D - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
D
[1. litera
oznaczająca
spółgłoskę
d;
2. spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa,
dźwięczna, twarda; 3. litera oznaczająca w
numeracji porządkowej: czwarty; 4. drugi
dźwięk podstawowej skali diatonicznej] –
1. (kemény és lágy mássalhangzó és jele); 2
(zene) d (moll); az alaphúrskála 2. hangja, a
korszerű hangsor 4. hangja; (vasúti jelzés)
gyorsvonat; (táviratnál) sürgős (dringend)
D [cyfra rzymska odpowiadająca liczbie 500] –
500 (a római számok rendszerében); (angol)
penny jele (denarius)
d dur – d dúr
d major – d dúr
d minor – d-moll
d moll – d-moll
d. (dalej) – tovább
d. (dalszy) – további
D-learning lub dLearning (ang. distance learning)
[uczenie się na odległość. Charakteryzuje
się ono odseparowaniem nauczyciela od
ucznia oraz ucznia od grupy uczących się,
zastępując bezpośrednią komunikację
interpersonalną
(typową
dla
konwencjonalnej edukacji) komunikacją,
w której pośredniczy tradycyjna poczta i
technologia komunikacyjna.] – (kat.:
informatyka)
DL
Distance
Learning
(távoktatás)
da, dal (wł. da+il) = od, do, z; [przyimek
stosowany w określeniach złożonych] –
(ol.) da; (zene) -tól,-től kezdődik
da capo (wł.) [od początku] – (ol.) da capo; (zene)
kezdettől, előlről, újra (az ismétlés jelzése)
[ol. zenei műszó (röv. d. c. v. D. C.)
kezdettől, a zeneirásban azt jelzi, hogy
valamely zenedarab kezdetét ismételni kell,
és pedig odáig, ahol a Fine (vége) szó áll;
néha különben Fine helyett nyugvó jelet
használnak.]
Da mihi factum, dabo tibi ius [1. udowodnij fakt,
a wymierzę sprawiedliwość; 2. daj mi
okoliczności faktyczne, a ja ci wskażę
prawo. W odniesieniu do postępowania
przed sądem sentencja wyraża zasadę, iż
do
stron
należy
dostarczenie
i
udowodnienie faktów, zaś ich ocena
prawna należy do sądu. 3. Podaj mi fakt, a
dam Ci prawo. 4. podaj mi fakty, a podam
ci prawo; podstawowe określenie relacji
między stroną postępowania sądowego, a
sądem; 5. daj mi fakt, a powiem ci, jakie
zastosować prawo] — (lat.) Da mihi factum,
d
1059
dabo tibi ius = Add nekem a tényt, aztán
adom én a jogot.
d’accord (fr.) – (fr.) d’accord; egy véleményen
(vagyunk)
d’acquit (na rachunku) – (fr.) d’aquit; (számlákon)
fölvettem, ki van fizetve
dach [1. część budowli lub pojazdu osłaniająca je
od góry; 2. przen. dom, mieszkanie; 3.
konstrukcja chroniąca budynek przed
opadami atmosferycznymi; 4. górna część
pojazdu; 5. górna (najwyższa) część
budynku, mająca za zadanie przekrycie i
osłanianie
go
przed
wpływami
atmosferycznymi] – tető, háztető; tetőzet
[az épület csapadéktól való megóvására
készített faszerkezet, amelynek idomai az
épülettesthez igazodnak]; (wieko) fedél; ház,
hajlék, lakás [nie ma dachu nad głową:
(nincs fedél a feje fölött) nincs lakása; pod
jednym duchem: egy fedél alatt];
(bányászat)
főte
(bányatérséget
mennyezetként határoló kőzet)
dach brogowy /namiotowy/ [dach złożony
najczęściej z czterech trójkątnych połaci,
zbiegających się w jednym wierzchołku] sátortető [olyan, többé-kevésbé négyzet
alaprajzú tető, amelynek többnyire azonos
hajlású tetősíkjait körös tetőcsúcsban
metszik össze]
czterospadowy [dach mający cztery
pochyłe płaszczyzny] – kontytető
dach dwuspadowy [dach mający dwie pochyłe
płaszczyzny] – nyeregfedél, nyeregtető [egy
közös gerinc felé emelkedő, két tetősíkból
álló leggyakoribb tetőforma, amelynek
keskeny oldalai lehetnek függőleges
oromzattal kialakítottak, vagy levágottak
(kontyolás)]
dach
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
1060
dach gontowy – zsindelytető, zsindelytetőzet;
zsindelyfedél
dach kryty dachówką – cseréptető
dach kryty słomą – szalmatető
dach kupolasty – kupolatető
dach łamany [dach mający dwie połacie
oddzielone
od
siebie
załamaniem,
uskokiem lub ścianką] – tört alakú tető
dach mansardowy [zob. mansarda w zn. 2.; 2.
typ dachu łamanego, w którym każda z
połaci składa się z dwóch części: górnej - o
mniejszym kącie nachylenia oraz dolnej stromej,
co
zwiększa
możliwości
użytkowania poddasza. Dach mansardowy
może
być
dachem
dwulub
czterospadowym.]
–
manzárd-tető
[manzárd beépített tetőtérben elhelyezkedő
szoba vagy lakás. A 18. századi
Franciaországban egy speciális alakú tető
(úgynevezett "törött tető") neve. A
manzárdtetőt úgy
tervezték,
hogy
megkönnyítse a tetőtér lakássá történő
kiépítését.
Az
elnevezés François
Mansart (1598-1666) francia építész és
unokaöccse, Jules Hardouin-Mansart (16461708) nevéből ered, de nem ők a manzárd
feltalálói.]
dach namiotowy – sátorfedél, sátortető [a négy
vagy több szögű alaprajzú épület fölött egy
pontba összefutó gúlaforma]
dach oszklony – üvegtető, felülvilágítő tető
dach otwierany – tolótető (autón)
dach płaski – lapostető
dach płócienny – vászontető
dach przecieka – a lakás v. tető beázik
dach rodzinny – szülői ház
dach siodłowy – nyeregtető
-
Wersja 01 01 2017.
dach słomiany – szalmatető
dach spadzisty – sátortető
dach walmowy [dach czterospadowy; powstaje
przez zastąpienie trójkątnych ścian
szczytowych w dachu dwuspadowym
trójkątnymi
połaciami
dachowymi
o pochyleniu takim samym, jakie mają
ściany zasadnicze (nm. Walmdach, Walm
— trójkątna połać dachowa)] – kontytető
dacha – (orosz szőrmebunda) Дoxa
dacharstwo – tetőfedőipar
dacharstwo budowlane – építőipati tetőfedés
dacharz [pot.; zob. dekarz] – tetőfedő
dachdeker
[dekarz] – [Słowniczek języka
śląskiego] tetőfedő, cserépfedő, cserepező,
cserepes
dachować [o samochodzie: przewrócić się
podczas jazdy na dach] – csúcsra járatni
dachować wiary – megtartja szavát; hű marad
dachowato – tetőszerűen
dachowaty, -a, -e – tetőszerű
dachowy, -a, -e – tetődachówczarnia
[fabryka
dachówek]
–
tetőcserépgyár
dachówka [płytka do pokrywania dachów] –
cserép, tetőcserép (tetőn); cseréptető; (z
łupku) pala; (z drewna) zsindely
dachówka cementowa – (ép.) cementcserép
[építőanyag, érdes, aprószemű, tiszta
homokos kavicsból és portland-cementből
1:3 keverési arányban készül.]
dachówka holenderska [dachówka, której
przekrój poprzeczny ma kształt leżącej
litery S] – holland tetőcserép
dachówka kalenicowa [zob. gąsior w zn. 3.] –
(tetőcserép fajta)
dachówka karpią łuskę – pikkelyes tetőcserép
dachówka mnich – barátcserép
dachówka mniszka – apácacserép
dachówka z łupu – pala
dachówka zakładowa – hornyolt cserép
dachówkarz – tetőcserépégető (munkás)
dachówkowaty,
-a,
-e
–
cserépszerű,
tetőcserépszerű; pikkelyes
dachówkowy, -a, -e – cserepes, cserépből való,
cserép-, tetőcserépdacryocystis (łac.) – (lat.) dacryocystis;
dacryocysta,
könnytömlő, (orvosi)
könnytömlő
dacryon (kość) – (gör.) dacryon, dakryon,
könnypont; a koponyán a homlokcsont
könnycsont és felső állcsont találkozóhelye;
egy csomópont ami a felső állcsont (maxilla)
a könnycsont (os lacrimale) és a
1061
homlokcsont (os frontale) találkozásánál
található.
Dactylis L.: (roślina) – (lat.) Dactylis L.: ebír,
ebüröm, pázsitfűfajta (Európa, Ázsia és
Amerika mérsékeltebb vidékein honos);
takarmányfű
dacza (ros.: да́ча) [pochodzący z rosyjskiego
termin
oznaczający
mały
domek
letniskowy, nierzadko otoczony działką,
znajdujący się poza miastem, ale
najczęściej w jego pobliżu.] – nyárilak,
hétvégi ház, nyaraló
dać [1. przekazać coś komuś, ofiarować,
wręczyć, powierzyć itp.; 2. dać się: a)
pozwolić się oszukać, pokonać itp.; b) być
możliwym; można] + Ac. =T. – [daję,
dajesz, daje, dajemy, dajecie, dają] – adni,
megadni,
odaadni,
adományozni,
ajándékozni; nyújtani (daj mi adres – add
meg nekem a címedet); férjhez adni (wydać);
beadni; átadni, megadni, részesíteni vmiben;
kifejezésre juttatni; kiadni, kibocsátani,
nyújtani, szolgáltatni; előadni; engedi v.
megengedi, hogy; megütni vkit vmivel; adni
vkinek vmit; rámérni vkire vmit; csinálni,
megtenni, kifejteni; (kártya) osztani
dać albo nie dać – adni vagy nem adni
dać bieliznę do prania – fehérneműt mosásba adni
dać brudy do prania – kimosatja a szennyest
dać buzi komuś – puszit adni vkinek
dać buzi/buziaka komuś – puszit adni vkinek;
megpuszilni vkit
dać buzi z dubeltówki – megcsókolják egymást
(jobbról-balról, mindkét orcájukon)
dać buzieczka, dać buziaka – puszit adni;
megpuszilni
dać chlubną opinię o kim – dicsérő véleményt
mondani vkiről
dać co do schowania – megőrzésre átadni vmit
dać co ciepłą ręka – azon melegében adni; rögtön
odaadni vmit
dać co hojną ręką – bőkezűen adni vmit
dać co komu w darze – ajándékba adni vkinek vmit;
megajándékozni vkit vmivel
dać co komu w nagrodę – jutalmul, jutalomképpen
adni vkinek vmit
dać co na czyj rachunek – vkinek a számlájára
helyezni, írni vmit
dać co na tackę – a tálcára adni vmit, adakozni
dać coś jako zabezpieczenie – biztosítékul adni
vmit
dać coś w zastaw – zálogba adni, letétbe helyezni;
zálogul adni vmit
dać (czemu) upust – szabad folyást engedni
(vminek)
-
Wersja 01 01 2017.
dać (czemu) wiarę – elhinni vmit, hitelt adni
vminek
dać (czemu) wyraz – kifejezni (vmit); kifejezést
adni (vminek)
dać czerwoną kartkę – (sp) piros lapot adni
dać definicję czego – [vmi meghatározását adni]
definiálni vmit
dać dęba – elfutni, elszaladni, megfutamodni,
elinalni, kereket oldani
dać do dyspozycji – rendelkezésre bocsátani
dać do naprawy – megjavíttatni, kijavíttatni
dać do podpisu – aláíratni, aláírásra benyújtani
dać do poznania – megismertetni vmit; célzást
tenni v. utalni vmire; tudtára adni, értésére
adni
dać do schowania – megőrzésre átadni
dać a. dawać do wiadomości – tudtul adni
dać do zrobienia – megcsináltatni
dać do zrozumienia – értésére adni, tudtára adni;
sejtetni
dać dobry przykład – jó példát adni v. mutatni v.
szolgáltatni
dać dobry rezultaty – jó eredményre vezetni
dać dotację, dawać dotację – dotálni, fizetni,
javadalmazni
dać dokładny opis – részletes leírást adni
dać dowód – bizonyítékot szolgáltatni, nyújtani
vmire
dać drapaka – kereket oldani, megszökni, elfutni
dać dzieciom po cukierku – cukorkát adni v.
osztogatni a gyerekeknek
dać dzierżawę – haszonbérbe adni vmit vkinek
dać fant – zálogot adni
dać folgę – (dawno) könnyíteni, megkönnyíteni,
enyhíteni, leegyszerűsíteni
dać folgę łzom – szabad folyást enged könnyeinek
dać gazu – gázt adni
dać gęby – megcsókolni, csókra nyújtani a szát v.
arcot
dać gwarancję – garantálni vmit; kezeskedni
vmiért
dać hasło – kiadni v. megadni a jelszót
dać hasło do odwrotu – kiadni a jelszót a
visszavonulásra
dać impuls do czego – megadni az impulzust v. az
ösztönzést vmire v. az első lökést vminek
dać jałmużnę – alamizsnát adni
dać jałmużnę kalece – nyomoréknak alamizsnát
adni
dać karty – kártyát osztani, kiosztani a kártyát
dać klapsa – a fenekére verni
dać komendę „Naprzód marsz!” – „Előre
indulj!”-t vezényelni
1062
dać komu co na odczepne – bánatpénzt, lelépési
díjat fizetni vkinek; ad vkinek vmit, hogy
megszabaduljon tőle
dać komu co w prezence – ajándékba adni vkinek
vmit; ajándékozni vkinek vmit
dać komu czas do namysłu – gondolkodási időt
adni vkinek
dać komu/czemu radę – megbírkózni vkivel/vmivel;
felvenni v. kiállni a versenyt (vkivel/vmivel)
dać komu/czemu pierwszeństwo – elsőbbségben
részesíteni vkit/vmit; elsőbbséget adni
vkinek/vminek
dać (komu) audiencję – kihallgatásban részesíteni
vkit; fogadni
dać (komu) baty – elverni, megverni vkit,
megbotozni vkit
dać (komu) bicz na siebie – fegyvert (ostort) adni
vkinek önmaga ellen
dać (komu) bobu – jó leckét adni vkinek; jól
megleckéztetni vkit
dać komu coś za fatygę – a fáradtságért adni vmit
vkinek, megjutalmazni vkit
dać (komu) córkę – férjhezadja leányát vkihez;
vkinek adja a lányát
dać (komu) do zrozumienia – értésére adja vkinek ;
megértetni vkivel
dać (komu) dobrą radę – jó tanácsot adni vkinek
dać (komu) dymisję – felmondani vkinek;
elbocsátani vkit
dać komu kopniaka – fenékbe rúgni, fenéken
billenteni vkit
dać komu lekcję – megleckéztetni, megfeddni vkit
dać komu głos – szót adni vkinek; átadni a szót
vkinek; megadni vkinek a szót; szóhoz
juttatni vkit; szavazni vkire
dać (komu) informacje – tájékozatni (vkit)
dać (komu) kosza – kikosarazni (vkit)
dać (komu) mata – mattot adni (vkinek); mattolni
dać (komu) na piwo – borravalkót adni vkinek
dać a. dawać (komu) do zrozumienia a. poznania
– tudatni (vkivel)
dać a. dawać (komu) kwaterę – szállást ad (vkinek)
dać a. dawać (komu) natchnienie – ihletni (vkit)
dać komu nakaz – utasítás adni vkinek
dać (komu) nauczkę; dać (komu) naukę –
megleckéztetni vkit; átv. jól megtáncoltat
(vkit)
dać (komu) odczuć co – éreztetni vkivel vmit
dać (komu) odkosza – kosarat adni vkinek;
kikosarazni vkit
dać (komu) odpowiedź – felelni, válaszolni vkinek;
feleletet v. választ adni
-
Wersja 01 01 2017.
dać v. dawać (komu) odszkodowanie – kárpótolni
v. kártalanítani (vkit); megtéríteni a kárt;
kártalanítani
dać (komu) odznaczenie – kitüntetést adni vkinek;
kitüntetésben részesíteni kitüntetni vkit
dać komu ojcowskie napomnienie – atyailag
figyelmeztetni vkit
dać (komu) pieniędzy na procent – kamatra adni
pénzt vkinek
dać (komu) po facjacie – pofon ütni vkit; lekenni
egy pofont vkinek
dać (komu) po nosie – (átv.) orron koppintani vkit;
orrára koppintani vkinek; orrot adni vkinek
dać komu po łysinie – vkinek a tar fejére ütni
dać komu po ucha – arcul ütni; fültövön vágni
dać komu pocałunek – csókot adni vkinek
dać (komu) pomoc – segítséget nyújtani vkinek
dać (komu poparcie – támogatást nyújtani vkinek
dać (komu) porządną odprawę – jól megmondani
v. visszavágni vkinek
dać (komu) posłuchanie – kihallgatásban
részesíteni vkit; meghallgatni vkit
dać komu przestrogę – figyelmeztetni, inteni, óvni
dać komu prztyka w nos – megfricskázni vkinek az
orrát, orron fricskázni vkit
dać komu przyrzeczenie – ígéretet tenni vkinek;
megígérni vkinek vmit
dać komu przytułek – menedéket nyújtani vkinek
dać komu pyska – (közb.) arcát csókra nyújtja
dać a. dawać (komu) radę – tanácsot adni (vkinek)
dać komu rewanż – revansot adni vkinek,
viszonozni vkinek vmit
dać komu rózgę – megvesszőzni, megvirgácsolni
dać komu szansę – esélyt adni vkinek
dać komu szkołę – megleckéztetni vkit
dać (komu) utrzymanie – eltartást adni vkinek;
eltartani vkit
dać (komu) w darze – megajándékoz (vvel, vkit),
ajándékba ad (vmit vkinek)
dać komu w gębę – megpofozni v. felpofozni; arcul
ütni; pofon vágni vkit
dać komu w łapie, posmarować komu łapię – vkit
megvesztegetni; pénzt dugni a markába
dać (komu) w mordę – szájon vágni (vkit), pofon
vágni (vkit)
dać (komu) w papę – pofon ütni vkit
dać (komu) w plecy – hátbavágni vkit
dać (komu) w pysk – pofon ütni v. pofán vágni vkit;
képen törölni vkit
dać (komu) w skórę – elverni vkit
dać (komu) w twarz – arcul ütni (vkit); pofon ütni
vkit
dać a. dawać (komu co) w udziale – részesíteni
(vkit vmiben)
1063
arg. szájon vágni (vkit):
dać komu wały – megverni vkit – dać a. dawać
(komu) w mordę
dać komu wychowanie – nevelést adni vkinek;
nevelésben részesíteni vkit
dać komu zajęcie – órát adni vkinek
dać komu zapewnienie – biztosítékot adni vkinek
dać komuś pstryczka w nos – megfricskázni
vkinek az orrát
dać komuś władzę – hatalommal ruházni fel vkit;
hatalmat adni vkinek
dać komuś wycisk – jól elverni, megruházni,
elkalapálni vkit
dać koncert – hangversenyt adni; hangversenyezni;
(átv.) szinte v. valóságos csodát művelni
dać koniowi ostrogę – megsarkantyúzza a lovat
dać koniowi podkowę – megpatkoltatni a lovat
dać kosza, dać odkosza – kosarat adni, kikosarazni
vkit
dać książkę do oprawy – beköttetni a könyvet
dać książki w komis – könyveket bizományba adni
dać lekarstwo – orvosságot v. gyógyszert adni be
dać lekcję – leckét v. órát adni
dać łatę – foltot tenni
dać mata – mattot adni
da mu co nieco – ad neki egyet-mást
dać na co podpis – aláírni vmit; (átv.) hozzájárulást
adni vmihez
dać a. dawać na coś gwarancję – garanciát adni
vmire
dać na kredyt – meghitelezni
dać na piwo; dać napiwek – [sörevalót] borravalót
adni
dać na procent – kamatra kiad
dać na przechowanie – letétbe helyezni
dać na zapowiedzi – kihirdetésre pénz adni
dać nagrodę – jutalmat adni
dać nogę (dać drapaka) – megfutamodni,
megszökni, elszaladni, elszelelni, kereket
oldani
dać nowy wierzch do futra – a bundát új anyaggal
vonni be
dać nura – (átv.) elfutni, kereket oldani, eltűnni,
elrejtőzni
dać nurka [zob. zanurkować] – fejest ugrani;
lemerülni, lebukni; víz alá bukni
dać obraz do oprawy – keretezésre adni v. átadni a
képet; képet bekereteztetni
dać obszerny opis czego – részletekbe menő leírást
adni vmiről
dać a. dawać odczuć – kiérzik, kiérződik
dać odpocząć – pihentetni
-
Wersja 01 01 2017.
dać odpocząć swym znużonym członkiem –
kipihenteti fáradt tagjait
dać odpocząć umysłowi – piheti elméjét v. agyát
dać odpór – ellenállást kifejteni
dać odsiecz miastu – várost ostromzár alól
felmenteni
dać ognia – tüzet adni (gyufát); (katonai) tüzelni,
tüzet nyitni
dać okazję do czego – alkalmat adni; alkalmat
szolgáltatni vmire; megadni az alkalmat
vmire
dać opowiedź – megadni a feleletet; választ adni;
válaszolni
dać papu – papit v. enni adni, megpapiztatni
dać pardon – megkegyelmezni (a legyőzött
ellenségnek)
dać a. dawać pić – itatni; megitatni
dać a. dawać (komu/czemu) pierwszeństwo
előnyben részesíteni (vkit/vmit)
dać pilne baczenie na co – éber figyelemmel
kísérni vmit
dać po karku – nyakonvágni, nyaklevest adni
dać podarunek a. prezent – ajándékot adni
dać podszewkę – bélelni, kibélelni
dać poklask komu/czemu – megtapsolni vkit/vmit
dać pokój komu/czemu – békén v. nyugton hagyni
vkit/vmit; békét hagyni vkinek/vminek
dać pokój z czym – felhagyni vmivel, abbahagyni
vmit, elállni vmitől
dać a. dawać polecenie – utasítást v. megbízást
adni
dać poręczenie – kezeskedni, szavatolni, jótállást
vállalni
dać powód – okot adni
dać powód do czego – okot adni vmire
dać poznać po sobie – elárul (magáról); felfed
(magán); kimutatni
dać pozwolenie – hozzájárulni (vmihez); engedélyt
adni, engedélyezni
dać pożyczkę – kölcsönözni, kölcsönt adni
dać przestrogę – óvni, inteni, figyelmeztetni
dać prezent – ajándékozni, ajándékot adni
dać prezent na wiązanie – ajándéktárgyat adni
ajándékba
dać pudło – nem talál célba; mellélőni
dać a. dać rabatu – árengedményt adni
dać rachunek na coś – számlát adni
dać rękojmię – kezeskedni, biztosítékot adni
dać rozkaz do odwrotu – parancsot adni a
visszavonulásra
dać rozkaz komuś do czegoś – parancsot adni
vmire vkinek
dać signał – (telefon) búg
1064
dać a. dawać słowo – szavát adja
dać sobą kierować – vezetteti magát, hagyja magát
vezetni
dać sobą powodować – hagyja magát vezetni
dać sobie chwilę odpoczynku – kissé megpihen v.
pihen
dać sobie radę – boldogulni, megoldani (vmit);
segít magán; bír (vmit); szól. megállja a sarat
dać sobie radę (w jakiejś sytuacji) – feltalálja
magát
dać sobie radę w jakiejś sytuacji – feltalálja
magát, elboldogul vmilyen helyzetben
dać a. dawać sobie strzyc włosy – hajat vágat
dać sobie usunąć ząb – fogat huzatni
dać sobie zrobić ubranie – ruhát csináltat
magának
dać sposobność – módot v. lehetőséget v. alkalmat
nyújtani
dać ssać dziecku – csecsemőt szoptatni v.
megszoptatni
dać susa (skoczyć) – nekiugrani, átugrani
dać swój/czyj adres komu – megadja a maga/vki
címét vkinek
dać sto forintów odstępnego – száz forijnt lelépési
díjat fizetni
dać swoje placet na coś – beleegyezését adja
vmire, kimondani vmire az áment
dać syna do szkoły – iskolába adja v. küldi a fiát
dać sygnał o nadciągającym sztormie –
viharjelzést adni le
dać szacha – sakkot adni
dać szczupaka – fejest ugrani; (átv.) ügyesen
kibújni vmi alól
dać towar do przechowania – árut átad
megőrzésre v. tárolásra
dać ubranie do odświeżenia – öltönyt a tisztítóba
v. kitisztásra adni; a ruhát rendbehozatal
céljából v. rendbehozásra átadni
dać upust łzom – szabad foyást enged könnyeinek
dać a. dawać w darze – odaajándékozni
dać w dupę – (vulg.) elfenekelni
dać (sad) w dzierżawę – (gyümölcsöst) bérbe adni
dać w komis – bizományba adni
dać w najem – bérbe adni, kiadni
dać w podarunku, dać w prezencie – ajándékozni;
odaajándékozni
dać w pupę – elfenekelni
dać w twarz – pofonütni, felpofozni
dać w tyłek – elfenekelni
dać w zastaw – letétbe helyezni; zálogba adni
dać wiarę – elhinni, elhisz
dać wolną rękę – szabad kezet engedni; szabad
kezet ad (vkinek)
-
Wersja 01 01 2017.
dać a. dawać wydrukować v. odbić v. odbijać –
nyomd. kinyomatni
dać wyjaśnienie – magyarázatot adni v. nyújtani
dać wyraz (komu) – kifejezni (vmit)
dać wyraz (tej) nadziei – annak a reménynek ad
kifejezést
dać wyraz przekonania – kifejezést ad
meggyőződésének; kifejezi meggyőződését
dać wyraz swemu oburzeniu – kitör belőle a
méltatlankodás v. kifejezésre juttatja
méltatlankodását; méltatlankodni
dać a. dawać wyraz swemu zapatrywaniu –
kifejezést ad véleményének
dać wyraz wdzięczności – hálát adni; kifejezi
háláját
dać wyrwać (ząb) a. dać wyrwać tego zęba –
(fogat) húzatni
dać za kogo porękę – biztosítékot, óvadékot fizetni
v. adni vkiért
dać za wygraną – feladni (nyeremény); elismeri,
hogy
legyőzték,
megadja
magát;
belenyugodni vmibe, lemondani vmiről,
elismerni a vereséget
dać zadatek na mieszkanie – előleget adni a
lakásra
dać a. dawać zagadkę – rejtvényt felad
dać zaliczkę – előleget adni; lekötni (vmit)
dać zaświadczenie a. zwolnienie lekarskie –
orvosi igazolást adni
dać zelówki – megtalpalni (cipőt)
dać a. dawać zezwolenie na coś – engedélyezni
vmit; felhatalmazni v. engedélyt v.
felhatalmazást adni vmire
dać zlecenie – megbízást adni
dać znać – tudatni, tudtul adni; tudtára adni
dać znać komu – tudatni v. értesíteni vkit
dać znać o sobie – hírt ad magáról; hallat magáról
dać znak – inteni (jelezni); jelt adni
dać a. dawać znak życia – életjelt ad magáról
dać znak do ataku – jelt adni a támadásra
dać (cos) zrobić – csináltat (vmit)
dać zwolnienie lekarskie – betegállományba v.
táppénzre venni; kiírni vkit
dać żołnierzy na jatki – katonákat vágóhídra
küldeni
dać żółtą kartkę – (sp) sárga lapot adni
dać życie za kogo/co – életét adja vkiért/vmiért
dać życie za co – életét adja v. áldozza fel vmiért
daj Boże! – adja Isten!
daj Boże, żeby tak było! – adja Isten, hogy úgy
legyen!
daj buzi – adj egy puszit!
daj byle jaką książkę – adj valamilyen könyvet;
adj akármilyen könyvet
1065
daj łapę! – (dla psa) add a mancsot! adj pacsit!
pacsi!
daj łapkę! – adj pacsit (mancsot)
daj mi choć krzyne chleba! – adj legalább egy
falat v. harapás kenyeret
daj mi cokolwiek – adj nekem vmit; adj nekem
bármit
daj mi pokój! daj mi spokój! – hagyj békén!,
hagyj békében!, hagyj békét! hagyj nekem
békét! nyughass már!
daj mi spokój! – hagyj békén!
daj mi (święty) spokój! – hagyj békén!, adj nekem
nyugalmat v. békességet!
daj mi to, z łaski swojej – légy szíves v. szíveskedj
ezt ideadni
daj pokój!, daj mi pokój! – hagyj békén! hagyj
békében! Hagyj nyugton!, adj békét!; eredj a
csodába!
daj rękę – ne haragudj! add a kezed!
daj sobie obstrzyc włosy – nyírasd meg a hajadat
daj z pięć forintów – adj vagy öt forintot
dajcie mi powiedzić jeszcze jedno słowo –
engedjétek meg, hogy még egy szót
szólhassak; hadd szóljak még egy szót!
daje bez rachuby – számolatlanul adni
daje na siebie długo czekać – sokáig várat magára
daję słowo – szavamat adom rá
dajmy na to – tegyük fel; teszem azt…
dał się złapać na komplementy – rászedte magát
v. hagyta hogy rászedjék bókokkal
dać się — dawać się [1. pozwolić komuś pokonać
się, oszukać itp., np. Z łatwością dał się
wyprzedzić.; 2. stać się możliwym do
zrobienia, np. Zegarek da się jeszcze
naprawić.] – enged, hagyja magát, nem
védekezik, aláveti magát, meghódol [nie dać
+ R.: nem enged (vkinek); nie daj się: ne
hagyd magad!]
dać się nabrać (przez kogo) – hagyja hogy
becsapják; hagyja, hogy rászedjék; felülni
(vkinek)
dać się namówić – engedni a rábeszélésnek;
kötélnek áll
dać się namówić na coś – hagyja magát vmire
rábeszélni
dać się a. dawać się odczuć – megérezni
(megérzik) (rajta vmi)
dać się odwieść – eltérítteti magát; hagyja, hogy
eltérítsék
dać się okpić – becsapatja v. rászedeti magát
dać
się
podkupić
–
megvásárolható,
megvesztegethető
dać się a. dawać się pogodzić – összeférni
-
Wersja 01 01 2017.
dać się porywać uczuciom; dać się ulegać
uczuciom – vmilyen érzés eluralkodik vkin;
vmilyen érzés elragad vkit
dać się v. dawać się prosić – kéreti magát
dać się poznać – megengedni v. lehetővé tenni,
hogy felismerjék v. megismerjék; elárulja a
kilétét; felismerhető; elárulja magát; felfedi
kilétét v. természetét
dać się uprosić – enged vki könyörgésének, hajlik a
kérésre; megengesztelődni
dać się a. dawać się słyszeć [Synonimy do
wyrażenia dawać się słyszeć: brzmieć,
dawać się odczuć, dobiegać, dochodzić,
docierać, dolatywać, donosić, dudnić,
dzwonić, dźwięczeć, furczeć, grzmieć,
huczeć, napływać, odzywać się, ozywać się,
pobrzmiewać, przebiegać, przebijać się,
przypływać, rozbrzmiewać, rozdzwaniać
się, rozlegać się, ryczeć, terkotać,
trajkotać, warczeć, warkotać, wołać,
wybuchać, wydawać dźwięk, wznosić się,
zrywać się; a) Synonimy wyrażenia dawać
się słyszeć z podziałem na grupy
znaczeniowe: dawać się słyszeć: « np. o
morzu »: brzmieć, dudnić, furczeć,
grzmieć, huczeć, rozbrzmiewać, ryczeć,
terkotać, trajkotać, warczeć, warkotać; b)
dawać się słyszeć: « np. o dźwiękach »:
brzmieć, przebiegać, rozlegać się; c) dawać
się słyszeć: « np. odezwał się dzwonek ».
brzmieć, dzwonić, dźwięczeć, odzywać się,
rozbrzmiewać, rozlegać się, wołać,
wydawać dźwięk; d) dawać się słyszeć: «
np. o zapachu, dźwięku »: dawać się odczuć,
dochodzić, docierać, dolatywać, donosić,
napływać, przebijać się, przypływać,
rozlegać się; e) dawać się słyszeć: « np. o
pociskach, o dźwięku, zapachu »: dobiegać,
dochodzić, docierać, dolatywać, donosić,
przebijać się, rozbrzmiewać; f) dawać się
słyszeć: « np. o dźwiękach, o zapachach, o
głosach »: dobiegać, dochodzić, docierać,
dolatywać, rozlegać się; g) dawać się
słyszeć: « np. o dźwiękach: dawać się słyszeć
»: dźwięczeć, odzywać się, ozywać się,
pobrzmiewać, rozbrzmiewać, rozlegać się,
wybuchać, wznosić się, zrywać się] –
hangzik, felhangzik; hangot ad, hallatja
magát; (z wwenątrz) kihallatszik
dać się we znaki – érződni, mutatkozni,
megmutatkozni
dać się wzdąć [pospolite wyrażenie w potocznej
mowie palestrantów polskich. Jeżeli kto
został pozwany, a ugodził się ze swoim
przeciwnikiem lub nie widział powodu
bronienia się i nie zgłosił się z umysłu, gdy
jego sprawę woźny wsadzie przywołał i
tym sposobem ją przepuścił, aby jako
1066
niestawający być skazanym, wtedy
nazywano to: dał się wzdąć] – (dawno,
prawo) megfeszülni
dać się w znaki komu – megmutatja az erejét
dać się wziąć na lep – [hagyja magát lépre vinni]
lépre menni
dać się za kogo porąbać – (átv.) tűzbe megy vkiért
dać się złapać na wędkę – bekapja a horgot; (átv.)
horogra kerül v. jut
daje się słyszeć – hallható, visszhangzik,
megharsan, megcsendül, hallatszik
daje się widzieć – mutatkozik, megmutatkozik;
megjelenik, látható
dadać animuszu – felbátorítani, bátorságot önteni
vkibe
dadaista – (fr.) dadaista; a dadaizmus híve,
követője
dadaistyczny, -a, -e – dadaista; a dadaizmusra
jellemző, vele kapcsolatos
dadaizm, dada [kierunek artystyczny w latach
1915–1924, odrzucający wszelkie rygory
na rzecz swobodnych skojarzeń i
absurdalnego dowcipu] – (fr.) dadaizmus;
(művészeti és világnézeti mozgalom) NyugatEurópában az első világháború idején
elterjedt formabontó irodalmi és művészeti
áramlat,
amelyet
főleg
a
keresett
homályosság jellemez; [neve egyesek szerint
a gyermeki dadogás szavából: dada, mások
szerint a francia gyermeknyelvből (dada =
vesszőparipa) ered. Lényegében rokon a
futurizmussal
és
a
teoretikus
anarchizmussal]
DAE (Digital Audio Extraction) – (ang.) DAE
(Digital Audio Extraction) [Digitális zene
leszedés, digitális zene beolvasás, digitális
hangkinyerés, grabbelés, rippelés. A CD-DA
digitális hangsávok másolása CD-lemezrol
merevlemezre vagy CD-R lemezre. Nem
minden CD-ROM meghajtó támogatja ezt a
műveletet.]
daemon {rzecz.} [demon {m.} [komp.]; stale
aktywny program wykonujący różne
usługi na rzecz innych programów lub
użytkowników] – (ang.) daemon [háttérben
futó és folyamatosan "figyelő" program
szerver gépeken, mely bizonyos események
(pl. hibajelenségek) előfordulásakor lép
akcióba; a "mailer daemon" például a hibás
címzésű elektronikus leveleket visszaküldi a
feladónak]
Dafne (łac. Daphne, z łac. 'wawrzyn' z gr.) [nimfa
z mitu greckiego, córka Gai i Penejosa,
boga tesalskiej rzeki; daremnie próbując
uciec od zakochanego w niej Apollina,
Dafne wyprosiła u ojca, aby zmienił ją w
drzewo wawrzynu. Symbol miłości
-
Wersja 01 01 2017.
niedostępnej i dziewictwa.] – (gör. babér)
Dafné; görög mondai alak; Apolló szerelme
elől babérrá változott
Dafne [Pochodzenia greckiego. W mit. gr.
symbol dziewictwa i niedostępnej miłości.
Obce formy: Dafne (ogólnie przyj. forma),
Daphne (ang., niem.), Daphné (fr.), Dafne
(hiszp., wł.), Dafnija (ros.), Dafné (czes.),
Dafnija, Dafina (połud.-słow.). Forma
męska: Dafnis.] – Dafné [görög eredetű női
név, jelentése: babérfa.]
Dafne, Tachpanes, Tachpaches, Tafne, Tall
Dafana [ważne starożytne warowne
miasto egipskie twierdzy (Twierdza
Penhase), usytuowane na zachód od
miasta
Al-Kantara
w
północnowschodnim
Egipcie,
koło
Kanału
Sueskiego w Tall Dafana. Sir Flinders
Petrie w 1886 odkrył masywny fort z
grubym
murem
(12
metrów),
wybudowany w VII w. p.n.e. Po
babilońskim
zniszczeniu
Jerozolimy,
wielu żydowskich uciekinierów, wliczając
w to proroka Jeremiasza, uciekło do
Tahpanhes. Wspomniane zostało również
w innym fragmencie Biblii przez proroka
Ezechiela. Jego upadek zaczął się w VI w.
p.n.e.] – Dafne (fontos ókori egyiptomi
erőd) [a szíriai Antióchia elővárosa.
Szeleukosz Nikátor Apollónak szentelte, s
ennek kedveséről Dafnenak nevezte el. Nagy
ligetet telepített, mely azilum (menedék)
volt. III. Oniász ide menekült Andronikosz
elől (2Mak 4,33). A liget híres Apollótemplomát lerombolták (Kr. u. 362). Ma Bét
el-Ma, Antakyától délre.]
dafnia [zob. rozwielitka] – daphnia; (állat), a
Levéllábu rákok rendjében az Ágascsápuak
alrendjének s a Daphnidae családnak egyik
neme, melynek páncélja majdnem mindig
hálózatosan terecskézett, hátul egy hosszabb,
majd rövidebb tövisben folytatódik, a fej és
törzs között bemélyedés nincs. Sok faja
ismeretes, valamennyi az édesvizekből.
Hazánkból is több faját ismerjük, melyek
közt legnagyobbak a D. magna Str., D.
Schäfferi Br. és D. pulex De Geer. L.
Ágascsápuak.
Dafnis (z greckiego Wawrzyn) [w mitologii
greckiej pasterz z Sycylii, syn nimfy i
Hermesa, porzucony jako noworodek na
krzaku wawrzynu. Nieszczęśliwy w
miłości, co wyrażał w pieśniach.] –
Daphnisz; a görög mondákban pásztor
Szicília
szigetén,
a
pásztorköltészet
megalapítója
dag [symbol jednostki masy: dekagram] – dkg
1067
daga (po francusku Dague) [1. krótki sztylet
używany dawniej do walki wręcz; 2.
sztylet, puginał, szpada, znana już w
średnich wiekach jako broń u nas
cudzoziemska i uważana w Polsce za
zdradziecką i rozbójniczą a nie rycerską i
przez rycerzy polskich nie była używana]
– (dawno) (kéziharchoz használt) rövid tőr,
tőr, gyilok, párbajtőr
Daga – a Dagmara beceneve
dagerotyp [Technikę dagerotypu udoskonalił
L.J. Daguerre (od nazwiska którego
pochodzi nazwa) w 1839. Unikatowy
obraz fotograficzny uzyskiwany na
posrebrzanej płytce metalowej poddanej
działaniu par jodu, naświetlanej i
wywoływanej w parach rtęci, następnie
utrwalanej w roztworze soli kuchennej.
Otrzymany obraz był negatywem, efekt
pozytywowy
uzyskiwano
poprzez
odpowiednie nachylenie.] – daguerrotípkép; dagerrotípiával készült felvétel [LouisJacques-Mandé Daguerre (Cormeilles, 1787.
november 18. – Bry-sur-Marne, 1851. július
10.) francia vegyész, a fényképezés
történetének egyik úttörője. Daguerre-nek
egyedül 1837-re sikerült kifejlesztenie az
azóta róla elnevezett a dagerrotípiát, egy
évvel később elkészítette a világ első embert
ábrázoló fotográfiáját, a Boulevard du
Temple-t. 1839-ben hozta nyilvánosságra
találmányát, de nem szabadalmaztatta.]
dagerotypia [1. pierwsza technika otrzymywania
zdjęć
fotograficznych;
2.
proces
fotograficzny, w wyniku którego na
metalowej płytce otrzymywany jest
unikatowy
(bez
możliwości
jego
powielenia) obraz, zwany dagerotypem.
Technika ta została opracowana w latach
20. i 30. XIX wieku przez Josepha
Nicéphore'a Niépce'a i Louisa Jacques'a
Daguerre'a (od jego nazwiska pochodzi jej
nazwa), a komercyjnie dostępna od 1839
roku. Był to pierwszy w historii
praktyczny proces fotograficzny, a rok
1839 symbolicznie uważany jest za
początek
praktycznej
fotografii.
Dagerotypia dominowała do lat 50. XIX,
kiedy wyparły ją inne techniki] –
(fényképészet) dagerrotípia; daguerrotípia
(legelső fényképészeti eljárás); jódezüst
lemez sötétkamrában történő megvilágítása,
a fényképezés kezdetleges formája; a
sötétkamrába helyezett, jódgőzök által
fényérzékennyé tett ezüstözött rézlemezre
készült (az expozíció ideje félórát is kitett, az
előhívást higanygőzökkel eszközölték, a
lemezen pozitív kép keletkezett [L. J. M.
Daguerre, 1837]
-
Wersja 01 01 2017.
dagerotypować – dagerrotípiát készíteni
dagerotypowy, -a, -e – daguerrotípikus
Daglezja zielona, jedlica zielona, jedlica
Douglasa, jedlica Menziesa, (Pseudotsuga
menziesii Carriere) [gatunek drzewa z
rodziny sosnowatych. Występuje w
zachodniej części Ameryki Północnej.
Gatunek geograficznie dzielony jest na
dwa podgatunki P. menziesii subsp.
menziesii i P. menziesii subsp. glauca. W
Polsce jest gatunkiem introdukowanym.
Opis dotyczy podstawowego podgatunku
subsp. menziesii, subsp. glauca (jedlica
sina) odróżnia się pokrojem, igłami i
szyszkami. Drzewo ma małą odporność
na zanieczyszczenia w mieście.] –
Közönséges duglászfenyő (Pseudotsuga
menziesii) [Nyitvatermő, egylaki fa. A
duglászfenyő nevét D. Douglas skót
botanikusról kapta, aki Kanadában fedezte
fel a fajt.]
Dagmara
[imię
żeńskie
pochodzenia
skandynawskiego. Wywodzi się być może
z połączenia słów dagr "dzień" i mar
"dziewica", "panna", albo też mari
"sławny". Możliwe, że jest to duńska
wersja słowiańskiego imienia Drogomira,
które nosiła czeska księżniczka, żona
Waldemara II Zwycięskiego.] – Dagmara
Dagon lub Dagan (hebr. ‫[ )דגון‬1. główny bóg
czczony przez północno-zachodnie ludy
semickie. Prawdopodobnie opiekował się
on rolnictwem i zbożem. Czcili go m.in.
Fenicjanie, Amoryci, mieszkańcy Ebli i
Ugarit (jako ojca Ba'ala) oraz Filistyni,
którzy prawdopodobnie uznawali go za
swego głównego boga i władcę mórz. W
mieście Aszdod stała jego świątynia. W
tradycji chrześcijańskiej Dagon uznawany
jest za demona. W Biblii Dagon pojawia
się w następujących miejscach: 1. Sam 5,
1-7; Sdz 16, 23ff. 2. (ryba) bożek
Filistynów o głowie i rękach ludzkich i
kadłubie rybim. Został zrzucony w
świątyni Aszdod. Filistyni powiesili głowę
Saula w domu Dagona po ich zwycięstwie
nad Izraelitami.] – Dagon (hal) [1. a
filiszteusok istene, valószínűleg az „országok
és hegyek felett szélben és viharban”
uralkodó Dagan istennek megfelelője, aki
Babilóniában és Asszíriában már az i.e. 3.
évezredben szerepel, i.e. 1500 táján pedig
Palesztínában is megtalálható. A filiszteusok
valkószínűleg a kánaánitáktól veszik át.
Egyik legfőbb szentélye Gázában volt,
Sámson ezt a szentélyt pusztítja el. 2. Pogány
istenség, haltesttel, emberi fejjel és kézzel.
Valószínűleg a földművelés istensége;
1068
Mezopotámiában és Kánaánban tisztelték;
temploma volt Asdódban (1Sám 5,1-7),
Gázában (Bír 16,21-30) és más városokban;
Gázában
levő
templomát
Sámson
összedöntötte, miközben maga is életét
vesztette (Bír 16,30).]
dający kwaterę; dający nocleg – szállásadó
dający się odróżnić – megkülönböztethető
dający się zamknąć – zárható
dajna, dajka, dajneczka [1. litewska pieśń
ludowa; 2. w gwarze ludowej polskiej
wielu okolic stara nazwa piosnki krótkiej,
wesołej, w której zwykle powtarza się
okrzyk przy śpiewie i tańcu: da dana! da
ino dana! dana moja dana! Od okrzyku
tego
poszła
niewątpliwie
nazwa
„dajneczki” i nazwa litewska pieśni:
daina, dajnos, przeniesiona z powiśla nad
Niemen
z
gromadami
ludu
mazowieckiego, uprowadzanego przez
Litwinów w niewolę.] – litván népdal
dakron, dacron [wym. dakron] [poliestrowe
włókno syntetyczne] – műszálas fonal,
tergál
dakronowy, -a, -e; dacronowy, -a, -e – műszálas
fonal, tergál
daktyl, daktyle [1. rodzaj stopy wierszowej; 2.
(Phoenix) owoc daktylowca właściwego,
czyli palmy daktylowej, pochodzącej
z północnych wybrzeży Zatoki Perskiej.
Owoce są bardzo słodkie zawierają dużą
ilość
cukru
gronowego
(glukozy),
wysokokaloryczne. Spożywane świeże lub
suszone i prasowane, z odmian twardych
wyrabia się mąkę daktylową. Bardzo
ceniony dodatek w cukiernictwie.] –
daktilus (egy hosszú és rövid szótagból álló,
ereszkedő
versláb);
(owoc)
datolya
(daktylowiec)
daktyliczny, -a, -e – daktilusi
daktylo- – (gör.) ujjdaktylografia
[język
migowy]
–
(gör.)
daktilográfia, jelbeszéd (süketnémáknál),
gépírás
daktylograficzny, -a, -e – (gör.) daktilográfiai
daktylogram [odcisk linii papilarnych palca] –
ujjlenyomat, daktilogram
daktylologia – daktilológia
(a süketnémák
jelbeszéde a kéz ujjaival) [a süketnémák
jelbeszéde (a kéz ujjaival)]
daktyloskopia [ustalanie tożsamości człowieka
na podstawie odcisków linii papilarnych] –
(gör.)
daktiloszkópia;
a
személyazonosításnak
és
a
rendőri
nyilvántartásnak az ujjlenyomatokon alapuló
módszere
-
Wersja 01 01 2017.
daktyloskopijny, -a, -e; daktyloskopowy, -a, -e –
(gör.) daktiloszkópikus, daktiloszkópiai
daktyloskopować [dokonywać daktyloskopii] –
(gör.) daktiloszkópiát készíteni
daktyloskopiczny, -a, -e – (gör.) daktiloszkópus;
ujjlenyomatszakértő, ujjlenyomatkészítő
daktylowiec (Phoenix L.) [rodzaj roślin z rodziny
arekowatych
(Arececeae).
Według
niektórych botaników należy tu 13
gatunktów
palm
tropikalnych
o
pierzastych liściach. Gatunkiem typowym
jest Phoenix dactylifera L.] – datolyafa,
datolyapálma,
(növ.,
Phoenix L.,
Phoniphora Neck); közönséges datolyapálma
(Phoenix dactylifera) [az egyszikűek
(Liliopsida) osztályának a pálmavirágúak
(Arecales) rendjéhez, ezen belül a
pálmafélék (Arecaceae) családjához tartozó
faj]
Daktylowiec właściwy (Phoenix dactylifera L.)
[często nazywany palmą daktylową lub
daktylem – gatunek rośliny z rodziny
arekowatych (popularnie nazywanych
palmami). Jest uprawiany w południowozachodniej Azji, północnej Afryce i na
południu USA. W stanie dzikim nie
występuje.] – közönséges datolyapálma
(Phoenix dactylifera) [az egyszikűek
(Liliopsida) osztályának a pálmavirágúak
(Arecales) rendjéhez, ezen belül a
pálmafélék (Arecaceae) családjához tartozó
faj. A közönséges datolyapálma törzsén az
elpusztult levelek alapi részei rombusz alakú
mintázatot mutatnak, és a többnyire
viszonylag laza levélüstök mintegy 20-30
levélből áll, amelyek elérhetik az 5 méter
hosszúságot.]
Datolyapálma (Phoenix dactylifera, elot vagy
tamarim). Egy ideig Palesztina és Egyiptom jelképe. A
keleti művészet díszítő motívumként gyakran használta
Izraelben (1 Kir 6,29 és 32; Ez 40,31) és Egyiptomban
egyaránt. A hajtásszerű levelek a győzelmet
1069
jelképezték, az öröm és ujjongás kifejezésére szolgált
(Jn 12,13 és Jel 7,9). Nagy, széles leveleit tetőfedésre
használták, de készült belőle szőnyeg, kosár, kötél és
seprő is. Fája a 30—40 m magasságot is elérheti,
törzse lassan-lassan alakul ki (egyszikű növény, nincs
másodlagos vastagodása!). 10 éves korában kezd
teremni, fürtjei tetemes súlyt képviselnek, évente és
fánként átlagosan 6—8 fürtöt hoz. Magjából olajat
sajtolnak. Hérodotosz említ egy intoxikáló oldatot,
amelyet a babilóniaiak használtak, erről néhány
biblikus botanikus feltételezi, hogy megfelel a
datolyából készített „erős ital”-nak (3 Móz 10,9; 4 Móz
6,3; 5 Móz 14,26; Péld 31,4; Ézs 5,11.24; 28,7; Lk
1,15 stb.). A zsidók mézként is használták (d’vash),
annál is inkább, mert a cukrot nem ismerték (1 Móz
43,11; 1 Sám 14,25; Zsolt 19,10; Péld 24,13; Jel 10,9
stb.). Szimbolizálta még a bájosságot, kecsességet is,
sőt értelme, jelentése is ez lett a Tamarah vagy Tamar
női névben. Absolón húga ezt a nevet viselte (2 Sám
13,1; 14,27 és 1 Krón 3,9). A pálmalevél (lulab)
összekötve mirtusszal (hadas) és jobb kézben tartva,
bal kézben citrommal (etrog) a tartalmas élet hármas
jelképe (6). — A datolya kétlaki (a porzós és termős
virágok külön egyeden találhatók). Ezt az egyiptomiak
és babilóniaiak ösztönösen tudták: a levágott porzós
virágokat (a virágpor mint a mag) úgy tették a termős
fákra (ez a talaj), mint ahogy elvetik a magot a földbe.
Számos bibliai helyet tudtak azonosítani épp a
pálmafák gyakori előfordulásával jelzett helységek
közül: Hazazon-Tamar (pálmafák ledöntése; 1 Móz
14,7; 2 Krón 20,2), ennek szomszédos városkája
Engedi, ahol paleontológusok olajpalába ágyazva
megkövesedett, több ezer éves pálmalevelet találtak,
jelezve a datolya ottani ősi előfordulását, Jerikó (a
pálmafák városa; 5 Móz 34,3; 2 Krón 28,15 és Bir
3,13), Baál-Tamar (porzós pálmafa; Bir 20,33), vagy
csak Tamar (pálmafa; Ez 47,19 és 48,28), - Betánia (a
pálmafák háza; Mk 11,1; Lk 19,29 és Jn 11,18), Elim,
melynek 70 pálmafája volt és pihenőhely, félúton
Egyiptom és Sinai között (2 Móz 15,27; 4 Móz 33,9),
Elath és Eloth (5 Móz 2,8; 1 Kir 9,26; 2 Kir 14,22 és
14,23; 2 Krón 8,4.17 és 26,2). — Föníciában a bibliai
időkre a datolya nagyon elszaporodott, a pálmafák
országa, a faj is erről az országról kapta tudományos
nevét (Csel 11,19 és 15,3), de van kapcsolata a
datolyával Phenice krétai városkának is, ahol Pál
apostol a telet megvárta a továbbhajózás biztonsága
érdekében (Csel 27,12).
daktylowy, -a, -e – datolya-, datolyából való,
datolyás
dal [przestrzeń ciągnąca się daleko ] – messzeség,
távolság, táv [w dal: távolba, messze,
messzire; w dali: messze, távol, távolban]
dal (symbol jednostki objętości dekalitr) –
dekaliter, 10 liter
dal segno [od znaku] – (ol.) dal segno; (zene) a
jeltől ismételni
dal nieskończona – végtelen messzeség; végtelen
távolság, távlat
dalajlama [głowa Kościoła lamaickiego i
zwierzchnik polityczny w Tybecie] –
(tibeti) dalai láma; a tibeti buddhista vallás
feje, aki a legfőbb világi hatalomnak is
-
Wersja 01 01 2017.
birtokosa; a tibeti lámaizmus egyházi és
világi feje, az újjászületett bodhizatva, aki
halála után mindenkor egy gyermekbe
helyezi át lelkét, s így soha sem múlik el
(Lhasszában székel)
dalece – messzemenően, nagyon
dalej, dalejże [wykrzyknik wzywający do
szybkiego rozpoczęcia czynności lub
wskazujący na jej gwałtowny charakter] –
odébb; tova, tovább; továbbra; többre;
messzebb, távolabb [i tak dalej: és így
tovább]; később, előbb
dalej! – tovább!, folytasd!, gyerünk!, előre!,
indulás!, rajta!, nosza!, no!
dalej do roboty – fel a munkára!, előre a munkára!
dalej od nosa nie patrzyć – nem lát tovább a saját
orránál
dalej położyć – odábbtenni
dalejże w umizgi do niej – eredj és kezdj udvarolni
neki! csapd neki a szelet, legyeskedj
körülötte
daleki, -a, -ie [1. znajdujący się w dużej
odległości;
2. dochodzący
z
dużej
odległości; 3. przybywający z odległych
miejsc; 4. odległy w czasie, dotyczący
odległej przeszłości; 5. ciągnący się na
dużą odległość; też: długo trwający;
6. mający pojawić się w przyszłości, po
upływie dłuższego czasu; 7. niemający w
danej chwili związku z rzeczywistością,
8. niebudzący
zainteresowania,
9. niedorównujący czemuś, niezgodny z
czymś; 10. spokrewniony z kimś poprzez
innych członków rodziny, 11. dalszy
«kontynuowany, następujący po czymś] –
távoli, messzi (térben); távoli (időben);
távoleső
daleka droga – messzi út, messzi utazás
daleka krewna – távoli rokon (nő)
daleka przeszłość – régmúlt
daleka przyszłość – a messzi jövő; távoli jövő
daleke kraje – távoli tájak, távoli országok
daleke strony – távoli vidék, távoli tájak
daleki jestem od przypuszczenie że … – távol áll
tőlem az a feltevés, hogy…
daleki krewny – távoli rokon ffi
daleki od czego – távol állni vmitől; nem hajlandó
vmire [jestem daleki od tego, żeby…: távol
áll tőlem, hogy…]
daleki od prawdy – messze jár az igazságtól
daleki od tej myśli – távol áll tőle az a gondolat
daleki od wszelkich podejrzeń – minden gyanún
felül álló
daleki sąsiad – távoli szomszéd
1070
Daleki Wschód (Azja Wschodnia) [1. nazwa
stosowana
dla
określenia
obszaru
wschodniej Azji, ciągnącego się wzdłuż
wybrzeży Pacyfiku. Najczęściej do tego
regionu zalicza się Japonię, Koreę
Południową, Koreę Północną, Republikę
Chińską (Tajwan) oraz wschodnie tereny
Chińskiej Republiki Ludowej. Niekiedy
włącza się również Mongolię, kraje Azji
Południowo-Wschodniej położone na
Archipelagu Malajskim i Półwyspie
Indochińskim, wschodnie obszary Rosji
oraz rzadko Tybet; 2. rosyjskie Dalnij
Wostok, angielskie Far East, francuskie
Extrême-Orient, nazwa obszarów w
południowo-wschodniej
Azji,
nad
Oceanem
Spokojnym,
obejmujących
wschodnią część Rosji i Chin, Japonię,
Koreę Północną i Koreę Południową.
W innym ujęciu oprócz wymienionych już
państw do Dalekiego Wschodu włącza się
Filipiny, Indonezję, Malezję i inne kraje
Azji Południowo-Wschodniej.] – TávolKelet [gyakran használt, de nem pontos
kifejezés
Ázsia
keleti
részének
megjelölésére.
Általában
Kelet-Ázsia
területét ( Kína nyugati tartományai, Tibet és
Xinjiang nélkül) és Délkelet-Ázsia területét
értik alatta. Többnyire Mongóliát és
Oroszország keleti részét (Orosz TávolKelet) is ide sorolják. A Brit Birodalomban a
Távol-Keletbe (angolul Far East) gyakran
Dél-Ázsia területét is beleértették.]
dalekie pokrewieństwo – távoli rokonság
dalekiego zasięgu – (broń) messzehordó
daleko [1. w znacznej odległości, w odległym
miejscu; 2. na znaczną odległość, w
odległe miejsce; 3. o dużej odległości,
dalekiej drodze; 4. w długim czasie od
danej chwili; 5. o wiele, znacznie; 6. dalej:
w dalszym ciągu, później, w przyszłości;
7. najdalej: najpóźniej, nie później niż ...]
– messze, távol meszire, távolra, távolba; a
távolban, a messzeségben, távol [jak daleko
do…?: mennyire van ide…?; z daleka:
távolról, messziről]
daleko do czego – messze vmihez; messze vmitől
daleko idący – messzemenő
daleko lepszy – sokkal jobb
daleko mi do niego – (átv.) messze vagyok én őtőle
daleko nie zajedzie – nem viszi sokra
daleko od czego – messze vmitől
daleko od łyżki do gęby – [messze van a kanál a
szájtól] (közm.) hosszú az út vetéstől az
aratásig
daleko pan (pani) mieszka? – messze lakik?
-
Wersja 01 01 2017.
daleko posunięta gruźlica płuc – erősen
előrehaladott tüdővész
daleko sięgający – messze nyúló, terjedelmes
daleko stąd – messze innen
daleko więcej – sokkal több v. többet
daleko- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na daleki zasięg czegoś lub
oddalenie od czegoś] – messze-, távol-, távdalekocelownik – messzehordó (fegyver)
dalekobieżny, -a, -e [kursujący na długiej trasie]
– távolsági; hosszútávú, hosszújáratú
dalekomierz [przyrząd pomiaru odległości
wykorzystujący właściwości ultrafali oraz
promienia
laserowego]
–
távmérő,
távolságmérő; teleméter
dalekomorski, -a, -ie [1. odbywający się na
pełnym morzu; 2. przystosowany do
rejsów na pełnym morzu] – óceánjáró,
nyíltengeri; messzi tengerekről származó,
messzi tengereken található
dalekonośność
–
(wojsko)
hordtávolság,
lőtávolság; (átv.) horderő
dalekonośny, -a, -e [przenoszący pociski na
znaczną
odległość]
–
messzehordó;
messzemenő, nagy horderejű
dalekopis [1. aparat telegraficzny umożliwiający
przesyłanie komunikatów w postaci
drukowanej; 2. wiadomość przekazana w
ten sposób; 3. to telegraficzny aparat
drukujący, służący do przekazywania
informacji w postaci alfanumerycznej. W
szczególności jest on wykorzystywany
jako abonenckie urządzenie końcowe
(terminal)
do
realizacji
usług
teleksowych.] – távgépíró, távíró, telex
dalekopisowy, -a, -e – telexdalekosiężność – vminek messzemenő, messzeható
volta
dalekosiężny, -a, -e [1. sięgający daleko w
przyszłość; 2. mający duży zasięg] –
messzemenő, messzeható, messzetekintő,
nagytávlatú; (broń) messzehordó
dalekosiężna polityka – messzetekintő politika
dalekość
[1. znaczna
odległość,
rozległa
przestrzeń; 2. obcość, obojętność; 3. luźny
1071
związek lub brak powiązania] – távolság,
messzeség
dalekowidz [osoba źle widząca z bliska] –
távollátó (ember), (teleskop) messzelátó,
távcső
dalekowschodni, -ia, -ie [przymiotnik od: Daleki
Wschód] – távol-keleti
dalekowzrocznie – távollátóan, előrelátóan
dalekowzroczność – távollátás, előrelátás
dalekowzroczność polityczna – politikai előrelátás
dalekowzroczność starcza – (orv.) presbyopia;
aggkori távollátás
dalekowzroczny -a, -e [1. źle widzący przedmioty
znajdujące się blisko; 2. przewidujący to,
co może się zdarzyć] – messzelátó,
távollátó, távolba tekintő; előrelátó
dalekowzroczna polityka – előrelátó politika
Dalia (georginia) (Dahlia) [roślina ogrodowa o
dużych, różnobarwnych kwiatach] –
(növény)
dália
[különféle
színekben
pompázó, tányér alakú virág (A. Dahl svéd
botanikus nevéről)], georgina (I. G. Georgi
botanikus nevéről)
dalibóg, dalipan! [daw. doprawdy, słowo daję] –
ha Isten is úgy akarja; szavamra!,
becsületemre, igazán
Dalila (delikatna) [nierządnica filistyńska, w
której zakochał się Samson; przekupiona
przez jego wrogów, zdradziła im
tajemnicę jego siły; po wydłubaniu oczu
musiał skakać przed bożkiem pogańskim
dla rozweselenia swoich wrogów. Postać
Dalili uczy chrześcijan, że za cielesnym
pięknem może kryć się fałsz, który może
unieszczęśliwić nawet tych, co otrzymali
Ducha Świętego oraz, że siły otrzymane od
Boga powinny być używane dla chwały
Boga i wg woli Boga. Może i na tym
miejscu należałoby przypomnieć, że
miłość za pieniądze nie jest miłością.] DELILA (a díszes, pompás; gyenge;
epekedő, vágyódó; az éjszakai) [Filiszteus
nő, aki Sámsont, a bírót romlásba csábította
(Bír 16,4-20.)]
Dalmata [przestarzale: mieszkaniec Dalmacji krainy historycznej; Dalmatyńczyk] –
dalmaták; nagy hajdani illír nemzetség,
főhelyük Delminium volt, a mai Duvno és
Salona kikötő, a mai Szolin; tőlük kapta
nevét Dalmácia és Glamocs (Dlamocs); a
rómaiak csak Kr. e. 33. igázták le őket
végleg (gyorsan elrómaiasodtak)
dalmatyka (dalmatica) [1) szata liturgiczna
noszona przez diakonów. 2) Niegdyś
rodzaj długiej tuniki, luźno puszczonej,
nie przepasanej z długimi rękawami.
Noszono ją jako ubiór wierzchni w II
-
Wersja 01 01 2017.
wieku n.e.; szczególnym jej zwolennikiem
był cesarz Kommodus. Dalmatykę
ubierało się na tunikę spodnią. W
późniejszym okresie zaczęto ją nazywać
colobium. 3) długa bluza Dalmatów,
antyczny strój wierzchni z długimi
rękawami, wkładany przez głowę. Potem
ubiór wojskowy rzymski, następnie
podobny do worka kostium męski w XI i
XII wieku. Dziś dalmatyka utrzymała się
w ubiorze duchownych. 4. szata
liturgiczna diakona. Wkłada się ją na albę
i stułę. Pierwotnie dalmatyka była strojem
świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi
Dalmacja, od której wzięła nazwę. Od IV
w. nosił ją papież i diakoni rzymscy.
Strojem liturgicznym diakona dalmatyka
stała się w IX wieku. W formie
nadzwyczajnej
rytu
rzymskiego
dalmatyka
przysługuje
diakonowi.
Przywdziewa ją także kapłan posługujący
do Mszy jako minister superior - pełni
wtedy bowiem rolę diakona. Dalmatykę
nosi także biskup; wkłada ją pod ornat. 5.
Dalmatyka (dalmatica) pierwotnie była to
szata z białej wełny dalmackiej, sięgająca
aż do stóp, opatrzona rękawami
obszernymi i długimi. Z czasem stała się
szatą, wyróżniającą diakonów. Subdiakoni
zaś wtedy przyoblekali się w tunicellę
(tunica), również szatę długą, ale
stosunkowo wąską, ściśle przystającą do
ciała, z krótkimi rękawami. Z wyjątkiem
okresu postu i pokuty, kiedy używane są
plikaty, diakon i subdiakon noszą
dalmatykę i tunicellę podczas mszy św., a
także przy solennych benedykcjach i
procesjach. (...) Biskup nosi tunicellę i
dalmatykę pod ornatem wtedy tylko, gdy
celebruje pontyfikalnie, dla oznaczenia, że
łączy w swej osobie rozmaite stopnie
kościelne.] – (egyház) dalmatika
[1.
(szertartási papi ruha) egy elsősorban a
katolikus liturgiában használt ruhadarab,
amelyet a diakónusok felsőruhaként, vagy a
püspökök a miseruha alatt hordják. A
dalmatikát használják még az anglikán,
valamint az Egyesült Metodista Egyházban
is, az ortodox egyházakban a dalmatika
megfelelője a szakkosz. 2. A szerpapok
ruhája. Az ókorban Dalmáciából elterjedt
fehér szövetből készült, csuklóig és bokáig
érő
ruhát
értettek
alatt,
melynek
jellegzetessége a párhuzamosan hosszábban
végigfutó két piros vagy bíbor csík volt. A 4.
századtól a pápa és archidiakónusának
díszruhája. Később a diakónus (szerpap)
liturgikus öltözete lett. Hasonló változáson
ment át, mint a casula. Egyre nehezebb és
díszesebb anyagból készítették, mind ujja,
mind hossza megrövidült. A könnyebb
felölthetőség kedvéért a ruhát és ujjait kétfelé
vágták, és felöltése után gombokkal vagy
szalagokkal erősítették össze. A szokásos
miseruha
készlethez
ettől
fogva
hozzátartozott. A casulával azonos anyagból
és díszítéssel készült, melyet olyan
szertartásokon, amelyeken több pap is részt
vett, a diakónus ill. szubdiakónus.]
1072
dalmatyka
Dalmatyńczyk [mieszkaniec Dalmacji - krainy
historycznej; Dalmata (przestarzale)] –
dalmát
dalmatyńczyk [pies średniej wielkości, o
muskularnej i proporcjonalnej sylwetce,
krótkiej sierści koloru białego w
czekoladowe lub czarne cętki; wyżeł
dalmatyński] – dalmata (kutya)
dalmatyński, -a, -e [przymiotnik od: Dalmacja;
dalmacki] – dalmát
dalmierz [przyrząd do pomiaru odległości
dzielącej
przedmiot
od
miejsca
obserwacji] – (wojsko) távmérő
dalmierz laserowy (zob. kolidar) – lézer távmérő
dalszoplanowy, -a, -e [1. zaplanowany na
później; 2. mniej ważny] – távolabbi
tervhez tartozó
dalszy, -a, -e – (w czasie) további; későbbi; (w
przestrzeni) távolabbi (daleki)
dalsze koleje losu – vkinek további sorsa; a sors
további útja v. alakulása
dalsze możliwości – további lehetőségek; távolabbi
kilátások
dalsze perspektywy – távolabbi kilátások
dalsze szkolenie – továbbképzés
dalszy ciąg – folytatás; követkető rész
dalszy ciąg nastąpi – folytatás következik,
folytatóduk; folytatjuk
-
Wersja 01 01 2017.
dalszy rozwój – továbbfejlődés
daltonista [osoba cierpiąca na daltonizm] –
színvak, színtévesztő
daltonizm [nierozróżnianie kolorów] – (orvosi)
daltonizmus, színvakság, színtévesztés; a
szem a vörös és a zöld színt nem tudja
egymástól megkülönböztetni (J. Dalton
angol fiozikus nevéről)
dałem to od siebie – ezt a magam nevében adtam
dałby to Bóg – adná az Isten
dałbym głowę, że tak jest – fejemet adom rá,hogy
így van
dałerwela, dauerwela) [trwała ondulacja (ziemia
lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego]
dauer
dam mu ile zaśpiewał – megadom neki, amit
követelt
dam mu radę – kiállom vele a versenyt
dam sobie głowę uciąć, że… - fejemet vegyék,
ha…
dam sobie szyję uciąć, jeżeli to nieprawda –
[elvágatom a nyakamat, ha ez nem igaz]
levágatom a fejemet, ha ez nem igaz
dam za to szyję – a nyakamat adom rá
dama [1. figura w kartach 2. wytworna,
poważana kobieta 3. figura w szachach;
królowa, hetman] – (ném.) dáma, (fr.)
dame; hölgy, úrhölgy; asszony, asszonyság,
nő, úrnő; úriasszony; (kártya) felső, dáma;
(sakk) vezér, királynő; (játék) sakktáblán
kilenc bábuval játszott játék
dama d’honneur – (fr.) dama d’honneur; udvari
hölgy, díszhölgy
dama do towarzystwa – társalkodónő
dama dworu – udvarhölgy
dama kameliowa – kamélis hölgy
Dama kameliowa (fr. tytuł oryg. La dame aux
camèlias) [powieść społeczno-obyczajowa
autorstwa Aleksandra Dumasa (syna)
napisana i wydana po raz pierwszy w 1848
(polskie tłumaczenie w 1870). Powieść jest
oparta
na
autentycznej
biografii
kurtyzany Marie Duplessis i historii jej
romansu z pisarzem. — Dama kameliowa
jest uznawana za szczytowe osiągnięcie
melodramatu. Doczekała się adaptacji na
dramat. Jego premiera miała miejsce 2
lutego 1852 (w Polsce w 1879). W tej
formie odniosła światowy sukces. —
Bohaterka – Małgorzata Gautier – stała
się pierwowzorem Violetty Valéry w
operze Giuseppe Verdiego La Traviata,
powstałej również na podstawie Damy
kameliowej.] – A Kaméliás hölgy
[romantikus játék ifj. Alexandre Dumas
regénye alapján]
1073
dama karowa – káró dáma (kártya)
dama kier – kőr dáma (kártya)
dama klasowa [wychowawczyni klasy w
dawnych szkołach żeńskich] – felügyelőnő
(leányotthonban); (gúny.) begyepesedett fejű
tanárnő
dama pikowa – (kártya) pikk dáma
dama serca – vkinek a szíve hölgye
dama światowa – nagyvilági hölgy
dama z półświatka – félvilági hölgy v. nő
dama z towarzystwa – társaságbeli hölgy
damara [żywica używana do wyrobu jasnych
lakierów] – (vegytan) dammar-gyanta
damascenka [szabla z bardzo dobrej stali
wyrabiana dawniej na Wschodzie, głównie
w Damaszku] – damaszkuszi kard v. penge;
damaszkuszi (acélból készült) puska;
damaszkuszi szilva
damasceński, -a, -ie [związany z Damaszkiem] –
damaszkuszi
Damaszek (arab. ‫دم شق‬, trl.Dimašq, trb. Dimaszk;
dialekt damasceński: š-Šām) (działalność)
[1. stolica oraz największe miasto Syrii; 2.
pierwsze wzmianki o tym mieście mamy
już w Księdze Rodzaju. Był stolicą Syrii.
Blisko tego miasta miało miejsce
nawrócenie Pawła. Jest ono także
pierwszym miastem, w którym Jezus
głoszony był jako Syn Boga; ono istnieje
do dziś,
jest
zamieszkane przez
Mahometan i kilka tysięcy chrześcijan.] –
Damaszkusz (arabul Dimask, teljes nevén
Dimask as-Sám, röviden Dimask vagy Sám,
törökül Şam) (tevékenység, serénység) [1.
Szíria fővárosa és legnépesebb városa.
Feltehetőleg a világ legrégebb óta
folyamatosan lakott városa. Lakosságát 4,5
millió főre becsülik. A város maga külön
kormányzóság,
egyben
Ríf
Dimask
kormányzóság székhelye. 2. Régi város
Szíriában, több, mint 4000 éves, 600 m-rel a
tengerszint felett, az Antilibanon hegység
keleti lejtőjén, a Párpár és Abana folyók
öntözik (2Kir 5,12). A bibliai időkben
jelentős szerepet játszott. Dávid elfoglalta
(2Sám 8,5-6; 1Krón 18,3-6). Következő
uralkodói fontos szerepet játszottak Izráel és
Júda történetében: Rézon (1Kir 11,23-25), I.
Benhadád (1Kir 15,16-21). Hazáel (2Kir
8,15; 13,22-25), II. Benhadád (2Kir 13,2425). Az ÚSZ-i korban Damaszkusz arab
befolyás alatt állt, és Aretás király uralkodott
benne (2Kor 11,32). Pál ennek a városnak a
határában tért meg (ApCsel 9,1-18) és
hirdette ott az evangéliumot (ApCsel 9,22).
A várost 623-ban a mohamedánok
-
Wersja 01 01 2017.
elfoglalták, és az iszlám egyik központjává
tették.]
dameczka – asszonyka, kis nő, hölgyecske,
hölgyike (damulka)
Dames du Sacré Coeur [Siostry Sacre Coeur a.
Serca Jezusowego] – (fr.) Dames du Sacré
Coeur; tanító apácarend, a szent szív hölgyei
Damian [Pochodzenia greckiego, od imienia
bogini Damii, czczonej w Epidaurze, lub
od démios (lekarz ludowy). Oznacza:
pogromca,
poskromiciel,
ale
i
uzdrowiciel.] – (görög-latin) Damján,
Damos, Demény, Demjén [a népbő1
származó, legyöző]
Damiana (Turnera diffusa) [gatunek krzewu z
rodziny męczennicowatych. Nazwa rośliny
pochodzi od średniowiecznego aptekarza
św. Damiana. Roślina występuje w
Ameryce Południowej, Środkowej, na
Karaibach i w południowej części
Ameryki Północnej.] – Damiána (Turnera
aphrodisiaca)
Damianek, Danek – a Damjan beceneve
damka [I. pionek w warcabach, który może bić
we wszystkich kierunkach; II. rower
damski] – vezér (sakkban); női kerékpár
damnacja (potępienie, skazanie) – (lat.) damnatio,
damnáció; elítélés; elkárhozás, elátkozás
damno, disagio, perte [łac. damnum 'szkoda;
strata'handl.
strata
na
papierach
giełdowych, hipotekach itp.; por. agio —
1. prowizja potrącana przy realizacji
weksli; 2. strata na kursie papierów
wartościowych podczas ich sprzedaży
poniżej ceny nominalnej] - (lat.) damnum;
(lat. 'kár'): tág értelemben mindenfajta
veszteség, szoros értelemben anyagi kár
Damnum aut casu fit aut culpa. [szkoda powstaje
albo ze zdarzenia przypadkowego albo na
skutek przewinienia] – (lat.) Damnum aut
casu fit aut culpa; a kár vagy véletlen
cselekmény vagy szándékos bűncselekmény
következtében lép fel
1074
Damnum, quod quis sua culpa sentit, sibi debet
non aliis imputare. – (lat.) Damnum, quod
quis sua culpa sentit, sibi debet non aliis
imputare. (Reg. iuris 86.) = A saját hibából
eredő kár másra nem hárítható.
Damokles [dworzanin Dionizjusza I Starszego
(IV w. p.n.e.)] – Demoklész [az anekdota
szerint a Kr. e. 4. században, egy görög
városban,
Szirakuzában élt,
és II.
Dionüsziosz király kegyence volt.]
damski, -a, -ie [1. przeznaczony dla kobiet;
2. składający się z kobiet] – női, hölgy-,
hölgyeknek való (po damsku: nőiesen, női
módra v. módon)
damska torebka – női táska
damski bucik – női cipő
damsko-męski [zob męsko-damski; dotyczący
sfery seksualnej] – női-férfi
damula, damulka (dameczka) [pot. z niechęcią o
kobiecie eleganckiej lub pozującej na
taką] – (gúny.) széplány, nőcske, nőci
damyl – damyl; kaprolaktám polimerizálással
készült műanyag
dan [każdy z dziesięciu stopni mistrzowskich w
dalekowschodnich sztukach walki] –
(elavult) készült, tett, megtett; kelt, történt,
megtörtént; adott, készített, iratott
dan w Warszawie, dna 15 maja 1851 roku – kelt
Varsóban, 1851. május 15-én
Dan (sędzia) [piąty syn Jakuba i Bali (Bilhy),
służebnej Racheli. Pokolenie jego było
najliczniejsze poza Judą i w czasie wyjścia
z Egiptu liczyło 62700 zdolnych do walki
mężczyzn. Podczas drugiego liczenia
liczba ich wzrosła do 64400. Wykazywali
brak wiary; przez Deborę byli zganieni za
nie-branie udziału w wyprawie przeciw
Jabinowi, królowi Hason. Z pokolenia
Dan pochodził Ocholiab (Oholiab) mistrz, który pomagał Besalelowi w
budowaniu przybytku, także Samson. W
błogosławieniu Jakuba Dan był nazwany
wężem; jego potomkowie wprowadzili
pogaństwo. Niektórzy przypuszczają, że z
tego pokolenia przyjdzie antychryst. Myśl
tę zdaje się popierać brak imienia Dan w
liście łaski i błogosławieństwa. Jednak
pokolenie to istnieć będzie wg obietnicy
Boga.] – DÁN [1. (bíró) Palesztina
legészakibb városa; eredeti neve "Lesem"
vagy "Lais" (1) (Józs 19,47; Bír 18,29). A
Dán törzsbeliek elfoglalták és a "Dán" nevet
adták neki (Bír 18). "Dántól Beérsebá"-ig
egész Palesztinát jelenti (Bír 20,1; 1Sám
3,20). 2. Izráel egyik törzse, amely Jákób
ötödik fiától származik, és amelyről Izráel
egyik része a nevét kapta. A Dán törzsbeliek
Júda és a Földközi-tenger közti területet
-
Wersja 01 01 2017.
nyerték osztályrészül, amelyet a filiszteusok
tartottak megszállva; mivel nem tudták a
filiszteusokat legyőzni, kénytelenek voltak
észak felé kitérni, és elfoglalták Lesemet
(Laist). Sámson Dán törzséből származott
(Bír 13,2.24). Jeroboám aranyborjút állított
fel Dánban (1Kir 12,25-33).]
dana – adott, szóban forgó (dany); adat, számadat
[Alapvetően adatnak nevezünk minden
információt, amely a környezetünkben van
és meghatározott tulajdonságokkal és
kapcsolatokkal
rendelkezik.
