Sytuacja gospodarcza Polski na tle krajów nowo przyj´tych do Unii

Sytuacja gospodarcza Polski na tle krajów nowo przyj´tych do Unii

Zeszyty
Naukowe nr
669
2005
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Danuta Golik
Katedra Polityki Ekonomicznej
i Programowania Rozwoju
Sytuacja gospodarcza Polski
na tle krajów nowo przyj´tych
do Unii Europejskiej
1. Wst´p
Integracja Polski z Unią Europejską stwarza potrzebę analizy kondycji gospodarczej Polski i miejsca, jakie zajmuje nasz kraj wśród krajów nowo przyjętych
do Unii. Równocześnie ocena konkurencyjności polskiej gospodarki na tle krajów
„dziesiątki” służyć może za podstawę wniosków co do przyszłej pozycji Polski
w rozszerzonej Unii Europejskiej. Polska, podobnie jak inne nowo przyjęte kraje,
realizuje te same cele: najpierw wejście do Unii, a potem przystąpienie do Unii
Walutowej. Jednak sposób prowadzenia polityki gospodarczej w poszczególnych
krajach jest inny. Znajduje to wyraz w podstawowych wskaźnikach poziomu
rozwoju gospodarczego. Celem artykułu, jak już wspomniano, jest analiza porównawcza gospodarki polskiej z wynikami gospodarczymi krajów „dziesiątki”.
W artykule posłużono się dostępnymi danymi statystycznymi publikowanymi
w raportach Komisji Europejskiej, Międzynarodowego Funduszu Walutowego
oraz rankingach Światowego Forum Ekonomicznego.
2. Poziom rozwoju gospodarczego kraju i jego dynamika
Stopa wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 2001–2002 była najniższa
spośród krajów kandydujących do Unii, takich jak Czechy, Węgry, Słowacja i Słowenia. Była także niższa od średniego wskaźnika dla Europy Środkowej (tab. 1).
Jednakże należy zwrócić uwagę na fakt, że Polska w początkowym okresie transformacji gospodarczej nie miała dotychczas „technicznej” recesji, czyli ujemnej
Danuta Golik
42
rocznej zmiany PKB w dwóch kolejnych kwartałach. Sytuacja taka zaistniała na
Słowacji i na Węgrzech, a także w Czechach w latach 1997–19981.
Tabela 1. Dynamika PKB (w procentach) w latach 2001–2004 w wybranych krajach
Europy Środkowej, przyjętych do Unii Europejskiej
Wzrost PKB (w %) w latach 2001–2004 (prognoza dla 2003 i 2004)
Kraj
Europa Środkowa
Czechy
Węgry
Polska
Słowacja
Słowenia
2001
2002
2003
2004
2,2
3,1
3,8
1
3,3
2,8
2,2
2
3,3
1,3
4,3
3,2
2,7
1,8
3
2,9
4
2,2
3,5
2,5
3,4
4,1
4
3
W tys. USD
Źródło: Raport Międzynarodowego Funduszu Walutowego, „Rzeczpospolita”, 19.09.2003.
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Litwa
Łotwa
Estonia
Polska Słowacja Węgry
PKB na 1 mieszkańca w 2000 r.
Czechy
Malta
Cypr
Słowenia
2003 (prognoza)
Rys. 1. PKB na mieszkańca w krajach nowo przyjętych do UE według parytetu
w tys. USD
Źródło: M. Misiak, Miejsce w szeregu, „Nowe Życie Gospodarcze”, 26.01.2003.
Prognozy MFW wskazywały, że najszybsze tempo wzrostu gospodarczego
będzie mieć w 2003 i 2004 Polska obok Słowacji. Podstawą do tych prognoz był
rosnący poziom inwestycji2, produkcji, wzrost eksportu, a także utrzymujący się
1
M. Gronicki, Polacy bardziej wydajni, „Rzeczpospolita”, 31.01.2003.
W latach 2001–2002 Polska była krajem wyróżniającym się w „dziesiątce” najgłębszym spadkiem inwestycji.
2
Sytuacja gospodarcza Polski na tle…
43
pod kontrolą poziom inflacji, który był najniższy wśród krajów nowo przyjętych
do Unii (tab. 2).
Tabela 2. Inflacja (w procentach) w wybranych krajach Europy Środkowej, nowo
przyjętych do Unii Europejskiej
Kraj
Europa Środkowa
Czechy
Węgry
Polska
Słowacja
Słowenia
Inflacja (w %) w latach 2001–2004 (prognoza dla 2003 i 2004)
2001
2002
2003
2004
6,4
4,9
9
5,7
7
8,2
2,8
1,8
5
1,9
3
7,5
2,2
0,5
4,3
0,5
8,2
5,9
3,8
3,8
5,7
2,2
8
5
Źródło: Raport MFW, jak w tabeli 1.
