1 Bankowość 1 Plan zajęć 1. Bank i system bankowy 2. Polityka

1 Bankowość 1 Plan zajęć 1. Bank i system bankowy 2. Polityka

Bankowość 1
Plan zajęć
1. Bank i system bankowy
2. Polityka pieniężna banku centralnego i rynek pieniężny
3. Operacje bankowe
4. Polityka i strategia działania banku komercyjnego
5. Kształtowanie operacji aktywnych i pasywnych banku
6. Aktywa i pasywa banku komercyjnego
7. Zarządzanie ryzykiem bankowym
8. Czynniki wpływające na kształtowanie wyniku banku komercyjnego
9. Analiza wyników i planowanie działalności banku komercyjnego
10. Elementy matematyki finansowej
Literatura:
1. Współczesny bank, Władysław Jaworski (red.) Poltext, Warszawa
2. W. Jaworski, Banki, Poltext, Warszawa
Spis treści
1. Pojęcie banku ................................................................................................................... 1
2. Rola banku ....................................................................................................................... 4
3. System bankowy............................................................................................................... 6
4. Rodzaje banków............................................................................................................... 8
Wykład 1.
1. Pojęcie banku
Poprzednikami współczesnych bankierów byli średniowieczni handlarze trudniący się
wymianą pieniędzy. Nazwa bank pochodzi od włoskiego słowa „banko” czyli ławka, kontuar, przy
którym pracowali włoscy handlarze pieniędzy. Zajmowali się oni przede wszystkim
przekazywaniem pieniędzy (wkładów) od jednego klienta do drugiego, także w innych
miejscowościach. W tym celu klienci deponowali u bankierów pieniądz kruszcowy, a ci w zamian
wystawiali zaświadczenie – banknot (weksel) na bankiera w innym mieście. Pośredniczenie w
płatnościach swoich wkładów przez wyrównywanie ich należności i zobowiązań następowało
przez przenoszenie wkładów z konta na konto. Stąd banki żyrowe (giro – krąg).
1
Bank (z punktu widzenia klientów banku) – przedsiębiorstwo, które zaciąga i udziela
kredyty, świadczy usługi w obrocie pieniężnym, kredytowym i kapitałowym oraz oferuje
inne usługi.
Bank (z ogólnospołecznego punktu widzenia) – podmioty dokonujące akumulacji i
dystrybucji kapitału pieniężnego oraz pośrednicy, którzy dzięki transformacji wielkości,
terminu i ryzyka doprowadzają do wzajemnego uzgodnienia struktur podaży i popytu.
W dokumentach Unii Europejskiej określenie baku następuje poprzez wymienienie
wykonywanych czynności. W wytycznych Unii następuje podział na:
- Banki depozytowo – kredytowe - ich działalność polega na tym, by przyjmować wkłady i
inne zwrotne waluty klientów oraz na własny rachunek udzielać kredytu.
- Banki inwestycyjne - obsługują operacje papierami wartościowymi.
- Banki uniwersalne – wykonują zadania banków depozytowo – kredytowych i
inwestycyjnych.
Usługi bankowe i pozostałe usługi finansowe (wymienione w II Dyrektywie Bankowej UE z
1989 roku):
- Przyjmowanie od społeczeństwa depozytów i innych funduszy podlegających zwrotowi,
- Udzielanie pożyczek i kredytów, m.in. kredytu konsumpcyjnego, hipotecznego, na
wierzytelności i na finansowanie transakcji handlowych,
- Usługi leasingu finansowego,
- Usługi w zakresie doręczania pieniędzy,
- Emisja i zarządzanie środkami płatniczymi (np. kartami płatniczymi, czekami
podróżnymi),
- Gwarancje i zobowiązania pozabilansowe,
- Postępowanie z rachunkami własnymi i rachunkami klientów w zakresie:
o Instrumentów rynku pieniężnego (czeków, weksli),
o Waluty obcej,
o Sprzedaży terminowej środków pieniężnych i opcji,
o Instrumentów wymiany i kształtowania stopy procentowej,
o Zbywalnych papierów wartościowych,
- Udział w emisji papierów wartościowych i usługi z tym związane,
2
- Doradztwo w zakresie struktury kapitałów, strategii przemysłowej i związanych z tym
problemów o raz doradztwo i usługi dotyczące fuzji i sprzedaży przedsiębiorstw,
- Usługi maklerów walutowych,
- Zarządzanie i doradztwo portfelowe,
- Przechowywanie i administrowanie papierami wartościowymi,
- Usługi w zakresie kredytów,
- Usługi sejfowe.