A
számítástechnikában
kettős
értelemben
használják: a számítógépes állományok
meghatározott részét nevezik adatnak
(mindent, ami nem program). Szokásos azt is
mondani, hogy minden adat, amit a
számítógépek
feldolgoznak.A
másik
értelmezés szerint az adat mindaz, amivel a
számítógépek a kommunikációjuk során
foglalkoznak. Ezek szerint két fajtája létezik:
kimenő és bemenő adat.]; (szövegpótló réja a
lengyel népdalban)
dana w zadaniu matematycznym – matematikai
feladat ismert mennyisége
danaida [przyrząd do pomiaru przepływu
cieczy] – folyadék átfolyásmérő
Danaidy [mit. gr. 50 córek Danaosa] – Danaidák;
Danaosz király ötven lánya. Idegenfajú
férjeiket
apjuk
unszolására
nászéjszakájukon megölték. Ezért az
alvilágban büntetésül egy lyukas hordóba
kell vizet hordaniuk
danamid – (vegyészet) danamid; poliamid műszál
gépalkatrészek készítésére
dancing (dansing) – tánchelyiség [(ang.) dancing:
tánc, táncoló, táncterem]
dandy – (ang.) dandy; piperkőc, ficsúr, divatfi
dandys, dandy [wym. dandi] [1. mężczyzna o
wyszukanym sposobie ubierania się i dość
swobodnych obyczajach; 2. Lubimy ten
styl - oszczędny i często elegancki,
inspirowany modą męską z XIX wieku. O
wszystkim przeczytasz w artykule o stylu
dandys. 3. prosty, klasyczny damski
komplet lub trzy częściowy męski
garnitur. Jego ozdoby to jedynie szeroki
krawat lub wstążka.] – dandy = piperkőc;
elegáns, divatos, férfi, piperkőc; (text.)
Dandy-look [Női kosztümök és háromrészes
férfiöltönyök egyszerű, nyugodt stílusa.
Egyetlen díszítése a széles nyakkendő vagy a
szalag.]
Dyndy styl
1075
Dandy look (styl) – Dandy look [Az angol 19.
századi
dandyk
stílusából
levezetett
megjelenés,
akik
kifejezett
tudatos,
extravagáns stílusban öltözködtek. Az
aktuális dandy stílust elegáns megjelenés,
szűk sziluett, sötét árnyalatok, zakók,
csillámló vagy bársonyszerű felületek
jellemzik. Gyakran kombinálják fehér
kontrasztgalléros és -mandzsettás ingekkel.]
dandysowski, -a, -ie – dandy; elegáns, divatos
dandyzm [wyszukana, często przesadna,
elegancja w sposobie bycia i zachowaniu.
Charakteryzuje się szczegółową dbałością
o
strój
i
nienaganne
maniery,
nonszalancją i ekstrawagancją. Dandyzm
był w środowiskach artystycznych XIX
wieku
wyrazem
buntu
wobec
mieszczańskiej rzeczywistości. Żywot
dandysa prowadzili m.in. Zygmunt
Krasiński, Alfred de Musset, George
Gordon Byron, Juliusz Słowacki czy
Oscar Wilde.] – dandyzmus; a romantika
korában és a XIX. század végén divatos
magatartás
dane – (dane) adat, adatok
dane aktualne – naprakész, aktuális adatok
dane analityczne – analitikai adatok
dane bibliograficzne – bibliográfiai adatok
dane chronione [Dane chronione są zgodnie
z obowiązującymi
przepisami
przy
wykorzystaniu
nowoczesnych
zabezpieczeń technicznych, w tym m .in.
serwer
na
którym
znajduje
się
oprogramowanie
znajduje
się
w zabezpieczonym, stale monitorowanym,
specjalnie do tego przeznaczonym
pomieszczeniu, Dane są przechowywane
i przetwarzane
z wykorzystaniem
najnowocześniejszego oprogramowania.] –
védett adatok
dane cyfrowe – számadatok, számszerű adatok
dane dostępne – hozzáférhető adatok [te dane
dostępne są tylko dla zalogowanych
użytkowników: ezek az adatok csak fizető
felhasználók részére hozzáférhetők; csak
-
Wersja 01 01 2017.
fizető felhasználók részére hozzáférhető
adatok]
dane doświadczalne potwierdzają … – a
tapasztalatok alátámasztják …
dane ewidencyjne – nyilvántartási adatok
dane fragmentaryczne – elszórt v. hiányos adatok
dane kodowane – kódolt adatok
dane księgowe – könyvelési adatok
dane liczbowe; dane numeryczne (ang. numeric
data) [dane tekstowe, w których
przeważają
liczby,
np.
notowania
giełdowe, wykazy kont bankowych, księgi
handlowe, rejestry cen, indeksy towarów
itp.] – számadatok; numerikus adatok
dane o czym – adatok vmiről
dane oficjalne – hivatalos adatok
dane osobiste, dane osobowe [to termin
prawniczy, który w prawie polskim został
zdefiniowany w ustawie dnia 29 sierpnia
1997 roku o ochronie danych osobowych.
Oznacza wszelkie informacje dotyczące
zidentyfikowanej
lub
możliwej
do
zidentyfikowania osoby fizycznej.] –
személyi adatok
dane o kwalifikacjach zawodowych – képzettségi
adatok
dane personalne – (lat.) perszonáliák; személyi
adatok
dane podstawowe – alapadatok
dane poufne – bizalmas adat v. adatok
dane publiczne – nyilvános adatok
dane statystyczne – statisztikai adatok
dane strukturalne – stukturált adatok
dane tajne – bizalmas adat v. adatok
dane techniczne – műszaki adatok
dane tekstowe (ang. text data) [dane złożone ze
znaków
kodu
komputerowego
przedstawione w postaci kodu ASCII lub
Unikodu.] – szöveges adatok
dane wyjściowe – kiindulási adatok
dane zbiorcze – gyűjtőadatok
dane źródłowe – forrásadatok
danga [tęcza] – [Słowniczek języka śląskiego]
szivárvány
Dania, Królestwo Danii (Kongeriget Danmark)
[państwo położone w Europie Północnej
(Skandynawia), najmniejsze z państw
nordyckich. W jej skład wchodzą też
Grenlandia oraz Wyspy Owcze. Graniczy
od południa z Niemcami.] – Dánia, Dán
Királyság (dánul: Kongeriget Danmark)
[független állam Észak-Európában. Egyetlen
szárazföldi szomszédjától, Németországtól
északra, Svédországtól délnyugatra és
Norvégiától délre fekszik.]
1076
dania – fogások
dania główne – főételek
dania mięsne – húsételek
dania na wynos – elvihető, utcán át fogyasztható
ételek
dania rybne – halételek
dania z drobiu – szárnyas étel
dania z jaj – tojásételek
danie [potrawa podawana na stół] – adás, átadás;
fogás (étel), adás
danie mięsne – húsétel
danie
barowe
[prosta,
tania
potrawa
sprzedawana w barach] – egyszerű, olcsó
bárétel; zónaétel; kis adag (étel)
danie firmowe [potrawa będąca specjalnością
restauracji] – éttermi fogás
danie z jarzyn; dania z warzyw – főzelék
daniel [zwierzę roślinożerne o brązowawej
sierści i łopatowatych rogach] – dámvad,
dámbak
Daniel [imię męskie pochodzenia hebrajskiego.
Nosił je biblijny prorok. Oznacza ono
"Moim sędzią jest Bóg". Drugim
znaczeniem tego imienia, gdyż jego
hebrajski zapis może być różnie
interpretowany, jest "Sędzia Boży"
(analogicznie jak Gabriel – "Mąż Boży",
ale i "Pokonany przez Boga").] – Dániel
[férfinév héber eredetű (‫)לאינד‬, jelentése:
Isten a bírám. Női változata: Daniella.]
Daniel (postać biblijna) [według tradycji autor
Księgi Daniela, prorok, postać biblijna ze
Starego Testamentu. Spośród innych osób
o tym imieniu występujących w Biblii
Daniel-prorok jest najbardziej znany.
Wysoko
urodzony
Żyd,
wzięty
prawdopodobnie w latach młodzieńczych do niewoli w Babilonie.] – Dániel (bibliai
szereplő) [jólismert történetét mutatja be a 6.
fejezet, amikor néhány irigy vezető
megvádolja Dánielt, akit bedobnak az
oroszlánok vermébe. Miután ő megszabadul,
vádlóit bedobják a verembe, hogy
elvesszenek a király vadainak fogai által.]
Daniel (Bóg jest moim sędzią) [1. Syn Dawida i
Karmelitki Abigail. Zwany także Heliab.
2. Potomek Hamana, który powrócił z
niewoli ok. 445 przed Chrystusem i
podpisał odnowione przymierze z Bogiem.
Daniel jest prorokiem czasów pogan. Żył
bardzo
długo
od
czasów
Nabochodonozora do Cyrusa; czasy jego
prorokowania obejmują okres ok. 73 lat.
Wraz z Ezechielem był w niewoli
babilońskiej. Pochodził z pokolenia Judy i
królewskiego rodu Dawida. W niewoli
jego izraelskie imię zamieniono na
-
Wersja 01 01 2017.
Baltazar, co też uczyniono z imionami
trzech
jego
towarzysz:
Ananiasz
zamieniono na Szadrach, Misael na
Meszach, a Azariasz na Abednego. Był
także
współcześnikiem
proroka
Jeremiasza. W proroctwach swoich
widział odstąpienie Kościoła (apostazja),
objawienie człowieka grzechu, wielki
ucisk, powtórne przyjście naszego Pana,
sądy i inne.] – DÁNIEL (Isten a bírám; Isten
bírója). [1. Dávid második fia (1Krón 3,1); a
2Sám 3,3 "Kileáb"-nak nevezi. 2. Pap, aki
Nehémiással (3) együtt megpecsételte a
szövetséget (Ezsd 8,2; Neh 10,6). 3. Júdából
származó próféta, Dániel könyvének
szerzője; Nabukodonozor Kr. e. 605-ben
több tússzal együtt Babilonba hurcolta, ahol
a
"Baltazár"
nevet
nyerte,
és
Nabukodonozor, Belsazár, a méd Dárius (1)
és Círus királyok alatt fontos tisztségeket
töltött be. Életének utolsó fontos eseménye,
amelyről
tudunk,
Círus
harmadik
esztendejében történt, amikor látomása volt a
világtörténelmi eseményekről és az utolsó
ítéletről (Dán 10,1-12,4).]
Daniela – Daniéla
Danielek, Danek – Dani
danielica – dámszarvastehén
Danielka – Danielka
danina [1. obowiązkowe świadczenie w naturze
lub w pieniądzach składane dawniej przez
poddanych; 2. coś, co jest składane w
ofierze], — dań [1. daw. dar, podarunek;
2. daw. danina, haracz], — darnina –
(podatek) adó [a közterhek viselésére
hatóságilag kivetett anyagi hozzájárulás],
szolgáltatás, sarc; úrbér
danina pieniężna – pénzadó
danina w naturze – természetbeni adó
danina wojenna – hadisarc
Danio [rodzaj słodkowodnych ryb z rodziny
karpiowatych (Cyprinidae). Spotykane
również pod nazwą synonimiczną:
Brachydanio, pod którą wyróżniane były
mniejsze gatunki danio. Popularne w
akwarystyce z uwagi na jaskrawe
ubarwienie] – Danio [a csontos halak
(Osteichthyes) főosztályának sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii)
osztályába,
a
pontyalakúak (Cypriniformes) rendjébe, a
pontyfélék (Cyprinidae) családjába, és a
Danioninae alcsaládjába tartozó nem.]
Gatunki
 Danio albolineatus – danio tęczowy
 Danio choprai
 Danio dangila






1077
Danio kerri – danio Kerra
Danio kyathit
Danio nigrofasciatus – danio kropkowany
Danio quangbinhensis
Danio rerio – danio pręgowany
Danio roseus
A nemhez az alábbi 14 faj tartozik.
 Színjátszó dánió (Danio albolineatus) vagy
(Brachydanio albolineatus)
 Színpompás dánió (Danio choprai)
 Danio dangila
 Danio feegradei
 Danio jayarami
 Kék dánió (Danio kerri)
 Vörösúszójú dánió (Danio kyathit)
 Gyöngy dánió vagy "Galaxy razbóra" (Danio
margaritatus)
 Danio meghalayensis
 Pettyesúszójú dánió (Danio nigrofasciatus)
 Zebradánió (Danio rerio) vagy (Brachydanio
rerio)
 Danio roseus
 Danio tinwini
 Danio aesculapii
További öt besorolatlan, kódnevekkel ellátott faj:
 Danio sp. blue red stripe
 Danio sp. hikari yellow & hikari blue
 Danio sp. red fin
 Danio sp. TW01
 Danio sp. KP01
danse macabre [taniec śmierci - alegoria w
średniowiecznej sztuce plastycznej] – (fr.)
danse macabre; haláltánc
danser [partner w tańcu] – táncos, táncpartner
danserka – táncosnő, táncpartnernő
dansing, dancing [wym. dans-ing] [zabawa
taneczna w kawiarni lub restauracji] –
(ang.) dancing,
(lokal) tánchelyiség,
mulatóhely, (táncos) mulató; (zabawa) tánc,
táncmulatság, tánclehetőség; bár
Dante [Dante Alighieri (ur. w maju lub czerwcu
1265, zm. 13. lub 14 września 1321) –
wybitny
poeta
włoski,
protoplasta
humanizmu, żyjący w średniowieczu.
Także filozof, polityk i kodyfikator języka
włoskiego.] – Dante [Dante Alighieri
(eredetileg:Durante Alighieri) (Firenze,
1265? – Ravenna, 1321. szeptember 14.)
itáliai költő, filozófus, az Isteni színjáték
(1307–1320) szerzője.]
DANTE (Delivery of Advanced Network
Technology to Europe) [DANTE jest
niedochodową organizacją zajmująca się
planowaniem, budową oraz zarządzanie,
badaniami oraz sieciami służącymi nauce.]
-
Wersja 01 01 2017.
– DANTE (Delivery of Advanced Network
Technology to Europe) - az európai NREN
projekt, amely igen nagy sebességű (34-155
Mbit/s) hálózattal köti össze az EK országait;
főleg multimédia és videokonferencia
alkalmazásokhoz, s az amerikai NREN
hálózathoz való kapcsolódáshoz készül (az
EBONE és az EuropaNET kiegészítése)
dantejski, -a, -ie [1. straszny, budzący grozę,
piekielny; 2. dantejskie sceny - sceny
makabryczne, przerażające] – dantei; (átv.)
pokoli, alvilági, infernális
Danubius (łac. Duna, Dunaj) – (lat.) Danubius; a
Duna latin neve
danulon (węg. materiał) – (textil) danulon;
pamuthatású
műszál;
kaprolaktámból
készülő magyar műszál (a Danubius és a -lon
összevonásából)
Danusia, Danka – a Danuta beceneve
Danuta
[imię
żeńskie
prawdopodobnie
pochodzenia
litewskiego, od
słowa
"danutie" (będące połączeniem znaczeń
niebo i córka) lub łacińskiego, od słowa
"donata" (darowana przez Boga). Może
również
wywodzić
się
z
południowosłowiańskich imion Dana,
Danka,
Danica.
Oznacza
dziecko
darowane przez Boga. W Polsce to imię
notuje się od XIV w.] – Danuta [női név, a
Daniella önállósult alakváltozata. Gyakori
női
név
Lengyelországban.
Eredete
ismeretlen, egyik változat szerint a litván
„danutie” szóból, vagy a délszláv Dana,
Danka, Danica névből, ami „isten adta”
jelentésű. Más magyarázat szerint a latin
„donata” szóból származik.]
daporty, deporty albo oporty [rodzaj jabłek
dobrze znany i ceniony w dawnej Polsce] –
(dawno) jól ismert almafajta
dany, -a, -e [określony, taki, o którym mowa] –
adott, megadott, megadatott; szóban forgó;
jelenlegi, fennálló, meglévő, meghatározott,
bizonyos, konkrét, aktuális [w danym
wypadku: az adott esetben]; ez a, ilyen,
szóbanforgó
dana liczba – adott szám
dar [1. to, co się komuś ofiarowuje; 2. wrodzona
zdolność do czegoś] – ajándék, adomány
[Az ÓSz-ben kezdetben a jeruzsálemi
Templom javára gyűjtötték.]; tehetség,
képesség, adottság; áldozat
dar (podarek, prezent) [podarki mają swoje
dobre i złe strony w ST i w NT. Dawali je
1078
królowie poddanym, poddani królom.
Królowa Saby i inni przywozili je
Salomonowi, w czym widzieć można chęć
dawania prezentów Chrystusowi w
Królestwie Tysiąclecia. Dary łapówkowe
były bardzo powszechne i potępiane, one
zaślepiają oczy. Saul miał trudności z
podarunkiem dla Samuela. Synowie
Samuela brali dary nie tak jak Samuel.
Mędrcy ze Wschodu przynieśli dary
nowonarodzonemu Jezusowi w Betlejem.
Były także dary na utrzymanie świątyni,
dary dla Boga. Darem od Boga jest
między wieloma innymi łaska. Porównaj
także
dar
Ducha
Świętego,
dar
sprawiedliwości i dary kościoła.] –
ajándék; (bibl.) (dar, danina, haracz,
upomniki) ajándék [Erre a fogalomra a
Bibliának tíznél több szava van: "eskár" jutalom (Zsolt 72,10); "minha" - áldozati
ajándék egy feljebbvalónak (Bír 3,15);
"mattán" ajándék, amellyel valakinek a
jóindulatát akarják elnyerni (1Móz 34,12),
vagy a hódolat kifejezője (Zsolt 68,30);
"mattená" és "mattaná" - áldozati ajándék
(1Móz 25,6; Dán 2,6); "sóhád" megvesztegetés (5Móz 16,19). Az ÚSZ-ben
"dosis" és "doron" mindaz, amit adnak (Lk
21,1; Jak 1,17); "doma" - ajándék (Mt 7,11);
"kariz" vagy "karizma" - különleges adottság
vagy képesség (Róm 1,11; 1Tim 4,14).]
dar boży – [isteni adomány] étel, kenyér
dar dla kogo – ajándék vkinek, vkinek adott ajándék
dar do czego – tehetség, adottság vmihez v. vmire
dar a. talent do języków – nyelvtehetség
dar do rysunków – rajztehetség
dar do słowa – szónoki képesség
dar krasomówczy – szónoki tehetség v. képesség
v. adottság
Dar Języków [jest jednym z darów duchowych.
Nie każdy odrodzony człowiek posiada
wszystkie dary, bo Duch Święty je daje w
sposób, jaki On chce.] – nyelvek ajándéka,
nyelveken szólás [A Szellem ajándéka,
amelyet a Mk 16,17; ApCsel 2,1-13; 10,4446; 19,6; 1Kor 12,14 említ; kísérőjelensége
volt
pünkösdkor
a
Szent
Szellem
kitöltetésének
(ApCsel
2,1-13);
megtapasztalták később Kornéliusz házában
(ApCsel 10,44-11,17); Efézusban (ApCsel
19,6) és a korintusi gyülekezetben (1Kor 12;
14); Pál pontos útbaigazítást ad arra nézve,
hogy ezt az ajándékot hogyan használhatják
a gyülekezetben (1Kor 14).]
dar nadprzyrodzony – kivételes tehetség v.
képesség
dar orientacji – tájékozódási képesség
-
Wersja 01 01 2017.
dar proroczy – jóstehetség
dar przekonywania – rábeszélő képesség
dar
rozeznania
–
zob.
rozeznanie
–
felismerőképesség
dar słowa – jó beszélőkészség; szónoki készség
dar wymowy – słowa – az ékesszólás tehetsége v.
képessége v. adottsága
daraj [1. w języku staropolskim nazywano tak
bardzo
kolorową
tkaninę
najprawdopodobniej
pochodzenia
tureckiego,
sprowadzoną
i
rozpowszechnioną w Polsce za czasów
Zygmunta Augusta. 2. nazwa pstrej
materii tureckiej, wprowadzonej do Polski
za czasów Jana Sobieskiego.] – (daw) török
eredetű színes szövet
Darbyzm [nurt protestantyzmu reprezentujący
jego
ewangelikalną
a
nierzadko
fundamentalistyczną
wersję.
Nazwa
pochodzi od Johna Nelsona Darby'ego
(1800-1882), anglikańskiego duchownego
irlandzkiego, który był jednym z
inicjatorów tego ruchu religijnego. W
Polsce darbyzm reprezentowany przede
wszystkim przez Kościół Wolnych
Chrześcijan.] – DARBYSMUS [Darby
(+1882) angol lelkész szektája, aki a Lélek
közvetlen vezetésére akarta mozgalmát
alapítani.]
darbysta
[członek
protestanckiej
grupy
wyznaniowej założonej na początku XIX
wieku w Wielkiej Brytanii, głoszącej
rychłe przyjście Jezusa oraz surowy
ascetyzm,
odrzucającej
obrzędy
i
organizację kościelną] – darbysta (angol
protestáns szekta tagja)
darcie [potocznie: ból, bóle reumatyczne, ból
reumatyczny]
–
eltépés,
széttépés,
összetétpés; elszakítás (ruháé), fosztás;
(orvosi) szaggatás, hasogatás, fájás, csúz,
reuma, csikarás, hascsikarás
darcie pierza – tollfosztás
darcie w kościach – csontszaggatás, hasogató
csontfájás
darczyńca
[ofiarodawca]
–
adományozó,
támogató, szponzor
darda [1. dawna krótka broń drzewcowa; 2.
włócznia, oszczep, pocisk, po węgiersku
darda, po włosku dardo] – dárda; lándzsa,
dzsida, kopja
dardanelski, -a, -ie [1. przymiotnik od:
Dardanele (cieśnina); 2. w wyrażeniu:
osioł dardanelski - głupiec] – dardanellai;
kolosszális
dardański osioł, wielki głupiec – (dawno)
kolosszális szamár, nagy hülye, tökfilkó
1079
darejk [pieniądz
złoty,
sprowadzony
do
Palestyny przez Dariusza, o wadze 8,41 g.]
– (bibl.) dárik, dárikus [Az Ó-Szövetség
korában még nem használtak vert pénzt,
hanem súly szerint mérték le az ezüstöt vagy
aranyat, és azzal fizettek. A fizető eszköz
nevét ezért gyakran egyszerűen csak „ezüst“nek vagy „arany“-nak mmondták, ami alatt
azonban a súlyegységet, a sekelt, a minát
vagy éppen a tálentumot értették. Csak a
perzsa korban jelent meg az első vert
aranypénz, héber nevén a darkemón vagy
adarkón: azaz dárik, dárikus vagy drahma.]
Darek, Daruś – a Dariusz beceneve
daremnie – hiába, feleslegesen; használhatatlan,
használhatatlanul; eredménytelenül
daremszczyzna
[dodatkowe
świadczenia
chłopów na rzecz pana] – paraszti juttatás
daremność [brak wyniku, brak rezultatu] –
sikertelenség; haszontalanság, hiábavalóság,
hasztalanság
daremny, -a, -e [niedający żadnych wyników] –
haszontalan, hiábavaló, hasztalan, felesleges,
eredménytelen, hiú, kárbaveszett, elveszett
daremna nadzieja – hiú remény
daremne słowa – hiábavaló üres v. hiú szavak
daremne usiłowania – hasztalan törekvés
daremne zachody – hiábavaló szaladgálás
daremny trud – hasztalan fáradozás
daremny wysiłek – hiábavaló, hasztalan,
felesleges, eredménytelen, kárbaveszett
erőfeszítés
DAREnet (Digital Academic Repositories)[W
Holandii uruchomiono w 2005 r. jeden
z najbardziej kompleksowych projektów
Open Access w Europie] – DARE Digital
Academic Repositories (projekt-név)
Daria
[Imię
Daria
pochodzi
najprawdopodobniej z języka perskiego,
gdzie
podobnie
jak
jego
męski
odpowiednik
Dariusz
(Dārayawuš),
oznacza "tego/tę, która zachowuje" lub
"osobę
posiadającą"
(na
zasadzie
porównania z perskim daraya czyli
posiadać).] – Dária [perzsa eredetű női név,
jelentése: cselekvő, szilárdan tartó. A Dárius
női párja.]
Dariusz [imię męskie pochodzenia perskiego.
Zapożyczone z jęz. perskiego, gdzie miało
formę Dārayavahuš, a zostało utworzone z
elementów daraya — "posiadać" i vahu —
"dobro" (w związku z tym pierwotne
znaczenie imienia można objaśnić jako
"ten, który jest dobry") poprzez gr.
Dareios i następnie łacińskie Darius.] –
Dárius [perzsa → görög → latin eredetű
férfinév, jelentése: szilárdan tartó, hatalmas]
-
Wersja 01 01 2017.
Dariusz (hebr. Darejewesz) [1. Król Medów i
Persów; zdobył Babilon (Chaldeję). Ten
Dariusz znajduje się w księdze Daniela.
(569-536 przed Chrystusem). 2. Dariusz,
król perski (521-485 przed Chrystusem),
za którego panowania prowadzono dalej
odbudowę Świątyni Jerozolimskiej. 3.
Także król perski (424-405 przed
Chrystusem) wymieniony tylko w Neh
12:22.] – DÁRIUS (megtartó, győző,
tulajdonos, király). [A méd és perzsa
uralkodók általános tisztségneve. 1. A méd
Dárius (Gubaru) Ahasvérus fia (1) (Dán 6,1;
9,1) Círus által lett Babilónia uralkodója, úgy
látszik azonban, csak rövid ideig volt
uralmon (Dán 10,1; 11,1); kiváltképpen
ismert Dániel könyvéből (6,1.6.9.25.28;
11,1). 2. Dárius Hystapses; negyedik és
legnagyobb perzsa uralkodó (Kr. e. 521486); újjászervezte országa közigazgatását,
tartományokra osztotta és határait is
kibővítette. Nagy építkező, a görögök Kr. e.
490-ben a maratoni csatában legyőzték.
Megerősítette Círus engedélyét, és támogatta
a jeruzsálemi templom újjáépítését (Ezsd
4,5.24; 5,5-7; 6,1-12; Hag 1,1.15; 2,1.10;
Zak 1,1.7; 7,1). Kr. e. 486-ban halt meg;
utóda Xerxes, Nagy Círus unokája. 3. A
perzsa Dárius; a perzsák utolsó királya (Kr.
e. 336-330). Kr. e. 330-ban Nagy Sándor
győzte le (Neh 12,22). Egyes tudósok
azonosnak tartják II. Dáriussal (Nothus), aki
Perzsia és Babilónia felett uralkodott (Kr. e.
423-408).]
Dark denim (materiał, denim) – (ang.) Dark
denim [1. Sötét, mosatlan illetve kezeletlen
farmer alapanyag, amely idővel kifakul. 2.
Általában, sötét, azonos színű denim áru.
Cérnája teljesen átveszi a színezőanyag
színét, világosítóeljárást nem alkalmaznak a
gyártás során.]
darling – (ang.) darling; kedvenc, kedves,
kedvesem [(angielski: Oh Darling! This is
India, pol. tłum. "Kochanie, oto Indie!")]
Darling [1. rzeka w Australii; 2. pasmo górskie
w Australii] – ausztráliai folyó és hegylánc
darmo [1. bezpłatnie; 2. niepotrzebnie] –
(próżno) hiába, hasztalan, hasztalanul
(daremnie); feleslegesen; ingyen [za darmo],
díjmentesen, díjtalenul
1080
darmo kaszy nie jeść – semmit sem adnak ingyen
darmo się trudziłeś – hasztalan v. hasztalanul v.
hiába fáradtál
darmocha [1. pot. udzielanie czegoś lub
korzystanie z czegoś za darmo; 2. pot. o
czymś
bardzo
tanim;
3. zob.
daremszczyzna] – potya, ajándék
darmowy, -a, -e [bezpłatny] – ingyen, ingyenes,
díjmentes, díjtalan; költségmentes; potya
Darmowe przytulanie (ang. Free Hugs Campaign)
[ruch, który swój początek miał w 2004
roku i był szeroko rozreklamowany w
2006 dzięki wideoklipowi na YouTube.
Uczestnicy w czasie akcji oferują
nieznajomym w miejscach publicznych
darmowe
uściski.
Kampania
jest
przykładem bezinteresownych aktów
życzliwości, altruistycznych zachowań
wykonanych tylko w celu uszczęśliwienia
innych osób. Pierwszy organizator
oświadczył w wywiadzie, że celem akcji
nie jest zawieranie nowych znajomości,
otrzymywanie numerów telefonów czy
flirtowanie.] – „Ingyenes (szabad) Ölelés
Népszerűsítése” mozgalom (2004-ben indult
nemzetközi mozgalom)
darmowy bilet – ingyenjegy
darmowy burdel – ingyenes nyilvánosház
darmozjad [pot. ten, kto żyje na cudzy koszt] –
semmirekelő, ingyenélő, naplopó, léhűtő,
haszontalan!; élősdi, élősködő; here
darniować [okładać darnią] – gyepesíteni,
pázsittal födni
darniowanie – gyepburkoló munkák, gyepesítés
darniowy, -a, -e – pázsitos, gyepes, pázsit-, gyepDarniówka (Pitymys subterraneus) [gryzoń
należący do rodziny nornikowatych.
Długość ciała ok. 10 cm, ogona ok. 3 cm,
masa do 25 g. Zamieszkuje pola uprawne,
łąki oraz lasy środkowej Europy i
zachodniej części Azji. Zimą aktywna,
większość życia spędza pod ziemią.] – földi
pocok (Pitymys subterraneus)
darń [1. górna warstwa gleby przerośnięta
korzeniami traw i innych roślin; 2. gęsty
splot roślin na powierzchni ziemi lub na
wodzie; 3. płaty gleby przerośniętej trawą,
-
Wersja 01 01 2017.
służące do umacniania stoków, nasypów] –
gyep, pázsit, gyeptégla
darować — darowywać [1. dać coś komuś na
własność; 2. zrezygnować z wzięcia,
odebrania,
wyegzekwowania
czegoś;
3. przebaczyć]
–
ajándékozni,
megajándékozni;
elajándékozni,
odaajándékozni; (przebaczyć), adományozni,
ajándékba adni; (odpuścić) elengedni,
megbocsátani, elnézni
darować dług – adósságot elengedni
darować karę – elengedni a büntetést
darować a. darowywać (kogo czym) –
megajándékozni (vkit vmivel)
darować (komu) co – megbocsátani vkinek vmit
darować (komu) życie – megkegyelmez (vkinek)
darować urazę – megbocsátani a sértést
darować winę – elnézni a bajt, megbocsátani a
bűnt
darować wolność – kiszabadítani, szabaddá tenni
darować życie – megkegyelmezni
darowanemu koniowi nie patrzą a. zagłądaj w
zęby (nie należy zaglądać w zęby) (bo
może to być koń trojański) – ajándék lónak
ne nézd meg a fogát
darowanie
–
adományozás,
ajándékozás,
elajándékozás, odaajándékozás, ajándékba
adás;
elnézés,
bocsánat,
könyörület,
megkegyelmezés; elengedés
darowanie kary – büntetés elengedése
darowany [dawno gra towarzyska] – (dawno)
társasjáték
darowizna [1. to, co zostało podarowane, zwykle
na podstawie pisemnej umowy; też: ta
umowa; 2. Do poszczególnych sposobów
nabycia własności należy w prawie
polskiem darowizna. Bandtkie w „Prawie
prywatnem” kładzie darowiznę pomiędzy
umowami, ale ona do umów chyba tylko
dlatego liczyćby się dała, że, aby skuteczną
być mogła, musi być przyjętą przez
obdarowanego (bo i dobrodziejstwa
nikomu narzucić nie można).] – adomány,
ajándék, adományozás, megajándékozás,
könyöradomány, alamizsna
darowizna na cele charytatywne – adomány
jótékony célra
darowizna na rzecz czegoś – adomány vmi javára
darowizna na wypadek śmierci (donatio mortis
causa) – (lat.) mortis causa donatio; halál
esetére szóló ajándékozás
darowywać – elajándékozgatni
DARPA {rzecz.} (też: Defense Advanced
Research Projects Agency); Agencja
Zaawansowanych Projektów Badawczych
z zakresu Obronności {f.} [komp.] [zł.] –
1081
DARPA
Defense
Advanced/Applied
Research Projects Agency (Egyesült
Államok Védelmi Célú Kutatási Részlege)
darśana (trl. darśana , hindi darśan) [1. doktryna
filozoficzna, która uznaje autorytet
świętych ksiąg hinduizmu; 2. sanskryckie
słowo znaczące dokładnie spojrzenie i
pogląd, które służy do nazywania
czynności obcowania z guru lub bóstwem .
To sytuacja przebywania w bezpośredniej
obecności świętej osoby lub bóstwa , gdy u
wiernego zachodzi otwarcie skutkujące
doświadczaniem pozytywnego wpływu,
jaki wywiera na hindusa sama obecność
świętej postaci.] – Darsana (Darsan,) [egy
szanszkrit kifejezés, ami azt jelenti, hogy
"látás" (a dṛś "látni" szótőből), látomás,
megjelenés vagy megpillantás. Leginkább
inteni látomásoknál szokás használni,
például egy isten vagy egy szent személy
vagy tárgy látomásakor. Az embernek akkor
lehet például darshana élménye ha egy
templomban van. A Darsana egy másik
általános jelentése a hat ortodox hindu
filozófiára utal: a njája, a vaisésika, a
szánkhja, a jóga, a mímánszá és védánta.]
darte pierze – fosztott toll
daruj! – bocsáss meg!
Darunia – a Dária beceneve
dary [podarunki, zależnie od okoliczności,
którym towarzyszyły,
miały różne
nazwania: Na imieniny dawano wiązanie,
na Nowy rok powszechny był w Polsce
zwyczaj dawania kolędy; podarek za
dobrą nowinę zwał się nowinne, za
znalezienie rzeczy zgubionej – znaleźne,
ofiara dla dziedzica lub zwierzchności –
poczesne, dla narzeczonej – zalotne;
powracając z miasta lub podróży
przywożono gościniec.] – (dawno) ajándék,
adomány
Dary Kośioła, Charyzmaty Ducha Świętego
(grec. charisma, dar) [wymienione w I
Liście do Koryntian.Darami należy służyć
i to musi dziać się w miłości; stąd wniosek,
że jeżeli ktoś twierdzi, że służy
jakimkolwiek darem, a nie ma miłości, to
czynność ta może wcale nie być od Boga.
Nie każdy ma wszystkie dary i nie każdy
musi mieć jeden i ten sam dar; błędnym
zatem byłoby takie powiedzenie jak: 'Gdy
nie masz daru uzdrawiania, to nie jesteś
zbawionym".] – Szent Lélek adománya;
charisma; kegyelmi ajándék
darwinista [zwolennik poglądów Darwina] –
Darvin híve v. követője, a darvinizmus híve
darwinistyczny, -,a –e; darwinowski, -a, -ie –
darvinista; a darvinizmussal kapcsolatos
-
Wersja 01 01 2017.
darwinistyczna teoria ewoluci – a darwini
származáselmélet
darwinizm [1. teoria ewolucji stworzona przez
Darwina,
wyjaśniająca
powstawanie
gatunków doborem naturalnym i walką o
byt; 2. teoria ewolucji wyjaśniająca
mechanizm zmian organizmów na
przestrzeni
milionów
lat
oraz
powstawanie gatunków zgodnie ze stanem
wiedzy w połowie XIX wieku (1858r).
Sformułowana została przez brytyjskiego
przyrodnika
Karola
Darwina
na
podstawie wieloletnich obserwacji różnych
gatunków roślin i zwierząt, w tym
kopalnych, przede wszystkim jednak
gołębi
hodowlanych.
Powszechnie
panujący pogląd, że inspirowana była
wyglądem tak zwanych zięb Darwina, jest
błędny, choć wielce zakorzeniony w
świadomości zarówno laików, jak i
specjalistów.] – darwinizmus [Charles
Darwin (1809-1882) angol természettudós
evolúciós elmélete. Darwinizmus egy olyan
gondolkodási irányzat, mely Charles Darwin
(1809-1882) elméletein alapul. Elméletének
lényege az, hogy a természetben az
élőlények
egymással
versengenek
a
fennmaradásért. A természetes kiválasztódás
útján mindig a legrátermettebb egyedek
örökítik tovább génjeiket, a fajok pedig
ezáltal egyre tökéletesebben alkalmazkodnak
környezetükhöz. Az elmélet szerint a mai
fajok ezen a módon alakultak ki az
egysejtűektől kezdve az emberig. Amikor
Darwin leírta, hogy az embernek és a
majomnak közös őse lehetett, ez 40 évig
tartó vitát eredményezett.]
dary Ducha Świętego – zob. Duch Święty – Szent
Lélek ajándékai [A Szent Szellem a saját
belátása szerint adja az embereknek ezt,
vagy azt a képességet. (1 Kor 12,11).]
darzić sie [szczęścić się, udawać się, wieść się] –
[Słowniczek języka śląskiego] szerencséje
van; jól megy sora
darzyć [1. żywić do kogoś pozytywne uczucia;
2. daw. obdarowywać] – jutalmazni,
ajándékozni, megajándékozni, részesíteni
vmiben
darzyć kogo czym – részesíteni vkit vmiben
darzyć kogo łaską – kegyes v. jóindulatú vki iránt
darzyć kogo względami – kegyébe fogad vkit;
kegyes vki iránt
darzyć kogo zaufaniem – bizalomban részesíteni
vkit; megbízni vkiben
darzyć względami – elismerésben részesíteni,
elismeréssel illetni vkit
darzyć (komu) zaufaniem – megajándékozni (vkit)
bizalmával
1082
darzyć się [układać się po czyjejś myśli] –
sikerülni
DASD {n.} [(ang.) Direct Access Storage Device;
urządzenie
pamięciowe
o
dostępie
bezpośrednim {n.} [komp.] [zł.]] - DASD
Direct Access Storage Device (közvetlen
elérésű tároló egység)
dasein (niem. dasein - dosł. tu-bycie) [wym.
dazajn] [1. w filozofii niemieckiej:
człowiek jako istota pragnąca zrozumieć
swoją egzystencję; też: egzystencja
człowieka; 2. w filozofii Heideggera:
fenomen w znaczeniu zwykłym tzn. sposób
ujawniania się rzeczy (byt). Obok Dasein,
Heidegger mówi o fenomenie w sensie
ścisłym tzn. o byciu (sein - zasadzie
istnienia
przedmiotu).
Powołaniem
człowieka jest rozumienie swojego bycia;
w ten sposób transcenduje (wykracza
poza) swój byt.] – dasein [(fil) ittlét,
jelenvalólét (Heidegger fogalma). Az ember
mint létező megnevezése Heideggernél. A
hétköznapi beszédben dasein azt jelenti: itt
lenni, jelen lenni. Két magyar fordítás van
használatban (ittlét, jelenvalólét), de egyik
sem tudja visszaadni, vagy csak túlzottan
behatároltan, Heidegger intencióját. Azért
különös Heidegger fogalomválasztása, mert
a hagyományos német filozófiai nyelvben
Dasein a puszta meglétet, a tárgyi létmódot
jelentette (az egzisztencia hagyományos
értelmének német megfelelője).]
daszek [1. mały dach; 2. usztywniona część
czapki, osłaniająca czoło i oczy; też:
podobnego
kształtu
osłona
oczu
umocowana na głowie za pomocą paska,
gumki itp.; 3. znak graficzny nad literą
mający kształt otwartego trójkąta] – tető,
tetőcske;
(wieko)
fedél;
(sapkán)
szemellenző, napellenző; (nyelvtudomány)
kúpos ékezet (ˆ)
daszek na lampę – lámpaernyő, lámpaellenző
daszek na oczy – szemellenző
daszek u czapki – sapkaellenző
daszkowaty, -a, -e – kis tetőhöz hasonló
Dat veniam corvis, vexat censura columbas
[Cenzura wybacza krukom, a nęka gołębie.
Juwenalis] – (lat.) Dat veniam corvis, vexat
censura columbas; Kedvez a hollónak, s a
galambot sújtja a törvény; Iuvenalis
data [1. numer dnia, miesiąc i rok określone dla
każdej doby; 2. oznaczenie dnia, miesiąca
i roku jakiegoś wydarzenia] – (lat.) dátum,
kelet, keltezés; időpont; évszám [być pod
dobrą datą: pityókás, spicces]
data absolutna [data absolutna na jaką wskazują
obserwacje astronomiczne opisane w
tabliczce] – abszolút keltezés [abszolút
-
Wersja 01 01 2017.
keltezés: általában valamely atomfizikai
módszerrel megállapított időadatot jelent.
Attól függően, hogy milyen korai időszakról
van szó, többféle módszer ismert. A
radiokarbonos kormeghatározás körülbelül
50 ezer évnyi időmélységig alkalmazható,
míg a potassium/argon eljárás akár több
millió évnyi időtartamra is. A fák
évgyűrűinek vagy a tavakba évenként
lerakódott
rétegek
megszámlálása
is
alkalmazható keltezésre.]
data area; obszar danych – adatterület (data area)
[Az
ISO-9660
szabványban
az
a
lemezterület, ahová a felhasználói adatok
íródnak. Kezdete a 00:02:16 címen van
(kerekítve 2 másodperc)]
data bilansu – mérleg dátuma
Data Communications Equipment (DCE urządzenie
komunikacyjne
transmisji
danych) [1. urządzenie komunikacyjne
zakończenia
obwodu
danych
umożliwiające urządzeniom końcowym
(DTE)
dostęp
do
łączy
telekomunikacyjnych. W zależności od
dostawców, przyjęły się dwie popularne
nazwy DCE: urządzenie komunikacyjne
(wg nazewnictwa EIA) oraz urządzenie
zakończenia
obwodu
danych
(wg
nazewnictwa ITU-T). DCE to urządzenia i
połączenia sieci komunikacyjnej będące
sieciową stroną interfejsu użytkowniksieć. Zapewniają fizyczne połączenie z
siecią, służą do przekazywania danych i
dostarczania
sygnału
taktowania
służącego do synchronizacji transmisji
danych pomiędzy urządzeniami DCE i
DTE. Typowymi urządzeniami DCE są
modemy i karty interfejsów. Do
połączenia urządzeń DTE z siecią
wykorzystywane są właśnie urządzenia
typu DCE. DTE to zwykle terminal lub
komputer. Ogólnie rzecz biorąc, DCE jest
dostawcą usługi, natomiast DTE to
podłączone urządzenie. 2. Stanowią
określonego
typu
interfejs
dla
wieloprzewodnikowego
okablowania
miedzianego, który umożliwia łączenie w
pary
przewodnika
nadającego
i
odbierającego i który w ten sposób
dopełnia interfejs DTE. Interfejs DCE
może, więc być połączony wyłącznie z
interfejsem DTE, gdyż w innym wypadku
uniemożliwi to komunikację.] – (ang.) Data
Communications Equipment (DCE) [1.
adatáramköri-végberendezés, modem; 2.
adatkommunikációs eszköz, vagy más néven
adatátviteli berendezés pl. modem, terminál
nyomtató portja]
1083
Data Communications Equipment (DCE urządzenie komunikacyjne transmisji danych)
data compression {rzecz.} [kompresja danych
{f.} [komp.] [zł.]] – (ang.) data compression
[állományok hálózaton való átküldése során
használt
(rendszerint
valós
idejű)
adattömörítés az ismétlődő karaktersorozatok
rövidebb kódokkal való helyettesítésével;
fejlettebb
modemes
rendszerek
automatikusan tömörítik be és ki az
adatfolyamot]
Data Definition Language – „język definicji
danych” – DDL (Data Definition Language)
Adatleíró nyelv adatbázis-kezelésben.
data description language [język opisu danych] –
DDL, Data Description Language, adatleíró
nyelv
data dostawa – szállítás dátuma
Data Encryption Algorithm (DEA) [standard
ANSI zdefiniowany w ANSI X3.92-1981.,
identyczny z Data Encryption Standard
(DES)] – Data Encryption Algorithm (DEA)
[ld.:
International
Data
Encryption
Algorithm]
Data Encryption Standard (DES) [Standard
Szyfrowania Danych) - szeroko używany
algorytm kryptograficzny. Stworzony
przez IBM na podstawie szyfru Lucifer,
został zmodyfikowany przez amerykańską
NSA. Zaakceptowany jako amerykański
standard w roku 1977. Z powodu słabości
klucza (56 bitów) został w dużej mierze
zastąpiony przez inne szyfry: modyfikacje
DESa takie jak 3DES czy DESX, a
ostatnio przez nowsze i bezpieczniejsze
algorytmy jak AES, IDEA, Twofish itd.] –
Data Encryption Standard (DES) [1. egy
szabványos titkosító rendszer típusa és
módja szimmetria algoritmus. 2. Titkosítási
szabvány, amely egy kódolási algoritmust
takar. Tipikusan adatátviteli kódolásra
használják.]
data file {rzecz.}; plik danych {m.} [komp.] [zł.] (data-) file - (adat-) állomány, akta, köteg,
adatsor [egységként kezelt, összetartozó
adatok ösz- szessége; tartalmilag lehetnek az
állományok
-megfelelő
kódolással
létrehozott-, szöveg-, program-, kép-, hang-,
web-oldal-, stb. adatai; különösen személyi
-
Wersja 01 01 2017.
számítógép-alkalmazásoknál
szokása
rendezett kezelhetőség érdekében- az
állományoknak
egyedi
nevet
adni,
kiegészítve azt egy nevükhöz csatolt
kiterjesztéssel (suffix); utóbbi az állomány
típusát jelöli meg, ami lehet pl. egyszerű
szöveg: .txt, egy zip kódolással tömörített
program: .zip, egy népszerű hangállomány:
.mp3,, vagy egy Web-oldal: .html, stb.;
szoftver-alkalamazások (pl. egy böngésző)
csak bizonyos állomány-típusokat tudnak
kezelni; a hiányzó segédprogramok sok
esetben a Web-ről beszerezhetők]
Data Interchange Format (DIF) [format pliku do
międzyplatformowej wymiany informacji
między
arkuszami
kalkulacyjnymi
(Microsoft Excel, OpenOffice.org Calc,
Lotus 1-2-3)] – DIF, Data Interchange Format
(adatcsere-formátum)
data i miejsce urodzenia – születési ideje és helye
Data link layer (zob. warstwa łącza danych) –
adatkapcsolati réteg (data link layer)
data mining {rzecz.} (też: data retrieval);
wydobywanie danych {n.} [komp.] [zł.] –
Data
mining
[Adatbányászat,
adattárházakban algoritmusok segítségével
megtalálni
meghatározott
követelményeknek, jellemzőknek megfelelő
adatokat.]
data
nadejścia
przesyłki
–
küldemény
megérkezésének dátuma
data pisma – az irat kelte
data płatności – fizetési dátum
data produkcji – gyártási idő
data processing {rzecz.} [przetwarzanie danych
{n.} [komp.] [zł.]] – DP Data Processing
(adatfeldolgozás)
data radiometryczna – radiometrikus keltezés [a
radioaktív izotópok lebomlásának mérésén
alapuló abszolút keltezési eljárás. Az egyik
közülük
a
radiokarbonos
(,4C)
kormeghatározás.]
data relatywna – relatív keltezés [két régészeti
lelőhely vagy eszközegyüttes, amely
ugyanahhoz a földtörténeti szinthez vagy
klimatikus jelenséghez köthető, egymáshoz
viszonyítva azonos korú. Lehetőség van arra,
hogy az ilyen időrendi viszonyokat egészen
rövid időtartamokon belül állapítsuk meg,
így például az utolsó eljegesedést követő
rövid korszakban a pollenek segítségével
számított, rövid klímaváltozások alapján. Ha
viszont
csak
hosszabb
földtörténeti
periódusokkal való régészeti társulásokról
van szó, például valamely középső
pleisztocén réteggel, akkor a feltételezett
egyidejűség csak ennek a hosszú időszaknak
a határain belül érvényes, azaz egészen
pontosan a két régészeti együttes idősebb és
fiatalabb is lehet egymáshoz képest.]
data store – (ang.) data store - adattár, addattároló,
memória [félvezető, mágneses, optikai, stb.
kivitelezésű eszköz, amely egy számítógépkörnyezetben
adatokat,
programokat,
képeket, stb. tárol; új számítógép-generációk
olykor csak processzor- jaik sebességében és
tároló-eszközeik nagyságában különböznek
egymástól]
1084
Data Terminal Equipment (DTE); Urządzenie
końcowe (transmisji danych) [1. urządzenie
końcowe. Urządzenie komunikacyjne po
stronie użytkownika, które jest odbiorcą
lub
nadawcą
sygnałów
w
sieci
komputerowej lub realizuje obie te
funkcje. DTE do połączenia z siecią
korzysta z urządzenia DCE. DTE jest to
zwykle terminal lub komputer. Ogólnie
rzecz biorąc, DCE jest dostawcą usługi,
natomiast DTE to podłączone urządzenie.
2. Urządzenia DTE tworzą interfejs dla
wieloprzewodnikowego
okablowania
miedzianego, który umożliwia łączenie w
pary
przewodnika
nadającego
i
odbierającego i który w ten sposób
dopełnia interfejs DCE. Interfejs DTE
może, więc być połączony wyłącznie z
interfejsem DCE, gdyż w innym wypadku
uniemożliwi to komunikację.] – DTE (Data
Terminal Equipment); adatvég-berendezés,
számítógép
vagy
terminál
(adatkommunikációs végberendezés)
data upływu terminu; data upływu płatności –
esedékesség napja v. dátuma
data wystawienia – kiállítás dátuma
data wystawienia czeku – csekk kiállítási napja
data wysyłki – elküldés keltezése
data, jak wiżej – kelt, mint fent (K. m. f.)
database {rzecz.} [baza danych {f.} [komp.] [zł.]]
– (ang.) database – adatbazis [1. információk
visszakeresésére használható adatbázis; egy
vagy több, jól strukturált és indexelt
adatállomány;
2.
információk
visszakeresésére használható adatbázis,
vagyis jól strukturált adatállomány(ok); 3.
egyszerre többek által elérhető, a felhaszálói
igények szerint rendezett adatállományokat
tároló berendezés]
datagram {rzecz.} [datagram {m.} [komp.]] –
(ang.)
datagram
[1.
csomagkapcsolt
hálózaton továbbított egységnyi adatcsomag
neve, mely az adatok mellett a küldő és a
címzett gép azonosítóját is tartalmazza; 2. A
TCP/IP
protokollban
az
információ
datagramban terjed. A datagram (csomag) az
üzenetben elküldött adatok összessége.
-
Wersja 01 01 2017.
Minden datagram a hálózatban egyedi
módon terjed. Ezen csomagok továbbítására
két protokoll, a TCP és az IP szolgál. A TCP
végzi az üzenetek datagramokra darabolását,
míg a másik oldalon az összerakást. Kezeli
az esetleges elvesző csomagok újrakérését és
a sorrendváltozást. Az IP az egyedi
datagramok továbbításáért felelős. 3. A
datagram elnevezés a távirat analógiájára lett
bevezetve, ami azt is jelenti, hogy a protokoll
nem
nyugtázható,
nem
megbízható
adatátvitelt tesz lehetővé. A protokoll
definícióját az 1981-ben meghatározott
RFC791 rögzíti. A hálózati réteg a szállítási
rétegtől veszi át UDP vagy TCP csomagokat.
Az adatokat darabokra bontva datagramokat
készít belőlük. A datagramok legnagyobb
mérete 64Kbájt. Az átvitel során a
datagramok néha kisebb egységekre bontva
kerülnek átvitelre. A célgép hálózati
rétegének a feladata, hogy a megérkezett
egységek összeállításával létrehozza az
eredeti datagramot és átadja azt a szállítási
rétegnek. A 32 bites szavakból álló IP
datagram fejrészre és adatrészre bontható.
Nagyon fontos megjegyezni, hogy az átvitel
során a fejléc első szavának legmagasabb
helyi értékű bitje kerül elsőnek átvitelre. 4.
az Internet hálózaton továbbított egységnyi
adatcsomag neve, mely az adatok mellett a
küldő és a címzett gép kódszámát is
tartalmazza]
datalny, -a, -e – datált, keltezett, dátumozott
datek [1. ofiara na cele społeczne; 2. jałmużna;
3. drobne
wynagrodzenie
za
wyświadczoną
usługę]
–
adomány,
könyöradomány, alamizsna
datek dobrowolny – önkéntes adomány
datować [1. opatrywać datą list, dokument itp.;
2. ustalać datę jakiegoś faktu] – (lat.)
datálni, keltezni, ráírni a keltet v. keltezést v.
dátumot; rávezetni a keltet v. keltezést v.
dátumot
datować list – levelet keltez
datować wstecz – korábbi kelettel látni el;
antidatálni
datować się [istnieć od określonego momentu;
też: rozpoczynać się od danej daty] –
eredni, kezdődni, kelteződni, datálódni
datowanie – keltezés, kelet v. dátum rávezetése;
dátumozás, datálás
datowanie wstecz – korábbi keltezés v. dátumozás;
antedatálás
datownik [1. przyrząd do odbijania daty na
dokumentach, biletach itp.; 2. mechanizm,
np. w zegarkach, pokazujący datę] –
keletbélyegző, dátumbélyegző, érkezési
bélyegző
1085
dauerwele (trwała) [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego w Katowicach] – (ném.)
Dauerwelle, dauer; tartós hajhullám,
tartóshullám
Davis Cup [Puchar Davisa, Davis Cup, to
największe na świecie międzynarodowe
zawody
tenisowe drużyn
męskich.
Rozgrywki organizowane są corocznie
przez
Międzynarodową
Federację
Tenisową i odbywają się systemem KO.
Kobiecym odpowiednikiem jest Fed Cup,
dawniej Puchar Federacji. W ostatnich
latach rozgrywki te straciły nieco na
znaczeniu, gdyż czołowi tenisiści świata
(np. Roger Federer) albo w ogóle nie biorą
w
nich
udziału,
albo
występują
sporadycznie,
koncentrując się
na
turniejach indywidualnych.] – (ang.) Davis
Cup, Davis-kupa; a leghíresebb teníszvándordíj. 1900. Dwight F. Davis amerikai
állampolgár alapította az USA és Anglia
részére, de ma nemzetközi
dawać (dam, daasz, daje, dadzą) + Ac. =T [zob.
dać] – adni, adogatni, odaadni, nyújtani
dawać cała dłonią – tele kézzel szórni, bőkezűen
adni vmit
dawać co na cele dobroczynne – jótékony célra
adni vmit
dawać czemu posłuch – (átv.) hinni vminek
dawać czemu ucho – meghallgatni vkit, hinni
vkinek
dawać czemu wyraz – kifejezést adni vminek
dawać do myślenia – elgondolkoztatni,
gondolkodóba ejteni
dawać dobry przykład – jó példát mutatni, jó
példával járni elől
dawać dochód – jövedelmez vmi; jövedelmet hoz
vmi
dawać drapaka w sfery lepsze/wyższe – (szó
szerint:
kereket
old,
jobb/magasabb
szférákba szökik) meghalt
dawać for v. fory – fórt v. előnyt adni
dawać imię komu/czemu – nevet adni
vkinek/vminek; elnevezni vkit/vmit
dawać inicjatywę – kezdeményezni; ötletet adni
dawać jałmużnę – alamizsnálkodni, alamizsnát
osztani
dawać komu preferans – (preferálni) előnyben
részesíteni vkit
dawać komu znaki – jelzéseket adni vkinek
dawać lekarstwo po łyżeczce – kávéskanalanként
adni v. adagolni az orvosságot
dawać łapówkę – megvesztegetni, sápot adni;
vkinek megvesztegetési pénzt adni; vkit
lekenyerezni
dawać komu brawo – megtapsolni vkit
-
Wersja 01 01 2017.
dawać komu etat – véglegesíteni vkit
dawać komu informację – felvilágosítást adni
vkinek
dawać (komu) krzyżyk na drogę – [kis keresztet
ad vkinek az útra] üres kézzel bocsát útnak
(vkit)
dawać komu przewagę – előnyt adni vkinek
dawać komu ślub – megesketni vkit, összeadni vkit
dawać (komu) w gębę – (dać w buzię) pofon ütni,
pofon vágni
dawać komu/czemu odpór – visszaverni vkit/vmit;
ellenállást fejteni ki vki/vmi ellen; ellenállni
vkinek/vminek
dawać komu/czemu pierwszeństwo – elsőbbségben
részesíteni vkit/vmit; elsőbbséget adni
vkinek/vminek
dawać komu wykształcenie – nevelésbe részesíteni
vkit
dawać korepetycję – korrepetálni; különórát adni
dawać lekcje – leckéket, órákat adni
dawać mleko – tejel
dawać na lichwę – uzsorakamatra adni kölcsönt
dawać nauczkę (komu) – leckéztetni (vkit)
dawać o kim referencję – tájékoztatást, ajánlást
adni vkiről, vki felől
dawać obrok – abrakolni, megabrakolni
dawać okazję – alkalmat ad
dawać ognia – tüzelni
dawać
pierwszeństwo
[1.
przekładać,
preferować, woleć, stawiać wyżej; 2.
wyróżniać,
faworyzować,
obdarzać
względami] – előtérbe helyezni, elébe
helyez; többre becsülni; preferálni; jobban
szeretni, előnyben részesíteni; magasabbra
állítani; megkülönböztetni; favorizálni
dawać pochop do czego – ösztönözni, indítani
vmire
dawać podeszwy do bucików – cipőt talpalni;
talpat adni a cipőhöz
dawać połysk – fényt v. ragyogást kölcsönözni v.
adni
dawać pomoc komu – segítséget nyújtani, adni
vkinek
dawać pozwolenie – hozzájárulni (vmihez)
dawać prywatne lekcje – magánórát adni
dawać radę czemu – megbírkózni vmivel
dawać rekompensatę – kárpótlást adni
dawać rekuzę – kosarat adni
dawać resonans – rezonálni
dawać sygnał do odjazdu – az indulást jelezni; az
indulási jelzés felhangzik v. kigyullad
dawać szczupaki – nagyokat ugrani
dawać sztukę a. przedstawienie – darabot játszani
v. előadni
1086
dawać upust radości – (átv.) szabad folyást enged
örömének
dawać urlop – szabadságol
dawać w prezencie – ajándékozni
dawać w zastaw – zálogba adni; elzálogosítani
dawać wiarę czemu – hitelt adni vminek, elhinni
vmit
dawać zastrzyk – injekciót ad; oltást adni; beoltani
dawać zły przykład – rossz példát mutatni
dawać znać – tudtára adni
dawać znać (komu o czym) – tudatni v. tudtára adni
(vkinek vmit); értesíteni (vkit vmiről)
dawać znak – inteni (jelezni)
dawać zyski – hasznoz hozni v. nyújtani
dawać żonie na szpilki – tűpénzt, apró kiaásokra
szánt pénzt ad feleségének
dawać się komu we znaki – kellemetlenkedni,
kellemetlenséget okozni vkinek, érezteti
vkivel hatalmát
dawać się we znaki – jelei mutatkoznak; jelt adni,
jelentkezni; érezteti hatását
dawanie – adás, odaadás, adományozás
dawanie przyszwy – (lábbelin) fejelés; cipő
felsőrész
dawca [1. osoba, od której pobiera się tkankę lub
narząd w celu przeszczepienia innej
osobie; też: osoba oddająca komuś krew;
2. ten, kto coś daje] – adományozó,
ajándékozó, odaadó ember
dawca krwi – véradó
dawczyni – adományozó, ajándékozó, odaadó nő
Dawid [(heb. ‫ – )דִ וָּד‬imię męskie pochodzenia
semickiego. Wywodzi się od hebrajskiego
wieloznacznego słowa oznaczającego 1.
ukochany (czytaj Dawid) lub 2. wujek
(czytaj dod).] – Dávid [héber eredetű
férfinév, jelentése bizonytalan, esetleg:
kedvelt, szeretett. Rokon neve a Dózsa.]
Dawid (hebr. ‫ דִ וָּד‬- Dāwiḏ; arab. ‫ داود‬-) (ur. ok.
1040 p.n.e. – zm. ok. 970 p.n.e.)
(umiłowany) [1. postać biblijna, król
Izraela od ok. 1010 p.n.e., poeta.
Najmłodszy syn Jessego z Betlejem, ojciec
Salomona. Ojciec rodu Dawidytów; 2. syn
Isaja (Jessego) z Betlejem Judzkiego,
prawnuk Booza z pokolenia Judy i Rut,
Moabitki, byłej poganki, co wskazuje na
to, że Booz służy jako typ Chrystusa, a
Rut jako typ Kościoła, który jest z pogan.
Sam Dawid też jest typem Chrystusa, co
widać z Psalmów (40, 22, 69 i inne) i
opisów cierpień, które są proroczym
odbiciem cierpień Chrystusa. Słusznym
jest twierdzenie, że Pan nasz użył Dawida
do proroczego przedstawienia własnych
cierpień, które miały mieć miejsce dopiero
-
Wersja 01 01 2017.
ok. 1000 lat później. Cierpiał, znosił obelgi
i pokutował za czyny podyktowane żądzą
ciała. Przyjmował naukę i strofowanie,
mimo że był absolutnym władcą wielkiego
państwa. Był namaszczony przez Samuela.
Na żądanie grał na harfie Saulowi; nie
znosił obrażania Boga. Zwyciężył w
pojedynku z Goliatem, bo polegał na Bogu
Izraela. Początkowo szanowany przez
Saula. Oddana mu była jego żona Mikal,
córka Saula. Dawid jadł chleby pokładne
w swojej nędzy. Ratuje się z rąk Achisa,
udając szalonego. Chronił się w jaskinii
Adullam. Uciekał przed Saulem. Mimo
świetnej okazji nie odbiera życia Saulowi
(na którym nie spoczywał już więcej Duch
Święty).
Abigail
była
przychylna
Dawidowi. Działał razem z Akiszem, przez
którego
później
został
zwolniony;
ubolewał nad śmiercią Saula i Jonatana,
którego miłował jak brata. Został królem
Judy. Zawarł z Abnerem przymierze.
Mścił śmierć Iszboszeta. Został królem
Izraela. Odnosił zwycięstwa. Pogardzony
przez Michal za niewłaściwe wyrażanie
radośco z okazji sprowadzania arki.
Chciał zbudować dom Boży, ale mu Bóg
odradził przez proroka Natana. Ukazał
miłosierdzie dla Mefiboszeta. Popełnił
wielki grzech, pojmując żonę niewinnego
Uriasza, za co gorzko musiał pokutować.
Zbuntował się przeciwko niemu syn
Absalom. Przeklinany przez Szimeja,
którego ułaskawił. Później opłakiwał jego
śmierć. Wbrew woli Boga kazał policzyć
lud. Wskazówki w sprawie budowy
świątyni. Upominał naród swój przed
śmiercią.
Mianował
królem
syna
Salomona. Jezus nazywa Siebie synem
Dawida.] – Dávid (héberül ‫( )דִ וָּד‬szeretett,
szerető; összekötő, egyesítő; főember). [1.
Izráel második királya volt kb. Kr.e. 1000 –
Kr.e. 961. (v. kb. Kr.e. 1010 – Kr.e. 970.) A
júdeai Betlehemből származott. Történetét az
Ószövetségben találhatjuk meg, Sámuel
próféta könyveiben. A Bibliában több
zsoltárt tulajdonítanak neki. Történetét az
Ószövetségben találhatjuk meg, Sámuel
próféta könyveiben. A Bibliában több
zsoltárt tulajdonítanak neki. 2. Izráel
legnagyobb és legkedveltebb királya, életét
1Sám 16,1-1Kir 2,11-ben, továbbá 1Krón
11,29-ben és nagyon sok zsoltárban találjuk
leírva. A betlehemi Isai legkisebb fiaként Kr.
e. 1040-ben született Betlehemben (1) (2Sám
5,4; 1Sám 16,10-11); apja juhait őrizte
(1Sám 16,11; 17,34-36); Sámuel (1) királlyá
kente (1Sám 16,13); Saul (1) király előtt
hárfázott (1Sám 16,18.23); megölte a
1087
filiszteusok erős bajnokát, Góliátot (1Sám
17,45-51); bensőséges barátság kötötte össze
Jónatánnal (2), Saul fiával (1Sám 18,1-3);
Saul féltékenységből megpróbálta megölni
(1Sám 18,12-15.28-29; 19,1); ez arra
kényszerítette, hogy bujdosó harcossá legyen
(1Sám 19,11; 21,10); Gátba menekült, a
filiszteusokhoz (1Sám 21); majd Adullám
barlangjába (1Sám 22); Abjátár és még
mások, akik Saullal elégedetlenek voltak,
csatlakoztak hozzá (1Sám 22,2); Saul
elkeseredetten üldözte (1Sám 23; Zsolt 7,5;
1Sám 26). Saul halála után Kr. e. 1010-ben
Júda törzse Hebronban (1) királlyá
választotta (2Sám 2-4); Kr. e. 1003-ban
Izráel valamennyi törzse királyának ismerte
el (2Sám 5,1-5; 1Krón 11,10; 12,38). A
filiszteusok fölött aratott győzelme után
(2Sám 5,18-25) elfoglalta Jeruzsálemet a
jebuzeusoktól, és a várost Izráel szellemi
központjává tette azzal, hogy a frigyládát
odavitette (2Sám 6; 1Krón 13; 15,1-3);
megszervezte az istentiszteletet (1Krón 1516), minden oldalon kiterjesztette birodalma
határait (2Sám 8; 10; 12,26-31); megtervezte
a templom építését (2Sám 7; 1Krón 17; 22,710); gondjai és problémái voltak tulajdon
családjában (2Sám 12-19; 1Kir 1); súlyosan
vétkezett Betsábéval, egy más férfi
feleségével (2Sám 11,1-12,23; Zsolt 51);
harcolt a filiszteusok ellen (2Sám 21,15-22);
végül Salamont rendelte utódjául (1Kir 1-2);
meghalt negyven évi uralkodás után 70 éves
korában (2Sám 5,4; 1Krón 29,27); 73
zsoltárt írt; Jézus őse (Mt 1,1; 22,41-45). ]
Dawid i Goliat [pojedynek dwóch osób, w
którym spryt i mądrość zwyciężają
brutalną siłę (1 Sm 17)] – Dávid és Góliát
Dawidek – Dávidka
dawka [pewna ilość czegoś, zwłaszcza porcja
leku] – (orvosi) adag, porció; (doza) dózis;
meghatározott
v.
előírt
mennyiségű
gyógyszer
dawka końska – (tréf.) óriás adag, lónak való adag
dawka lekarstwa; dawka leku – gyógyszeradag;
orvosságadag
dawka przypominająca – emlékeztető oltás
dawka trucizny – méregadag
dawka uderzeniowa [silna dawka leku
powodująca wstrząs w organizmie] – erős
adag
dawka zdrobniona – (med) felaprózott adag
dawki homeopatyczne – homeopatikus adagok
dawkować [1. odmierzać i podawać coś w ściśle
odmierzonych dawkach; 2. zwiększać
stopniowo nasilenie czegoś] – adagolni,
kimérni, kiszabni
-
Wersja 01 01 2017.
dawkować lekarstwo a. lek – gyógyszert adagolni
dawkowanie – adagolás, kimérés
dawkownik [urządzenie odmierzające dawkę
czegoś] – adagoló
dawkownik energii [przyrząd odmierzający ilość
energii elektrycznej potrzebnej w danym
procesie] – energiaadagoló
dawkownik leków – gyógyszeradagoló
dawniuteńki, dawniutki, -a, -ie – nagyon régi
dawniej [poprzednio, przedtem] – azelőtt, egykor,
korábban, régebben, rég, régen, régente,
hajdan, hajdanában; valaha
dawniej było jeszcze gorzej – régebben még
rosszabb volt
dawniej bywał głodny
a teraz zażera się
frykasami – valamikor éhezett, de most
agyonzabálja
magát
különleges
finomságokkal
dawniej inaczej bywało – régente másként volt
dawniejszy, -a, -e – korábbi; régebbi
dawno [1. w odległych czasach; 2. od dłuższego
czasu; 3. dawniej: poprzednio, przedtem]
– rég, régen, azelőtt [jak dawno?: mióta? od
dawna: régóta]; régóta, hajdan, hajdanában
dawno miniony – régmúlt
dawno już nikt o nim nie słyszał – régen nem
halott már róla senki; amiről már gégen nem
hallott senki
dawno temu – régesrég, régen, hosszú ideje
dawność [1. cecha tego, co dawne; 2. odległa
przeszłość; 3. w prawie polskiem i
litewskiem, po łac. praescriptio, znaczyła
to samo, co w prawie dzisiejszem
przedawnienie. W Galicyi używają
obecnie w tem znaczeniu wyrazu
„zasiedzenie”, który jest tłómaczeniem
niemieckiego Ersitzung, dla Polaków
niezrozumiałem. Dawność była środkiem
nabycia nieruchomości, jeżeli posiadanie
trwało czas prawem zakreślony i środkiem
uwolnienia się od zobowiązań, gdy mający
prawo lub skargę przez pewien przeciąg
czasu prawa tego lub skargi nie dochodził.
Pierwszy
rodzaj
nazywał
się
przedawnieniem nabywczem praescriptio
adquisitiva, drugi – przedawnieniem
umarzającem praescriptio extinctiva. Od
preskrypcyi różne były fatalia, t. j.
zaniedbanie procesu i stąd jego upadek.
Fatum oznaczało czas, po którego upływie
apelować lub popierać zaniechanej
apelacyi
nie
było
wolno.
Były
nieruchomości, do których nigdy nie
stosowało się żadne przedawnienie we
władaniu, a mianowicie: jeżeli ze strony
króla zabrano grunt ziemianinowi i
wzajemnie, jeżeli ziemianin przywłaszczył
1088
sobie
ziemię
królewską.
Sprzedaż
majątku, chociażby szacunek nie był w
całości zapłacony, po upływie lat 3 i
miesięcy 3, stawała się niewzruszoną.] –
régmúlt, ókor; régi jelleg
dawny, -a, -e [1. odległy w czasie, pochodzący z
odległych lat; 2. taki jak poprzednio;
3. trwający długo, od dawna; 4. były;
5. dawniejszy: pot. taki jak był kiedyś] –
régi, hajdani, ősi, régies; ó; volt -; egykori
[wszystko po dawnemu: minden a régi;
minden a régiben]; ókori, antik; sokáig,
régóta tartó; volt (po dawnemu: régi szokás
szerint, úgy mint régen; mint azelőtt; úgy
mint azelőtt
dawna rzeźba ludowa – régi népi szobrászat
dawna węgierska pieśń miłosna – virágének
dawna znajomość – régi ismeretség
dawne czasy – régmúlt idők
dawne dzieje – régi dolgok, a mult, a hajdankor;
az ókor története, az ókori történelem
dawne lata – elmúlt évek, réfi idők, letűnt korok
dawne zaniedbanie teraz się odezwało – a régi
hanyagság káros hatása most jelentkezett
dawne rządy – letűnt kormányrendszer v.
kormányrendszerek
dawni grecy – az ókori görögök
dawni rzymianie – a hajdani v. régi rómaiak
dawny klarnet – tárogató
dawny minister – volt miniszter
dawny ubiór – régis öltözék
dawny zwyczaj – régi szokás
dawnymi czasy – régen
dąb [1. drzewo o rozłożystych konarach i małych
twardych owocach – żołędziach; też:
drewno tego drzewa; 2. Już w pojęciach
wszystkich ludów starożytnych dąb
uważany był za króla roślin na ziemi, za
drzewo niejako święte. Rzym dawny
największe zasługi obywatelskie wieńczył
nie laurem, lecz liściem dębowym. W
Romowe żmudzkiem, wśród gajów
świętych, dąb głównem był drzewem,
poświęconem Perkunowi i czczonem przez
lud i kapłanów. Słowianie czcili starożytne
dęby od wieków.] – tölgy, tölgyfa
(Quercus);
Eurázsiában
és
ÉszakAmerikában honos repedezett kérgű,
karélyosfogas levelű, egylaki virágú,
makktermésű lombhullató fa [stanąć dęba:
ágaskodik (ló)]
Dąb (Quercus L.) [rodzaj drzew, rzadziej
wysokich krzewów, zaliczony do rodziny
bukowatych (Fagaceae Dumort.). Należy
do niego ok. 200 gatunków występujących
prawie wyłącznie w strefie umiarkowanej
-
Wersja 01 01 2017.
półkuli północnej oraz w wyższych
partiach gór strefy tropikalnej. Najdalej
na południe występują na Wyspach
Sundajskich. Gatunkiem typowym jest
Quercus robur L.] – tölgy v. tölgyfa
(Quercus) [1. a bükkfafélék (Fagaceae)
család nemzetsége mintegy ötszáz fajjal.
Rendszertani nevét a kelta 'Quer' = szép és
'cuez' = fa szavakból eredeztetik. 2. Tölgyek
(Quercus spp.) Palesztin tölgy (Quercus
coccifera)
Táborhegyi
tölgy
(Q.
ithaburensis) A Bibliában elsősorban a
táborhegyi tölgyről esik említés. A tölgy
kérgéből kivont cserzőanyagot akkoriban a
birkabőrök cserzésére használták, magas
tannin-tartalmuk miatt, de alkalmazható volt
gyógyításra is: a cserzőanyagok képesek
kicsapatni a fehérjéket, így vérzést
csillapítanak, gyulladást lohasztanak. A
tölgyek a „szent fák” közé tartoztak, a
büszkeség és az erő szimbólumai voltak. 3.
Tölgy (Quercus aegilops, Quercus coccifera,
Quercus ilex, karmil vagy tola’at vagy allôn
vagy êlâh). Nemcsak az eredeti szövegben,
hanem a Károli-féle fordításban is többféle
kifejezés van a tölgyre. A veres, bíborveres
és karmazsin arra utalnak, hogy e fajoknak
— különösen a Quercus ilex — van egy
kosenil-tetű nevű élősködőjük. Ennek az
állatnak az igen szép vörös nedvéből készült
festéket a keleti népek nagyon kedvelték, sőt
tenyésztették is, mint a kínaiak a
selyemhernyót (pl. 2 Krón 2,7 és 14; Ez 1,18
1 Móz 38,28). A tölgy Izrael-szerte díszlett,
legalábbis erre lehet a gyakori említése
alapján gondolni (1 Sám 17,2; Ez 1,29 és
6,13; 1 Móz 35,8 és Hós 4,13).]
Gatunki dziko rosnące w Polsce:
 dąb burgundzki (Quercus cerris L.) –
antropofit zadomowiony - cserfa, csertölgy
(Quercus cerris)
 dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Matt.)
Liebl., syn. Q. sessilis Ehrh.)
 dąb
czerwony (Quercus
antropofit zadomowiony
rubra
L.)
–
 dąb omszony (Quercus pubescens Willd., syn.
Q.
lanuginosa
zadomowiony
Lam.)
–
antropofit
 dąb szypułkowy (Quercus robur L.)
Magyarországon élő fajai, alfajai
 kocsányos tölgy (Quercus robur, Quercus
pedunculata),
o szlavón
tölgy
slavonica),
(Quercus
robur
 erdélyi kocsánytalan tölgy (Quercus polycarpa)
 kocsánytalan tölgy (Quercus petraea, Quercus
sessiliflora, Quercus sessilis) – muzsdalytölgy,
valódi kocsánytalan tölgy,
 molyhos tölgy (Quercus pubescens, Quercus
lanuginosa) – pelyhes tölgy, szöszös tölgy,
 magyar tölgy (Quercus frainetto, Quercus
farnetto, Quercus conferta, Quercus hungarica),
 cserfa vagy csertölgy (Quercus cerris)
 Turner tölgy (Quercus * turneri)
Jelentősen eltérő tulajdonságai miatt az erdészek a
csertölgyet a „nemes” tölgyektől teljesen
elkülönítve szokták kimutatni
Dąb
1089
bezszypułkowy
(Quercus
petraea
(Mattuschka) Liebl.) [gatunek dębu,
drzewa liściastego z rodziny bukowatych,
występujący w Europie Środkowej,
Irlandii, Wielkiej Brytanii, południowej
Skandynawii, aż po tereny Włoch i
Bułgarii. W Polsce występuje rzadziej od
dębu szypułkowego. Ma u nas swoją
północno-wschodnią granicę zasięgu.] –
kocsánytalan tölgy (Quercus petraea) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a
bükkfavirágúak (Fagales) rendjébe, ezen
belül a bükkfafélék (Fagaceae) családjába
tartozó fa.]
Dąb bezszypułkowy
Dąb biały (Quercus alba) [gatunek drzewa z
rodziny bukowatych (Fagaceae). Jego
zasięg obejmuje tereny we wschodniej i
południowo-wschodniej części Ameryki
Północnej. Drzewo o wysokości do 25 m, o
szerokiej kulistej koronie. Korowina na
pniu łuszczy się szerokimi płatami. Liście
odwrotnie jajowate ku nasadzie klinowato
zwężone z wierzchu ciemnozielone i
połyskujące, od spodu niebieskawe lub
sinozielone nagie (młode owłosione). W
jesieni
przebarwiają
się
na
ciemnoczerwony, pomarańczowy lub
fioletowoczerwony kolor.] – Fehér tölgy
(Quercus alba) [a bükkfavirágúak (Fagales)
közé tartozó tölgy nemzetség fontos amerikai
faja. Terebélyes, 35 m magas lombhullató
fafaj. Kérge Viláfosszürke, pikkelyes, idővel
repedezett. levelei 20 cm hosszúak, mélyen
2-4 karéjosak, 10 cm szélesek, elkeskenyedő
vállúak. Lombfakadáskor rózsás árnyalatúak,
selymesen szőrösek. Később felszínük
-
Wersja 01 01 2017.
sötétzöld, fonákuk kékeszöld lesz. Ősszel
bíborpirosra színeződnek. virágai tavasz
végén nyílnak. A porzósbarkák sárgászöldek,
lecsüngők, a termősek jelentéktelenek. A
termése 2,5 cm-es makk, amelyet az érdes
felszínű kupacs
negyedrészéig
fogja
körül.Az Egyesül Államokban Connecticut,
Illinois, Maryland jelképe.]
Dąb biały (Quercus alba)
Dąb błotny (Quercus palustris Münchh.) [gatunek
drzewa liściastego z rodziny bukowatych
występujący naturalnie w północnowschodniej i centralnej części Ameryki
Północnej. W Europie spotykany w
parkach i ogrodach.] – amerikai
mocsártölgy
(Quercus
palustris)
[a
bükkfafélék (Fagaceae) családjába, azon
belül a tölgy (Quercus) nemzetségbe tartozó
fa. Többnyire egyszerűen mocsári tölgynek
nevezik, de ez a kocsányos tölgy egyik
termőhelyi típusának neve is.]
Dąb burgundzki (Quercus cerris L.) [gatunek
drzewa z rodziny bukowatych (Fagaceae).
Pochodzi
z
południowo-wschodniej
Europy i Azji Mniejszej.] – csertölgy
(cserfa, Quercus cerris) [a kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
a
tartozó fa.]
Dąb czerwony (Quercus rubra L.) [gatunek
drzew z rodziny bukowatych (Fagaceae).
Pochodzi ze wschodniej części Ameryki
Północnej. Jest tam najpospolitszym
gatunkiem dębu. W Polsce jest gatunkiem
introdukowanym, ok. XIX w. został
sprowadzony przez leśników jako gatunek
pielęgnacyjny i ochronny. Zaliczany jest
do roślin inwazyjnych - niebezpiecznych
dla rodzimej flory i jako taki powinien być
usuwany z obszarów chronionych, a także
z lasów podczas przebudowy drzewostanu.