Produkt krajowy brutto w międzynarodowych porównaniach gospodarczych
może być ujmowany według siły nabywczej waluty lub według oficjalnych kursów
walut3. Głównym miernikiem pozwalającym na międzynarodowe porównania
poziomu rozwoju jest PKB na 1 mieszkańca w wybranej walucie. Miarą, która najlepiej odzwierciedla poziom rozwoju, jest PKB według parytetu. Biorąc pod uwagę
ten wskaźnik, Polska zajmowała w 2000 r. wśród dziesięciu krajów kandydujących
do Unii 4. miejsce od końca (rys. 1). Tylko dwa kraje „dziesiątki” (Słowenia i Cypr)
wyprzedzały pod tym względem najsłabszy kraj „piętnastki” – Grecję.
Tabela 3. Dochód przypadający na 1 mieszkańca w krajach nowo przyjętych do Unii
z uwzględnieniem siły nabywczej walut narodowych UE „piętnastka” = 100,
w latach 1998–2002
Kraj
Słowenia
Cypr
Czechy
Węgry
Malta
Słowacja
Estonia
Litwa
Polska
Łotwa
PKB na mieszkańca w krajach „dziesiątki” (UE „piętnastka” = 100)
1998
1999
2000
2001
2002
69
78
63
48
54
50
40
32
38
28
68
82
59
49
55
49
38
34
39
28
70
75
56
50
.
46
40
35
40
31
72
73
59
53
.
47
40
38
40
34
74
72
60
57
.
47
42
39
39
35
Źródło: J. Bielecki, Reguły nie na naszą kieszeń, „Rzeczpospolita”, 10–11.11.2003.
3
S. Lis, Ocena pozycji gospodarczej i zdolności konkurencyjnej Polski na rynkach Unii Europejskiej [w:] Proces dostosowania gospodarki polskiej do kryteriów członkowskich Unii Europej-
44
Danuta Golik
Równocześnie dochód narodowy przypadający na przeciętnego mieszkańca
Polski z uwzględnieniem siły nabywczej złotego wynosił w 2002 r. zaledwie 39%
średniej unijnej. Jest to zarazem najniższy poziom wskaźnika wśród krajów „dziesiątki” (tab. 3). Zaznaczyć przy tym należy, że dystans ten się pogłębia, ponieważ
w 1999 r. dla Polski wskaźnik był na tym samym poziomie, podczas gdy inne
kraje „dziesiątki” na przestrzeni kilku ostatnich lat osiągnęły znacznie wyższy
poziom rozwoju.
Według szacunków zawartych w raporcie The Economist Intelligence Unit,
przez następne kilkadziesiąt lat w obecnej „piętnastce” PKB na osobę będzie rósł
w tempie średnio 2% rocznie. W Polsce natomiast wskaźnik ten wyniesie 2,9%
rocznie, przy założeniu realizacji wariantu ustabilizowanego wzrostu gospodarczego. Z tego względu dochód na osobę w Polsce zrówna się ze średnią unijną
za 59 lat. Dla porównania – zrównanie dochodu na mieszkańca ze średnią unijną
nastąpi: w Czechach po 39 latach, Estonii i Słowenii po 31 latach, na Węgrzech po
34 latach, Łotwie po 58 latach, Litwie po 53 latach, Słowacji po 38 latach, Cyprze
po 21 latach i na Malcie po 29 latach4.
3. Tendencje na rynku pracy
Słabością polskiej gospodarki jest wysokie bezrobocie. Polska i Słowenia to
dwa kraje „dziesiątki” o najwyższej stopie bezrobocia (ponad 18%). Na Węgrzech
wskaźnik ten nie przekracza 6%, w Czechach dochodzi do 8%, a w Słowenii do
7%. W krajach nadbałtyckich jeszcze w 2001 r. stopa bezrobocia kształtowała
się na poziomie 13–17% (największa była na Litwie), ale w pierwszym kwartale
2003 r. było to 10–13%5.