Bank (według polskiego prawa bankowego z 1997 roku) – osoba prawna utworzona zgodnie
z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do czynności
bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotu.
Czynności bankowe:
- Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego
terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
- Prowadzenie innych rachunków bankowych,
- Udzielanie kredytów,
- Udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytyw,
- Emitowanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
- Przeprowadzanie bankowych rozliczeń,
- Wydawanie, umarzanie i rozliczanie pieniądza elektrycznego,
- Wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych
ustawach.
Czynnościami bankowymi (o ile są wykonywane przez banki) są również:
- Udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów konsumpcyjnych w
rozumieniu przepisów odrębnej ustawy,
- Operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,
- Wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
- Terminowe operacje finansowe,
- Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
- Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek
sejmowych,
- Wykonywanie czynności obrotu dewizowego,
3
- Udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
- Wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych.
W centrum zainteresowania banku jest pieniądz. Formy pieniądza:
- Gotówkowy – występuje w postaci banknotów i monet, które są pełnoprawnym środkiem
płatniczym emitowanym przez wyznaczoną instytucję,
- Bezgotówkowy (bankowy) – funkcjonuje w formie zapisu na koncie bankowym,
- Handlowy – weksle (służą do udzielania kredytów krótkoterminowych), czeki (substytut
pieniądza gotówkowego, wystawiany w ciężar rachunku bankowego),
- Przedmiotowy - np. sztabki złota.
2. Rola banku
1. udział w kreacji pieniądza – banki komercyjne mogą w ograniczonym stopniu tworzyć
pieniądz bankowy ponad postawione mu sumy wkładów za pomocą kreacji dodatkowych
kredytów. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez
wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu
walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym lub w
innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu.
Środki utrzymane przez banki na rachunkach w banku centralnym, a także gotówka
przechowywana w ich skarbcach, stanowią płynne rezerwy banków komercyjnych, zwane
też pieniądzem rezerwowym banku centralnego lub bazą monetarną obiegu pieniężnego.
Ograniczenie kreacji przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymania płynności,
co jest uwarunkowane przez wielkość posiadanych środków banku centralnego. Każde
udzielenie kredytu oznacza, że część tego kredytu może być wypłacana w gotówce bądź
też przekazana na rachunek innym bankom.
2. udział w społecznym podziale pracy – bank jest przedsiębiorstwem, które prowadzi
działalność mającą na celu przejęcie od jednostek gospodarczych i osób fizycznych
czynności finansowych oraz instytucją dokonującą transformacji terminu, wielkości i
ryzyka w stosunkach pieniężnych między pożyczkobiorcą i pożyczkodawcą.
a. Przyjmują wkłady i udzielają kredytów, co sprawia, że przedsiębiorstwa i
gospodarstwa
domowe
nie
muszą
same
szukać
kredytodawców
czy
kredytobiorców.
4
b. Przejmują szereg czynności usługowych, zwłaszcza w zakresie obsługi obrotów
papierami wartościowymi. Zawiadamiają właścicieli o zebraniach akcjonariuszy, a
także odbierają odsetki i dywidendy dla nich. Występują także w zastępstwie
podmiotów gospodarczych w handlu papierami wartościowymi. Kupują i sprzedają
w imieniu swoich klientów na giełdzie określone akcje i obligacje, przyjmują do
emisji papiery wartościowe, obsługują sprzedaż weksli i obligacji skarbowych.
c. Udzielają porad podmiotom gospodarczym.