Rozprzestrzenia się samorzutnie, obecnie
występuje już na całym niżu i w niższych
położeniach górskich. Wypiera rodzime
gatunki dębów i inne drzewa. Status
gatunku we florze Polski: kenofit,
agriofit.] – vöröstölgy (Quercus rubra,
Quercus
borealis)
[a
kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályának a bükkfafélék
(Fagaceae) családjába, azon belül a tölgy
(Quercus) nemzetségbe tartozó fa.]
1090
Dąb czerwony
Dąb dachówkowaty (Quercus imbricaria)
dąb dwóchsetletni – kétszázéves tölgy
dąb korkowy – (növ.) paratölgy
dąb stuletni – százéves tölgyfa
Dąb szypułkowy (Quercus robur L.) [gatunek
typowy dla rodzaju dębów, obejmującego
drzewa liściaste z rodziny bukowatych
(Fagaceae). Występuje w Europie (z
wyjątkiem północnej Skandynawii) oraz
południowo-wschodniej Azji. W Polsce
bardziej
pospolity
od
dębu
bezszypułkowego. Ceniony ze względu na
wytrzymałe, twarde i trwałe drewno. Jest
gatunkiem długowiecznym, żyje ponad
700 lat. Ze względu na okazałe rozmiary
jakie osiąga, sprawia majestatyczne
wrażenie i dlatego odgrywa istotną rolę w
symbolice i dawniej w kultach religijnych.
Jest
symbolem
długowieczności,
dostojeństwa i siły. Stare okazy nierzadko
chronione są jako pomniki przyrody.] –
kocsányos tölgy (Quercus robur) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a
tartozó fa.]
Dąb węgierski (Quercus frainetto Ten.) [gatunek
drzewa liściastego z rodziny bukowatych
(Fagaceae).
W
stanie
naturalnym
występuje w południowych Włoszech, na
Węgrzech oraz na Bałkanach.] – magyar
tölgy (Quercus frainetto), syn.:( Qu. farnetto,
Qu. conferta) [a bükkfafélék (Fagaceae)
családjába, azon belül a tölgy (Quercus)
nemzetségbe tartozó fa.]
Dąb wielkoowocowy, dąb wielkolistny (Quercus
macrocarpa Michx.) [gatunek drzewa
-
Wersja 01 01 2017.
liściastego
należący
do
rodziny
bukowatych (Fagaceae). Spotykany w
Ameryce Północnej we wschodniej i
środkowo-zachodniej części USA i
południowej Kanadzie. Występuje od
zachodnich Appalachów poprzez Wielkie
Równiny, centralny Teksas, Manitobę,
Ontario, Quebec aż do wschodniego
wybrzeża
Oceanu
Atlantyckiego
(południowy
Nowy
Brunszwik
i
Delaware). Dąb wielkoowocowy jest
drzewem stanowym stanu Iowa. Czasami
bywa mylony z Quercus lyrata i dębem
białym.] – nagylevelű tölgy (Quercus
macrocarpa) [a bükkfavirágúak (Fagales)
közé tartozó tölgy nemzetség egyik faja.
Nagymakkú tölgyként is említik.]
dąbczak, dębczak – fiatal tölgy
dąbek – tölgyecske
dąbek [chryzantema] – [Słowniczek języka
śląskiego]
–
(gör.
Chrysanthemum)
krizantém
dąbrowa [las dębowy] – tölgyerdő, tölgyes
Dąbrowski [Jan Henryk Dąbrowski, (ur. 2
sierpnia 1755 r. W Pierzchowcu nad Rabą
(dziś Pierzchów) koło Bochni - zm. 6
czerwca 1818 r. W Winnej Górze w
Wielkopolsce),
polski
generał,
wolnomularz (masoneria)] – Dąbrowski,
„Tölgyesi”;
1797-ben
Jan
Henryk
Dąbrowski tábornok lengyel légiókat
szervezett Olaszországban, hogy Napóleon
hadai mellett harcoljanak Lengyelország
függetlenségéért. A katonai táborban
gyakran elhangzott Dąbrowski mazurkája. A
légióknál szolgált Józef Wybicki író,
politikus is, aki elhatározta, hogy ír a
katonáknak erre a dallamra egy lelkesítõ,
hitet adó új dalt. Az új dal címe elõször „Az
olaszországi lengyel légionisták dala” volt,
egy lengyel népdal, az ún. Dąbrowski
mazurka dallamára íródott
dąbrówka genewska (Ajuga genevensis L.)
1091
dąbrówka kosmata a. dąbrówka genewska
(Ajuga genevensis L.) [gatunek należący do
rodziny jasnotowatych. Występuje w
stanie dzikim na terenie Europy i Azji, w
tym całej Polski. Gatunek wprowadzony
do flory USA, rozprzestrzenił się na
obszarze od stanu Illinois do Nowego
Jorku, od Nowej Anglii na południe do
Maryland] – Közönséges ínfű (Ajuga
genevensis)
Dąbrówka piramidalna (Ajuga pyramidalis L.)
[gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych.
W Polsce występuje niezbyt pospolicie,
głównie na północy] – Tornyos ínfű
(Ajuga pyramidalis) [15-20 cm magas, 3050 cm széles. Sötétzöld tőlevélrózsái 10 cm
hosszú levelekből állnak.Virágai liláskék
színűek.]
Dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans) – Indás ínfű
(Ajuga reptans)
dąć (dmie) [1. wiać z dużą siłą; 2. dmuchać w coś
z całej siły; 3. dmuchając w instrument,
wydobywać z niego dźwięk; 4. o
instrumentach: wydawać dźwięk] –
fújtatni; fújni, felfújni; (szél) fújni
dąć miechem kowalskim – kovácsfújtatót fújtatni
dąć szkło – üveget fújni
dąć w coś – fújni vmit
dąć w czyją dudkę – [fújni vki dudájába] úgy
táncol, ahogy fütyülök neki
dąć w dudkę pokojową – békés húrokat pengetni
dąć w róg, w trąbę – fújja a trombitát-, a harsonát;
kürtölni, türkölni
dąć w trąbę a. w trąbkę – trombitálni
dąć się [pot. stawać się zarozumiałym] –
felfuvalkodni, pöffeszkedni; fennhordja az
orrát
dąsać się [okazywać niezadowolenie, obrażać się]
– duzzogni, fújni, fújtatni; szeszélyeskedni;
rossz kedve van
dąsać się na co/kogo – duzzogni, haragudni
vmire/vkire
dąsanie się – duzzogás, bogarasság, rossz kedv
dążenia niepodległościowe – függetlenségi
törekvések
dążenia pokojowa – békeszerető törekvések
dążenia separatystyczne – szeparatista törekvések
-
Wersja 01 01 2017.
dążenia twórcze – alkotó törekvések
dążenia wolnościowe – szabadságtörekvések
dążenie, dążność [1. wysiłki zmierzające do
osiągnięcia czegoś; 2. skłonność ku
czemuś] – törekvés, igyekvés, igyekezet;
irányzat, tendencia
dążenie do celu – célratörés
dążenie do panowania nad światem – világuralmi
v. világhatalmi törekvés
dążenie niepodległościowe – függetlenségi
törekvések
dążeność – igyekvés, törekvés, hajlam, irányzat
dążności humanitarne – emberbaráti v.
humanitárius törekvések
dążyć [1. mieć wytknięty cel i chcieć go osiągnąć;
2. poruszać się w określonym kierunku] –
menni, törni, előretörni, menetelni, igyekezni
dążyć (dąży) do czego – törekedni (vmire),
törekszik vmire; igyekezni (vmire), haladni
(vmi felé); törtetni (vhová)
dążyć do domu – (átv.) hazafelé igyekezni
dążyć do celu – célra tör, a cél felé haladni; célja
felé igyekszik
dążyć do idealu – az ideálhoz való hasonlatosságra
törekedni
dążyć do mety – a cél felé törekedni
dążyć do sławy – (átv.) dicsőségre törni v.
törekedni
dążyć do władzy – hatalomra törni
dążyć do zdobycia zysku – nyereségre v. haszonra
törekedni
dążyć do zrealizowania projektu – (átv.) tervének
megvalósítására törekszik
dążyć za kim – haladni vki után
db [skrót czytany jako całe, odmienne wyrażenie
lub potocznie: de-be] [dobry, dobrze
(ocena szkolna); db. (skrót może być
zakończony kropką - zgodnie z regułą, lub
nie - zgodnie ze zwyczajem)] – (isk.) jó
dB (decybel) – dB (decibel) [az erősítés mutatója
az elektronikában. A hang energiájának a
mérésére használják, Alexander Graham Belhez kapcsolódik a dolog. Ugyanis 1 dB 1/10
Bel-nek felel meg.]
DB-9 - Złącze z 9 końcówkami wykorzystywane
w połączeniach sieci Token Ring. – 9
pólusú, úgynevezett DB-9 csatlakozó aljzat
DB-15
[Ustandaryzowane
złącze
z
15
końcówkami
wykorzystywane
w
połączeniach sieci Ethernet.] – 15-pólusú
csatlakozó aljzat
dBm [decybelmiliwat]; dBmW – dBm, dBmW
(decibel milliwatt) [az amerikai és
angolszász szakirodalomban elterjedten
használt jelölés, amely a dB-ben kifejezett 1
1092
mW-ra vonatkozó teljesítmény alapszint
jelölése]
dbać [1. poświęcać komuś lub czemuś wiele
czasu i starań; 2. uważać coś za ważne,
przejmować się tym; 3. troszczyć się] –
törődni (vkivel), gondoskodni (vmiről.
vkiről); gondozni, ügyelni
dbać o coś – gondoskodni vmiről; törődni vmivel
dbać o coś, o kogoś jak pies o piątą nogę [nie
dbać o coś, o kogoś wcale, zupełnie] –
(közm.) úgy törődik vkivel/vmivel, mint kutya
az ötödik lábával
dba o służbę, jak pies o piąta nogę – (közm.) úgy
törődik szolganépével, mint kutya az ötödik
lábával
dbać o czyje interesy – másnak az ügyeivel törődni
dbać o honor – vigyázni a becsületre [vigyáz a
becsületére]
dbać o swoją skórę – menti az irháját
dbać o kogo/co – gondozni vkit/vmit, gondot
viselni,
ügyelni
vkire/vmire,
törődni
vkivel/vmivel
dbać o kondycję – törődni a kondícióval v.
erőnléttel
dbać o normatywnność terminologii technicznej
– a műszaki terminológia egységesítésére v.
szabványosítására törekedni
dbać o rodzinę – gondoskodni a családról
dbać o siebie – ápolja magát; vigyáz v. ügyel
magára; ad magára, törődik magával
dbać o sprawność (fizyczną) – törődni a
kondícióval v. erőnléttel
dbać o swoją garderobę – törődik a ruháival v. a
külsejével
dbać o swoją skórę – menti a. félti a bőrét
dbać o swoje interesy – törődik a saját ügyeivel
(bardzo) dbać o swój wygląd – sokat ad a
külsejére
dbać o własną skórę – félti a bőrét
dbać o zdrowie – törődik az egészségével
dbać o zęby – törődik a fogával, fogát ápolja
dbałość
–
törődés
vmivel,
gondoskodás
vkiről/vmiről; felügyelet, ügyelés vmire;
vminek a gondozása
dbały, -a, -e [dbający o kogoś, o coś] – godos;
gondozó, törődő, ügyelő
dbały ojciec – gondos apa
dbały o kogo/co – vmivel törődő, vmin v. vmi felett
gonddal őrködő; vmire ügyelő
dbały o swoją opienię – hírnevét v. jóhírét féltő
dBASE [pierwszy powszechnie stosowany system
baz danych dla mikrokomputerów,
opracowany przez firmę Ashton-Tate dla
systemu operacyjnego CP/M, a później dla
maszyn Apple II, Apple Macintosh i IBM
-
Wersja 01 01 2017.
PC z DOS, gdzie stał się jednym z
najlepiej sprzedających się przez lata
narzędzi. dBASE nie został nigdy w pełni
przyjęty w środowisku Windows, gdzie
został szybko wyparty przez nowe
produkty, jak Paradox, Clipper i FoxPro.
Ashton-Tate została w 1991 r. sprzedana
firmie Borland, która z kolei w 1999 r.
sprzedała
prawa
do
bazy
nowo
utworzonej
firmie
dBASE
Inc.
Macierzysty format pliku . DBF jest
szeroko używany przez wiele aplikacji
wymagających prostego formatu do
gromadzenia
ustrukturalizowanych
danych. dBASE jest licencjonowany na
okres
50
lat,
aczkolwiek
mało
prawdopodobne jest korzystanie z bazy w
tym formacie przez tak długi okres.] –
(ang.) Dbase [Adatbáziskezelő rendszer,
mely még napjainkban is nagyon elterjedt
annak ellenére, hogy sokan úgy tartják, eljárt
már az idő felette. A DOS-os korszak
legtöbb nyilvántartási, könyvelési rendszere
ezt az adatbáziskezelőt, vagy csak
önmagában az adatbázis fájlformátumát
használta, melyekből szintén többféle létezik
pl. DBASE III, DBASE IV, FOX Pro stb.]
DBMS {m.} [database management system
{rzecz.}; system zarządzania bazą danych
{m.} [komp.] [zł.]] – DBMS DataBase
Management
System
(adatbáziskezelő
rendszer)
DBPSK – Differential Binary Phase Shift Keying –
DBPSK, Differential Binary Phase Shift
Keying; különbségi bináris fázisbillentyűzés
DCC - (ang. Digital Compact Cassette) [jest to
format
zapisu
magnetycznego
wprowadzony przez firmy Philips i
Matsushita pod koniec 1992 roku,
następca popularnych kaset analogowych,
konkurent
Minidisców.
Magnetofon
rejestrował na nowej taśmie DCC dźwięk
cyfrowy o jakości Hi-Fi, oraz umożliwił
odtwarzanie popularnych kaset compact
cassette. Zapis cyfrowy wzdłużny, głowica
nieruchoma kilku ścieżkowa.] – DCC
Digital Compact Cassette (digitális kompakt
kazetta)
DCE (1. Data capture environment.; 2. Data
communications equipment.; 3. Distributed
computer environment.; 4. Distributed
computing environment.) [1. Środowisko
zbierania (i przechowywania) danych. 2.
Wyposażenie do transmisji danych,
urządzenie komunikacyjne (transmisji
danych). 3. Rozproszone środowisko
komputerowe.
4.
Środowisko
przetwarzania
rozproszonego.]
–
adatáramköri-végberendezés, modem
1093
DCOM (ang. Distributed Component Object
Model)
[interfejs
programistyczny
realizujący rozproszony obiektowy model
składników.
Jest
opatentowaną
technologią firmy Microsoft służącą do
budowania składników programowych i
zapewniania komunikacji między nimi w
małej sieci komputerowej. Skonstruowany
został również zestaw bazowy takich
składników. Rozwinięty z COM jako
odpowiedź na CORBA, stał się później
częścią COM+. Został przez Microsoft
uznany za przestarzały na rzecz platformy
.NET Framework.] — DCOM, Distributed
COM, Distributed Component Object Model
(DCOM) [1. egy Microsoft tulajdonában
levő technológia szoftver komponensek
számítógép hálózaton keresztül történő
kezelésére. A COM utóda, később a COM+
részévé vált. Elavulttá vált a Microsoft .NET
megjelenésével. 2. A Microsoft COM olyan
kiegészítése, mellyel lehetővé válik elosztott
komponens-alapú rendszer létrehozása.]
Doctor of Divinity [doctor of (sacred) theology],
DD = doktor teologii – D.D.= DOCTOR
OF DIVINITY [A teológia doktora; angol
szóhasználat szerint a címet viselő után
kerül.]
DDE (ang. Dynamic Data Exchange) [protokół
wprowadzony w Microsoft Windows 3.x
(dostępny też w OS/2 i Mac OS), który
pozwalał aplikacjom komunikować się ze
sobą w taki sposób, że gdy zawartość
dokumentu utworzonego w jakiejś
aplikacji (np. edytorze tekstów lub
arkuszu
kalkulacyjnym)
została
zmodyfikowana, automatycznie ulegał
modyfikacji inny dokument, do którego
był dołączony ten pierwszy. Typowym
zastosowaniem DDE była aktualizacja
dokumentu tekstowego, gdy zmieniła się
zawartość
arkusza
kalkulacyjnego
dołączonego
do
tego
dokumentu.
Mechanizm DDE został potem zastąpiony
przez
sprawniejszy
i
bogatszy
funkcjonalnie mechanizm OLE (Object
Linking and Embedding).] – DDE,
Dynamic Data Exchange; Dinamikus
Adatcsere [1. A Windows és OS/2 operációs
rendszerek beépített IPC szolgáltatása, amely
lehetővé teszi, hogy több alkalmazás is
közreműködjön
egyetlen
dokumentum
létrehozásán.
2.
Windows alatt, a
memóriában levő két vagy több alkalmazás
között, valósidejű adatfrissítés valósítható
meg.]
DDL
(Data
Description
Language
język opisu danych) - DDL Data Description
Language (adatleiró nyelv)
-
Wersja 01 01 2017.
DdoS (ang. Distributed Denial of Service) [atak na
system komputerowy lub usługę sieciową
w celu uniemożliwienia działania poprzez
zajęcie wszystkich wolnych zasobów,
przeprowadzany równocześnie z wielu
komputerów (np. zombie)] – DdoS,
Distributed Denial of Service; megosztott v.
elosztott szolgáltatás-megtagadással járó
támadás [1. Egy informatikai szolgáltatás
teljes vagy részleges megbénítása, helyes
működési módjától való eltérítése (Denial of
Service,
rövidítve:
DoS),
történhet
megosztva is, több forrásból – ekkor a
támadás szokásos rövidítése a DDoS
(Distributed Denial of Service). A DDoS
támadások egy összetettebb fajtája, amely a
támadón
és
támadotton
kívüli
számítógépekben rejlő „erőt”, illetve a külső
számítógépek nagy mennyiségét hasznosítja
a
támadáshoz.
2.
Szolgáltatás-kérés
visszautasítása, támadás, amelynek során
legitimnek látszó, ám valójában felesleges
kérésekkel
bombáznak
szervereket,
elfogyasztják a sávszélességet, a szerverek
memóriáját,
esetleg
a
processzorok
teljesítményét, és ilyen módon teszik az adott
szerver szolgáltatásait elérhetetlenné a valódi
ügyfelek számára.]
DDR (Double Data Rate) – DDR (Double Data
Rate) Kétszeres adatsebességű SDRAM.
DDR RAM [Pamięci DDR RAM (Double Data
Rate Random Access Memory) pojawiły
się na początku 2002 r. Rok później
całkowicie zdominowały polski rynek.
Cena najczęściej sprzedawanego modułu 256 MB, w 2003 spadła dwukrotnie, z 300
do 150 zł (patrz: wykresy). Ciekawe, że
pojemność 256 MB pozostaje standardem
do dziś. Nie chodzi oczywiście o rozmiar
pamięci operacyjnej peceta. Niektórzy
klienci (posiadacze płyt głównych z 2kanałowym interfejsem pamięci) kupią po
dwa moduły. Pamięci sprzed lat różni od
dzisiejszych jedynie częstotliwość zegara
FSB (na początku wynosiła 266 MHz, dziś
400 MHz) i - oczywiście - cena.] – DDR
RAM (Double Data Rate Random Access
Memory); Kétszeres sebességű RAM [Mivel
elég drága az előállítása, főleg a grafikus
kártyákban használják a gyorsasága miatt.]
DDR SDRAM (ang. Double Data Rate
Synchronous Dynamic Random Access
Memory) [rodzaj pamięci typu RAM
stosowany w komputerach jako pamięć
operacyjna oraz jako pamięć kart
graficznych.] – DDR SDRAM (double data
rate synchronous dynamic random access
memory – kettős sebességú SDRAM) [1. egy
memóriatípus, egy integrált áramkör, amit
1094
elsősorban
személyi
számítógépek
használnak. 2. gyors SDRAM, melynek a
frekvenciában mért sebessége akár 300
MHz-t is elérhet]
de- – (lat.) de-; -tól, -től; -ról, ről
de bon coeur [od mego serca]– (fr.) de bon coeur;
szívesen, szívből
de bon grace – (fr.) de bon grâce; szívesen
de commodo et incommodo – de commodo et
incommodo; előnyéről és hátrányáról
de dato – (lat.) de dato; a kelet v. kiállítás napjától
de facto [w rzeczywistości] – (lat.) de facto (latin
nyelven: ’tettből’, a FACERE ’tenni,
csinálni’ igéből) valójában, valóban, tényleg,
tettleg; "tény szerint", a valóságban,
ténylegesen [latin jogi kifejezés, melynek
szabad fordítása kb. „gyakorlatilag” vagy
„gyakorlatban”. Azon tények vagy tettek,
történések
megjelölésére
használatos,
amelyek
jogszabályban,
törvényben
nincsenek rögzítve, azonban közismertek,
elfogadottak, vagy elterjedt gyakorlatuk
van.]
de facto et absque jure – de facto et absque jure;
önhatalmúlag és jogtalanul
de genere – (lat.) de genere; (valamely)
nemzetségből származó
de gustibus non est disputandum [O gustach nie
należy dyskutować! (średniowieczne)] –
(lat.) de gustibus non est disputandum; [az
ízlésekről nem kell vitatkozni] az ízlések
különbözők
De inimico noli loquier male, sed cogites – (lat.)
De inimico noli loquier male, sed cogites;
Ellenségedről legfeljebb gondolj, de ne
mondj rosszat (Publilius Syrus)
de jure, de iure (łac.) [w języku prawniczym coś
zgodnego z treścią norm prawnych
(ustaw).
Często
używane
dla
przeciwstawienia stanu de facto wobec
rzeczywistości prawnej.] – (lat.) de jure v.
de iure (latin eredetű kifejezés): jogilag, jogi
értelemben, törvény szerint.; jog szerinti;
jogilag, igazság szerint; "jog szerint(i)",
jogszerű(en)
de lege ferenda (też lex ferenda) [1. według
postulowanego prawa (zob. de lege lata);
2. o ustawie, która ma być uchwalona] –
(lat.) de lege ferenda; a meghozandó törvény
szempontjából; a kérdést úgy kellene
szabályozni, hogy ... ; a jogszabályt úgy
kellene megváltoztatni, hogy...
de lege lata (też lex lata) [1. według
obowiązującego prawa, z punktu widzenia
prawa w obecnym kształcie (zob. de lege
ferenda); 2. o ustawie obowiązującej] –
-
Wersja 01 01 2017.
(lat.) de lege lata; a meghozott törvény
szempontjából
De maiore et minore non variant iura [prawa nie
zmieniają się w zależności od większego
lub mniejszego znaczenia osoby] – (lat.) De
maiore et minore non variant iura; a
törvények nem a személy nagyobb vagy
kisebb
jelentőségének
függvényében
változnak
de minimis – (lat.) de minimis; csekély mértékű,
jelentéktelen [De minimis támogatás: a
magyar jogrendszerben a vállalkozásoknak
nyújtott állami támogatások tilalma alóli
mentességek egységes rendjéről szóló
163/2001. (IX. 14.) Korm. rendelettel - a
közösségi jog hatására - bevezetett csekély
összegű állami támogatás. Mivel ez a
támogatás nem befolyásolja a közösségi
tagállamok közötti kereskedelmet, nem
torzítja a versenyt, így nem vonatkozik rá az
előzetes bejelentési kötelezettség.]
De minimis non curat lex [1. łac., prawo nie
troszczy się o drobiazgi; 2. ustawa nie
troszczy się o drobiazgi. Ustawa nie może
bowiem uregulować wszystkich, łącznie z
najdrobniejszymi, kwestii prawnych, lecz
musi ograniczyć się do ważniejszych.
Podobna sentencja odnosi się do zakresu
obowiązków pretora: De minimis non curat
praetor.] — (lat.) De minimis non curat lex
(Bacon) = A törvény nem törődik a
jelentéktelen apróságokkal. [Továbbá: „De
minimis non curat praetor.”]; De minimis
non curat praetor. - A legkisebbről nem
gondoskodik a praetor.
De mortuis veritas [O zmarłych tylko prawda.] –
(lat.) De mortuis veritas; halálról csak az
igazat.
de nihilo nihil; ex nihilo nihil – (lat.) de nihilo
nihil; semmiből semmi (se válik); semmiből
semmi sem lesz [Lucretius]
de novo (na nowo) – de novo; újra, ismét, megint;
újonnan
de profundis (clamavi) [łac., z otchłani
(wzywałem); z głębokości (wołałem); z
Wulgaty (Psalm 129, 1 a. 130, 1); tytuł
zbioru opowiadań (1946 r.) Zofii Kossak.] –
DE PROFUNDIS; "A mélységből..." kiáltok
hozzád Uram. (Zsolt.130,1)
A r.kat.
gyászmise része.
de profundis clamavi [de profundis klamawi]
[(łc.) z głębokości wolałem; Wulgata.] –
(lat.) de profundis; mélységből v. a
mélységekből [a 130. zsoltár kezdő szavai
(vulgáta, 129)]
de rato – (lat.) de rato; határozat szerint
de rigore – (lat.) de rigore; szigorúan véve
1095
de strigis (węg. prawo) – (lat.) de strigis;
boszorkányokról [Kálmán király azon
törvényének kezdő szavai, amellyel eltiltotta
a boszorkányok üldözését: „De strigis, que
non sunt, nulla questio fiat”. „Strigák
nincsenek, így üldözni sem kell őket.” A
striga jelentése: Általában a szláv népeknél
ismert, a boszorkányhoz hasonlatos, de nem
élõ, hanem a sírból visszajáró, vérszívó lény.
Könyves Kálmán királyunk a pogány
hitvilág szerinti csodatévőnők létezését
tagadta, ugyanebben a törvénykönyben
törvényt hozott a maleficák, a bűbájosok
ellen.]
de te fabula narratur [o tobie ta bajka mówi
(Horacy)] – (lat.) de te fabula narratur; rólad
van szó (rólad szól a történet); rólad szól az
ének (ha nem is említik nevedet), Idézet
Horatius Szatiráiból I. 1. 69 és 70.
[Horatius]
de visu (naoczni) – (lat.) de visu; látásból, a
látottak, az egyéni tapasztalatok alapján
deasembler, dezasembler (z ang. disassembler)
[program tłumaczący kod maszynowy na
kod źródłowy w języku asemblera.
Dezasemblacją lub deasemblacją nazywa
się sam proces generowania kodu.] –
disassembler
[disassemblerek
olyan
programok, melyek a gépi kódot assembly
nyelvre fordítják, azaz az assemblerekkel
ellentétes feladatot látnak el. A disassemblert
az különbözteti meg a decompilertől, hogy
alacsony szintű kódot képez, míg az utóbbi
magas szintűt.]
Débacle [powieść: Klęska (La Débâcle, 1892)] –
(fr.) Débacle, összeomlás [Zola regénye az
1870-71. francia-német háborúról]
debandande [fr. débandade: à la débandade:
rozsypka: w rozsypce [adv] bezładnie
[adv]]– (fr.) debandande (franc., ejtsd:
debandád); felbomlás, bomlott futás,
rendnélküli szétoszlás, különösen a harctérrel
való futás közben, némely hadseregben a
lovasságnak rajokkal végrehajtott támadását
is «en debandande» támadásnak nevezik.
debardeur [robotnik posrebrzający] – (fr.)
debardeur (franc. ejtsd: debardőr), aki a hajó
szállítmányát partra szállítja; továbbá az
ilyen kirakodó ruhájába öltözött maszk.;
hajókirakó munkás; ilyen női jelmez
debarkacja [opuszczenie statku przez pasażerów
lub wyładowanie zeń towarów] – kikötés,
partra szállás, kirakodás
debarkader (port) – (dawno) teherkikötő, rakodó
debarkować – (fr.) déberquálni, (dawno) kikötni,
partra szállni; kirakodni (hajót)
debat – (fr., ang.) debatter; vitázó, ügyes vitázó,
vitatkozó
-
Wersja 01 01 2017.
debata [1. dyskusja, rozprawianie, roztrząsanie
problemów; 2. poważna i długa dyskusja
na ważny temat] – vita, vitaülés; tárgyalás,
szóharc
debata nad budżetem – költségvetési vita
debata parlamentarna – parlamenti vita
debata zmierzająca do celu – célratörő vita
debatować [1. rozważać istotną kwestię w czasie
dyskusji; 2. rozmyślać, zastanawiać się
nad czymś zbyt długo] – vitázni, vitában
részt venni; vitatkozni, megvitatni, tárgyalni
vmit
debatować z kim o czym – vitatni v. megvitatni,
megtárgyalni, megbeszélni vkivel vmit
debaty parlamentarne – parlamenti viták
debel [1. w tenisie i badmintonie: mecz dwóch
zespołów
dwuosobowych
grających
przeciw sobie; też: każdy z takich
zespołów; 2. łódź dwuosobowa na cztery
krótkie wiosła] – (sport) párosmérkőzés
(teniszben,
asztaliteniszben);
páros,
kétpárevezős csónak
debel mieszany (zob. mikst) – vegyespáros
debelacja [(łac.) debellatio, 'zawojowanie' całkowite zajęcie terytorium państwa i
przejęcie kontroli nad nim; pozbawienie
dotychczasowego
suwerena
władzy
zwierzchniej. Współcześnie zawojowanie
jest
zakazane
przez
prawo
międzynarodowe, członkowie społeczności
międzynarodowej (przede wszystkim
państwa) są zobowiązani do nieuznawania
skutków
prawnych
zawojowania
terytorium przez państwo-agresora.] –
(lac.) debelláció [Az egyik állam fegyveres
erőinek felhasználásával elfoglal egy másik
államot, azt a maga területéhez csatolja, így
az megszűnik külön állam lenni. Egy állam
keletkezésének folyamata befejezettnek
tekinthető, ha a nk jog által megkövetelt
kritériumok fennállnak.]
deblista, deblistka – páros versenyző
deblowy, -a, -e – páros
debet [1. ujemny stan konta bankowego; 2. lewa
strona konta księgowego, po której są
księgowane należności i zwiększenie
zapasów] – tartozás, teher, adósság; tartozik
oldal (a kettős könyvelés egyik rovata)
debetować [zapisywać na debet, obciążać czyjś
rachunek] – adósságának v. tartozásának
tekinteni v. számítani; a „tartozik” rovatba
bevezetni; terhére írni v. számláját
megterhelni; könyvelni, a „tartozik” oldalra
könyvelni
debetować konto – számlát megterhelni
debetowanie konta – számlamegterhelés
debetowy, -a, -e – tartozásra vonatkozó
1096
debil [1. pogard. o człowieku ograniczonym,
głupim; 2. daw. osoba upośledzona
umysłowo]; debilka – (lat.) debilis, debil
(ffi/nő); (orvosi) értelmi fogyatékos, nem
egészen
épelméjű,
gyengeelméjű,
szellemileg
visszamaradott
(debilny);
gyenge, erőtlen
debilizm [1. pot. coś głupiego, niedorzecznego;
2. daw. niedorozwój umysłowy] – debilitás;
gyengeelméjűség, értelmi fogyatékosság;
elmegyengeség (oligofrénia) legenyhébb
foka; (med.) vmely szerv gyengesége
debilnie – debilisen; gyengeelméjűen, értelmi
fogyatékosan
debilny, -a, -e – debilis; gyengeelméjű, értelmi
fogyatékos
debilowaty, -a, -e – debilis; kissé gyengeelméjű,
ostobácska
debit [prawo rozpowszechniania wydawnictw
zagranicznych na terenie danego państwa]
– folyóirat terjesztésének v. kiadásának
engedélye v. engedélyezése
debit, debitum – (lat.) debitum; tartozás, adósság
debiut [1. czyjś pierwszy występ publiczny; też:
pierwszy wydany utwór, pierwszy film
itp.; 2. pierwszy ruch lub kilka ruchów
rozpoczynających partię szachów] – (fr.)
debut,
debütálás;
első
fellépés
v.
bemutatkozó
fellépés
v.
szereplés;
bemutatkozás, beköszöntő, bemutató, début
debiut powieściopisarski – regényírói debütálás
debiutancki, -a, -ie – debütáns; kezdő,
bemutatkozó
debiutancki tomik poezji – bemutatkozó verses
kötet
debiutanckość – debütálás, bemutatkozás
debiutant [osoba występująca gdzieś pierwszy raz,
zwłaszcza artysta lub sportowiec] – debütáns,
első fellépő, kezdő bemutatkozó színész;
(początkujący pisarz) kezdő író
debiutant filmowy – elsőfilmes (színész)
debiutanka – debütáns, első fellépő, kezdő
bemutatkozó színésznő
debiutować [występować (wystąpić) gdzieś po
raz pierwszy, rozpoczynając działalność
artystyczną, literacką, karierę sportową
itp.] – (fr.-ném.) debütálni; először v. első
ízben fellépni v. szerepelni; bemutatkozni
vmely
szerepben
v.
minőségben;
nyilvánosság előtt először fellépni
debiutować na scenie – debütál; először lép a
színpadra
debiutować w dziedzienie literatur – íróként
bemutatkozni; mint író lépni fel
debiutować w jakiej roli – először lépni fel v.
bemutatkozni egy szerepben
-
Wersja 01 01 2017.
debiutować w teatrze – először lépni fel
(színpadon)
debiutowanie [(sztuka) 1. rozpoczynanie kariery
np.
artystycznej
2.
startowanie,
raczkowanie] – (fr.) debütálás; kezdés,
bemutatkozás, indulás; Bemutatkozás a
közönség előtt, a színész, előadóművész ill.
egy egész társulat első nyilvános fellépése
debiutowy, -a, -e [związany z debiutem] –
debütálási, debütálással kapcsolatos
deblokować [(franc.), w drukarni wymienić
literę, w braku właściwej włożoną
tymczasowo odwrotnie (blokowaną), na
właściwą. Przy kolejowym systemie
blokowym tyle co opróżnić tor.] – (fr.ném.) deblokálni; a helyettes betűket pótolni
az odavaló betűkkel; felszabadítani
Debora (hebr. ‫רֹובד‬
ִ ָ‫ ;ד‬żyła ok. 1200 p.n.e.) [1.
(pszczoła) - piastunka Rebeki, pochowana
w pobliżu Betel pod dębem płaczu. Drugą
kobietą o tym samym imieniu była wielka
bohaterka Izraela (ok. 1330 przed
Chrystusem) w czasach, kiedy w Izraelu
mężowie byli tak zniewieściali, że Bóg
musiał użyć kobiety do organizowania
obrony Swego narodu przeciw wojskom
kananejskiego
króla
Jabina
pod
dowództwem Sysery (Sisery). To ona
namówiła Baraka, syna Abinoama z
pokolenia Naftalego do wystąpienia
przeciw Kananejczykom, którzy przez 20
lat uciskali Izraela. Do zwycięstwa
przyczyniła się również druga kobieta o
imieniu Jael, która zamordowała Syserę.;
2. postać ze Starego Testametu, żona
Lappidota, pochodząca z plemienia
Naftalego. Izraelska prorokini, a zarazem
jedyna
kobieta-Sędzia
w
Izraelu.
Zachęcała Baraka do walki przeciw
Siserze, dowódcy armii kananejskiego
króla Jabina. Zwycięstwo Izraelitów nad
Kananejczykami opisane jest w Księdze
Sędziów w Pieśni Debory i Baraka, której
autorstwo tradycja przypisuje samej
prorokini (BT Sdz 5,1 - 5,31).] – Debora,
Deborah (méh, darázs). [1. Rebeka dajkája
(1Móz 24,59; 35,8). 2. Izráel bírája,
prófétanő, aki arra unszolta Bárákot, hogy
Sisera (1) ellen harcoljon (Bír 4,4-14);
győzelmi éneket költött és énekelt (Bír 5).]
debordować (deborduje) – debordálni; kicsapni,
túlszárnyalni, túláradni
Debreczyn (węg. Debrecen, niem. Debrezin, słow.
Debrecín) [jest drugim co do wielkości
miastem Węgier. W 2004 roku liczba
mieszkańców Debreczyna przekraczała
205 tysięcy. Stolica komitatu Hajdú-Bihar.
Miasto to jest jednym z siedmiu centrów
1097
regionalnych
kraju.]
–
Debrecen
[Magyarország második legnépesebb városa,
Hajdú-Bihar megye és a Debreceni kistérség
székhelye; egyike az ország hét regionális
központjának. Időnként „a kálvinista Róma”
néven vagy „cívisváros”-ként emlegetik.
Nevei egyéb nyelveken: latinul Debretinum,
németül Debrezin, szlovákul és csehül
Debrecín, románul Debreţin, lengyelül
Debreczyn).]
Debreczyn: Park Nagyerdei i Uniwersytet im.
Lajosa Kossutha [koło 3 km na północ od
centrum rozciąga się zielona dzielnica
Nagyerdő (Wielki Las) – pozostałość
ogrodów otaczających niegdyś miasto. W
zachodniej części wznoszą się gmachy
uniwersytetu i akademii medycznej.] –
Debreceni Nagyerdő és a Kossuth Lajos
Tudományegyetem
debugger [program służący do analizy kodu
źródłowego programu w celu znalezienia
w nim błędów programistycznych] –
debugger; hibakereső program
Debug tool, Debugger (czytaj debager - z ang.
odpluskwiacz) [program komputerowy
służący do dynamicznej analizy innych
programów, w celu odnalezienia i
identyfikacji zawartych w nich błędów,
zwanych
z
angielskiego
bugami
(robakami).
Proces
nadzorowania
wykonania
programu
za
pomocą
debuggera
określa
się
mianem
debugowania.] – debugger [például a gdb
vagy a Valgrind, amii egy virtuális gép
technológiára épülő debugger]
decanus [śrdw.łac. 'dziekan' z późn.łac.
'dziesięnik' od łac. decem] – (lat.) decanus;
dékán; az egyházmegye vezető lelkésze
(esperes); egyetemi fakultás (tudománykar)
vagy más főiskola, akadémia vezetője.
decedować; decedować o czymś – decedálni;
engedni vmiből; felhagyni vmivel
decem (symbol: X) – (lat.) decem; tíz
decenalny, -a, -e [dziesięcioletni] – (lat.)
decennális; tíz évi
decenium (dziesięciolecie) – (lat.) decennium;
évtized, tíz éves évforduló
decens – (lat.) decens; tapintatos, finom, illendő,
tisztességtudó;
tapintatos,
tartózkodó;
tartózkodóan szép; nem feltünő s azért vonzó
(megjelenés)
decentralizacja [przeniesienie części uprawnień
władzy centralnej na lokalne organy
władzy]
–
(lat.)
decentralizáció,
decentralizálás;
széttagolás,
szétosztás,
széthelyezés, a központosítás ellentéte;
leépítés
-
Wersja 01 01 2017.
decentralizacja administracyjna – a közigazgatás
decentralizálása
decentralizacyjny, -a -e [przymiotnik od:
decentralizacja]
–
decentralizáló,
decentralizálásra vonatkozó
decentralizować [ograniczać lub likwidować
centralizację czegoś; przekazywać "na
dół"
większe
uprawnienia]
–
decentralizálni; az ügyintézést helyi szintre
átruházni;
széttagolni,
szétosztani,
széthelyezni
decentralizować władze – hatóságokat v.
hivatalokat széthelyezni v. decentralizálni
decentralizowanie
–
decentralizáció,
decentralizálás
decepcja – (lat.) deceptio; csalás, csalódás
Decet beneficium concessum a Principe esse
mansurum. – (lat.) Decet beneficium
concessum a Principe esse mansurum. (Reg.
iuris 16) - Illő, hogy a felsőbbség által adott
kedvezmény maradandó legyen.
dech [1. powietrze wciągane do płuc i wypychane
z nich; 2. wciąganie powietrza do płuc i
wypuszczanie go; 3. powiew, podmuch] –
lehellet, lélegzet, légzés, lélegzés; szusz
decha [1. długa i gruba deska; 2. pot. klatka
piersiowa; 3. posp. o szczupłej dziewczynie
z bardzo małym biustem] – nagy vastag
deszka; mell (tolvajnyelven)
décharge – (fr.) décharge; 1. a hajó kirakása,
tehermentesítése; 2. a helyesnek nyilvánított
számla elkönyvelése vki javára; (ejtsd:
désarzs), több lőfegyvernek együttes elsütése
déchiquetures [rodzaj ozdobnej wycinanki
stosowanej do dekoracji kapturów i
brzegów szat w średniowiecznej Francji i
Niemczech. Wycinanki owe w kształcie
ząbków lub listków bardzo były popularne
zwłaszcza wśród młodzieży francuskiej, w
Niemczech dekorowano w ten sposób
również ubiory ludzi starszych.] – díszes
csuklya v. ruhahasíték (a középkori
Frakciaországban v. Németországban)
Deciens repetito placebit [Dziesięć razy
powtórzone będzie się podobać (Horacy)] –
(lat.) Deciens repetito placebit; Tizszer
ismételt megtetszik majd.
1098
Decipimur specie recti – Decipimur specie recti;
Az igazság látszata megtéveszt bennünket;
Horatius
deciso (wym. deczizo) = zdecydowanie,
stanowczo, z energią;
z energią;
określenie wykonawcze – (ol.) deciso;
határozottan
decmantel (niem.) – (ném.) deckmantel; ürügy,
eltakaró köpeny; ürügy, takaró; az igazságot
elleplező fátyol
deckung (niem.) – (ném.) deckung; (wojsko)
fedezék
DECnet [protokół sieciowy stworzony przez
amerykańską firmę Digital Equipment
Corporation, za pomocą którego można
łączyć w sieć maszyny PDP, VAX, PC i
Macintosh.] – DECnet [a Digital Equipment
cég által kidolgozott hálózati protokoll DEC
típusú számítógépekhez]
DeCSS
[oprogramowanie
umożliwiające
odkodowanie płyt DVD zabezpieczonych
technologią szyfrowania CSS.] – DeCSS
[A DVD-ken használt CSS rendszer
„feltörése”]
Deco-shirt – (ang.) Deco-shirt [A díszített póló
rövidített elnevezése.]
decorum
[wym.
dekorum],
dekorum
[1. starożytna
zasada
właściwego
zharmonizowania
poszczególnych
elementów
dzieła
literackiego;
2. stosowność zachowania lub wyglądu w
danych okolicznościach] – (lat.) dekórum;
dísz, dicsőség, tisztesség, illendőség,
méltóság; megtiszteltetés
decoctum (łać) – (lat.) decoctum; főzet, forrázat; a
növényi részeknek vizzel való forralása utján
kapott folyadék
decrepitus (łać) – (lat.) decrepitus; rokkant,
elaggott, elbutult
decrescendo [wym. dekreszendo] (decresc.) [muz.
coraz
ciszej;
osłabiając]
–
(ol.)
decrescendo; (zene) hangerőben egyre
csökkenve, csökkenő erővel, fokozatosan
halkítva (adandó elő)
DECT
(Digital
Enhanced
Cordless
Telecommunication)
[System
bezprzewodowej telefonii bazujący na
-
Wersja 01 01 2017.
cyfrowej transmisji danych. DECT
wykorzystywany jest najczęściej jako
uzupełnienie do stacjonarnego telefonu.
Zastosowania DECT obejmują jednak
również transmisję danych lub integrację
z innymi sieciami takimi jak GSM lub
WLAN. Podpięcie stacji bazowej do linii
telefonicznej
umożliwia
prowadzenie
rozmów w odległości do 300m od stacji w
terenie niezabudowanym i do 50m wewnątrz budynków.] – DECT Digital
Enhanced Cordless Telecommunication
(továbbfejlesztett digitális, vezetéknélküli
telekommunikáció)
decumanus [była ulicą przecinającą miasto lub
obóz rzymski na osi wschód-zachód,
prostopadła do niej była cardo,
przebiegająca na linii północ-południe. W
punkcie ich przecięcia znajdowało się
forum, poza tym linie te decydowały o
kierunku innych ulic.] – (lat.) decumanus;
így nevezték a római tábor (castrum) egyik
főútvonalát, amely általában K-Ny irányban
futott, és keresztezte a főutat, a cardo-t
decuplum [dziesięciokrotny] – (lat.) decuplum;
tízszeres
decuria (10 jezdzców) – (lat.) decuria; 10
emberből álló alosztály, amelyikre a régi
Rómában a lovagok és szenátorok rendjét
felosztották; a régi Rómában kiváltságos
közigazgatási-politikai csoport v. bizottság;
tíz lovas katonából álló egység a régi római
hadseregben; (lat.), általában 10 személyből
álló csoport, 10-enként való felosztás, mely a
patriciusi
kuriáknál,
lovagoknál
és
szenátoroknál ősidőktől alkalmazásban volt,
anélkül, hogy a tizes számot pontosan
megtartották volna.
decurio [dekurion (decurio). Oficer kawalerii
dowodzący
szwadronem
kawalerii
legionu] – (lat.) decurio; a decuria feje
decy- [pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczających jednostki miary dziesięć
razy mniejsze od podstawowych] – (lat.)
deci-; tized
decybel, dB [1. jednostka poziomu natężenia
dźwięku; 2. Względna logarytmiczna
jednostka natężenia dźwięku. Decybelami
określa
sie
natężenie
dźwięków
odbieranych przez ucho ludzkie. 3.
Termin oznaczający stosunek dwóch
wartości, z których pierwsza jest
poziomem dźwięku mierzonego, a druga
poziomem odniesienia. Poziom odniesienia
w przybliżeniu odpowiada najcichszemu
dźwiękowi możliwemu do wykrycia przez
ucho ludzkie. Im wyższy jest poziom
dźwięku wyrażony w dB, tym głośniejszy
1099
jest sam dźwięk. Można przyjąć, że
zmiana o 2 dB jest ledwo zauważalna,
zmianę o 5 dB słychać wyraźnie, zaś
różnica 10 dB oznacza dźwięk dwukrotnie
głośniejszy.] – decibel, dB [1. logaritmikus
mérőskála (az amerikai A. G. Bell nevéből
képezve). A decibel (dB) igen gyakran
használt fogalom az (elektro)akusztikában:
decibelben szokás megadni a különféle
fizikai
mennyiségek
(hangnyomások,
feszültségértékek stb.) arányát, s decibelben
arányítják egymáshoz a hangintenzitást és az
elektromos
teljesítményt.
A
decibel
viszonylagos érték. Ha viszont a decibelskála
nullpontját az emberi hallásküszöbnél
rögzítjük (amikor is a fájdalomküszöb 130
decibel), akkor az úgynevezett Fon-skálához
jutunk. A fon a hangosság mértékegysége. 2.
A név A. G. Bell nevéből származik, jele B.
Az akusztikában és a híradástechnikában
mennyiségek összehasonlítására használt
logaritmikus egység. Két teljesítmény jellegű
mennyiség belben kifejezett viszonya, a
hányadosuk 10-es alapú logaritmusa, nem
teljesítmény jellegűeknél (pl. hangnyomás) a
logaritmus kétszerese. A gyakorlatban a
deciBelt használják. 1 dB=0,1 B. Az emberi
fül a hangerősséget nem lineárisan, hanem
logaritmikusan érzékeli, vagyis a hallható
hangerőváltozás valójában hatványozott
hangnyomásváltozással jár. A 0 dB-es érték
az 1 kHz frekvenciájú hangnyomás, amelyet
éppen hogy meg lehet hallani. A 130 dB a
tűrőképesség határa]
decydować (decyduje) [1. podejmować decyzję w
jakiejś sprawie; 2. mieć na coś zasadniczy
wpływ] – dönteni, határozni; döntést hozni
decydować co – eldönteni vmit
decydować o czyim losie – dönteni vkinek a
sorsáról
decydować o czymś – dönteni v. határozni vmiről v.
vmiben
decydować się [1. postanawiać coś, wybierając
jedną z kilku możliwości; 2. o losie kogoś lub
czegoś: rozstrzygać się] – elhatározza magát;
elszánja, eltökéli magát; rászánja magát (vmire)
decydować się na co – elhatározza magát, rászánja
magát vmire; dönt vmi mellett/vmiről
decydować się na wyjazd – elutazás mellett
dönteni; elutazásra szánja el magát
decydowanie – decízió, döntés, elhatározás
decydowany, -a, -e – decizív, döntő, elhatároló
decydująco – határozottan, döntően
decydujący, -a, -e [przesądzający o czymś] –
perdöntő, sorsdöntő; döntő, életbevágó;
döntő, határozó, meghatározó, számottevő
decydujący dowód – döntő bizonyíték
-
Wersja 01 01 2017.
decydująca walka – döntő győzelem
decydujące wybory – sorsdöntő választás
decydujące zwicięstwo – döntő győzelem
decydujący głos – döntő szavazat v. szó
decygram [jednostka masy równa jednej
dziesiątej grama] – (lat.+gör.) decigramm,
tizedgramm
decygramowy, -a, -e – (lat.+gör.) decigramm-,
tizedgrammdecylitr [jednostka objętości płynów i ciał
sypkich równa jednej dziesiątej litra] –
(lat.+gör.) deci, deciliter
decylitrowy, -a, -e – (lat.+gör.) deci-, deciliter-,
decis, deciliteres
decyma (z łac. decimus = dziesiąty) [1. interwał
złożony z oktawy i tercji; 2. odległość,
czyli interwał, między dwoma dźwiękami
różnej wysokości, z których wyższy jest
notowany na dziesiątym miejscu w
układzie pięcioliniowym (licząc kolejno
pola i linie) w stosunku do niższego, np. ce1; decyma jest sumą interwałów oktawy i
tercji] – decima, vmely hangsor tizedik
hangja, oktávalterc hangköz, tized; adónem a
hűbériség korában
decymalny, -a, -e [dziesiętny] – (lat.) decimális;
tizedes, tizes rendszerbe tartozó, ezen
alapuló (dziesiętny)
decymetr [jednostka długości równa jednej
dziesiątej metra] – (lat.+gör.) deciméter
(0,1 m, 10 cm, 100 mm)
decymetr kwadratowy – négyzetdeciméter (dm2)
decymetrowy, -a, -e – deciméteres
decypować (decypuje) – decipiálni, megcsalni
decyzja [postanowienie będące wynikiem
dokonania wyboru] – (lat.) decízió, döntés;
határozat, ítélet; határozottság, elhatározás
decyzja co do czego – döntés vmiben v. vmit
illetően
decyzja gospodarcza – gazdasági döntés
decyzja inwestycyjna – beruházási döntés
decyzja kolegialna – testületi határozat
decyzja o czym – döntés vmiben v. vmit illetően
decyzja o doniosłym znaczeniu – nagyfontosságú
döntés v. határozat
decyzja optymalna – optimális döntés
decyzja ostateczna – végleges döntés
decyzja sądu – a bíróság döntése; bírósági ítélet
decyzjący, -a, -e – (lat.) decizív, döntő, elhatároló
decyzyjny, -a, -e – decíziós, döntési, határozati
Dedal (gr. Δαίδαλος Daidalos) [postać z mitologii
greckiej, architekt i wynalazca. Ojciec
Ikara.] (Mąż Naukrate) – Daidalosz
(Daedalus, Dédalosz, etruszk írásmóddal
Taitle mítikus görög művész.); mondai görög
1100
hős, a krétai labirintosz építője (Minosz
király ide záratta be, de Daidalosz szárnyakat
csinált magának és fiának, Ikarosznak.
Elrepültek, Ikarosz szárnyai elolvadtak, s ő a
tengerbe zuhant (Ikarai-szoros)
dederon [syntetyczne włókno poliamidowe] –
(dawno) dederon, poliamidszál (DDR)
dederonowy – műszál-, dederonDediscit animus sero, quod didicit diu [Długo nie
zapomina się tego, czego uczyło się długo]
– Dediscit animus sero, quod didicit diu;
Későn felejti el az ember azt, amit sokáig
tanult (Seneca)
deductio (zob. dedukcja) – (lat.) deductio; az
egyedi levezetése az általánosból (deduktív
módszer)
deductio ad absordum (łać) – (lat.) deductio ad
absordum; a végsőkig való bizonyítás módja
a logikában; bizonyításmód a logikában
dedukcja [metoda rozumowania polegająca na
wyprowadzaniu logicznych wniosków z
założeń uznanych za prawdziwe] – (lat.)
dedukció; következtetés, levezetés; logikai
levezetés, következtetés az általánosról az
egyesre, az egészből a részekre
dedukcyjny, -a, -e – (lat.) deduktív; következtető,
levezető, a dedukción alapuló
dedukować [wyciągać wnioski z przesłanek za
pomocą logicznego ciągu powiązań
przyczynowo-skutkowych] – deduktív
módon v. dedukcióval következtetni;
levezetni
dedukować
dedycja – deditio; megadás, átadás
dedykacja [krótki tekst umieszczony na
początku książki, na fotografii itp.,
informujący o tym, komu została ona
podarowana lub poświęcona] – (lat.)
dedikáció, ajánlás, ajánló sorok v. szavak
(vmilyen mű elején, fényképen stb.)
dedykować [poświęcić komuś utwór literacki,
muzyczny lub dzieło sztuki, umieszczając
w nim lub na nim dedykację] – (lat.)
dedikálni, ajánlani, ajánlással ellátni
dedykować co komu – ajánlani, dedikálni vkinek
vmit
dedykować książkę – könyvet dedikálni
dedykować komu książkę – könyvet dedikálni
vkinek
dedykowanie – ajánlás, ajánló sorok
deerstalker [ rodzaj miękkiej czapki wywodzącej
się z Anglii. Cechuje się ona dwoma
stosunkowo
szerokimi
daszkami
chroniącymi oczy i kark przed słońcem,
oraz klapami na uszy, które mogą być
związane na czubku głowy. Czapka
-
Wersja 01 01 2017.
używana
na
polowaniach,
a
rozpowszechniona przez fikcyjną postać
Sherlocka Holmesa.] – (ang.) deerstalker,
vadászsapka; (daw) angol eredetű sapka
(Sherlock Holmes is viselte)
Deesis, Deisis (z greckiego: błaganie, prośba) [1.
ikona lub ikony mające w centrum
przedstawienie Chrystusa Pantokratora, a
z Jego prawej i lewej strony Bogurodzicę i
Jana
Chrzciciela
w
tradycyjnych
postawach modlitewnego orędownictwa.
Może obejmować także analogicznie
namalowane postaci apostołów, świętych
ojców, męczenników i innych. W epoce po
ikonoklazmie
ikona
„Deesis"
była
umieszczana na architrawie niewysokiej
przegrody
ołtarzowej
kościołów
bizantyjskich (templon), a następnie na
Rusi przekształciła się w rząd Deesis
wysokiego
ikonostasu.
2.
typ
ikonograficzny
przedstawiający
Chrystusa na tronie jako Zbawiciela i
Sędziego pomiędzy przedstawionymi w
modlitewnych pozach stojącymi lub
klęczącymi Matką Boską i św. Janem
Chrzcicielem
jako
wstawiennikami
ludzkości.
Czasami
Deesis
jest
wzbogacone o archaniołów, apostołów i
męczenników
(tzw.
wielka
Deesis,
występująca w ikonostasach np. w
ikonostasie Teofana Greka 1405 w soborze
Zwiastowania w Moskwie czy A.
Rublewa).] – (gör.) deésis (imádság,
könyörgés, kérelem)
deesis rząd [rząd ikon w ikonostasie, w centrum
którego znajduje się ikona Deesis] (ikonosztáz) Deészisz-sor
1101
defaecatio ['oczyszczenie'] – (lat.) defaecatio;
(orv.) (dawno) széklet ürítés, székelés;
(vegytan) tisztítás, megtisztítás, leszűrés,
derítés (pl. cukorgyártásnál)
default {przym.} [komp.] [niespr.]; standardowy
[komp.] [niespr.] – default (by default) alapértelmezés,
alapbeállítás,
'standárd'
[számítógépkörnyezet
választható
értelmezési (beállítási), lehetőségei közül a
legáltalánosabb esetnek, a "normál esetnek"
számító beállítás, hardver vagy szoftver; a
gép önmagától ezeket veszi figyelembe,
amennyiben a felhasználó nem ad eltérő
meghatározást vagy értéket; ('default drive'
lehet pl. a gép merevlemez meghajtója)]
defectus iustitiae – (lat.) defectus iustitiae; Az
eredeti igazság hiánya, vagyis az embernek a
bűnbeesés utáni állapota.
defekcik – kis defekt
defekt [uszkodzenie lub wada] – (ném.) defekt,
(lat.) defektus; hiba, hiány, hiányosság,
fogyatkozás, (ułomność) fogyatékosság,
tökéletlenség; (autó) defekt; motorhiba,
üzemzavar; gumitömlő sérülése; hiányos,
selejtes; (defektus) (orvosi) lelki sérülés, az
idegfunkciókban beállott kisebb-nagyobb
zavar
defekt [Wadliwe miejsce w materiale lub
ubiorze, powstałe w wyniku różnych
przyczyn. Błędy mogą występować
lokalnie lub w całym wyrobie.] – hiba
[Hibás hely a kelmében vagy a ruhadarabon,
aminek oka és megjelenési formája nagyon
különböző lehet. Vannak helyi hibák és a
kelme vagy a késztermék nagy részére vagy
egészére kiterjedt hibák.]
defekt mechanizmu – szerkezeti hiba
defekt w dopływie paliwa – üzemanyagzavar
defekt w mowie – nyelvhiba
defektny, -a, -e – hiányos, selejtes
defektoskop
[przyrząd
do
wykrywania
wewnętrznych
wad
materiałów]
–
defektoszkó, hibamérő
defektoskopia
[technika
wykrywania
powierzchniowych i wewnętrznych wad
materiałów] – defektoszkópia, hibamérés
defektoskopia
rentgenowska
[zob.
rentgenografia w zn. 2.] – röntgenes
hibavizsgálat, röntgen-defektoszkópia
defektoskopia ultradźwiękowa – ultrahangos
hibakeresés
defektoskopia ultradźwiękowa – ultrahangos
hibamérés
-
Wersja 01 01 2017.
defektoskopowy, -a, -e – defektoszkópiás
defenestracja
[1.
śmierć
spowodowana
wyrzuceniem lub wypadnięciem przez
okno; 2. akt wyrzucenia kogoś lub czegoś
przez okno. Słowo pochodzi od łacińskiego
de (z, od) + fenestra (okno). Jedną z
najszerzej znanych defenestracji jest
defenestracja praska. Defenestracje są
często sposobem zabójstwa z przyczyn
politycznych, formą samosądu jak i
upozorowanym
samobójstwem.]
–
defenesztráció (személyé) (a latin de („-ból, ből; ki valahonnan”) és fenestra („ablak”)
szóösszetételből); (történelmi) ablakon való
kihajítás; (hist.) ablakon való kidobás (a cseh
történelemben ismételten ilyen módon
végeztek a politikai ellenfelekkel [valakinek
egy ablakon való kidobása. A kifejezés
elsősorban az 1618-as prágai defenesztráció
kapcsán ismert.]
defensor fidei [łac., obrońca wiary, tytuł nadany
przez papieża królowi ang. Henrykowi
VIII Tudorowi za książkę przeciw
Lutrowi, noszony do dziś przez każdego
monarchę bryt. jako głowę kościoła
anglikańskiego.] – DEFENSOR FIDEI; A
hit védelmezője, az angol király címe.
Defensor Pacis (Obrońca Pokoju) [Marsyliusz z
Padwy, Marsilio da Padova, Marsilio
Mainardini (ur. ok. 1275 w Padwie, zm.
1343
w
Monachium)
–
włoski
średniowieczny filozof i pisarz polityczny.
Studiował medycynę w Padwie i sztuki
wyzwolone na Sorbonie, gdzie przez
krótki okres był rektorem. Zwolennik
awerroizmu
w
filozofii,
w 1324
opublikował dzieło Obrońca Pokoju
(Defensor Pacis), w którym rozgraniczał
wyraźnie władzę religijną kleru od władzy
świeckiej. Oskarżany o antyklerykalizm
został ekskomunikowany. W tym samym
czasie wszedł na służbę Ludwika
Bawarskiego jako nadworny lekarz. Na
rok
przed
śmiercią
opublikował
Mniejszego Obrońcę (Defensor Minor), w
którym rozwinął swoją krytykę ambicji
kleru do sprawowania władzy świeckiej.] Defensor
Pacis; A béke védelmezője
[Paduai
Marsilius
könyvének
címe,
amelyben a világi hatalomnak az egyházitól
való függetlenségét tanítja (1324).]
defensywa [1. działania mające na celu obronę
przed atakiem; 2. część drużyny, której
zadaniem
jest
niedopuszczenie
do
strzelenia bramki przez przeciwnika; 3. w
okresie międzywojennym w Polsce:
kontrwywiad] – (lat.) defenzíva, védelem,
(hadművelet) védekezés, védekező állás,
védekező ellenállás, védekező hadművelet,
1102
védekező
taktika;
(kontrwywiad)
kémelhárítás
defensywnie – (lat.) defenzíven; védekezően
defensywny, -a, -e – (lat.) defenzív; védő,
védekező, védelmi
defensywna wojna – védelmi, védekező, defenzív
háború
deferować
–
(lat.)
deferálni;
engedni
engedelmeskedni; meghajolni vkinek a
nézete előtt; beadja a derekát, meghátrálni
defetysta, defetystka – (fr.-lat.) defetista,
csüggeteg, kishitű, bukást jósló; a vereségbe
eleve belenyugvó, azt váró (ffi/nő)
defetyzm [brak wiary w zwycięstwo lub
powodzenie jakiejś sprawy, wyrażający się
w ciągłym przewidywaniu porażki] – (fr.lat. defait) defetizmus, kishitűség; az ügy
győzelmében nem bízó, eleve bukást jósló
magatartás
Defficile est saturam non scribere – (lat.)
Defficile est saturam non scribere; Nehéz
szatírát nem írni (Iuvenalis)
Defficiles nugae – (lat.) Defficiles nugae; A terhes
semmiségek (Martialis)
deficientia – (lat.) deficientia; elagott papok háza
deficyt [1. brak dostatecznej ilości pieniędzy w
budżecie państwa, przedsiębiorstwa itp.
na pokrycie zaplanowanych wydatków;
2. niedostateczna
ilość
czegoś,
niepokrywająca zapotrzebowania] – (lat.
hiányzik) deficit, veszteség, hiány, negatív
mérleg; költségvetési hiány; ráfizetés
deficyt bilansowy – mérleghiány
deficyt budżetowy – költségvetési hiány v. deficit
deficyt dolarowy – dollárhiány
deficyt finansowy – pénzügyi deficit
deficyt kasowy – pénztárhiány
deficyt walutowy – valutahiány
deficytowy, -a, -e [1. przynoszący straty, a nie
zyski; 2. taki, którego jest za mało w
stosunku do zapotrzebowania] – deficites,
veszteséges, hiányt mutató
deficytowy interes – veszteséges üzlet
defilada, defilowanie [uroczysty przemarsz
zorganizowanej
grupy
osób
przed
przedstawicielami władz; też: przejazd
kolumny pojazdów lub przelot eskadry
samolotów w szyku paradnym] – vonulás;
felvonulás,
díszfelvonulás,
díszmenet;
díszszemle; (ünnepi) kivonulás
defilada pierwszomajowa – május elsejei
felvonulás
defilada w Warszawie – varsói díszszemle
defilada przed kim/czym – díszmenet vki/vmi előtt
-
Wersja 01 01 2017.
defiladowy, -a, -e felvonulási, díszfelvonulási,
díszmeneti; díszszemlei
defilować (defiluje) [1. brać udział w defiladzie;
2. pot. przechodzić dumnie wobec większej
liczby osób, chcąc zwrócić na siebie
uwagę;
3. łow.
o
zwierzętach:
przemieszczać się wzdłuż linii myśliwych]
–
(fr.-ném.)
defilírozni,
vonulni;
díszmenetben felvonulni; résztvenni a
díszmenetben v. díszfelvonulásban v.
díszszemlén
definicja (łac. definitio – określenie) [1.
objaśnienie znaczenia wyrazu, wyrażenia
lub pojęcia; 2. zwięzłe wyłuszczenie treści
pojęcia (definiendum) za pomocą znanych
pojęć (definiens); zwięzłe objaśnienie
znaczenia wyrazu; 2. wypowiedź o
określonym kształcie, w której informuje
się o znaczeniu danego wyrażenia
językowego drogą wskazania innego
wyrażenia przynależącego do danego
języka i posiadającego to samo znaczenie.]
– (lat.) definíció, definiálás; meghatározás,
értelmezés; pontos meghatározás; valamilyen
fogalom v. tétel kifejtése, körülírása
[Definíciónak nevezzük általában egy
fogalomnak, vagy egy jel (például egy nyelvi
kifejezés) jelentésének meghatározását. A
filozófiában, logikában, és általában a
tudományokban,
a
definíció
avagy
meghatározás szót ennél szűkebb értelemben
használjuk, a felhasznált szakkifejezések és
fogalmak
tudományos
igényű
meghatározását
értjük
definíción.
A
legszigorúbb igényességgel a matematika lép
fel, egy matematikai definíció akkor helyes,
ha bármely szóba jövő dolog esetén
egyértelműen meghatározott, hogy kielégítie a definíciót vagy sem.]
definicja
jednoznaczna
–
egyértelmű
meghatározás
definicja przedmiotowa – dologi meghatározás
definicja przystępna – világos, érthető definíció
definicja
realnoznaczeniowa
[definicja
polegająca na wyjaśnieniu znaczenia
wyrazu bez odwoływania się do jego
budowy słowotwórczej] – a kifejezés valódi
jelentésére
vonatkozó
értelmezés
v.
meghatározás
definicja rzeczowa – tárgyi meghatározás
definicja
skomplikowana
–
bonyolult
meghatározás
definicja skomplikowany w Słowniku Online –
bonyolult meghatározás az Online Szótárban
definicja zakresowa [definicja, która wskazuje
na zakres desygnatów oznaczanych
definiowanym wyrazem] – a kifejezés
1103
kiterjesztett jelentésére vonatkozó definíció
(átvitt értelemben alkalmazott meghatározás)
definicja złożona – bonyolult meghatározás
definicja zrozumiała
–
világos,
érthető
meghatározás
definicyjny, -a, -e – definíciós
definiendum [to co ma być zdefiniowane] – (lat.)
definiendum; maga a definiálandó fogalom
v. dolog
definiens [to co definiuje] – (lat.) definiens;
meghatározó
definiować [1. objaśniać znaczenie wyrazu,
wyrażenia lub pojęcia; 2. określać coś
jasno i precyzyjnie; 3. wyjaśniać, ustalać
zawartość jakiegoś pojęcia a. znaczenie
wyrazu] – (lat.) definiálni, (fogalmat)
meghatározni; értelmezni, kifejteni, körülírni
definitio (łac.), definicja – (lat.) definíció,
definiálás; meghatározás, értelmezés; pontos
meghatározás
definitor był dekanalny albo zakonny [późn.łac.
definitor 'nauczyciel' i łac. definitivus
'określający; wyjaśniający' z łac. definire
'ograniczać;
wyznaczać;
wyjaśniać,
określać';
1.
duchowny
będący
urzędowym
doradcą
przełożonego
zakonu; 2. (Kośc. rz.kat.) w zakonie doradca
prowincjała;
przełożony
mniejszego okręgu zakonnego, podległego
prowincjałowi;
organizator
procesu
beatyfikacyjnego; 3. Dawniej w każdym
dekanacie, stosownie do jego wielkości, był
jeden lub dwuch proboszczów, wybranych
do obliczania i dzielenia dochodów
probostw wakujących pomiędzy dawnego
proboszcza lub jego sukcesorów i
proboszcza nowego. Nazywano takich
proboszczów
definitorami
lub
administratorami, co jeden i ten sam
urząd oznaczało. Zakony żebrzące dzieliły
się zwykle na prowincje, a w prowincjach
– na okręgi, zwane „definicjami”.
Przełożeni pojedynczych klasztorów (u
benedyktynów opaci lub prałaci, u
franciszkanów, bernardynów i kapucynów
gwardjani, a u dominikanów przeorowie)
zostawali
pod
zwierzchnictwem
przełożonych okręgowych, którzy zwali się
„definitorami” zakonnymi, a zależeli od
przełożonego
prowincyi,
t.
j.
„prowincjała”.] – (dawno) definitor; (egyh.)
provinciális tanácsnok; lelkész
definitorium (prowincjalne) [rada prowincjalna,
definitorium składa się z małej liczby
członków i stanowi ciało doradcze
przełożonego, a w niektórych sprawach
stanowi także moc prawną] - (lat.)
-
Wersja 01 01 2017.
definitorium
[szerzeteseknél
választott
bizottság, melynek feladata a rend-, vagy
kerületi főnöknek a rendet illető fontosabb
ügyekben segítségére lenni, a kolostorokat a
főnökkel együtt v. helyette megvizsgálni. A
bizottság tagjainak neve definitores.]
definitus [ustalony, stały] – (lat.) definitus;
határozott, világos; határozott, meghatározott
definitywnie – véglegesen, végérvényesen; végleg
definitywny, -a, -e [1. o decyzji, rozstrzygnięciu:
ostateczny, nieodwołalny; 2. o zmianie:
radykalny; 3. ostateczny, decydujący,
rozstrzygający] – (lat.) definitív; végső,
végleges, végérvényes, döntő, elhatározott
definitywna decyzja – végleges döntés
definitywny rezultat – végeredmény
definitywny wynik – végeredmény
deflacja [I. zmniejszenie ilości pieniędzy w
obiegu; II. wywiewanie przez wiatr i
przenoszenie w inne miejsce drobnego
materiału skalnego] – (lat.) defláció,
(közgazdaságtan)
pénzmennyiség
csökkenése, a pénzmennyiség csökkntése a
pénz vásárlóerejének növelése céljából;
(geológia) a kőzeteknek szél okozta
letarolása, pusztulása
deflacyjny, -a, -e – deflációs
defleksja („odbicie“) – deflexio; elhajlás
defleksja wewnętrzna – belső elhajlás
deflektometr
[przyrząd
używany
przy
kompensacji
dewiacji
kompasu
magnetycznego statku] – deflektométer,
elhajlásmérő
deflektor [1. w maszynach i urządzeniach:
odpowiednio
ukształtowany
element,
zmieniający kierunek przepływu gazu lub
płynu; 2. zob. deflektometr] – (lat.)
deflektor; szívókészülék a kémények tetején,
mely önműködőleg a szél irányában
helyezkedik el
defloracja [pozbawienie kobiety dziewictwa] –
(lat.) defloráció, a szüzességtől való
megfosztás
deflorować [pozbawiać dziewictwa] – (lat.)
deflorálni;
szüzességtől
megfosztani;
megszeplősíteni, megbecsteleníteni
defoliacja [usuwanie liści roślin środkami
chemicznymi] – defoláció, lombtalanítás
defoliacyjny, -a, -e – lombtalanítási
deform (bezforemny) – (lat.) deformis; alaktalan
deformacja
[1. zmiana
kształtu
czegoś,
niepożądana lub celowo zastosowana w
dziele sztuki; 2. wypaczenie treści lub
sensu czegoś; 3. patologiczne zmiany w
sferze emocjonalnej człowieka] – (lat.)
deformáció,
alakváltozás,
deformálás,
1104
eltérés, torzítás, elcsúfítás, (átv.) eltorzítás,
vminek
helytelen
irányba
térítése;
deformálódás, torzulás, eltorzulás, elferdülés,
eltérés a normális alaktól, elcsúfulás;
(orvosi) növési rendellenesség; (fizika) erők
hatására bekövetkező alakváltozás; (átv.)
eltorzulás, vminek helytelen irányba térülése
deformacja tektoniczna [zob. przemieszczenie
warstw skalnych wywołane ruchami
skorupy
ziemskiej;
też:
struktura
powstała
w
wyniku
takiego
przemieszczenia] – (földtan) tektonikus
deformáció
deformacyjny, -a, -e [przymiotnik od:
deformacja] – deformációs; alakváltozási
deformować (deformuje) [zmieniać kształt czegoś,
niszczyć coś] – deformálni, torzítani,
eltorzítani,
elcsúfítani,
ékteleníteni,
elékteleníteni; (átv.) helytelen irányba vinni
deformować się [zob.
odkształcać się] –
deformálódni,
eltorzulni,
elcsúfulni,
csúnyává válni; eléktelenkedni; eltorzulni,
rossz irányba fejlődni; elveszti rendes
alakját; (átv.) eltorzulni, helytelen, rossz
irányba fejlődni
deformowanie – deformálás, eltorzítás, elferdítés
deformowanie (się) – deformálódás, eltorzulás,
elferdülés
defraudacja [przywłaszczenie powierzonych
pieniędzy lub majątku] – (lat.) defraudáció;
sikkasztás, lopás; hűtlen kezelés
defraudancki, -a, -ie – sikkasztói, csalódefraudant, defraudantka – sikkasztó, csaló,
csalárd szándékú v. természetű (ffi/nő)
defraudować
(defrauduje)
[przeznaczać
powierzone publiczne pieniądze lub
majątek na niewłaściwy cel, najczęściej
dla osobistej korzyści i niezgodnie z
prawem] – sikkasztani, csalni (pénzzel);
hűtlenül kezelni a pénzt
defraudowany, -a, -e – sikkasztott; hűtlenül kezelt
defter – (p.-tör.: lajstrom, összeírási könyv) defter;
bevételekről
és
kiadásokról
szóló
számadások [szó a görög nyelvben eredetileg
kikészített és írásra alkalmassá tett bőrt,
nyers pergament jelentett, a perzsa és török
nyelvekben lajstromot, összeírási könyvet,
bevétel és kiadásról szóló számadásokat
jelent. E szóból származik defter emini
(irattár-őrző), defterdár szószerint szám
(könyv)-tartó, régen az állami számvitelt és
háztartást ellenőrző legfőbb tisztviselő neve.
Újabban már ezen hivatalok elnevezésére
más szókat használnak.]
defterdar – (török) defterdár; török adószedők
megnevezése, akik felelősek voltak az
adólajstromok (defterek) összeállításáért;
-
Wersja 01 01 2017.
számtartó, régebben az állami számvitelt és
háztartást ellenőrző legfőbb tisztviselő neve
defunkt (zmarły) – (lat.) defunktus; az elhunyt,
néhai, boldogult
degażówka – ritkítóborotva
degażówka
do
cieniowania
włosów
–
ritkítóborotva
a
haj
fényezéséhez,
árnyékolásához
degażówka fryzjerska – fodrász ritkítóborotva v.
olló
degażówka
z
wymiennym
ostrzem
–
ritkítóborotva cserélhető éllel v. pengével
degeneracja [1. zatracenie norm moralnych i
poczucia godności, przejawiające się w
nieakceptowanych
społecznie
zachowaniach i postawach; 2. patologiczne
zmiany w tkankach lub narządach
prowadzące do upośledzenia ich funkcji
lub do zaniku; 3. patologiczne zmiany
organiczne u przedstawicieli danego
gatunku, zagrażające jego istnieniu;
4. poważne zniekształcenie struktury lub
organizacji
czegoś]
–
degeneráció
(degeneratio), degeneráltság, degenerálódás;
elkorcsosulás, elfajulás, elfajzás, elsatnyulás;
elkorcsosulás,
korcsképződés,
korcsképződmény [születéssel hozott, a
rendes fejlődéstől eltérő testi (testi
részaránytalanságok,
elferdülések,
neutropathiás arckifejezés, túlszőrzöttség,
összenőtt v. számfeletti kéz- és lábujjak stb.)
és lelki tulajdonságok (egyoldalú tehetség,
lelki
alacsonyabbrendűség,
egyenetlen
életvezetés, érzelmi tényezők, ösztönzők és
szenvedélyek
uralkodása,
lelki
egyensúlyozatlanság,
fékezhetetlenség,
alkoholizmus stb.), melyek a normálistól
kóros irányban eltérnek]
degenerat [człowiek, który trwale zatracił normy
moralne i poczucie godności], degeneratka
– (lat.) degenerált; korcs, korcsosult,
elfajzott, satnya; ostoba, hülye
degenerować
(degeneruje)
[wynaturzać,
wyrodnieć, karłowacieć, cofać w rozwoju]
– degenerálni; megváltoztatni, átváltoztatni,
átalakítani, elkorcsosítani
degenerować (degeneruje) się – degenerálódni,
elfajulni,
elfajzani,
elsatnyulni,
elcsenevészesedni, elkorcsosulni
deglomaracja – (lat.) deglomeráció; a városok
túlnépesedésének ellensúlyozására irányuló
városépítészeti tevékenység
degolówka [czapka kroju wojskowego kepi
francuskiego, popularna wśród młodzieży
w Polsce po wizycie de Gaulle'a (we
wrześniu 1967 roku)] – De Gaulle-sapka
1105
dégout, degout (fr.) [brzydki] – (fr.) dégout;
(franc., ejtsd: degu) undor, csömör,
degoutant, undorító, utálatos
degradacja,
degradowanie
[1. przeniesienie
kogoś na niższe stanowisko; 2. spadek
pozycji, rangi lub wartości czegoś;
3. proces niszczenia środowiska i jego
zasobów; 4. rozkład związku chemicznego
na związki o budowie prostszej] – (lat.)
degradáció, lefokozás, rangfosztás
degradacja społeczna [zob. deklasacja] –
lecsúszás, deklasszálás
degradacyjny, -a, -e – degradációs
degradatio
późn.łac.;
'obniżenie'
[zob.
degradacja, degradowanie] – (lat.)
degradatio; rangfosztás fegyelmi úton
degradować
[synonimy:
podupadać,
degenerować się, nikczemnieć] – (lat.)
degradálni,
(wojsko)
lefokozni
(büntetésképpen);
alsóbb
beosztásba,
osztályba, szerepkörbe helyezni
degradować kogoś – lefokozni, degradálni vkit;
rangjától v. tisztségétől megfosztani vkit
degradować oficera na prostego żołnierza –
tisztet közlegénnyé lefokozni v. degradálni
degradować się – (lat.) degradálódni, lecsúszni,
kisebb beosztásba kerülni, (átv.) elzülleni
degrengolada
[zupełny
rozkład
wartości
moralnych w jakimś środowisku] – romlás,
elértéktelenedés
degresja [1. stopniowe obniżanie się poziomu
czegoś;
2. zmniejszanie
nakładów
finansowych na coś] – degresszió,
csökkenés, hanyatlás; fokozatos kisebbedés
degresja kostów – költségek csökkentése
degresja podatkowa [system opodatkowania
polegający
na
obniżaniu
stawki
podatkowej zależnie od zmniejszającej się
podstawy podatkowej] – adódegresszió;
degresszív adó; csökkenő mértékű v. kulcsú
adó
degresja taryf – díjszabások degressziója
degresywny, -a, -e – (lat.) degresszív; fokozatosan
csökkenő
déguisement (przebranie) – (fr.) déguisement;
álruhába öltözés
degustacja [próbowanie i smakowanie potraw i
napojów; też: ocena jakości artykułów
żywnościowych
dokonywana
przez
specjalistów na podstawie smaku tych
artykułów] – degusztáció, ízlelés
degustacja win – borkóstoló
degustacyjny, -a, -e – kóstolási
degustator, degustatorka – degusztátor; kóstoló
(személy)
-
Wersja 01 01 2017.
degustować [jeść lub pić coś, aby ocenić jakość
(głównie smak) tego czegoś] – (fr-lat.) 1.
degusztálni,
2.
megcsömörtetni,
megutáltatni, undorítani; kedvét szegni
degustować coś – megízlelni vmit
dehonestatio – (lat.) dehonesztáció, dehonesztálás;
becsületsértés, becsmérlés, (meg)gyalázás,
megbecstelenítés
dehors – (fr.) dehors (franc., ejtsd: deór), többnyire
csak többesszámban: a külső, a külső cim;
látszat, külső; kívülről, a külszín felől nézve
dehumanizacja
[zanikanie
wartości
humanitarnych]
–
dehumanizáció,
dehumanizálás [Speciálisan a nácizmus és
egyes,
a
rabszolgaságot
védelmező
felfogások alapvető vonása. Eszerint
bizonyos
„embercsoportok”
(zsidók,
homoszexuálisok, cigányok, négerek stb.)
valójában nem emberek. A
sarkalatos
pontja. Olyan példákra gondoljunk itt, mint a
holocaust idején alkalmazott üzemszerű
tömeggyilkosságok, jogfosztottság, tömeges
nemi erőszak. Az elképzelhetetlenül brutális
cselekmények mögött az egyik lényeges
vonás, az adott csoport dehumanizálása
húzódik meg.]; Dehumanizálás: a műalkotás
megfosztása az emberekre (az emberiségre)
való
vonatkoztatottságtól,
antropocentrizmusától; az avantgardizmus
egyik negatív tünete.
dehumanizacyjny, -a, -e – dehumanizációs
dehumanizować [powodować dehumanizację
czegoś] – dehumanizálni
dehumanizować się [ulegać dehumanizacji] –
dehumanizálódni
dehydratacja [odszczepianie cząsteczek wody od
cząsteczek
uwodnionych
związków
chemicznych] – dehidratáció, szerves
vegyületekből hidrogén elvonása
dehydrator [aparat do dehydratacji] – (lat.)
dehidrátor; a levegő páratartalmának
csökkentésére alkalmas készülék
dehydratować – (lat.) dehidrálni; dehidrogénezni;
szerves vegyületekből hidrogént kivonni
deifikacja [przypisanie komuś lub czemuś cech
boskich] – (lat.) deifikáció; istenítés; (átv.)
bálványozás
deifikować – deifikálni; isteníteni, istenhez tenni;
istenhez tekinteni; (átv.) bálványozni, imádni
(vkit)
Dei gratia [z łaski Bożej; formułę tę po raz
pierwszy spotykamy w IV wieku, a
mianowicie użytą r. 356 przez papieża
Feliksa II w jego dekrecie przeciwko
arjanom. Ze świeckich panujących
pierwszym, który użył wyrażenia z łaski
Bożej, był Pepin, za nim poszli
Karlowingowie, cesarze rzymscy, królowie
niemieccy, książęta, elektorzy i prawie
wszyscy panujący świeccy i dygnitarze
kościelni w Europie, zatem i w Polsce.] –
(lat.) Dei gratia; Isten kegyelméből való
(rendszerint az uralkodók v. egyházi
főméltóságok nevezték így magukat címeik
felsorolásánál)
1106
Deipara a. Theotokos — (gr. „Bogurodzica”).