Wysoka stopa bezrobocia w Polsce powoduje, że tylko co drugi Polak w wieku
produkcyjnym pracuje (tab. 4). Przyczyną tego stanu są wysokie koszty zatrudnienia. Podatki i ubezpieczenia społeczne stanowią w Polsce 42% kosztów zatrudnienia. To niemal tyle, ile w najbogatszych krajach UE, m.in. w Niemczech (47%),
Francji (48%) czy Szwecji (50%). Wysokie obciążenia podatkowe hamują wzrost
gospodarczy, zwiększają stopę bezrobocia, a także zwiększają udział zatrudnionych w „szarej strefie”. Według szacunków zagranicznych ekonomistów Polska
wytwarza do 27,4% PKB w szarej strefie. Natomiast „na czarno” zatrudnionych
jest w Polsce około 5 mln osób, co stanowi 20,9% osób w wieku produkcyjnym.
skiej, pod red. naukową S. Lisa, AE w Krakowie oraz Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna
w Tarnowie, Kraków–Tarnów 2000.
4
H.Bińczak, Powiększenie Unii, Spojrzenie z tamtej strony, „Rzeczpospolita”, 17.06.2003.
5
H. Bińczak, Polak tańszy od Czecha, „Rzeczpospolita”, 6.11.2003.
Sytuacja gospodarcza Polski na tle…
45
Dla porównania – wskaźnik ten wynosi na Węgrzech tyle samo, co w Polsce, na
Słowacji 16,3%, w Czechach 12,6%, a w Słowenii 21,6%6.
Szczególnie istotny problem stanowi duży udział zatrudnionych w polskim
rolnictwie w stosunku do ogółu zatrudnionych. Jest to najwyższy wskaźnik wśród
krajów kandydujących do Unii, obniżający znacznie konkurencyjność polskiej
gospodarki (tab. 4). Poprawą tej sytuacji może być restrukturyzacja i modernizacja
rolnictwa i obszarów wiejskich w kierunku zwiększenia zatrudnienia pozarolniczego poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w otoczeniu i obsłudze rolnictwa7.
Sytuacja na rynku pracy powoduje różnice w tempie wzrostu płac nominalnych.
W 2000 r. zarobek brutto statystycznego Polaka w przeliczeniu 436 USD miesięcznie był o 125 USD większy niż pensja przeciętnego Węgra, a płacę statystycznego
Czecha przekraczał o 83 dolary. W pierwszym kwartale 2003 r. przeciętny Węgier
zarabiał już 568 USD, tylko o 3 dolary mniej niż Polak, a Czech miał pensję
o 48 dolarów mniejszą od polskiej średniej. W drugim kwartale 2003 r. średnie
płace węgierskie były zbliżone do polskich, a czeskie znacznie je wyprzedziły.
Statystyczny czeski pracownik zarabiał wówczas około 610 USD, a pensja pracownika polskiego wynosiła w tym okresie 558 USD. Zmniejszanie się różnic
w dolarowej wartości średnich zarobków Polski i innych krajów nowo przyjętych
do Unii wynikało z wolniejszego wzrostu wynagrodzeń w Polsce niż w innych
krajach, kandydujących do Unii. Rekordowy wzrost wynagrodzeń miał miejsce
na Węgrzech. W pierwszym kwartale 2003 r. średnie płace były tam nominalnie
o 47% większe niż w 2000 r., a ich realna wartość wzrosła w badanym okresie
o 24%. W tym okresie wzrosły również znacznie płace nominalne w Czechach
i Estonii. Najmniejszy wzrost wynagrodzeń realnych w latach 2000–2002 odnotowano w Polsce (o 5,8%), na Litwie (o 5,4%) i w Słowenii (5,2%), przy czym
należy zaznaczyć w krajach nowo przyjętych do Unii8.
4. Inwestycje zagraniczne i atrakcyjnoÊç lokowania
kapitału
Europa Środkowa i Wschodnia są regionem, w którym nie doszło w ostatnim
okresie do wyhamowania tempa inwestycji zagranicznych. Liderem w napływie
inwestycji zagranicznych w 2002 r. były Czechy, których inwestycje zagraniczne
wyniosły ponad 9 mld USD (dla porównania w 2001 r. kształtowały się one na
6
P. Blajer, Szary cień coraz dłuższy, „Rzeczpospolita”, 10.03.2003.
J. Siekierski, Rolnictwo i wieś polska wobec współczesnych wyzwań rozwojowych i integracyjnych, Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie, Tarnów 2002.
8
H. Bińczak, Polak tańszy od Czecha…; H. Bińczak, Najtaniej na Litwie, „Rzeczpospolita”
nr 234, 7.10.2003.
