Decyzje w klasie – jak podejmować je efektywnie i skutecznie

Realizacja programu wychowawczego klasy
Budowanie zespołu klasowego
Decyzje w klasie – jak podejmować je efektywnie
i skutecznie
Anna Tulczyńska
Psycholog, ukończyła studia na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje
się opieką psychologiczną, wsparciem i poradnictwem dla uczniów, rodziców i nauczycieli.
Pracuje także w Ośrodku Promocji Talentów, działającym przy Liceum im. S.I. Witkiewicza
w Warszawie, gdzie prowadzi zajęcia dla dzieci wybitnie zdolnych. Posiada kwalifikacje do
prowadzenia socjoterapii.
U34022009
Spis treści
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Podejmowanie decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Przebieg procesu decyzyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Czynniki wpływające na przebieg procesu podejmowania decyzji . . . . . .
3. Wpływ grupy społecznej na podejmowanie decyzji przez jednostkę . . . . . .
3.1. Jak rozumuje grupa? Nieracjonalność decyzji tłumu . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Niebezpieczna jednomyślność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Jak unikać presji grupy i błędów decyzyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Możliwe sposoby podejmowania decyzji przez grupę – ich wady i zalety . .
5. Jak wychowawca może wspierać uczniów w procesie podejmowania
przez nich decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. Nauka podejmowania decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Ustalenie zasad grupowej dyskusji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Wybór odpowiedniego sposobu podejmowania decyzji . . . . . . . . . . . . . .
5.4. Nauczyciel facylitatorem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. Odpowiednie przedstawienie problemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Opis przypadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Załącznik nr 1 – Warsztaty na temat podejmowania decyzji . . . . . . . . . . . . . . . .
Załącznik nr 2 – Zasady prowadzenia dyskusji w grupie . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Załącznik nr 3 – Wskazówki dla facylitatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
2
2
3
3
3
4
5
6
8
9
9
9
10
10
12
14
15
22
23
1. Wprowadzenie
Wychowawcy klas często spotykają się z problemami, jakie pojawiają się w sytuacjach,
w których uczniowie wspólnie muszą podjąć decyzję dotyczącą całej grupy. Często
szukanie rozwiązania zajmuje bardzo dużo czasu, rodzi szereg konfliktów, które eskalując przez długi czas, mogą negatywnie wpływać na atmosferę w grupie.
34 • Poradnik wychowawcy • Luty 2009
G
2.5
s. 1
Budowanie zespołu klasowego
Realizacja programu wychowawczego klasy
Poniższy tekst został przygotowany, aby pomóc nauczycielom w sprawnym przeprowadzeniu klasy przez proces podejmowania decyzji – przedstawia podstawowe informacje
na temat procesów podejmowania decyzji, opisuje specyfikę podejmowania decyzji
przez grupę, a także prezentuje czynniki wpływające na ten proces, zawiera także
praktyczne informacje przydatne nauczycielom w pracy wychowawczej – wskazówki
dotyczące kierowania procesem podejmowania decyzji przez uczniów. Prezentuje
sposoby podejmowania decyzji w grupie, analizuje ich plusy i minusy, a także sugeruje, który ze sposobów najkorzystniej zastosować w najczęściej spotykanych w szkole
sytuacjach decyzyjnych.
2. Podejmowanie decyzji
2.1. Przebieg procesu decyzyjnego
Podejmowanie decyzji to wybór jakiegoś działania lub rzeczy poprzedzony pewną
refleksją. Teoretycy, zajmujący się procesami decyzyjnymi, wyróżniają kilka rodzajów
decyzji1. Ze względu na ich skutki wyróżniono decyzje: pewne – czyli takie, których
konsekwencje są dokładnie znane i w pełni przewidywalne, oraz ryzykowne – takie,
których konsekwencje mogą być zgodne lub sprzeczne z oczekiwaniami, a rozwiązania
mogą przynieść zysk lub stratę decydentom.
s. 2
Podejmowanie decyzji poprzedzone jest:
przewidywaniem tego, co może zdarzyć się po podjęciu decyzji,
oceną prawdopodobieństwa pojawienia się tych konsekwencji,
oceną tych konsekwencji.
Takie przewidywania znacząco wpływają na ostatecznie podejmowane decyzje.
Oceniając prawdopodobieństwo pojawienia się przewidywanych konsekwencji, ludzie
wykorzystują kilka zasad. Pierwsza z nich to zasada dostępności psychicznej, zgodnie z którą bardziej prawdopodobne wydają się te skutki decyzji, które łatwiej jest im
odświeżyć w pamięci, np. uczniowie, którzy dobrze pamiętają te sytuacje, w których
oni lub ich koledzy zostali ukarani za ściąganie, częściej będą podejmować decyzję
o unikaniu ściągania niż uczniowie, którzy takich sytuacji nie pamiętają.
34 • Poradnik wychowawcy • Luty 2009
U34022009
G
2.5
Ze względu na charakter wyborów wyróżniono: decyzje selekcyjne, kiedy decydent
staje przed wyborem jednej z alternatyw, np. klasa musi wybrać miejsce, które chce
odwiedzić podczas szkolnej wycieczki, alokacyjne, gdy zadanie dotyczy przyporządkowania elementów do siebie, np. uczniowie spośród wybranej trójki kolegów muszą
zadecydować, kto będzie piastował funkcję skarbnika, zastępcy gospodarza klasy,
i decyzje hierarchiczne dotyczące usystematyzowania pewnych elementów, np. uszeregowania przez uczniów proponowanych im tematów godzin wychowawczych pod
względem ważności lub zainteresowania danym zagadnieniem.