[Tytuł
nadawany
Matce
Bożej
przynajmniej od czasów Orygenesa (ok.
185 – ok. 254) wyrażający fakt, że urodziła
Ona Syna Bożego. W języku łacińskim,
chociaż dokładnym odpowiednikiem jest
wyraz Deipara, najczęściej się ten tytuł
pojawia jako Deigenitrix (łac. „Boża
Rodzicielka”).
Kiedy
Nestoriusz
z
Konstantynopola zakwestionował ten
tytuł. Sobór Efeski (431) potępił
patriarchę, podtrzymując jednośċ Osoby
Chrystusa i ogłaszając prawomocnośċ
tytułu Theotokos (DH 250–252; ND 604–
606/1). Nie był tylko człowiekiem Ten,
którego urodziła Maryja (ani samą tylko
naturą ludzką), ale samym Synem
Bożym.] – DEIPARA; Istenszülő, Isten
anyja; Mária állandó jelzője; (gör.)
THEOTOKOS.
.
Maria Deipara A Strata
French gold print holy card in Latin of the Icon of the
Madonna della Strada - The Patroness of the Society of
Jesus - located in the Chiesa del Gesù (mother church of
the Jesuit Order), Rome, Italy.
deista [zwolennik deizmu], deistka – (lat.) deista,
istenhívő; a deizmus híve, követője
(szabadgondolkodók; képviselői: Locke
Hume, a francia enciklopédisták, német
-
Wersja 01 01 2017.
felvilágosottak,
Lessing
Mendelssohn);
deizmuson alapuló
deistyczny, -a, -e – deista, a deizmussal
kapcsolatos
deixis (gr.: δειξις – pokaz, demonstracja,
odniesienie; w znaczeniu jako punkt
odniesienia
w
językoznawstwie
porównawczym wzięte od Chryzypa) [jest to
jedna z części procesu porozumiewania
się, w której znaczenie słów, gestów i
mimiki nie są ściśle określone, ale zależą
także
od
szczególnego
kontekstu
czasowego (np. takie słowa, jak: "tutaj",
"tam", "teraz", "ten", "tamten", "ów").]
– deixis [A nyelvészetben a deiktikus utalás
vagy deixis (görög-latin rámutató, valamire
utaló): nyelvi elemeknek, elsősorban
névmásoknak az a funkciója, amellyel adott
kontextusban rámutatásszerűen utalnak
tárgyakra, személyekre vagy a kontextus
egyéb vonatkozásaira, tényezőire. Többnyire
a helyet (itt, ott, innen, onnan), az időt
(akkoriban, ma, mesélték, utánajárok), vagy
a személyt (én, mi, veletek) jelöli. Például az
„Ott a medve!” mondatban az „ott” szó
deixis. A deixisnek fontos szerepe van a
szövegen belül, biztosítja annak konnexióját
(nyelvtani kapcsolóelem).]
deizm [1. pogląd, według którego Bóg jest
stwórcą i prawodawcą świata, ale nim nie
kieruje; 2. oświeceniowa doktryna
dotycząca Boga. W przeciwieństwie do
ateistów, deiści uznawali istnienie Boga,
ale zakładali, że Stwórca nie ingeruje w
losy stworzonego przez siebie świata.
Odrzucając
koncepcję
objawienia,
respektowali jednak nakazy moralne,
wynikające z religii.] – (lat.) deizmus; az
istenben való hit, az ateizmus ellentéte;
(filozófia) a természet és a társadalom életét
irányító, abba beleavatkozó, személyes isten
létezését tagadó, őt csak a világ első okának
elismerő felfogás [1. a XVII-XVIII.
században az angol filozófiának az az iránya,
mely a kinyilatkoztatást tagadja és az Istent
elvontan mint világon kívüli erőt fogja fel; 2.
Felvilágosodás korabeli kifejezés arra a
nézetre, amely elismeri ugyan Isten létét, de
tagadja azt, hogy Isten beavatkozik a világ
folyásába.]
Deja News Research Service (od francuskiego
określenia Deja Vu, czyli "już widziane")
[zaopatrzone w wyszukiwarkę, publiczne
archiwum wiadomości publikowanych w
Usenecie, założone w 1985 przez Steve'a
Madere'a w Austin w stanie Teksas. Do
końca 2000 r. firma popadła w kłopoty
finansowe i sprzedała serwis eBayowi,
który wykorzystał tę technikę w serwisie
1107
half.com. W 2001 r. serwis został
zamknięty. Archiwa zostały nabyte przez
Google i wprowadzone ponownie w
postaci Google Groups. Zasięg archiwum
poszerzono wstecz do 1981 r., dodając
zbiory z prywatnych źródeł. Serwis
Google'a
jest
niekiedy
nazywany
"Dejagoogle" lub "Gooja".] – DejaNews 'DejaNews' kereső- program [népszerü,
ingyenes keresőprogram, amely a UseNet
hírcsoportok
kommunikációjában
hatékonyan keres]
déjeuner (fr. obiad) – (fr.) déjeunner; reggeli,
villásreggeli; ebéd, délebéd [obiad służbowy
- déjeuner d'affaires: munkaebéd]
dejwud (ang. deadwood ‘posusz’) [mors. rufowa
część statku znajdująca się pod wodą;
także stalowa obudowa wału korbowego
okrętu] – (ang. deadwood) hátsó háromszög
alakú betoldás (a hajó vázszerkezetének
része)
dek-, dec- – (lat.) dek-, decdek [pokład statku] – (hajó) fedélzet
deka [1. środ. wierzchnia ściana pudła
rezonansowego
w
instrumencie
strunowym; 2. daw. pokrowiec, narzuta] –
fedél, fedő, tető; lótakaró, lópokróc
deka [koc] – [Słowniczek języka śląskiego] pokróc,
(bolyhos) takaró, pléd
deka, deko [pot. dekagram] – dekagram
deka- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczających jednostki miary dziesięć
razy
większe
od
podstawowych;
2. pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczających figury geometryczne o
dziesięciu bokach lub ścianach] – (gör.lat.) tíz; az alapmértékegység tízszerese
dekabrysta [uczestnik rosyjskiego szlacheckiego
ruchu rewolucyjnego z początku XIX w.]
– (orosz) dekabrista (decemberi); az 1825.
december 14-én lezajlott, a cárizmus (I.
Miklós) ellen irányuló
haladó nemesi
felkelés
résztvevője;
a
felkeléssel
kapcsolatos
dekabrystowski, -a, -ie – dekabrista
dekabryzm [Wpływ filozofii zachodniej w. XIX
w. Wizerunek inteligencji rosyjskiej.] –
dekabrizmus
dekada [1. okres dziesięciu dni, tygodni, miesięcy
lub lat; 2. przedział obejmujący w zbiorze
wartości danej wielkości fizycznej wartość
od a do 10a] – (gör.) dekád, tíz darab (tíz
nap, hét, év); tíz napból álló időegység;
(műszaki) harmad, a hónap egyharmada;
(dziesięciolecie) évtized
dekadowy, -a, -e – dekád-
-
Wersja 01 01 2017.
dekadencja
[1. rozkład
dotychczasowych
wartości moralnych, kulturalnych lub
społecznych; 2. zob. dekadentyzm] – (lat.)
dekadencia, hanyatlás, süllyedés, ernyedés,
bomlás, züllés, visszaesés; kulturális
hanyatlás, kulturális bomlás (ennek irodalmi
v. művészeti megnyilvánulása)
dekadenckość – (lat.) dekadensség
dekadencki, -a, -ie – (lat.) dekadens; bomló,
hanyatló, lehanyatlott, hanyatláskori, züllött
Dekadenci – (fr. décadence) dekadensek; a XIX.
század végén a Párizsból elterjedt
szimbolista irányzat írói (eleinte gúnyszó,
később
komoly
elnevezés,
melyet
szimbolista írók önmagukra is alkalmaztak.
Fő képviselői: Mallermé, Maeterlinck,
Wilde, Strinberg)
dekadent [1. przedstawiciel dekadentyzmu;
2. człowiek
mający
pesymistyczne
nastawienie do życia i świadomość
schyłku] – (lat.) dekdens; ernyedt, zöllött,
züllő ember, a dekadencia jegyeit mutató,
ilyen stílusirányzatot követő művész
dekadentyzm [1. tendencje w kulturze i
obyczajowości schyłku XIX w., będące
wyrazem przekonania o zmierzchu
cywilizacji europejskiej; 2. określenie
wszelkich
ruchów
artystycznych
i
okresów, reprezentujących schyłkową fazę
danej epoki; 3. prąd duchowy końca
wyrażający
się
w
postawie
pesymistycznej] – dekadentizmus, dekadens
irányzat; hanyatlás, ernyedés, bomlás, a
dekandencia irányzata v. korszaka
[deka] dekagram [jednostka masy równa 10
gramom (skrót: dag)] – dekagramm, tíz
gramm, a kiló századrésze
[kupiłem
dziesięć deka wędliny: vásároltam tíz deka
felvágottat]
dekalitr [jednostka objętości równa 10 litrom] –
dekaliter, tíz liter
dekalog (gr. δεκάλογος dekalogos, dziesięć słów,
inaczej Dziesięć przykazań (dokładniej
Dziesięć Oświadczeń ‫הדברים עשרת‬, Aseret
ha-Dibrot)) [1. zbiór dziesięciu przykazań
Bożych,
stanowiących
podstawę
moralności żydowskiej i chrześcijańskiej;
2. zbiór zasad obowiązujących w jakimś
środowisku; 3. zbiór podstawowych
nakazów moralnych
obowiązujących
pierwotnie wyznawców judaizmu, a
następie przejęty przez chrześcijan, dla
których jest podstawowym kanonem
wiary. — Wj. (2 Mojż.) 20:2-17; Pwt. (5
Mojż.) 5:6-21; 3. zasady postępowania Wj
20,1-17; 32,15-16): Mojżesz zaś zszedł z
góry z dwiema tablicami Świadectwa w
swym ręku, a tablice były zapisane na obu
1108
stronach, zapisane na jednej i na drugiej
stronie. Tablice te były dziełem Bożym, a
pismo na nich było pismem Boga,
wyrytym na tablicach] – (gör.) Dekalogosz;
DECALOGUS v. dekalógus; (egyház)
tízparancsolat (héberül… ‫ֶרֲרת‬
ֲ ‫הֹודָּיבִּרַת ע‬
ă`szeret haddivrót) [a judaizmus és a
kereszténység alapját képező legfontosabb
vallási
és
erkölcsi
parancsolatokat
tartalmazza, amelyet a Biblia szerint Jahve
adott Mózesnek a Sínai hegyén, két kőtáblára
írva. A tízparancsolat alapja a Biblia két
részlete: 2 Mózes 20:1-14 (lásd lent), illetve
5 Mózes 5:6-21. A 2 Mózes 34-ben egy
másfajta szöveg szerepel, ezt ritkábban
használják. A tízparancsolat néhány további
említése a Bibliában: 5 Mózes 4:13, 5 Mózes
10:4.]
W Kościele katolickim oprócz pełnej wersji
biblijnej używana jest także wersja katechetyczna,
publikowana w katechizmie kardynała Gasparriego
i w katechizmie dla dzieci:
Jam jest Pan Bóg twój, który cię wywiódł z ziemi
egipskiej, z domu niewoli.
1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede
mną.
2. Nie będziesz brał imienia Boga twego
nadaremno.
3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.
4. Czcij ojca swego i matkę swoją.
5. Nie zabijaj.
6. Nie cudzołóż.
7. Nie kradnij.
8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw
bliźniemu swemu.
9. Nie pożądaj żony bliźniego swego.
10.
Ani żadnej rzeczy, która jego
(bliźniego) jest.
Oprócz wersji katechetycznej w oficjalnym
dokumencie Katechizmie Kościoła Katolickiego jest
omówiona pełna treść Dekalogu KKK 2083-2534.
1. Katolikus: Uradat, Istenedet imádd, és csak
neki szolgálj!
2. Isten nevét hiába ne vedd!
3. Az Úr napját szenteld meg!
4. Atyádat és anyádat tiszteld!
5. Ne ölj!
6. Ne paráználkodj!
7. Ne lopj!
8. Ne hazudj, mások becsületében kárt ne tégy!
9. Felebarátod házastársát ne kívánd!
10. Mások tulajdonát ne kívánd!
dekalumen
[jednostka
miary strumienia
świetlnego, dekalumen = 10 lumenów] –
(gör.+lat.) (villamossság) a fényáram
egységének a lumennek a tízszerese
dekameron [Dekameron (Il Decamerone, z greki
deka hemeron, dziesięć dni) - dzieło
-
Wersja 01 01 2017.
literackie
Giovanniego
Boccaccia,
napisane
w
języku
włoskim
prawdopodobnie w latach 1350–1353, a po
raz pierwszy wydane ok. 1470 roku.] –
(gör.→ol.)
dekameron
(tíz
nap);
elbeszélésgyűjtemény;
eredetileg
a
Boccaccio
száz
novellából
álló
gyűjteményének címe [alcíme: Galeotto
herceg (olaszul Decamerone: Prencipe
Galeotto)
Giovanni
Boccaccio
100
novellából álló gyűjteménye, melyet
valószínűleg 1348-ban kezdett írni és 1353ban fejezett be.]
dekametr [jednostka długości równa 10 metrów]
– dekaméter
dekan (dziekan) – (lat.) dékán; vmely egyetemi,
főiskolai kar élén álló személy; (okt.)
teológiai akadémia vezetője; (vallás) egyes
egysházi testületek feje: a káptalan v.
alapítvány élén álló kanonok; (német
protestáns egyházban) szuperindentens;
középszintű egyházi lelkészi tisztség,
dekanalny, -a, -e – dékáni-; dékánátusi
dekan [1. alkan o dziesięciu atomach węgla w
cząsteczce. 2. węglowodór nasycony
(alkan) z dziesięcioma atomami węgla w
cząsteczce; Ilość izomerów 75] – dekán
[egy telített szénhidrogén, tíz szénatomot
tartalmazó alkán. Összegképlete C10H22]
dekanat
(dziekanat)
[1. jednostka
administracyjna w Kościele katolickim
składająca się z kilku parafii, zarządzana
przez dziekana; 2. urząd dziekana] –
dékáni hivatal, dékánátus
dekantować [przelewać płyn po odstaniu z
jednego naczynia do drugiego, w celu
oddzielenia powstałego osadu] – (lat.→fr.)
dekantálni; deríteni, folyadékot és szilárd
anyagot leöntéssel egymástól elkülöníteni
dekapitacja [odcięcie głowy podczas egzekucji
lub w wypadku] – (lat.) decapitatio;
lefejezés
dekapolis, dekapol [liga dziesięciu miast
zawiązywana w celu obrony wspólnych
interesów] – (gör. dekapolis, tíz város) tíz
palesztinai város az ókorban; római
fennhatóság
alatt
állottak,
de
önkormányzatuk volt
Dekapol (od greckiego słowa déka, co oznacza
dziesięć, i pólis, miasto) czyli dziesięciogród
[to związek lub liga dziesięciu miast.
Nazwa ta odnosiła się też do obszaru, na
którym leżała większość z tych miast. Po
podboju Syrii i Palestyny przez
Aleksandra Wielkiego (około roku 332
p.n.e.) powstały tam kolonie greckie, w
których najwidoczniej osiedlili się
weterani z armii Aleksandra, a potem
1109
imigranci mówiący po grecku. Kolonie te
często zakładano na terenie dawnych
miast żydowskich, ale niekiedy też w
nowych miejscach, zwłaszcza na wschód
od Jordanu. Za panowania syryjskich
Seleucydów i greckich Ptolemeuszów
przeżywały one rozkwit, lecz powstanie
państwa żydowskiego pod rządami
Machabeuszów (po roku 168 p.n.e.)
poważnie
zagroziło
ich
względnej
niezależności. Choć mieszkało w nich
wielu żydów, stanowiły ośrodki greckiej
kultury i administracji, co było całkowicie
sprzeczne z celami Machabeuszów. Kiedy
w roku 63 p.n.e. Pompejusz podbił i
zreorganizował
Palestynę,
te
hellenistyczne miasta znalazły się pod
ochroną
Rzymian
i
zyskały
uprzywilejowaną pozycję. Wprawdzie
podlegały Rzymowi oraz władcom
prowincji Syrii, a także musiały płacić
podatki i posyłać mężczyzn do służby
wojskowej, ale mogły bić własną monetę i
zachowały
znaczną
autonomię.]
–
Dekapolisz (görögül: deka, tíz; polisz,
város) tíz város csoportja volt a római
birodalom keleti határvidékén, a mai
Jordánia, Szíria és Izrael területén. A tíz
város nem alkotott igazgatási egységet
(mindegyikük
bizonyos
autonómiával
rendelkezett, de valószínűleg szövetségben
álltak), hanem nyelvi, kulturális, földrajzi
értelemben sorolhatók egy csoportba. A
Dekapolisz városai a görög és római kultúra
központjai voltak az egyébként szemita
(nabateus, arámi és héber) kultúrájú
térségben. A szíriai Damaszkusz és Kanavát,
illetve az izraeli Bet-Seán kivételével a
Dekapolisz összes városa a mai Jordánia
területére esik.
-
Wersja 01 01 2017.
Miasta Dekapolu (na czerwono)
Hagyományosan az idősebb Plinius Naturali
Historiájában
szereplő
tíz
várost
sorolják
Dekapoliszhoz:
1. Gerasza (vagy Gerasa), (Dzseras)
2. Szküthopolisz (vagy Scythopolis), (BethShean), az egyetlen mely a Jordán-folyótól
nyugatra fekszik.
3. Hipposz (vagy Hippos), (Hippus vagy Sussita)
4. Gadara (Umm Kajsz)
5. Pella (Az Irbid folyó keleti partján)
6. Philadelphia, a mai Ammán, Jordánia fővárosa.
7. Dion
8. Kanatha (vagy Canatha) (Kanavát)
9. Raphana
10. Damaszkusz, a mai Szíria fővárosa – a
többitől jelentősen északabbra található, így
lehetséges, hogy csak „tiszteletbeli tag” volt
Más források akár tizennyolc, tizenkilenc görögrómai várost is a Dekapoliszhoz sorolnak, különösen
Abilát említik gyakran a csoport tagjaként.
Chociaż Pliniusz przyznaje, że istniały na ten temat
różne opinie, to jednak sam do dziesięciu
pierwotnych miast zalicza (wg Historia naturalis, V,
XVI, 74):
 Damaszek
 Filadelfię (starożytna Rabba, dzisiejszy
Amman)
 Rafanę
 Scytopolis (dzisiejszy Bet Szean)
 Gadarę
 Hippos
 Dion (miasto)
 Pellę
 Gerazę (dzisiejszy Dżarasz)
 Kanatę
Palesztina térképe a római korban (Dekapolisz városai
fekete címkével)
1110
dekar – (gör.-lat.) (területmérték) tíz ár
dekarski, -a, -ie – tetőfedődekarstwo (dacharstwo) – tetőfedőipar
dekartelizacja [likwidacja kartelu przez podział
na mniejsze jednostki gospodarcze] –
dekartellizálás, dekartellizáció; kartellek
megszüntetése
dekartelizować [przeprowadzać dekartelizację] –
dekartellizálni; kartelleket megszüntetni
dekartelizować się – kartellek megszünése
dekarz (dacharz) [rzemieślnik zajmujący się
kryciem i naprawianiem dachów] –
tetőfedő, cserépfedő, cserepező, cserepes
dekastyl – tíz oszloppal díszített (görög) templomv. épülethomlokzat
dekatyzacja [poddawanie tkanin lub dzianin
kolejno działaniu gorącej wody, pary i
zimnej wody w celu zapobieżenia ich
kurczeniu się] – dekatálás
dekatyzować [poddawanie tkaniny działaniu
nasyconej pary co zapobiega jej
odkształcaniu] – (fr.) dekatálni, gőzölni,
gőzöltetni (szövetet); avatni, beavatni
(anyagot)
dekatyzowanie – dekatálás; avatás, beavatás
dekatyzowanie
[technika
obróbki
wykończalniczej dla wełnianych tkanin.
Materiał
jest
zwijana
wokół
perforowanego wałka i zanurzany w
gorącej wodzie (która również przepływa
przez materiał) - mokra dekatyzacja; lub
produkt jest traktowany gorącą parą sucha dekatyzacja. Poprzez działanie
wilgotnego, gorącego powietrza i nacisku
materiał jest stabilizowany i połysk jest
redukowany (szczególnie w materiałach z
przędzy czesankowej) podczas gdy dotyk i
ogólny wygląd produktu są poprawiane.] dekatálás [Gyapjúszöveteknél alkalmazott
kikészítési eljárás. Az egyik módszernél
(nedves dekatálás) a szövetet szorosan
feltekercselik egy perforált hengerre és így
forró vízbe merítik; a víz folyamatosan
kering és át- meg átjárja a szövetet. A másik
módszernél (száraz dekatálás) a kezelést
forró gőzzel végzik. A nedves meleg és a
nyomás hatására a szövet stabilizálódik és
csökken a fénye, különösen ha a szövet
fésült
fonalból
készült,
fogása
és
megjelenése viszont javul.]
dekiel [1. szczelnie dopasowana pokrywa
pojemnika; 2. okrągła tarcza zakładana
na piastę koła samochodowego; 3. czapka
o okrągłym denku noszona dawniej przez
członków korporacji studenckich] –
(dawno) dekla; vászonborítású keret
-
Wersja 01 01 2017.
(kézinyomda); korporációs diák sapkája;
dekli, fedő, tető
dekiel [rodzaj czapki z daszkiem, popularnej
wśród uczniów i studentów w drugiej
połowie XIX wieku i początkach wieku
XX. Często na deklu figurowały różne
symbole oznaczające daną klasę czy szkołę
lub uczelnię. Czapki w zależności od
uczelni miały również przypisany kolor,
np. studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego
nosili dekle białe.] – (daw) diáksapka
dekiel, dekel [pokrywka, nakrętka, wieczko] –
[Słowniczek języka śląskiego] lepel; (mutra)
anyacsavar; kis fedő
deklamacja [1. wygłaszanie utworu literackiego
wyraziście i z ekspresją; 2. wypowiedź
pełna nieszczerego patosu i przesady] –
(lat.) deklamáció, szavalat, szavalás,
szónoklat, poetikus beszéd; (átv.) dagály,
dagályosság; dagályos beszéd
deklamacyjny, -a, -e – deklamációs; szavaló,
szavalati; szavalással kapcsolatos
deklamator, deklamatorka – deklamátor; szavaló,
szavalóművész; (átv.) fellengző, dagályos
szónok v. író; frázisokat puffogtató (ffi/nő)
deklamator ma piękna dykcję – szavalónak szép
az előadásmódja v. dikciója
deklamatorski, -a, -ie – szavaló, szónoki,
szónokias; fellengős, dagályos
deklamować (deklamuje) [1. wygłaszać utwór
literacki, recytować; 2. mówić w sposób
nienaturalny,
napuszony]
–
(lat.)
deklamálni, szavalni, elszavalni; verset
mondani, szónokolni; (átv.) nagy hangon
beszélni
deklamować wiersz a. wiersze – szavalni, verset
mondani; (átv.) fellengzősen beszélni; szép
szavakat mondani
deklamowanie, deklamacja – (lat.) deklamáció,
deklamálás, szavalás, szónoklás; (átv.)
fellengzős, dagályos előadásmód, (zene)
helyes, érthető szövegkiejtés
deklaracja [1. publiczna wypowiedź w jakiejś
sprawie; 2. oświadczenie lub zobowiązanie
mające moc prawną; też: formularz
służący do złożenia takiego oświadczenia;
3. akt prawny lub zbiór postulatów
regulujących jakiś problem społeczny] –
(lat.) declaratio v. deklaráció, ünnepélyes
elvi
nyilatkozat,
kinyilatkoztatás,
kinyilvánítás,
kihírdetés,
kijelentés,
1111
közzététel, bevallás, nyilatkozat; (dawno)
megkérés
deklaracja akcesyjna [deklaracja państw o
przystąpieniu do umowy uprzednio
zawartej między innymi państwami] deklaracja celna [oświadczenie pisemne dla
władz celnych o rodzaju, ilości i
pochodzeniu przewożonych przedmiotów]
– vámnyilatkozat, vámbevallás; vámárunyilatkozat
deklaracja celna przywozowa – behozatali
vámnyilatkozat
deklaracja
celna
wywozowa
–
kiviteli
vámnyilatkozat
deklaracja dewizowa – deviza-nyilatkozat
deklaracja
ideowa
–
programnyilatkozat,
pártprogram
deklaracja na piśmie – írásbeli bevallás
deklaracja niepodległościowa – függetlenségi
nyilatkozat
deklaracja o dochodach – jövedelembevallás
deklaracja podatkowa [zeznanie płacącego
podatek] – adóbevallás
deklaracja podjęcia – átvételi elismervény
deklaracja praw człowieka i obywatela – az
emberi és polgári jogok kihírdetése
deklaracja rządu – kormánynyilatkozat
deklaracja towarowa – árubevallás
deklaracyjny, -a, -e – deklarációs
deklaratywność – deklarativitás; vminek deklaratív
volta; szólamszerűség
deklaratywny, -a, -e [będący jedynie deklaracją]
– deklaratív, kijelentő; ellentmondást nem
tűrő; szólamszerű
deklarować (deklaruje) [1. ogłaszać publicznie
swoją wolę, swoje zamiary lub poglądy;
2. zapewniać o czymś lub zobowiązywać
się do czegoś] – deklarálni,
(pogląd)
bevallani
(elvet);
kinyilvánítani,
ünnepélyesen kijelenteni, kinyilatkozni,
kijelenteni, nyilatkozni vmiről; vminek v.
vmilyennek nyilvánítani
deklarować gotowość zrobienia czego – késznek
nyilatkozik vmit megtenni
deklarować w urzędzie celnym przedmioty
podlegające ocleniu – bevallani a
vámhivatalban a vámköteles tárgyakat
deklasacja [obniżenie pozycji społecznej osoby
lub grupy ludzi] – deklasszálás, lecsúszás
deklasacyjny, -a, -e – (fr.-lat.) deklasszált; eredeti
társadalmi
osztályából
kiesett,
és
hátrányosabb körülmények köző jutott;
(dawno) lezüllött, elzüllött
-
Wersja 01 01 2017.
deklasować [1. obniżyć, obniżać pozycję
społeczną lub towarzyską jakiejś osoby
lub grupy ludzi; 2. osiągnąć, osiągać
rezultat znacznie lepszy niż przeciwnicy] –
deklasszálni
deklasyfikować – deklasszifikálni; lefokozni,
leminősíteni
deklinacja
[1. odmiana
rzeczownika,
przymiotnika, zaimka lub liczebnika przez
przypadki i liczby; też: zespół form
fleksyjnych wyrazów odmieniających się
w określony sposób; 2. odległość kątowa
ciała na sferze niebieskiej, liczona od
równika
niebieskiego;
3.
odmiana
wyrazów przez przypadki, liczby i
rodzaje] – (lat.) declinatio, deklináció,
(odmiana)
névragozás,
névszóragozás,
főnévragozás; (fizika) (csillagászat) elhajlás
(vmely csillagnak az égi egyenlítőtől való
szögtávolsága)
deklinacja magnetyczna [1. kąt między
południkiem
geograficznym
a
magnetycznym w miejscu obserwacji; 2.
Zależny od położenia na kuli ziemskiej kąt
pomiędzy
kierunkiem
północy
magnetycznej i kierunkiem północy
geograficznej. Deklinacja może być
wschodnia lub zachodnia, wyrażona w
stopniach mówi nam gdzie jest prawdziwy
kierunek północny w stosunku do
kierunku, który pokazuje kompas.
Bieguny
magnetyczne
powoli
się
przemieszczają. Obecnie północny biegun
magnetyczny znajduje się na Terytoriach
Północnych Kanady w odległości około 11
stopni
od
północnego
bieguna
geograficznego. Ponadto, właściwości
magnetyczne skorupy ziemskiej nie są
wszędzie jednakowe. Te różnice powodują
lokalne zaburzenia pola magnetycznego
Ziemi. Lokalne wartości deklinacji
magnetycznej można znaleźć na mapach
nawigacyjnych.] – mágneses elhajlás v.
deklanáció; a mágnestű eltérése a földrajzi
sarok irányától
deklinacja mieszana [deklinacja wyrazów, w
której występują formy właściwie różnym
grupom deklinacyjnym] – (nyelvtan)
vegyes ragozás
deklinacja rzeczowników – főnevek ragozása
deklinacyjny, -a, -e – (csillagászat) deklinációs,
eltérési, elhajlási, (nyelvtan) névszóragozási
deklinować – (lat.) deklinálni, főnevet, névszót
ragozni (odmieniać, koniugować); (fizika)
elhajolni
deklinować się – (fizikai) elhajolni a helyes
iránytól
1112
dekoder
[urządzenie
do
dekodowania
zakodowanych informacji] – (ang.)
decoder, dekóder [1. áramkör, amely
mintegy "megfejt" és helyreállít valamely
kódolt, tehát elváltoztatott jelet. A sztereó
rádiókban például a sztereó dekóder
válogatja külön az FM-multiplex jelből a bal
és a jobb csatorna jelét. 2. Szó szerinti
fordítása: ez egy olyan eszköz, amely
feloldja illetve megfejti a kódot. Itt chipekre,
építőelemekre vagy egész eszközökre kell
gondolni, amelyek a kódolt jeleket
kiértékelik és ezáltal visszanyerik az eredeti
információt. Dekóderre van szükség pl. az
ADPCM-hangjelek megfejtéséhez, de sok
digitális jelhez is.]
dekodować
[przetwarzać
informację
zakodowaną na informację pierwotną] –
dekódolni
dekodować coś – dekódolni vmit
dekokt [daw. napój leczniczy z wywaru ziół lub
innych substancji] – (lat.) dekoktum;
(dawno) főzet (gyógyszerészet)
dekolcik – kis kivágás, dekoltázska
dekolonizacja [proces wyzwalania się narodów z
zależności
kolonialnej]
–
(lat.)
dekolonizáció,
a
gyarmati
rendszer
felbomlása
dekolonizacyjny, -a, -e – dekolonizációs
dekolt [1. wycięcie w sukni, bluzce itp.,
odsłaniające szyję, ramiona, piersi lub
plecy; 2. część ciała odsłonięta przez takie
wycięcie; 3. wycięcie w górnej części
bluzki, sukni lub swetra, odsłaniające
szyję a czasem również barki, górną cześć
piersi czy pleców. Istnieje kilka rodzajów
dekoltu, m.in. okrągły, w szpic/serek (w
kształcie litery V), łódkowy, czworokątny
(tzw. karo), typu carmen (odsłaniający
ramiona) i dekolt amerykański. 4. obszar,
który powiększa otwór na szyję na
przedzie, na tyle lub ramionach odzieży.
Kształt i rozmiar dekoltu są określone
przez rodzaj ubrania, a zwłaszcza przez
obecną modę. Dekolt jest ważnym
elementem dekoracyjnym w odzieży
damskiej. Wyróżniamy kwadratowy d.,
łódkowy d., prostokątny d., otwarty d.,
owalny d., marynarski d., przedni d., d. w
kształcie litery U, d. w kształcie litery V,
oraz tylny d.; 4. Wycięcie górnej części
ubioru odsłaniające szyję, ramiona, górę
gorsu, plecy. Także linia osadzenia
kołnierza. Głębia dekoltu jest traktowana
jak
wizytówka
zmysłowości.
Od
niepamiętnych
czasów
aż
do
współczesności trwały rozważania, co
wypada odsłonić, górę piersi czy dół nóg.
-
Wersja 01 01 2017.
Puryści obyczajowi wybierali dekolt,
nazywany przedsionkiem piekieł, jako
mniejsze zło, bo nogi nazywano „traktem
wprost
ku
piekłu
wiodącym”.
Współczesna moda pogodziła śmiałe
dekolty z odsłoniętymi nogami. Nazwy
dekoltów
w
strojach
codziennych
informują o kształcie wycięcia – okrągły,
litera V albo w szpic, łódkowy,
prostokątny albo karo. Moda wieczorowa
to nieograniczone pole dla fantazji w
zabawie pt. ubierający negliż, bo wiele
sukien balowych to niemal wyłącznie
dekolty.] – (fr.) dekoltázs, mély kivágás (női
ruhán); nyakkivágás (1) [A ruhadarab felső
részén az eleje, háta, vagy válla felé
megnagyobbított nyílás a nyak számára.
Fontos
díszítő
részét
alkothatja
a
ruhadarabnak; alakja és mérete a ruhadarab
jellegétől és - főleg női ruháknál - a
mindenkori divatiránytól függ. Különböző
formájú nyakkivágásokat ismerünk, például:
négyzetes
nyakkivágás,
csónaknyak,
négyszögletes
nyakkivágás,
nyitott
nyakkivágás,
ovális
nyakkivágás,
tengeralattjáró formájú nyakkivágás, eleje
nyakkivágás, U-alakú nyakkivágás, V-alakú
nyakkivágás stb.]
dekolt, wycięcie [dekolt stosowany w damskiej
odzieży, którego kształt ukazuje część
górnej klatki piersiowej i tył. Stosowany
najczęściej w wieczorowych strojach
wizytowych,
również
w
bluzkach,
swetrach i ozdobach; może być jednoalbo dwustronny. Ma tendencję do
ukazywania wpływu bieżącej mody.] dekoltázs [Női ruhák mély nyakkivágása,
mely látni engedi a kebel és a hát egy részét.
Alkalmi és estélyi ruhákon, blúzokon,
pulóvereken változatos formákban és
díszítésekkel alkalmazzák. A dekoltázs és a
gallér egy-egy divatirányzat jellegzetes jegye
lehet.]
-
Wersja 01 01 2017.
dekolt owalny [jej dekolt jest w kształcie
owalnym; najczęściej stosowany w
damskich sukienkach] – ovális nyakkivágás
[Oldalirányban elnyújtott, ellipszis alakú
nyakkivágás,
főleg
női
ruhákon
alkalmazzák.]
1113
dekolt caro a. karo – szögletes nyakkivágás
dekolt prostokątny [w prostokątnym kształcie, o
zwiększonym otworze na przedzie i tyle
odzieży. Zwykle stosowany w odzieży
damskiej.] - négyszögletes nyakkivágás (1)
[Mind előre, mind hátra kiterjedő,
négyszögletes alakú nyakkivágás női
ruhákon.]
dekolt caro
dekolt łódkowy – csónak kivágás, csónakkivágás
dekolt okrągły – kerek kivágás
dekolt otwarty [pewne punkty w jego obwodzie
są tak przerwane, że może on być
powiększony
za
pomocą
odpięcia.
Stosowany w kurtkach, sukienkach i
podobnych rodzajach odzieży.] – nyitott
nyakkivágás [Olyan nyakkivágás, amelynek
íve egyes helyeken megszakad és ott a
nyakkivágás
megnyitva
kibővíthető.
Ruhákon és más hasonló ruhadarabokon
alkalmazzák.]
dekolt spiczasty, spiczasty dekolt – hegyes
kivágás, V alakú nyakkivágás, spicc
dekolt w kształcie kwadratu [produkowany w
kształcie kwadratu lub poszerzenia
dekoltu na przedniej lub tylnej części
odzieży.] – négyszögletes nyakkivágás (2)
[Nyakkivágás, amely a ruhadarab elejére és
hátára is kiterjed és négyszögletes alakú.]
dekolt w kształcie litery V – V-alakú nyakkivágás
1114
dekolt w kształcie łódki – csónak kivágás,
csónakkivágás, csónak alakú kivágás
dekolt w kształcie serca – szív alakú nyakkivágás
dekolt w kształcie – U [bardzo otwarty dekolt w
kształcie litery "U". Ma relatywnie
szerokie ramiona i zwykle jest stosowany
do odzieży bez-rękawowej.] - U-alakú
nyakkivágás [Nagyon nyitott, U alakú
nyakkivágás. Viszonylag széles vállak
tartoznak
hozzá.
Főleg
ujjatlan
ruhadarabokon alkalmazzák (pl. U-ingen).]
dekolt w łódkę [szeroki dekolt, który sięga do
brzegu ramion. Poprzez swój kształt
przypomina małą łódkę.] – csónaknyak
[Széles,
a
vállak
felé
hegyesedő
nyakkivágás;
alakja
egy
csónakéra
emlékeztet.]
-
Wersja 01 01 2017.
dekolt w serek – hegyes kivágás, V alakú
nyakkivágás, spicc
dekolt w stylu marynarskim [jest w kształcie
płaskiego owalu. Pokrywa większą część
ramion. Stosowany w damskich lekkich
swetrach i bluzkach.] – tengeralattjáró
formájú nyakkivágás [Lapos ellipszis alakú
nyakkivágás, amely azonban a vállak nagy
részét fedi. Könnyű női pulóvereken és
blúzokon alkalmazzák.]
deklot w stylu sari [d. haftowanego stroju
tworzony z długiego paska tkaniny,
noszony
przez
kobiety
Indyjskie.
Przybiera kształt naszyjnika w damskich
strojach, w których widoczne jest jedno
ramię. Jego projekt jest prosty, bez fałd.] Szári típusú nyakkivágás [A szári mintájára
készült nyakkivágás, amely az egyik vállat
szabadon hagyja. Fodrozás nélkül készül.]
dekolt w szpic – hegyes kivágás, V alakú
nyakkivágás, spicc
dekoltować się [nosić bluzki, suknie z dekoltem]
– kivágott ruhát hordani
1115
dekoltowany, -a, -e [odsłaniający szyję, ramiona,
piersi lub plecy] – (fr. decolleté) dekoltált,
mélyen kivágott (ruha)
dekompletować [pozbawiać jakąś całość jednego
lub wielu elementów] – megcsonkítani,
hiányossá
tenni
(művet,
sorozatot);
megbontani vminek az egységét
dekompletować się [stawać się niekompletnym] –
csonkulni
dekomponować [zmieniać układ składników
jakiejś całości lub powodować jej
całkowity rozpad] – (lat.) dekomponálni,
bomlasztani,
(tudomány)
zülleszteni;
elemeire felbontani, szétbontani
dekompozycja [zmiana układu składników
jakiejś całości lub jej całkowity rozpad] –
dekompozíció; bomlás, felbomlás, szétesés,
zűrzavar
dekompozycyjny, -a, -e – dekompozíciós; bomlási
dekompresator, dekompresor – dekompresszor;
légnyomáscsökkentő [belső égésű motorok
indításánál működésbe jövő készülék, mely a
kipufogószelep felemelésével a hengerben
komprimált levegő kiszorítását lehetővé
teszi]
dekompresja
[1. stopniowe
zmniejszanie
ciśnienia
działającego
na
osobę
przebywającą na znacznej głębokości lub
wysokości, przeprowadzane w komorze
dekompresyjnej;
2. zmniejszenie
się
ciśnienia w cylindrze silnika spalinowego,
w pomieszczeniu itp., wywołane celowo
lub spowodowane uszkodzeniem] –
dekompresszió; légnyomáscsökkenés
dekompresyjny, -a, -e – dekompressziós;
légnyomáscsökkenéses
dekoncentracja
[1. rozproszenie
uwagi;
2. rozpraszanie czegoś, co było skupione w
jednym miejscu lub skierowane na jeden
cel] – (lat.) dekoncentráció, dekoncentrálás;
széttagolás, szétbontás
dekoncentracyjny, -a, -e – (lat.) dekoncentrációs
dekoncertować – megzavarni, összezavarni;
meghiúsítani (terveket); zavarba hozni v.
ejteni; kihozni a sodrából; megdöbbenteni,
elképeszteni vkit
dekoncertować się – kijön a sodrából, fejét veszti;
megdöbbenni, elképedni, összezavarodni
dekoncertowanie się – megdöbbenés, elképedés
dekoniunktura [«zespół warunków stanowiących
o niepomyślnej sytuacji ekonomicznej] –
(lat.) dekonjunktúra; visszaesés, hanyatlás,
pangás
dekonspiracja [odkrycie, wyjawienie czegoś
zakonspirowanego]
–
dekonspiráció;
felfedés, nyilvánosságra hozatal
-
Wersja 01 01 2017.
dekonspirować [ujawniać, pozbawiać tajności,
wykrywać, demaskować] – leleplezni,
felfedni, feltárni; nyilvánosságra hozni
dekonspirować się – nyilvánosságra kerülni v.
jutni
dekoracja
[1. elementy
ozdabiające
coś;
2. ozdabianie czegoś; 3. tło plastyczne
sceny teatralnej lub planu filmowego;
4. dekorowanie
kogoś
jakimś
odznaczeniem] – (lat.) dekoráció, dísz,
díszítés, feldíszítés, kidíszítés; díszítmény;
(festett)
díszlet
[zmiana
dekoracji:
színváltozás]; (wojsko) kitüntetés, rendjel;
kitüntetés adományozása
v.
átadása;
árubemutató (polcdekoráció)
dekoracja wnętrz – belső díszítés v. berendezés;
lakásberendezés
dekoracja sztukatorska – stukatúra díszítés
dekoracje – dekorációk, díszletek
dekoracji dokonał minister – a miniszter adta át a
kitüntetést
dekoracyjnie – dekoratíven; díszítetten, ékítetten;
díszítő módon
dekoracyjny, -a, -e [1. pełniący funkcję
zdobniczą; 2. mający piękną formę] –
dekoratív, dekorációs; díszlet-; díszítő,
díszítésre szolgáló
dekorator
[1. osoba
zajmująca
się
dekorowaniem
wnętrz,
wystaw
sklepowych itp.; 2. daw. scenograf],
dekoratorka – (fr.) dekoratőr, dekorátor;
díszítő kárpitos, (scenograf) díszlettervező
művész, díszletező munkás, díszletfestő
(ffi/nő); berendező
dekorator teatralny – díszlettervező, színpadfestő,
színházi festő
dekorator, dekoratorka wnętrz – lakberendező,
lakberendezőnő
dekorator, dekoratorka wystaw – kirakatrendező
(ffi/nő)
dekorator wystaw – kirakatrendező
dekorator
wystaw
sklepowy
–
bolti
kirakatrendező
dekorator wnętrz – berendező, belső dekoratőr
dekoratornia [1. pracownia przy teatrze lub
wytwórni
filmowej
przygotowująca
dekoracje;
2. dział
zakładu
przemysłowego, w którym zdobi się
wyroby]
–
színházi
díszletműhely,
dekorációs műhely
dekoratorski, -a, -ie – díszítő, díszlettervező,
kárpitosdekoratorstwo – díszítő v. kárpitos mesterség
dekoratywność – dekoraativitás; díszítettség,
tetszetősség
1116
dekoratywny, -a, -e [pełniący funkcję zdobniczą]
– (lat.) dekoratív; díszes, díszítő, díszítésre
szolgáló; (átv.) tetszetős, mutatós, hatásos
dekoronizacja [obcinanie rogów; usunięcie
rogów] – szarvtalanítás
dekoronizować – szarvtalanítani
dekoronizować małe cielaki – kisborjúkat
szarvtalanítani
dekorować (dekoruje) [1. ozdabiać, upiększać;
2. przypinać order, medal, odznakę] –
(lat.) dekorálni, díszíteni, feldíszíteni,
ékesíteni; (érdemjel) kitüntetni, kitüntetést
adományozni; díszletezni
dekorować co – kidíszíteni vmit
dekorować flagami – fellobogózni
dekorować
kogoś
krzyem
zasługi
–
érdemkereszttel
kitüntetni
vkit;
érdemkeresztet adományozni vkinek
dekorować tort – feldíszíteni a tortát
dekorują wystawy sklepowe – díszitik a
kirakatokat
dekorowanie – dekorálás; díszítés, díszletezés,
kitüntetés, kitüntetések adományozása v.
átadása
dekorowany, -a, -e – dekorált; díszetett, ékesített,
kitüntetett
dekorowany czym – vmivel díszített, kitüntetett
dekować [pot. ukrywać kogoś, kto uchyla się
przed jakimś obowiązkiem] – (wojsko)
bújtatni, katonát háborúban bújkálni v. lógni
segíteni
dekować się [pot. ukrywać się, aby uniknąć
jakiegoś obowiązku, zwłaszcza służby
wojskowej] – (wojsko) dekkolni; bujkálni,
lógni (háborús szolgálat elől)
dekowanie się, dekownictwo – (wojsko) bújkálás,
lógás
dekownik [potocznie o osobie, która stroni od
czegoś zwłaszcza od pracy lub wyjazdu na
front]
–
(wojsko)
bújkáló,
lógós;
segédszolgálatos v. felmentett katona;
hátországi
dekrement logarytmiczny dekrement tłumienia
[wielkość fizyczna, która charakteryzuje
tłumienie drgań. Jest to logarytm
naturalny stosunku amplitud dwóch
kolejnych wychyleń w tę samą stronę
drgającej cząsteczki z których druga
amplituda następuje po pierwszej po
czasie równym okresowi] – logaritmus
dekrementum
dekret [1. akt prawny mający moc ustawy,
wydawany przez organ inny niż
parlament; 2. w dawnej Polsce: wyrok
sądu lub akt normatywny wydany przez
króla] – (lat.) decretum, dekrétum,
-
Wersja 01 01 2017.
(törvényerejű) rendelet, határozat, végzés;
(kinevező) okirat; parancs; (rel.) a rk.
egyházi felsőbbség egyik fajta dokumentuma
Decretum Gratiani (Dekret Gracjana) jest
zbiorem prawa kanonicznego spisanego około
1140 roku przez Gracjana. Używane były
również inne nazwy na oznaczenie zbioru:
Decreta, Corpus decretorum czy Corpus
canonum lecz przyjmuje się, że sam autor nazwał
swój zbiór Concordia discordantium canonum
(pol. Uzgodnienie kanonów niezgodnych). Często
skracano również nazwę do Concordia canonum.
Dekret został opracowany przy użyciu metody
scholastycznej. Był to zbiór powszechny i
systematyczny, który uwzględnił wszystkie
ogólnie przyjęte przepisy prawne i usunął
zachodzące pomiędzy nimi faktyczne lub pozorne
niezgodności, czy sprzeczności i zastąpił
wszystkie
dawniejsze
zbiory
prawa
kanonicznego. W średniowieczu i czasach
nowożytnych pełnił również rolę podstawowego
podręcznika stosowanego w nauczaniu prawa
kanonicznego. Był także uznanym komentarzem
prawa kanonicznego. Został włączony do Corpus
Iuris Canonici. – Decretum Gratiani [Gratianus
szerzetes (1104 k.) egyházjogi műve. Gratian
bolognai kamalduli szerzetesnek 1150 év körül
készített kánonjogi munkája, mely a zsinati
végzéseknek s pápai ügyleveleknek eddigi
gyüjteményeitől, a minők p. o. a Collectio
Anselmo dedicata a 9-ik; Regino primi apátnak
gyüjteménye a 10-ik, Burchard wormsi
püspöknek Collectarium v. Decretum cim alatt
ismeretes
gyüjteménye,
Anselmus
luccai
püspöknek, Deusdedit bibornoknak gyüjteményei
a 11-ik, Ivo chartresi püspöktől (állítólag) eredő
Decretum név alatt ismeretes gyüjtemény, a
Collectio caesar augustana, a Polycarpus-féle
gyüjtemény és Algerius lüttichi skolasztikusnak
de misericordia et justitia gyüjteménye a XII.
századból lényegesen abban különbözik, hogy
nem pusztán jogforrásoknak gyüjteménye, hanem
az egyházjognak rendszeres feldolgozása. A
Corpus juris canonici-nak (kanoni törvénytár)
első alkatrészét képezi.]
dekret amnestyjny – amnesztiarendelet
dekret cesarski [np. Dekret Cesarski i Królewski
nr 46 o Cesarskich i Królewskich Siłach
Zbrojnych.] – császári decretum [A császár
bírói
döntése,
amelyet
iurisdictiója
gyakorlása során hozott. A felek bármely
polgári vagy büntetőügyben jogosultak
voltak a császárhoz fellebbezni, de maguk a
bíróságok is hozzá fordulhattak, ha a
hatályos jogot igazságtalannak (iniquum)
találták. A császár nem volt kötve sem a
civiljoghoz, sem a prétori joghoz.]
dekret ministra spraw wewnętrznych – a
belügyminiszter rendelete
dekret o czym – parancs, rendelet, dekrétum vmiről
dekret o znaczeniu ogółnym – általános
jelentőségű végzés v. határozat
1117
dekret soborowy – zsinati határozat
dekret w sprawie czego – parancs, rendelet,
dekrétum vmiről
dekretarz [1. księga sądowa, w której
zapisywano
wyroki
wraz
z
ich
uzasadnieniami; 2. w języku prawniczym
staropolskim był nazwą księgi sądowej, w
której zapisywano wyroki sądu z
motywami w tej formie, jak je pisarz
oddawał stronom (ob. Sentencjonarz).
Dekretarz trybunalski po zamknięciu
kadencyi piotrkowskiej pisarz trybunału
zamykał na składzie u pisarza ziemskiego
sieradzkiego, a dekretarz kadencyi
lubelskiej u pisarza ziemskiego w
Lublinie.] – (prawo) bírósági határozatok
könyve; bírósági határozat-gyűjtemény
dekretem – rendelettel, rendeletileg
dekretować [1. ustanawiać coś dekretem;
2. dokonywać dekretacji na dokumentach]
– elrendelni, megparancsolni (zadekretować)
dekretowy, -a, -e [związany z dekretem] –
rendeleti, dekrétum v. rendelet szerinti
dekrety (decreta) [były rozstrzygnięciem spraw
spornych, które trafiały przed sąd
cesarski. Ograniczały się w zasadzie do
konkretnego
przypadku,
jednakże
wsparte autorytetem cesarza, jako
najwyższego
źródła
wszelkiej
sprawiedliwości, nabierały cech wykładni
wiążącej.
W
ten
sposób
zostały
wprowadzone m.in. ograniczenia władzy
cesarskiej,
możliwość
dochodzenia
roszczeń za prace umysłowe i wiele innych
zasad. Najsłynniejszym z innych był
decretum divi Marci, wydany przez
Marka Aureliusza, skierowany przeciwko
stosowaniu pomocy własnej wobec
dłużnika.] – dektérumok; rendeletek
dekstran [1. środek zastępczy krwi; 2. forma
zapasowa dla bakterii i drożdży] – (lat.)
dextrán; azoknak a poliszacharidoknak a
gyűjtőneve, amelyeket répacukoroldatban
tenyésztett némely baktérium termel; vizes
oldatát vérpótlóként használják
dekstroza [zob. glukoza] – (lat.-gör.) dextróz,
dextróze; (vegytan) szőlőcukor
dekstryna [produkty niezupełnego rozkładu
skrobi lub glikogenu, mające duże
zastosowanie w przemyśle] – (lat.) dextrin;
keményítőből
keletkező
ragasztó,
tömítőanyag
dekstrynowy, -a, -e – dextrindekuplować
(dekupluje)
–
decuplálni;
megtízszerezni
-
Wersja 01 01 2017.
dekurion (decurio) [oficer kawalerii dowodzący
szwadronem kawalerii legionu] – (lat.)
decurio; a decuria feje
del. – (lat.) del., deleatur; törlendő
delcredere (wł.) – delkredere (ol., ejtsd:
delkredere),
szószerint,
a
hitelért,
szavatosság., különleges kezesség, az eladó
ügynök felelőssége
delaktacja– (lat.) delactatio; a csecsemők
elválasztása [delaktacja kobiecym cialem]
delacja [denuncjacja, tajne oskarżenie] – (lat.)
delatio; föladás, árulkodás
delata [w staropolszczyźnie miała dwojakie
znaczenie: 1) doniesienie do sądu, a
zwłaszcza oskarżenie tajemne i 2) wykaz
zaległych podatków skarbowych. Delator
to samo, co oskarżyciel.] – (dawno)
bejelentés, feljelentés
delator [1. inaczej: donosiciel; 2. Delator,
donosiciel, z łac. delatio, wnoszenie,
przynoszenie, dostarczanie. Tak nazywano
zwykle każdego skarżyciela czyli powoda
w sprawach kryminalnych, t. j. takich, w
których pozwany mógł był odpowiadać
głową, a jak Polacy mówili, „gardłem”. W
sprawach
obrażonego
majestatu
królewskiego
i
zdrady
kraju,
oskarżycielem był instygator, a donosiciel
stawał jako świadek, którego imię i
nazwisko, jako donosiciela, musiało być w
pozwie wymienione.] – (elavult) bejelentő,
feljelentő, besúgó, spicli
delegacja [1. grupa osób reprezentujących jakąś
zbiorowość; 2. wyjazd w sprawach
służbowych; też: pisemne upoważnienie
do takiego wyjazdu; 3. przeniesienie
swoich uprawnień lub obowiązków na
inny organ] – (lat.) delegáció, küldöttség,
követség; kiküldés, kiküldetés; különleges
megbizatású küldöttség; (kiküldött) bizottság
[pl. 1867-1918 időszakban Ausztria és
Magyarország közös ügyének tárgyalására
kiküldött bizottság; tagjait az országgyűlés és
főrendház tagjai közül választották. Felváltva
Budapesten
és
Bécsben
ülésezett.
Hatáskörébe tartozott a külügy, részben a
hadügy, az ezekre vonatkozó pénzügy és a
közös költségekből Magyarországra eső rész
megállapítása]; kiküldetés, kiszállás
delegacja na kongres – kongresszusi küldöttség
delegacja robotników – munkásküldöttség
delegacja rządowa – kormányküldöttség
delegacja służbowa – kiszállás, hivatalos
kiküldetés
delegacja w składzie trzech pracowników –
három dolgozóból álló küldöttség
1118
delegacje sejmowe i Sejmy delegacyjne [w
dziejach Polski ukazują się dwukrotnie: w
r. 1767 – 8 i 1773 – 5, lubo tylko ten
ostatni sejm znany jest powszechnie pod
nazwą
„delegacyjnego”]
–
(hist.)
országgyűlési delegációk és delegációs
szejmek
delegacyjny, -a, -e [dotyczący delegacji] –
delegátusi; küldötti, kiküldötti
delegalizacja [uznanie jakiejś organizacji lub
instytucji za nielegalną] – delegalizálás
(pártté, szervezeté, társaságé); legalitástól
való megfosztás
delegalizacyjny, -a, -e – delegalizálási
delegalizować – delegalizálni; legalitásától
megfosztani vmely szervezetet; társaságot
delegalizować się [stawać się nielegalnym] –
illegalitásba kerülni
delegat [przedstawiciel jakiejś zbiorowości
upoważniony do reprezentowania jej
interesów], delegatka – (lat.) delegátus,
küldött, kiküldött, megbízott, képviselő; a
delegátus tagja [powoływać delegatów:
összehívja a küldötteket]
delegat handlowy – kereskedelmi kiküldött
delegat na zjazd – kongresszusi küldött
delegat robotniczy – munkásküldött
delegatura [1. przedstawicielstwo urzędu lub
firmy w terenie; 2. powierzenie komuś
funkcji delegata; też: funkcja delegata; 3.
przedstawicielstwo jakiejś firmy lub
urzędu w terenie] – képviselet
delegatura handlowa – kereskedelmi képviselet
delegować [1. wysyłać kogoś jako swego
przedstawiciela
lub
do wykonania
określonego zadania; 2. przekazywać
swoje uprawnienia lub obowiązki niższej
instancji] – (lat.) delegálni, kiküldeni,
kirendelni;
tárgyalások
folytatására
meghatalmazottként elküldeni, kiküldeni
delegować kogo dokąd – kiküldeni, megbízni,
delegálni vkit vhová
delegowanie – delegálás; kiküldetés, megbízás
delegowany, -a, -e – delegátus; kiküldött, küldött,
képviselő
delektować – (lat.) delektálni, gyönyörködtetni;
élvezetet szerezni v. nyújtani
delektować
się
[znajdować
szczególną
przyjemność w powolnym smakowaniu,
oglądaniu lub słuchaniu czegoś] – élvezni,
gyönyörködni (vmiben); boldognak érzi
magát
delektować się czekoladą – csokoládét majszolni
delektować się czymś – delektálja magát (vmiben),
élvezni vmit; gyönyörködni (vmiben)
-
Wersja 01 01 2017.
delektować się jedzeniem – élvezni az evést; az
evésben leli örömét
delektować się lekturą – élvezni az olvasmányt v.
az olvasást
delektowanie się – gyönyörködés, kedvtelés;
gyönyör, kellemes érzés, élvezet
delficki, -a, -ie [przymiotnik od: Delfy
(starożytne
miasto
greckie);
m.in.
wyrocznia delficka - słynna wyrocznia,
znajdująca się w światyni Apollina w
Delfach, gdzie Pytia odpowiadała na
stawiane jej pytania] – delfi
delfin [I. 1. zwierzę morskie o obłym ciele i
wydłużonym pysku; 2. styl pływacki
polegający na jednoczesnym wyrzucie rąk
ponad wodę do przodu i wahadłowym
ruchu nóg; II. 1. tytuł używany przez
następców tronu francuskiego; też:
władca noszący ten tytuł; 2. syn
pierworodny] – delfin [a cetek családjába
tartozó vízi emlős]; (csillagászat) Delfin
(csillagkép); (fr.) dauphin; (dawno) a francia
trónörökös (Dauphiné tartomány ura)
delfinek – kis delfin, delfinke
Delhi [miasto i dawna stolica Indii położona w
północnych Indiach nad rzeką Jamuną] –
Delhi (Mumbai után India második
legnagyobb metropolisza)
delia [1. dawny wierzchni ubiór męski, podbity
futrem; 2. element polskiego ubioru
szlacheckiego; noszona przez mężczyzn w
XVI I XVII wieku. Był to rodzaj okrycia
wierzchniego z rękawami, zapinany na
guzy lub klamrą, dopasowany u góry i
rozszerzany od pasa. Posiadała również
kołnierz – im większy – tym delia była
wytworniejsza. Początkowo rękawy delii
stanowiły raczej dekorację zwisając
swobodnie od ramion, a ręce wystawiano
przez otwory wycięte na wysokości pasa
lub wyżej. Wyparta została w XVIII
wieku przez kontusz. 3. przejęta od
Turków obszerna suknia wierzchnia z
szerokimi rękawami, zastępująca płaszcz
lub burkę. Rycerstwo polskie zarzucało na
zbroję delię podbitą futrem, z długim i
szerokim kołnierzem. Delia była więc
okryciem szlacheckim, zwłaszcza, że
podbicie musiało być z rysiów, albo innych
drogich zwierząt, a kołnierz im większy
tym ozdobniejszy. 4. dawny wierzchni
ubiór męski] – (dawno) szőrmével bélelt
felsőkabát
1119
deliberacja [rozważanie czegoś lub naradzanie
się nad czymś], deliberowanie –
meggondolás, megfontolás, tanácskozás,
tanakodás (magában); tépelődés
Deliberando saepe perit occasio [Rozważając
często gubi się okazję.] - (lat.) Deliberando
saepe perit occasio; A fontolgatással gyakran
elmúlik az alkalom (Publilius Syrus)
Deliberandum est diu, statuendum est semel –
(lat.) Deliberandum est diu, statuendum est
semel; Latolgatni tízszer kell, dönteni
egyszer (Publilius Syrus)
deliberować [rozważać jakąś sprawę] – (lat.)
deliberálni;
megbeszélni,
tanácskozni,
megvitatni,
megfontolni,
latolgatni,
(magában)
tanakodni,
méglegelni,
meggondolni
deliberować nad czym, deliberować o czym –
tanakodik magában vmiről; megfontolni,
meghány-vet vmit
delicato, delicatamente (wł.) - delikatnie,
subtelnie; określenie wykonawcze –
delicato, [kátó], gyengéden, finoman [olasz
zenei előadásjelzés]
delicje [smakołyk] – (dawno) gyönyör, öröm,
élvezet
delicta commissionis [przestępstwa] – (lat.)
delicta commissionis; elkövetési büntetendő
cselekmények
delicta communia [przestępstwa powszechne] –
(lat.) delicta communia; közös bűntettek;
azok, amelyeket bárki elkövethet;
delicta omissionis [przestępstwa formalne z
zaniechania] – (lat.) delicta omissionis;
mulasztási
bűntettek
[az
elkövetési
büntetendő
cselekmények
(delicta
commissionis) ellentéte, mulasztás által
elkövetett büntetendő cselekmények. Szokás
megkülönböztetni a) tiszta mulasztási
bűntettet és b) mulasztás által elkövetett
elkövetési
büntetendő
cselekményeket.
-
Wersja 01 01 2017.
Amazok parancsoló törvénynek áthágásában,
tehát egyszerüen valaminek nem tevésében
állanak, aminek megtételére a törvény
büntetés terhe alatt kötelez, pl. feljelentés
elmulasztása
azokban
az
esetekben,
melyekben a törvény azt bünteti. Az
utóbbiak tiltó törvénynek nem cselekvés,
hanem mulasztás által megsértése, ami nem
egyéb, mint a kommissziv deliktumoknak
egyik elkövetési módja, pl. gyilkosságnak
elkövetése az élelemnek szándékos elvonása
által.]
Delicta parentum liberia non nocent a. Delicta
parentum liberis non nocent [1. delikty
(czyny bezprawne), popełnione przez
rodziców, nie szkodzą dzieciom, tzn. że
dzieci nie powinny ponosić ujemnych
skutków ani odpowiedzialności z powodu
czynów bezprawnych, popełnionych przez
ich rodziców; 2. przestępstwa rodziców nie
szkodzą dzieciom]. — (lat.) Delicta
parentum liberia non nocent; szülők által
elkövetett bűncselekmények nem ártanak a
gyerekeknek; gyerekek nem felelnek szüleik
tetteiért-magatartásáért; a gyerekek nem
felelnek szüleik bűneiért
Delicta per omissionem commissa [przestępstwa
materialne z zaniechania] – (lat.) Delicta
per omissionem commissa; mulasztás által
elkövetett bűncselekmények
delicta propria [przestępstwa indywidualne] delicta propria; különös bűntettek, melyek
csak bizonyos osztályú személyek által
követhetők el
Delicto dolere, correctione goudere oportet
[Trzeba boleć nad grzechem, ale cieszyć
się z napomnienia (Cycero).] – (lat.) Delicto
dolere, correctione goudere oportet; a bűn
felett bánkódni kell, de intéssel örülni.
delictum [występek, przestępstwo] – (lat.)
delictum; (jog)
cselekmény,
bűntett,
bűncselekmény, vétek; az ókori rómaiaknál
polgári személy ellen elkövetett vétség –
rablás, lopás, jogsértés – amiért a sértett fél
kárpótlást követelhetett
delictum civile – Delictu civile v. politicum, polgári
vétek
delictum
commissivum
[przestępstwo
z
działania] – bűncselekmény (cselekedettel);
bűntény
delictum commune [przestępstwo powszechne] –
Közönséges
bűncselekmény
(delictum
commune) (Pl. ember ölés)
delictum consumatum [przestępstwo dokonane]
– megvalósult bűncselekmény; be is
következett, beteljesedett bűn (delictum
consummatum)
1120
delictum continuatum [przestępstwo ciągłe] –
folytatólagos bűntett (delictum continuatum)
[több önálló cselekménynek, amelyeknek
mindegyike
önmagában
is
valamely
büntetendő cselekménynek tényálladékát
teljesen megállapítja, a bünhalmazat
szabályainak mellőzésével egy büntetendő
cselekménnyé egyesítése]
delictum criminale – bűnvétek
delictum iuris gentium [przestępstwo prawa
międzynarodowego] – (lat.) Delictum iuris
gentium; nemzetközi jog megsértése
delictum
omissivum
[przestępstwo
z
zaniechania] – meg nem valósult bűntett
Delictum personae non debet in detrimentum
ecclesiae redundare. – (lat.) Delictum
personae non debet in detrimentum ecclesiae
redundare. (Reg. Iur.76.) = Személyi hibából
az egyházra nem származhat kár.
delictum permanens [przestępstwo trwałe] –
tartós bűncselekmény
delictum proprium [przestępstwo indywidualne]
– individuális bűntett
delictum publicum criminale – főbenjáró,
nyilvános, v. cégérés (delictum publicum
criminale)
delictum putativum [przestępstwo urojone] –
vélt bűntett (delictum putativum)
delictum sui generis [przestępstwo odrębnego
(samodzielnego) typu] – delictum sui
generis; önálló büntetendő cselekmény
delictum tentatum [usiłowane przestępstwo] –
delictum tentatum; megerősített bűntett
delikacik,
delikatniś
[iron.
człowiek
wydelikacony, rozpieszczony] – nyafka,
kényes,
kényeskedő,
finomkodó,
elkényeztetett, finnyás, válogatós ember,
puhány
delikacik z marymonckiej mąki – kényeskedő,
válogatós ember
delikates [wykwintny artykuł spożywczy] – (fr.)
delikatesz; finom étel, ínyes falat, csemege;
tapintat, kímélet
delikatesy [duży sklep spożywczy] – csemegeüzlet
delikatesowy,
-a,
-e
–
csemegeüzlet-,
csemegeüzleti
delikatnie – finoman, ügyesen, kényesen
delikatność – gyengeség, gyengédség, finomság,
tapintat, óvatosság; kényesség; könnyűség,
könnyedség;
törékenység;
udvariasság,
előzékenység; érzékenység; (íz) zamat,
ízletesség
delikatność dotknięcia – könnyű érintés
delikatność potraw – az ételek ízletessége
delikatność rysów – az arcvonások finomsága
delikatność smaku, gustu – kényes ízlés
-
Wersja 01 01 2017.
delikatność zdrowia – gyenge egészség
delikatny, -a, -e [1. odznaczający się kruchością
budowy
i
subtelnością
kształtów;
2. odznaczający
się
wrażliwością
i
subtelnością w sposobie bycia; też:
świadczący o takich cechach; 3. mający
niewielką intensywność; 4. lekko strawny;
też:
wykwintny,
wyszukany;
5. wymagający taktu i ostrożności] – (lat.)
delikát; gyengéd, érzékeny, törékeny, finom
(ember), (czuły) érzékeny, kényes, tapintatos,
tapintatot igénylő; vékony; könnyű, csendes;
gyenge, gyengélkedő; udvarias, előzékeny;
jóízű, ízletes, finom, különleges; zsenge
delikatna kompleksja – gyenge testalkat
delikatna materia – kényes anyag
delikatna sprawa – kényes ügy; tapintatosan
kezelendő ügy
delikatna wymówka – udvarias kifogás
delikatne dotknięcie – könnyű érintések
delikatne obejście – előzékeny eljárás
delikatne potrawy – ízletes v. jóűízű ételek v.
falatok
delikatne rysy – finom v. gyengéd arcvonások
delikatne ucho – kényes fül
delikatne zdrowie – gyenge egészség
delikatny człowiek – udvarias ember
delikatny jak koronka – csipkefinom
delikatny na skórka – vékony bőr
delikatny rysunek – finom (vonalú) rajz
delikatny smak, gust – kényes v. finom ízlés
delikatny szmer – csendes susogás v. sustorgás
delikatny wyrzut – tapintatos szemrehányás
delikwent [Delikwent, delinkwent (z łac.
delinquentia – zbrodnia, kryminał). Tak
nazywano w Polsce skazańca, czyli
człowieka na śmierć wyrokiem sądowym
skazanego. Po odczytaniu wyroku w izbie
sądowej, na kilka dni przed śmiercią,
instygator lub pisarz sprowadzali do
delikwenta księdza. W ciągu tych
ostatnich dni zaopatrywano skazanego we
wszystko, czego tylko do jadła i picia
żądał. Każdemu dozwolony był do niego
wolny przystęp.], delikwentka – (lat.
delinquens) delikvens, delinkves; (jog)
bűnös, bűntett elkövetője; tettes, elítélt
(ffi/nő)
Delila [imię żeńskie pochodzenia biblijnego.
Nosiła je kochanka Samsona, która go
zdradziła.] – (héb. gyengéd) Delila v.
Delilah; a Biblia szerint filiszteus asszony,
aki az alvó Sámson haját levágta s ezzel
elvette erejét; (átv.) csalfa nő
delimitacja [1. wyznaczenie granic czegoś;
2. zaznaczanie w mowie granic morfemów
1121
lub wyrazów] – (lat.) delimitatio;
határkiigazítás
delimitować [wyznaczać granice, rozgraniczać] –
(lat.) delimitálni; elhatárolni, elkülöníteni,
szétválasztani
delimitacyjny, -a, -e – határmegállapító
delirium
[stan
zaburzenia
świadomości
połączony z podnieceniem ruchowym,
bredzeniem i halucynacjami] – (lat.)
delírium; (orvosi) lázálom; öntudatnak
félrebeszéléssel, érzéki csalódásokkal járó
erős megzavarodása; örjöngés, önkívület;
rövid ideig tartó, múlékony elmebaj (az
érzékcsalódások tömegesek és gyorsan
változnak, néha ijesztők, néha kellemesek);
(átv.) elragadtatás, lelkesültség
delirium tremens [ostra psychoza występująca u
nałogowych alkoholików w okresach
abstynencj] – (lat.) delírium tremens;
állandó
reszketéssel
és
beteges
képzelődésekkel járó állapot, amelyet a
szeszes italok mértéktelen fogyasztása okoz
["reszketéses önkívület", öntudatzavaros
állapot
az
alkoholmérgezés
következményeként,
reszketés
és
hallucinációk kísérik]
deliryczny, -a, -e – (lat.) delíriumos
delja, deljura, telej, telet [dwa pierwsze wyrazy
były nazwą sukni, dwa ostatnie nazwą
tkaniny. Muchliński wszystkie wywodzi z
tureckiego tellu, telli – tkanina z nitek
ciągnionych
ze
złota,
właściwie
przeszywana złotem, bardzo bogata.
Bruckner zalicza wyraz delja do
zapożyczonych z Węgier, Karłowicz
jednak twierdzi, że w słownikach
węgierskich nie znalazł odpowiedniego
wyrazu, co wszakże nie znaczy, aby moda
bogatej sukni tego rodzaju nie mogła
przyjść do Polski przez Węgry, gdzie tak
samo jak w Polsce panowie naśladowali
stroje wschodnie.] – (dawno) gazdag, díszes
ruha, ruhaanyag
delkredere (delcredere) (rzeczownik) – (ol.)
delcredere,
delkredere,
(ol.,
ejtsd:
delkredere),
a
hitelért,
szavatosság.
hiteljutalék;
a
bizományosnak
és
ügynököknek járó megtérítés azért, hogy a
hitelre való eladások esetén a kockázatot, a
jótállást magára vállalja
dell’arte – vásári [commedia dell'arte a. komedia
dell’arte: comedia dell’arte; vásári komédia ]
Delphinium (roślina) – (lat.) Delphinium;
szarkaláb (az északi földgömbön honos fű és
kórós növény; 150 fajtája közül némelyik
kedvelt
dísznövény);
sarkantyúfű
(Delphinium)
-
Wersja 01 01 2017.
delta
[1. nazwa czwartej litery alfabetu
greckiego Δ, δ; 2. obszar u ujścia
rozwidlającej się rzeki, mający kształt
trójkąta; 3. trójkątny układ skrzydeł
samolotu] – (gör.) delta (Δ, δ), a görög
ábécé negyedik betűje; d betű és hang;
(rzeka) a folyó torkolatvidéke, ahol a folkyó
háromszög alakban többfelé ágazik
delta Dunaju – a Duna deltája
deltowy, -a, -e – deltadeltoid [czworokąt, którego jedna z przekątnych
leży na jego osi symetrii. Jest ona wówczas
symetralną drugiej przekątnej. W takim
czworokącie pewne dwa sąsiednie boki
mają równą długość a, a pozostałe dwa
boki mają także równą długość b.] – (gör.)
deltoid; sárkányidom; olyan négyszög,
amelynek nincsenek párhuzamos oldalai, de
két-két egymás mellett fekvő oldala egyenlő;
az idom két átlója egymásra merőleges
deluwium [osad u podnóża wzgórz, powstały ze
zmywania ich zboczy przez wody
opadowe]
–
delúvium;
(földtan)
lejtőtörmelék
deluwialny, -a, -e – deluviális
dem [1. podstawowa jednostka administracyjna
w starożytnej Grecji; 2. w cesarstwie
bizantyjskim: organizacja samorządowa
ludności
miejskiej;
3. populacja
organizmów izolowana genetycznie i
przestrzennie] – (gör.) démosz; az ókori
görög városállamokban: a köznép, a
vagyontalan
szabad
lakosság;
mai
Görögországban: a legkisebb közigazgatási
egység
demagog
[1. człowiek
posługujący
się
demagogią;
2. przywódca
ludu
w
starożytnej Grecji] – (gör.) demagóg,
népszónok; (átv.) népcsaló, népámító;
bujtogató, lázító; a demagógia eszközeit
felhasználó
demagogia [sposób pozyskiwania zwolenników
polegający na odwoływaniu się do ich
emocji, oczekiwań i na składaniu
nierealnych obietnic] – (gör.) demagógia;
izgatás, lázítás; az emberek félrevezetése,
becsapása csalogató, hazug ígéretekkel,
hízelgéssel; népcsalás, népámítás
demagogia nacjonalistyczna – nacionalista
demagógia
demagogia prawicowa – jobboldali demagógia
demagogicznie – demagóg módon
demagogiczny, -a, -e – demagóg, bujtogató, lázító
demagogiczne
przemówienie
–
demagóg
szónoklat
demagogizować – izgatni, lázítani
1122
demarche (akt dyplomacji) – (fr.) démarche,
démars; eljárás, utánjárás, diplomáciai lépés;
(fr.) demars, diplomáciai lépés egy határozott
követelés
sürgetése
végett;
erőteljes
figyelmeztető tiltakozás
demarkacja [1. oznaczenie w terenie granicy na
podstawie zawartych umów; 2. pojawienie
się obfitego nacieku na granicy ogniska
martwiczego] – demarkáció; elhatárolás,
elválasztás
demarkacyjny, -a, -e – demarkációs-; elválasztó,
elhatároló
Demas (powszechny mąż) [współpracownik
Pawła w Rzymie, skąd wtedy pisane były
listy do Kolosan i Filemona. Dowiadujemy
się, że opuścił Pawła i umiłował świat.
Bywa
niekiedy,
że
i
prawdziwi
chrześcijanie są tak słabego charakteru, że
dają się porwać temu czym świat czaruje.]