3. Dokonywanie
alokacji
i
transformacji
środków
–
banki
są
instytucjami
transformującymi, pośredniczącymi w doprowadzeniu do wzajemnego uzgodnienia
różniących się struktur podaży i popytu. Odnosi się to do
a. transformacji informacji – posiadacz sumy pieniężnej i poszukujący pieniądza
muszą osiągnąć informację o sobie, a następnie przeprowadzić odpowiednie
negocjacje;
b. wielkości zapotrzebowanej sumy pieniądza – wynika z braku zgodności między
sumą oferowaną przez posiadacza a sumą zapotrzebowaną przez poszukującego
pieniądza. Bank może, w oparciu o niewielkie wkłady pozyskać stosunkowo duże
środki na kredyty,
c. transformacji terminu – jest konieczna ze względu na to, że posiadacze wolnych
środków z reguły chcą ulokować swoje środki na różne terminy, natomiast
poszukujący pieniądza chcieliby go otrzymać na terminy dłuższe,
d. transformacji ryzyka – jest to możliwe dzięki wewnętrznemu rozłożeniu ryzyka
między wiele podmiotów i zewnętrznemu zabezpieczeniu (fundusze gwarancyjne,
kredyt banku centralnego).
Rola banku:
1. pośrednik – dokonywanie transformacji otrzymywanych depozytów w kredyty, przede
wszystkim dla przedsiębiorstw (pośrednictwo pomiędzy podmiotami deficytowymi i
nadwyżkowymi);
2. płatnik – dokonywanie płatności w imieniu swoich klientów;
3. agent – działanie w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i
zarządzania własnością klientów;
4. gwarant – poparcie udzielane klientom w spłacie ich zobowiązań;
5. instrument w realizacji polityki gospodarczej rządu – regulowanie podaży pieniądza
poprzez działanie banku centralnego.
5
3. System bankowy
System bankowy w każdym kraju określa prawo bankowe. Ustala ono m.in. rodzaje
banków, ich czynności, rolę banku centralnego oraz zadania nadzoru bankowego.
System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy
określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można
jednak mówić dopiero wówczas, gdy rozwój banków, a także rynków finansowych, pozwoli na
ustalenie zasad struktury tego systemu. Dlatego też dopiero powstanie wielopoziomowego układu,
złożonego z banku centralnego (emisyjnego) i banków komercyjnych, jest uznawane za podstawę
dla określenia się systemu bankowego.
Funkcje systemu bankowego:
- stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne
przedsięwzięcia;
- zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi,
transferu w czasie i ponad granicami;
- zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym;
- zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez
podmioty gospodarcze;
- stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania (pod względem czasu,
wielkości i ryzyka).
W trakcie ewolucji wykształciły się dwa modele sektora finansowego - model anglosaski i
model niemiecko-japoński co wywarło bezpośredni wpływ na zróżnicowanie systemu bankowego.
- Model anglosaski opiera się na rynkach finansowych. Sprzyja to uniezależnieniu się
wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych. Te ostatnie są
wykorzystywane przede wszystkim do funkcji płatniczych i rozliczeniowych, a także do
zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstw na kredyt. Natomiast
podstawowy dopływ kapitału odbywa się przez emisję papierów wartościowych i przez
giełdę. Bardzo istotną rolę w tym modelu odgrywają różnego rodzaju fundusze i banki
specjalne (inwestycyjne).
- Model niemiecko-japoński zakłada, że główną rolę w sektorze finansowym pełni system
bankowy. Banki zaspokajają zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe potrzeby
klientów. W tym modelu banki mają zatem charakter uniwersalny. Równocześnie
rozpowszechniają
się
powiązania
kapitałowe
między
bankami
i
korporacjami
przemysłowymi.
6
Banki inwestycyjne są to banki (firmy), które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności
na rynek pieniężny i kapitałowy. Dzięki pomocy tych banków inwestorzy nie korzystają z
pośrednictwa banków komercyjnych,. by ulokować swe środki na rynku papierów wartościowych.
Wyodrębnienie banków inwestycyjnych nastąpiło przede wszystkim w krajach anglosaskich, gdzie
nastąpił ścisły podział na banki komercyjne i inwestycyjne. Do banków inwestycyjnych są zaliczane także instytucje nie mające charakteru banków, takie jak brokerzv, maklerzy, dealerzy,
underwriterzy, doradcy finansowi.