7
Danuta Golik
46
poziomie 5,6 mld USD) Znaczny wzrost inwestycji zagranicznych nastąpił również
na Słowacji (4 mld USD w 2002 r. przy poziomie 0,5 mld USD w 2001 r.). Polska,
podobnie jak Węgry, odnotowała w tym okresie spadek inwestycji zagranicznych
(4,1 mld USD w 2002 r. w porównaniu z 2001 r. – 5,7 mld USD)9. Szczególne znaczenie dla inwestorów zagranicznych ma odpowiedni system zachęt do inwestowania i wspierania inwestycji, harmonizacja ustawodawstwa dotyczącego inwestycji
zagranicznych, tworzenie odpowiedniego klimatu dla inwestycji poprzez m.in.
ograniczenie biurokracji i rozwój infrastruktury.
Jednym z czynników, który w najbliższych latach będzie sprzyjał rozwojowi
inwestycji zagranicznych w omawianym regionie, są stawki podatkowe. Niskie
stawki podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) w państwach Europy
Środkowej i Wschodniej (tab. 5) spowodują wzrost konkurencyjności tych krajów
w pozyskiwaniu inwestorów zagranicznych. Najatrakcyjniejsze dla inwestorów
zagranicznych mogą okazać się Węgry, których stawka CIT ulegnie w 2004 r.
obniżeniu z 18 do 16%. Obniżenie CIT na Słowacji, w Czechach i w Polsce przy
równocześnie niskich stawkach CIT w krajach nadbałtyckich będzie stymulować
dalszy wzrost inwestycji, przy równoczesnym członkostwie wymienionych krajów
w Unii Europejskiej i niższych stawkach podatku dochodowego od osób prawnych
od średnich stawek CIT w krajach Unii i OECD10.
Mimo spadku tempa inwestycji zagranicznych w Polsce, w porównaniu do
innych krajów Polska nadal jest jednym z krajów o najwyższej atrakcyjności lokowania kapitału. Jak wynika bowiem z raportu światowej firmy konsultingowej
A.T. Kearney, Polska zajmuje w rankingu najatrakcyjniejszych miejsc do inwestowania na świecie czwartą pozycję, przed Chinami, USA i Meksykiem11.
5. Tendencje w handlu zagranicznym
Niedorozwój polskiego handlu zagranicznego jest obok wysokiego bezrobocia
podstawowym problemem naszej gospodarki w perspektywie integracji Polski
z Unią Europejską. Świadczyć o tym może przykładowo relacja eksportu do PKB,
która w 2000 r. ujawniła ostatnie miejsce Polski w grupie krajów kandydujących
do Unii. Jednocześnie w 1990 r. na mieszkańca Polski przypadał eksport o wartości 376 USD, a w 2001 r. o wartości 934 USD. W tym samym czasie import na
9
Raport Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD), Czechy
absolutnym liderem, „Rzeczpospolita” nr 204, 2.09.2003.
10
Podatkowy wyścig trwa, Raport firmy konsultingowo-audytorskiej KPMG, „Rzeczpospolita”
nr 246, 21.10.2003.
11
D. Walewska, Polska w ścisłej czołówce światowej, „Rzeczpospolita”, 18.09.2003.
Sytuacja gospodarcza Polski na tle…
47
mieszkańca Polski wzrósł z 250 USD do 1301 USD, czyli ponad pięciokrotnie.
W większości krajów „dziesiątki” proporcje nie są tak duże. W Słowenii w 2001 r.
na mieszkańca przypadało 4,6 tys. USD w eksporcie i 5,1 tys. USD w imporcie.
W Czechach odpowiednio: 3,3 tys. USD w eksporcie i 3,6 tys. USD w imporcie, w Estonii: 2,4 tys. USD w eksporcie i 3,2 tys. USD w imporcie, na Słowacji:
2,3 tys. USD w eksporcie i 2,7 tys. USD w imporcie, a na Litwie: 1,3 tys. USD
w eksporcie i 1,8 tys. USD w imporcie. Tylko na Łotwie, podobnie jak w Polsce
w 2001 r., było to 0,9 tys. USD w eksporcie, a import był o 15% większy niż w Polsce12. Szybszy wzrost eksportu niż importu w Polsce w latach 2001–2002, którego
bezpośrednią przyczyną było osłabienie popytu krajowego, a także wzmocnienie
euro w stosunku do złotego, spowodował poprawę salda na rachunku obrotów
bieżących (w procentach PKB). Zaznaczyć przy tym należy, że Polska miała najniższy deficyt na rachunku obrotów bieżących wśród krajów Europy Środkowej,
kandydujących do Unii (blisko 4% PKB). Nawyższy deficyt na rachunku obrotów
bieżących ma Słowacja (ponad 8% PKB w 2001 r., ponad 6% PKB w 2003 r.).