- DÉMÁS (nép kedveltje, a nép férfia, a nép
vezetője). - Pál munkatársa (Kol 4,14; Filem
24), aki később elhagyta őt (2Tim 4,10).
demaskacja – leleplezés
demaskacyjny, -a, -e – leleplezési
demarcation
(demarkacja)
[To
punkt
wyznaczający granicę odpowiedzialności
między firmą komunikacyjną, a klientem
za połączenie z siecią WAN.] – (ang.)
demarcation; elválasztás
demaskator [osoba ujawniająca tajne spiski,
nielegalne powiązania, działania osób,
które swoją działalność chcą pozostawić w
ukryciu]; demaskatorka – leleplező (ffi/nő)
demaskatorski, -a, -ie – leleplező
demaskatorstwo – felfedés, leleplezés
demaskować [ujawniać prawdę o kimś lub o
czymś nieuczciwym lub negatywnym] –
(fr.-ném.)
demaszkírozni;
leálcázni,
leleplezni (vkit); leálarcozni; lerántani vkiről
az álarcot
demaskuje agenta obcego wywiadu – leleplezi a
külföldi kémszolgálat ügynökét
demaskować coś – leleplezni vmit
demaskować (demaskuje)
się –
lebukik
(lelepleződik); leveti v. leteszi az álarcot;
igazi alakjában mutatkozik (meg)
demaskowanie – felfedés, leleplezés, leálcázás
dematerializacja [1. znikanie przedmiotów lub
postaci;
2. zastępowanie
materialnej
postaci papierów wartościowych zapisem
na
rachunku
inwestycyjnym]
–
dematerializálás,
dematerializáció;
az
értékpapírok nem materiális formája, amikor
pusztán elektronikus jelként élnek tovább
dematerializacyjny, -a, -e – dematerializációs
-
Wersja 01 01 2017.
dematerializować [sprawiać, aby coś przestało
istnieć, powodować dematerializację] –
dematerializáni; megszünteti vki, vmi létét,
létezését
dematerializować się – dematerializálódni
Dematophora necatrix (Rosellinia necatrix) –
(lat.) Dematophora necatrix; gyökérpenész (a
maggombák családjába tartozó gombafaj,
mely a szőlő és gyümölcsfák gyökereit
megtámadva, nagy károkat okoz); rozelliniás
gyökérpenész
demencja [zob. otępienie w zn. 2.] – (lat.)
dementia; (orvosi) az emlékező tehetség
kóros csökkenése; elbutulás; szerzett
gyengeelméjűség,
mely
szervi
agyvelőbántalom
v.
vmely
elmebaj
következménye lehet [dementia szenilis:
aggkori elbutulás; dementia paralitica:
agylágyulás; dementia praecox: nagyon
fiatal korban beálló elbutulás, agylágyulás]
dementi [oficjalne zaprzeczenie lub sprostowanie
jakiejś informacji] – (fr.) démenti; valótlan
közlemény, hír v. híresztelések hivatalos
cáfolata;
visszavonás,
meghazudtolás;
cáfolat
dementować [oficjalnie zaprzeczać jakiejś
informacji] – (lat.) dementálni; cáfolni,
megcáfolni;
tagadni,
letagadni;
meghazudtolni; valótlannak nyilvánítani
dementować
pogloski
–
megcáfolja
a
híreszteléseket
demeryci [tak zwano księży skazanych przez
władzę duchowną za wykroczenia przeciw
swojemu powołaniu na zamknięcie w
murach
klasztornych]
–
(dawno)
demeritek; érdemtelenek, az egyházi hatóság
által elítélt lelkészek
demeszka, damascenka [szabla turecka ze stali
damasceńskiej, uważanej za najtwardszą i
najlepszą,
wyrabianej
w
mieście
Damaszku w Syryi, głośnem także z
wyrobu tkanin.] – (dawno) damaszkuszi
acélból készült török kard
Demeter (gr. Δημήτηρ) [w mitologii greckiej
bogini płodności, rolnictwa i urodzaju.] –
Démétér (görögül Δημήτηρ, annyi mint
"Földanya") a görög mitológiában a
földművelés és a termékenység istennője. Az
ő segítségével hozott termést minden
növény, ő érlelte meg a gyümölcsöket és ő
készítette fel a kalászokat az aratásra.
Démétér tanította meg az emberiségnek a
földművelés művészetét, ő adta az ekét az
embereknek és ő mutatta meg a vetés, illetve
veteményezés
tudományát
is
az
emberiségnek. Ezzel megvetette az emberek
letelepedését is, és ezáltal a letelepült emberi
társadalmak istennőjeként is tisztelték.
1123
Kronosz és Rheia leánya volt, Zeusz
testvére, akitől legkedvesebb gyermeke,
Perszephoné született.
Demetriusz (matki ziemi) [1. Złotnik, co robił
miniaturowe-kościółki, które służyły jako
amulety. Bał się, że Ewangelia, głoszona
przez
Pawła,
potępiająca
bożków,
odbierze mu zarobek. 2. Drugi Demetriusz
został pochwalony przez Jana. 3 Jan 9-12.]
- Demeter (Demetrius) (Demeter istennőhöz
hasonló). [Keresztyén férfi, akit János (2)
dicsérőleg említ (3Jn 12). 2. Efézusi
ezüstműves, aki sok nehézséget okozott
Pálnak, Artemisz szobrokat készített (ApCsel
19,23-27).]
demiceint [nazwa średniowiecznego paska
noszonego przez kobiety na sukni
spodniej. Do niego przyczepione były na
rzemieniach,
czy
sznurkach
różne
podręczne drobiazgi, jak klucze, igielnik,
nożyki w futerale czy sakiewka na
pieniądze. Używany przede wszystkim
przez mieszczki w XV wieku. 169, 200] –
(daw) női öv (középkorban)
demilitaryzacja [1. ograniczenie lub likwidacja
potencjału militarnego na określonym
terytorium; 2. przywrócenie cywilnego
charakteru
obiektowi
uprzednio
zmilitaryzowanemu] – demilitarizálás,
demilitarizáció; a fegyveres erők kivonása,
lefegyverzés, leszerelés
demilitaryzacyjny, -a, -e – demilitarizáltdemilitaryzować
[przeprowadzać
demilitaryzację, rozbrajać] – (lat.)
demilitarizálni, (wojsko) a fegyveres erőket
kivonni, a katonai jellegű berendezéseket
megszüntetni;
lefegyverezni,
leszerelni
(államot)
demimonde [Czyli z francuskiego „półświatek”,
synonim
eleganckiego
podejrzanego
świata.
Reprezentantami
tejże
przynależności byli Henri de ToulouseLautrec, Amadeo Modigliani, Edgar
Degas, także wczesny Picasso. Najbardziej
dumny z tejże przynależności był
Toulouse-Lautrec i w sposób jaki to
przedstawiał był pełen szacunku dla
obrazowanych scen. Obojętne czy była to
-
Wersja 01 01 2017.
arystokratka, czy zmęczona prostytutka
siedząca na brzegu łóżka – obydwie były
zadowolone z możliwości życia w wielkim
mieście na jego „brzegu”. Czasem ukazuje
się
ten
świat
w
sarkastycznych
karykaturach. Także artyści wiedeńscy
jak Schiele czy Klimt poruszają się w tych
grupach - w melancholii, też częściowo
pornografii, gdyż erotyka i pornografia
blisko idą w parze. Masturbujące się
kobiety, kochające się dzieci czy kobiety ...
u Schiele w grafikach. Wystawa jednak
pokazuje granice pornografii i sztuki.
Sztuka pokazuje emocje, pornografia –
„mięso
ludzkie”.
Sztuka
wzrusza,
pornografia oburza.] – (fr.) demimonde;
félvilági, kétes erkölcsű nő; félvilág; kétes
foglalkozású személyek társadalma
deminutyw,
deminutywum,
deminutiwum,
deminutivum
[1.
zdrobnienie;
zdrobnienie, wyraz powstały poprzez
dodanie
odpowiedniego
formantu,
oznaczający przedmiot mniejszy w
stosunku do przedmiotu opisywanego
przez wyraz, do którego dodany został
formant;
deminutiwum;
deminutyw;
deminutywum; 2. wyraz o znaczeniu
zdrobniałym, np. konik, stolik itp.] –
(nyelvtan) kicsinyítés, diminutivumok
diminutivumok [kicsinyített szók] is mind
verbumok, mind nomenek [névszók] s mind
adverbiumok [határozó (szó)k] azon módon,
kiváltképpen való szókval mondathatnak ki- A
verbumok,
mint:
eddegélek,
iddogálok,
járdogálok, szántdogálok etc.- Azaz: kicsinytkicsinyt észem, iszom; lassan-lassan járok,
szántok. A nomenek, mint: gyermek,
gyermekcse vagy gyermecske; meny, menyecske;
fiú, fiúcska vagy fiacska; leány, leányka vagy
leányzó, leányzócska, - ki azt láttatik jegyzeni-,
aki megleányozik, avagy akinek leánya lészen
etc. Az adverbiumok pedig, mint: jobbacskán,
szebbecskén,
ékesbecskén,
lassabbacskán,
gyorsabbacskán etc. [Geleji Katona István:
Magyar Grammatikácska]
deminutywny, -a, -e – (lat.) deminutív; kicsinyítő
deminutywny sufiks – kicsinyítő képző v. rag
demisalopka [1. lub półsalopka, półsalopa,
półsalopie; nazwa polska dla skróconej
salopy sięgającej nieco poniżej bioder,
odpowiednik francuskiego casaquin. W
Polsce noszona przez zamożne damy,
zarówno jako ubiór domowy, jak i
przeznaczony na ulicę. W wersji zimowej,
półsalopa podbijana była futrem, noszono
również do niej zarękawek. 2. półsalopka,
czyli krótka narzucana sukienkę za
czasów Stanisława Augusta, sięgająca do
bioder. Utrzymała się do biedermeieru.] –
– (dawno) rövid bélelt női felöltő (II.
Poniatowski Szaniszló Ágost korában)
1124
demisja – (lat.) demisszió; lemondás, leköszönés,
lelépés (állásról, hivatalról)
demisjonować – (lat.→fr.) demisszionálni;
lemondani, lelépni, leköszönni (hivatalról)
demistyfikacja
[wykrycie
i
ujawnienie
mistyfikacji] – (lat.) demisztifikáció,
leleplezés, a titkok felfedése v. felfedezése
demistyfikacyjny,
-a,
-e
[dotyczący
demistyfikacji] – (lat.) demisztifikációs,
leleplezési, a titkok felfedésével kapcsolatos
demistyfikator, demistyfikatorka – leleplező,
felfedő (ffi/nő)
demistyfikatorski – leleplező, felfedő
demistyfikatorstwo
–
leleplező,
felfedő
tevékenység
demistyfikować – leleplezni, felfedni
demiurg [1. w niektórych systemach filozoficznoreligijnych: twórca świata; 2. człowiek
obdarzony nieograniczoną mocą twórczą i
wielką wyobraźnią; 3. w starożytnej
Grecji: tytuł wysokiego urzędnika
państwowego; też: osoba nosząca ten
tytuł] – (gör.) demiurgos; a népnek alkotó,
eredetileg a mester, a művész (Platónnál és
követőinél a világ teremtője); világteremtő
szellem;
alkotó
erő;
(egyh.)
alacsonyabbrendű, külön teremtő istenség, az
óegyházi szekták tanításában
demiurgiczny, -a, -e – mesteri
demobil [1. sprzęt wojskowy pozostały po
zdemobilizowaniu wojska albo taki, który
wyszedł z użycia; 2. pot. instytucja
zarządzająca tym sprzętem lub miejsce,
gdzie jest on dostępny] – demobilizálás
során feleslegessé vált felszerelés
demobilizacja [1. przechodzenie państwa ze
stanu wojny do stanu pokoju; 2. osłabienie
gotowości
do
działania]
–
(lat.)
demobilizáció,
demobilizálás;
(wojsko)
leszerelés, lefegyverzés
demobilizacja armii – hadsereg leszerelése
-
Wersja 01 01 2017.
demobilizacyjny, -a, -e – demobilizációs;
leszerelési, lefegyverzési
demobilizować – (lat.) demobilizálni, (wojsko)
leszerelést, lefegyverzést végrehajtani; (átv.)
védtelenné tenni, lefegyverezni, leszerelni
demobilizować kogo – leszrelni vkit
demobilizować się – leszerelésre kerül; leszereli
magát
demobilizowanie – lefegyverzés
demobilizująco – demobilizálóan; lefegyverzően
demobilizująco działać – demobilizálóan hatni
vkire/vmire
demobilowy, -a, -e – demobilizációval kapcsolatos
demodulacja [zamiana danych cyfrowych na
akustyczne sygnały analogowe za pomocą
modemu
nazywamy
modulacją,
a
odwrotna zamiana demodulacją] – (lat.)
demoduláció; (távközlés) az eredeti jel (kép
v. hang) visszaállítása a vevőkészülékben az
adóból érkező modulált vivőhullámból; a
hordozó nagyfrekvenciájú elektromágneses
hullámra
rámodulált
hangfrekvencia
leválasztása
a
rádióvételnél;
a
nagyfrekvenciájú áram egyenirányítása útján
történik; a vivőhullámra ültetett műsorjel
visszanyerése; detektálás
demodulator [układ elektryczny służący do
demodulacji] – demodulator (olyan eszköz,
mely a modulált jelből leválasztja a
modulálójelet)
demofobia – tömegiszony
demograf – (gör.) demográfus, demográfia tudósa,
kutatója
demografia [nauka zajmująca się badaniem
stanu i struktury ludności] – (gör.)
demográfia; a népesedéssel és annak
változásaival
foglalkozó
tudományág;
népesedési
statisztika,
a
népesség,
társadalom életjelenségeivel, állapotával és
mozgalmával
foglalkozó
statisztikai
tudomány
dmografia historyczna [nauka o populacjach
ludzkich, czyli liczbie ludzi w różnych
miejscach i w różnych epokach] – történeti
demográfia [múltbeli népességre vonatkozó
vizsgálatok]
demograficzny,
-a,
-e
–
demografikus,
demográfiai; népesedési, népmozgalmi
demoiselle [panna] (młoda dziewczyna) – (fr.)
demoiselle; kisasszony
demokracja (gr. δημοκρατία demokratia "rządy
ludu", od wyrazów δῆμος demos "lud" +
κρατέω
krateo
"rządzę")
[1. ustrój
polityczny, w którym władzę sprawuje
społeczeństwo
poprzez
swych
przedstawicieli; też: państwo o takim
1125
ustroju; 2. forma organizacji życia
społecznego, w której wszyscy uczestniczą
w podejmowaniu decyzji i szanują prawa i
wolność
innych
ludzi;
3. partia
popierająca rządy i idee demokratyczne;
5.
(prawo i polityka) gminowładztwo
(władza ma swe źródło w woli ludu);
władza społeczeństwa;
6. (prawo i
polityka)
ustrój
przeciwstawny
jedynowładztwu; 7. (prawo i polityka)
władza ludu; 8. (prawo i polityka) synonim
samych praw i wolności polit.; 9. (pojazdy)
stronnictwo, grupa społeczna popierająca
demokratyczną formę rządów] – (gör.)
demokracia [A demokrácia szó az ógörög
δημοκρατία (demokratia) szóból származik,
jelentése a nép uralma. A szó töve a δημος
(démosz) nép szó, a κρατειν (kratein)
jelentése uralkodni, a ία (ia) pedig egy
képző.], népuralom, az a politikai rendszer,
amelyben a hatalom a népé; az az
államforma, amelynél a fenségjogok
(törvényhozás és kormányzás) a nép kezében
vannak; jogegyenlőség [A demokrácia
lényege, hogy a közösség minden
választójoggal rendelkező tagja részt vehet a
közügyek
eldöntésében,
vagyis
az
önkormányzásban az adott térségben. A
döntéshozatal módja lehet közvetlen és
közvetett. Az érvényes döntést a többségi
szavazatokkal vagy közös megegyezéssel
hozzák az alapszabály szerint. Az
alapszabályban szintén meghatározzák a
különböző szintű képviseletek hatáskörét. A
döntés joga lehet központosított, részben
lebontott vagy alulról felépülő. Működési
szabályok szerint létezik hagyományos és
liberális értékrendű demokrácia.]
demokracja
antyczna
[ustrój
polityczny
niektórych miast starożytnej Grecji, w
którym
najwyższą
władzą
było
zgromadzenie
wszystkich
wolnych
obywateli z prawem zabierania głosu i
proponowania ustaw] – antik demokrácia
demokracja burżuazyjna – burzsoá demokrácia;
polgári demokrácia
demokracja cywilna – polgári demokrácia; a
tőkésosztály uralma, amelyben azonban
bizonyos jogok (szólás-, gyülekezési,
sajtószabadság, választójog stb.) formailag a
dolgozókat is megilletik
demokracja gospodarcza – gazdasági demokrácia
demokracja ludowa [ustrój w państwach
komunistycznych,
w
założeniu
demokratyczny,
w
rzeczywistości
totalitarny] – népi demokracia
demokracja parlamentarna – parlamentáris
demokrácia
-
Wersja 01 01 2017.
demokracja postępowa – haladó demokrácia
demokracja przemysłowa – ipari demokrácia
demokracja
socjalistyczna
–
szocialista
demokrácia; a dolgozók hatalmának
megvalósítása, jogaiknak kivívása
demokracja szlachecka [ustrój polityczny w
Polsce XV i XVI w., w którym klasą
panującą była szlachta, wpływająca
poprzez sejm na rządy państwem] –
nemesi demokrácia
demokracyjny, -a, -e – demokrata-; demokratikus
[system
demokracyjny:
demokratikus
rendszer ("władza ludu")]
demokrata [1. członek partii demokratycznej; 2.
zwolennik demokracji; 3. człowiek o
przekonaniach
demokratycznych],
demokratka (demokr.) – demokrata, a
demokrácia
híve
(ffi/nő);
vmilyen
demokratiklus v. így nevezett párt tagja
demokratycznie – demokrtikusan
demokratycznie rządzić – demokratikusan
uralkodni v. kormányozni
demokratyczność – demokratikusság
demokratyczny, -a, -e [oparty na zasadach
demokracji lub kierujący się takimi
zasadami] (demokr.) – (gör.) demokratikus,
demokrata- (dem.); a demokráccia elveinek
megfelelő
demokratyczna armia ludowa – (dawno)
demokratikus néphadsereg
Demokratyczna Partia Obywatelska [(cz.
Občanská demokratická strana lub ODS) –
najsilniejsza prawicowa konserwatywna
partia polityczna w Republice Czeskiej. W
sprawach gospodarczych reprezentują
poglądy wolnorynkowe i liberalne.] –
Polgári Demokrata Párt (PDP) [na węg. egy
rövid életű, kis magyar nemzeti liberális párt
volt az 1940-es években és azon parlamenti
párt a második világháború után, amely
elképzeléseiben a legtávolabb állt a Magyar
Kommunista Párttól.]
Demokratyczna Unia Kobiet – Nők Demokratikus
Uniója
Demokratyczna
Wspólnota
Węgrów
w
Wojwodinie – Vajdasági Magyarok
Demokratikus Közössége (VMDK)
demokratyczne prawa wolności – demokratikus
szabadságjogok
demokratyczny odłam spoleczeństwa – a
társadalom demokrata része
Demokratyczny Związek Węgrów w Rumunii
[(Uniunea Democrata Maghiara din
Romania - UDMR) - partia większości
węgierskiej; utworzona 25 XII 1989 r.;] –
Romániai Magyar Demokrata Szövetség
(RMDSZ)
1126
demokratyzacja, demokratyzowanie się [proces
przekształcania systemu politycznego,
prawa, życia społecznego itp. w duchu
zasad demokratycznych] – demokratizálás
demokratyzm
[wyznawanie
zasad
demokratycznych] – (gör.) demokrácia,
demokratizmus, a demokrácia elve és
megvalósítása;
demokratikus
jelleg;
demokratikus gondolkodás; demokratikus
államrend
demokratyzować
–
demokratizálni;
demokratikussá tenni
demokratyzować
się
–
demokratizálódni;
demokratává v. dmokratikussá válni
demokratyzowanie – (gör.) demokratizálás; a
demokratikus alapelvek meghonosítása;
demokratikus alapokon történő újjászervezés
Demokryt z Abdery (gr. Δημόκριτος ὁ
Ἀβδηρίτης Demokritos ho Abderites, ur.
ok. 460 p.n.e., zm. ok. 370 p.n.e.) [myśliciel
i
podróżnik,
uczeń
Leucypa,
wszechstronny naukowiec, znany jako
"śmiejący się filozof". Prace Demokryta,
których stworzył 70, dotyczyły wielu
różnych dziedzin (fizyki, astronomii,
medycyny, chemii, gramatyki, techniki,
logiki, strategii, muzyki itd.) nie
zachowały się, przetrwały z nich nieliczne
fragmenty, głównie dzięki Epikurowi i
poematowi Lukrecjusza "De rerum
natura". Powiedział on: Istnieją jedynie
atomy i pusta przestrzeń; cała reszta to tylko
poglądy.]
–
Démokritosz
(ógörögül:
Δημόκριτος) (Abdéra, I. e. 470 és I. e. 460
között – Abdéra, I. e. 370 körül) [ókori görög
atomista filozófus. Leukipposszal együtt
szokták emlegetni, mint az atomelmélet
megalapítóját. Azonban nemcsak általános
atomelméletéről és kozmológiáiról írt,
hanem az érzéki észlelésről, a biológiáról, a
zenéről és számos más tárgyról is. Etikai
rendszert is kidolgozott, mely lényegében
megegyezett a később Epikurosz által
képviselt etikával.]
demolować – (fr.) demolálni; feldúlni, tönkretenni,
lerombolni
demon (stgr. δαίμων daimon – dosłownie ten, który
coś rozdziela lub ten, który coś przydziela,
także: nadprzyrodzona potęga, dola; łac.
daemon) [1. duch mający nadnaturalną
moc, najczęściej zły i wrogi człowiekowi;
2. człowiek postrzegany jako wcielenie zła
lub innej potężnej siły; 3. stale aktywny
program wykonujący różne usługi na
rzecz
innych
programów
lub
użytkowników] – (gör. δαίμων, daimon; lat.
daemon) 1. démon, ördög, gonosz, ártó
szellem; gonosz szellem, félisten, istenség
-
Wersja 01 01 2017.
[az antik népek és a keresztény középkor
hitéletében szereplő alsóbbrendű (isten és
ember között álló) szellem (magyarul:
manó)]; 2. káros, rosszra hajtó ösztön,
szenvedély; 3. csábító, érzéki külsejű,
szívtelen, kegyetlen nő; (informatika) (ang.)
daemon
demony – démonok [Gonosz szellemek (Mt 8,16;
Lk 10,17-20); láthatatlanok, test nélküliek;
birodalmat
alkotnak
(Ef
6,10-12);
emberfölötti intelligenciával rendelkeznek,
harcban állnak Istennel; rabul ejtik az
embereket, és sok kárt okoznak bennük, mint
pl. vakság (Mt 12,22), őrület (Lk 8,26-36),
némaság (Mt 9,32-33) és öngyilkossági
hajlam (Mk 9,22). Két osztálya van a
démonoknak: akik szabadon vannak (Ef 2,2;
6,11-12) és a mélységben elzártak (Lk 8,31;
Jel 9,1-11; 20,1-3).]
demonetyzacja [fr. < łac.] [1. ekon. operacja
polegająca na wycofaniu monety z obiegu;
także
spadek
wartości
pieniądza
obiegowego w okresie inflacji; 2. zjawisko
wypierania z obiegu pieniężnego monet
przez banknoty, w warunkach szybkiej
dewaluacji lub deprecjacji pieniądza,
towarzyszących
wysokiej
inflacji
(spadkowi siły nabywczej pieniądza,
zwłaszcza monet, wobec szybkiego
wzrostu cen).] – demonetizáció (arany
demonetizációja, amikor a belső értékkel
rendelkező pénzügyi rendszer alapján jelenő
arany fokozatosan kivonul a monetáris
meghatározó szerepből; a rendszer végét
jelenti majd, amikor a jegybankok
mérlegeiből végleg eltűnik az aranytartalék)
demonicznie – démonikusan; ördögien, ördögi
módon
demoniczność – démonikusság, ördögiesség
demoniczny, -a, -e [1. mający związek z
demonami; 2. mający cechy przypisywane
demonom] – 1. démoni, démonikus,
démonszerű; ördögi, sátáni; 2. ördögi
megszállott,
ördöngős;
3.
hatalmas,
szörnyűségében félelmetes (erő)
demoniczny uśmiech – ördögi, sátáni kacaj
demonizm [1. wiara w demony; 2. demoniczny
charakter
czegoś
lub
kogoś]
–
démonizmus; szellemhit
demonizować [wyolbrzymiać, widzieć sprawę w
przesadnie złym świetle] – vkinek/vminek
démonikus, emberfeletti erőt tulajdonítani
demonolog – demonológus
demonologia
[1. dział
etnografii
i
religioznawstwa poświęcony badaniu
wyobrażeń o demonach; 2. część doktryny
religijnej zajmująca się demonami] –
démonológia
1127
demonoman – rossz szellemek által megszállott
egyén (daemonomaniacus) olyan elmebeteg,
a ki eleven káprázatok behatása alatt azt
képzeli, hogy idegen szellemek laknak
testében, kiknek hangját hallani véli és kik
mindenféleképpen kinozzák
demonomania [opętanie przez demona] – (gör.)
démonománia; ördöngősség, elmebajosok
rögeszméje, hogy az ördög v. a gonosz
szellem bújt beléjük (súlyos idegbaj)
demonizm [1. wiara w demony; 2. demoniczny
charakter czegoś lub kogoś] – (gör.)
démonizmus; hit az ördögök, démonok
létezésében
demonstracja [1. marsz lub zgromadzenie grupy
ludzi w celu wyrażenia protestu lub
poparcia;
2. ostentacyjne
wyrażanie
uczuć,
poglądów;
3. prezentacja
urządzenia, produktu, doświadczenia itp.;
4.
pokaz;
nauczanie
za pomocą
pokazywania przedmiotów, wykonywania
doświadczeń; ostentacyjne okazywanie
(uczuć); manifestacja publiczna (pochód,
wiec); pokaz siły wojskowej dla
ostrzeżenia,
wywarcia
presji
(np.
demonstracja floty wojennej); ruchy
wojsk dla zmylenia nieprzyjaciela.] – (lat.)
demonstráció,
bemutatás,
bemutató,
szemléltető
bizonyítás,
szemléltetés,
igazolás, kimutatás; tüntetés, felvonulás
demonstracja antywojenna – háború ellenes
tüntetés
demonstracja filmów – filmbemutató
demonstracja map – térképek szemléltetése
demonstracja masowa – tüntetés, tömegtüntetés,
tömegfelvonulás
demonstracja parlamentarna – képviselők
tüntetése
demonstracja pieniądza – a pénz névleges
értékének csökkenése
demonstracja pierwszomajowa – május elsejei
felvonulás
demonstracja pokojowa – béketüntetés
demonstracja siły – erődemonstráció
demonstracja uwlaszczeniowa – a jobbágyság
felszabadítása előtti demonstráció
demonstracja tablic – táblák szemléltetése
demonstracja towaru – árubemutatás
demonstracja uczuć – érzelmekkel való tüntetés
demonstracja uliczna – utcai tüntetés v.
demonstráció
demonstracje antyatomowe – atomfegyver elleni
tüntetés
demonstracje wojenne – tüntető hadmozdulatok
demonstracyjnie – tüntetően, tüntető módon
-
Wersja 01 01 2017.
demonstracyjny, -a, -e [1. obliczony na efekt;
2. służący demonstracji doświadczenia,
urządzenia lub produktu] – demonstratív,
szemléltető, kézzelfoghatóan bizonyítható,
kísérleti, szemléltető; tüntető, kihívó,
érzelmeit
(külső
jelekkel)
kimutató;
fenyegető
demonstracyjny pokaz – szemléltető v. kísérleti
bemutatás, demonstráció
demonstrant
[uczestnik
demonstracji],
demonstrantka – tüntető (ffi/nő)
demonstrator [osoba dokonująca demonstracji
doświadczenia, urządzenia lub produktu],
demonstratorka – (lat.) demontrátor;
bemutató v. magyarázó személy (ffi/nő);
(iskola)
az
egyetemi,
főiskolai
segédtanszemélyzet tagja (rendszerint kiváló
előmenetelű hallgató), aki főleg a kísérletek
előkészítésével foglalkozik
demonstrator czego, z zakresu czego – vminek a
bemutatója v. szemléltetője
demonstratio [łac. demonstratio 'pokazanie;
dowód' od demonstrare 'pokazywać;
dowodzić (czego)'; zob. demonstracja] –
(lat.)
demonstratio;
azon
rendes
formulaalkatrész, amely a határozatlan
tárgyú, bonae fidei jellegű keresetek
jogalapját (causáját) jelöli meg (pl. adásvétel,
bérlet letét).
demonstrować [1. brać udział w demonstracji;
manifestować; 2. publicznie wyrażać
swoje
uczucia,
poglądy,
postawy;
manifestować; 3. dokonywać pokazu;
prezentować] – demonstrálni, tüntetni,
felvonulni;
(przedstawić,
pokazać)
bemutatni,
szemléltetni,
magyarázni,
bizonyítani
demonstrować doświadczenia z chemii – vegytani
kísérleteket bemutatni
demonstrować film – filmet bemutatni
demonstrować przeciw czemuś – tüntetni vmi
ellen
demonstrować przeciw podżegacom wojennym –
a háborús gyújtogatók ellen tüntetni
demontaż [rozkładanie maszyn, urządzeń na
części lub zdejmowanie z miejsc, w
których były zamontowane] – (műszaki)
szétszedés,
széjjelszedés,
leszerelés,
szétszerelés
demontaż maszyny – gép széjjelszedése,
szétszerelése, leszerelése
demontażowy, -a, -e – leszerelési, szétszerelési
demontować
[1. przeprowadzać
demontaż
maszyn lub urządzeń; 2. burzyć jakiś
porządek] – szétszerelni, leszerelni,
szétszedni, lebontani (zdemontować)
1128
demontować urządzenie fabryki – a gyár
berendezését leszerelni
demontowanie – leszerelés, szétszedés, lebontás
demoralizacja [1. odrzucenie obowiązujących
norm moralnych, prowadzące do łamania
prawa, rozwiązłości obyczajów itp.; też:
czyjeś
działania
lub
zachowanie
powodujące u innych odrzucenie takich
norm; 2. odrzucanie oraz negowanie
przyjętych wartości, norm, zasad etyki,
praw życia zbiorowego i indywidualnego.
Łamanie przyjętych norm prowadzić
może do przekroczenia zasad zapisanych
w przepisach prawa, np. gwałt popełniony
pod wpływem pornografii. Absolutnie
błędna jest rozpowszechniona opinia, że
demoralizacja jest aktem świadomym.] –
(lat.) demoralizáció; erkölcsi züllés, erkölcsi
romlás; süllyedés, lezüllés, szétzüllés,
bomlás; feslettség
demoralizacyjny, -a, -e – demoralizáló;
erkölcsrontó, erkölcsromboló, züllesztő
demoralizator
[człowiek
demoralizujący
otoczenie], demoralizatorka – erkölcsrontó,
bomlasztó v. züllesztő (ffi/nő)
demoralizować (demoralizuje) [1. deprawować,
gorszyć; 2. podejmować działania mające
na celu obniżenie morale osoby lub grupy
osób] – (lat.) demoralizálni, destruálni,
zülleszteni,
elzülleszteni,
erkölcsileg
lezülleszteni,
elrontani,
megrontani,
megmételyezni; bomlasztani, felbomlasztani,
a fegyelmet tönkretenni
demoralizować kogo złym przykładom – rossz
példával erkölcstelenné tenni vkit
demoralizować (demoralizuje) się – (lat.)
demoralizálódni,
erkölcsileg
lezülleni,
erkölcstelenné válni; zülleni, elzülleni,
szétzülleni; elromlani, megmételyeződni;
fegyelmezetlenné válni, kötelességtudásában
megrendülni
demoralizująco – erkölcsrontóan, erkölcsrontó v.
bomlasztó v. züllesztő módon
demoralizujący,
-a,
-e
–
demoralizáló;
erkölcsrontó, csüggesztő, elbátortalanító
demoralizujący wpływ – demoralizáló befolyás
de mortuis nil nisi bene! [„O zmarłych tylko
dobrze
albo
wcale”,
która
jest
przypisywana Chilonowi ze Sparty (VI w
p.n.e.).] – (lat.) de mortuis nil, nisi bene!; a
halottakról vagy jót (mondjunk), vagy
semmit!; a halottakról semmit, hacsak jót
nem; a megholtakról semmit (se mondj),
mint jót [Diogenes Laertius]
demos [1. społeczeństwo, lud; 2. zob. dem w zn.
1.] – (gör.) démosz; nép
-
Wersja 01 01 2017.
demultiplexing (demultipleksoanie) [Polega na
dzieleniu złożonych typów danych na ich
podstawowe
składniki.]
–
(ang.)
demultiplexing; nyalábbontás, multiplexelés
megszüntetése; nyalábolás megszüntetése
denacjonalizacja [zwrot obiektów przejętych
przez
państwo
ich
prawowitym
właścicielom]
–
denacionalizáció,
denacionalizálás; megfosztás a nemzeti
jellegtől, elnemzetletlenítés
denacjonalizować – (lat.) denacionalizálni,
nemzeti
jellegtől
megfosztani,
elnemzetietleníteni
denacjonalizowanie – (lat.) denacionalizáció,
denacionalizálás; megfosztás a nemzeti
jellegtől, elnemzetietlenítés
denacjonalizowanie
się
–
(lat.)
denacionalizálódás; a
nemzeti jelleg
elvesztése, elnemzetietlenedés
denar [ łac. denarius 'zawierający 10; srebrna
moneta zawierająca pierw. 10 asów' z deni
po 10' od decem '10'; później denar rz.
(odpowiednik gr. drachmy) zawierał 16
asów; 1. starorzymska lub średniowieczna
moneta srebrna; 2. jednostka monetarna
Macedonii; 3) Denar, jako nazwa
pieniądza, nie ma wcale polskiego
pochodzenia, bo jest skróconą formą
łacińskiego denarius, dziesiętny, od deni,
po dziesięć.; 4. st.rz. moneta srebrna (por.
as; sestercja; uncja); śrdw. drobna moneta
różnych krajów europ., m.in. i Polski.; 5.
moneta podatkowa; 6. srebrna lub złota
moneta rzymska, odpowiadająca w
czasach Jezusa Chrystusa 16 asom (zob.) przeciętne wynagrodzenie za dzień pracy.
Każdy Żyd płacił denara jako osobisty,
roczny podatek dla Cezara.] – 1. (lat.
denaarius) dénár; kis értékű római
ezüstpénz;
a
középkorban:
sokféle
változatban, értékben forgó, majd a
legkisebb értékű pénz; 2. adópénz [az
Újszövetségben a dénár másik neve (Mt
22,19), mert minden zsidónak a jövedelmétől
függetlenül 1 dénárt kellett fejadóként
fizetnie a rómaiaknak. Mt 22,19: Mutassatok
egy törvényes adópénzt!” Azok odavittek
neki egy dénárt. — 1 arany dénár 25 ezüst
dénárt ért]
denarek, denar, dynarek [dryfus czyli trójnóg
żelazny, na którym stawiają się w ogniu
sagany, garnki, rondle i t. d. dla szybszego
zagotowania. Karłowicz uważa tę nazwę
za rdzennie polską, uformowaną od
wyrazu dno, denarek bowiem podstawia
się zawsze pod dno naczynia.] – háromlábú
vasalapzat; csikó
1129
Denarius Petri [śrdw.łac., denar (św.) Piotra hist.
świętopietrze, śrdw. danina na rzecz
papieża.] – DENARIUS PETRI; Péterfillér;
pápai jövedelmi forrás.
denarowy, -a, -e – dénárdenat [1. samobójca albo ofiara zabójstwa lub
wypadku; 2. pot. o człowieku bardzo
zmęczonym lub pijanym], denatka – nem
természetes halállal elhunyt (ffi/nő); (átv.)
hulla, nagyon fáradt, tökrészeg
denaturacja [1. zmiana wewnętrznej struktury
białka pod wpływem działania czynników
fizycznych lub chemicznych; 2. celowe
zanieczyszczenie
spirytusu
uniemożliwiające użycie go do celów
konsumpcyjnych] – (vegytan) denaturálás;
az eredeti sajátosságoktól való megfosztás,
eljárás,
mellyel
anyagokat
emberi
fogyasztásra alkalmatlanná, élvezhetetlenné
tesznek
denaturalizować
[pozbawiać
kogoś
obywatelstwa] – (vegytan) denaturálni;
eltozítani, kiforgatni; élelmiszert
a
közönséges használatra alkalmatlanná tenni;
(lat.)
denaturalizálni;
(jog)
állampolgárságától
megfosztani;
állampolgári kötelékéből elbocsátani
denaturat [spirytus z dodatkiem związków
chemicznych,
barwiony
fioletowo,
używany jako paliwo i rozpuszczalnik] –
denaturált szesz
denaturowany, -a, -e – denaturált
denazalizacja [jęz. przejście głoski nosowej w
odpowiednią ustną] – denazalizáció;
(nyelvtan) az orrhang elvesztése
denazyfikacja, denacyfikacja [działania podjęte
po II wojnie światowej w celu
oczyszczenia
życia
politycznego,
społecznego i kulturalnego w Niemczech z
nazizmu] – nácitlanítás, a politikai és
társadalmi élet náci ideológiától való
megfosztása a háború után
denazyfikacyjny,
denacyfikacyjny,
-a,
-e
[przymiotnik od: denazyfikacja] –
nácitlanítási
Dente lupus, cornu taurus petit [Wilk atakuje
zębami, byk rogiem (Horacy)] – (lat.)
Dente lupus, cornu taurus petit; A farkas
foggal, a bika szarvval támad (Horatius)
dentryt [1. rozgałęziona wypustka komórki
nerwowej przewodząca impulsy nerwowe;
2. układ
drobnych
kryształów,
przypominający kształtem rozgałęzione
drzewo, krzew lub paproć; 3. wykres
przypominający kształtem rozgałęzione
drzewo] – dentrit; I. kőzetekben vas és
mangán
vegyületek
kicsapódásából
-
Wersja 01 01 2017.
keletkező növényi alakokra emlékeztető
rajzolatok; II. termésfémek növényforma
kikristályosodása; III. (med) dendritek
dendryty [wypustki protoplazmatyczne komórki
nerwowej,
odbierające
impulsy
i
przewodzące
je
w
kierunku
dośrodkowym, tzn. od zewnątrz do ciała
komórki nerwowej. Zwykle neurony mają
po kilka niezbyt długich dendrytów,
wychodzących
od
ciała
komórki
nerwowej. neuron.] – dendritek [az
idegsejtek nyúlványa, melyek a szinaptikus
bemeneteket fogadja és az aktivációt a
sejttest felé közvetítik. A multipoláris
neuronok több dendrittel rendelkeznek.]
dendrytyczny, dendrytowy, -a, -e – dentrit-,
dentrites
dendele, dendeleń – csin-csin!; csingi-lingi!
dendrochronologia [nowa nauka z pogranicza
biologii, archeologii i meteorologii.
Umożliwia
datację
drewnianego
znaleziska archeologicznego na podstawie
grubości słojów drewna. Szerokość słoju
zależy od czynników meteorologicznych
danego roku. Dzięki porównaniu słojów z
tego samego obszaru można uzyskać
katalog grubości słojów obejmujący wiele
wieków. Wówczas można datować datę
ścięcia znalezionego drewna z precyzją do
pół
roku.
Jest
to
jedna
z
najprecyzyjniejszych metod datacji dla
wczesnego średniowiecza i starożytności –
precyzyjniejsza od datacji węglem C14.] –
dendrokronológia
[évgyűrűvizsgálat;
kormeghatározási módszer, amely hosszú
távon képes abszolút dátumozást biztosítani
egy év pontossággal]
dendrograf – (gör.) dendográf; fák, növények és
növényrészek vastagodásának mérésére
szolgáló fémgyűrű, mely a növekedés napi
ingadozásait és pontosan feljegyzi
dendrografia [naukowy opis drzew i krzewów] –
(gör.) dendográfia; faismeret, a fák leírása
dendrolog [specjalista w zakresie dendrologii
(nauki zajmującej się badaniem drzew i
krzewów); drzewoznawca] – dendrológus;
fakutató
dendrologia [nauka o drzewach i krzewach] –
(gör.) dendrológia; a növénytannak a fás
növények tanulmányozásával foglakozó
része
dendrologiczny, -a, -e – dendrológiai; faismereti, a
fákra vonatkozó
dendrometr
–
(gör.)
dendrométer;
fák
magasságának mérésére szolgáló eszköz
denegacja – (lat.) denegáció; letagadás,
megtagadás
1130
denerwować [wyprowadzać z równowagi,
drażnić] – idegesíteni, izgatni, zavarni;
felbosszantani, felidegesíteni, felizgatni;
nyugtalanítani
denerwować kogo – idegessé tenni v.
felbosszantani vkit
denerwować się [1. martwić się czymś lub o
kogoś; 2. wpadać w rozdrażnienie, w
złość] – drukkolni; idegeskedni, idegessé
válni; ideges, izgulni; nyugtalankodni
denerwować się czym – ideges lesz vmitől
denerwująco – idegesítően, idegesítő módon
denerwujący, -a, -e [wywołujący czyjeś
zdenerwowanie] – idegesítő; idegfeszítő;
izgalmas
denier [jednostka miary grubości włókien lub
przędzy] – (fr.) denier [súlyegység, 0,05 g];
a selyemfonal finomságának mértékegysége;
a magasabb számok a finomabb fonalat
jelölik
denim [1. dżins (z ang. jeans) również denim; 2.
mocna tkanina bawełniana o splocie
skośnym. Nazwa pochodzi od serge tkaniny bawełnianej produkowanej we
Francji w Nimes. Początkowo nazywano
ją serge de Nimes, wkrótce jednak
skrócono nazwę do denim. Tradycyjnie
barwiona na niebiesko przy pomocy
barwnika indygo. Używana do produkcji
jeansów. 3. Amerykańska nazwa mocnej
tkaniny bawełnianej od XVIII wieku
produkowanej we Francji, jako „sukno z
Nimes” – materiał „nie do zdarcia”, m.in.
przeznaczony na namioty. Prototyp i
nazwa
płótna
dżinsowego,
spopularyzowanego razem z dżinsami.
Obecnie temat sam w sobie i
niewyczerpane
źródło
inspiracji
kolorystycznych, asortymentowych
–
dzianiny z efektem denimu, stylistycznych
– podstawa casualu. O sile i atrakcyjności
współczesnego denimu zadecydowały,
oprócz westernowej legendy, elastyczność
i bogactwo wykończeń.] – Denim (de
Nimes)
[1.
Strapabíró
pamutanyag
sávolykötésben elsősorban a jeanswear
számára. A láncfonal kék vagy egyéb színű,
a vetülék fehér. Ezáltal a színoldal kék vagy
egyéb színű, a fonákoldal pedig majdnem
fehér. Az anyag súlyát unciában adják meg.
2. Farmeranyag hosszában kék, keresztbe
fehér szálakból. A láncszálak a kéken kívül
más színűek is lehetnek: a fehér vetülékfonal
miatt a másik oldala szinte fehérnek tűnik.]
-
Wersja 01 01 2017.
Denis [oficjalnie pochodzi od greckiego imienia
Dionizy] – Dénes
denique [łac. w końcu] – (lat.) denique; végre,
végül; elvégre, végre is, utóvégre;
(egy)szóval, tehát
Denique non omnes eadem mirantur amantque
(łac.) - W końcu nie wszyscy podziwiają i
lubią to samo. - Denique non omnes eadem
mirantur amantque; végtére nem mindenki
csodálja és szereti ugyanazt (Horatius)
denitryfikacja [proces rozkładu związków azotu,
wywołany przez bakterie glebowe i
wodne] – (gör.-lat.) denitrifikáció
[a
nitrátok N2, N2O vagy NO alakban
bekövetkező,
gáz
halmazállapotú
nitrogénveszteségét értjük, amely általában,
de nem mindig biológiai hatásra megy
végbe. A denitrifikációt a következőképpen
is meg szokták fogalmazni: a talaj
hasznosuló
nitrogénvegyületeinek
redukciója.]
denitryfikacyjny, -a, -e – denitrifikációs
denitryfikować [oczyszczać kwas siarkowy
komorowy z tlenków azotu, albo
wydzielać kwas siarkowy i azotowy z ich
mieszanin z wodą i ciałami organicznemi;
przeprowadzać nitrocelulozę w celulozę] –
denitrifikálni
deniwelacja [różnica wysokości pomiędzy
najwyżej i najniżej położonym punktem w
jaskini. W przypadku gdy najwyżej
położonym punktem jest otwór wejściowy,
deniwelacja jest głębokością jaskini.] deniceláció [1. barlangok magassági eltérése,
2. tavak felszínének nem hullámzás okozta
eltérése a vízszintestől]
denko [dno niewielkiego pojemnika] –
fenekecske
denny, -a, -e – fenekes
denobilitacja – denobilitáció; nemességtől való
megfosztás
denominacja [1. wymiana pieniędzy związana ze
zmianą nazwy lub z obniżeniem nominału;
1131
2. nazwanie czegoś lub kogoś inną nazwą;
3. w Europie Zachodniej: grupa religijna,
która oddzieliła się od macierzystej
organizacji religijnej; w USA: każda
grupa
wyznaniowa]
–
(bölcsészet,
irodalom) (lat.) denomináció;
(dawno)
megnevezés, elnevezés; a felekezetek neve
az angolszász egyházi életben
denominalny, -a, -e – (lat.) denominális; főnévből
képzett, főnévi
denominować [zmieniać wartość wyrażaną przez
jakąś jednostkę] – (lat.) denominálni;
elnevezni
denonsacja – felbontás
denotacja [zakres danej nazwy, tj. zbiór jej
desygnatów, czyli obiektów, o których
powiedzenie "To jest N." będzie zdaniem
prawdziwym. Denotacją nazwy "kot" jest
zbiór wszystkich (przeszłych, obecnych i
przyszłych) kotów.] – denotáció (lat. "jelölési
érték"); egy szó, kifejezés, jel vagy szimbólum
egyértelmű,
elsődleges
jelentése
[1.
Denotátum: referens: valamely jelnek egy
konkrét tárgyra vonatkoztatott
értelme
(megkülönböztetve a deszignátumtól, amely
mindazon tárgyak összessége, melyeket egy jel
megjelölhet); 2. valamely jel elsődleges,
közvetlen, köznapi, általánosan ismert jelentése
(megkülönböztetve a másodlagos jelentéstől, a
konnotációtól).3. a jel és a jel tárgya között
fennálló viszony; a név és a megnevezett
viszonya ]
denotat [zob. desygnat] – jeltárgy, denotátum
denuklearyzacja [tworzenie stref bez broni
jądrowej] – denuklearizáció; atommentes
övezet létrehozása
denuklearyzacyjny, -a, -e – denuklearizációval
kapcsolatos
dénuoement (fr., lit.) – (fr.) dénuoement;
megoldás, kibonyolítás
dens – (lat.) dens v. dentis; fog (ząb)
dens invaginatus (ząb wgłobiony) – Dens
invaginatus vagy dens in dente – a fogban
egy tasak található, mely zománccal bélelt
dens
praemolaris
(ząb
przedtrzonowy,
przedtrzonowiec) – őrlőfog
densymetr [zob. areometr] – (lat.) densiméter;
sűrűségmérő
densytometr [aparat do densytometrii] –
sűrűségmérő
dentalis (łac.) – (lat.) dentális; foghang, foghang;
olyan hang, amelynek képzésében a
fogaknak is szerepük van; foghoz tartozó
dentyna [zob. zębina] – (lat.) dentin, a fog
alapállománya; fogcsont
-
Wersja 01 01 2017.
dentysta [lekarz specjalizujący się w zakresie
dentystyki (stomatologii); stomatolog] –
(fr., ang.) dentista; fogász, fogorvos (jestem
dentystą); fogtechnikus
dentysta chirurg – szájsebész
dentystka [kobieta specjalizująca się w
dziedzinie dentystyki (stomatologii)] –
fogásznő, fogorvosnő (jestem dentystką)
dentystyczny, -a, -e – fog-, fogászati, fogorvosi
[technik dentystyczny: fogtechnikus]
dentystyka (zob. stomatologia) – (gör)
sztomatológia; fogászat
denudacja [proces wietrzenia, erozji i osuwania
się mas skalnych] – (lat.) denudáció
[lemeztelenítés, leleplezés] ; (földtan,
geológia) letarolás, lepusztulás; a természeti
erőknek (szél, víz stb.) az egész felszín
lemosásában kifejtett hatása
denudacyjny, -a, -e – (földtan) denudáló; letaroló
denuncjacja [tajne oskarżenie przed władzą,
doniesienie, donos] – (lat.) denunciáció,
denunciálás; feljelentés, besúgás, beárulás
(denuncjowanie)
denuncjant, denuncjator [osoba denuncjująca
(poufnie donosząca władzy o popełnieniu
wykroczenia); donosiciel, denuncjant];
denuncjantka, denuncjatorka – (lat.)
denunciáns, feljelentő, besúgó, áruló, spicli
(ffi/nő)
denuncjatorski, -a, -ie – besúgó, besúgói; felbújtó,
felbújtói; áruló, beáruló, beárulói
denuncjatorstwo – besúgás, árulkodás; feljelentés
denuncjonować [zob. donosić, donieść] –
beárulni; feljelenteni
denuncjować [1. składać władzom poufne
doniesienie o popełnieniu przez kogoś
wykroczenia; 2. informować poufnie o
czymś władze, zwykle o wykroczeniu
przeciw obowiązującemu prawu; donosić]
– (lat.) denunciálni, feljelenteni, besúgni,
beárulni
denuncjować kogo – feljelenteni, beárulni vkit
denuncjowanie – denunciáció, besúgás, feljelentés
deń-deń – (hangutánzó) cin-cin!
deo gratias! [Bogu niech będą dzięki.] – (lat.)
hála Istennek!, Istennek hála!
Deo volente = jeśli Bóg pozwoli – Deo volente; Ha
Isten is úgy akarja!
departament [1. jednostka administracyjna
Republiki Francuskiej oraz wielu państw
Afryki i Ameryki Łacińskiej; 2. jednostka
organizacyjna
wyższego
rzędu
w
ministerstwie lub innej instytucji] – (fr.)
departement; közigazgatási kerület, a megye
neve
Franciaországban;
főosztály,
1132
ügyosztály; hatáskör, hivatalos ügykör;
kerület, negyed; főosztály
departament
planowania
–
tervosztály,
tervfőosztály
departament polityczny – politikai osztály v.
főosztály
Departament Stanu (ang. The United States
Department
of
State) [odpowiednik
ministerstwa spraw zagranicznych w
innych krajach. Na czele Departamentu
Stanu stoi sekretarz stanu, co odpowiada
stanowisku ministra w innych krajach.] –
az
Egyesült
Államok
(USA)
Külügyminisztériuma (ang. The United
States Department of State)
departamenta [Gdy w r. 1775 została
ustanowiona Rada Nieustająca (ob.) jako
właściwie delegacja sejmowa do ciągłego i
wspólnego z królem rządzenia, wydziały
tej Rady nazywano departamentami,
które były następujące: 1) Departament
cudzoziemski (t. j. spraw zagranicznych);
2) Departament policyi; 3) Departament
wojny; 4) Departament sprawiedliwości i
5)
Departament
skarbowy.
Na
„departamenta” dzieliło się Księstwo
Warszawskie i ustanowione kongresem
wiedeńskim w r. 1815 Królestwo Polskie,
w którem 8 departamentów: warszawski,
krakowski, kaliski, płocki, łomżyński,
radomski, lubelski i siedlecki, zamienione
zostały na województwa, a po dwudziestu
latach na 5 gubernij. Na Litwie, Wołyniu i
Podolu przed r. 1831 sądy apelacyjne
zwały się również departamentami.] –
(hist., dawno) közigazgatási területek
departamentowy, -a, -e – egy közigazgatási
kerülethez tartozó, kerületi; megyei;
főosztályi,
ügyosztályi;
ügyosztályhoz
tartozó, főosztálydepasować – (fr.) depassálni; maga mögött hagyni
depauperyzacja – depauperizáció; elszegényedés
depèche – (fr.) depèche; távirat, sürgős levél
dependance (fr.) – (fr.) dependance; függelék,
melléképület, melléktartomány; szállodák
melléképülete; fiókvállalat
dependencja [1. dawniej: zależność, zawisłość,
podległość; 2. dobra, majątek, instytucje
-
Wersja 01 01 2017.
zależne od innych instytucji; 3. kraj,
państwo zależne od innego; 4. praktyka
prawnicza, zajęcie dependenta; 5. termin
wywodzący się z łacińskiego dependare,
czyli "być rządzonym przez kogoś",
"zależeć od kogoś". Obecnie termin
dependencja stosowany w politologii,
dotyczy dwóch rodzajów zależności
terytoriów.]
–
(lat.)
dependencia
(dependentia),
függőség, alárendeltség,
függő helyzet v. viszony
dependencja fizyczna – fizikai függőség [physical
dependence] [Egy drog (gyógyszer vagy
kábítószer) rendszeres használata esetén az
egyén a drogtól függõvé válhat. A fizikai
függõséget a tolerancia (egyre több drog
szükséges ugyanahhoz a hatáshoz) és az
elvonási tünetek (a használat abbahagyásával
járó kellemetlen fizikai tünetek) jellemzik.
Másik elnevezése addikció.]
dependent [daw. pomocnik adwokata lub
notariusza; 2. w dawnej palestrze polskiej
był to pomocnik mecenasa albo patrona,
nieraz aplikant, który sam później
zostawał obrońcą sądowym, lub do
śmierci utrzymujący się tylko
z
dependenctwa. Od swego pryncypała
rzadko
dostawał
pieniężne
wynagrodzenie, zwykle był tylko na jego
stole, a zresztą utrzymywał się z
akcydensu, t. j. drobnych podarunków,
które klienci, a jak dawniej zwano
pacjenci przy polecaniu spraw lub
odbieraniu papierów czynili. Dependent
ekspedjował wszystko u obrońcy, a kiedy
ten występował przed sądem z wywodem
skargi lub odpowiedzią, dependent stał za
nim z artykułami praw, które przy
cytowaniu przez obrońcę zaraz czytał.
Słynęli ci dependenci z dzielności ręki do
szabli, pamięci do artykułów prawa i
gardła do kielicha. Za awantury
dependentów w czasie trybunału mecenasi
byli odpowiedzialni i karę w grzywnach
płacić za nich musieli.] – (jog) gyakorló,
gyakorló, gyakornok
dependent
adwokacki
–
ügyvédbojtár,
ügyvédjelölt
depersonalizacja,
depersonifikacja
[1. pozbawienie kogoś poczucia odrębności
lub odebranie czemuś indywidualnego
charakteru; 2. zaburzenie psychiczne
przejawiające się poczuciem niepewności
co do istnienia własnej osoby i
funkcjonowania własnego umysłu] – (lat.)
deperszonalizáció; többnyire pszichózis, a
személyiség rendkvüli elváltozása, mikor
valaki v. a saját énjét érzi eltávolodni a
1133
világtól, v. pedig más ismert idegen
személyiséggel azonosítja magát [a saját
személyiségre vonatkozó szubjektív tudat
zavara, egyes testrészek idegennek érzése, a
beteg
önmagát
idegenszerűen
megváltozottnak érzi]
depersonalizacyjny, depersonifikacyjny, -a, -e –
deperszonalizációs
depersonalizować – deperszonalizálni
depertament – főosztály; minisztérium
 departament - jednostka organizacyjna
organów administracji w Polsce
 departament - (fr. département, od
départir = 'dzielić, rozdzielać') jednostka
podziału administracyjnego
 departament - jednostka podziału
administracyjnego
w
Księstwie
Warszawskim
 departament
(fr.
département)
jednostka podziału administracyjnego
we Francji
 departament - ministerstwo w USA,
Kanadzie i innych państwach
depesza [1. wiadomość przekazana przez agencję
informacyjną; 2. zob. telegram] – sürgöny,
távirat (telegram) [nadawać depeszę:
táviratot feladni]
depesza gratulacyjna – üdvözlő távirat
depesza iskrowa – szikratávirat
depesza kondolencyjna – részvéttávirat
depesza prasowa – sajtótávirat
depesza z życzeniami – üdvözlő távirat
depeszować (depeszuje) [wysyłać depeszę,
zawiadamiać o czymś telegraficznie;
telegrafować] – sürgönyözni, táviratozni
(zadepeszawać)
depeszowali mu, by natychmiast przyjechał –
táviratoznak neki, hogy azonnal jöjjön
depeszowy, -a, -e – távirati
depigmentacja [utrata normalnej barwy skóry]
– (lat.) depigmentizáció, a bőrbaj- és
szemszín megvilágosodása
depilacja [1. usuwanie owłosienia ciała w celach
leczniczych
lub
kosmetycznych;
2. wykańczanie
skór
futerkowych
polegające na usuwaniu lub skracaniu
wystających, sztywnych włosów] – (lat.)
depiláció, depilálás; szőrtelenítés, hajhullás,
kopaszodás
depilacja bikini – bikinivonal gyantázás;
fazongyantázás
depilacja nóg – lábgyantázás
depilacja nóg do kolan – lábgyantázás térdig
depilacja pod pachmi – hónaljgyantázás
depilacja rąk – kargyantázás
-
Wersja 01 01 2017.
depilacja twarzy – bajusz- v. arcgyantázás
depilacja ud – végig depilálás
depilacyjny, -a, -e – depilációs
depilować – depilálni; szőrteleníteni
depilator [preparat kosmetyczny lub przyrząd
służący do usuwania zbędnego owłosienia]
– szőrtelenítő szer
déployer (fr., wojsk.) – (fr.) déployer; kiterjeszteni,
katonaságnál a csapatnak oszlopalakzatból
vonalba való kifejlődése
to deploy [ang. {czas.} rozstawić a. rozstawiać
(pionki szachowe)] – szétállítani, szétrakni,
széthelyezni,
felállítani,
elhelyezni,
elrendezni; szétterpeszteni; felvonultatni;
telepíteni; [wojsk] felfejlődni
depo,
dépôt
[wym.
depo]
[1. daw.
lokomotywownia; 2. daw. skład, magazyn]
– (fr.) depôt, depó, (dawno) raktár, szertár,
lerakat (skład); bankletét
depo parowozów – (vasúti) fűtőház, mozdonyszín
depolaryzacja [1. zmniejszanie lub usuwanie
polaryzacji elektrod podczas pracy ogniw
galwanicznych i akumulatorów lub
podczas
elektrolizy;
2. obniżenie
elektroujemnego potencjału elektrycznego
błony komórkowej] – depolarizáció;
polározottság megszüntetése
depolaryzator [związek chemiczny, pod którego
wpływem zachodzi depolaryzacja] – (lat.)
depolarizátor; a galvánelemek polarizációját
meggátló v. csökkentő anyag
deponent [jęz. osoba składająca pieniądze lub
przedmioty wartościowe w depozyt] –
deponáló személy, deponens; letéteményező,
őrizetbe adó, betevő; vallomást tevő
(személy)
deponować [składać pieniądze lub przedmioty
wartościowe w depozyt] – (lat.) deponálni,
letétbe helyezni, letenni, letéteményezni;
megőrzés végett átad (zdeponować);
állásától megfosztani
deponować kaucję – óvadékot letenni v. adni
deponować w banku papiery pieniądze – pénz
elhelyezni a bankban
deponować w banku papiery wartościowe –
értékpapírt bankban elhelyezni
deponowanie – deponálás; letétbe helyezés
depopulacja [zmniejszenie się stanu zaludnienia
na jakimś terenie] – (lat.) depopuláció;
elnéptelenítés, elnéptelenedés, néptelenség
depopulacyjny, -a, -e – elnéptelenedési
depopularyzacja [utrata lub pozbawienie
popularności] – népszerűtlenné tevés
depopularyzować
–
népszerűtlenné
tenni,
népszerűtleníteni
1134
depopularyzować się – elveszti a népszerűségét;
népszerűtlenné válni
déport, deport [umowa terminowa, zawierana
na giełdzie w oczekiwaniu na obniżkę cen
w celu uzyskania zysku na różnicy
kursów] – (fr.) déport; árfolyamlevonás,
tőzsdei forgalomban kölcsöndíj, kölcsönpénz
deportacja [1. wydalenie cudzoziemca poza
granice danego kraju; 2. kara polegająca
na skierowaniu skazanego do odległej
miejscowości na przymusowy pobyt],
deportowanie – (lat.) deportáció, deportálás;
száműzés, száműzetés; életfogytiglani v.
hosszú
szabadságvesztésre
ítéltek
távolfekvő, leginkább tengerentúli vidékre
való szállítása
deportacyjny, -a, -e [dotyczący deportacji] –
deportálási, száműzési
deportatio [zob. zesłanie] – (lat.) deportatio;
deportálás,
kitoloncolás;
elküldés,
odaküldés;
száműzés,
számkivetés,
száműzetés; kitelepítés [az ókori rómaiaknál
a császárkorban számkivetés. Vagyon- és
civitasvesztéssel, ill. meghatározott sziget v.
város tartózkodási hely kijelölésével járt.
Később nehéz életkörülmények közé,
fegyencgyarmatra
szállítás,
súlyos
kényszermunka végeztetése. A deportatio
hosszú ideig igen népszerű büntetési nem
volt, hiszen a bűnös megbüntetése mellett
jótékonyan hatott az anyaorsz. bűnügyi
helyzetére is, mely így megszabadult a
bűnözőktől, sőt az eltartási költségektől is. Több millió áldozata volt a 20. sz: a nácik
zsidókat, a szovjetek eu. és ázsiai népeket
sújtó deportálásainak.]
deportować [czynność polegająca na wydaleniu
cudzoziemca z danego kraju] – (wywozić)
deportálni; koncentrációs táborba hurcolni;
kitelepíteni, száműzni, idegenbe hurcolni
deportować ludność – deportálni a lakosságot
deportowanie – (lat.) deportálás, deportáció
(deportacja);
száműzés;
idegenbe
kényszerlakóhelyre hurcolás
deportowany, -a, -e [osoba skazana na
deportację] – deportált; kitelepített,
kiutasított, száműzött
deposedowanie – (fr.) depossedálás; birtoktól
megfosztás, kisajátítás
depozyt [1. przedmioty lub pieniądze oddane na
przechowanie na warunkach określonych
w
umowie;
też:
przechowywanie
przedmiotów lub pieniędzy przez osobę
lub instytucję, której je powierzono; 2.
Lubo w prawie polskiem nie znajdujemy
definicyi o depozycie, jednak depozyt
publiczny był w Polsce znany od bardzo
dawnych czasów] – (lat.) depozitum; letét
-
Wersja 01 01 2017.
depozyt a vista – látra szóló letét
depozyt bankowy [wkłady na rachunku
bieżącym w banku; też: kruszce, papiery
wartościowe złożone w banku] – bankletét
depozyt czekowy – csekkletét
depozyt
nieprawidłowy
–
rendellenes,
szabálytalan letét
depozyt otwarty – nyitott letét
depozyt pieniężny – pénzletét
depozyt prawidłowy – szabályos letét
depozyt sądowy [1. pieniądze złożone przez
dłużnika w sądzie, stanowiące świadczenia
na
rzecz
wierzycieli;
2. sumy
wyegzekwowane przez komornika i
oddane do dyspozycji sądu do podziału
między wierzycieli] – bírósági letét
depozyt zamknięty – zárt letét
depozytariusz [osoba, u której złożono depozyt],
depozytariuszka – letéteményes
depozytor [zob. deponent] – deponens (deponent)
depozytowy, -a, -e – letéti
deprawacja [sprowadzenie kogoś z uczciwej
drogi,
szerzenie
zgorszenia],
deprawowanie
–
romlottság,
erkölcstelenség, erkölcsi züllés, süllyedés,
perverzitás
deprawować
[demoralizować
kogoś,
doprowadzać do zepsucia; gorszyć] –
demoralizálni; megrontani, elzülleszteni,
lezülleszteni
deprawować kogo czym – demoralizálni;
elzülleszteni, megrontani vkit vmivel
deprawowany, -a, -e – (lat.) depravált; lesüllyedt,
elaljasodott
deprecjacja [1. obniżenie wartości czegoś;
2. obniżenie siły nabywczej pieniądza],
deprecjonowanie
–
depreciáció;
elértéktelenítés,
elértéktelenedés,
értékcsökkenés, értékleszállítás
deprecjacja pieniądza v. pieniężna – a pénz
elértéktelenedése
deprecjacja waluty – valuta-elértéktelenedés
deprecjonować [1. obniżenie wartości czegoś;
2. obniżenie siły nabywczej pieniądza] –
elértékteleníteni, az érték v. ár csökkenését
okozni; rontani v. lerontani vminek az értékét
deprecjonować
kogo/co
–
lebecsülni,
lealacsonyítani, lekicsinyíteni, becsmérelni
vkit/vmit
deprecjonować się [ulegać deprecjacji] – (átv.)
elértéktelenedni
deprekacja
[1. prośba,
błaganie;
2. daw.
publiczne uroczyste przeprosiny; 3. z łac.
deprecor, usilnie prosić. Tak w dawnej
palestrze polskiej nazywano zwyczaj
1135
uroczystych
przeprosin.]
–
(lat.)
deprekáció; bocsánatkérés, megkövetés
depresja [1. chorobliwe, głębokie i długotrwałe
przygnębienie; 2. obszar leżący poniżej
poziomu morza; 3. obszar obniżonego
ciśnienia atmosferycznego; 4. faza cyklu
koniunkturalnego następująca po recesji
lub kryzysie; 5. kąt płaski między
płaszczyzną poziomą przechodzącą przez
oko obserwatora i promieniem łączącym
oko z obserwowanym punktem leżącym
pod tą płaszczyzną] – (lat.) depresszió
(depressio); pangás, süllyedés, alászállás;
lehangoltság, levertség, nyomott hangulat,
nyomott
kedélyállapot;
kedvetlenség;
(csillagászat) negatív v. horizont alatti
magasság; (földrajz) a földnek a tengerszint
alatt fekvő része; (meteorológia) alacsony
légnyomású terület felszálló légáramlással;
― I. (med) depresszió [Levertség és
kimerülésszerű
kezdeményezésés
késztetéshiány állapota, amely például
kudarcok, veszteségek, fizikai és pszichés
megterhelés,
valamint
a
pillanatnyi
tehetetlenség, elmagányosodás helyzetének
belső regisztrálása után lép fel. A mentális
zavarok egyik csoportja, amely a depresszív
lehangoltság
huzamos
és
visszatérő
szakaszaiban nyilvánul meg. Ezek a
tényleges
vagy
képzelt
problémák,
pillanatnyi
cselekvésképtelenség
során
lépnek
fel,
de
ezek
nélkül
is
bekövetkezhetnek. Velejárójuk a pszichés és
szomatikus zavarok sokasága, a depressziós
szindróma.]; II. hangulatzavar [Szinonimái:
érzelmi zavar, depresszió. Az egész
élményvilágot hangulatilag meghatározó
zavarokat írja le. Ezek egy teljes, vagy
részleges
mániás,
illetve
depresszív
tünetegyüttesből származnak, amely sem
valamilyen
szervileg
feltételezett
hangulatzavarra, sem más pszichikai
zavarokra (skizofrénia, téveszmék) nem
vezethető vissza. A hangulatzavar a mániásdepresszív és a depresszív megbetegedések
formakörére utal, amelyet a pszichózisok, ill.
a neurózisok közé soroltak. A hangulatzavar
különböző formáira jellemzőek az ún.
érzelmi epizódok tünetei. A mániás epizódok
feldobódott,
esetenként
ingerlékeny
hangulatban mutatkoznak meg, fokozott
aktivitással,
megnövekedett
önérzettel,
gyenge
alvásigénnyel
és
nagyobb
befolyásolhatósággal járnak együtt. A
depresszív
epizódok
ezzel
szemben
szomorú-levert
hangulati
állapot
eluralkodásáról ismerhetők fel, amely
érzelmi
kiüresedés
és
legyengülés,
érdeklődés hiánya és értékvesztés, ezekkel
-
Wersja 01 01 2017.
együtt pedig gyakran étvágytalanság és
alvási zavarok (álmatlanság, vagy túlzott
aluszékonyság) kísérnek. A hangulatzavar és
ennek tipikus epizódjai jelentkezhetnek rövid
időre, visszatérő módon, vagy krónikusan; az
egyes epizódok között a dolgok megélése és
a viselkedés zavartalan.]
depresja barometryczna – a légsúlymérő v.
barométer alacsony állása
depresja gospodarcza – gazdasági pangás;
alacsony piaci árak, vételkedv hiánya
depresja gospodarcza kraju – az ország gazdasági
depressziója
depresja gruntu – a talaj süllyedése v. süppedése
depresja horyzontu – a látóhatár süllyedése
depresja psychiczna – lelki depresszió, nyomott
hangulat, lelki nyomottság
depresja synaptyczna [długotrwała depresja
synaptyczna] – szinaptikus depresszió; a
szinapszis
működési
hatékonyságának
csökkenése
depresyjny, -a, -e – deprimáló; nyomott hangulatú,
leverő, nyomasztó
de profundis (łac.) – (lat.) de profundis; (vallás) a
130. zsoltár kezdete [a mélységből (kiáltok
hozzád Uram)]
deprymować [1. wprawiać w stan zakłopotania,
niepewności; 2. zniechęcać, przygnębiać] –
(lat.) deprimálni, leverni, lehangolni,
elcsüggeszteni, leverőleg v. nyomasztóan
hatni; (nagniatać) lenyomni
deprymowało go poczucie niepewności – a
bizonytalanság érzése nyomasztólag hatott rá
deprymowany, -a, -e – (lat.) deprimált,
(zdeprymowany)
nyomott,
csüggedt,
(przygnębiony) levert; lehangolt, rosszkedvű
deprymująco – deprimálólag; nyomasztóan,
leverően
deprymująco działa co na kogo – leverően,
nyomasztóan v. deprimálóan hat vkire vmi
deprymujący, -a, -e [1. powodujący czyjeś
zakłopotanie
lub
niepewność;
2. przygnębiający,
zniechęcający]
–
deprimáló, elcsüggesztő, lehangoló
deprywacja [stan wywołany brakiem możliwości
zaspokojenia istotnej potrzeby lub
popędu] – dpriváció; megfosztás
deptać (depcze) [1. chodząc, przygniatać coś
nogami, następować na coś; 2. chodząc
zostawiać ślady stóp; 3. pot. często
przemierzać jakąś drogę; 4. brutalnie
znieważać kogoś lub łamać jakieś zasady;
5. o samcach ptaków: zapładniać] –
taposni, tiporni; gyúrni, dagasztani; lépkedni,
menni, járni; letiporni
1136
deptać kapustę w beczce – káposztát taposni a
hordóban
deptać (komu) po nogach – (vkinek) a lábára lép v.
tapos
deptać koło czego, deptać za czym – mászkálni,
járni (vki, vmi után); (átv.) talpalni vminek az
érdekében v. vmiért
deptać komu po nogach – lábára lépni vkinek;
tyúkszemére hégni vkinek
deptać komu po piętach – (átv.) sarkában van
vkinek; siettetni v. sürgetni vkit
deptać po błocie – a sarat taposni, a sárban gázolni
deptać prawo – lábbal tiporni a törvényt
deptać wino w kadzi – szőlőt taposni a kádban
deptać się [pot. następować na siebie w tłoku] –
összetapossa magát
deptak [pot. ulica będąca miejscem spotkań i
spacerów] – sétány, sétatér, sétálóutca,
ösvény; (kierat) taposómalom; (a ló által
kitaposott) járat a taposómalomban
deptanie – taposás, tiprás; (lábbal) gyúrás; taposás;
járás, menés, lépkedés
depuracja – (lat.) depuráció; tisztítás
depuracja organizm – a szervezet megtisztítása
deputacja [1. daw.; zob. delegacja w zn. 1.;
2. daw.; zob. komisja w zn. 1.; 3. W czasie
sejmu
czteroletniego
nazywano
„Deputacją sejmową” grono posłów,
wybieranych do rozmaitych czynności, a
zwłaszcza do przygotowania projektów do
praw.] – (lat.) deputáció, küldöttség,
követség
deputacyjny, -a, -e – deputációs, küldöttségi
deputant [przestarzale: członek deputacji;
deputowany,
delegat;
deputat]
–
mezőgazdasági munkás; kommenciós (az
1939 előtti Lengyelországban)
deputat [I. 1. członek deputacji; 2. członek
trybunału w dawnej Polsce; 3. Tak
nazywał się każdy ziemianin, wybrany na
„sejmiku deputackim przez szlachtę do
zasiadania jako sędzia w trybunale”.
Deputaci byli świeccy i duchowni.
Duchownych
wybierały
kapituły
katedralne, a nominowali biskupi. II.
część wynagrodzenia za pracę wypłacana
w naturze] – (lat.) deputatum; gazdasági
alkalmazásban levő tisztek és a cselédség
járandósága, melyet természetben állapítanak
meg; 1. természetbeni járandóság v. bér;
kommenció; 2. képviselő, kiküldött
deputacki, -a, -ie – küldött-, képviselői
deputatowy, -a, -e – kommenciós
deputowany, -a, -e [1. członek parlamentu lub
innych władz wybieralnych; 2. w Polsce
przedrozbiorowej:
poseł
na
sejm
-
Wersja 01 01 2017.
wybierany przez stan mieszczański] –
deputált, képviselő, kiküldött
dera – lópokróc, lótakaró, nyeregtakaró; takaró,
pokróc (kocsiülésen)
deranżować [daw. przeszkadzać, krępować] –
(fr.) deranzsálni; összezavarni, zavarba
hozni,
zavarni,
alkalmatlankodni;
megingatni, megrendíteni
deratyzacja [tępienie szkodliwych gryzoni] –
patkányirtás, rágcsálóirtás
deratyzacyjny, -a, -e – patkányirtási, rágcsálóirtási
deratyzować – rágcsálókat írtani
derby [1. doroczna gonitwa w wyścigach
konnych; 2. mecz dwóch lokalnych
drużyn] – derby, derbi; (sport) rangadó
mérkőzés; a legnagyobb díjért futott
lóverseny (lord Derby nevéről); Angliában
1780 óta évente a 3 éves lovak versenye és
legnagyobb erőpróbája
dereczka – pokrócka, kis lópokróc; takarócska
dereniówka [nalewka przygotowywana na
owocach derenia, zazwyczaj na przełomie
sierpnia i września] – sompálinka
dereń (Cornus L.) [rodzaj ozdobnych krzewów, z
rodziny dereniowatych (Cornaceae) z
umiarkowanej strefy półkuli północnej.] –
som, somfa, sombokor; Cornus L. [1753]
(Cornus) [Fa v. cserje, aranysárga, ernyős
virágzata tavasszal, a levelek megjelenése
előtt nyílnak. Vérpiros, húsos termése
élvezhető. Fája értékes, esztergályos- és
asztalosmunkákra alkalmas.]
 dereń biały (Cornus alba L.) - gatunek





uprawiany – Fehértarka levelű som; Fehér som
Dereń kwiecisty (Cornus florida) – Virágos som
[Latin neve: Cornus florida; Származási hely:
Észak-Amerika keleti része]
dereń rozłogowy (Cornus sericea L., syn. C.
stolonifera Michx.) [ gatunek uprawiany] Cornus sericea L. [1771] = Cornus stolonifera
MICHX. [1803]
dereń szwedzki (Cornus suecica L.) [gatunek
wymarły] – Svéd som (kihalt)
dereń świdwa (Cornus sanguinea L.)
Veresgyűrű som (Cornus sanguinea L. [1753])
dereń właściwy (Cornus mas L.) [gatunek
uprawiany] – Húsos som (Cornus mas L. [1753])
deresz [1. koń maści karej, gniadej lub
kasztanowatej z domieszką białych
włosów; 2. Deresz ma w staropolszczyźnie
dwa znaczenia: 1) koń, którego maść
sierści jest pomieszana: czarna lub
czerwona z białą i 2) ławka, na której
uczniów w szkołach chłostano. Wyraz ten
w znaczeniu zydla do bicia znany jest
także w języku słowackim, a jako nazwa
konia dereszowatego deres w języku
węgierskim, z którego w dawnych wiekach
1137
mógł przejść do polskiego.] – deres (ló);
deres (iskolai büntetőeszköz)
dereszowaty, -a, -e – deresedő, szürkülő, őszülő
dereszowaty koń [o koniu: podobny do deresza]
– deres ló [deres szín főszín. A fej és a
lábvégek sötétebbek, a test világosabb színű.
A besütés helyéből színes szőrök nőnek. A
színek
keveréke
egyenletes,
foltok,
almázottság ritkán fordul elő. A deres, abból
kiindulva, hogy milyen színű ló szőrei között
vannak fehér szőrök, lehet: vasderes
(feketederes),
pejderes,
sárgaderes,
fakóderes. Mind a háromnak több fehér szőrt
viselő, a korral kialakuló állapota a vércse. A
fektevércse ló neve: szerecsenfejű.]
derka [1. lichy, zniszczony koc; 2. gruby koc,
używany jako okrycie na konia] – derék,
pokrócka, kis lópokróc; takarócska; ponyva
derkacz [1. ptak o rdzawobrunatnym upierzeniu
i charakterystycznym terkoczącym głosie;
2. gra towarzyska: „Dwuch tylko do tej
gry wchodzi, inni są widzami; oba mają
zawiązane oczy, jeden ma w ręku
drewienko karbowane i gładkie. Tern
ostatniem wodząc po karbach, naśladuje
głos derkacza der, der; na to biegnie drugi,
aby go uderzyć.] – (állat) haris (sötét
tollazatú, harsogó hangú költöző madár;
Crex crex); (dawno) régi társasjáték
Derkacz (Crex crex) [gatunek średniego ptaka z
rodziny chruścielowatych, zamieszkujący
Europę poza jej północno-wschodnią
częścią oraz Azję po Zabajkale, Iran i
Chiny. Zimuje w Afryce na południe od
Sudanu. W Polsce nieliczny ptak lęgowy.]
– haris (Crex crex) [a madarak (Aves)
osztályának a darualakúak (Gruiformes)
rendjéhez, ezen belül a guvatfélék (Rallidae)
családjához tartozó faj.A Crex nem egyetlen
faja]
-
Wersja 01 01 2017.
derknąć — derkać [o derkaczu: wydać głos] –
harsogni (haris)
derkanie – harsogás
derma [1. tworzywo skóropodobne; 2. środkowa
warstwa skóry] – (gör.) derma; bőr
dermato-; dermo- [pierwszy człon wyrazów
złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy ze skórą] – (gör.) dermato-;
bőrdermatoid (dermowy) – (gör.) bőr-, bőrszerű,
műbőr- bőrhöz hasonló
dermatoid cysta (gr., choroba) – (gör.) dermatoid
cysta [fejlődési rendellenesség, veleszületett,
jóindulatú, lassan növő daganat, mely a
szemhéjon és a szemüregben is előfordulhat;
2. olyan ujképlet, melynek falzata a bőrhöz
többé-kevésbbé
hasonló
szerkezetü.
Fejlődési
rendellenesség,
mely
ugy
keletkezik, hogy a bőrt képező sejttömegek
egy része ébrényi élet elején rendes helyét
elhagyva, valamely mélyebb szervbe jut s ott
tovább fejlődik.]
dermatolog [osoba specjalizująca się w
dermatologii] – dermatológus; bőrgyógyász
dermatologia [1. dział medycyny zajmujący się
chorobami skóry i ich leczeniem;
2. oddział chorób skórnych w szpitalu] –
(gör.)
dermatológia;
bőrgyógyászat,
bőrbetegségek tana
dermatologicznie – dermatológiailag
dermatologiczny, -a, -e – dermatológiai;
bőrgyógyászati
dermatozoa [(greck. zwierzęta skórne), drobne
zwierzęta, żyjące na skórze człowieka lub
zwierząt jako t. zw. epizoa), np wszy,
pchły, pluskwy) i właściwe d., jak n. p.