Banki inwestycyjne zajmuje się wszelkimi usługami finansowymi, które wykraczają poza
tradycyjną działalność depozytowo-krcdytową, głównie jednak są to usługi związane z operacjami
papierami wartościowymi.
Natomiast w systemach bankowych, które mają charakter systemu banków uniwersalnych,
rolę banków inwestycyjnych spełniają także banki uniwersalne. Bankami inwestycyjnymi mogą
więc być:
- instytucje kredytowe (banki uniwersalne), które, oprócz działalności depozytowokredytowej, świadczą pełny zakres usług związanych z operacjami papierami
wartościowymi oraz
- firmy inwestycyjne (banki inwestycyjne), które świadczą pełny zakres usług związanych z
operacjami papierami wartościowymi. natomiast nie zajmują się działalnością depozytowokredytową.
Bank uniwersalny dokonuje wszystkich czynności bankowych. Pojęcie ,,bank
uniwersalny” oznacza, że nie ma żadnych ograniczeń w jego działalności o charakterze
bankowym, a więc w zakresie ilościowym, regionalnym, klientowskim, branżowym, a takie
ilościowo-cenowym. W związku z tym bank uniwersalny można scharakteryzować jako instytucję,
która łączy transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych
i czynnościami emisyjnymi.
Bank uniwersalny:
- stwarza klientom możliwość korzystania z różnych usług w jednym banku;
- pozwala na zmniejszenie kosztów rezerwy, którą klient musi utrzymywać w jednym banku,
a nie w kilku;
- może być lepszym doradcą dla klienta, gdyż bardziej wszechstronnie zna jego ekonomikę;
- może być bardziej elastyczny w dostosowywaniu się do potrzeb klientów, gdyż jego celem
jest zwiększenie zysku,
- jest także bardziej elastyczny w polityce cenowej wobec klienta, gdyż może brać pod
7
uwagę zysk z całości obsługi tego klienta;
- może skuteczniej gromadzić zasoby pieniężne niż banki inwestycyjne i sprawniej
dokonywać ich transformacji,
- dzięki szerszemu wachlarzowi instrumentów może skuteczniej skłaniać do oszczędzania.
Zalety modem anglosaskiego:
- nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji przedsiębiorstw,
- sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych,
- pobudzenie innowacji finansowych.
Do wad tego systemu można zaliczyć:
- oparcie finansowania podmiotów gospodarczych na anonimowym rynku panierów
wartościowych,
- nastawieni na częste zmiany partnerów, co wymusza krótkoterminową perspektywę w
procesach decyzyjnych;
- dużą formalizację transakcji ekonomicznych.
Zalety modelu japońsko – niemieckiego:
- finansowanie
podmiotów
gospodarczych
na
podstawie
indywidualnych
umów
kredytowych;
- długoterminowe finansowanie między bankiem a korporacją przemysłową m.in. poprzez
krzyżowanie udziałów kapitałowych;
- stymulowanie powstawania silnych banków uniwersalnych.
Wady modelu japońsko – niemieckiego:
- niedostateczne rozszerzenie wachlarza instrumentów finansowych;
- opóźnienie w wprowadzaniu innowacji bankowych;
- mniejsza odporność na konkurencję ze strony instytucji parabankowych.
4. Rodzaje banków
System bankowy obejmuje następujące grupy banków:
- banki centralne powstałe na bazie banków emisyjnych,
- banki operacyjne (depozytowo – kredytowe i uniwersalne),
- banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne, towarzystwa kredytowe, rolne i melioracyjne,
8
komunalne),
- kasy oszczędnościowe,
- spółdzielczość kredytową.
Bank centralny – bank państwowy, który pełni funkcję:
- banku emisyjnego – tworzy dwa rodzaje pieniądza: banknot jako centralny pieniądz
gotówkowy i pieniądz żyrowy (centralny pieniądz rezerwowy). Tym samym jest zawsze
wypłacalny
- banku banków – jest bankiem banków komercyjnych
o reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego),
o reguluje wielkość tworzonego przez banki komercyjne pieniądza bankowego,
o reguluje płynność całego systemu bankowego,
o kształtuje potencjał kredytowy banków komercyjnych przez odpowiednie
instrumenty pieniężne.