Tabela 4. Pracujący w wieku produkcyjnym oraz zatrudnienie w rolnictwie w krajach
„dziesiątki” w 2002 r. (w procentach)
Kraj
Cypr
Czechy
Słowenia
Estonia
Litwa
Łotwa
Słowacja
Węgry
Polska
Malta
Udział zatrudnionych w grupie
wiekowej 15–64 lat
Udział zatrudnionych w
rolnictwie
67,9
65,0
63,6
61,1
58,9
58,6
56,7
56,3
53,8
.
4,9
4,9
9,9
7,1
16,5
15,1
6,3
6,1
19,2
.
Źródło: J. Bielecki, Tylko co drugi Polak pracuje, Raport Komisji Europejskiej, „Rzeczpospolita”,
21.02.2003.
Dalszemu zmniejszeniu deficytu na rachunku obrotów bieżących w Polsce
służył również rosnący w 2003 r. eksport towarów, osłabienie złotego, a także
ożywienie w handlu przygranicznym, przed wprowadzeniem wiz dla wschodnich
sąsiadów. We wrześniu 2003 r. Polska odnotowała po raz pierwszy nadwyżkę na
rachunku bieżącym wynoszącą 61 mln euro. Równocześnie eksport towarów we
wrześniu 2003 r. w porównaniu z sierpniem 2003 r. wzrósł o 13,4%, a import
w tym samym okresie zwiększył się zaledwie o 0,3 %. Mimo systematycznie
12
M. Misiak, Miejsce w szeregu, „Nowe Życie Gospodarcze”, 26.01.2003.
Danuta Golik
48
Tabela 5. Stawki podatkowe w krajach nowo przyjętych do Unii (w procentach) w 2003 r.
i planowane w 2004 r.
Kraj
Czechy
Estonia
Litwa
Łotwa
Polska
Słowacja
Słowenia
Węgry
CIT
b
31 (28 )
0, 26
15
19 (15b)
27 (19b)
25 (19b)
25
18 (16b)
PIT
VATa
15–32
26
33
25
19–40
10–38
17–50
20–40
22
18
18
18
22
20
20
25
a
– stawki podstawowe, b – stawki planowane od 2004 r.
Źródło: Podatkowy wyścig trwa, „Rzeczpospolita”, 21.10.2003.
wzrastającego poziomu eksportu, w dłuższym okresie deficyt będzie wzrastał,
ponieważ ożywieniu gospodarczemu Polski towarzyszyć będzie jednocześnie
zwiększony import13.
6. Proces dostosowawczy do integracji z Unià Europejskà
Negocjacje krajów kandydujących do Unii przyniosły wiele efektów w różnych
obszarach negocjacyjnych. Polska jako kraj o największej powierzchni, największej
liczbie ludności, dużym udziale zatrudnionych w rolnictwie oraz specyfice terytorialnej, otrzymała największą pomoc z funduszy przedakcesyjnych i funduszy
strukturalnych Unii Europejskiej. Łącznie z funduszy strukturalnych i Funduszu
Spójności dla Polski na lata 2004–2006 przypada ponad 12 mld euro. Dla porównania – Węgry mają do wykorzystania w wymienionym okresie blisko 3 mld euro,
a Czechy 2,5 mld euro14.
Mimo największej kwotowo pomocy, jaką Polska uzyskała z Unii, wykorzystanie funduszy przedakcesyjnych jest najsłabsze wśród krajów nowo przyjętych do
Unii. Świadczyć o tym może m.in. stopień wykorzystania funduszu ISPA w części
przeznaczonej na rozwój infrastruktury (tab. 6).
Równocześnie, według ekspertów Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej,
ponad połowa polskich firm nie rozpoczęła jeszcze przygotowań do funkcjonowania na rynku Unii Europejskiej (stan na koniec 2003 r.). Dotyczy to zwłaszcza
małych i średnich przedsiębiorstw. Zakres zmian wymaganych przez Unię jest
bardzo duży, od norm sanitarnych po certyfikaty towarowe, od reguł konkurencji
13
S. Karpiński, Rósł eksport i handel, „Rzeczpospolita”, 3.09.2003.
J. Bielecki, A. Burak, J. Jasiński i A. Stankiewicz, Opóźnienia mogą nas drogo kosztować,
„Rzeczpospolita”, 26.06.2003.