świerzbowiec lub pewne robaki, żyjące
wprost w skórze.] – (lat.) dermatozoa; a
bőrben v. a bőrön élősködő állatok
gyűjtőneve
dermo- – dermo-; bőr
dermograf [przyrząd do rysowania na skórze] –
(gör.) dermográf; bőrre és üvegre is fogó író
alkalmatosság
dermoplast – (gör.) dermoplaszt; a sejtfal
plazmaszerű anyaga
dermoplastyka [dział chirurgii zajmujący się
usuwaniem
zniekształceń
skóry
i
pokrywaniem ubytków] – dermoplasztika,
dermatoplasztika; bőrátültetés; műtét, ahol a
test vmely részén hiányzó bőrdarabot a test
más részéről v. más egyénről vett
bőrdarabokkal pótolják
dernier (nowości) – (fr.) dernier; a legfrisebb
újdonságok
haris (Crex crex)
1138
dernier cri (fr., [wym. dernie kri] ostatni krzyk
(mody); najnowsza moda) – (fr. utolsó
kiállítás) legutolsó divat
derogacja [1. pozbawienie normy prawnej jej
mocy obowiązującej przez zastąpienie tej
normy inną; 2. czasowe lub trwałe
wyłączenie
nowego
członka
Unii
Europejskiej
spod
pewnych
zasad
prawnych Unii] – (lat.) derogáció; a
jogszabály hatályon kívül helyezése, mely
történhet expressis verbis v. hallgatólagosan
derogacyjny, -a, -e – derogációs
derogować – (lat.) derogálni; nincs ínyére;
méltóságon alulinak tartani vmit
déroute [klęska, pogrom, rozsypka, odwrót] –
(fr.) déroute, derut; rendetlenség, pusztulás,
zűrzavar, fejveszettség; (wojsko) vad
menekülés, összeomlás, vmely megvert
csapat szétbomlása; (közgadaságtan) az
árfolyamok rohamos zuhanása a tőzsdén;
tönkrejutás
derwisz (pers. ‫ددددد‬, darwisz) [1. członek
muzułmańskiego bractwa religijnego; 2. w
krajach muzułmańskich: pobożny żebrak
wędrowny 3. członek muzułmańskiego
bractwa
religijnego
o
charakterze
mistycznym; także żebrzący, ascetyczny,
wędrowny mnich muzułmański (fakir).
Bractwa derwiszów zaczęły powstawać w
XI wieku i opierały się na doktrynie
sufizmu. Część historyków nazywa
derwiszami
ogólnie
mahdystów
–
bojowników
biorących
udział
w
sudańskim powstaniu Mahdiego i w takim
kontekście pojawiają się oni w powieści
Henryka Sienkiewicza pt. W pustyni i w
puszczy.] – (perzsa) dervis (a szó a perzsa
Darwīsh (‫ )شیورد‬szóból ered, melynek
jelentése „ajtóban álló”, „vallásos koldus”)
mohamedán (kolduló) szerzetes; muzulmán
misztikus vallási irányzat tagja [szó a
köztudatban a muzulmán szúfi testvériség
(tarika) képviselőire utal, akik a középkori
keresztény
szerzetesekhez
hasonlóan
szegénységben, aszkétaéletet élnek.]
derwiszowski, -a, -ie – dervisderywacja [1. tworzenie wyrazów pochodnych
od wyrazu podstawowego; 2. w gramatyce
generatywnej:
rozwijanie
zdania;
3. znoszenie samolotu lub innego obiektu
latającego z wyznaczonej trasy pod
wpływem wiatru; 4. boczne odchylenie
toru pocisku; 5. w językoznawstwie to
proces słowotwórczy polegający na
tworzeniu wyrazów pochodnych poprzez
dodawanie do podstawy słowotwórczej
sufiksów i prefiksów. Określana jest
niejednokrotnie jako afiksacja lub
-
Wersja 01 01 2017.
derywacja dodatnia, w opozycji do
derywacji wstecznej, polegającej na
odrzucaniu od wyrazu afiksu. 6. tworzenie
wyrazów (zwykle za pomocą sufiksów i
prefiksów, lub odrzucenia części wyrazu)
pochodnych od innych podstawowych, np.
młodość od młody] – (lat.) deriváció,
származtatás, levezetés; (nyevtan) szavak
származása;
szóképzés,
szóalkotás;
(műszaki) oldalgás (vmely tárgy eltérése a
megállapított iránytól)
derywacyjny, -a, -e – derivációs
derywat [1. zob. wyraz pochodny; 2. rodzaj
papieru wartościowego] – (lat.) derivátum;
(nyelvtan)
leszármaztatott
szó,
származékszó;
(vegytan)
származék,
derivátum
derywometr
[przyrząd
do
wyznaczania
derywacji
samolotu]
–
(repülés)
magasságmérő (készülék)
derywować [1. w językoznawstwie: tworzyć
wyrazy pochodne od podstawowych 2. w
gramatyce generatywnej: rozwijać zdanie]
– (lat.) deriválni; származtatni, levezetni,
származni, eredni
des [muz. nazwa dźwięku d obniżonego o półton]
– desz ( a klasszikus alaphangsor 2., a
korszerű alaphangsor 4. hangjának, a d-nek
fél fokkal leszállított értékű hangjának neve);
(zene) a D-hangnak egy félhanggal történő
leszállítássából származó hang
DES
(ang.
Data
Encryption
Standard)
[symetryczny
szyfr
blokowy
zaprojektowany w 1975 roku przez IBM
na zlecenie ówczesnego Narodowego Biura
Standardów USA (obecnie NIST). Od
1976 do 2001 roku stanowił standard
federalny USA, a od roku 1981 standard
ANSI dla sektora prywatnego (znany jako
Data Encryption Algorithm). Od kilku lat
uznawany
jest
za
algorytm
niezapewniający
odpowiedniego
bezpieczeństwa, głównie ze względu na
krótkość klucza, która sprawia, że jest
bardzo podatny na atak siłowy. W 2001
roku w USA został zastąpiony w ramach
standardu federalnego przez AES. Jest
jednym z najlepiej przeanalizowanych
algorytmów szyfrujących.] – DES, Data
Encryption
Standard
[1.
Titkosítási
szabvány, amely egy kódolási algoritmust
takar. Tipikusan adatátviteli kódolásra
használják, egy 64 bit hosszú kódolókulcsot
alkalmazva. 2. Nyolc input bájtot nyolc
output bájtra képező, az USA-ban
kifejlesztett blokkos rejtjelező algoritmus.
Kulcsmérete 56 bit.]
1139
DESCREEN – Descreen [Lapolvasó funkciója,
mely a nyomdai eljárással készült
rácsmintázatú képek és a lapolvasó
felbontási interferenciájának kiküszöbölésére
szolgál (anti-moire).]
Des-dur [gama lub tonacja durowa] – Desz-dúr
(hangnem)
desa (Dzieła Sztuki i Antyki) [sklep prowadzący
kupno i sprzedaż dzieł sztuki] – (dawno)
Művészeti
Bizományi
Vállalat
(Lengyelországban)
desant [operacja wojskowa polegająca na
przerzuceniu wojsk drogą powietrzną lub
morską na terytorium nieprzyjaciela; też:
oddziały wojskowe biorące w niej udział]
– (fr.→or.) deszant; (wojsko) ellenséges
területre dobott önálló, gyorsan mozgó
alakulat;
csapatledobás,
partraszállás;
deszant csapat v. csapatok
desant lotniczy – légi deszant
desant morski – tengeri deszant; partraszállás
desant spadochronowy – ejtőernyős deszant
desantować – partraszállni, csapatokat ledobni
desantowanie – partraszállás, csapatok ledobása
desantowiec [1. okręt lub samolot desantowy; 2.
żołnierz
należący
do
oddziału
desantowego] – (wojsko) deszántcsapat
tagja, ejtőernyős
desantowy, -a, -e – (wojsko) deszant-, ledobott,
leszállt; leszállási, kihajózási, partraszállási
desanty [zwane również pod nazwą: Desanty Skoczki, Nivy lub Niwy, buty polskiej
produkcji przeznaczone pierwotnie dla
wojsk desantowych (trzewiki desantowca
wz 919/MON), obecnie używane przez
różne typy jednostek. Czarne, z wysoką
cholewką
za
kostkę
zakończoną
pikowanym kołnierzem. Sznurowane, z
językiem w systemie miechowym. Bardzo
wytrzymałe.] – katonabakancs, katonai
bakancs; surranó
descendent (potomek) – (lat.) deszcendens; utód,
ivadék, leszármazott
-
Wersja 01 01 2017.
Descensus ad inferos (łac. zstąpienie Chrystusa
do Otchłani) [(Ewangelia Nikodema
inaczej Akta Piłata (Acta Pilati)): Trzecia
część opisuje zstąpienie Chrystusa do
Otchłani (łac. Descensus ad inferos),
występujące też jako odrębny utwór. Ten
oryginalny fragment jest wzorowany na
literaturze klasycznej, gdzie motyw
zstąpienia
do
podziemi,
często
przedstawiany w epopejach greckich i
łacińskich, towarzyszy przy opisie
dokonań np. Odyseusza czy Eneasza.
Zstąpienie do Szeolu stanowi również
przykład egzegezy apokryficznej tzn. jest
wyjaśnieniem wiersza z I listu św. Piotra
(3,20): W nim przyszedł głosić [zbawienie]
nawet duchom zamkniętym w więzieniu.] –
(lat.) DESCENSUS AD INFEROS; szálla
alá poklokra. — Krisztus pokolra szállása
(I.Pét.3,19; 4,6) [Az apostoli hitvallás e
tétele,
mint
hittétel
az
egyházi
hagyományban mindig megvolt; de mint
szimbolum,articulus nyugaton a IV. sz. táján
az aquilejai egyházban fordul elő először,
keleten pedig már előbb is. A római kat.
egyház a szentatyák felfogása alapján,
Krisztusnak lelke szerint való leszállását az
alvilágba (limbus) oly célból, hogy a jámbor
lelkeket a teljes örök boldogság részesévé
tegye, a lutheránus hitvallások győzedelmes
felmagasztaltatásának
kezdetét,
a
reformátusok ellenben megaláztatásának
legvégső fokát értik ez alatt.]
descripcja (opis); description (język angielski) –
(lat.) descriptio; (ang., fr.) description; leírás
DeSeCo
(Defining
and
Selecting
Key
Competencies) [Kiedy w roku 2001
pojawiło się pod auspicjami OECD
pierwsze
opracowanie
na
temat
„kluczowych kompetencji” („Defining and
selecting key competencies”) trudno było
przypuścić, że rozpoczyna się wówczas
nowa era porządkowania bardzo dotąd
niezgranych rożnych możliwych podejść
do „efektów uczenia się”. Kilka lat później
w Unii Europejskiej pojawił się dokument
określający
kluczowe
kompetencja
traktowane jako główny zestaw efektów
uczenia się. W dokumencie tym (Bruksela
2005)
wymieniono
8
kluczowych
kompetencji.] – DeSeCo (Defining and
Selecting Key Competencies) [Az OECD
által indított DeSeCo (Defining and
Selecting Key Competencies) program
(1997-2002) a következő módon definiálta a
kompetencia fogalmát: „a kompetencia
képesség a komplex feladatok adott
kontextusban történő sikeres megoldására”.
A fogalom magában foglalja az ismeretek
1140
mobilizálását, a kognitív és gyakorlati
képességeket, a szociális és magatartási
komponenseket és attitűdöket, az érzelmeket
és értékeket egyaránt.]
deseczka, deszczułka – kis deszka
deseczka do krojenia – vágódeszka
desegregacja [proces ograniczania lub likwidacji
segregacji
rasowej,
etnicznej
lub
religijnej] – politikai, társadalmi életben a
faji megkülönböztetés elleni küzdelem
desenik – mintácska
deseniowy, -a, -e – rajz-, terv-, mintadeseniować – rajzolni, tervezni, mintázni
desensybilizować [np. desensybilizować po
traumie wojennej] – desenzibilizálni
deseń [1. wzór na tkaninie, posadzce itp.; też:
przypadkowy układ elementów dający
wrażenie wzoru; 2. powtarzający się wzór,
rysunek haftu lub tkaniny, stosowany w
celach zdobniczych. Dla historii ubioru
ma ogromne znaczenie gdyż daje
możliwość określenia z dużą dokładnością
czasu powstania materiału. Niegdyś
dominującymi
wzorami
były
te
zaczerpnięte z przyrody, obecnie spotyka
się również desenie geometryczne lub
nawet takie, w których wzór pojedynczego
elementu zaczerpnięty jest z komiksu lub
obrazu. 3. z francuskiego dessein:
"rysunek", w zakresie mody najczęściej
wzór haftu lub tkaniny. Deseń dla historii
kostiumu ma ogromne znaczenie, gdyż
często pozwala odgadnąć z dużą
dokładnością czas powstania materii.
Owoc granatu wskazuje na włoski
renesans, całujące się gołąbki na Ludwika
XV, pszczoły na okres Napoleona. W
tkaninie europejskiej deseń czerpał
pomysły najczęściej z przyrody.] – (fr.)
dessin; rajz, terv, minta, mintázat,
szövetmintázat,
árnyalat;
textílminta
[Absztrakt minta: Azok a tárgyak, amelyek
nem konkrétan, hanem csak a legfonotsabb
jellemzőire korlátozva vannak ábrázolva.]
deser [słodkie danie podawane na koniec
posiłku] – (fr.) desszert, édesség, csemege,
nyalánkság; utóétel
(deser podobny do zupy nic) „ptasie mleczko” –
madártej
-
Wersja 01 01 2017.
deser z ryżu z owocami i bitą śmietaną –
gyümölcsrizs
deserowy, -a, -e [1. podawany na deser;
2. używany do deseru] – csemege-, deszertDesert boots (buty, obówie) – Desert boots
[Fűzős, félmagas nyers bőrcsizma, általában
keki vagy világosbarna színben.]
desery – desszertek
deshabillé – (fr.) deshabillé; könnyű háziruha,
pongyola
desiderata (od łac. desideratum, w liczbie mnogiej
desiderata – to, co pożądane, upragnione,
potrzebne) [to poemat napisany przez
Maksa
Ehrmanna,
zawierający
wskazówki na temat dobrego życia.] –
(lat.) desiderata; kívánságlista, főleg
(beszerzendő) könyvekkel kapcsolatban
desiderio [pragnienie, życzenie, chęć, żądza,
pożądanie] – (lat.) desiderium; óhajtás
(Pium desiderium: jámbor óhaj)
design [wym. dizajn] [1. wygląd przedmiotów
użytkowych;
2. projektowanie
przedmiotów użytkowych] – design; ipari
formatervezés
designer
[wym.
dizajner]
[projektant
przedmiotów użytkowych], designerka –
designer; ipari formatervező (ffi/nő)
designerski, -a, -ie – designer-; ipari formatervezői
Desinit in piscem mulier formosa superne
[Poniżej jednak jest rybą kobieta wyżej
przepiękna] – Desinit in piscem mulier
formosa superne; A felül szép nő alul halban
végződik (Horatius)
deska [1. długi i płaski kawałek drewna; 2. pot.
narta; 3. pot. sprzęt sportowy w kształcie
wydłużonego prostokąta, np. deska
surfingowa, deskorolka; 4. pot. szczupła
dziewczyna o bardzo małym biuście] –
deszka, palló [od deski do deski: elejétől a
végéig]; könyvtábla; koporsódeszka, halál
deska do krojenia – vágódeszka
deska do prasowania [rodzaj deski obciągniętej
warstwą gąbki i materiałem używanej do
prasowania] – vasalódeszka
deska do rysowania; deska rysunkowa v.
rysownicza – rajztábla
deska do wałkowania ciasta – gyúródeszka
deska jednocałowa – (egy) collos deszka
1141
deska kładkowa – pallódeszka
deska kreślarska [blat, przy którym wykonuje
się prace kreślarskie] – rajztábla
deska ratunku – mentődeszka; végső menedék,
utolsó szalmaszál
deska rozdzielcza [tablica z urządzeniami
kontrolnymi i sygnalizacyjnymi w kabinie
samochodu] – műszerfal
deska sedesowa [plastikowa lub drewniana
obręcz z podnoszoną klapą, nakładana na
sedes] – WC deszka, WC ülőke, vécéülőke
deska snowboardowa – hódeszka
deska się wypaczyła – a deszka megvetemedett
deska snowboardowa – snowboard-deszka
deska surfingowa – szörfdeszka
deski jeszcze nie zrównane – a deszkák még nem
egyenletesek
deski krzywią się pod wpływem wilgoci – a
deszkák a nedvességtől elgörbülnek v.
eldeformálódnak
deski podłogowe – padlódeszka, padlódeszkák
deski sceniczne, deski teatralne – (átv.) a világot
jelentő deszkák, a színpad, a színház,
színművészet
deski szalunkowe – (bud) zsaluzóanyag
deskorolka [wąska deska z czterema rolkami, na
której można jeździć i wykonywać
ewolucje] – gördeszka
deskorolkowiec, deskorolkarz – gördeszkás
deskowanie – deszkázás; zsaluzás
deskowy, -a, -e – deszkadeskrypcja
[1. opis
czegoś;
2. wyrażenie
niebędące imieniem własnym, mające
jeden lub więcej desygnatów] – (dawno)
leírás, lefestés (opis)
deskrypcyjny, -a, -e – (lat.) deskriptív; leíró
(módszer, tudomány), festő
deskryptor (ang. preferred term, descriptor) [1.
słowo lub grupa słów, które razem z
innymi opisują treść tekstu na potrzeby
katalogów lub systemów wyszukiwania
informacji;
2.
ciąg
jednolub
wielowyrazowy, lub symbol, zaczerpnięty
z języka naturalnego o znaczeniu możliwie
ściśle określonym i rozłącznym, stosowany
do opisu
zawartości
dokumentów,
charakteryzowania rzeczy, formułowania
zapytań
informacyjnych,
stanowiący
element
języka
deskryptorowego.
Przykładem języka deskryptorowego jest
tezaurus.
W
tezaurusie
znaczenie
deskryptora jest dodatkowo sprecyzowane
przez określenie jego powiązań z innymi
deskryptorami lub askryptorami.] – (ang.)
deszkriptor
[1.
a
legáltalánosabb
információkereső nyelvi kifejezés, amely
-
Wersja 01 01 2017.
alkalmas a dokumentumok tartalmának
feltárására és visszakeresésére. Ellentéte a
nemdeszkriptor, amely a tartalom feltárására
alkalmas kifejezés, amely tárolásra és
visszakeresésre csak az őt helyettesítő
deszkriptor segítségével lehetséges. 2.
általában egy tezauruszból vett tárgyszó vagy
szakkifejezés,
melyet
a
bibliográfiai
adatbázisokban az egyes publikációkhoz
rendelnek azok témájának leírása és
besorolása céljából]; kulcsszó
deskryptorowy, -a, -e – kulcsszódesktop (ang. desktop – na biurko) [1. zob.
komputer stacjonarny; 2. komputer
stacjonarny
w
płaskiej
obudowie,
przeznaczony do pracy na blacie biurka;
3. rodzaj komputera osobistego, który
zwykle jest na stałe umiejscowiony przy
biurku. Składa się z co najmniej trzech
zasadniczych
elementów:
jednostki
centralnej, monitora i klawiatury.] –
asztali számítógép (desktop computer);
desktop - asztallap, asztali kivitelezésű
eszköz, munkafelület a képernyőn [a
kifejezés két értelemben használatos:
egyrészt asztali méretű eszközöket jelent:
számítógép, nyomtató, lapolvasó, stb.
másrészt grafikus megjelenítésű számítógépeknél használatos és a képernyőn
megjelenő munkafelületet jelenti; utóbbi
munkafelületet többnyire saját izlésünk
szerint
állíthatjuk
össze;
gépünk
bekapcsolásakor az operációs rendszer
először többnyire ezt a felületet jeleníti meg]
desktop computer (komputer stacjonarny) –
(ang.) desktop computer - asztali számítógép
[személyi számítógépek (PC-k) leggyakoribb
kivitelezési módja; nagy fizikai mértei miatt
növekvő
népszerüségnek
örvendenek
kicsinyített másai: a hordozható kézigépek és
a zsebbevaló tenyérszámítógépek]
1142
desktop video {rzecz.} [aplikacja do odtwarzania
wideo {f.} [komp.] [zł.]] – (ang.) desktop
video [A „desktop publishing” fogalomra
támaszkodván a „desktop video” azt a
számítógép által a videón végzett
utómunkálatot jelenti, amit otthon, az
íróasztalon végzünk el. A „multimédia”
szokásos fogalmának és a „desktop video”
fogalmának legfontosabb különbsége az,
hogy a desktop video esetében a számítógép
„feldolgozóeszközzé”
válik,
annak
érdekében, hogy a munkálatok végén egy
kész videoszalagot kapjunk. A számítógép
nem lejátszóeszközként van jelen. A desktop
video
felhasználása
során
fellépő
legfontosabb
funkciók:
címilletve
feliratkészítés, grafikák elkészítése, a képek
megmunkálása, computeranimáció és a video
vágása.]
desktop publishing [wym. desktop pabliszing]
[techniki łamania tekstu, wstawiania
grafiki i drukowania za pomocą
specjalnych programów komputerowych;
także sprzęt i oprogramowanie służące do
tego celu] – (ang.) desktop publishing;
asztali kiadványszerkesztés (angol nyelvű
szakkifejezéssel desktop publishing v.
rövidítve DTP)
desodorancia, dezodorant [środek chemiczny
pomagający zwalczać nieprzyjemną woń
ciała] – desodorancia; a szagtalanító
vegyszerek gyűjtőneve
despekcja = despekt – (lat.) despectio; lenézés
despekt (niechęć) – kedvetlenség, kelletlenség,
húzódozás vmitől; rokonszenv v. szimpátia
hiánya; húzódozás, idegenkedés; (dawno)
megvetés, meggyalázás, sértés, megbántás,
gyalázat
desperaci – (sp.) desperádók (kétségbeesettek);
radikális, mindenre képes politikusok
desperacja, desperowanie [1. utrata nadziei,
rozpacz; 2. nieobliczalność w działaniu,
spowodowana
znalezieniem
się
w
ekstremalnej sytuacji] – kétségbeesés
(rospacz)
desperacja go pochnęła do pistoletu – a
kétségbeesés adta a kezébe a pisztolyt
desperacki, -a, -ie – (lat.) desperált, desperátus;
kétségbeesett, elkeseredett, reményvesztett
(ember); kétségbeesésből eredő, reménytelen
desperacki krak – kétségbeesett lépés
desperacko – kétségbeesetten, reménytelenül,
eszeveszetten, őrülten
desperat [człowiek zrozpaczony, który stracił
nadzieję i jest gotów na wszystko],
desperatka – (sp.) desperadó; kétségbeesett,
mindenre elszánt (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
desperować [rozpaczać] – kétségbeesni
desperować po kim/czym – kétségbeesni vki/vmi
miatt
despot [tytuł cesarzy bizantyjskich i władców
serbskich;
też:
władca,
któremu
przysługiwał ten tytuł] – bizánci méltóság;
szerb fejedelem (Dusán császár vezette be,
mint a legnagyobb nemesi rangot, amit csak
császári rokonok, mint a fontos kerületek
helytartói kaptak)
despota (gr. δεσπότης, despotēs, r.ż. δέσποινα,
despoina, bułg. i serb. деспот, despot, r.ż.
деспотица, despotitsa) [1. władca mający
nieograniczoną władzę, rządzący krajem
w sposób bezwzględny; 2. człowiek
wymagający
bezwzględnego
posłuszeństwa; 3. tytuł dworski w
Cesarstwie Bizantyjskim, przyjęty w
Cesarstwie Łacińskim, Bułgarii, Serbii i
Cesarstwie Trapezuntu. Był to tytuł
honorowy nadawany synom lub zięciom
cesarzy bizantyjskich. Pierwszy raz został
użyty w 1163 wobec przyszłego króla
Węgier Beli III, który był zięciem cesarza
Manuela I Komnena] – (gör.) despota
(görögül deszportész, a.m. „úr”) [Az ókori
keleten a domináns államforma a
despotizmus,
melynek
teljhatalmú
uralkodója a despota volt - magyar fordítása:
istenkirály. Ő földek tulajdonosa és Isten
földi helytartója.]; (átv.) kényúr, zsarnok,
korlátlan úr; szigorú ember, házizsarnok
despota w spódnicy – (tréf.) szigorú háziasszony,
házisárkány
despotka – szigorú nő, zsarnok asszony
despotyczność – despotaság
despotycznie – kényúrként, zsarnoki módon,
önkényesen, önhatalmúan
despotyczny, -a, -e – despota, depotikus; kényúri,
zsarnoki; erőszakos, önhatalmú, önkényes
despotyzm [1. nieograniczona i bezwzględna
władza
oparta
na
terrorze
i
nieprzestrzeganiu praw i wolności
obywatelskich;
2. samowolne,
bezwzględne postępowanie, naginające
wszystko do swojej woli] – (gör.)
despotizmus;
kényuralom,
önkény,
önkényuralom, zsarnokság; (átv.) házi
zsarnokság
desprecacja – (lat.) desprecatio; bűnbánati
áhitatosság,
könyörgés;
úrvacsorára
előkészítő istentisztelet ill. áhitatosság.
1143
dessous
dessous [wym. desu], [1. francuskie słowo na
określenie bielizny, czyli tego, co się nosi
pod spodem (dessous – spód, pod spodem).
Obecnie rozwija się trend znany pod
nazwą ‘dessous – dessus’ co najprościej
można przetłumaczyć jako “spód – na
wierzchu”. Polega on na wyeksponowaniu
niektórych elementów bielizny, np.
ramiączek stanika lub koronkowego
obrębienia, jako należących do ubioru
wierzchniego.
2.
francuski
wyraz
oznaczający spód, używany do określania
bielizny.] – (fr.) dessous [alul]; női alsóruha
destabilizacja [utrata lub zachwianie stanu
równowagi] – destabilizáció
destabilizacyjny, -a, -e – destabilizációs
destabilizować
[powodować
destabilizację
czegoś] – destabilizálni
destabilizować się – destabilizálódni
Destroyed Denim – (ang.) Destroyed Denim [Az a
denim anyag, mely mechanikus úton
szétszakítható és lyukasztható.]
Destroyed jeans – Destroyed jeans (angol,
lepusztult farmer) [Mosott denimből készített
nadrág,
amelyen
elvarratlan
szélek,
hasadások, kopott felületek vannak. Viseltes
hatást kelt.]
True Religon Joey Destroyed jeans
-
Wersja 01 01 2017.
destrukcja [całkowite zniszczenie lub całkowity
samoistny rozpad czegoś] – (lat.)
destrukció,
destruálás,
bomlasztás,
züllesztés, lezüllesztés, pusztítás, elpusztítás;
rombolás, lerombolás; megsemmisítés; a föld
felszínének mállás okozta pusztulása
destrukcyjnie, destruktywnie – destruktíven,
destruktív módon; pusztítóan, rombolólag,
züllesztve, megsemmisítően
destrukcyjność, destruktywność – vminek
destruktív, pusztító, romboló, bomlasztó,
megsemmisítő, züllesztő volta
destrukcyjny, destruktywny, -a, -e – (lat.)
destruktív; pusztító, romboló, bomlasztó,
megsemmisítő, züllesztő
destrukcyjne teorie – romboló v. bomlasztó v.
destruktív eszmék
destruktor [1. czynnik niszczący; 2. osoba, której
działanie prowadzi do zniszczenia lub
rozpadu czegoś] – destruktív ember;
pusztító, romboló, megsemmisítő, züllesztő
hatású
destruować – destruktív módon viselkedni;
pusztítani,
rombolni,
bomlasztani,
megsemmisíteni, zülleszteni
destylacja [proces oczyszczania cieczy lub
rozdzielania jej składników polegający na
doprowadzeniu cieczy do stanu pary przez
jej ogrzanie i następnie skropleniu pary
przez oziębienie] – (lat.) desztilláció,
desztillálás; lepárlás, lepárolás; (szesz) főzés
destylacja frakcjonowana – szakaszos lepárlás
destylacja węgla – szénlepárlás
destylacyjny, -a, -e – desztillációs, lepárlási
destylarnia
[laboratorium
lub
zakład
przemysłowy, w których się odbywa
destylacja] – lepárlóüzem, szeszfőzde
destylat [pośredni lub końcowy produkt
destylacji] – (lat.) desztillátum; (vegytan)
párlat
destylator [aparat do destylacji] – 1. párló,
lepárló;
pálinkaégető,
szeszfőző,
pálinkafőző; 2. desztillátor; lepárlókészülék
destylować [poddawać destylacji] – (lat.)
desztillálni, párolni, párologtatni; lepárolni
(folyadékot)
destylować się – desztillálódni; párlódni, párolódni;
lepárlódni, lepárolódni
destylowanie – desztillálás; lepárlás
destylowany, -a, -e – desztillált; párolt, lepárolt
destynacja [dawniej: przeznaczenie; cel podróży,
miejsce przeznaczenia] – (lat.) destináció,
desztináció; rendeltetés, cél; fogadó terület
destytucja [1. dawniej: złożenie z urzędu,
wydalenie,
zwolnienie
ze
służby
państwowej; 2. ubóstwo, nędza, skrajna
1144
nędza, brak środków do życia, destytucja;
zwolnienie, wyrzucenie, dymisja] – (lat.)
destitutio; elmozdítás, letétel, kicsapás
desusy [żart. majtki damskie] – bugyogó, bugyi
desygnacja [powołanie kogoś na stanowisko] –
deszignáció; kijelölés, kinevezés
desygnat [1. łac. designatus p.p. od designare
'wyznaczać; naznaczać; obierać'; zob. de-;
signare, zob. sygnalizacja; log. przedmiot,
do którego się dana nazwa stosuje
(zgodnie z regułami języka); 2. jęz.
przedmiot, osoba lub zjawisko, do których
odnosi się dana nazwa; 3. przedmiot myśli
odpowiadający wyrazowi; 4. osoba lub
przedmiot
będący
odniesieniem
przynależnej mu nazwy; denotat; 5. każdy
konkretny obiekt pasujący do nazwy, lub
ściślej – każda rzecz oznaczana przez
dany wyraz, pojęcie lub znak. Na
przykład desygnatem słowa "pies" jest
obiekt o którym można zgodnie z prawdą
powiedzieć, że jest psem] – deszignátum;
(nyelvtan) kijelölt, megnevezett dolog
desygnaty [z łac. designatus ‘oznaczony’ –
nazywają rzeczy i pojęcia otaczającego
nas świata] – deszignátumok; (nyelvtan)
kijelölt, megnevezett dolgok
desygnować [przest. mianować, naznaczać,
wyznaczać] – (lat.) deszignálni; dezignálni;
kijelölni, kiszemelni (vmilyen állásra);
kormányalakítással megbízni; kinevezni
(przeznaczać)
desygnować kogo na swego następcę – utódjának
kijelölni vkit
desygnować kogoś na stanowisko a. urząd –
kinevezni vkit vmire
desynchronizacja [zakłócenie synchronizacji] –
deszinkronizáció [(med.) a szinkronizált,
kisebb
frekvenciájú
agyi
aktivitás
mintázatának hirtelen megváltozása, az agyi
aktivitási frekvencia megnő]
deszcz [1. opad atmosferyczny w postaci kropel
wody spadających z chmury; 2. przen.
bardzo duża ilość czegoś] – eső [pada
deszcz: esik az eső; z deszczu pod rynnę:
cseberből vederbe]; (átv.) zápor, eső, bőség,
tömeg
deszcz bębni o szyby – az eső verdesi az ablakot
deszcz gwiaździsty – csillagzápor, sűrű
csillaghullás
deszcz kamienisty – kőzápor (meteorkövek
hullása)
deszcz kropi – csepeg v. csepereg az eső
deszcz kwiatów – virágeső
deszcz leje – zuhog az eső
-
Wersja 01 01 2017.
deszcz leje jak z cebra – úgy ömlik az eső, mintha
sajtárból v. dézsából öntenék; zuhog az eső
deszcz leje, jak z pompy – úgy esik, mintha
dézsából öntenék
deszcz lodowaty – jeges eső
deszcz lunął jak z cebra – az eső zuhogott, mintha
dézsából öntötték volna
deszcz łez – könnyzápor
„deszcz majowy wart jest złota” – májusi eső
aranyat ér
deszcz mży – szemerkél az eső; az eső permetez,
szitál
deszcz nas porządnie strzepał – az eső alaposan
megvert v. átáztatott bennünket
deszcz nie ustający od rana – reggel óta el nem
álló eső
deszcz odwilża ziemię – az eső benedvesíti a földet
deszcz pada – esik (az eső)
deszcz pocisków – golyózápor
deszcz siąpi – szemereg az eső
deszcz też jest potrzebny! – az eső is szükséges
deszcz ulewny – zápor, záporeső
deszcz upadł – esett az eső
deszcz ustał, deszcz minał – elállt az eső
deszcz zaczął padać – az eső esni kezd, az eső
megindul v. megered
deszcz zakapał – csepergett v. szemetelt az eső
deszcz zasiekł go w twarz – az eső az arcát
verdeste
deszcz ze śniegiem – hasvas eső
deszcz zlał nas do suchej nitki – bőrig áztunk
deszcze tropikalne – trópusi esők
deszcze pochodzenia burzowego – zivataros eső
deszczochron [dawniej: parasol] – eső ellen védő
(ponyva, épület)
deszczowiec [pot. płaszcz przeciwdeszczowy] –
esőkabát; esőköpeny
deszczownia, deszczownica [1. urządzenie
rozpylające wodę, służące do zraszania pól
uprawnych, trawników itp.; 2. urządzenie
mechaniczne rozpylające wodę w postaci
sztucznego
deszczu,
służące
do
powierzchniowego nawadniania upraw
polowych i warzywnych, sadów, winnic,
łąk itp. Deszczownie wiosną wykorzystuje
się także do zapobiegania uszkodzeniom
kwiatów lub innych części roślin przez
przymrozki. Deszczownia składa się z
pompowni,
sieci
wodociągów
doprowadzających i rozprowadzających
wodę oraz odpowiednich zestawów
zraszaczy pracujących pod ciśnieniem
około 0,4 MPa] – öntözőberendezés
(kertekben, szántóföldön)
1145
deszczownia, deszczownica
deszczowo – esősen
deszczowy, -a, -e – eső-; esős
deszczowa jesień – esős ősz
deszczowa pogoda – esős v. csapadékos idő
deszczówka
[1. woda
deszczowa;
2. rura
kanalizacyjna służąca do odprowadzania
wody deszczowej] – esővíz; lőre,
esőcsatorna; női esőcsizma
deszczułeczka – deszkácska
deszczułka [mała deska; deseczka] – kis deszka,
léc; szemerkélő eső
deszczyk – szemerkélő eső [pada deszczyk:
szemerkél az eső]; esőcske
deszczysko
[zgrubienie
od:
deszcz;
niespodziewany, uporczywy deszcz] – nagy
eső, zuhatag
deszyfracja [odczytywanie informacji zapisanej
szyfrem lub zakodowanej] – dekódolás,
megfejtés
deszyfrator
[1. zob.
dekoder;
2. osoba
odczytująca
zaszyfrowane
lub
zakodowane informacje] – dekodoló,
megfejtő
deszyfrować
[przetwarzać
zakodowaną
informację w informację pierwotną, bez
zmiany jej treści; odczytywać kod,
dekodować] – desifírozni, megfejteni,
kibetűzni
deszyfrowanie (ang. decryption) [przekształcanie
danych zaszyfrowanych do oryginalnej
(otwartej) postaci. Inaczej zamiana tekstu
zaszyfrowanego na tekst jawny] — (ang.
decryption)
visszafejtés [amikor
egy
visszafejtõ egy adott eljárással kódolt
szöveget visszaalakítja. Ezt általában a
címzett hajtja végre. A rejtjelző és a
visszafejtő
eljárásokat
úgy
kell
megválasztani, hogy egy harmadik fél ne
tudja megfejteni az üzenetet. Ez a harmadik
fél a hallgatózó vagy kódfejtő, kódtörő.]
detache (fr. oderwany, rozłączny) [rodzaj techniki
wydobywania dźwięków z instrumentów
smyczkowych,
polegającej
na
wykonywaniu
każdego
dźwięku
-
Wersja 01 01 2017.
oddzielnym ruchem smycznka] – (ol.)
detache [vonásnem]
detachement [oddział walczący na całym
południowo-wschodnim froncie, odnosząc
wiele sukcesów bojowych] – (fr.)
detachement; vegyes csapatokból álló
különítmény
detal [1. niewielka, niezbyt istotna część większej
całości; 2. drobna sprawa; 3. pot. sprzedaż
towarów w pojedynczych egzemplarzach
lub w małych ilościach bezpośrednio
konsumentowi] – (fr.) détail; (egyes) részlet
v. körülmény; részletes felsorolás v.
elbeszélés; apróság, kicsinység, rész;
kiskereskedelem (détailüzlet); kicsinybeni
(eladás)
detalicznie – kicsinyben, apránként, darabonként
detaliczny, -a, -e [1. związany ze sprzedażą
towarów
w
małych
ilościach;
2. szczegółowy, dokładny] – detailé-;
kiskereskedelmi, kicsinybeni
detalista
[osoba
prowadząca
sprzedaż
detaliczną] – (fr.) détailista; kiskereskedő
detekcja
[1. wykrywanie
promieniowania
jonizującego, cząstek elementarnych lub
substancji
chemicznych;
2. zob.
demodulacja] – detekció, detektálás;
egyenirányítás;
a
jelek
felismerése
(detektálása) zajban; demoduláció [Olyan
eljárás, amellyel a modulált jelből
visszanyerjük az információt hordozó eredeti
(demodulált) jelet. Ez a művelet a moduláció
inverz művelete. A demodulált jelet előállító
áramkört demodulátornak nevezzük.]
detekcja anodowa – anódegyenirányítás
detekcja
częstotliwości
–
frekvenciadiszkriminálás,
frekvenciamegkülönböztetés
detekcja siatkowa – rácsegyenirányítás
detekcyjny, -a, -e – detekciós, demodulációs
detektor [1. przyrząd lub urządzenie do
dokonywania
detekcji;
2. zob.
demodulator] – (lat.) detektor; demodulator;
egyenirányító; rádió-vevőkészüléknél az
elektromágneses hullámok egyenirányítását
végző berendezés, kristály detektornál
kristályhoz hozzáérő fémtű [ma már elavult,
a dióda helyettesíti, mely nem érzékeny a
mechanikus rezgésekre. Régen elektroncső
ill. audion végezte ezt a feladatot.];
elektromágneses hullámok egyenirányítására
használt eszkjöz, szerkezet
detektor (dyskryminator) częstotliwości –
frekvenciadiszkriminátor
detektor
hydroakustyczny
–
vízalatti
hangletapogató, hidrofon
1146
detekror kryształowy, detektor kryształkowy –
kristálydetektor
detektor lampowy – csődetektor
detektor ultradźwiękowa – ultrahangletapogató
(detektor)
detektor wykrawacz gazów – (wojsko) gázjelző
detektor
zrównoważony
–
kompenzált
előfeszültségű detektor
detektorowy, -a, -e – detektoros
detektyw [tajny agent policji śledczej lub
wywiadowca prywatnego biura śledczego]
– detektív, rendőrnyomozó, titkosrendőr
detektywny, -a, -e; detektywistyczny, -a, -e –
detektív-, nyomozódetencja [daw. zatrzymanie kogoś w areszcie lub
zakładzie psychiatrycznym] – (lat.)
detentio; letartóztatás
detencyjny, -a, -e – letartóztatási
détente (francuskie – odprężenie) – (fr.) détente
(franc., ejtsd: détaat) ernyedtség, a feszültség
szünése [diplomata nyelven két állam
szelidülő
viszonyának
jellemzésére
használják]; a feszült helyzet megenyhülése
Détente (francuskie – odprężenie) [określenie z
zakresu stosunków międzynarodowych
używane w odniesieniu do złagodzenia
napięcia między stronami zimnej wojny w
latach 70. W związku z rozpoczęciem
procesu KBWE, podpisaniem Aktu
Końcowego KBWE nastąpiła faza
pokojowej
koegzystencji
i
dialogu
pomiędzy mocarstwami.Główną ideą
détente była gotowość do współpracy i
negocjacji. Zakończeniem okresu détente
była
Radziecka
interwencja
w
Afganistanie.] – (fr.) détente; a feszült
helyzet megenyhülése az 1970-es években
detergent – detergens; (vegytan) szerves szintetikus
tisztítószer
detergentowy, -a, -e – detergensdeterioracja – (lat.) deterioratio; birtokrongálás
determinacja
–
(lat.)
determináció;
1.
meghatározás,
elhatárolás,
megmérés,
megállapítás; 2. elhatározás, határozottság,
elhatározottság;
elszántság,
eltökéltség
(stanowczość)
determinacja woli – az akarat meghatározottsága,
szilárdsága, eltökéltsége, elszántsága
determinanta, determinant [czynnik wpływający
na coś w zasadniczy sposób] – (lat.)
determináns; olyan algebrai kifejezés,
melynek segítségével az n ismeretlent
tartalmazó
elsőfokú
egyenletrendszer
megoldásait közvetlenül felírhatjuk; vmit
meghatározó tényező (wyznacznik)
-
Wersja 01 01 2017.
determinista – determinista; a terterminizmus híve,
követője; a determinizmus elvét valló
deterministyczny, -a, -e – (lat.) determinista,
determinisztikus, determinált
determinizm [1. ścisła zależność zdarzeń,
zjawisk lub działań od określonych
warunków;
2. koncepcja
filozoficzna
uznająca
zasadę
przyczynowego
uwarunkowania wszystkich zjawisk] –
(lat.) determinizmus, meghatározottság,
szükségszerűség elve [1. az a tan, mely
szerint az akarat és a cselekedet a várható
okoknál fogva, szigor szükségességgel
következik be (a legkényesebb filozófiai
kérdések egyike; Kant és Schopenhauer
sokat foglalkoztak vele); 2. Nézet, amely
szerint az ember sorsa és akarata Isten vagy
más felsőbb hatalom által előre meg van
határozva.]; az események és jelenségek
szükségszerű összefüggését és okozati
meghatározottságát valló felfogás
determinować [wpływać na coś w decydujący
sposób] – (lat.) determinálni, meghatározni,
elhatárolni, megszabni
determinować co – megszabni vmit
determinujący, -a, -e – determináló, meghatározó
tényező
detonacja [1. wybuch materiału wybuchowego i
towarzyszący mu huk; też: spowodowanie
takiego wybuchu; 2. nadmiernie szybkie
spalanie się mieszanki paliwowej w
cylindrze
silnika
połączone
z
charakterystycznym stukaniem] – (lat.)
detonáció, dördülés, dörrenés; robbanás,
durranás; eltérés a helyes hangtól; hamis
hangon való éneklés
detonacyjny, -a, -e – detonációs
detonator
[niewielki
ładunek
materiału
wybuchowego służący do detonacji
właściwego ładunku] – (lat.) detonátor;
gyújtó szerkezet, robbantó szerkezet,
robbanógyutacs;
robbantótöltény
[durranókénesőt (merkurifulminát) tartalmaz,
kemény tárgyakkal való gyenge ütésnél,
dörzsölésnél hevesen robban]
detonować [zdetonować] – (lat.) detonálni,
(wysadzać)
robbantani,
felrobabntani,
(huknąć) durranni, eldurranni; (zagrzmieć)
dördülni,
dörrenni,
eldörrenni;
(eksplodować) robbanni; (zene) hamisan
énekelni, vmely hangot a kelleténél
mélyebben
énekelni;
megzavarni,
összezavarni
detonować kogo czym – zavarba hozni vkit vmivel
detonować się – megzavarodni, összezavarodni,
zavarba jönni (mieszać się)
1147
detonowanie [w odniesieniu do śpiewu: nieczyste
pod względem wysokości wykonywanie
dźwięków,
powodujące
często
wykraczanie (zwykle opadanie) z tonacji]
– detonálás; (zene) hamis éneklés;
hangleszállás [az énekművészetben azt
jelenti, hogy az énekes valamely hangot
kelleténél mélyebben énekel; rendesen
bizonyos restség vagy hiányos hallási
szervek okozzák a detonálást; csak annyiban
különbözik a disztonálás-tól, hogy ez utóbbit
akkor használják, ha valamely hangot
mélyebben vagy magasabban énekel az
énekes]
detractio [łac. obmowa, szkalowanie, uwłaczanie,
krytykowanie] – (lat.) detractio; elvétel,
elvonás, megkisebbítés, kihagyás, (átv.)
rágalmazás
detractis detrahendis – (lat.) detractis detrahendis;
a levonandók levonásával
detractis expensis – detractis expensis, a költségek
levonásával
detronizacja [1. pozbawienie panującego władzy
monarszej; 2. pozbawienie kogoś lub
czegoś najwyższej pozycji] – (lat.+gör.)
detronizálás, detronizáció, trónfosztás
detronizacyjny, -a, -e – detronizációs, trónfosztási
detronizować
[1.
pozbawiać
panującego
monarchę władzy; 2. pozbawiać kogoś
najwyższej pozycji w jakiejś grupie] –
detronizálni,
trónt
fosztani,
tróntól
megfosztani; a trónról elűzni
detto [włoskiego: to samo, jak wyżej; ditto] –
(ol.) detto [az említett], dito; szintén,
ugyancsak; ugyanaz
Deukalon [W mitologii greckiej Deukalion
(Δευκαλίων) to król Tesalii, syn tytana
Prometeusza, mąż pobożnej i cnotliwej
Pyrry.] – (gör.) Deukallon; a görög
ősmondában egyedül ő menekült meg
feleségével együtt a vízözöntől [Deukalión
és Pürrha a görög mitológia özönvíztörténetének
főszereplői,
akik
újra
benépesítették a földet.]
Deus (łac. deus - bóg) – (lat.) Deus; Isten
Deus absconditus [łac., bóg ukryty] – DEUS
ABSCONDITUS; Az elrejtőzködő Isten
[(Ézs.45,15) Bizony Te elrejtőzködő Isten
vagy, Izráelnek Istene, szabadító! ]
Deus avertat! – niech Bóg uchowa! – Deus
avertat!, Isten ments!
Deus et patria [Bóg i Ojczyzna] – (lat.) Deus et
patria; Isten és Haza
Deus ex machina [1. rozwiązanie akcji w tragedii
antycznej, polegające na nagłym i
niespodziewanym pojawieniu się bóstwa;
też:
to
bóstwo;
2. nieoczekiwany
-
Wersja 01 01 2017.
wybawiciel; 3. rozwiązanie zawiłej intrygi
w sztuce teatralnej lub utworze literackim
przez
niespodziewane
wprowadzenie
nowej postaci lub nowych okoliczności; 4.
Bóg z maszyny (Sokrates)] – (lat. Isten a
gépből) Deus ex machina; (irodalom) isteni
beavatkozás (drámában); (átv.) váratlan
fordulat, külsőleges megoldás (a görög
tragédiákban, görög és római színpadon a
bonyodalmat egy váratlanul megjelenő,
színpadi gépekkel elővarázsolt isten oldotta
meg); váratlanul fellépő, sorsdöntő fordulat
v. személy megjelenése [1. "isten a gépből",
bonyolult helyzet csodaszámba menő
megoldása (az antik drámákban a kilátástalan
helyzetet egy gépezettel a színpadra emelt
istenalak oldotta meg); 2. Képies kifejezés
valamely nehéz helyzet hirtelen és erőltetett
megoldására; az ókori színjátékokban
szoktak a mitológiai istenek valamilyen
meglepő módon a sűllyesztőből (machina)
előbukkanni a bonyodalom megoldására.]
Deus revelatus [Bóg objawiony w istocie rzeczy
nadal pozostaje Bogiem ukrytym.] – Deus
revelatus; A Krisztusban kinyilatkoztatott
Isten.
Deus sive natura [łac., Bóg czyli Natura. - z
Barucha Spinozy (Etyka 1, 21), 1677 r.] DEUS SIVE NATURA; Isten illetőleg a
természet [Spinoza panteistatanítása.]
deuterium, [fiz., chem.] deuteron – (gör.) a nehéz
hidrogén, a hidrogén két atomsúlyú izotópja
Deuteroizajasza (Iz 40–55) – Deuteroézsaiás;
Második Ézsaiás [az Ézsaiás próféte neve
alatt ismert könyv 40-55. (65) fejezeteinek
valószínű szerzője, akinek nevét közelebbről
nem ismerjük.]
deuterokanoniczny, -a, -e [o księgach biblijnych:
nieuznawany początkowo za kanoniczny]
– deuterokanonikus
deuteron [jądro atomowe deuteru] – (gör.)
deuteron; (fizika) deutérium egy protonból és
két neutronból álló atommagja, izotópja
Deuteronomium [Księga Powtórzonego Prawa;
ostatnia księga Pięcioksięgu] – (gör.)
Deuteronomium; második törvény (Mózes 5.
könyvének keresztény elnevezése)
deuteropatia – (gör.) deuteropátia; olyan betegség,
mely vmely más betegség nyomán támadt
deutschmeister,
deutschmistrz
–
(német)
deustchmeister; a bécsi háziezred neve
deux à deux – (fr.) deux à deux; párosával, kettenketten
Deva (węg. Déva, niem. Diemrich) to miasto w
zachodniej Rumunii, w Siedmiogrodzie,
nad rzeką Mureş. Jest stolicą okręgu
Hunedoara. W Starożytności była dacką
1148
fortecą, nazywaną Singidava. Merem
miasta jest od 2000 roku Mircia
Munteanu z Narodowej Partii Liberalnej.
– Déva (románul Deva, németül Diemrich)
[megyei jogú város (municípium), Hunyad
megye székhelye Romániában, Erdélyben]
developer, deweloper [1. osoba opracowująca,
tworząca dany projekt/produkt; 2. osoba
lub firma, która inwestuje w budowę
domów na sprzedaż] — (ang.) developer,
fejlesztő, építő (személy)
developerski, -a, -ie; deweloperski, -a, -ie –
developer-, fejlesztő-, építődevice driver {rzecz.} [program obsługi
urządzenia {m.} [komp.] [zł.]] – Device
driver [Eszközmeghajtó, az operációs
rendszer azon részei, melyek a programok
részére elérhetővé teszik a számítógépben a
hardvereszközöket.]
Dewa, Deva (węg. Déva, niem. Diemrich) [to
miasto w zachodniej Rumunii, w
Siedmiogrodzie, nad rzeką Mureş. Jest
stolicą
okręgu
Hunedoara.
W
Starożytności
była
dacką
fortecą,
nazywaną Singidava.] – Déva (románul
Deva, németül Diemrich) [megyei jogú város
(municípium), Hunyad megye székhelye
Romániában, Erdélyben]
dewaloryzacja [zob. dewaluacja w zn. 2.] –
értékcsökkentés, értékcsökkenés
dewaloryzować – vminek az értékét csökkenteni
dewaluacja [1. obniżenie wartości waluty danego
kraju w stosunku do złota lub walut
zagranicznych; 2. obniżenie się wartości
lub znaczenia czegoś] – (lat.) devalváció,
(közgazdaságtan) a pénz leértékelése,
értékcsökkenés,
értékcsökkentés,
elértéktelenedés; pénzromlás
dewaluacja pieniądza [przeprowadzona przez
organy państwowe obniżka kursu waluty
danego kraju w stosunku do kursów
innych walut.]; dewaluacja (pieniędzy) –
pénzleértékelés; a pénz értékének leszállítása
dewaluacja ukryta – rejtett, burkolt leértékelés
dewaluacyjny, -a, -e – devalvációs, leértékelési
dewaluować [sztucznie obniżać wartość czegoś
np. pieniądza] – (lat.) devalválni;
(közgazdaságtan)
a
pénz
értékének,
árfolyamát csökkenteni; vminek az értékét
csökkenteni,
elértékteleníteni; (átv.)
lefokozni, lealacsonyítani
dewaluować pieniądz – pénzt értékteleníteni
dewaluować się – (lat.) devalválódni; a pénz,
értékpapír, értéke, árfolyama csökken;
értékét veszti, (átv.) jelentősége csökken,
hanyatlani
dewaporacja – devaporáció; gőzök vízzé válása
-
Wersja 01 01 2017.
Dewas – Devas; a véda vallás főistenei Indiában
dewastacja [niszczenie czegoś celowe lub
następujące wskutek zaniedbania] –
pusztítás, elpusztítás; dúlás,
feldúlás
(spustoszenie)
dewastacyjny, -a, -e – pusztítás-, pusztítási
dewastator – pusztító, elpusztító; dúló, feldúló
(niszczyciel)
dewastatorski, -a, -ie – pusztítói
dewastować – pusztítani, elpusztítani; dúlni,
feldúlni (niszczyć, pustoszyć)
dewerbalny, -a, -e [odczasownikowy] – deverbális
dewetyna [miękka bawełniana tkanina z grubą,
krótką okrywą (na prawej stronie, jest
ona krótsza niż w przypadku aksamitu).
Tkanina ta jest o średniej masie, o
atłasowym splocie, tworzona z cienkiej
przędzy w osnowie i zgrzebnej przędzy w
wątku. Krótka okrywa jest osiągnięta
poprzez
drapanie
i
strzyżenie.
Wykorzystywana na sportowe płaszcze i
marynarki, chłopięce garnitury a także do
celów technicznych. Jest imitacją skóry
dzika i znana jest także jako „małpia
skóra“.] – düftin [Puha, bársonyos felületű
(bár a bársonynál alacsonyabb száltakaróval
készült), közepes súlyú pamutszövet.
Közepesen finom lánc- és durvább
vetülékfonalakból atlaszkötésben készül.
Bolyhos felületét bolyhozással, keféléssel és
nyírással
állítják
elő.
Sportkabátok,
fiúöltönyök készítésére, valamint műszaki
textíliák céljára használják. "Majombőr"
vagy "őszibarackhéj" elnevezéssel is ismert.]
dewetyna,
dywetyna
(tkanina)
[imitacja
aksamitu;
wełniana
tkanina
z
charakterystyczną grubą, krótką okrywą
z przędzy czesankowej, która jest luźna w
osnowie i podwójnie, potrójnie lub
poczwórnie skręcana. Wykorzystywana w
damskich płaszczach wysokiej jakości.
Nazwa
pochodzi
od
Francuskiego
"duvet",
które
oznacza
"krótkie
włosy/sierść".]
–
gyapjú
düftin
[Jellegzetesen tömött, alacsony száltakarójú
gyapjú szövet. A száltakarót alkotó, két-,
három-, vagy négyágú fésült cérnák lazán
helyezkednek el a vetülékben. Jó minőségű
női kabátokat készítenek belőle. A kifejezés
a francia "duvet" szóból származik, mely
"finom szőrt" jelent.]
dewiacja [1. silne odchylenie od normy w
zachowaniu, postępowaniu lub myśleniu;
2. znaczne naruszenie równowagi jakiejś
struktury lub systemu; 3. zboczenie z
kursu lub odchylenie od właściwego
kierunku; 4. odchylenie kątowe między
południkiem magnetycznym a kierunkiem
1149
wskazywanym przez igłę magnetyczną
kompasu, wywołane przez duże masy
metalu;
5.
odchylenie,
zboczenie;
odchylenie (mat.)] – deviáció, a mágnestű
elhajlása; elhajlás (odchylenie), (orvosi)
elferdülés, (átv.) eltévelyedés, eltérés vmely
párt irányvonalától; szexuális deviáció v.
eltévelyedés
dewiacja okrętu – hajó eltérése a megszabott
útiránytól
dewiacja sygnału (w aparatach słuchowych) –
CROS, jeláttétel az egészséges fülhöz
(hallókészülék)
dewiacyjny, -a, -e [związany z dewiacją] –
deviációs;
(orvosi)
elferdült,
(átv.)
eltévelyedett
dewiza [zasada, którą ktoś kieruje się w życiu] –
jelszó, jelmondat, jelige
dewiza, dewizy [[fr. < łac.], ekon. należności
zagraniczne, które ze względu na swą
formę i płynność mogą być środkiem
płatniczym w obrocie międzynarodowym;
2. zagraniczne środki płatnicze] – deviza,
devizák; nemzetközi fizetési eszköz; külföldi
piacra szóló, idegen pénznemben teljesítendő
fizetési utasítás (váltó, csekk); árfolyamát a
tőzsdén jegyzik; váltó, csekk v. fizetési
megbizatás, amelyet külföldön idegen
valutában kell kifizetni
dewiza [godło osobiste spotykane na ubiorach i
przedmiotach, charakterystyczne dla XVwiecznej Francji i Włoch. Zazwyczaj
umieszczana na lewym rękawie. Mogła
być malowana, tkana, haftowana lub
wykonana w technice aplikacji. Składały
się na nią elementy o charakterze
symbolicznym oraz sentencje lub litery.] –
egyéni címer, felirat az öltözéken és a
tárgyakon (XV. sz.)
Herb Wilna
Dewiza herbowa z napisem Unitas, Justitia, Spes
(Jedność, Sprawiedliwość, Nadzieja).
dewizka
[1.
łańcuszek
przy
zegarku
kieszonkowym;
2.
indywidualizm:
zdrobnienie od "dewiza"] – óralánc;
devizácska
-
Wersja 01 01 2017.
dewizowiec [daw. w PRL: posiadacz konta
bankowego z wkładem dewizowym; też:
cudzoziemiec opłacający swój pobyt w
Polsce
dewizami]
–
devizabelföldi;
devizakülföldi
dewizowy, -a, -e – devizadewizy wolne – szabad devizák
dewizy wymienialne – konvertibilis valuták
dewla, devla [diabeł] – (cigány) devla, (ol.)
diavolo; ördög
dewociarski, -a, -e – áhitatos, ájtatatos,
szenteskedő
dewocja
[powierzchowna,
manifestacyjna
pobożność] – (lat.) devóció; áhítat,
ájtatatosság, szenteskedés
dewocjonalia
[drobne
przedmioty
kultu
religijnego] – (egyház) kegytárgyak
dewocyjność – áhitat
dewocyjny, -a, -e – áhitati, szenteskedési
dewon [czwarty okres ery paleozoicznej] –
(földtan)
devon,
Devon-korszak;
a
földtörténeti ókor középső korszaka (az
angliai Devonschire grófság nevéből)
dewoński, -a, -ie [przymiotnik od: dewon (np.
okres dewoński)] – devondewot [człowiek świętoszkowaty, przesadnie
religijny; bigot; pobożniś], dewotka – (lat.,
fr.) devot; szenteskedő, bigott, túlzottan
áhítatos, ájtatos (ffi/nő); alázatos, hithű;
álszent, képmutató, álszenteskedő, farizeus
Dexter homo [Człowiek zręczny, umiejący się
zachować.] – (lat.) Dexter homo; (Homo
habilis; magyarul: „ügyes ember”) [a Homo
nembe tartozó faj, amelyet köznapi
kifejezéssel az előemberek közé sorolnak]
dez- (zob. de-) – (lat.) dez-; eltávolítás,
megsemmisítés, vmitől való megfosztás
dezabil
dezabil [wym. dezabil] [1. żart. negliż; 2. dziś
określa się tak żartobliwie poranny lub
nocny strój kobiecy, domowy, swobodny i
często niekompletny, nie przeznaczony do
noszenia poza domem. Nazwa pochodzi od
1150
francuskiego słowa déshabillé czyli
„rozbierać”. 3. swobodny strój domowy
poranny
lub
nocny;
niekompletne
ubranie, strój negliżowy] – (fr.) negligé,
neglizsé; reggeli öltözet, háziruha, pongyola,
köntös
dezaktualizacja [utrata aktualności] – elavulás,
az aktualitás megszüntetésének folyamata
dezaktualizować – elavulttá, idejét múlttá tenni;
aktualitásától megfosztani
dezaktualizować się [przedawniać się, starzeć
się, wychodzić z użycia, stawać się
nieaktualnym; przen. wychodzić z mody,
trącić myszką] – elavulttá, idejét múlttá
válni; aktualitását veszti, elavulni
dezaktywacja, dezaktywizacja [1. usuwanie
skażeń
promieniotwórczych;
2. pozbawienie czegoś aktywności] –
(vegytan)
(wosjko)
radioaktivitás
megszüntetése
dezaktywizacja
–
dezaktivizálás; aktivitás
megszűnése, megszüntetése
dezaktywacyjny, -a, -e – dezaktivizációs
dezaktywować – dezaktivizálni
dezaktywować
odpady
–
hulladékot
dezaktivizálni, ártalmatlanítani
dezaprobata [ujemna ocena i wynikający stąd
negatywny stosunek do czegoś] – a
megértés hiánya
dezaprobować – elítélni, megróni, gáncsolni,
lekritizálni
dezawuować [pomniejszać czyjeś zasługi lub
wartość czegoś] – (fr.) dezavuálni;
megtagadni, megcáfolni, meghazudtolni;
visszavonni (hírt, nyilatkozatot); vki eljárását
v. magatartását helyteleníteni
dezercja [1. ucieczka z wojska; 2. odejście skądś
lub rezygnacja z czegoś z braku odwagi,
by stawić czoła trudnościom] – dezertáció,
dezertálás; szökés
dezerter – (fr.) dezertőr; szökevény, szökött
katona, katonaszökevény, (átv.) áruló; az
ellenséghez átpártoló személy
dezerterka – 1. női dezertőr; szökevénynő; 2.
dezerció, szökés
dezerterować [uciekać z wojska] – (fr.) dezertálni;
(wojsko) szökni, elhagyni a katonaságot, a
csapatot, a zászlót; (átv.) átpártolni az
ellenséghez
dezerterski, -a, -ie – dezertőri
dezinformacja
[wym.
dez-informacja]
[wprowadzenie kogoś w błąd przez
podanie
mylących
lub
fałszywych
informacji] – téves, valótlan információ
dezinformacyjny, -a, -e – téves információjú
-
Wersja 01 01 2017.
deziluzja [wym. dez-iluzja] [brak iluzji; też:
pozbawienie kogoś iluzji] – kiábrándulás,
csalódás
deziluzyjny, -a, -e – (fr.-lat.) dezilluzionált;
kiábrándult, csalódott
dezinformować
[czytaj:
dez-informować]
[wprowadzać w błąd podając fałszywe
informacje, udzielać mylących informacji]
– dezinformálni; tévesen informálni vkit;
megtéveszteni
dezinformować kogoś – félrevezetni vkit
dezinformujący, -a, -e – megtévesztő, félrevezető
dezinformująca
reklama
–
megtévesztő,
félrevezető reklám
dezintegracja
[wym.
dez-integracja],
dezyntegracja [1. osłabienie integralności
lub rozpad jakiejś struktury; 2. osłabienie
lub rozpad wewnętrznej organizacji
psychiki; 3. rozpad skał na bloki, płyty lub
ziarna pod wpływem zmian temperatury
lub rozrastania się korzeni roślin] –
dezintegráció; felbomlás, szétesés, széthúzás
dezintegracyjny, dezyntegracyjny, -a, -e –
dezintegrációs;
felbomlasztó,
szétesési,
széthúzási
dezintegrator [czytaj: dez-integrator] [maszyna
do rozdrabniania brył na kawałki
określonej
wielkości;
kruszarka,
rozdrabniarka; łamacz]; dezyntegrator –
dezintegrátor; ütőpálcás aprítógép; gázok
portalanítására használt berendezés
dezintegrować, dezyntegrować – dezintegrálni;
felbomlasztani
dezintegrować się, dezyntegrować się –
dezintegrálódni; felbomlani, szétesni
dezodorant [1. kosmetyk eliminujący lub
osłabiający nieprzyjemny zapach ciała;
2. środek do odświeżania powietrza w
pomieszczeniach] – dezodor, szagtalanító
dezodorant kulkowy – golyós dezodor
dezodoryzacja
[usuwanie
nieprzyjemnych
zapachów z produktów lub pomieszczeń] –
szagtalanítás
dezodoryzować – dezodorizálni; szagtalanítani
dezoksydacja (fr. désoxydation) [chem. usunięcie
tlenu ze związku chemicznego] –
(lat.+gör.)
dezoxidáció,
dezoxidálás
(dezutlenianie); oxigénelvonás (vegyészet)
dezolacja [1. daw. zniszczenie, spustoszenie;
2. daw. rozpacz] – vigasztalhatatlanság,
kéltségbeesés
dezolacyjny, -a, -e – (lat.) dezolált; kietlen, sivár,
elhagyott;
(átv.)
vigasztalan,
vigasztalhatatlan, levert, kétségbeesett
dezolacyjny widok – sivár kilátás
1151
dezorganizacja [brak organizacji, porządku,
dyscypliny
w
czymś]
–
(lat.)
dezorganizáció,
szétrombolás,
szerencsétlenség;
szervezetlenség,
szervezettség hiánya; dezorganizálás, a
rend, a fegyelem bomlasztása; fejetlenség; a
rend, a fegyelem felbomlása
dezorganizacja
społeczna
–
társadalmi
dezorganizáció v. szervezetlenség
dezorganizacja w rodzinie i społeczeństwie – a
társadalmak és családok dezorganizálása v.
bomlasztása
dezorganizacyjny, -a, -e – dezorganizációs;
dezorganizować [powodować dezorganizację] –
dezorganizálni;
szétzülleszteni,
szétbomlasztani
dezorganizować się [ulegać dezorganizacji] –
dezorganizálódni; szétzülleni, szétbomlani
dezorganizowany, -a, -e – dezorganizált;
szétbomlott, szétzüllött; fegyelmezetlen
dezorientacja [1. brak orientacji w jakiejś
sprawie;
2. utrata
lub
zaburzenie
orientacji dotyczącej czasu, miejsca,
sytuacji lub tożsamości] – (fr.-lat.)
dezorientáció,
tájékozottság
hiánya,
tájékozatlanság, zavar
dezorientować [wprowadzać w błąd] –
dezorientálni; félrevezetni, megtéveszteni
dezorientować się [tracić orientację] –
dezorientálódni; megtévedni, félrevezetődni
dezyderat [żądanie lub życzenie] – deziderátum;
követelés, kívánság, óhaj, óhajtás, óhajtott
dolog
Dezyderiusz [oboczna forma imienia Dezydery.],
Dezydery [imię męskie pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od słowa
desiderius oznaczającego "upragniony".
Imię to jest obecne w Polsce od XIII
wieku. Posiada alternatywną formę
Dezyderiusz,
a
jego
żeńskim
odpowiednikiem jest Dezyderia.] – Dezső
[férfinév a régi magyar Dezsidérius név
csonkolt és -ő kicsinyítő képzővel ellátott
származéka. A név végső soron a latin
esiderius névre vezethető vissza, amelynek
jelentése: kívánt, óhajtott (mai értelemben
"családtervezett").]
dezygnacja – (lat.) dezignáció, kijelölés,
kiszemelés
(vmilyen
állásra),
kormányalakítással megbízás; kiszemelés,
kijelölés
dezygnować – (lat.) dezignálni; kijelölni,
kiszemelni
(vmilyen
állásra);
kormányalakítással megbízni
dezygnowany, -a, -e – dezignált; kijelölt,
kiszemelt; megbízott
dezygnowany do pracy – a munkához kijelölt
-
Wersja 01 01 2017.
dezynfekcja
[niszczenie
drobnoustrojów
chorobotwórczych w celu zapobieżenia
zakażeniu] – (lat.) dezinfekció, fertőtlenítés
dezynfekcyjny, -a, -e – dezinfekciós; fertőtlenítő
dezynfekować (dezynfekuje) – (lat.) dezinficiálni;
fertőtleníteni
dezynfekowanie rąk przed operacją
–
bemosakodás
dezynfektor
[1. urządzenie
służące
do
dezynfekowania;
2. osoba
przeprowadzająca
dezynfekcję]
–
fertőtlenítő; fertőtlenítő készülék
dezynfektor miejski – községi fertőtlenítő
dezynfektor parowy – gőzfertőtlenítő
dezynsekcja [tępienie owadów i innych
szkodliwych stawonogów] – rovarírtó szer
dezynsekcyjny, -a, -e – rovarírtó szer- v. szeres
dezynsekować – rovarírtószert használni
dezyntegracja [zob. dezintegracja] – (lat.)
dezintegráció; felbontás, aprítás, felaprítás;
felbomlás, szétesés
dezyntegracja
atomów
–
atomzúzás,
atomrombolás
dezyntegrator [zob. dezintegrator] – (lat.)
dezintegrátor; aprító v. zúzó berendezés v.
gép; ütőszerkezetű aprítógép, szívós anyagok
(fahéj, erőtakarmány) s rideg, de nem
kemény
kőzetek
(szén,
só,
kréta)
feldarabolására
dezynwoltura
[zbyt
swobodne,
często
lekceważące zachowanie] – könnyedség,
fesztelenség
dębić [pozyskiwać coś z mozołem] – nehéz
munkával v. fáradtsággal megszerezni vmit
dębieć [1. być zdumionym, zaskoczonym i
wskutek tego nie móc się poruszyć,
odezwać; 2. o potrawach: tracić właściwy
smak, właściwą spoistość; twardnieć;
głąbieć] – 1. meghökkenni, elképedni, 2.
megkeményedni; megszilárdulni
dębina [1. las dębowy; 2. drzewostan dębowy lub
drewno dębu] – tölgyerdő; tölgyes
dębowy, -a, -e – tölgydębowy blat stołu – tölgy asztallap
dęciak – keménykalap
dęcie – fúvás, fuvallat
dęcie szkła – üvegfúvás
dęcie wiatru – szélfúvás, fuvallat
dętka [1. to, co jest dęte, zapomocą dęcia
zrobione,
kiszka
gumowa
przy
samochodzie; 2. ozdoba pusta w środku.
Nazywano tak kiedyś fałszywe perły,
różnych zresztą kolorów. Potem tak
określano bransoletki
złote, puste,
wydmuchane w przeciwieństwie do
ciężkich, masywnych z litego złota. 3.
według “Słownika Mody” Eli i Andrzeja
Banach nazywano tak wszelkiego rodzaju
ozdoby puste w środku, czyli np. barwne
fałszywe perełki dmuchane. Później nazwa
przeszła
na
bransoletki
złote
wydmuchane, dużo lżejsze od masywnych
bransolet z litego złota.] – belső
(autógumi);
belső
gumitömlő
(kerélkabroncsnál); (daw) hamisgyöngy;
(mod) aranyozott karkötő
1152
dętka
rowerowa – kerékpártömlő; belső
gumitömlő
dętka samochodowa – autótömlő, autógumi
dęto – fújtan, felfújtan, üregesen, öblösen, kivájtan,
üresen
dęty, -a, -e [1. napełniony powietrzem, wewnątrz
pusty; 2. pot. pozornie ważny, w
rzeczywistości zaś pozbawiony wartości;
3. pot. zarozumiały] – fújt, felfújt, üreges,
öblös, kivájt, üres
dharma [1. w hinduizmie: norma postępowania
nakazana przez tradycję i wynikająca z
praw naturalnych i boskich; 2. w
buddyzmie: nauka Buddy] – (szanszkrit)
dharma, tan, Buddha tanítása; a buddhista
mitológiában az igazság megszemélyesítése
DFS – Distributed File System [Sieciowy system
plików (ang.) Network File System (NFS) –
system plików, który umożliwia dostęp do
plików wielu komputerom w sieci
komputerowej. Dane znajdują się na
jednym – lub wielu – serwerach, a dostęp
do nich uzyskać może wiele komputerów –
hostów – naraz. Komunikacja następuje
tylko poprzez odpowiedni protokół
komunikacyjny. Sieciowe systemy plików
mogą działać według architektury klientserwer lub w formie rozproszonej ((ang.)
Distributed File System (DFS)). Niektóre
implementacje uległy ewolucji z pierwszej
postaci do drugiej, np. Network File
System, począwszy od wersji 4. ] – DFS,
Distributed File System; osztott fájlrendszer
DG EAC Dyrektoriat Generalny – Komisji
Europejskiej ds. Edukacji i Kultury
(Directorate-General for Education and
Culture) - DG EAC: Directorate General for
-
Wersja 01 01 2017.
Education and Culture – Oktatásügyi és
Kulturális Fıigazgatóság
DHCP (ang. Dynamic Host Configuration Protocol
– protokół dynamicznego konfigurowania
węzłów)
[protokół
komunikacyjny
umożliwiający komputerom uzyskanie od
serwera danych konfiguracyjnych, np.
adresu IP hosta, adresu IP bramy
sieciowej, adresu serwera DNS, maski
podsieci.
Protokół
DHCP
jest
zdefiniowany w RFC 2131 i jest następcą
BOOTP. DHCP został opublikowany jako
standard w roku 1993. W kolejnej
generacji protokołu IP, czyli IPv6, jako
integralną część dodano nową wersję
DHCP, czyli DHCPv6. Jego specyfikacja
została opisana w RFC 3315. W sieci
opartej na protokole TCP/IP każdy
komputer ma co najmniej jeden adres IP i
jedną maskę podsieci; dzięki temu może
się komunikować z innymi urządzeniami
w sieci.] – DHCP (Dynamic Host
Configuration Protocol Dinamikus
Állomáskonfiguráló protokoll) (A hálózathoz
csatlakoztatott számítógép részére ideiglenes
IP cím kiosztás.) [1. A DHCP lehetőséget
biztosít az IP- (Internet Protocol) címzések
központi vezérlésére (és még sok mindenre,
de ez a fő feladata). Ha a hálózatunkban van
DHCP-kiszolgáló, akkor lehetőségünk van
arra, hogy a számítógépek hálózati
kártyáinak dinamikusan osszunk ki IPcímeket. 2. egy számítógépes hálózati
kommunikációs protokoll]
Di-Zahab (hebr ‫)זדר דּד‬, ("region, miejsce złota" lub
"bogaty w złoto") [biblijne miejsce na
wschód od Jordanu, na granicy Moabu.
Wspomniane w Księdze Powtórzonego
Prawa 1:1 w celu lokalizacji miejsca
ostatniej pożegnalnej mowy Mojżesza
przed swą śmiercią.] – Di-Zahab v.
DIZAHÁB
(tulajdonos;
aranylelőhely)
[Helység Sínai vidékén, ahol Mózes
búcsúbeszédeit tartotta (5Móz 1,1). MTörv
1. MTörv 1.1: Ezek azok a beszédek,
amelyeket Mózes egész Izraelnek tartott a
Jordánon túl a pusztában, Arabában, Szuffal
szemben, Párán, Tofel, Lábán, Hacerot és
Di-Zahab között - MTörv 1.2: ezek tizenegy
napi járásnyira vannak Hóreb hegyétől a
Szeir-hegységen át Kádes-Barneáig.]
dia- [pierwszy człon wyrazów złożonych mający
znaczenie: przez, na wskroś] – (gör.); dia-,
át, által, keresztül
diabelec [żart. o kimś nieznośnym, przekornym]
– (rosszindulatú) különc; csodabogár
diabelnie – rendkívül, módfelett, túlságosan,
átkozottul, pokolian, pokoli módon
1153
diabelnie wysokie chłopisko – átkozottul hosszú
fickó
diabelnie zimne – kutya hideg (van)
diabelny, -a, -e [pot. intensywny, niesamowity] –
ördögi, pokoli; intenzív
diabelski, -a, -ie [1. odnoszący się do diabła;
2. zły, niebezpieczny; 3. intensywny,
niesamowity]
–
diabolikus,
ördögi,
ördöngős; sátáni; pokoli, gyalázatos,
átkozott, szörnyű (diabelny)
diabelski koło – órisákerék
diabelski młyn – ördögmalom, függőleges
irányban forgó körhinta, óriáskerék
diabelskie nasienie – ördögfajzat
Diabelski pazur (Harpagophytum procumbens)
[nazywany
też
przez
niektórych
diabelskim
szponem
jest
rośliną
pustynną,która ma piękne czerwone
kwiaty i duże zielone liście.Można ją
zobaczyć tylko wtedy gdy na pustyni
Kalahari występują opady deszczu,a gdy
przez wiele miesięcy trwa susza roślina ta
żyje dzięki swoim długim korzeniom. W
Europie,głównie
w
Niemczech
prowadzono
badania
na
temat
skuteczności Diabelskiego pazura w
chorobach
reumatycznych.]
–
ördögcsáklya
(Harpagophytum
procumbens/zeyheri)
[a
kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályába, ezen belül az
árvacsalán-virágúak (Lamiales) rendjébe és a
Pedaliaceae családjába tartozó faj]
diabelsko – ördögien, fenemódon, ördöngősen
diabelstwo [1. pot. cechy przypisywane diabłu,
np. zło, przebiegłość; 2. pot. coś złośliwego,
uciążliwego, niebezpiecznego lub ktoś o
takich cechach] – ördögék; ördögi ügy,
ördöngősség;
cselfogás,
álnokság,
agyafúrtság
diabeł (gr. διάβολος diábolos – oskarżyciel,
oszczerca) [1. zły duch kuszący ludzi do
grzechu, wyobrażany jako istota z rogami,
ogonem i kopytami; 2. pot. o kimś
nieznośnym, złym lub niebezpiecznym;
3. pot. o człowieku bardzo zdolnym,
sprytnym, odważnym; 3. nazwa ta
pochodzi z grec. diabolos, co znaczy
oskarżyciel i w przekładach Pisma
Świętego oznacza szatana - naczelną osobę
trójcy szatańskiej. Jemu służą diabły,
demony (grec. daimon). Są to istoty
duchowe, które odpadły od Boga podobnie
jak szatan. W Piśmie Świętym wymieniani
są w liczbie mnogiej. Nakłaniają do
bałwochwalstwa, zwodzą i omamiają
ludzi. Działają przez ludzi, np. media w
spirytyzmie, drżą przed Bogiem, wiedzą,
że Chrystus będzie ich sędzią, są między
-
Wersja 01 01 2017.
nimi silniejsi i gorsi. Choroby umysłowe są
słabościami i niedomaganiami jak każda
inna choroba ciała, lecz opętanie jest
cierpieniem umysłowym kierowanym
przez diabłów, może być bardzo podobne
do zwyczajnych chorób nerwowych.
Wścieklizna np. jest bardzo podobna do
opętania,
ale
jest
spowodowana
działaniem, wirusów (bakterii).] – [(fr.)
diable] ÖRDÖG (összekuszáló, vádoló,
kettéosztó, rágalmazó) [Sátán egyik főcíme,
mint Isten és ember ősellenségéé. További
nevei: "e világ istene" (2Kor 4,4), "az erős"
(Mk 3,27); "a nagy sárkány, ama régi kígyó"
(Jel 12,9), stb. Eredete homálybán van, csak
Ézs 14,12-20 és Ez 28,12-19 adnak némi
utalást; bizonyosnak látszik, hogy eredetileg
nem gonosznak teremtetett. Amikor még a
szentség állapotában volt, fellázadt Isten
ellen és más angyalokat is belevitt ebbe a
lázadásba (Júd 6; 2Pt 2,4). Emberfeletti
hatalommal és bölcsességgel rendelkező
személy, de nem mindenható és nem
mindentudó. Fő célja, hogy Istennek az
emberrel kapcsolatos mentő szándékát
meghiúsítsa. Támadásának fő módszere a
kísértés (lásd ott); hatalma korlátozott, és
csak addig mehet el, amíg Isten azt
megengedi. Az utolsó ítélet napján
mindörökre a tűzzel-kénkővel égő tóba
vettetik.]; ördög, sátán [do diabła! az
ördögbe! a fenébe!]; démon (gdzie diabeł nie
może tam babę pośle: hová az ördög nem
mehet, vénasszonyt küld maga helyett)
„diabeł bije swoją żonę” [słońce świeci, deszcz
pada] – veri az ördög a feleségét
diabeł go opętał – az ördög bújt belé, megszállta őt
az ördög
diabeł nie baba! – átkozott nőszemély!, ördög,
nem asszony!
diabeł nie śpi – az ördög nem alszik
diabeł rogaty – a megtestesült ördög
tasman ördög
diabeł tasmański [1. (Sarcophilus harrisii) gatunek torbacza z rodziny niełazowatych,
jedyny przedstawiciel rodzaju Sarcophilus
F. Cuvier, 1837.; 2. niewielkie drapieżne
zwierzę o czarnym futrze] – erszényes v.
