra do zdobycia. Pi kne
jest to, co cieszyłoby nas, gdyby było nasze, ale pozostaje pi kne, nawet gdy nale y do
innego.
Na podstawie: Historia pi kna, pod red. U. Eco, przeł. A. Kuciak, Pozna 2008.
Józef Tischner
Pi kno
Pi kno – nazywane niekiedy „form ” – jest jak wiatło dzieła sztuki. Pi kno wieci,
dokonuj c jedynej w swoim rodzaju syntezy prawdy i dobra. Pi kno skupia nasze spojrzenia,
kieruje uwag , daje do widzenia i do my lenia. Istot pi kna jest – odsłania i obiecywa
odsłanianie. Pi kno odsłania prawd . Za prawda jest prawd o tym, co dobre. Dzieło sztuki
to synteza tych trzech warto ci. Ono mówi – mówi sob .
Wiemy, e nie zawsze praca artysty owocuje tak harmoni . Gdy brak harmonii w
dziele sztuki, mówimy, e jest to dzieło pozorne, nieautentyczne. Pi kno jest w nim pi knem
pustym. Prawda jest tylko iluzj prawdy. Iluzj dobra jest te to, do czego chciałoby zach ci .
Pozorne dzieło sztuki mo e mie dwa ródła: nieudolno artysty i zewn trzna
przemoc. Etyka nie ma nic przeciwko nieudolnym artystom – chc , ale nie mog . Ch tnie ich
rozgrzeszymy. Etyka nie mo e jednak przyzwoli na tworzenie nieautentyczne. Tam, gdzie
mimo wszystko artysta decyduje si tworzy , etyka podejrzewa moralny wyzysk pracy
artysty. Wyzysk taki nie pozwala arty cie by sob . To, co tworzy, jest puste. Dzieło sztuki
udaje to, czym nie jest. Udawaniem takim zdradza upadek człowieka.
Na podstawie: Józef Tischner, Sztuka, [w:] tego , Etyka solidarno ci, Kraków 1981.
Zadanie 2.1. (0-1)
Podkre l te z podanych przymiotników, które zgodnie z wymow tekstu Umberta Eco
mo na zaliczy do wskazanych w 1. akapicie „tym podobnych wyrazów”.
staro ytny, wietny, podobny, zabytkowy, doskonały, nowoczesny, czaruj cy
Zadanie 2.2. (0-1)
W trzecim akapicie Umberto Eco przedstawia tort weselny jako przykład. Wyja nij,
czemu ten przykład słu y.
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
5
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
Zadanie 2.3. (0-2)
Oce zgodno podanych stwierdze z pogl dami Umberta Eco wyra onymi w tek cie.
Wpisz TAK, je li stwierdzenie jest zgodne z tymi pogl dami, lub NIE – je li nie jest
zgodne.
1.
Pi knem jest to, co samo przez si jest godne wyboru. (Arystoteles)
2.
Pi kno rzeczy istnieje jedynie w umy le tego, kto rzeczy te ogl da.
(D. Hume)
3.
Czasami trzeba jako dobro oceni mniejsze zło. (N. Machiavelli)
Zadanie 2.4 (0-2)
Z podanych pyta wybierz i wpisz do tabeli te, na które odpowied daj całe akapity
tekstu Umberta Eco. Ka demu akapitowi przyporz dkuj jedno pytanie.
Akapit
Pytanie
1.
2.
3.
Jak mo na rozumie dobro?
Czy ka dy jest zdolny do wielkich czynów?
Czy pi kno jest to same z dobrem?
Czy kategoria pi kna jest istotna w yciu codziennym?
Z jakiego rozumienia dobra wywodzi si poj cie pi kna?
Czy istniej synonimy trafnie zast puj ce przymiotnik "pi kny"?
Zadanie 2.5. (0-1)
Wyja nij, na czym polega podobie stwo mi dzy pi knem i wiatłem w tek cie Józefa
Tischnera. Nie cytuj.