14
Sytuacja gospodarcza Polski na tle…
49
po normy ochrony środowiska. Największe opóźnienia w tej dziedzinie oprócz
Polski mają Węgry oraz Łotwa. Pełną znajomość przepisów prawnych i reguł
gospodarczych obowiązujących w Unii deklaruje natomiast 28% przedsiębiorców
ze Słowenii oraz po 14% z Estonii i Czech. Są to zarazem najwyższe wskaźniki
wśród krajów kandydujących do Unii. Do praktycznie zerowej wiedzy na temat
prawa europejskiego przyznaje się natomiast 37% firm litewskich, 34% polskich
i 31% firm słowackich. Ponadto 85% przedsiębiorstw z krajów kandydujących do
Unii nie próbowało nawet oszacować kosztów funkcjonowania w ramach jednolitego rynku. Najbardziej pesymistyczne wskaźniki dotyczą pod tym względem
Słowacji, Polski i Węgier15.
Konkurencja na rynku Unii Europejskiej stwarza wyzwania dla innowacyjności oraz stosowania nowoczesnych technologii przez firmy. Znajomość lokalnego
rynku, niższe koszty siły roboczej czy uznane marki mogą nie wystarczać firmom
z krajów kandydujących w rywalizacji z firmami zagranicznymi. Tymczasem
nakłady przedsiębiorstw na badania i rozwój w Polsce stanowiły w 2000 r. nieco
ponad 0,2% PKB i był to wskaźnik zbliżony do wskaźnika Łotwy. Dla porównania
– nakłady przedsiębiorstw na badania i rozwój w Słowenii i Czechach w badanym
roku wyniosły ponad 0,8 % PKB, a na Węgrzech ponad 0,3% PKB16.
Biorąc za podstawę zasięg wykorzystania najnowocześniejszych technologii
przez osoby indywidualne, firmy i administrację, w rankingu opublikowanym
przez Światowe Forum Ekonomiczne Polska znalazła się na 39 pozycji wśród 82
najbardziej zinformatyzowanych krajów świata. Za Polską znalazły się Słowacja i
Litwa, przed Polską natomiast Estonia (24 pozycja), Czechy (28 pozycja), Węgry
(30 pozycja), Słowenia (33 pozycja) oraz Łotwa (38 pozycja)17.
W rankingu konkurencyjności, opublikowanym przez Światowe Forum Ekonomiczne, Polska zajęła w 2003 r. 45 pozycję na 102 sklasyfikowane kraje. Mimo
że Polska awansowała z 50 pozycji, którą zajmowała w 2002 r., nadal znajduje się
na końcu listy krajów nowo przyjętych do Unii. I tak przykładowo, Estonia jest na
22 miejscu, Węgry na 33, Łotwa na 37, Czechy na 39, a Słowacja na 43 miejscu.
Słaba pozycja konkurencyjna Polski wynika, zdaniem autorów rankingu, ze zbyt
wysokich subsydiów rządowych, dużego deficytu budżetowego, małej efektywności instytucji ustawodawczych, niejasnego prawa własności, rozwiniętej korupcji,
a także braku przejrzystości rządowych decyzji gospodarczych18.
15
J. Jasiński, Do Unii w ciemno, „Rzeczpospolita”, 9.10.2003.
Więcej wyzwań niż możliwości, „Rzeczpospolita”, 4.09.2003.
17
D. Walewska, Najlepsza jest Finlandia, „Rzeczpospolita”, 20.02.2003.
18
D. Walewska, Na czele jak zwykle Finlandia, „Rzeczpospolita”, 31.10.–2.11.2003.
16
Danuta Golik
50
Tabela 6. Wykorzystanie funduszu ISPA w części przeznaczonej na rozwój infrastruktury
w krajach nowo przyjętych i kandydujących do Unii w latach 2000–2002 (stan na dzień
15.01.2003 r. w mln euro)
Kraj
Bułgaria
Czechy
Estonia
Węgry
Łotwa
Litwa
Polska
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Środki wykorzystane
Środki przyznane
Wskaźnik wykorzystania
(w %)
34,9
37,4
17,7
68,1
27,9
42,7
203,0
116,0
28,0
13,4
526
349
121
547
277
252
2053
1171
279
70,4
6,6
10,7
14,6
12,4
10,0
16,9
9,91
9,97
10,0
19,0
Źródło: J. Bielecki, Miliardy euro mogą pozostać na papierze, „Rzeczpospolita”, 17.07.2003.