1154
más néven tasman ördög v. tasmaniai ördög
(Sarcophilus
harrisii)
[az
emlősök
(Mammalia)
osztályába
ragadozó
erszényesek (Dasyuromorphia) rendjébe és a
erszényesnyestfélék (Dasyuridae) családjába
tartozó faj]
diabełek, diablę [1. mały diabeł; 2. złośliwy
duszek; 3. pot. psotne, figlarne dziecko] –
ördögfióka; (hazárdjáték)
diabete, diabetes (cukrzyca) – (gör.) diabetes v.
diabétesz (diabetes mellitus); (orvosi)
cukorbetegség, cukorbaj [1. a szénhidrátanyagcsere zavara (a szervezetbe jutott és fel
nem használt cukor elárasztja a szöveteket);
2. az inzulin hatás elmaradása vagy
csökkenése következtében kialakuló kórkép]
diabetyczny, -a, -e – (gör.) diabetikus; cukorbajra
vonatkozó, vele kapcsolatos
diabetyk [człowiek chory na cukrzycę];
diabetyczka – (gör.) diabetikus; cukorbeteg,
cukorbajos
diablątko – ördögfiókácska
diablę – ördögfióka
diabli, -a, -e [związany z diabłem; diabelski] –
sátáni, ördögi; merész, bátor (diabelny,
diabelski)
diabla mina – elszánt arckifejezés
diable kaftan! – nesze neked! megadta neki!
diabli go tu nadali – az ördög hozta ide
diabli go wiedzą! – tudja az ördög v. fene!; az
ördög v. a fene tudja!
diabli mnie biorą – megesz a fene (mérgelődöm)
diabli mnie tu przyniośli – az ördög hozozz engem
ide!, mi a fenének jöttem ide?!
diabli nadali tę sprawę – az ördögnek kellett ez
diabli wiedzą! – az ördög tudja!, tudja a fene!
diablica – rossz, gonosz nő; hisztérika, boszorkány,
az ördög felesége
diablik – ördögöcske; foltos kontyvirág
diablisko [zgrubienie od: diabeł] – nagy ördög
diablotka [wypiek z francuskiego lub kruchego
ciasta w kształcie krążka lub pałeczki,
podawany do bulionu lub barszczu] –
erőleveshez, barscshoz fogyasztott omlós
tészta
diabolicznie – ördögien
diaboliczność – sátániság
diaboliczny, -a, -e [przebiegły, niebezpieczny,
niesamowity] – (gör.-lat.) diabóliskus;
ördögi, sátáni; aljas
diabolo [chińska gra zręcznościowa] – (ol.)
diavolo, diaboló (ügyességi játék); kettős
kúpból álló gyerekjáték, melyet két pálcika
közötti zsinór segítségével a levegőbe
dobnak és ugyanazzal elkapnak (eredetileg
-
Wersja 01 01 2017.
kínai játék, Európában először Napóleon
korában, másodszor 1930 körül jött divatba)
diabła warte! – ördögöt v. fenét ér!
diabło – nagyon, gyalázatosan, pokolian, pokoli
módon, rettenetesen, végzetesen
diabło głupia sprawa – átkozottul kegyetlen v.
buta ügy
diadem [1. opaska na głowę wykonana ze złota
lub srebra, będąca oznaką władzy
królewskiej, książęcej lub duchownej; 2.
rodzaj ozdoby kobiecej głowy. Ma formę
przepaski, często ze złota lub srebra,
wysadzanej kamieniami szlachetnymi.
Diadem
był
początkowo
typowym
atrybutem władców, później przeszedł do
mody powszechnej, jako wykwintna
ozdoba głowy. Obecnie stosowany przez
panny młode, oraz jako nagroda w
konkursach
piękności.
3.
ozdobna
przepaska na głowę ze zwisającymi z tyłu
końcami; oznaka godności kapłańskiej,
monarszej itp., wykonana ze złota lub
srebra i wysadzana drogimi kamieniami.]
– (gör.) diadém, ékköves fejdísz, fejék;
homlokék; a fejet övező és hajat lekötő
fejdísz. Egyiptomi, asszír, perzsa istenségek,
fejedelmek és főpapok, Görögországban az
asszonyok és olimpiai győzők dísze. A
középkorban, a reneszánszban és Napóleon
korában is alkalmazták.
diadochowie [gr. diádochos 'następca' od
diadéchesthai 'przejąć; objąć co po kim';
zob. dia-; déchesthai 'brać; otrzymać';
generałowie Aleksandra W., którzy po
jego śmierci, po długotrwałych walkach,
podzielili między siebie jego imperium.] –
(gör.) diadochok [utódok]; Nagy Sándor
hadvezérei
(Antigonos,
Antipatros,
Kassandros, Eumenes stb.), kik a király
halála után a makedon birodalom birtokáért
hosszú háborút viseltek
diaeresis, diereza (tréma) [1. znak graficzny w
postaci dwóch kropek nad drugą
samogłoską
dyftongu,
sygnalizujący
oddzielne wymawianie każdej z nich; 2. w
metryce: zbieżność granicy stopy z
granicą wyrazu lub zestroju akcentowego;
3. dwie kropki nad drugą z sąsiednich
samogłosek, oznaczające, że te samogłoski
1155
należy wymawiać oddzielnie. Występuje
np. w języku francuskim, portugalskim,
transkrypcjach języków J.R.R. Tolkiena, i
(opcjonalnie) łacinie. Diereza występowała
również w języku angielskim.] – (gör.)
diaeresis, dierézis.; elválasztás, két egymás
utáni mássalhangzó külön kiejtése, különkülön szótagnak vétele [elválasztás: a
nyelvtanban olyan magánhangzó-csoportok
elkülönített kiejtése, melyeket rendszerint
együtt ejtenek. Jele az u. n. puncta
diaereseos (görög szóval trema), vagyis két
pont a második magánhangzó fölött, p. lat.
aë, levegő, poëta, költő (mert különben igy
olvasnák: ér, péta v. pőta).]; (vers) metszet
diafan (diaphanous) – (gör.) diafán, áttetsző
(diafán-képek:
üveglemezre
ragasztott,
áttetsző színes képek)
diafilm – (gör.+ang.) diafilm; azonos tárgykörből
vett diapozitívokból összeállított képsorozat
diafon [1. przejście międzyfonemowe (inaczej
difon, tranzem); 2. urządzenie okrętowe
lub nabrzeżne do nadawania sygnałów
dźwiękowych podczas mgły] – diafon;
hangjelző (hajózási eszköz ködben való
helyzet meghatározás céljára)
diafragma [1. zob. przysłona w zn. .2.; 2. zob.
przepona w zn. 1.; 3. zob. kryza w zn. 2.;
4. przyrząd wskazujący ustawienie muszki
i szczerbiny celownika broni strzeleckiej;
5. używane w medycynie określenie
przepony] – (gör.) diafragma (diaphragma),
rekeszizom; a bélcsőben levő vízszintes
lemezek; (fényképészet) fényrekesz, a
fényképezőgép
fényszűkítő
nyílása;
(botanika) válaszfal, rekesz (magházban);
(vegyészet) félig áteresztő hártya; (távközlés)
rezgő lemez, membrán
diagnosta [1. lekarz stawiający diagnozę;
2. osoba oceniająca stan lub przyczyny
czegoś], diagnostyk – (gör.) diagnoszta; a
betegséget megállapító orvos
diagnostyczny,
-a,
-e
–
diagnosztikai,
kórmegállapító
diagnostyk – diagnoszta; betegséget megállapító
orvos
diagnostyka [1. rozpoznawanie chorób na
podstawie
ich
objawów,
badania
lekarskiego
i
wyników
analizy
laboratoryjnej;
2. określanie
stanu
technicznego urządzeń i ustalanie źródeł
awarii] – diagnosztika, a betegségek
felismerésének
tudománya;
kórmeghatározás, kórmegállapítás
diagnostyka automatyczna – automatikus v.
komputeres diagnosztika
-
Wersja 01 01 2017.
diagnostyka
dyferencyjna
(różnicowa)
–
differenciáldiagnosztika; (med) elkülönítő
kórismézés
diagnostyka fizykalna – fizikai kórisme
diagnostyka
preimplantacyjna
(ang.
preimplantation genetic diagnosis, PGD)
[jest metodą pozwalającą na genetyczną
analizę komórek jajowych przed lub po
zapłodnieniu bądź też zarodków przed
podaniem ich do macicy przyszłej matce.
PGD pozostaje w ścisłym związku z
technikami
wspomaganego
rozrodu
(zapłodnieniem in vitro). Zastosowanie
PGD pozwala wyeliminować konieczność
przedterminowego zakończenia ciąży,
związanego z występowaniem wad
genetycznych u płodu.] – (ang.) PGD
(preimplantation genetic diagnosis) [A
humán genom project eredményei lehetővé
tették, hogy bizonyos genetikai eltéréseket
már a korai osztódások szakaszában, a
visszaültetés előtt ki lehet mutatni az
embrióból. Ilyenkor egyetlen vagy néhány
sejtet vizsgálnak meg PCR vagy FISH
(fluorescense in situ hibridization). A Kaáli
Intézet más intézetekkel karöltve 2001-ben
terbe vette az eljárás bevezetését.]
diagnostyka ultradźwiękowa – ultrahangos
diagnosztika
diagnoza [1. rozpoznanie choroby; 2. ocena
stanu czegoś przedstawiona na podstawie
badań i analiz] – (gör. felismerés) diagnózis
(diagnosis), kórismeret v. kórisme; lelet,
kórmegállapítás, a betegség megállapítása; a
betegség felismerése és maghatározása
diagnoza dyferencyjna – differenciáldiagnózis;
elkülönítő kórisme; a betegség elkülönítése,
más, hasonló tünetekkel járó betegségtől
diagnoza mylna – téves diagnózis
diagnozować
–
diagnózist
felállítani;
diagnosztizálni
diagonal [1. tkanina o splocie tworzącym
wyraźne, skośne prążki; też: taki splot;
2. chodnik w kopalni przeprowadzony po
przekątnej; 3. zob. diagonala] – diagonál;
átlós csíkozású pamut v. félgyapjú szövet;
olyan anyag, melyen jól felismerhető az átlós
kép, ami kötés, vagy mintázás során
keletkezik.
diagonal
wątkowy,
tkanina
o
splocie
diagonalnym [splot, w którym wątkowe
punkty wiążące wymuszają splotu] vetülékoldalú sávoly [Olyan sávolykötés,
amelynek színoldalán a vetülék-kötéspontok
vannak túlsúlyban.]
diagonal
wzmocniony
[pochodna
splotu
skośnego tworzona przez wzmocnienie
punktów łączących w podstawowym t.
1156
Jeśli jest ta sama liczba osnowowych i
wątkowych
punktów
łączących
w
zmocnieniu, splot jest odwracalny.] –
megerősített
sávolykötés
(1)
[A
sávolykötésből levezetett kötés mód,
amelynél
az
alapkötést
további
kötéspontokkal egészítik ki. Ha mind a lánc-,
mind
a
vetülékoldalú
kötéspontokat
ugyanannyi további kötésponttal egészítik ki,
az eredmény egyenlő oldalú sávoly lesz.
Ilyen például a cirkász.]
diagonala [1. linia, oś ukośna, ukośny układ
elementów; 2. przekątna (dawniej:
przekątnia)] – diagonál [Hangsúlyosan átlós
mintázatú alapanyag. Az átlós bordákat a
kötéstípus (sávoly vagy sávolyvariáció) adja,
ami színmintázással erősíthető.], átló
diagonalny, -a, -e [ukośny] – (gör.-lat.) diagonális;
átlós, rézsútos; a sokszögek nem szomszédos
két csúcsát összekötő egyenes; átló;
(építészet) rácsos tartóban levő ferde rácsrúd
diagraf [przyrząd umożliwiający przerysowanie
z natury konturów przedmiotu dzięki
specjalnemu układowi pryzmatów i luster]
– (gör.) diagráf; tulajdonképen a rajzoló. Igy
nevezik a Gavardtól 1816. a távlati projekció
rajzolására szolgáló szerszámot
diagram [1. przedstawienie jakichś zjawisk lub
zależności w postaci linii krzywej lub
różnej wysokości słupków; 2. rysunek
pustych pól krzyżówki] – (gör.) diagram,
diagramma; két v. több tényező kölcsönös
összefüggését, változását, arányát grafikon
formájában szemléltető ábra; alaprajz, ábra,
grafikai ábrázolás
diagram blokowy [(typ komunikacji wizualnej
wykorzystującej proste kształty do
przedstawiania obiektów, funkcji czy
procesów)
block
diagram]
–
blokkdiagram; folyamatábra; számítógépnél:
vmely feladat megoldásának logikai menetét
tartalmazó,
eldöntendő
kérdésből és
utasításokból álló programozási egység
diagram sieciowy – hálódiagram
diakon
[1. w
Kościele
katolickim
i
prawosławnym:
mężczyzna
mający
święcenia diakonatu; 2. w Kościołach
protestanckich: duchowny mający pod
opieką instytucję charytatywną; 3. w
okresie
wczesnochrześcijańskim:
pomocnik biskupa, opiekun ubogich i
chorych] – (gör.) DIAKONUS; diakónus
[szolga], szerpap [1. pr. egyházakban a
szeretetszolgálatban,
a
gyülekezeti
munkában tevékenykedő férfi; 2. rk.
szóhasználatban a papi rend alsó fokozata.
Az egyházi rend alsó fokán áll a diakónus,
aki éppúgy, mint minden keresztény,
-
Wersja 01 01 2017.
meghívást kapott Krisztus követésére és
mások szolgálatára, felszentelése folytán
azonban szentségi megbízásból végzi
küldetését. A diakónus feladata, hogy a
püspök és papjainak segítségére legyen az
Íge, az oltár és a szeretet szolgálatában. 3. az
evangélikus egyházban néhol a másodlelkész
címe, egyébként nem lelkész képesítésű, de
főfoglalkozású gyülekezeti munkásokneve.
4. régi időben a püspök segédje, a szegények
gondozója, később a katolikus paprend
harmadik fokozata, segédlelkész, szerpap,]
diakonacki, -a, -e – diakonátusi
diakonat [1. w Kościele katolickim i
prawosławnym: święcenia uprawniające
do sprawowania niektórych czynności
kapłańskich; 2. w Kościele protestanckim:
instytucja dobroczynna pozostająca pod
opieką diakona] – diakonátus; (egyház)
szerpapi hivatal v. tisztség
diakonia [1. postawa bezinteresownej służby,
która powinna cechować cały Kościół,
wspólnoty chrześcijańskie oraz każdego
chrześcijanina; 2. grupa osób pełniąca
określoną posługę w ramach jakiejś
wspólnoty;
3. dawna
przykościelna
instytucja dobroczynna] – (gör.) diakónia;
1. a rabszolgáknak az étkezésnél végzett
tevékenysége; 2. szeretetszolgálat; 3.
eredetileg
szélesebb
értelemben
gondoskodást jelentett – lelki és testi
vonatkozásban
egyaránt;
4.
egyházi
szeretetszolgálat
diakonijny, -a, -e – diakóniai
diakonikon [pomieszczenie z południowej strony
absydy, w którym przechowywano
znajdujące się pod opieką diakona
przedmioty liturgiczne: szaty, naczynia,
ewangeliarz, krzyże i inne] – (gör.)
diakonikon [szkeuophülakion, thesaurarium:
a templomi felszerelés tároló helyisége; a
görögkatolikus templomokban a szentély
felső déli része, melyben az egyházi szerek
szekrényre
vannak
elhelyezve.
diakonikonnak nevezik, mert az volt a
diakonusok helye az isteni tiszteletek alatt, és
mert az egyházi szerek gondozása és
rendezése ezeknek a feladata volt. Diakonikon a görög egyház amaz
énekgyüjteményének a neve, melyből az
egyházi diakonus az oltár előtt szokott
énekelni.]
diakonka – (gör..lat.) diakonissza [szolgálónő], 1.
az ókeresztény egyházban szegénynőgondozással és betegápolással hivatalosan
foglalkozó nő; 2. a protestáns egyházban
szabad szervezetű, felebaráti szeretetet,
lekigondozást gyakorló, egyházilag képzett
1157
nővér; 3. intézeti (anyaházi) kiképzést nyert
és kötelékbenlévő gyülekezeti női munkások.
diakonki – (gör.) diakonisszák; egyes pr.
egyházakban a szeretet- és szociális
szolgálatban, a gyülekezeti munkában
tevékenykedő nők
diakoński, -a, -ie – diakónusi
diakrytyczny, -a, -e [odróżniający] – diakritikus,
megkülönböztető (wyrażniająyy)
diakaustyka [powierzchnia utworzona przez
punkty przecięcia się promieni świetlnych,
które wyszły z jednego źródła pod
różnymi kątami i zostały przez układ
optyczny załamane] – diakusztika; a
hangtannak a hang terjedésével foglalkozó
része
dial-up (connection); połączenie dodzwaniane,
wdzwaniane (ang. Dial-up access) lub
komutowane (telefonia kablowa) [jest to
sposób połączenia komputera z siecią
komputerową
polegający
na
wykorzystaniu modemu telefonicznego do
połączenia się z serwerem dostępowym
sieci.
Aby
uzyskać
połączenie,
wykorzystywana jest zwykła kablowa linia
telefoniczna (analogowa lub cyfrowa) lub
bezprzewodowa
linia
telefonii
komórkowej
w
publicznej
sieci
telekomunikacyjnej. Serwer dostępowy
przekazuje ruch pochodzący z tak
połączonego komputera do wnętrza sieci
komputerowej.] – (ang.) dial-up (más néven
„betárcsázós”); dial-up (connection) - (táv)hívás, feltárcsázás (kapcsolt vonalas telefonhívás) [1. egy olcsó, de lassú formája az
internetelérési lehetőségeknek, ahol a
felhasználó
telefonvonalra
csatlakozó
modemen
keresztül
tárcsázza
az
internetszolgáltatóját, így 2 modem között
jön létre kapcsolat, amelyet aztán az
internetre
irányítanak.
Ez
a
fajta
internetkapcsolódási módszer a nyugati
világban
már
történelemnek
számít,
köszönhetően az azóta elterjedt szélessávú
internetnek, ennek ellenére még mindig
sokan használják, azon egyszerű oknál
fogva, hogy nem jutnak gyorsabb
kapcsolódási technológiához. 2. számítógép
által lebonyolított hívása egy távoli
számítógépnek,
hagyományos
telefonvonalon
keresztül
(kölcsönös)
modemes kapcsolat céljából; a kapcsolt
vonal (dial-up line) megkülönböztetendő az
állandó jelleggel bérelt telefonvonal (leased
line) használatától, valamint a TV-kábeles
kapcsolattól]
dialekt (gr. διάλεκτος dialektos – "rozmowa,
sposób
mówienia")
[1.
regionalna
-
Wersja 01 01 2017.
odmiana języka; 2. – regionalna odmiana
języka, odznaczająca się swoistymi
cechami fonetycznymi, leksykalnymi itp.
Każdy posiada pewną liczbę wyrazów nie
znanych innym odmianom, różnice
leksykalnie mogą wynikać z odmiennych
warunków
przyrodniczych
i
kulturowych.] – (gör.) dialektus (a latin
DIALECTUS, ez pedig a görög διάλεκτος,
eredetileg ’beszédmodor’ jelentésű szóból),
nyelvjárás,
tájszólás,
tájnyelv
[a
nyelvészetben olyan, élő vagy már eltűnt
közös nyelvből kialakult nyelvváltozatot
jelöl, amely más, ugyanabból a nyelvből
kialakult nyelvváltozatokhoz viszonyítva
(nyelvtani, hangtani és lexikai szempontból)
rendszerint erős eltéréseket mutat; illetve
másodlagos értelemben dialektusnak nevezik
azt a nyelvi rendszert, amely nem éri el a
nyelv kategóriát. Míg az első meghatározás
nyelvtörténeti,
a
második
inkább
szociolingvisztikai. A kifejezést gyakran
használják
kizárólag
a
sztenderd
nyelvváltozattól eltérő nyelvváltozatokra,
nyelvtörténetileg
azonban
–
szigorú
értelemben véve – a sztenderd nyelvváltozat
is egy dialektus (hiszen minden sztenderd
nyelv egy adott történeti dialektus
mesterséges
szabályozással
kialakított
változata).A dialektussal sokszor azonos
értelemben használt kifejezés a nyelvjárás,
amely alatt azonban hagyományosan inkább
csak egy adott sztenderd nyelvváltozat kis
mértékben eltérő területi nyelvváltozatát,
aldialektusát értik ]
Dialektami nazywane są różne odmiany
jednego języka mówionego. O uznaniu
jakiejś mowy za język, raczej niż za dialekt
innego (nadrzędnego) języka decydują w
znacznie większym stopniu czynniki
pozajęzykoznawcze, niż ściśle lingwistyczne
czy językoznawcze. Przykładem mowy o
nieustalonym statusie jest kaszubszczyzna,
uznawana przez niektórych specjalistów za
dialekt języka polskiego, a przez innych za
odrębny język. Także wśród użytkowników
mowy kaszubskiej nie ma jednomyślności
na powyższy temat; Ministerstwo Edukacji
RP uznało ostatecznie w 1996 r.
kaszubszczyznę
za
odrębny
język
regionalny. Z drugiej strony język chiński
oficjalnie (i przez większość użytkowników)
uznawany jest za jeden język o dużej liczbie
dialektów, pomimo że całkowicie wzajemnie
niezrozumiałych, a specjaliści uznają go
raczej za zespół języków. W dyskusjach o
różnicy pomiędzy językiem a dialektem
często pojawia się aforyzm, że "język to
dialekt z armią i flotą wojenną"
(przypisywany Maxowi Weinreichowi).
Różne odmiany dialektów określa się też
jako (nie są to definicje ścisłe, w
1158
rzeczywistości często tych terminów używa
się zamiennie): gwarę lub narzecze.
A magyar nyelv a mai álláspont szerint tíz
nyelvjárási régióra oszlik:
1. nyugat-dunántúli nyelvjárási régió,
2. közép-dunántúli–kisalföldi nyelvjárási régió,
3. dél-dunántúli nyelvjárási régió,
4. dél-alföldi nyelvjárási régió,
5. palóc nyelvjárási régió,
6. Tisza–Körös-vidéki nyelvjárási régió,
7. északkeleti nyelvjárási régió,
8. mezőségi nyelvjárási régió,
9. székely nyelvjárási régió,
10. moldvai nyelvjárási régió.
A korábban elterjedt felosztás kilenc
nyelvjárási területet különböztetett meg,
amelyek közül a dunántúlit az új rendszerben
közép-dunántúli–kisalföldi, valamint déldunántúli nyelvjárási régióra bontották, a
csángó a moldvai nevet kapta, a nyugatit
nyugat-dunántúlira keresztelték át, a tiszai
pedig immár a Tisza–Körös-vidéki nevet viseli.
dialekt alemański (nazwa własna: Alemannisch)
[właściwie
grupa
dialektów
górnoniemieckich
języka
wysokoniemieckiego z rodziny języków
germańskich. Niekiedy określany jako
odrębny
od
niemieckiego
"język
alemański". Istnieje głównie w formie
mówionej, rolę języka literackiego na
obszarze jego występowania pełni język
niemiecki.] – alemann nyelvjárás [Az
alemannt a német nyelvterületek déli,
délnyugati
részén
beszélik.
Német
nyelvjárásnak, vagy külön felnémet nyelvnek
tekinthető.
Nagyrészt
BadenWürttembergben (egy északi sávon kívül),
Bajorország nyugati részén, Svájc németek
lakta
területén,
Ausztria
Vorarlberg
tartományában, a franciaországi Elzászban és
Olaszországban
Trentino-Alto
Adige
régióban használják.]
dialektalny, dialektowy, dialektyczny-a, -e –
(gör.) dialektális; nyelvjárási, tájnyelvi
dialektolog – (gör.) dialektológus; nyelvjáráskutató
dialektologia [1. dział językoznawstwa badający
dialekty i gwary; 2. dział lingwistyki
zajmujący się badaniem, genezą i
systematyką dialektów w obrębie jakiegoś
języka lub języków. Dyscyplina ta bada
odmiany poszczególnych języków, oparte
głównie
na
uwarunkowaniach
geograficznych i związanych z nimi
cechami (w przeciwieństwie do odmian
opartych na czynnikach społecznych,
które są przedmiotem zainteresowań
socjolingwistyki, czy też odmian języka,
których klasyfikacji i opisu dokonuje
językoznawstwo
diachroniczne).
Dialektologia
podchodzi
do
tych
-
Wersja 01 01 2017.
zagadnień jako do rozbieżności między
dwoma lokalnymi dialektami a ich
wspólnym językiem źródłowym i odmianą
funkcjonującą w tym samym czasie] –
(gör.)
dialektológia,
nyelvjáráskutatás,
nyelvjárástan; a nyelvtudománynak a
nyelvjárásokkal foglalkozó ága
dialektologiczny, -a, -e – (gör.) dialektológiai;
nyelvjárástani
dialekty języka polskiego [regionalne odmiany
polszczyzny, używane na terenie Polski i
Kresów Wschodnich. Charakteryzują się
dużą odmiennością od języka ogólnego
głównie w zakresie fonetyki i leksyki. Z
dialektami związane są cztery podobne do
siebie zjawiska fonetyczne: mazurzenie,
szadzenie, jabłonkowanie i kaszubienie.
Innymi cechami charakterystycznymi
niektórych gwar polskich są: bylaczenie
(gwary północnokaszubskie) i brak
wałczenia (gwary wschodnie Mazowsza i
gwary Kresów Wschodnich). ] – lengyel
nyelv dialektusai; lengyel nyelvjárások
Dialekty:
Obszar występowania
ludowej
polszczyzny pokrywa się obecnie mniej więcej z
terytoriami dawnej II Rzeczypospolitej, czyli
Polski bez Pomorza Zachodniego, Ziemi
lubuskiej, Łużyc, Dolnego Śląska i północnej
części polskich Prus Wschodnich, ale z
zachodnimi
Białorusią
i
Ukrainą
oraz
południowo-wschodnią
Litwą
(głównie
Wileńszczyzną). Na ziemiach odzyskanych
używa się odmiany zwanej nieprecyzyjnie
nowymi dialektami mieszanymi, czyli dialektu
kulturalnego z niewielkimi naleciałościami
regionalnymi z dowolnych dialektów, głównie
kresowych.
Zasięg dialektów języka polskiego w granicach Polski
(wg Urbańczyka w modyfikacji A. Krawczyk-Wieczorek)
Dialekty języka polskiego dzielą się na dwie grupy:
 kontynentalną / lądową (wschodniolechicką) Wielkopolska, Małopolska, Śląsk, Mazowsze
 pomorską
(środkowolechicką),
często
uznawaną za osobny język - Kaszuby
1159
Charakterystyka
Dialekty w Polsce:
 dialekt wielkopolski – podstawa języka
literackiego, nie występuje w nim mazurzenie
(poza
gwarą
Mazurów
Wieleńskich),
występują w nim prawidłowe samogłoski
nosowe ą i ę, jednakże o innej barwie
(odpowiednio u nosowe i y nosowe)
o dialekt chełmińsko-kociewsko-warmiński –
wyodrębniany przez Stanisława Urbańczyka
subdialekt, podkreślający związek gwar
Ziemi chełmińskiej, Kociewia i Warmii, w
większości opracowań nieuwzględniany
 dialekt małopolski – dialekt który odegrał
kluczową rolę w kształtowaniu się polszczyzny
literackiej, charakteryzje się mazurzeniem,
częściowo
odnosowionymi
(rozłożonymi)
samogłoskami nosowymi ą i ę, jednak o
ogólnopolskiej barwie (oN i eN)
 dialekt mazowiecki – bardzo odrębny od
języka ogólnego, innowacyjny nie tylko pośród
dialektów języka polskiego, ale również i
języków słowiańskich, wraz ze wzrostem
politycznego znaczenia Mazowsza w kraju
zaczął wpływać na język ogólny, jednak w dość
niewielkim stopniu, głównie w słowotwórstwie,
kształtując
raczej
język
potoczny,
charakteryzuje
się
mazurzeniem,
sporadycznym szadzeniem (Suwalszczyzna) i
jabłonkowaniem
(Warmia),
całkowitym
odnosowieniem samogłosek nosowych ą i ę o
różnych barwach (głównie o(N) i a(N))
 dialekt śląski – archaiczny dialekt pod
względem słownictwa, słowotwórstwa i składni,
po części mazurzący, sporadycznie pojawia się
również jabłonkowanie, samogłoski nosowe ą i
ę w różnych stopniach nosowości o barwie u i y,
widoczne wpływy języka czeskiego, języków
łużyckich i języka niemieckiego
 dialekt kaszubski – najbardziej odrębny i
archaiczny
wśród
polskich
dialektów,
występuje w nim kaszubienie, unikalna
samogłoska szwa, nieodnosowione samogłoski
nosowe ą i ę realizowane jako u nosowe i a
nosowe, posiada część cech znanych językowi
połabskiemu a nieobecnych w języku polskim,
widoczne są również wpływy języka
dolnoniemieckiego
 nowe dialekty mieszane – mieszanina gwar
przeniesionych z Kresów i innych części kraju
na ziemie odzyskane, ze względu na brak
spójności i odrębność od reszty kraju oraz
większą praktyczność używania języka
ogólnego, jest ona w zaniku, brak cech
charakterystycznych dla całego obszaru; na
wsiach, u osób starszych, może pojawiać się
mazurzenie i labializacja
Dialekty używane poza granicami Polski, na
Kresach Wschodnich, kolektywnie nazywane
polszczyzną kresową:
 dialekt północnokresowy – dialekt, który
występuje na Litwie i Białorusi, wyodrębnił się
z dialektu mazowieckiego, widoczne są w nim
-
Wersja 01 01 2017.
wpływy języka białoruskiego i nieliczne
litewskiego
 dialekt południowokresowy – dialekt obecny
na Ukrainie, wyodrębnił się z dialektu
małopolskiego, charakteryzuje się wpływami
języka ukraińskiego
dialektycznie – (gör.) dialektikusan
dialektyczny, -a, -e – (gör.) dialektális; a
dialaktikán alapuló; dialektusi, tájszólási,
nyelvjárási
dialektyk – (gör.) dialektikus, dialektikában jártas
ember, a dialektika művelője
dialektyka [1. teoria filozoficzna ujmująca
rzeczywistość jako proces rozwijający się
na
zasadzie
wyłaniania
się
i
przezwyciężania przeciwieństw; 2. metoda
rozumowania i dyskusji polegająca na
dochodzeniu
do
prawdy
poprzez
ujawnianie sprzeczności tkwiących w
pojęciach i sądach; 3. przeciwieństwa i
sprzeczności właściwe jakiemuś zjawisku]
– (gör. a beszélgetés mestersége) dialektika
(a
mozgásnak
és
a
fejlődésnek
ellentmondásokon és kölcsönhatásokon
alapulóobjektív folyamata); 1. (filozófia) a
természet, a társadalom és a gondolkodás,
azaz
az
anyag
legáltalánosabb
mozgástörvényei; ennek az elmélete; az
anyag általános mozgástörvényei; 2.
(dawno) a vitatkozás tudománya, amelynek
során az igazságot az ellenfél érvelésében
előforduló ellentmondások felderítése és
feloldása útján fejtik ki; értekezőművészet, a
fogalom éleselméjű, ötletes elemzése; 3. A
tárgyalás, a bizonyítás művészete, amely az
ellentétek felmutatásán keresztül vezeti
tovább a gondolkodást olyan módon, hogy
az ellentéteket egy magasabb egységbe
foglalja. Ellentétekben való gondolkodás.
dialektyka materialistyczna – materialista
dialektika
dialektyzm [wyraz, forma gramatyczna lub
konstrukcja
składniowa
właściwe
jakiemuś dialektowi albo gwarze] – (gör.)
dialektizmus, nyelvjárási szó
dialer program {rzecz.} [program dzwoniący
{m.} [komp.]] – (ang.) dialer [olyan
segédprogram vagy programrész, melynek a
modemes kapcsolat felépítése (tárcsázás és a
szerverre való bejelentkezés) ill. a vonal
megszakadása
esetén
a
kapcsolat
automatikus visszaállítása a feladata]
dializa [1. zabieg leczniczy mający na celu
usunięcie
z krwiobiegu
substancji
toksycznych i uzupełnienie brakujących
składników krwi, dokonywany za pomocą
sztucznej nerki; 2. selektywne przenikanie
cząstek przez błony półprzepuszczalne] –
1160
(vegytan)
dialízis
(dialysis);
kolloid
természetű anyagok (fehérje) elkülönítése
[1. krisztalloid anyagoktól (pl. sók), likacsos
hértyán való átszivárgás útján; 2. kristályos
és kolloid állapotú anyag szétválasztása
féligáteresztő hártyán keresztül történő
átáramoltatással]
- extracorporalis dialysis: extracorporalis
dialysis, művesekezelés [eljárás a vér
szervezeten
kívüli
salaktalanítására
(művese)]
dializa
pozaustrojowa
[[ł]
Dialysis
extracorporalis] – extracorporalis dialysis;
művesekezelés
dializacyjny, -a, -e – (vegytan) dialízises,
elkülönítődializator [przyrząd do dializy] – (vegytan)
dializátor
dializować – dializálni, elkülöníteni
dialog [1. rozmowa dwóch osób, zwłaszcza
bohaterów powieści, sztuki lub filmu;
2. utwór literacki niesceniczny, napisany
w formie rozmowy; 3. szereg rozmów,
negocjacji i innych działań mających
doprowadzić do porozumienia między
stronami konfliktu] – (gör.,lat.) dialógus,
párbeszéd, beszélgetés
dialogi, (dawno) djalogi [Najdawniejszym
zabytkiem formy djalogowej w naszej
literaturze są pisane oczywiście po łacinie
trzy pierwsze księgi Kroniki mistrza
Wincentego (Kadłubka) z początków XIII
stulecia, gdzie arcybiskup Jan z biskupem
Mateuszem
prowadzą
rozmowę
o
dawnych dziejach polskich przy blasku
łuczywa, a mistrz Wincenty przysłuchuje
się im niby i zapisuje dla nauki
potomnych.] – dialógusok, párbeszédek
dialogi polityczne – politikai párbeszédek
dialogi są czytane przez lektora – alámondásos
film
dialogowy, -a, -e – párbeszédes formában íródott
diamencik – gyémántka, gyémántocska
diament [1. najtwardszy minerał, przezroczysty
kamień szlachetny o silnym połysku;
2. przyrząd z diamentowym ostrzem,
służący do rżnięcia szkła i szlifowania
drogich kamieni; 3. stopień pisma równy
czterem punktom typograficznym] –
gyémánt (a terméselemek osztályán belüli
széncsoporthoz tartozó ásvány és egyben a
legjelentősebb drágakő; a legkeményebb
ásvány, a legértékesebb drágakő; tiszta
kristályos szén); (do cięcia szkła) üvegvágó
(gyémánt); (nyomdászat) diamant
diament fosforyzujący – villódzó gyémánt
diamentowo – gyémántosan
-
Wersja 01 01 2017.
diamentowy, -a, -e – gyémántdiamentowe wesele – gyémántlakodalom
diametr [1. dawniej: średnica, diameter; 2. gr.
diámetros
'średnica':
(w
geometrii
oznaczana literą ) – to dowolny odcinek
zawarty w kole, okręgu, kuli lub sferze
przechodzący przez punkt środkowy o
końcach leżących na rozpatrywanej
figurze.]– (gör.) diaméter, ármérő
diametralnie [średnicowo, biegunowo; przen.
krańcowo, skrajnie (odmienny, różny),
wprost (przeciwny)] – diametrálisan; (átv.)
homlokegyenest, merőben, pont
diametralnie przeciwległy – diametrálisan
ellenkező
diametralnie różne charektery – homlokegyenest
elklentétes
jellemek;
merőben
más
karakterek
diametralny, -a, -e [średnicowy, biegunowy;
krańcowy] – (gör.) diametrális, az átmérőre
vonatkozó; átellenes; (átv.) ellentétes,
szembenfekvő; merőben, homlokegyenest
(ellenkező)
diametralna linia – diametrális vonal
diametralna różnica – óriási, lényeges különbség
diametralne opinie – ellentétes vélemények
diametryczny, -a, -e – diametrális; átellenes,
merőben, homlokegyenes ellenkező
diaminy, dwuaminy [związki organiczne
zawierające w cząsteczce dokładnie dwie
grupy aminowe (jako NH2, NH lub N).
Najkrótszą aminą jest etylenodiamina
(H2N-CH2-CH2-NH2,
1,2-diaminoetan),
Dwie grupy aminowe nie mogą znajdować
się na tym samym atomie węgla. Grupa
aminowa nie może znajdować się na tym
samym atomie węgla co np. grupy OH, X
(chlorowce).]
–
diaminek;
szerves
vegyületek, melyeknek molekulái az
Aminocsoportot (NH2) kétszer tartalmazzák;
az etiléndiamin képlete H4N(C2H4)NH2 stb.
Diana [1. imię żeńskie pochodzenia łacińskiego,
imię rzymskiej bogini księżyca, płodności,
lasów i zwierząt; 2. rzymska boginii, grec Artemida] – Diána (Artemisz: a női erény
védelmezője, az asszonyok pártfogója és a
vadászat istennője); ősi itáliai istenasszony,
Zeusz és Leto lánya, Apolló testvére, a görög
Artemisz latin mása, a nők segítő istensége, a
szüzesség, a vadászat, a hold istennője
[Római holdistennő; azonos a görögök
Artemis istennőjével, rendszerint fiatal
vadásznőként ábrázolva. Az efézusi Diana a
görög Artemis és a sémita Astarte, a
szexualitás és szerelem védőistennőjének
keveréke volt. Bálványszobrai szexuálisan
izgató hatásúak voltak. A Diana-kultusz
központja az efézusi nagy Diana-templom
volt (ApCsel 19,23-40).]
dianegatyw – (gör.+lat.) dianegatív, diavetítőkép
negatívja
Dianett (buty, sandały, obuwie) – Dianett [Lapos
sarkú saru, amelynek az a jellegzetessége,
hogy a láb nagyujja és a második ujja között
egy pánt húzódik]
1161
dianetyka [metoda psychoterapii będąca
podstawą
doktryny
ruchu
scjentologicznego;] – dianetika [1. a görög
“dia” (át, keresztül) és a “nousz” (értelem,
lélek) szavakból képzett összetétel, az
“értelem által” történő ti. gyógyulás,
szabadulás,
a
szcientológia
“vallási
mozgalom” módszere; „amit a lélek a testtel
tesz”-t jelent. 2. L. Ron Hubbard által az
1940-es években kidolgozott módszer, mely
szerinte „az emberi elme működésének
tudománya”. A tudományos világ által el
nem ismert, széles körben vitatott módszer,
segítségével Hubbard állítása szerint
legyőzhetőek a nem kívánatos érzések,
irracionális félelmek és pszichoszomatikus
betegségek. A szcientológia egyház vallási
gyakorlatának része]
dianetyczny, -a, -e – dianetikai
diapazon [1. skala dźwięków instrumentu
muzycznego lub głosu śpiewaka; 2. zob.
kamerton w zn. 2.; 3. w greckiej i
średniowiecznej teorii muzyki: oktawa;
4. skala, rozpiętość czegoś, zwłaszcza
duża] – (gör.) diapason, az ókori zenében a
mai oktávnak felel meg; (zene) kamarahang;
a 440 rezgésszámú egyvonalas A hang;
hangköz, terjedelem (hangé v. hangszeré);
(zene) hangvilla; (átv.) hangterjedelem,
érzelmi skála, kifejezéskészlet; mérték, fok,
nívó, kaliber
diapozytyw
[1. przezrocze
lub
slajd;
2. przezroczysty pozytyw fotograficzny
używany
do
wykonywania
form
drukowych] – (gör.+lat.) diapozitív; pozitív
fénykép; üveglemezre v. filmszalagra másolt,
átlátszó fénnyel való vetítésre szolgáló
pozitív fénykép
diapozytywowy, -a, -e – diapozitív-
-
Wersja 01 01 2017.
diare (biegunka) [częste oddawanie płynnego
stolca] – (gör.→fr.) diaré, (lat.) diarrhoea;
hasmenés (rozwolnienie, biegunka)
diariusz [1. dzienne zapisy wydarzeń życia
prywatnego i publicznego; też: zbiór
takich zapisów w formie książki; 2. księga
protokołów z obrad parlamentu] – (lat.)
diárium; (dawno) napló, naptár, emlékirat;
iskolai füzet
diariuszowy, -a, -e – napló-, emlékiratdiasek [daw. diabeł] – (eufémia) (diabeł)
diaskop [zob. rzutnik] – (gör.) diszkóp, diavetítő
diaspor (emfolit) [1. minerał tworzący cienkie,
kruche płytki; 2. minerał z gromady
wodorotlenków.
Należy
do
grupy
minerałów rzadkich. Nazwa pochodzi od
gr. diaspora = rozproszyć, rozsypywać się i
nawiązuje do zachowania tego minerału
podczas ogrzewania.] – (ásvány) emfolit →
diaszpor, diaszporit (Haüy, 1801) βAlO(OH), R, (3FC)
diaspora [1. rozproszenie po świecie jakiejś
grupy etnicznej lub religijnej; też: grupa
etniczna
lub
religijna
żyjąca
w
rozproszeniu; 2. część rośliny służąca do
rozmnażania, przenoszona przez wiatr,
wodę lub inne czynniki] – (gör.) diaszpóra,
szórvány, szétszórtság; szórvány népcsoport;
vallási csoportok szétszóratása [1. eredetileg
a babiloni száműzetés után a pogányok közt
szétszórt zsidók elnevezése; a protestáns
egyházban a katolikus országokban és
máshol szétszórtan élő protestánsok; kisebb
népi v. vallási csoport szétszórása v.
szétszóródása idegen környezetben; 2.
Szórvány; eredetileg a Palesztínán kívül élő
zsidóság megjelölése. Ma diaspórának
nevezzük a más vallású tömegek között
elszórtan
élő
szervezetlen,
vallási
kisebbséghez tartozó csoporotkat.]
diasporyczny, -a, -e – diaszpóra-, diszpórás
diastaza (gr. diástasis ‘rozdzielenie’) [zob.
amylaza] – (gör.) diasztáz, diasztáze;
(vegytan) erjesztő anyag, enzim, mely
csírázó
gabonamagvak
keményítőjét
malátacukorrá alakítja át (szeszgyártás)
diastem
[krótka
przerwa
w
procesie
powstawania osadu] – rövid szünet az
üledékképződésben
diastema [1. przerwa między zębami u
niektórych ssaków; 2. zob. diastem] –
(gör.) diasztéma; a régi görögöknél a hangok
egymás közti távolságának, a hangköznek –
neve
diastola [w metryce antycznej: wydłużenie
krótkiej samogłoski] – rövid magánhangzó
nyújtása
1162
diastole [1. faza, w której następuje rozkurcz
mięśnia sercowego, a komory serca
wypełniają się krwią; 2. W cyklu pracy
serca wyróżniamy skurcz i rozkurcz.
Podczas skurczu (systole) krew wyrzucana
jest z komór do tętnic. W czasie rozkurczu
(diastole) krew napływa z przedsionków
do komór. W warunkach normalnych
serce człowieka wykonuje około 60-80
skurczów na minutę.] – (gör.) diasztolé v.
diastole; a szívműködés elernyedési szakasza
diastoliczny, -a, -e – diasztolikus
diaterm – (gör.) diatermán, (fizika) hősugarakat
átbocsátó
diatermia [1. zabieg leczniczy polegający na
nagrzewaniu tkanek za pomocą energii
cieplnej
wytwarzanej
przez
prąd
elektryczny; 2. aparatura do tego zabiegu]
– (gör.) diatermia; rövidhullámú kezelés;
(orvosi)
gyors váltakozású villamos
árammal a beteg testrész mélyebben fekvő
szöveteiben nagy meleget idéz elő (izületi
bántalmak, daganatok stb. kezelkésénél
használják)
diatermiczny, -a, -e – diatermális
diatonia (muz.) [(gr. διατονικος; diá czyli poprzez,
tónos czyli dźwięk)] – (gör.) diatónia; (zene)
hétfokú hangrendszer, amelyen az európai
dúr-moll hangnemű zene felépül [Hétfokú
hangrendszer, az oktávtávolság beosztása hét
törzshang alapján (c-d-e-f-g-a-h), ezekre
épülnek a hangsorok. a hangnemek (ion, dór,
fríg, lid, mixolid, eol, lokrisz; dúr, moll). A
hangsorok az antik görög kultúrái kialakító
jelentős néptörzsekről nyerték nevüket.]
diatoniczność – diatonika, diatónikusság
diatoniczny, -a, -e – diatonikus
diatoniczna skala, diatoniczna gama tonów –
diatonikus skála
diatonika [zasada doboru dźwięków w obrębie
jednej skali siedmiodźwiękowej, w której
między dźwiękami istnieją ściśle określone
odległości] – diatonika (olyan skála, ahol
megszabott az egész és félhangok helye)
diatryba [1. przemówienie albo utwór literacki
wyrażające
protest
lub
krytykę;
2. swobodny dialog na tematy moralne lub
filozoficzne, łączący prostotę, a nawet
rubaszność, z wyszukaną retoryką] –
(gör.) diatriba; tudományos értekezés;
vitairat,
gúnyirat,
pamflet;
könnyed
modorban előadott tudományos értekezés
dibuk, dybuk (hebr. ‫דיבוק‬, dibuk – "przylgnięcie")
– w mistycyzmie i folklorze żydowskim
zjawisko zawładnięcia ciałem żywego
człowieka przez ducha zmarłej osoby.
Dybukiem nazywa się też samego ducha,
-
Wersja 01 01 2017.
duszę zmarłego, która nie może zaznać
spoczynku (czy też, wśród zwolenników
kabały,
reinkarnacji)
z
powodu
popełnionych grzechów, i szuka osoby
żyjącej, aby wtargnąć w jej ciało. Wedle
niektórych mistyków, podatnymi na
opanowanie przez dybuka miały być
osoby grzeszne, zaś duchy przejawiać
miały szczególną aktywność w noc święta
Jom Kippur (Dzień Pojednania, Sądny
Dzień). – (héber: ragaszkodás) dibbuk; a
halott szelleme, amely élő ember testébe
költözik és csak különös kényszer hatására
hagyja el azt (a dibbuk a XVI. század óta a
zsidóság
kabalisztikus
néphiedelmében
játszik szerepet)
dicasterium,
dikasterium
(łac.
od
gr.
δικαστήριον) – (gör.+lat.) dicasterium; a
régi görögöknél általában a társas bíróság
neve; a középkorban a jogtudósok olyan
testülete, mely csak más bíróság v.
magánfelek
megbízásából
ítélt;
Magyarországon a felelős minisztériumokig
a politikai, igazságügyi, pénzügyi és hadügyi
központi hatóságok; kormányszék
Dicentra – Dicentra, szívvirág (Ázsiában és ÉszakAmerikában honos mákféle dísznövény)
Dicentra
eximia,
Serduszka
wspaniała,
Papaveraceae – Feltűnő szívvirág, Törpe
szívvirág (Dicentra eximia)
Dicere non est facere [Mówić to jeszcze nie
znaczy działać.] – (lat.) Dicere non est
facere; a beszéd még nem tett.
dichroizm, dychroizm [właściwość pewnych
kryształów, polegająca na tym, że podczas
oglądania pod światło wykazują jedną z
dwu barw – zależnie od położenia] – (gör.)
dichroismus [kétszínűség]; némely kristály
tulajdonsága, hogy különböző irányokban
áteső fényben különböző színt mutat
dichroiczny, dychroiczny, -a, -e – kétszínű
Dicotyledoneae, Dwuliścienne (Dicotyledones) –
(gör.) Dicotyledoneae; kétszikűek, szárra
termő virágos növények, melyek embriója
(csíra) két sziklevéllel (csíralevél) van ellátva
dictionnaire – (fr.) dictionnaire; szótár [Słownik
francusko polski / Słownik polsko
francuski; Dictionnaire français - polonais
/ Dictionnaire polonais – français: francialengyel szótár; lengyel-francia szótár]
dictum [wym. diktum] [łac. dictum 'powiedzenie;
przysłowie; rozkaz' z r.nij. jod dictus, p.p.
od
dicere '(wy)mówić;
opowiadać;
mianować'] – (lat.) dictum, diktum; ami ki
van mondva; kijelentés, jelentős mondás
dictum acerbum (łac., gorzka prawda) [Przykre
powiedzenie,
gorzka
prawda
(A.
1163
Mickiewicz "Pan Tadeusz")] – (lat.) dictum
acerbum; keserű igazság
dictum factum [łac., powiedziano, wykonano; z
Terencjusza (Samodręk, 5, 1, 31 i Andria,
2, 3, 7)] – (lat.) úgy tett, amint mondta; a
szót rögtön tett követte
didaskalia [wskazówki i objaśnienia autora
dotyczące sposobu wystawienia dramatu,
umieszczone w tekście] – (gör.) didaskalia;
magyarázat, útmutatás
didaskaliowy, -a, -e – magyarázati
didymis (łac. testis) – (gör.) didymis; here (testis,
testiculus, didymis, orchis), a himeknél a faj
fentartására szolgáló ondószálacskák készítő
szerve, ellentétben a szervezet többi összes
részeivel, melyek mindannyian az egyén
fentartására szolgálnak.
diecezja (dawno: dyecezya, diocese) [1. kościelna
jednostka administracyjna zarządzana
przez biskupa; 2. największa jednostka
administracyjna w imperium rzymskim] –
(hist.) tartomány; Római Birodalom (lat.
Imperium
Romanum)
legnagyobb
adminisztrációs
egysége;
(rel.)
egyházmegye, egyházkerület [egyházkerület
a pr. egyházakban több egyházmegyét
magába foglaló testület]
diecezja
(biskupstwo)
[1.
jednostka
administracyjna
w
kościołach
chrześcijańskich podległa biskupowi; 2. W
prawie Kościoła rzymskokatolickiego jest
określana jako podstawowa forma
Kościoła partykularnego, w których
istnieje i z których składa się jeden
Kościół katolicki. Jest powierzona pieczy
biskupa
diecezjalnego,
którego
w
zarządzaniu wspierają: kuria, synod,
kapituła katedralna, konsultorzy, rada
kapłańska i rada duszpasterska. W
Kościołach wschodnich używa się nazwy
eparchia.] – egyházmegye [1. a rk.
egyházban a püspök vezetése alatt álló; a pr.
egyházakban
több
egyházközséget
egybefogó
szervezeti
egység;
2.
egyházkormányzati egység a történelmi
keresztény egyházakban. A katolikus és
ortodox egyházakban a püspök vezeti, ezért
másik neve püspökség (latin nyelven
dioecesis, görög eredetű latin szóval
patriarchátus). A protestáns egyházakban az
egyházmegye szó használata ettől eltér,
kisebb egyházszervezeti egységet jelöl.]
diecezjalny, -a, -e – egyházmegyei, egyházkerületi
Diei adiectio pro reo est, non pro stipulatore
[oznaczenie terminu następuje w interesie
dłużnika, a nie wierzyciela] – (lat.) Diei
adiectio pro reo est, non pro stipulatore; a
-
Wersja 01 01 2017.
határidő kijelölése az adós (debitor) és nem a
hitelező (creditor) érdeke
dielektryczny, -a, -e – dielektromos
dielektryczna polaryzacja – dielektromos
polarizáció
dielektryk [materiał słabo przewodzący prąd
elektryczny] – (gör.-lat.) dielektricum,
dielektrikum;
szigetelő;
nagyon
kis
elektromos vezetőképességű, szigetelőként
használatos anyag (pl. ebonit, üveg)
Diem perdidi [łac., straciłem dzień; ze
Swetoniusza (Tytus, 8). Tak miał
wykrzyknąć cesarz rz. Tytus, gdy zdał
sobie sprawę, że w tym dniu nie spełnił
żadnego dobrego uczynku] – (lat.) Diem
perdidi; elvesztettem a napot (mert nem
tettem jót) (Titus)
Diem vesper commendat [Wieczór chwali dzień.]
– (lat.) Diem vesper commendat; az este
dícséri a napot (nyugtával dícsérd a napot).
dies (łac., dzień) – (lat.) dies, nap
Dies dominicus non est iuridicus [niedziela (dzień
świąteczny) nie jest dniem działania
prawa. W takie dni nie funkcjonują sądy i
nie upływają terminy.] – (lat.) Dies
dominicus non est iuridicus; (Jogi axióma) =
Az Úr napján (vasárnap) nincs törvénykezés.
(Régi gyakorlat).
Dies interpellat pro homine [1. termin wzywa za
człowieka. Przy określonym terminie
wykonania zobowiązania nie zachodzi
potrzeba osobnego wzywania dłużnika do
świadczenia. Sam upływ terminu postawi
dłużnika w zwłokę. 2. Dzień wzywa
zamiast człowieka.] – (lat.) Dies interpellat
pro homine („határnap int az ember
helyett.”) [1. Ha a szerződésben a kötelem
teljesítésére meghatározott idő ki van tűzve,
a kötelem kellő
időben teljesítése
elmulasztásának, vagyis a késedelemnek
(mora) törvényes következményei maguktól
állanak be a teljesítésre való felszólítás,
megintés (interpellatio) szüksége nélkül. Ezt
fejezi ki ez a jogszabály, melynek szószerinti
fordítása az, hogy: határnap int az ember
helyett. Vannak azonban, kik ezt a
jogszabályt feltétlenül el nem fogadják s a
késedelem beálltához a felszólítást mindig
vagy legalább akkor követelik, ha a
szerződésben a felek annak ellenkezőjét ki
nem kötötték. A francia jog p. ezt az utóbbi
nézetet fogadta el. 2. Ha a teljesítés ideje - a
lejárat - szerződésileg meghatározva nincs, a
késedelemhez a hetelező részéről történt
felszólítás szükséges; ellenkező esetben nem,
mert «Dies interpellat pro homine».]
Dies iræ lub Dies irae (łac. Dzień gniewu) [1.
Dzień gniewu, Dzień Sądu Ostatecznego;
1164
2. początek napisanej na przełomie XII i
XIII w. (prawdopodobnie przez Tomasza
z Celano) rymowanej sekwencji, która od
XIV w. włączona została do mszału, a od
czasu reformy trydenckiej śpiewana jest w
liturgii kościoła rzymskokatolickiego w
mszach żałobnych w klasycznym rycie
rzymskim. W nowym obrządku nie jest
już powszechnie używana (ma charakter
opcjonalny).] – Dies irae (latinul a harag
napja) [a magyarul „Napja Isten haragjának”
kezdetű egyházi ének]; az Utolsó Ítélet
Napja
diesel [wym. dizel] [wysokoprężny spalinowy
silnik tłokowy na olej napędowy; też:
pojazd z takim silnikiem] – Disel-motor
dieslowski, -a, -ie, dieslowy, -a, -e – Dieseldieta1 [system odżywiania się polegający na
dostosowaniu ilości i rodzaju pokarmu do
potrzeb organizmu; też: w ogóle sposób
odżywiania się]
– (lat. diaeta) diéta;
(orvosi) meghatározott egészségügyi célokra
szolgáló étrend; szigorított étrend, étkezés,
étkezési mód; fogyókúra [być na diecie:
diétát tartani]
dieta bezbiałkowa – fehérjementes diéta
dieta bezmięsna – húsmentes diéta
dieta bezsolna – sótalan táplálkozás v. diéta
dieta beztłuszczowa – zsírmentes diéta
dieta bogata w błonnik; dieta bogatoresztkowa
[to dieta zawierająca zwiększoną ilość nie
trawionych w przewodzie pokarmowym
człowieka polisacharydów roślinnych
(błonnika, hemicelulozy, ligniny, pektyn,
gum).] – rostdús diéta
dieta bogata w witaminy – vitamindús diéta
dieta jednostronna – egyoldalú diéta
dieta kaloryczna, dieta wysokokaloryczna –
kalóriadús, kalóriagazdag diéta
dieta niezdrowa – egészségtelen diéta
dieta niskokaloryczna – kalóriaszegény diéta
dieta niskotłuszczowa – sovány diéta
dieta pikantna – fűszeres diéta
dieta poselska – tiszteletdíj
dieta ścisła – szigorú diéta
dieta śródziemnomorska – földközitengeri diéta
dieta tucząca – hízlaló diéta
dieta uboga w błonnik; dieta ubogoresztkowa –
rostszegény diéta
dieta urozmaicona – változatos diéta
dieta wegetariańska – vegetariánus diéta
dieta zdrowa – egészséges diéta
dieta2 [1. suma przeznaczona na koszty
utrzymania pracownika w podróży
służbowej; 2. wynagrodzenie dzienne z
-
Wersja 01 01 2017.
tytułu pełnienia szczególnych obowiązków
lub funkcji, np. posła] – (dawno)
országgyűlés; napidíj, kiszállási díj, napi
átalány
dietetycznie – diétásan
dietetyczny,
-a,
-e
[1. odpowiadający
wymaganiom diety; 2. o potrawach:
niskokaloryczny] – (gör.) diétás, diétikus;
dietális: országgyűlési
dietetyka [nauka zajmująca się zasadami
racjonalnego żywienia człowieka, w
zależności od wykonywanej pracy lub
stanu zdrowia] – (gör.) dietetika; helyes
táplálkozás tana; életművészet, a helyes
életmód tana, táplálkozástudomány
dietetyk, dietetyczka – dietetikus; élelmezési és
táplálkozási
szakember;
táplálkozási
szaktanácsadó, fogyókúra specialista (ffi/nő)
dietka – diétácska
digger (ang.) – (ang.) digger; ásó, aranyásó; (az
angol to dig = ásni igéből) aranykereső
Kaliforniában, Ausztráliában, Dél-Afrikában
digest (zob. wyciąg) – (ang.) digest; kivonat
(szépirodalom)
digest {rzecz.}; ekstrakt {m.} [komp.] – (ang.)
digest - (kivonatos) szemle [levelező
csoportoknál használt ListServe típusú
szolgáltatói szoftver egyik alkalmazása;
jellemzője, hogy egy közös postaládába
küldött
leveleket
meghatározott
időközökben, csoportosítva küldi szét a
megrendelőknek]
digesta [dział kodeksu Justyniana, obejmujący
zbiór fragmentów z pism prawników rz.,
ułożony w latach 530-533; gr. pandekta;
por. corpus iuris civilis.] – (gör.) pandekta;
Justinianus császár kódexének része
Digital Audio Broadcasting (DAB) [technologia
pozwalająca nadawać programy radiowe
w formie cyfrowej, używana w kilkunastu
krajach, głównie w Europie. Ocenia się, iż
w 2006 roku używało jej około 1000
nadawców. Stacją nadającą po polsku w
DAB jest PRL24 – Polskie Radio Londyn
w Wielkiej Brytanii. Mimo początkowego
sukcesu, technologia ta nie zastępuje
analogowych transmisji FM. Dodatkowe
korzyści w zakresie jakości dźwięku i
innych udogodnień jakie zapewnia
(szczególnie w odbiorze w pojazdach), nie
okazały się wystarczające dla jej
popularyzacji.] – DAB Digital Audio
Broadcasting (digitális hang-műsorszórás. ill.
digitális rádió)
Digital Audio Tape {rzecz.} (też: DAT) [cyfrowa
taśma dźwiękowa {f.} [komp.] [zł.]; rodzaj
taśmy magnetycznej używany pierwotnie
1165
do
zapisu
nagrań
audio,
potem
zastosowany
w
komputerach
do
zapisywania kopii zapasowych danych.
Kaseta DAT mieści do 12 GB danych,
można na niej nagrywać dźwięk cyfrowej
jakości. Digital Audio Tape została
wprowadzona na rynek przez firmę Sony,
w 1987 roku.] – DAT, Digital Audio Tape;
digitális hangszalag [1. Mágnesszalagos
digitális hangrögzítést megvalósító eszköz.
Méretei:
73×54×10,5 mm.
Kódolási
rendszerében hasonlít a CD-re, mert szintén
PCM kódolású jeleket tartalmaz. 2. Digitális
mágnesszalagos
hangrögzítés
ill.
információtárolás]
digital divide (podział cyfrowy) [określenie
społecznych i ekonomicznych nierówności
pomiędzy grupami mającymi dostęp do
internetu i grupami bez dostępu. Podział
cyfrowy może też oznaczać nierówne
umiejętności korzystania z internetu.] –
(ang.) digital divide; „digitális szakadék" [a
Nemzetközi Távközlési Unió (ITU) legújabb
kulcsszava
a
digitális
távközléssel
kapcsolatban]
Digital
Equipment
Corporation
(DEC)
[amerykańska
firma
informatyczna
założona w 1957 r. przez Kena Olsena.
Nazwa handlowa - Digital.] – DEC, Digital
Equipment
Corporation;
DEC
számítógépgyártó cég
Digital Millennium Copyright Act, DMCA
(prawo autorskie na cyfrowe millenium)
[1. ustawa obowiązująca od 1998 w USA
zabraniająca
tworzenia
i
rozpowszechniania
technologii,
przy
użyciu których mogą być naruszone
cyfrowe
mechanizmy
ograniczeń
kopiowania. Konstytucyjność ustawy jest
podważana. Przez wielu uważana za
pogwałcenie zasady wolności słowa i
początek
cenzury.
W
Kanadzie
zaproponowano podobną ustawę, Bill C61, która jednak ostatecznie upadła. 2.
kontrowersyjnaustawa, której jeden z
zapisów wprowadził zakaz obchodzenia
cyfrowych zabezpieczeń utworów oraz
tworzenia technologii, umożliwiających
takie obchodzenie. Sankcja karna jest
niezależna
od
naruszenia
prawa
autorskiego, karane jest więc na przykład
obchodzenie
zabezpieczeń,
które
ograniczają prawa użytkownika w
zakresie większym, niż czyni to prawo. W
swoim czasie DMCA była przedmiotem
dyskusji
gorętszej
od
aktualnej
europejskiej dyskusji nad dyrektywą o
patentach na oprogramowanie.] – (ang.)
Digital Millennium Copyright Act, DMCA
-
Wersja 01 01 2017.
[egy 1998-ban beiktatott amerikai törvény,
célja a digitális szerzői jogok megsértése
elleni fellépés. A DMCA a szellemi
tulajdonjogokkal kapcsolatos problémák
digitális
vonzataival
foglalkozik
és
kifejezetten kiemeli az interneten történő
szerzői jogsértést. A törvény többek között
lehetőséget
ad
a
másolásvédelmi
technológiák kikerülésének tiltására. A
másolásvédelmet még saját használatra
készülő másolat esetén is tilos feltörni,
illetve a másolásvédelem feltörésének
mechanizmusát is tilos továbbadni. A
DMCA-t számos kritika érte a korlátozások
és a tiltások miatt. A DMCA európai uniós
megfelelője az információs társadalomban
a szerzői és szomszédos jogok egyes
vonatkozásainak összehangolásáról szóló
2001. május 22-i 2001/29/EK európai
parlamenti és tanácsi irányelv.]
Digital rights management (DRM, pol. cyfrowe
zarządzanie prawami) [1. oparty na
mechanizmy
kryptograficznych
lub
innych metodach ukrywania treści system
zabezpieczeń
mający
przeciwdziałać
używaniu
danych
w
formacie
elektronicznym w sposób sprzeczny z wolą
ich wydawcy. W założeniu mechanizm
taki ma służyć ochronie praw autorskich
twórców,
w
praktyce
może
być
wykorzystany do dowolnego ograniczenia
możliwości korzystania z danych w
systemach
komputerowych
i
multimedialnych. DRM jest szczególnym
przypadkiem
systemu
zarządzania
prawami
do
informacji
(IRM),
stosowanego także do ochrony informacji
objętych różnymi formami utajnienia. 2.
to
system
zabezpieczeń
mający
przeciwdziałać
używaniu
danych
cyfrowych w sposób sprzeczny z
zamiarem ich wydawcy i chronić prawa
autorskie twórców. 3. dowolna technologia
pozwalająca sprzedawcy kontrolować
treść i ograniczać jej użycie. Systemy
DRM obejmują dzieła objęte prawami
autorskimi i egzekwują te prawa, wraz z
innymi ograniczeniami, na poziomie
cyfrowej technologii.] - DRM Digital
Rights
Management
(digitális
jogok
kezelése) [Digitális jogkezelés, amely
korlátozza a digitális tartalom (szöveg, hang,
kép) felhasználásának módját.]
digital signal processor {rzecz.} (też: DSP);
cyfrowy procesor sygnałów {m.} [komp.]
[zł.] – DSP (Digital Signal Processor)
[Hangkártya saját processzora az audió jel
digitalizálására, kezelésére.]
1166
Digital
Signature
Algorithm
(DSA)
[asymetryczny
algorytm
szyfrujący
stworzony przez NIST w 1991 roku dla
potrzeb DSS. Został opatentowany przez
NIST, można go jednak używać za darmo,
także w zastosowaniach komercyjnych.
DSA jest używany w OpenSSL, OpenSSH
i GnuPG.] – DSM Digital Signature
Algorithm (digitális aláirás algoritmus)
Digital Signature Standard (DSS) [standard
National Institute of Standards and
Technology
(NIST)
dla
podpisów
cyfrowych, używany do autentykacji
zarówno wiadomosci, jak i podpisujacego.
DSS
ma
poziom
bezpieczeństwa
porównywalny z RSA (Rivest-ShamirAdleman), mając klucz 1024-bitowy.] Digital Signature Standard (DSS); USA
digitálisaláírás-szabványa
Digital Subscriber Line Access Multiplexer
(DSLAM) [koncentrator cyfrowych linii
abonenckich pracujących w technologii
xDSL.] – DSLAM Digital Subscriber Line
Access Multiplexer (digitális előfizetőivonalú
hozzáférésnyaláboló,
ill.
központban elhelyezett digitális előfizetői
hozzáférési multiplexor)
Digital Theatre Systems (DTS) [Digital
Surround to system kompresji dźwięku,
opcjonalnie stosowany w płytach DVD.
Technologia DTS pozwala zapisać sześć
ścieżek dźwiękowych. DTS zostało
wprowadzone do specyfikacji DVD w
1996.] - DTS (Digital Theatre System,
digitális színház rendszer) [5.1-es digitális
hangrendszer. A Dolby Digitalhoz képest
több információt hordoz, így produkálva
jobb minőséget.]
Digital Video Interactive (DVI) – DVI, Digital
Video Interactive (tömörített, digitális
videorészletek számítógépes lejátszása)
digitalis [zob. naparstnica w zn. 1.] – (lat.)
digitalis; (növénytan) gyűszűvirág; (orvosi)
ennek levéből készített szíverősítő gyógyszer
digitalny, -a, -e [zob. cyfrowy: wykorzystujący
technikę cyfrową] - digitális [valamely
folyamat leírása, illetve analóg mennyiség
megjelenítése
diszkrét,
azaz
egész
számokkal. (Latin digitus=ujj, angol
digit=szám. A hangtechnikában: modern
eljárás, amelynek során sok-sok, de
megszámolható
és
egész
számokkal
kifejezhető mennyiséggé alakítják az analóg
feszültségértékeket. A digitális jelek ("van
jel - nincs jel", helyesebben: "alacsony
jelszint-magas jelszint") nem kényesek rá,
milyen hordozóanyagon rögzítik őket, ezért a
digitálisan feldolgozott műsoranyag mentes
-
Wersja 01 01 2017.
az alapzajtól és mindazoktól a torzításoktól,
amelyeket a hordozóanyag okozhatna. A
digitális technika paraméterei: a felbontás
finomsága (bitszám) szabja meg egyebek
között a dinamikát és a zajszintet, a
mintavételezési frekvencia pedig a felső
határfrekvenciát. A jelenlegi legjobb digitális
rendszerek felbontása általában 24 bit, felső
határfrekvenciája több mint 20kHz.]
digitalna kopia dźwięku i obrazu – digitális hang
és kép másolat
digitalizacja [1. w bibliotekarstwie oznacza
wprowadzenie do pamięci komputera
tradycyjnych,
drukowanych
lub
rękopiśmiennych
materiałów
bibliotecznych
w
postaci
danych
cyfrowych
metodą
skanowania.
Powstający w wyniku skanowania plik
graficzny ma postać bitmapy i nie stanowi
użytecznej postaci dokumentu cyfrowego
2. próbkowanie] – digitising, digitalizálás;
[Nem szöveges adat átalakítása digitális
formára,
különösen
grafika-,
illetve
képfeldolgozásnál.]
digitalizować – digitalizálni
digitalizować (dźwięk, obraz) – digitalizálni
(hangot, képet)
digitalizowanie – digitalizálás [az a folyamat,
melynek révén az analóg jelet digitálissá
alakítjuk]
digitizing (zob. digitalizowanie a. digitalizacja) –
(ang.) digitizing; digitalizálás [a művelet
analóg felépítésű információt (hang, kép,
stb.) korszerű feldolgozás, tárolás és
továbbítás céljábol 'digitális', 0-1- típusú
(numerikus) információra, a digitiális
számjegyek nyelvére fordít; a digitalizálás
eszközei lehetnek hardver- vagy szoftver
megoldásúak; régen az informatika minden
területe analóg volt, így pl. az összes tároló
(papír, hanglemez, film, video-szalag, stb.)
1970 táján még analóg számítógépek is
üzemben voltak; digitális információ
megjelenítésekor az adatokat ismét analóg
formára kell hozni, mivel érzékszerveink ezt
igénylik (látás, hallás);]
digitizing tablet {rzecz.}; digitalizator {m.}
[komp.] – (inf.) digitalizátor
dii majorum gentium (Zeus, Pluton, Apollo,
Bachus, Hefestos, Ares, Hera, Pallas i
inni) – (lat.) dii majorum gentium; főbb
istenek
dii minorum gentium (bogowie mniejsi) – (lat.)
dii minorum gentium; kisebbrendű istenek
diler, dealer [wym. diler] [1. osoba lub firma
prowadząca
sprzedaż
produktów
określonej firmy; 2. osoba zajmująca się
1167
sprzedażą narkotyków], dilerka, dealerka
– diler; terjesztő (ffi/nő)
diligence (szybkość) – (fr.) diligence; gyorsaság
dilerski, dealerski, -a, -ie – dilerdilerstwo, dealerstwo – dilerség, diler foglalkozás
diler narkotyków – kábítószerügynök, kábítószerterjesztő, drogdíler
diligencia (pilność, staranność, zapobiegliwość) –
(lat.) diligencia; szorgalom
Diligitur nemo nisi cui fortuna secunda est Diligitur nemo nisi cui fortuna secunda est;
Az emberek csak azt szeretik, akinek jól
megy a sora (Ovidius)
Diligentia maximum etiam mediocris ingenii
subsidium [Pilność jest wsparciem dla
nawet przeciętnego rozumu.] – Diligentia
maximum etiam mediocris ingenii; A
szorgalom hatalmas támasz a középszerű
tehetségnek is (Seneca)
Dimidium facti, qui coepit, habet. (łac.); Połowy
dokonał, kto zaczął. - Źródło: Listy I, 2 Dimidium facti, qui coepit, habet. - Aki
megkezdte, felét elvégezte a munkának; aki
hozzáfogott a dologhoz, már félig el is
végezte (Horatius)
diminucja [(łac.), zmniejszenie; w muzyce
skrócenie wartości nut; w muzyce
mensuralnej: zmiana tempa, co zaznacza
się pionową kreską, poprowadzoną przez
znak przykluczowy] – (lat.) diminució;
kivonás,
kisebbítés,
rövidítés;
A
zeneművészetben az augmentáció ellentéte,
egy
téma
hangértékeinek
szűkítése,
csökkentése, ill. a téma gyorsított változata
(pl. a fúgában); témaszűkítés; vmely dallam
meggyorsítása
hangjai
időértékének
megrövidítésével úgy hogy az eredeti tempó
és
ritmikai
viszonyok
változatlanul
maradnak
diminuendo (dim. lub dimin.) [1. zob.
decrescendo;
stopniowe
osłabianie
dźwięków; 2. stopniowe przyciszanie] –
(ol.) diminuendo; (zene) a hangerősség
fokozatos
csökkentése;
fokozatosan
csökkentett hangerővel (adandó elő)
diminutivum (zdrobnienie) [wyraz utworzony za
pomocą
odpowiedniego
formantu
oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą
od nazywanej wyrazem podstawowym.
Zdrobnienie oznaczać może też pozytywny
(lub pogardliwy) stosunek do omawianego
obiektu.]
–
(lat.)
diminutívum;
kicsinyítőképző
DIMM (ang. Dual In-Line Memory Module) [1.
złącza na płycie głównej w których można
montować pamięci 168 pin SDRAM
DIMMS, 184 pin DDR DIMMS, 240 pin
-
Wersja 01 01 2017.
DDR2 DIMMS; 2. moduł pamięci z
podwójną ścieżką. Jest to płytka
drukowana zawierająca pamięć RAM i
64-bitową ścieżkę danych (2 x 32 bity, stąd
określenie Dual, czyli podwójna ścieżka
danych). Moduł taki przygotowany jest do
współpracy z 64 bitowymi systemami
komputerowymi, czyli na przykład
serwerami wyposażonymi w procesor
Pentium. Moduł SIMM (Single Inline
Memory Module; moduł pamięci z
pojedynczą ścieżką) dysponuje 32-bitową
ścieżką łączącą system (czyli procesor) z
układami
scalonymi
zawierającymi
pamięć RAM. Ponieważ procesor Pentium
wymaga 64-bitowej ścieżki dostępu
(chodzi o szerokość) do pamięci RAM, to
moduły SIMM muszą być zawsze
instalowane parami, podczas gdy w
przypadku modułów DIMM nie trzeba
przestrzegać tej reguły.] – DIMM (Dual
Inline
Memory
Module)
[Kétsoros
memóriamodul. 168 érintkezős csatlakozót
használ. A SIMM modullal ellentétben, ez
egyenként is használható.]
Najpopularniejsze typy DIMM to:
 72-pinowe, stosowane w SO-DIMM (32
bitowe)
 144-pinowe, stosowane w SO-DIMM (64
bitowe)
 168-pinowe, stosowane w SDR SDRAM
 184-pinowe, stosowane w DDR SDRAM
 240-pinowe, stosowane w DDR2 SDRAM
 240-pinowe, stosowane w DDR3 SDRAM
dimorfoteka zatokowa (Dimorphoteca sinuata)
[nazywana inaczej złotokwiatem lub
szafrankiem]
–
Afrikai
aranyvirág
(Dimorphoteca sinuata)
Dina (obroniona, pomszczona) [córka Jakuba i
Lei. Szukała towarzystwa między nieIzraelitami (ludźmi
świeckimi), co
doprowadziło do zgwałcenia jej przez
Sychema, syna Chamara Chiwity. Za co
podstępnie i w okrutny sposób pomścili ją
synowie Jakuba: Lewi i Symeon.] – DINA
(bírónő; ítélet, jog, megítélt, megbosszult,
jogilag eldöntött). [Jákób és Lea leánya
(1Móz 30,21); Hámor fia, Sekem
megszeplősítette, ezért fivérei bosszúból
kiirtották Hámor városának férfiait (1Móz
34).]
dinanderie (produkt) – (fr.) dinanderie; a középkor
utolsó századaiban Dinant-ban és a Maas
vidékén virágzott rézművesség termékei; a
világi és egyházi rendeltetésű bronz- és
rézedények, valamint az ezeket előállító
művesség francia neve a belgiumi Dinant
városról.
1168
Dinant [miasto w południowej Belgii, w
prowincji Namur, nad rzeką Mozą, w
pobliżu jej przełomu przez Ardeny, przy
granicy z Francją.] – Dinant (belgiumi
város)
dinar [1. podstawowa jednostka monetarna
wielu państw, m.in. Jugosławii; 2. drobna
moneta irańska; 3. dawna złota moneta
arabska] – (lat.) dinár; a Jugoszláv
Szövetségi Köztársaság pénzrendszerében
szereplő pénzegység a római dennár után; a
bizánci dínárból származó régi arab pénznem
dinarowy, -a, -e – dénárDing an sich [zob. "Rzecz sama w sobie",
noumen (gr. rzecz wyobrażona; pomyślana
od nous - rozum, duch)] – Ding an sich
(ném. 'a dolog önmagában') [valaminek a
lényege, függetlenül attól, hogyan viszonylik
más dolgokhoz. - A platóni ideák a szó
legteljesebb értelmében "magukban lévő
dolgok", míg Aquinói Szt Tamásnál a
dologhoz (res) hozzátartozik a megismerő
lélekre való irányultság; ez az összefüggés
Kantnál megszakad. A Ding an sich nem
más, mint a tárgy, amely a tudattól független,
s épp ezért alapjában véve megismerhetetlen
marad. A megismerőképesség a Ding an
sich-et csak töredékesen képes fölfogni és
megragadni
a
jelenségekben.
Az
összefüggést Hegel idealista módon állítja
helyre: a magában való lét a dialektikus
fejlődésnek még ki nem bontakozott
(reflektálatlan) első állapota. A Ding an sich
ezért
még
elvont
és
külsődleges
meghatározottság. Ellenpólusa a "magáért
való lét", e kettő szintézise az "önmagában
lévő-önmagáért való lét", amely tárgyiság és
alanyiság szellemi egysége. Az eközben
megtett út az elvontságtól a konkrétság felé
halad. Az újkantianizmusban a Ding an sich
a fogalmak érvényére vonatkozik.]
Dirndl
Dirndl (tradycyjny kostium austracki) [1. jest
tradycyjnym, kobiecym, ludowym strojem
noszonym w południowych Niemczech i
Austrii, opartym o historyczny ubiór
-
Wersja 01 01 2017.
chłopów zamieszkujących Alpy. 2. damska
i dziewczęca świąteczna suknia ludowa,
szczególnie popularna w regionach Alp.
Zrobiona z tkaniny bawełnianej w
kolorowe wzory lub drukowanej w
żywych kolorach. Ma charakterystyczny
wydłużony i ozdobiony dekolt, krótkie lub
długie rękawy. Oddzielnym elementem
tego stroju jest fartuch. Ten strój miał
wpływ na damską modę w latach 80.] –
Dirndli (németül dirndl) [ruha osztrák, bajor
női népviselet. Alpesi országokban nők és
kislányok különösen népszerű ünnepi
népviseleti ruhadarabja. Tarkánszőtt vagy
nyomott pamutszövetből, élénk színekben
készül. A szoknya bő és fodros, a
nyakkivágást csipkével díszítik, a rövid ujjak
buggyosak. Elmaradhatatlan kegészítője a
kötény. Az 1980-as évek elején komoly
befolyást gyakorolt a divatra.]
diner (obiad) – (fr.) estebéd (késő délután
fogyasztott főétkezés); napi főétkezés
dinghy [wym. dingi], dingi [1. gumowa łódź
ratunkowa;
2. jednomasztowy
jacht
mieczowy] – (hindusztáni) dingi; (hajózás)
dióhéj
formára
épített
egyárbócos
(sport)vitorlás
dingo [zdziczały pies australijski o żółtej sierści]
– (ausztrál) dingó (Canis lupus dingo) [az
emlősök
(Mammalia)
osztályába
a
ragadozók (Carnivora) rendjébe a kutyafélék
(Canidae) családjába tartozó farkas (Canis
lupus) alfaja. , ausztrál nagytestű vadkutya]
dining room (ang. jadalnia, stołówka) – (ang.)
dining-room; étterem, étkező, ebédlő
dinks, dings, dynks [1. coś nienazwanego (słowo
wytrych), zastępuje prawie wszystkie
nazwy własne związane z przedmiotami;
2. potocznie: coś, czego mówiący nie umie
nazwać; niewielka rzecz, której mówiący
nie
potrafi
nazwać;
dynks;
3.