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
Zadanie 2.6. (0-1)
Wybierz i zaznacz odpowied A albo B oraz jej uzasadnienie spo ród odpowiedzi 1–3.
Tezy o pi knie autorstwa Umberta Eco i Józefa Tischnera s
6
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
1.
Tischner i Eco postrzegaj pi kno
odmiennie.
2.
Tischner i Eco uto samiaj pi kno z
dobrem.
3.
Tischner przedstawia nieco szersz
definicj pi kna ni Eco.
A. identyczne
poniewa
B. podobne
Zadanie 2.7. (0-1)
Słownik j zyka polskiego podaje pi znacze przymiotnika „pi kny”. Na podstawie
artykułu hasłowego okre l, w jakich znaczeniach przymiotnik „pi kny” wyst puje w
zdaniach podanych w tabeli.
Pi kny – 1. odznaczaj cy si pi knem kształtów, barw, d wi ków itp. 2. maj cy du warto
moraln 3. maj cy najlepsze cechy swojego gatunku, rodzaju itp., b d cy doskonałym,
najlepszym w jakiej dziedzinie 4. du y, poka ny, znacznych rozmiarów 5. iron. nie taki,
jakiego si oczekuje, jakiego si spodziewa; nic nie wart, do niczego, okropny
Słownik j zyka polskiego, pod red. S. Dubisza, Warszawa 2003
Zdanie
Numer
definicji
Ale ty masz pi kne pismo… Zupełnie nieczytelne…
Dzi ki pi knym czynom Roland zyskał sław nie mierteln .
Pi kny był dzi zachód sło ca, jeszcze jestem pod wra eniem.
Zadanie 3.
Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie.
Temat 1.
Samotno – szansa czy ograniczenie? Rozwa problem i uzasadnij swoje zdanie,
odwołuj c si do zał czonego fragmentu Wilka stepowego oraz do innych, wybranych
przez siebie, tekstów kultury. Twoja praca powinna liczy co najmniej 250 słów.
Ka dy gatunek ludzi ma swoje znamiona, swoje cechy, ka dy ma wła ciwe sobie
cnoty i wyst pki, ka dy ma swój miertelny grzech. Do cech wilka stepowego [Harry’ego]
nale ało, e był człowiekiem wieczoru. Ranek był dla niego zł por dnia, której si l kał i
która nigdy nie przynosiła mu nic dobrego. Rankiem nigdy naprawd nie cieszył si yciem,
nigdy w godzinach przedpołudniowych nie uczynił niczego dobrego, nie miewał dobrych
pomysłów, nie umiał ani sobie, ani innym sprawi przyjemno ci. Dopiero w ci gu popołudnia
rozgrzewał si powoli i o ywiał, a pod wieczór, w swych dobrych dniach, stawał si płodny i
czynny, niekiedy nawet arliwy i radosny.
7
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
Z tym wi zała si te jego potrzeba samotno ci i niezale no ci. Nigdy aden człowiek
nie odczuwał gł bszej i bardziej nami tnej potrzeby niezale no ci ni on. W czasach
młodo ci, kiedy był jeszcze biedny i z trudem zarabiał na chleb, wolał głodowa i chodzi w
podartym ubraniu, byleby za t cen uratowa odrobin niezale no ci. Nie sprzedał si nigdy
dla pieni dzy i dobrobytu, nie sprzedał si nigdy kobietom czy mo nym i po stokro odrzucał
i wykluczał to, co w oczach całego wiata było dla niego korzy ci i szcz ciem, by za t cen
zachowa wolno . adne wyobra enie nie było mu bardziej nienawistne i przera aj ce ni
to, e musiałby wykonywa zawód na przykład urz dnika, przestrzega jakiego podziału
dnia i roku, słucha innych. Biuro, kancelaria, urz d – to były poj cia znienawidzone przez
niego tak jak mier , a najokropniejsze, co mogłoby mu si przydarzy , to niewola w
koszarach. Umiał unika tych wszystkich mo liwo ci, cz sto za cen wielkich ofiar. W tym
tkwiła jego siła i cnota, w tym był nieugi ty i nieprzekupny, w tym jego charakter był stały i
prostolinijny. Tylko e z t zalet wi zała si znów naj ci lej jego bieda i jego los. Wiodło mu
si tak, jak wiedzie si wszystkim: to, czego z najgł bszego pop du swej istoty najuparciej
szukał i czego pragn ł, stało si jego udziałem, ale w wi kszej mierze, ni to dla człowieka
korzystne. Pocz tkowo było jego marzeniem i szcz ciem, pó niej gorzk dol . Człowiek
władzy ginie od władzy, człowiek pieni dzy od pieni dzy, poddany od słu enia, rozpustnik
od rozpusty.