- bank państwa – zajmuje się udzielaniem kredytów dla rządu, obsługą długu państwowego
i kasową obsługą budżetu. Zajmuje się obsługą, organizacją i realizacją płatności
zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczy w
kupnie złota i dewiz, utrzymuje międzynarodowe środki pieniężne.
- banku gospodarki narodowej - jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju
oraz równowagi bilansu płatniczego. Dba o stabilność waluty narodowej.
Banki operacyjne (depozytowo – kredytowe, uniwersalne) – ich działanie ma charakter
kompleksowy – udzielanie kredytów, przyjmowanie depozytów oraz realizacja innych usług
bankowych.
Banki specjalne – może wystąpić specjalizacja pod względem terytorialnym (ogólnokrajowe,
regionalne), branżowym (przemysłowe, rolne, handlu międzynarodowego, budowlane). Bankiem
specjalnym jest bank inwestycyjny – zajmuje się operacjami na rynku papierów wartościowych,
operacjami na rynku pieniężnym (np. handel certyfikatami depozytowymi, transakcje
instrumentami
pochodnymi),
zarządzaniem
finansami,
doradztwem
finansowym.
Bank
hipoteczny – zajmuje się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości.
Środki na udzielanie kredytów banki te mobilizują na drodze sprzedaży listów zastawnych,
których zabezpieczeniem jest zastawiona w banku ziemia lub nieruchomości.
Obecnie odchodzi się od ścisłego podziału banków na różne rodzaje w związku z
9
grupowaniem się instytucji bankowych w holdingi i konglomeraty.
Holding bankowy – korporacja, która jest posiadaczem akcji jednego lub więcej banków. Mają
ułatwiony dostęp do rynków kapitałowych, większą zdolność zadłużania się w stosunku do
kapitału własnego. Kontrola holdingu nad nabytym bankiem może być luźna, bez wpływu na jego
politykę kredytową, ale bank może też być kontrolowany tak jak oddział banku, bez prawa decyzji
o ważniejszych sprawach. Holdingi ograniczają konkurencję, podwyższają opłaty dla klientów
oraz nie uwzględniają lokalnych potrzeb. Są jednak bardziej efektywne, zmniejszają ryzyko
bankructwa poszczególnych banków, oferują klientom szerszy wachlarz usług.
Konglomeraty finansowe – rodzaj holdingów finansowych. Są to instytucje świadczące
jednocześnie usługi bankowe, ubezpieczeniowe i maklerskie.
Spółdzielnie
kredytowe
–
instytucje
drobnego
kredytu
zorganizowane
na
zasadach
spółdzielczych, polegających na powiązaniu kredytobiorców (członków spółdzielni) m.in. poprzez
ich wkłady członkowskie z solidarną odpowiedzialnością materialną za działalność danej
spółdzielni. Spółdzielczość kredytowa powstała w XIX w. w Niemczech w dwóch formach: Kasy
Schulzego i Kasy Reiffeisena. W Polsce w okresie międzywojennym spółdzielnie kredytowe
dzieliły się na spółdzielnie powszechne (banki ludowe, towarzystwa zaliczkowe) i spółdzielni
rolnicze (Kasy Stelczyka). Obecnie spółdzielnie kredytowe są bankami uniwersalnymi i ze
względu na konkurencję rozszerzyły krąg klientów poza swoich członków.
Kasy oszczędnościowe – ich zadaniem jest powiązanie oszczędnościowej działalności tych
instytucji z potrzebami drobnych wytwórców i gospodarstw domowych.
Budowlane kasy oszczędnościowe – udzielają kredytów na budownictwo mieszkaniowe. Ich
działalność polega na przyjmowaniu wkładów oprocentowanych poniżej oprocentowania
rynkowego dla tego typu lokat terminowych, a następnie udzielaniu oszczędzającym kredytów
oprocentowanych
poniżej
stopy
rynkowej,
w
wielkości
kilkakrotnie
przekraczającej
nagromadzony wkład. Na ogół kasy te są powiązane organizacyjnie z systemem kas
oszczędnościowych i banków komunalnych.
10