Równocześnie, zdaniem Komisji Unii Europejskiej, Polska ma najwięcej obszarów zaległości w wypełnianiu zobowiązań unijnych. W ocenie Komisji Polska
nie jest gotowa do integracji w dziewięciu obszarach prawa wspólnotowego. Dla
porównania Malta ma 6 takich obszarów, Łotwa – 5, Czechy, Słowacja i Węgry po
4 obszary, Estonia i Cypr – 3 obszary, Litwa – 2, a Słowenia 1 obszar19. W przypadku Polski obszary zaległości koncentrują się w trzech sektorach: rolnictwie,
rybołóstwie i swobodnym przepływie osób. Szczególne znaczenie w tym względzie
ma stworzenie agencji płatniczych, zajmujących się dotacjami dla wsi i rolnictwa,
systemu rejestracji i ewidencji gospodarstw rolnych, poprawa stanu higieny w polskim rolnictwie i przetwórstwie spożywczym, dostosowanie do norm i standardów unijnych w zakresie jakości żywności oraz stworzenie systemu zarządzania
zasobami rybnymi i kontroli połowów. Niedostosowanie Polski w wymienionych
obszarach zaległości może skutkować uruchomieniem przez Unię tzw. klauzul
ochronnych. Mogą one polegać na czasowym wyłączeniu Polski z niektórych
obszarów polityki wspólnotowej, jak np. zakaz swobodnego przepływu żywności,
ograniczenie pełnego wykorzystania funduszy strukturalnych czy dopłat dla rolników bądź pozwanie Polski przed Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Wdrożenie tym samym unijnego prawa do praktyki jest podstawowym warunkiem pełnej
integracji Polski z Unią Europejską i uzyskania korzyści płynących z członkostwa
Polski we Wspólnocie.
19
A. Słojewska, Zdążyć przed majem, „Rzeczpospolita”, 4.11.2003.
Sytuacja gospodarcza Polski na tle…
51
7. Wnioski
Analiza porównawcza podstawowych wskaźników rozwoju gospodarczego
Polski na tle krajów nowo przyjętych do Unii wykazuje, że:
– w poszerzonej Unii Europejskiej Polska będzie najsłabszym krajem „dziesiątki”. Świadczyć o tym może m.in. poziom rozwoju gospodarczego na tle średniej unijnej, a także PKB na 1 mieszkańca według parytetu;
– mimo że Polska ma najniższy poziom inflacji wśród krajów „dziesiątki”,
słabe tempo wzrostu gospodarczego naszego kraju wynika przede wszystkim
z przyczyn strukturalnych. Opóźnienia w restrukturyzacji takich gałęzi, jak: górnictwo, hutnictwo, przemysł ciężki, przemysł zbrojeniowy czy chemiczny a także
słaba wydajność w rolnictwie, które wytwarza tylko 3% PKB, a zatrudnia blisko
20% siły roboczej, to tylko niektóre problemy, z którymi boryka się polska gospodarka;
– niepokojący jest również niski wskaźnik udziału zatrudnionych w wieku
produkcyjnym w Polsce na tle krajów nowo przyjętych do Unii, a także wysokie
koszty pracy, które są przyczyną masowego bezrobocia;
– Polska jest krajem o najwyższej stopie bezrobocia wśród krajów „dziesiątki”
i sytuacja ta będzie się jeszcze pogłębiać po wejściu do Unii Europejskiej;
– wysoki poziom bezrobocia, a także słaby poziom rozwoju gospodarczego
wpłynął na zmniejszanie się różnic w dolarowej wartości średnich zarobków
w Polsce z innymi krajami „dziesiątki”;
– mimo że Polska jest jednym z najatrakcyjniejszych krajów do lokowania
kapitału zagranicznego, systematycznie zmniejsza się w ostatnich latach wielkość
inwestycji zagranicznych. Polska tym samym utraciła pozycję lidera bezpośrednich
inwestycji zagranicznych na rzecz Czech. Spadek tempa inwestycji zagranicznych
wynika m.in. z braku odpowiedniego systemu zachęt i ułatwień dla inwestorów,
a także stawek podatku dochodowego CIT, które w innych krajach „dziesiątki” są
znacznie niższe niż w Polsce;
– obok wysokiego poziomu bezrobocia, spadku inwestycji zagranicznych,
problemem polskiej gospodarki jest słabo rozwinięty handel zagraniczny. Świadczą o tym m.in. relacja eksportu do PKB oraz różnice w eksporcie i imporcie na
1 mieszkańca w porównaniu do krajów „dziesiątki”. Jakkolwiek tempo wzrostu
eksportu w Polsce w ostatnich latach wzrasta, to głównie na skutek spadku popytu
krajowego oraz wyższego kursu euro w stosunku do złotego;
– Polska posiada wśród krajów nowo przyjętych do Unii najwięcej obszarów
zaległości w wypełnianiu zobowiązań unijnych. Jednym z nich jest słaby poziom
wykorzystania funduszy przedakcesyjnych w porównaniu do innych krajów.