Realizacja programu wychowawczego klasy
Budowanie zespołu klasowego
Kolejna zasada to nadmierny optymizm, polegająca na tym, że bardziej możliwe
wydają się te konsekwencje decyzji, które są korzystne i bardziej prawdopodobne,
np. uczniowie podejmujący decyzję o wyjeździe na wycieczkę wiosną, będą przeceniać prawdopodobieństwo ładnej pogody w marcowy weekend.
Następna zasada również wiąże się z błędną oceną rzeczywistości, jest nią złudzenie
gracza. Zgodnie z nią po serii niepowodzeń musi pojawić się sukces, bez względu na
rzeczywiste prawdopodobieństwo wystąpienia porażki lub sukcesu, np. klasa, której
kilka razy nie udało się zdobyć wyróżnień w szkolnym konkursie, może liczyć na to, że
mimo braku wysiłków, tym razem im się uda.
2.2. Czynniki wpływające na przebieg procesu podejmowania decyzji
U34022009
Na przebieg procesu decyzyjnego i jego rezultaty wpływ ma również szereg innych
czynników niż tych wymienionych wcześniej. Można podzielić je na trzy grupy:
Pierwsza grupa to czynniki zewnętrzne, należą do nich m.in. obowiązujące normy,
zasady i przepisy.
Druga grupa to czynniki osobowościowe, do których należy: wysokość samooceny, wiara we własne możliwości, tolerancja na stres, poziom lęku, potrzeba kontroli.
Osoby o wysokiej samoocenie, nielękowe, lubiące sytuacje, których nie kontrolują,
w pełni będą skłonne podejmować bardziej ryzykowne decyzje niż osoby nieposiadające tych cech.
Trzecia grupa to czynniki związane z wpływem grupy społecznej, w której lub z którą
jednostka podejmuje decyzje, jej charakterystyka, jednorodność, stopień podobieństwa do jednostki mają duży wpływ na charakter podejmowanych wspólnie lub indywidualnie decyzji. Dokładniej to zjawisko omówione zostało w kolejnym rozdziale.
3. Wpływ grupy społecznej na podejmowanie decyzji
przez jednostkę
3.1. Jak rozumuje grupa? Nieracjonalność decyzji tłumu
Specyfikę funkcjonowania i rozumowania grupy opisał już pod koniec XIX w. Gustaw Le
Bon w książce pt. Psychologia tłumu2. Dostrzegł on, że w tłumie zaraźliwe jest subiektywne postrzeganie faktów. Interpretacja zdarzenia przez jednego z członków grupy, bez
względu na to, czy jest błędna czy prawidłowa, jest przyjmowana przez inne jednostki.
Le Bon prowadząc swoje badania i obserwacje, stwierdził również, że bez względu na
liczebność grupy, traci ona zdolność racjonalnego myślenia. Analiza faktów zostaje
zastąpiona przyjętą przez ogół interpretacją zdarzeń. Podstawą tych interpretacji może
być sugestia wypowiedziana przez jednego z członków grupy, którą tworzy on nie na
podstawie realnej oceny, ale własnych doświadczeń. Na tłum najsilniej działają obrazy, słowa lub hasła. Takie sytuacje nauczyciele zapewne często mieli okazję oglądać
w swojej pracy.
34 • Poradnik wychowawcy • Luty 2009
G
2.5
s. 3
Budowanie zespołu klasowego
Realizacja programu wychowawczego klasy
Załącznik nr 2 – Zasady prowadzenia dyskusji w grupie
Zasady prowadzenia dyskusji w grupie
Dokładnie określcie temat dyskusji i ewentualne możliwości
wyboru.
Aby dyskusja nie przerodziła się w chaos, wybierzcie osobę
prowadzącą, będzie ona udzielać głosu i pilnować zasad.
Wszyscy słuchajcie się wzajemnie. Pokażcie innym, że ich
słuchacie, patrzcie na nich, potakujcie.
Nie przerywajcie innym, każdy ma prawo głosu i czas na
wypowiedź.
Głos zabieracie tylko wtedy, gdy prowadzący dyskusje udzieli
Wam go. Jeżeli się niecierpliwicie, spiszcie swoje pomysły
i uwagi.
G
2.5
s. 22
Wyrażajcie tylko swoje zdanie, mówcie o swoich opiniach
i pomysłach. Nie wypowiadajcie się w imieniu ogółu, ale
własnym.
Pilnujcie tematu dyskusji i nie odbiegajcie od niego. Szkoda
cennego czasu.
W razie wątpliwości zadawajcie pytania.
Nie atakujcie siebie nawzajem, ale argumenty. Nie obrażajcie
siebie.
Wysłuchajcie argumentów innych i rozważcie ich słuszność.
34 • Poradnik wychowawcy • Luty 2009
U34022009
Co jakiś czas upewniajcie się, że dobrze rozumiecie wypowiedzi i stanowiska innych.