Tak te i wilka stepowego zgubiła jego niezale no . Osi gn ł swój cel, stawał si
coraz bardziej niezale ny, nikt mu nie rozkazywał, do nikogo nie musiał si stosowa , sam
swobodnie decydował o swym post powaniu. Ka dy bowiem silny człowiek niezawodnie
osi ga to, czego ka e mu szuka jego prawdziwy pop d. Ale po rodku osi gni tej wolno ci
Harry nagle spostrzegł, e jego wolno była mierci , e jest sam, e wiat w jaki
niesamowity sposób pozostawia go w spokoju, e ludzie go ju nie obchodz , a nawet on sam
siebie nie obchodzi, e si powoli dusi w tej coraz cie szej atmosferze odosobnienia i
samotno ci. Doszło bowiem do tego, e samotno i niezale no przestały by jego
pragnieniem i celem, a stały si jego losem, na który został skazany, e czarodziejskie
yczenie zostało spełnione i nie dało si ju cofn , e nic ju nie pomagało, gdy pełen
t sknoty i dobrej woli wyci gał ramiona i gotów był do zadzierzgni cia jakiej wi zi i
wspólnoty; zostawiono go teraz samego. Przy tym wcale nie był znienawidzony czy te
ludziom niemiły, przeciwnie, miał bardzo wielu przyjaciół. Lubiło go wiele osób. Ale była to
zawsze tylko sympatia i yczliwo , zapraszano go, obdarowywano, pisano do niego miłe
listy, ale nikt si do niego nie zbli ył, nigdzie nie powstała wi , nikt nie był gotów ani
zdolny do tego, by dzieli z nim jego ycie. Otaczała go teraz cicha atmosfera samotnych,
jaki odpływ fali ludzkiej, nie był ju zdolny do nawi zywania kontaktów, czemu ani wola,
ani t sknota ju nic nie mogły zaradzi . Było to jedno z wa nych znamion jego ycia.
Na podstawie: Hermann Hesse, Wilk stepowy, Pozna 1955.
8
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
Temat 2.
Zinterpretuj podany utwór. Postaw tez interpretacyjn i uzasadnij j . Twoja praca
powinna liczy co najmniej 250 słów.
Stanisław Bara czak
Zdj cie
Nie ruszaj si ; tak, brawo;
tylko poczekam, a
przejd ci ludzie i sprawy,
z którymi zbyt mało masz
wspólnego; o, to jest dobre;
tylko przybli si , eby
usun poza obr b
miliony niepotrzebnych
nieszcz
i słów; o tak, stój
wła nie tak; tylko nastawi
ostro , eby na jawie
uchwyci twój sen, twój
cie ; tak, z t wła nie
min , w tej pozie;
tylko si cofn mo e,
eby nie za wyra nie
rysowały si linie
na twarzy, na murze, w tle;
tak, dobrze, wła nie te
my li, nie inne;
tylko migawka: niech
na mgnienie si uciszy
czas, jego miech
nie naj yczliwszy;
tak, wreszcie, b d tak chwilk ;
z tym, e ju zmierzch:
a został jeden tylko
jednorazowy flesz
Stanisław Bara czak, Wybór wierszy i przekładów,
Warszawa 1997.
9
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
WYPRACOWANIE
na temat nr …...
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
..........................................................................................................
…………………………….
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
10
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
11
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
…................................................................................................................................................
12