Trzeba przy tym zaznaczyć, że Polska wynegocjowała najwyższą pomoc z funduszy przedakcesyjnych i funduszy strukturalnych Unii wśród krajów „dziesiątki”;
52
Danuta Golik
– jednocześnie ponad połowa polskich firm nie rozpoczęła jeszcze (stan na
koniec 2003 r.) przygotowań do funkcjonowania na rynku unijnym. Słaba jest przy
tym wiedza i znajomość przepisów unijnych przez polskie firmy na tle innych krajów kandydujących do Unii. Nakłady przedsiębiorstw na badania i rozwój są jednym z najniższych wskaźników wśród krajów „dziesiątki”, podobnie jak wskaźnik
konkurencyjności, opublikowany przez Światowe Forum Ekonomiczne;
– jednocześnie rosnący deficyt budżetowy i dług publiczny w Polsce stanowią
zagrożenie dla finansów publicznych. Polska nie jednak krajem odosobnionym w
tej sferze, bowiem deficyt budżetowy w Czechach wyniesie na koniec 2003 r. 6,2%
PKB, a deficyt budżetowy na Słowacji wyniesie w badanym okresie 5% PKB.
Konsekwentne zmniejszanie deficytu budżetowego, a tym samym długu publicznego, jest częścią strategii i zasadniczym elementem reformy finansowej w krajach
kandydujących do Unii;
– przeprowadzenie wspomnianych reform, a także reform strukturalnych jest
warunkiem ożywienia gospodarczego Polski, przyśpieszenia wzrostu gospodarczego, a także wejścia do strefy euro.
Literatura
Bińczak H., Powiększenie Unii. Spojrzenie z tamtej strony, „Rzeczpospolita”, 17.06.2003.
Bińczak H., Polak tańszy od Czecha, „Rzeczpospolita”, 6.10.2003.
Bińczak H., Najtaniej na Litwie, „Rzeczpospolita”, 7.10.2003.
Bielecki J., Reguły nie na naszą kieszeń, „Rzeczpospolita”, 10–11.11.2003.
Bielecki J., Tylko co drugi Polak pracuje, Raport Komisji Europejskiej, „Rzeczpospolita”,
21.02.2003.
Bielecki J., Miliardy euro mogą pozostać na papierze, „Rzeczpospolita”, 17.07.2003.
Bielecki J., Burak A., Jasiński J., Stankiewicz A., Opóźnienia mogą nas drogo kosztować,
„Rzeczpospolita”, 26.06.2003.
Blajer P., Szary cień coraz dłuższy, „Rzeczpospolita”, 10.03.2003.
Gronicki M., Polacy bardziej wydajni, „Rzeczpospolita”, 31.01.2003.
Jasiński J., Do Unii w ciemno, „Rzeczpospolita”, 9.10.2003.
Karpiński S., Rósł eksport i handel, „Rzeczpospolita”, 3.11.2003.
Misiak M., Miejsce w szeregu, „Nowe Życie Gospodarcze”, 26.01.2003.
Podatkowy wyścig trwa. Raport firmy konsultingowo-audytorskiej KPMG, „Rzeczpospolita”, 21.10.2003.
Raport Międzynarodowego Funduszu Walutowego, „Rzeczpospolita”, 19.09.2003.
Raport Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD), Czechy
absolutnym liderem, „Rzeczpospolita”, 2.09.2003.
Słojewska A., Zdążyć przed majem, „Rzeczpospolita”, 4.11.2003.
Walewska D., Polska w ścisłej czołówce światowej, „Rzeczpospolita”, 18.09.2003.
Walewska D., Najlepsza jest Finlandia, „Rzeczpospolita”, 20.02.2003.
Sytuacja gospodarcza Polski na tle…
53
Walewska D., Na czele jak zwykle Finlandia, „Rzeczpospolita”, 31.10.–2.11.2003.
Więcej wyzwań niż możliwości, „Rzeczpospolita”, 4.09.2003.
Poland’s Economic Situation Compared to the New European Union
Member States
This article offers a comparative analysis of Polandʼs economic position compared
to the other new EU members. The author presents basic socio-economic figures that
illustrate the economic situation in Poland compared to that of the “Ten”. In this manner,
the author tries to show Polandʼs place among other EU candidate states as well as to
indicate its position in the enlarged European Union.