środowiskowa nazwa denaturatu; dynks;
denaturat pity przez alkoholików] –
[Słowniczek
języka
śląskiego]
megnevezhetetlen vmi; (átv.) ital
Dionizjusz [Pochodzenia greckiego, oznacza:
należący do boga Dionizosa. Imię to
występuje również w spolszczonej wersji
Dionizy. W Polsce znane od XII wieku, a
w formie Dziwisz poświadczone w latach
1390-1416.] – Dénes, Gyenes [férfinév a
görög Dionüsziosz névből származik.
Jelentése: Dionüszosznak ajánlott. A görög
mitológiában Dionüszosz a bor és a szőlő
istene.]
Dionizos (gr.: Διώνυσος lub Διόνυσος, Dionysos)
[zwany też Βάκχος Bakchos – według
mitologii greckiej bóg urodzaju i
1169
winorośli, reprezentujący nie tylko jego
upajający
wpływ,
ale
także
ten
dobroczynny. Syn Zeusa i śmiertelnej
kobiety Semele. Jego kult przywędrował
do Grecji ze Wschodu, z Tracji, około VI
wieku p.n.e. Na cześć Dionizosa odbywały
się Dionizje.] – Dionüszosz [görög isten
(görögül: Διόνυσος vagy Βάκχος; a
rómaiaknál
Bacchus
vagy
Liber,
etruszkoknál Fufluns) a mitológiában a bor
és mámor megtestesítője, aki értett a
mezőgazdasághoz és termékenységet is
hozhatott. Ő volt a görög színjátszás
patrónusa is.]
Dionizy [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od imienia boga Dionizosa.
W niektórych językach odpowiednikiem
tego imienia jest forma Denis albo
Dennis.], Denis, Dziwisz – Dénes, Gyenes
Dionizy Areopagita, cs. Swiaszczennomuczenik
Dionisij Areopagit, jepiskop Afinskij (zm. ok.
96) [1. Ateńczyk, postać wymieniona
w Nowym
Testamencie a
także
przez ojców Kościoła; 2. według tradycji
pierwszy biskup Aten, postać wymieniona
w Dziejach Apostolskich a także przez
ojców Kościoła, jeden z siedemdziesięciu
dwóch
apostołów,
męczennik
chrześcijański,
święty
Kościoła
katolickiego i prawosławnego. Dionizy
urodził się w szlachetnej, pogańskiej
rodzinie. Młodość spędził w Atenach
studiując filozofię grecką, następnie
przeniósł się do Heliopolis (Starożytny
Egipt), gdzie studiował astronomię. Po
powrocie z Egiptu ożenił się i został
członkiem trybunału ateńskiego. Nowy
Testament podaje informacje, iż Dionizy
Areopagita przyłączył się do Pawła z
Tarsu po jego mowie na Areopagu. To
przyłączenie datuje się na lata 50-53 po
Chrystusie. Wraz z Dionizym przyłączyła
się do Pawła kobieta o imieniu Damaris.] –
Areopagoszi Szent Dénes, Dionüsziosz
Areiopagitész,
Dionysios
Areopagita,
Pszeudo-Dionüsziosz, (V. század vége – VI.
század eleje) [görögül író ismeretlen egyházi
író álneve]
Dinornis [giant moa] – (lat.) Dinornis; a strucchoz
hasonló, kihalt, szárny nélküli madár
Dinornis robustus – déli óriás moa (Dinornis
robustus =) maximus [a madarak (Aves)
osztályának
a
struccalakúak
(Struthioniformes) rendjéhez, ezen belül a
moafélék (Dinornithidae) családjába tartozó
kihalt faj.]
dinosauria (Dinozaury, Dinosauria – z gr. δεινός
deinos – straszny, potężny + σαῦρος sauros
-
Wersja 01 01 2017.
– jaszczur) [grupa archozaurów (gadów
naczelnych), które zdominowały ziemskie
ekosystemy na ponad 160 milionów lat,
pojawiając się w późnym triasie, około 230
milionów lat temu.] – (gör.) dinoszaurusz
(kihalt
őshüllő:
Atlantosaurus,
Brontosaurus; Iguanodon, Gigantosaurus;
Diplodocus
stb.)
[dinoszauruszok
(Dinosauria) a hüllők egy csoportja]
Dinoterium (Przodek słonia) – (lat.) Dinotherium;
harmadkori kihalt ormányos emlős, a mai
elefánt nagyobb rokona; kapafogú őselefánt;
a földtörténet régebbi korszakaiban élt, kihalt
ősi ormányos
dinozaur [1. wymarły gad lądowy, zwykle
wielkich rozmiarów; 2. żart. o osobie od
dawna
wykonującej
jakiś
zawód,
zwłaszcza artystyczny; 3. pogard. o osobie
lub państwie tkwiących w skostniałych
strukturach społecznych i ekonomicznych]
– dinoszaurusz
Dio (wł. Bóg) – (ol.) Dio; Isten
dioda [przyrząd elektronowy o dwóch
elektrodach
przewodzący
prąd
elektryczny w jednym kierunku] - dióda
[félvezető eszköz, amely az áramot az egyik
irányban átengedi, a másik irányban nem];
(gör.) dioda; elektroncső két bevezetéssel;
rádiócső;
félvezető
[Egyenirányításra
szolgál. Készülhet Germániumból v.
Szilíciumból; olyan elektroncső, melynek
csak anódja és izzókatódja van, de rácsa
nincs.]
dioda elektroluminescencyjna, dioda świecąca,
LED (ang. light-emitting diode) [dioda
zaliczana
do
półprzewodnikowych
przyrządów
optoelektronicznych,
emitujących promieniowanie w zakresie
światła widzialnego i podczerwieni] – LED
(Angol mozaikszó, a Light Emitting Diode
rövidítése = fénykibocsátó dióda); félvezető
dióda; fénykibocsátó dióda [1. áram hatására
fényt bocsát ki. Az utóbbi időben szinte
teljesen felváltotta a hifi-készülékek apró
kijelzőlámpáit. Fénye piros, sárga vagy zöld.
A kék színű LED-et elég nehézen sikerült
előállítani, de létezik, ugyanúgy mint a fehér
fényű. 2. Numerikus vagy grafikus
információk
kijelzésére
használt
fénykibocsátó
félvezető,
amely
egy
szilárdtest eszköz azon tulajdonságán alapul,
hogy áteresztőáram hatására fényt emittál. 3.
magyarul
fénykibocsátó
dióda.
Működésének az a lényege, hogy elektromos
impulzusok hatására -- a látható fény
tartományába tartozó -- fényimpulzusokat
bocsájt ki. A számítógépes hálózatokban
1170
például az optikai kábelekkel együtt
használják.]
diodowy, -a, -e – diódás
dioecesis [późn.łac. diocesis 'jw.' z łac. dioecesis
'okręg adm.' od gr. dioíkēsis 'gospodarka
domowa; administracja; prowincja'; zob.
dia-; oíkos, zob. eko-;. Kośc. rz.kat.
terytorium kośc. dzielące się na dekanaty i
parafie, którym zarządza biskup przy
pomocy kurii diecezjalnej. – (gör.-lat.)
dioecesis; egyházmegye, (dawno) vmely
tartományhoz
csatolt
kerület;
Nagy
konstantin óta a prefektúrák dioecesisekre
oszoltak, élükön a vicarius (helyettes) állt
dioecja [→ dwupienność] – (gör.-lat.) dioecia;
kétlakiság
Diogenesa beczka [Diogenes z Synopy (ok. 413323), filozof gr. ze szkoły cyników, który
wg legendy mieszkał w beczce; pewnego
razu, w biały dzień, spacerował z zapaloną
latarnią, mówiąc: "Szukam człowieka";
por.
hominem
quero.
Symbol
ograniczania swoich potrzeb do minimum,
wyrzekania się jakichkolwiek wygód;
Diogenesa latarnia - symbol pogardy dla
współczesnych, niewiary w możliwość
znalezienia wśród nich prawdziwego
człowieka; Diogenesa puchar - dwie dłonie
złożone na kształt miseczki; Diogenes
cenobita - gatunek kraba pustelnika
żyjącego u wybrzeży Florydy (USA) w
muszlach ślimaków (jak Diogenes w
beczce); por. cynizm.] – Diogenész hordója;
a fennálló társadalom, az egész műveltség
megvetésének jelképe (Diogenész ókori
filozófus nevéről)
dioicus (łac.) – (lat.) dioicus; kétlaki növény;
kétlaki, flos dioicus [olyan virág, melynek
kétnemü ivarszerve egymástól el van
különítve, még pedig ugy, hogy a kettő egy
tövön rendesen soha sincsen együtt, mint p. a
füzfának v. a borókának egyik bokrán
mindig a sárga barka, vagyis himes virág
van, a másikon a szürkés barka (a borókán a
bogyó), vagyis a termő virág.]
Dionizy [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od imienia boga Dionizosa.
W niektórych językach odpowiednikiem
tego imienia jest forma Denis albo
Dennis.] – Dénes [férfinév a görög
Dionüsziosz névből származik. Jelentése:
Dionüszosznak
ajánlott.
A
görög
mitológiában Dionüszosz a bor és a szőlő
istene.]
diopter, dipotra [zob. przeziernik w zn. 2.] –
dioptra, dioptriás v. irányzós vonalzó;
(wojsk) katonai célgömb
-
Wersja 01 01 2017.
dioptria [jednostka zdolności skupiającej
soczewki lub układu soczewek] – (gör.)
dioptria; a lencsékre jellemző mennyiségi
mutató; (fizika) szemüvegek erősségének
mértékegysége (D), a lencse méretekben
kifejezett gyújtótávolságának reciprok értéke
[Értéke megegyezik a vizsgált lencse
méterben
mért
fókusztávolságának
reciprokával]; D. = ½ m gyújtótávolságú
lencse erőssége; az optikai lencsék fénytörő
erejének egysége
dioptryczny, -a, -e – dioptriás
dioptryka [dział optyki zajmujący się badaniem
zjawisk związanych z załamaniem światła]
– dioptrika, sugártöréstan
diorama [1. obraz malowany na przezroczystej
tkaninie lub matowym szkle z obu stron,
dający
złudzenie
trójwymiarowości;
2. konstrukcja, której plan pierwszy
stanowi makieta plastyczna, plan dalszy –
malowidło lub powiększona fotografia] –
(gör.) dioráma; áttetsző anyagon való
festmény, melyen a világítást mesterségesen
utánozzák, úgyhogy átlátszó szövet mindkét
oldalára különböző napszakok szerint
ugyanazt a képet festik [az első diorámát
Daguerre mutatta be Párizsban (1882), azóta
Gropius tökéletesítette]; diorámának nevezik
a kiállításokon a kellő világítású fülkében
elhelyezett, plasztikus benyomást keltő
képeket is
dioramiczny, -a, -e – dioráma-; diorámás
diosmoza (di-osmoza) [chem. i fiz. z Gr. diosmos
= przenikliwość (o zapachu) >] – (vegytan)
dioszmózis; átszivárgás (endosmoza)
DIP (ang. Dual In-line Package), czasami
nazywany DIL (Dual In Line) [w
elektronice rodzaj obudowy elementów
elektronicznych,
głównie
układów
scalonych o małej i średniej skali
integracji, a także elementów takich jak
transoptory, optotriaki.] – DIP, Dual-inline Package, kétsoros elrendezésű tokozás
(kétoldalas tokozás, ill. kétsoros elrendezésű
tokozott áramkör,ill. RAM chip) [IC tokozási
mód ill. ilyen felépítésű kapcsolósor.]
Dip-dye (farbowanie) – Dip-dye (angol, merítéses
kelmefestés) [Batikoló technika, amelynek
eredményeként a pólók és a pulóverek úgy
néznek ki, mintha egyik felüket festékes
vödörbe mártották volna. Gyakori jellemzői
a színátmenetek és a csíkok.]
1171
Dip-dye (farbowanie)
Dip Dye Hair, czyli farbowanie włosów na różne
odważne kolory od niebieskiego i
zielonego zaczynając, po czerwień i róż. Dip Dye Hair (különböző színű hajfestés)
diploid [organizm o podwójnej liczbie
chromosomów w jądrach komórek
somatycznych] – diploid [diploid sejt: olyan
sejt, amelynek kromoszómáiból két azonos
sorozat állítható össze. A testi sejtekre
jellemző, a diploid sejtben valamennyi
génből kettő található, amelyek közül az
egyik apai, a másik anyai eredetű. A diploid
sejtek kromoszómáinak összege a fajra
jellemző kromoszómaszám. Jelölése 2n.]
diploidalny, -a, -e – diploiddipol [1. układ dwóch różnoimiennych ładunków
elektrycznych
lub
magnetycznych
znajdujących się w pewnej odległości od
siebie; 2. rodzaj anteny] – dipól; két
pólusú; két egyenlő nagy, de ellentétes
előjelű, egymás közelében elhelyezkedő
pontszerű elektromos töltésből v. mágneses
pólusbál álló rendszer; elektroakusztikában,
a rádiótechnikában, a távbeszélőtechnikában
minden olyan elméleti kapcsolási egység,
amelynek két kivezetése (pólusa) van
dipolowy, -a, -e – dipólDipsacus [Szczeć (Dipsacus L.) – rodzaj roślin z
rodziny szczeciowatych.] – Dipsacus;
mácsonya, a bogáncsra emlékeztető,
kórószerű növény (gyökeréből gyógyteát
készítenek)
Diptera (Muchówki) – (gör.-lat.) Diptera; a
kétszárnyúak állattani neve
diptichon – (gör.) (diptychon) diptichon; az ókori
Rómában: fából, elefántcsontból v. fémből
készült kettős összecsukható fatábla írásra
szolgáló
viaszbetéttel;
ércből,
elefántcsontból, fából készült viasszal
-
Wersja 01 01 2017.
bevont, összekapcsolt írótáblalapok; az
Őskereszténység idején: két összekapcsolt
táblácska v. festett, díszített tárgy az oltáron,
szentek, vértanúk, adományozók, alapítók
stb. nevével; kétszárnyú oltárkép vagy a
többnyire összecsukható kettős elefántcsont
táblácska elnevezése;
dira necessitas [łac., okrutna konieczność; z
Horacego (Pieśni, 3, 24, 6)] – (lat.) dira
necessitas; a kegyetlen kényszerűség;
könyörtelen végzet
direct mail [dairekt mejl] (ang. direct
‘bezpośredni’ mail ‘poczta’) [reklama
docierająca do klienta za pośrednictwem
poczty] – (ang.) d-mail; direct mail, Direct
Mail – reklámposta (közvetlen post [1. az
irányított levél, azaz a levélreklám az egyik
leghatékonyabb reklámeszköz. 2. névreszóló,
levelesládánkba
küldött
reklámposta;
rendkívül bosszantó, de a jó szolgáltatók a
javát kiszűrik]
Direct Memory Access, DMA, z (ang.):
bezpośredni dostęp do pamięci [technika,
w której sprzęt komputerowy podłączony
do płyty głównej, np. karta graficzna,
karta dźwiękowa, karta sieciowa czy
kontroler
dysku
twardego,
mogą
korzystać z pamięci operacyjnej RAM lub
portów we-wy, pomijając przy tym CPU.
Wymaga to niewielkiej współpracy ze
strony
procesora,
który
musi
zaprogramować kontroler DMA do
wykonania
odpowiedniego
transferu
danych, a następnie na czas przesyłania
danych zwolnić magistralę systemową
(przejść w stan wysokiej impedancji).
Natomiast sam transfer danych jest już
zadaniem wyłącznie kontrolera DMA.
Realizacja cykli DMA może być
przejmowana przez dedykowany układ
cyfrowy, tak jak np. w komputerach PC,
lub być realizowana programowo przez
dane urządzenie. DMA ma za zadanie
odciążyć procesor główny od samego
przesyłania danych z miejsca na miejsce
(np. z urządzenia wejściowego do
pamięci), procesor może w tym czasie
zająć się „produktywnym” działaniem,
wykonując kod programu pobrany
uprzednio z pamięci RAM do pamięci
cache operujący na danych w tejże
pamięci zgromadzonych. Specjalizowane
układy wspomagające DMA (np. te
spotykane w PC) potrafią też kopiować
obszary pamięci dużo szybciej niż
uczyniłby to programowo procesor
główny. Istnieje specjalna procedura
DMA, "Scatter-Gather" (dosł.: rozrzućzbierz), pozwalająca przenosić dane do
1172
wielu obszarów pamięci w pojedynczym
transferze. Pod względem skutków jest to
równoważne połączeniu łańcuchowemu
kilku transferów, jednak jest wyraźnie
szybsze.] –DMA, Direct Memory Access
(közvetlen
tárhozzáférés)
[Adatátviteli
eljárás, amely lehetővé teszi adatok
közvetlen cseréjét az operatív memória és a
periféria között anélkül, hogy a központi
vezérlőegység beavatkozását igénybe venné.
Ellentéte a PIO.]
Direct Rambus DRAM a. DRDRAM (Rambus
DRAM a. RDRAM) – RDRAM, Rambus
DRAM [1. Memóriatípus amelyet a Rambus
az Intelnek fejlesztett ki, 1,6 Gbájt/sec
adatátvitelre képes. 2. akár 1.6 GB/sec
adatátviteli
sebességig
gyorsítható
memóriarendszer; a rendszer elemei: a RAM
memória, annak kezelője, egy speciális
adatsín a RAM és a mikroprocesszor között
valamint a számítógépnek ezt a rendszert
használó részei; alkalmazásai t.k. a
videótechnikáknál várhatók; (a Rambusszabadalmak jogi helyzete vitatott)]
Direct Rendering Infrastructure (DRI) [jeden z
elementów X Window System. Pozwala na
bezpośrednią komunikację z kartą
graficzną,
pomijając
X
serwer.
Wykorzystywane w celu sprzętowej
akceleracji OpenGL (np. przez Mesę).
Jednym z komponentów DRI, po stronie
jądra systemu operacyjnego jest DRM.] –
DRI, Direct Rendering Infrastructure
directory {rzecz.} (też: catalog) [katalog {m.}
[komp.]] – (ang.) directory; tartalomjegyzék,
katalógus szerű helyazonosító, címtár [1.
rendszerint
valamilyen
szempontból
összetartozó
állományokat
tartalmazó
tartalomjegyzék (alkönyvtár) egy számítógép
háttértárolóján; 2. összetartozó állományokat
tartalmazó tartalomjegyzék (vagy könyvtár)
egy számítógép háttértárolóján; 3. hiarchikus
struktúrákban tárolt állományok azonosítását
szolgáló lista; tartalmazhat különböző
állományfajtákat,
mappákat,
stb.;
a
"subdirectory"
fenti
értelemben
"alkönyvtár"]
DirectX [zestaw funkcji API wspomagających
generowanie
grafiki
(dwui
trójwymiarowej), dźwięku oraz innych
zadań związanych zwykle z grami i
innymi aplikacjami multimedialnymi.
Najczęściej wykorzystywany do obsługi
grafiki w grach komputerowych. Używany
również do pisania programów do
specyficznych zadań z wykorzystaniem
np. grafiki trójwymiarowej (np. symulacja
komputerowa
itp.).
DirectX
jest
produktem firmy Microsoft, dostępny
-
Wersja 01 01 2017.
tylko na platformę Windows oraz konsolę
Xbox. Obecnie dostępna jest wersja
DirectX 11, która została udostępniona
wraz z premierą systemu operacyjnego
Microsoft Windows 7. Poprzednia wersja
DirectX zadebiutowała wraz z systemem
operacyjnym Windows Vista. Jest także
wersja DirectX 10.1 wspomagana jednak
tylko przez Windows Vista i karty
graficzne z chipsetem ATI, a od serii
GT200 także nVidia, lecz są to karty
budżetowe. Karty z serii nVidia GTX2xx
nie miały wsparcia dla DX 10.1 tylko
wersją 10, mimo że konkurowały z serią
4xxx firmy ATI, gdyż nVidia uznała że
DX 10.1 jest nic nieznaczący]. Wersja
jedenasta zaprezentowana na Gamefast w
2009 jest częściowo kompatybilna z
DirectX 10. DirectX 11 jest dostępny z
Windows 7 oraz z Windows Vista.] DirectX [Microsoft grafikus és játék
programok
futtatásához
szükséges
hardverfüggetlen,
komponens
alapú
multimédia library, környezet.]
A Microsoft által kifejlesztett és a Windows
95/98/Me-operációs rendszerekbe integrált
rutin- és protokollgyűjtemény, melyek
segítségével a programozók hozzáférnek a
hardverhez anélkül, hogy pontosan tudnák,
melyik típust telepítették az adott rendszeren.
Részei:
- DirectDraw: rendkívül gyors hozzáférést
biztosít
a
megjelenítő
hardver
memóriájához.
Lényegében
a
kétdimenziós megjelenítést végzi.
- Direct3D: a háromdimenziós testek
kezelésével foglalkozik. Használatához
minden
esetben
szükség
van
a
DirectDraw-ra.
- DirectInput: feladata az adatbeviteli
eszközök kezelése. Billentyűzetek, egerek,
sőt akár még a (force-feedback) visszaható
joystickot is képes kezelni.
- DirectMusic: ez az összetevő foglalkozik
a zenelejátszással.
- DirectSound: a különféle hanghatások
valós
idejű
keverésével,
térbeli
ppozícionálásával, illetve hangfelvétellel
foglalkozik.
- DirectPlay: segítségével az Interneten,
vagy akár a helyi hálózaton keresztül
számítógépes játékokat játszhatunk.
- DirectSetup: a telepítési feladatokat
könnyíti meg.
Dirty Denim [brudny dżins] – (ang.) Dirty Denim
v. piszkos denim [1. angolul piszkos denim.
A hatást a barnás színárnyalatokkal történő
mosásálló, részleges felülfestéssel érik el. 2.
Enyhén koszosnak tűnő farmer-optika,
barnás színű, mosásálló színezés során
keletkezik; 3. A hatást a barnás
színárnyalatokkal
történő
mosásálló,
részleges felülfestéssel érik el.]
1173
Dirty Denim
SPODNIE JEANS DŻINSY DIRTY DENIM
dis [muz. dźwięk d podwyższony o półton] –
(zene) disz; (zene) a D-hangnak egy
félhanggal való felemeléséből származó
hang
disacharyd (gr. dí(s) ‘dwa razy’ od dýo ‘dwa’ +
sacharyd – łc. saccharum ‘cukier’)
[biochem. dwucukier, związek, w którym
dwie reszty cukrowe są ze sobą połączone
wiązaniem glikozydowym (C-O-C), łatwo
ulega hydrolizie, np. maltoza, celobioza,
sacharoza, laktoza.] – diszaharid
disacharydy,
dwucukry
[węglowodany
składające się z dwóch jednostek
monosacharydowych,
powstające
w
procesie kondensacji. Hydroliza cząsteczki
dwucukru prowadzi do utworzenia dwóch
cząsteczek cukru prostego. Są aktywne
osmotycznie i mają słodki smak. Do
disacharydów należą: celobioza, maltoza
(cukier słodowy), sacharoza, laktoza,
gencjobioza, trehaloza] – diszaharidok [1.
Kettős szénhidrátok (pl. laktóz [tejcukor]). 2.
Az édesiparban használatos legfontosabb
édesítőanyag a répacukor, amely diszaharid:
-
Wersja 01 01 2017.
két molekula monoszaharidból áll. A két
monoszaharid a glükóz, azaz szőlőcukor és
fruktóz, azaz gyümölcscukor. A külföldön
nagy mennyiségben használt nádcukor
kémiai összetétele a répacukoréval azonos.]
disc/dysk – (ang.) disc/disk [1. A számítógépes
szakmában a „disc” szóval az optikai
médiumokat – CD-ket (Compact Discs),
MO-Disc-eket, WORM-Disc-eket stb. –
jelölik, miközben a „disk” szót a
hagyományos, mágneses tárolómédiumok
(harddisk/merevlemez, floppy disk/hajlékony
mágneslemez, removeable disk/cserélhető
mágneslemez) megnevezésére használják. 2.
adattároló korong, lemez [mágneses ('disk')
vagy optikai elvű ('disc') tárolólemez;
ellentétben a szalagtárolókkal, a korongalakú
lemez gyors hozzáférést tesz lehetővé; diskdrive = meghajtó; disk-space = tárhely]
Disc At Once, DAO [sposób zapisu dysków CDR i DVD-R. Na płycie są zapisywane po
kolei obszary Lead-In, dane i Lead-Out za
jednym razem bez wyłączania lasera. W
tym trybie możliwe jest zapisanie płyty z
"przepalaniem", tzw. "overburning" –
zapis nieco większej ilości danych dzięki
skróceniu obszaru Lead-Out płyty.] –
DAO; Disc At Once, Lemez egymenetben
[1. itt már nem alszik ki a lézer ezért ha nincs
beállítva nem lesz szünet a felírt adatok
között (trackek vagy sessionok). Audio Cdknél mixlemezek írásánál lehet rá szükség,
mert a 2mp-es szünet a trackek között
megtörheti a zenét. Adatlemezeket meg
célszerű így írni, már csak azért is, mert a
túlírás is csak DAO módban lehetséges. 2.
(lemez-egyszerre)
CD-írási
módszer,
melynél egy vagy több sáv egyetlen
művelettel íródik a lemezre. A lemez
lezáródik az írólézer kikapcsolása nélkül,
ezért nincsenek futási blokkok és kattanások
a hangsávok között]
discantus [W muzyce discantus może oznaczać:
1. wielogłosową kompozycję, odmianę
chorału gregoriańskiego w którym jeden
głos śpiewa ustaloną melodię, a inne głosy
improwizują "wokół" głównej melodii,
spotykana w XIII wieku w szkole NotreDame; 2. w XV muzyce angielskiej dwugłosowy śpiew.] – (lat.) discantus; 1. a
XII. századtól a többszólamú zenei szerkezet
neve; 2. a témát éneklő tenorral szemben a
magasabb
szólam;
3.
a
mindig
ellenmozgásban haladó szólamok; 4.
szoprán; 5. a 12. századi új organumban az a
rész, amikor – általában punctus contra
punctumban – együtt halad a két, három
vagy négy szólam, illetve ez a fajta
éneklésmód. Fürgébb, ritmusosabb hatást
1174
kelt, mint az organum hagyományos,
hosszan elnyúlt tenor vagy cantus fölé
énekelt szekciója.
discus (dysk) – discus; (med.) porckorong
discushernia – discushernia; (med) porckorongsérv
disclaimer
(dosłownie:
zrzeczenie
się)
[zapożyczony z języka angielskiego termin
w najogólniejszym rozumieniu określający
jakikolwiek zapis, którego celem jest
wyłączenie przez autora części lub całości
odpowiedzialności
cywilnoprawnej
związanej
z
korzystaniem
ze
świadczonych
przez
niego
usług.
Konstrukcje tego typu szczególnie częste
są
w
licencjach
oprogramowania
komputerowego, a także spotykane w
życiu codziennym (znanym w Polsce
przykładem jest niesławna wywieszka za
odzież pozostawioną w szatni szatniarz nie
odpowiada). Legalność i skuteczność
takich zapisów jest często dyskusyjna, a
pozbawienie klienta ustawowych praw lub
wyłączenie odpowiedzialności karnej jest z
natury nieskuteczne] – (ang.) disclaimer [1.
az elektronikus levelek elejére vagy végére
írt néhány mondat, melyben az üzenet írója
kijelenti, hogy magánvéleményét fejti ki, ill.
hogy nincs kapcsolatban a levélben szereplő
intézményekkel, cégekkel stb. 2. az
elektronikus levelek végére írt néhány
mondat, melyben a levél írója kijelenti, hogy
magánvéleményét fejtette ki]
discman [wym. diskmen, dyskmen] [przenośny
odtwarzacz płyt kompaktowych] –
discman, hordozható CD-lejátszó
disco [wym. disko] [1. muzyka rozrywkowa,
przeznaczona
do
tańca;
2. środ.
dyskoteka] – diszkó, diszkózene
disco polo, discopolo [wym. diskopolo,
dyskopolo] [polska odmiana muzyki
dyskotekowej, o prostych melodiach i
często rubasznych tekstach] – lengyel
diszkózene
discopolowy, -a, -e – lengyel könnyűzenei
disk cache {rzecz.} [1. pamięć podręczna dysku;
2. pamięć podręczna na dysku {f.} [komp.]
[zł.]] – lemezgyorsító (ang. disk cache) [A
RAM (Read Only Memory) terület része,
mely az igen gyorsan elérendő adatok
átmeneti tárolására használható. CD-ROM
alkalmazások
jellemzően
a
katalógusállományokat tartják itt. Az előre
olvasó lemezgyorsítók az olvasásnál
megtalált adatot követő blokkot is
beolvassák a gyorsító pufferbe, mert azt
feltételezik, hogy ez lesz a következő
igényelt adatblokk.]
-
Wersja 01 01 2017.
diskos [złota lub srebrna taca liturgiczna z
podstawką, na której w czasie Liturgii
kładzie się święty chleb] – arany v. ezüst tál
a szent kenyerek számára
display [wym. displej], displej [ekran do
wyświetlania informacji w urządzeniach
elektronicznych] – (ang.) display - kijelző,
megjelenítő [a kijelző számítógépmonitorok
legfontosabb alkatrésze, mely szöveges vagy
képszerű
információk
megjelenítését
szolgálja; kivitelezése lehet hagyományos
katódsugaras
képcső
(CRT)
vagy
folyékonykristály (ritkábban más elv szerint
működő) sík kijelző (LCD); fontosabb
jellemzői a kép (átlósan mért) mérete, a
vízszintes
és
függőleges
irányban
ábrázolható képpontok száma, azaz a
"felbontása" (640x480, 800x600, stb.),
fényerő, kontraszt, stb.]
distancja (In English: Distance) – (lat.) distancia;
távolság, távköz; (ir.) az alkotó eszmei
távolsága a mű kiindulópontját képező
élménytől, tárgytól vagy a közönség eszmei
távolsága a műtől
distortion (zniekształcenie) [Są to niepożądane
modyfikacje przesyłanego sygnału. Mogą
być one powodowane przez zakłócenia
elektromagnetyczne (EMI) lub zakłócenia
częstotliwości radiowych (RFI).] – (ang.)
distortion; torzítás
Distributed Computing Environment {rzecz.};
DCE {n.} [rozproszone środowisko
obliczeniowe {n.} [komp.] [zł.]] – DCE,
Distributed Computing Environment (osztott
számítási környezet)
distribution {rzecz.} [obszar dystrybucyjny {m.}
[komp.] [zł.]] – (ang.) distribution [Usenet
hírcsoportokba való postázáskor beállítható
funkció, mellyel a feladó meghatározhatja
hogy az üzenete milyen széles körben
kerüljön
terjesztésre
(pl.
az
adott
intézményben, régióban, országban, vagy az
egész világon)]
dithering {rzecz.} [mieszanie kolorów {n.}
[komp.] [zł.]] - (ang.) dithering [1. A
digitális jelfeldolgozásban az a módszer,
amikor kisebb bitmélységű információvá
alakításkor kis mennyiségű „zajt” adnak a
jelhez, hogy a durva kvantálási lépcsők
miatti egyenetlenséget elfedjék. 2. Színek
szimulálása olyan rendszerekben, amelyek
kevesebb színt tudnak ábrázolni, mint
ahányból a megjeleníteni kívánt kép áll.]
ditonus (łac. średn.; z gr. ditonos = o podwójnym
tonie) [nazwa interwału tercji wielkiej w
muzyce średniowiecznej] – (lat.) ditonus;
kéthang, két egész hang [a nagy harmad
elnevezése a görögöknél, mely onnan ered,
1175
hogy ez két nagy másod vagy egész hangból
áll]
diuk [1. we Francji: książę; 2. w Wielkiej
Brytanii: najwyższa ranga godności
lordowskiej; też: osoba mająca tę rangę] –
duc (herceg Franciaországban, a latin dux
szóból); duca (herceg Olaszországban); (ol.)
duce; vezető, vezér (az olasz fasiszta
diktátor, Mussolini ezt a címet vette fel)
diuna, diuny [nadmorska wydma] – (német) dűne
[kelta: halom], düna, (földrajz) nagyobb
homokbucka;
szél felhalmozta térszíni
kiemelkedés homoktalajon; homokdomb
diureticum (środek moczopędny) – diureticum,
diuretica; vizelethajtó szer
diurnista [urzędnik nie będący na etacie,
pobierający
wynagrodzenie
dzienne,
diety]; dietariusz – (lat.) diurnista; (dawno)
napidíjas, díjnok, napidijas irnok, dijnok;
udirnum, napidij
Divino afflante Spiritu (o właściwym rozwoju
studiów biblijnych) [encyklika papieża
Piusa XII opublikowana 30 września
1943.] – Divino afflante Spiritu [XII. Pius
pápa 1943-ban kiadott encikliája a Biblia
korszerű tanulmányozásáról]
diwa [1. słynna śpiewaczka operowa lub
operetkowa; 2. słynna aktorka lub
tancerka] – (lat.) díva, istennő; ünnepelt
művésznő; filmcsillag
diwa operowa – díva
diverticulum [anatomia uchyłek] – (lat.)
diverticulum, mellékut, kitérés; kiöblösödés
[1. az orvostanban kiöblösödés, mely főleg a
bélhuzamban fordul néha elő. Ilyenkor a
bélnek változó nagyságu, keztyüujj alaku
öblei vannak, melyek a bélbennék
tovajutását megakadályozhatják és sebészeti
beavatkozást tehetnek szükségessé. Meckelféle diverticulum rendellenes visszamaradása
az ébrény köldök-bélvezetékének, mely
többnyire a vékonybél alsó végén, 1/2-1 m.-re
található a vastagbélbe való beszájadzástól s
rendesen keztyüujj alaku tasakat képez. A
Vater-féle diverticulum kis, sekély árok,
mely a duodenumban az epevezeték
beszájadzása előtt fekszik. A Nuck-féle
diverticulum rendellenes megmaradása egy
ébrényi hashártya-ráncnak, melyben a
petefészek feküdt; s mely megmaradva
sérvekre
hajlamosíthat.
2.
olyan
képződmény, amely az érintett szerv falának
minden
rétegét
érintő
kiboltosulás.
Leggyakoribb a vastagbélben kialakuló.]
divertimento
[niewielka
kompozycja
instrumentalna, popularna w XVIII w.] –
(ol.) divertimento; (fr.) divertissement;
-
Wersja 01 01 2017.
(zene) mulatság, szórakozás, könnyű zenei
műfaj; kis- v. kamarazenekarra írt,
többtételes, szórakoztató jellegű zenemű
Dives est, qui sapiens est [Ten jest bogaty, kto
jest mądry.] – (lat.) Dives est, qui sapiens
est; az gazdag, aki okos.
divide et impera [łac., dziel i rządź; tj. siej
niezgodę, byś mógł (łatwiej) rządzić (Filip
- Król Macedonii)] – divide et impera; (XI.
Lajos) [„oszd meg és uralkodj!”; oszd meg
(bontsd
meg)
és
uralkodj
rajta;
egyenetlenséget kell szítani a népek között,
mert akkor könnyebb rajtuk uralkodni; szíts
ellentétet azok között, akiken uralkodni
akarsz — A latin divide et impera kifejezés,
magyarul „oszd meg és uralkodj”, a Római
Birodalom politikai módszerét kifejező elv,
mely később többek közt XI. Lajos francia
uralkodó mottója is lett.]
Divina Commedia [La divina commedia wł.,
Boska komedia; por. La comédie
humaine; ogólny tytuł poematu Commedia
nadany mu dopiero w 1555 r. (wyd.
weneckie Giolita). Poemat Dantego
Alighieri pisany tercyną, w stu pieśniach i
trzech częściach: Inferno 'Piekło' (1300 r.),
Purgatorio 'Czyściec' (1308), Paradiso
'Raj' (1311).] – (ol.) Divina Commedia;
isteni színjáték (Dante)
Divina elementia (łac.) – (lat.) divina elementia;
isten kegyelméből
divorium (łac.) – (lat.) divorium; házastársak
elválása
DivX – DivX [MPEG-4-es tömörítést használó AVI
videó formátum]
diwinizacja (z łac. divinus – boski) [1. tak jak ją
tutaj rozumiem, to bałwochwalczy
stosunek do rzeczy, czynienie boskim
tego, co stworzone i kruche. Ostrzega
przed
tym
dogmat
chalcedoński.
Przeciwieństwem tego dogmatu jest
monofizytyzm – pogląd, zgodnie z którym
zostają wymieszane natura boska
z ludzką, i który uznaje, że istnieje jakaś
jedna bosko-ludzka natura w Jezusie.
Wtedy to, co cielesne, fizyczne, skończone
miałoby być jednocześnie boskie. 2.
Diwinizacja jest pewną intelektualną
i duchową łatwizną, przedmiot naszej czci
stawiamy sobie przed nasze cielesne oczy,
mieszając boskie z ludzkim. Ludzie,
którzy chcą swoja wiarę uprościć,
bałwochwalczo
ubóstwiają
to,
co
stworzone, czynią sobie z tego świętość.
Wtedy mają bezpośredni naoczny
kontakt z tym, co niby święte. A przecież
świętość Boga pozostaje ukryta. Dla
przykładu
powiem,
że
bywają
1176
w duszpasterstwach
czy w parafiach
ludzie
ślepo
wpatrzeni
w swojego
duszpasterza, którzy go ubóstwiają.
Uczestniczą w życiu wiary, bo odpowiada
im klimat, atmosfera. Gdy jednak
duszpasterz odchodzi, ich wiara się
załamuje. W takiej sytuacji kryzys wiary
jest
wynikiem
zastąpienia
wiary
prawdziwej
kultem
duszpasterza.
W dogmacie chalcedońskim jest wielki
potencjał krytyczny, antybałwochwalczy,
uwalniający świat od fałszywej boskości.]
– (lat.) divinisatio; átistenülés [A theosis
(divinisatio) Isten teremtetlen kegyelmében
való részesedést, ill. részvételt jelent. Az
Atyák
általában
azonosítják,
vagy
kapcsolatba hozzák, a Teremtetlen Fény
látásával, amit kegyelemben való theosis-nak
nevezünk, mert kizárólag az isteni kegyelem
működése (ενεργεια) révén érhető el. Maga
a fogalom a nyugati (latin) teológiában nem
használatos.]
dixi et salvavi animam meam [łac., ostrzegłem i
zbawiłem swoją duszę] – (lat.) dixi et
salvavi animam meam [elmondtam és
megmentettem a lelkemet]; én megmondtam,
és ezzel eleget tettem kötelességemnek,
megnyugtattam lelkiismeretemet
djellabah [obszerne okrycie noszone w krajach
muzułmańskich. Długie, z długimi
rękawami i kapturem, tradycyjnie o
jasnej barwie tak, by chroniło przed
słońcem, chociaż produkuje się także
djellabach w żywszych kolorach. W
zależności od przeznaczenia szyte z
bawełny lub grubej tkaniny wełnianej.
Noszone przez mężczyzn i kobiety.] –
djellabah;
muzulmán viselet, hosszú
szoknyaszerű férfiruha
dk: = dokonany: befejezett
dkg (dekagram) – dkg (dekagramm)
dla [1. przyimek komunikujący o przeznaczeniu
obiektu, np. Film dla młodzieży.;
-
Wersja 01 01 2017.
2. przyimek komunikujący cel czynności,
np. Tupali nogami dla rozgrzewki.;
3. przyimek
wyznaczający
obiekt
odniesienia
komunikowanego
sądu,
najczęściej osobę, z punktu widzenia
której sąd ten jest wydawany, np. Był to
dla mnie rok pełen sukcesów.; 4. przyimek
wprowadzający
przyczynę
jakichś
działań, np. Na dziki polowano dla mięsa.]
+ kogo/czego – -nak, -nek; -nak való;
számára, részére; (w celu) (vmi) céljából,
érdekében, javára; vkiért, -vmiért; -ért; vki
védelmében; (z powodu) vki/vmi miatt;
végett; -nál, -nél; szerint; (względem) (vmi)
iránt, (vmivel) szemben; azzal a szándékkal,
hogy…
dla automobilistów – autósoknak
dla chcącego nie ma nic trudnego a. dla chcącego
nic trudnego - [aki akar, annak semmi sem
nehéz] mindent lehet, csak akarni kell; aki
mer, az nyer
dla chleba – a kenyérért, a mindennapi kenyerért; a
megélhetésért
dla ciebie – neked
dla czego – vmi számára; vminek; vmi végett
dla dobra ogółu – a közjó javára, a közjóért
dla dobra ojczyzny – a haza javára
dla dobra sprawy – az ügy javára, az ügy
érdekében
dla dodania mu siły – hogy erőt v. bátorságot
öntsön belé
dla dopęcia celu – a cél elérése végett; a célhoz
jutás miatt
dla dotarcia do miasta – hogy eljuthasson a
városba
dla formalisty treść jest obojętna forma –
wszystkim – a formalista számára a tartalom
közömbös; mindene (csak) a forma
dla formy – a forma kedvéért
dla informacji – miheztartás végett
dla jakiej przyczyny – vmilyen okból, vmi miatt
dla kawału – viccből; a vicc kedvéért; tréfából
dla kobiata (kobiet) – nők számára
dla kogo – vki számára; vkinek; vki részére
dla kogo? – kinek?, kinek a részére?
dla kogo ta książka? – kié ez a könyv?
dla kogo to przyniosłeś (przyniosłaś) – kinek
hoztad ezt?
dla kurażu [dla dodania sobie odwagi, dla
lepszego animuszu] – (pálinka) szíverősítő
dla ludzi to nic nie znaczy – az embereknek az
nem jelent semmit
dla mężczyzn – férfiak, féfiaknak
dla młodszej – fiatalabbnak; fiatalabb nőnek
1177
dla mnie – nekem; a részemre, számomra; az én
kedvemért
dla mnie jest to oczywiste – ez előttem
nyilvánvaló
dla mnie orkiestra gra trochę za głośno –
szerintem a zenekar túl hangosan játszik
dla mnie to jest rzecz obojętna – ez közömbös
előttem
dla mnie to łatwe – ez nekem könnyű v. csekélység
dla mnie to nie nowina – ez nekem nem újdonság
dla mnie to wszystko jedno – nekem mindegy
dla nas – nekünk
dla nich – nekik
dla nie palących – nem dohányzó (pl. váróterem)
dla niego – hn.számára; neki; részére
dla niego to wszystko jedno – neki ez mindegy
dla niego v. dla niej – számára, részére, neki; érte
dla niej – nn. számára; neki; részére
dla niepalących – nemdohányzó(k)
dla niepoznaki – hogy fel ne ismerjék; a nyomok
eltüntetésére
dla oczu najzdrowsze jest światło dzienne – a
szemnek legegészségesebb a napfény
dla odciążenia sumienia – a lelkiismerete
megkönnyítésére
dla odmiany – változatosság kedvéért
dla oka – látszatra
dla orientacji – miheztartás végett
dla palących – dohányzó
dla pani zawsze mam czas – önre mindig van
időm
dla panów – urak, urakknak
dla pań – férfiaknak
dla pewności – a biztonság kedvéért, biztonság
okáért; biztonságból
dla poprawy zdrowia – egészség v. egészségének
helyreállítása végett v. céljából
dla poratowania zdrowia – az egészség
helyreállítása végett
dla porządku – a rend kedvéért
dla przepędzenia czasu – időtöltésből
dla przykładu – példaképpen; példának okáért
dla przyzwoitości – az illendőség kedvéért
dla pucu coś zrobić – a cifrálkodásért tenni vmit
dla rozrywki – szórakozás céljából
dla rozrywki to robię – ezt időtöltésből csinálom
dla rozgrzewki – felmelegedés végett
dla samouków – magántanulók számára
dla siebie – (sobie) magának
dla tego – annak, azért
dla tego samego – ugyanazért
dla tej dziewczynki – ezért a lányért
-
Wersja 01 01 2017.
dla ulgi sumienia – lelkiismerete megnyugtatására;
hogy könnyebbítsen lelkiismeretén
dla ułatwienia sobie pracy korzystaj z moich
natek – munkád könnyítése céljából
használd az én jegyzeteimet
dla uniknięcia nieporozumień – félreértések
elkerülése végett
dla uniknięcia wypadków – balesetek elhárítása v.
elkerülése véget v. érdekében
dla urozmaicenia – a változatosság kevéért
dla was – nektek
dla was to jest igraszka, nam idzie o życie –
nektek ez játék, de nekünk az életünk forog
kockán
dla wprawy – a gyakorlat kedvéért
dla wsiadających – felszállás
dla wyrażenia tego nie ma odpowiednika w
języku węgierskim – e kifejezésnek nincs
megfelelője a magyar nyelvben
dla wyrównania rachunku – a számla
kiegyenlítésére
dla wysiadających – leszállás
dla zaakcentowania swego stanowisku –
álláspontjának hangsúlyozására
dla zabycia czasu – hogy agyonüsse az időt, az idő
elütése végett
dla zagranicy – külföld v. külföldi piac részére
dla żartu – a tréfa kedvéért, tréfából, viccből
dlaczego [zaimek wprowadzający pytanie
zależne, za pomocą którego stwierdza się
coś, co wymaga wyjaśnienia, np. Nie
wiadomo, dlaczego wyjechał.], dlaczegóż
["dlaczego" wzmocnione "-ż" (formą
partykuły "-że"); dlaczegoż] – amiért
dlaczego?, dlaczegóż? [zaimek wprowadzający
pytanie, które zawiera prośbę o
wyjaśnienie przedstawionej w tym pytaniu
lub wynikającej z niego informacji, np.
Dlaczego nie byłeś w szkole?] – miért?;
minek?, mi okból?, mi végett?
dlaczego chesz się uczyć języka węgierskiego? –
miért akarsz magyar nyelvet tanulni?
dlaczego, co będzie wtedy? – miért, mi lesz akkor?
dlaczego dziwisz się? – miért furcsállod?
dlaczego jesteś dzisiaj zły? – miért vagy ma
mérges?
dlaczego jesteś zdziwiona? – miért vagy
meglepve?, miért lepődtél meg?
dlaczego mąż i żona nie mieszkają razem? - a férj
és a feleség miért nem laknak együtt?
dlaczego mnie szukałeś? – miért kerestél engem?
dlaczego nie? (+/-) – persze, miért ne?
dłaczego on studiuje język polski? – miért tanul
lengyel nyelvet?
1178
dlaczego oni nie mieszkają u matki? – miért nem
laknak az anyánál?
dlaczego pan (pani) pyta? – miért kérdezi v.
kérdi?
dlaczego proszę pana? – miért?
dlaczego pytasz? – miért kérded?
dlaczego trzeba uczyć się języka polskiego? –
miért kell tanulni a lengyel nyelvet?
dlaczego studiujesz język polski? – miért tanulsz
lengyel nyelvet?
dlaczego taki duży? – miért ilyen nagy?
dlaczego to tak jest, że każdy człowiek, trzeba
czy nie trzeba, lubi narzekać na kogoś na
coś? – miért van az, hogy kell vagy nem kell,
minden ember szeret panaszkodni valakire
vagy valamire?
dlaczego to zrobiłeś? – miért csináltad ezt;, miért
tetted ezt?
dlaczego tu stoisz? – miért állsz itt?
dlaczego uśmiechasz się? – miért mosolyogsz?
dlaczegożby nie – dehogyben
dlań: dla niego – neki, számára (csak férfira
vonatkozik)
dlatego bo – azért, mert
dlatego że, dlatego iż [spójnik wprowadzający
zdanie, które wyjaśnia informację podaną
w drugim zdaniu składowym zdania
złożonego, np. Szedł szybko, dlatego że było
późno.] – amiatt, azért, ezért, mert
dlatego, że… – azért, hogy…; azért, mert…; mivel
DLCI (Data Link Control Interface); interfejs
DLCI (interfejs sterowania łączem danych)
[W sieciach Frame Relay jest to adres
używany
do
identyfikowania
poszczególnych kanałów wirtualnych.] –
Data Link Control Identifier – DLCI, Data
Link Connection Indentifer (adatkapcsolat
azonositó)
DLL (z ang. Dynamic-Link Library - biblioteka
łączona dynamicznie) [w środowisku
Windows biblioteka współdzielona (z ang.
shared library), która przechowuje
implementacje
różnych
funkcji
(podprogramów) programu i/lub zasoby
programu. Funkcje i zasoby zawarte w
bibliotece DLL mogą być wykorzystane
bezpośrednio
lub
pośrednio
(za
pośrednictwem innej biblioteki DLL)
przez dowolny plik wykonywalny, sama
biblioteka DLL nie jest samodzielnym
programem.] – DLL (Dinamic Link Library,
szó szerint „dinamikus csatolású/hivatkozású
könyvtár”) [1. kifejezés az informatikában a
Windows
operációs
rendszerek
alkalmazásainak
(programjainak)
segédfájljait, egészen pontosan az ún.
-
Wersja 01 01 2017.
megosztott könyvtárakat jelentik: ezek
eljárásokat
(függvényeket),
a
más
programokhoz, illetve rendszerekhez való
illeszkedést
(kompatibilitást)
segítő
eszközöket, esetleg a programok ikonjait
tárolják (utóbbira példa a Windows
rendszerkönyvtárában található shell32.dll,
moricons.dll; cool.dll vagy pifmgr.dll). A
DLL-ek
.dll
kiterjesztésű
fájlokként
tárolódnak (lásd még: fájlformátum). Egyegy alkalmazáshoz általában több DLL is
tartozik, amelyek nélkül az alkalmazás nem
tud működni, és fordítva, egy adott DLL
általában több alkalmazás futtatásához is
szükséges, hiszen éppen ez jelenti azt, hogy e
fájlok tartalma megosztott. 2. Függvények
(kis
programegységek)
gyűjteménye,
amelyeket bármilyen Windows alatt futó
program használhat. DLL-ek segítségével
lehet pl. meghívni a Windows beépített
függvényeit.]
DLM (Distributed Lock Manager) - (rozproszone
zarządzanie blokadami) [Zarządzanie DLM
jest podstawową techniką kontroli
modyfikacji danych znajdujących się w
bazach danych i współdzielonych przez
wiele procesorów.] – DLM, Distributed
Lock Manager; Elosztott Zár Menedzser
DLNA (The Digital Living Network Alliance,
dawniej Digital Home Working Group) [jest
to
międzynarodowa
organizacja
zrzeszająca
producentów
RTV,
komputerów i urządzeń mobilnych. Dzięki
temu nowemu standardowi komunikacji
możemy bezproblemowo współdzielić
zasoby pomiędzy róznymi systemami
operacyjnymi
a
nawet
różnymi
urządzeniami.] - DHWG Digital Home
Working
Group
(digitális-otthon
munkacsoport)
DLP (ang. Digital Light Processing – cyfrowe
przetwarzanie światła) [klasa wyświetlaczy
obrazowych opracowanych przez Texas
Instruments, jej kluczowym elementem
jest chip DMD (ang. digital micromirror
device), opartych o technologię MEMS
wykorzystującą
tysiące
mikroluster
(każde
o
powierzchni
kilkunastu
mikrometrów
kwadratowych)
odbijających
lub
rozpraszających
padający na nie strumień świetlny. Zaletą
jest wysoki kontrast – 2000:1 oraz dobra
jakość czerni. Ze względu na wysoką cenę
–
zastosowania
profesjonalne
(np.
wysokiej klasy projektory cyfrowe, także
kinowe).] – DLP, Digital Light Processing [a
Texas
Instruments
képelőállítási
technológiája, ahol a lámpa fénye elforduló
mikrotükrökről verődik az optikai egységre]
1179
dławiący, -a, -e – fojtó, fojtogató, fullasztó
dławiący kaszeł – fullasztó köhögés
dławić [1. powodować zatamowanie oddechu,
krztuszenie się; 2. powodować ucisk w
gardle; 3. dusić kogoś; 4. tłumić lub
likwidować coś; 5. prześladować, gnębić;
6. regulować przepływ gazu lub cieczy
przez
zastosowanie
urządzeń
zmieniających w danym miejscu prześwit
przewodu] – fojtani, fojtogatni; elfojtani,
elnyomni; tompítani, fullasztani
dławić krytykę – elfojtja a bírálatot
dławić swoje uczucia – elfojtja érzelmeit
dławić się [krztusić się] – fuldokolni, fuldoklani;
fulladozni; fulladni; cikákolni (a légcsőbe
jutott ételtől, italtól fuldokolva köhögni)
dławi mię w gardle – fojtogat a torkom
dławiduda – (dawno) orgonista; (gúnyos) flótás,
fúvós, pikulás, rezes
dławiec [zob. błonica krtani] – szamárköhögés
dławienie – fojtás, fullasztás; tompítás
dławienie się – fuldoklás, fulladás, fulladozás
dławik
[cewka
elektryczna
o
dużej
indukcyjności] – (műszaki) fojtócsap,
fojtószelep, torok; tömszelence
dławik filtru – szűrőtekercs
dławik elektryczny – fojtótekercs
dławik katodowy – katódrelé
dławik zaporowy – fojtótekercs, hullámcsapda
dławikowy, -a, -e – (műszaki) fojtó, fojtott
dławisz (Celastrus L.) [1. pnącze o małych,
pomarańczowych owocach; 2. rodzaj
wysokich (do 50 m wysokości), szybko
rosnących pnączy należący do rodziny
dławiszowatych. Należy do niego około 30
gatunków.]
–
Celastrus
(erőteljes
kúszónövény)
dłoniasty, -a, -e [przypominający kształtem dłoń
z rozpostartymi palcami] – ujjas,
tenyéralakú
dłoniowy, -a, -e – tenyérdłoń (dłonie) [część ręki od nadgarstka po końce
palców] – tenyér, kézfej [ściskać dłoń: kezet
fogni, kezet szorítani]; (átv.) kéz
dłoń mię zaświerzbiała – viszketett a tenyerem
dłubacz [pot. o kimś, kto wykonuje zbyt wolno i
drobiazgowo jakąś czynność] – véső
(ember); (műszaki) félgömbölyű véső
dłubać (dłubie) [1. drążyć, żłobić; 2. pot. robić
coś
długo,
dokładnie;
3. pot.
majsterkować] – vésni, vájni, vájkálni;
(grzebać) túrni, turkálni; kotorni, kikotorni,
kotorászni; piszkálni, kipiszkálni
dłubać w nosie – az orrot piszkálni; piszkálja az
orrát
-
Wersja 01 01 2017.
dłubać w zębach – fogakat vájkálni, piszkálni
dłubać się [pot. robić coś powoli, z przesadną
dokładnością] – piszmogni; bajlódni,
vesződni, fáradozni, bíbelődni, pepecselni
dłubać się z robotą – piszmogni a munkával
dłubała – lassú, késlekedő, piszmogó ember
dłubanie – túrás, turkálás, vájás, vájkálás,
piszkálás; piszmogás
dłubanie się – bajlódás, vesződség, fáradozás,
bíbelődés, piszmogás, pepecselés
dłubanina [pot. drobiazgowa, żmudna robota;
też: efekt takiej pracy] – piszmogás,
vesződség, bajlódás, herce-hurca
dług [1. suma pieniędzy, którą ktoś pożyczył i
musi zwrócić; 2. obowiązek dłużnika do
spełnienia
określonego
świadczenia;
3. zobowiązanie moralne wobec kogoś]–
adósság, tartozás [1. Pénzösszeg v.
kötelezettség, amellyel tartozik az ember. 2.
(Bibliában) Mózes törvénye szerint zsidó a
zsidónak nem adhatott kölcsönt kamatra
(2Móz 22,25); a szegényeket külön törvény
védte az uzsorásoktól (2Móz 22,25-27). A
fizetésképtelen adóstól el lehetett venni
tulajdonát, családjának, sőt önmagának is a
szabadságát (3Móz 25,25-41); börtönbe is
lehetett vetni (Mt 18,21-35).] [w długach po
uszy: fülig adósságban; na poczet długu:
adósság terhére]; kölcsön; kötelesség
dług bedzie jutro oddany – a tartozást holnap
megadják v. megadjuk
dług hipoteczny – jelzálogkölcsön
dług honorowy [dług karciany] – becsületbeli
adósság
dług karciany – kártyaadósság
dług niemożliwy do wyegzekwowania –
behajthatatlan adósság
dług narodowy – nemzeti adósság
dług osobista – személyi kölcsön
dług państwowy – államadósság
dług płatny niezwłocznie – sürgősen törlesztendő
adósság
dług rządowy – kormányadósság
dług wewnętrzny – külföldi adósság
dług zewnętrzny – belföldi adósság
długi, -a, -e [1. mający znaczny wymiar wzdłuż;
2. ciągnący się na dużą odległość;
3. mający pewien wymiar liniowy od
punktu do punktu, np. Robak długi na dwa
milimetry.; 4. trwający znaczny czas;
5. żart. o człowieku: wysoki] – hosszú [na
długi termin: hosszú lejáratra, hosszú időre];
hosszú v. sok időt igénylő; hosszas,
hosszadalmas; hosszú (térben); jelentős v.
tetemes hosszúságú (térben); messzire nyúló
długa droga – hosszú út
1180
długa fala – hosszúhullám
długa historia – hosszú történet
długa rozmowa – hosszú beszélgetés
długa samogłoska – hosszú magánhangzó
długa wąska forma (do pieczenia) – őzgerinc
długa zgłoska – hosszú szótag
długawy, -a, -e – hosszúkás
długe opowiadanie – hosszú elbeszélés
długe włowy, rozum krótki – (közmondás) hosszú
haj, rövid ész
długi czas – sokáig, hosszú ideig
długi fartuch [złożony ze spódnicy i koszuli,
służy do ochrony całej odzieży. Różni się
od ubrań pokrywających tułów tym, że
jego tył otwiera się wzdłuż całej długości.
Jest zabezpieczony jedynie w talii.] –
ruhaszerű kötény [Kötény, amelynek a
szoknyát és a felsőtestet védő ujjatlan része
egy darabot képez és hátul nyitott, csak a
derekán köthető meg hátul.]
długi hipoteczne – jelzáloggal biztosított v.
betáblázott adósság
długi jak tyka – hosszú, mint a karó; akkora, mint
egy pózna; langaléta
długi kłusem – nyújtott ügetés
długi metraż (zob. film pełnometrażowy) – egész
estét betöltő film, nagyfilm
długi na dziesięć metrów długi – tíz méteres; tíz
méter hosszú
długi na palec – ujjnyi
długi płomień – szúróláng
długi róg [w piłce nożnej: ten z dwóch
narożników bramki, który jest bardziej
odległy dla zbliżającego się z piłką
zawodnika] – (sp.) hosszú sarok
długi rzut – hosszú dobás
długi zjadły majątek – az adósságok
felemésztették a vagyont
długi żakiet Turecki [prosto krojona, luźna
damska koszula, która sięga bioder, i ma
boczne rozcięcie, i noszona jest na
spódnicę. Ma pasek w talii. Jest to część
stroju muszkieterów we wczesnym XVI
-
Wersja 01 01 2017.
wieku, była noszona przez żołnierzy aż do
XIX wieku.] – Kazak [1. Magas nyakú,
háromnegyedes női blúzfajta; 2. Női
ruhadarab, egyenes szabású, csípőig érő,
oldalt felhasított, a szoknya vagy nadrág
fölött viselt, övvel megkötött blúz. A 16.
század elején a muskétások egyenruhájához
tartozott és a 19. századig katonai ruhadarab
volt.]
długie – (włosy) hosszú; hosszúak
długie fale – hosszúhullám
długie lata – hosszú évek, idő
długie mięśnie – hosszú izmok
długo – hosszan, hosszasan; sokáig, soká; hosszú
ideig, sok ideig [na długo: hosszú időre,
sokáig, soká? na jak długo: mennyi időre,
mennyi ideig?]
długo czekałem na ciebie – sokáig vártalak, soká
vártam rád
długo męczył się zanim umarł – sokáig szenvedett
míg meg nem halt
długo musiałem na ciebie czekać – soká jöttél;
sokat kellett rád várnom
długo nie pociągnie – nem húzza sokáig
długo nie przychodzi – sokára jön vissza
długo o tym rozmyślał – sokáig gondolkozott ezen
długo on to poczuje – soká fogja ezt még érezni
długo się namyślaj a szybko wykonaj – gondosan
fontolgass, de gyorsan cselekedj
długo- [pierwsza część wyrazów złożonych
wskazująca, że to, co jest nazwane drugim
członem, jest długie lub długo trwa] –
hosszú
długodystansowiec [zawodnik specjalizujący się
w biegach na długich dystansach] –
(sport) hosszútávfutó
długodystansowość – hosszútávú (kölcsön, hitel,
befektetés)
długodystansowy, -a, -e [1. o zawodach:
odbywający się na dystansie powyżej 1500
m; też: biorący udział w takich zawodach;
2. zaplanowany na dłuższy czas] –
hosszútávú; hosszúidjű
długodystansowy rekord lotniczy – hosszútávú
repülőrekord
długofalowy, -a, -e [1. składający się z długich fal
lub mający z nimi związek; 2. trwający
1181
długo lub zaplanowany na dłuższy czas] –
hosszúhullámú; (długotrwały) hosszantartó,
hosszú lejáratú, hosszadalmas, hosszútávú;
hosszúlejáratú; huzamos
długofalowe transakcje – hosszúlejáratú ügyletek
długogłowiec – hosszú fejű, (gör.) dolichokefalus,
dolihokefál; a koponya hossza a normálistól
eltérő, átmérője ¼-del hosszabb, mint
szélessége
długogłowy, -a, -e [mający wydłużoną czaszkę] –
hosszúfejű, dolichokefal
długogrający,
-a,
-e
–
hosszanjátszó,
mikrobarázdás
długogrająca
płyta
[zob.
longplay]
–
mikrobarázdás lemez; „long play”
długoletni, -ia, -ie [1. trwający wiele lat;
2. pracujący gdzieś długo] – sokéves,
többéves, többévi
długoletni przyjaciele – évek hosszú során át tartó
barátságban élők
długoletnia przyjaźń – többéves v. évek hosszú
során át tartó barátság
długoletnie doświadczenie – többéves tapasztalat,
évek tapasztalata
długoletniość – vminek többéves volta
długometrażowy, -a, -e – 22 percnél hosszabb
idejú (film)
długonogi, -ia, -ie [mający długie nogi] – hosszú
lábú v. hosszúlábú; nyakigláb
długonogi struś – hosszúlábú strucc
długonosy, -a, -e – hosszú orrú (delfin długonosy)
długopis [przyrząd do pisania z wkładem o
kulkowym zakończeniu] – örökíró,
golyóstoll
Długoraj [Wojciech Długoraj (ur. 1557 lub 1558
w Gostyniu, zm. po 1619) – 1. polski
kompozytor i lutnista; 2. zwany pospolicie
„Wojtaszkiem”, urodzony w połowie
wieku XVI, sławny lutnista polski] Wojciech Długoraj (XVI. sz.-i híres lengyel
lantjátékos)
długopisowy, -a, -e – golyóstolldługoseryjny, -a, -e [związany z produkcją
jakiegoś towaru w długich seriach] –
nagyszériás
długoseryjna konfekcja damska – nagyszériás női
konfekció
Długosz królewski (Osmunda regalis L.) [gatunek
wieloletniej
paproci
o
zasięgu
kosmopolitycznym. W Europie występuje
przede wszystkim w części zachodniej. W
Polsce bardzo rzadki na niżu, w górach
nie występuje. Preferuje obszary o
wpływach klimatu morskiego z łagodnie
przebiegającą zimą.] – Óriás királypáfrány
- Osmunda regalis 'Purpurescens'
-
Wersja 01 01 2017.
długość
[1. odległość
między
skrajnymi
punktami linii lub płaszczyzny; 2. czas,
który mija od początku do końca jakiegoś
zjawiska, procesu itp.; 3. cecha tego, co
jest długie] – (időbeli) hossz, hosszúság,
tartam, időtartam; (térbeli) hosszúság,
hosszméret;
(csillagászat,
földrajz)
hosszúság
długość ciała – testhossz
długość czas – időtartam
długość czegoś – vminek a hossza
długość dni i nocy – a nappalok és éjszakák
hosszúsága
długość do talii [Odzież sięgająca długością do
lini talii. Wykorzystuje się tę długość w
odzieży z rękawami takiej jak żakiety,
płaszcze lub kamizelki. Jest też możliwa
którtsza odzież.] – derékig érő hossz [A
felsőtestet fedő ruhadaraboknál előforduló
rövidebb hossz, mellényeknél alkalmaznak.]
długość drogi – az út hossza
długość drogi fali dźwiękowej – hangúthossz
długość drogi przesyłowej – úthossz
długość fali [1. fiz. «odległość między dwoma
kolejnymi punktami fali okresowej w
kierunku jej rozprzestrzeniania się, w
których drgania mają tę samą fazę; 2. W
okresie czasu o długosci T fala akustyczna
rozprzestrzeniająca się w danym ośrodku
z prędkoscią c przebywa odległość równą
λ. Odległość tę można określić ze wzoru λ
= c · T, [m] ] – hullámhossz [az
elektromágneses
hullámok
és
a
hanghullámok jellemzője. Két, egymás után
következő, azonos fázishelyzetű, haladó
hullámfelület közötti merőlegesen mért
távolság. A terjedési sebesség osztva a
frekvenciával megadja a hullámhosszat. Jele:
λ, mértékegysége: m]
długość fali radiowej – a rádióhullám hossza
długość fali podstawowej – alaphullámhossz
długość geograficzna [1. jedna ze współrzędnych
geograficznych, kąt zawarty między
płaszczyzną południka przechodzącego
przez dany punkt a płaszczyzną południka
zerowego liczony w kierunku wschodnim
albo zachodnim; 2. miejsce na kuli
ziemskiej wyznaczone tym kątem na
mapie; 3. Kąt mierzony w stopniach na
wschód i na zachód wokół osi obrotu
naszej planety. Południk Zerowy jest to
linia północpołudnie przechodząca przez
miasteczko Greenwich w Anglii. Ta linia
to
0°
długości
geograficznej.
Międzynarodowa Linia Zmiany Daty jest
odległa o 180° od Południka Zerowego.] –
földrajzi hosszúság
długość geograficzna pewnego miejsca – egy
bizonyos hely földrajzi hosszúsága
długość maksymalna – legnagyobb hosszúság v.
távolság (Lmax)
długość maksymalna [modna długość odzieży
damskiej sięgająca kostek. Przeciwieństwo
mini. Jej producent połączył salonową
modę z Paryża i Rzymu z lat 1960] – maxi;
maxiszoknya [Bokáig érő szoknya. Ellentéte
a miniszoknya. A párizsi és római nagy
divatszalonok vezették be az 1960-as évek
végén.]
1182
długość nieskończona – végtelen hosszúság
długość nogawki – nadrághossz, a nadrág hossza
długość odzieży [podawana poprzez długość
finalnego wyrobu. Podstawowa długość
odzieży podawana jest dla żakietów,
spodni, spódnic, płaszczy i bluzek. Długość
wyrobu jest zdeterminowana poprzez
aktualną modę.] – hossz [A kész ruhadarab
(ruha, szoknya, zakó, nadrág, blúz stb.)
hossza. A mindenkori divat határozza meg,
hogy mekkora legyen.]
-
Wersja 01 01 2017.
ósmych długości odzieży długiej Odzież
długa – najdłuższy standard odzieży.
Extra długość odzieży – odzież dłuższa niż
zwykle np. Suknia z trenem. W celu
szczegółowego
opisu
możliwe
jest
opisywanie długości odzieży bazowane na
położeniu na ciele, np. płaszcz o długości
do kolan.] – ruhahosszak [Rövid – a
kereskedelemben
szokásosan
kapható
legrövidebb ruhahossz, amire szoknyák
esetében a „miniszoknya” elnevezést is
használják. Midi – a lábikráig érő
szoknyahossz megjelölése. Háromnegyedes
– a „rövid” és a „hosszú” középértékének
megfelelő hosszúságú ruhadarab. (Lásd pl.
háromnegyedes kabát.) Hétnyolcados – a
„hosszú” ruha hosszúságának kb. 7/8-át elérő
hosszúságú
ruhadarab.
(Lásd
pl.
hétnyolcados
kabát.)
Hosszú
–
a
kereskedelemben
szokásosan
kapható
leghosszabb hossz az adott típusú
ruhadaraboknál. Extra hosszúság – hosszabb,
mint a megszokott leghosszabb ruhadarab az
adott típusban; ilyen például az uszályos
szoknya. A hosszcsoport meghatározásához
egy adott testrészt elérő ruhahosszt is alapul
lehet venni, pl. „térdig érő” kabát.]
długość pojazdu – jármű teljes hossza
długość rękawa – ujjhossz, ujjahossza
długość spódnicy – szoknyahossz
długość sukni w stylu Channel [zainspirowana
przez Coco Chanel, czołowego projektanta
paryskiego i założyciela salonu, jest
popularną i bardzo powszechną długością
sukienki. Sięga trzy palce poniżej kolan.] Chanel-stílusú hossz [A vezető párizsi
divattervező és az Haute Couture szalon
alapítója, Coco Chanel ihlette ruhahossz:
mintegy 3 ujjnyival a térd alá ér. Nagyon
népszerű és gyakran alkalmazott hossz a női
ruháknál, szoknyáknál.]
A - długość rękawa
B - długość całkowita
długość odzieży/wyrobu [Krótka odzież –
najkrótszy standard odzieży jaki jest
dostępny w sklepie, długość mini jest
często stosowana do spódniczek i
sukienek. Odzież trzy-czwarte – długość
odzieży pomiędzy mini a odzieżą długą.
Odzież siedem-ósmych – około siedem-
długość szczeliny (głowica magnetyczna)
réstávolság
–
długość wewnętrznej nogawki spodni [kierunek
szwu wewnętrznej części nogawki, od
pośladków do krańców nogawek. Może
mieć wpływ na typ spodni.] – nadrág belső
hossz [A nadrágszár belső hosszvarratának
hossza, az üleptől a nadrágszár aljáig. Ezt a
méretet a nadrág típusa és a divat is
befolyásolja.]
1183
długość wschodnia – keleti hosszúság (Kh.)
długość zachodnia – nyugati hosszúság (Nyh.)
długość życia – élettartam
długość życia oczekiwana – várható élettartam
długość życia przeciętna – átlagos élettartam
długość życia spodziewana – várható élettartam
długoterminowy, -a, -e [1. przewidziany na długi
okres lub mający odległy termin
realizacji; 2. trwający długo; 3. środ. o
więźniu: odbywający długą karę
więzienia] – hosszúlejáratú
długoterminowa prognoza pogody – távolabbi
időjárási kilátások
długoterminowy kredyt – hosszúlejáratú hitel
długotrwale – sokáig, tartósan
długotrwałość – hoszú időtartam, hosszadalmasság
długotrwały, -a, -e [trwający przez długi czas] –
hosszadalmas, hosszantartó, hosszas, tartós;
huzamos
długotrwała choroba – hosszadalmas betegség
długotrwała podróż – hosszantartó v. hosszas
utazás
długotrwała praca – hosszantartó munka
długotrwała robota – hosszantartó munka
długotrwała susza – hosszan tartó szárazság v.
aszály van
długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (LTP z
ang. Long-term potentiation) [zmiana formy
synaptycznej
powodująca
wzrost
wydajności przewodzenia synaptycznego]
– LTP (long term potentiation): hosszú idejű
szinaptikus hatékonyság fokozódás
długotrwały pokój – tartós béke
-
Wersja 01 01 2017.
długotrwały postępowanie – hosszantartó,
hosszadalmas eljárás
długotrwały proces – hosszantartó, hosszadalmas
eljárás
długowieczność [W każdym narodzie i po
wszystkie czasy zdarzały się przykłady
bardzo długiego żywota ludzi. Byłoby
błędnem mniemanie, że dawniej, np. dwa
lub trzy wieki temu, ludzie żyli dłużej, niż
dzisiaj.] – hosszú élettartam, nagy életkor
długowieczny, -a, -e [1. długo żyjący; 2. długo
trwający;
3. żart.
trwały,
długo
użytkowany] – hosszú életű, sokáig tartó;
időálló
długowłosy, -a, -e [mający długie włosy] – hosszú
hajú; hosszúszőrű
długowłosy pies – hosszúszőrű kutya
długowłosi hipisi – hosszúhajú hippik
dłutarka
[obrabiarka
do
wykonywania
prostokątnych gniazd i wgłębień] –
vésőgép
dłutko – vésőcske, kicsi véső
dłuto [narzędzie stalowe o długim ostrzu
używane do robienia otworów lub
rzeźbienia] – véső; (fogászat) fogászati
véső, csontvéső; (átv.) véső; mű; stílus
dłuto ciesielskie – ácsvéső
dłuto Fidiasza – (átv.) Pheidias vésője
dłuto rzeźbiarskie – szobrászvéső
dłuto stolarskie – feszítővas
dłuto tokarskie – esztergályos véső
dłuto trójgraniaste – háromélű véső
dłutować [1. usuwać ząb za pomocą dłuta
dentystycznego; 2. obrabiać coś dłutem
lub na dłutownicach; 3. wzruszać ziemię w
bruzdach] – kivésni, vésőzni; vésni vmit
dłutowanie – kivésés, vésőzés
dłutownica [obrabiarka do obróbki otworów
wielokątnych] – hosszgyalu
dłużek – kisebb adósság, kölcsönke (dług)
dłużej [dalej, nadal] – hosszabban, tovább (idő)
dłużej ciernia niż róży – [tovább tart a tövis, mint
a rózsa] több az öröm, mint az üröm
dłużej już nie wytrzymam – nem bírom már
tovább
dłużej nie mogliśmy czekać – nem tudtunk tovább
várni
dłużej zmilczeć nie może – tovább elhallgatni nem
tud v. nem képes; nem képes tovább
titkolózni, nem tudja tovább eltitkolni
dłużniczy, -a, -e – adósdłużnik [1. osoba lub instytucja, która pożyczyła
pieniądze i musi je zwrócić; 2. osoba
mająca moralne zobowiązania wobec
1184
innych], dłużniczka – adós, kölcsönző
(ffi/nő)
dłużnik hipoteczny – jelzálog-adós
dłużnik niesumienny – lelkiismeretlen adós
dłużnik wekslowy – váltóadós
dłużny, -a, -e [1. mający dług do spłacenia;
2. opiewający na pewien dług, stanowiący
dług; 3. moralnie zobowiązany do czegoś]
– adós-,
dłuższy, -a, -e – hosszabb
dłużyć się [zbyt wolno mijać, wydawać się
dłuższym niż zwykle] – húzódni, elhúzódni;
elnyúlni; tart vmeddig
dłużyzna [w filmie, przedstawieniu, powieści:
scena zbyt długa, rozwlekła, nużąca] –
vminek elméretezett, hosszan elnyúló volta
dm (decymetr) – dm, deciméter
DMA (ang. Direct Memory Access – bezpośredni
dostęp do pamięci) [1. technika, w której
inne układy (np. kontroler dysku
twardego, karta dźwiękowa, itp.) mogą
korzystać z pamięci operacyjnej RAM lub
(czasami) portów we-wy pomijając przy
tym procesor główny – CPU. Wymaga to
współpracy ze strony procesora, który
musi zaprogramować kontroler DMA do
wykonania odpowiedniego transferu, a
następnie na czas przesyłania danych
zwolnić magistralę systemową (przejść w
stan wysokiej impedancji). Sam transfer
jest już zadaniem wyłącznie kontrolera
DMA. Realizacja cykli DMA może przez
urządzenie być zrzucona na specjalny
układ (np. w komputerach PC) lub być
realizowana
samodzielnie
przez
urządzenie. 2. Technika DMA polega na
tym,
że
dane
przekazywane
są
bezpośrednio z pamięci RAM do
urządzenia peryferyjnego (z pominięciem
układu CPU), dzięki czemu procesor nie
jest obciążany dodatkowymi zadaniami i
może szybciej wykonywać właściwe
obliczenia. Urządzenia ISA rezerwują
sobie 16 MB pamięci, która jest
wykorzystywana przez układ DMA.
Urządzenia EISA rezerwują na ten cel
cztery razy więcej pamięci, czyli 64 MB.]
– DMA (Direct Memory Access) Közvetlen
kapcsolat
a
memóriával;
közvetlen
tárhozzáférés [1. Sok esetben az adatokat egy
ellenőrző- vagy port-kártya (CD-ROM
Interface, merevlemezellenőrző, I/O-kártya)
szállítja el a számítógép memóriájának egy
meghatározott helyére. Normál esetben ezt a
feladatot a számítógép főprocesszora látja el.
Azért, hogy kevésbé legyen terhelt a
processzor, és hogy az adatközvetítés
gyorsabb legyen, néhány ilyen kártya a
-
Wersja 01 01 2017.
DMA-eljárást használja: miközben a
főprocesszor egy teljesen más feladattal van
elfoglalva, ez az eljárás közvetlenül
hozzákapcsolódik a RAM-hoz, és a kívánt
címen tárolja az adatokat. E feladat
elvégzéséhez a kártyának meg kell adni azt a
lehetőséget, hogy csak ő kapcsolódhasson
hozzá a számítógépen kijelölt DMAcsatornához. 2. számítógépek sebességének
növelését célzó eljárás; bizonyos csatolók
(busz) lehetővé teszik a közvetlen
hozzáférést
egy
csatolt
(pl.külső)
táregységhez anélkül, hogy a központi
processzornak foglalkozni kellene azzal; így
a gép gyorsulása érhető el; az Ultra DMA/33
egy protokoll, mely 33,3 Mbps-es
sebességgel közvetít adatokat a számítógép
merevlemeze és a központi táregység között,
ami a DMA-sebességnek a kétszerese]
DMD, Digital Micromirror Device – DMD,
Digital Micromirror Device [A DLPtechnológiában
alkalmazott
digitális
mikrotükröket tartalmazó lapka]
Dmitrij Iwanowicz Mendelejew, Дмитрий
Иванович Менделеев (ur. 27 stycznia/8
lutego 1834 w Tobolsku, zm. 20 stycznia/2
lutego 1907 w Sankt Petersburgu) [chemik
rosyjski, odkrywca (w roku 1869) prawa
okresowości pierwiastków chemicznych] Dmitrij Ivanovics Mengyelejev (oroszul:
Дмитрий Иванович Менделеев; Tobolszk,
1834. január 27./február 8. – Szentpétervár,
1907. január 20./február 2.) [orosz kémikus,
a periódusos rendszer megalkotója. A 101-es
rendszámú kémiai elem, a Mendelévium
(Md) és a Holdon található Mengyelejevkráter róla kapta a nevét.]
dmuch [1. silne dmuchnięcie; 2. powietrze
wtłaczane pod ciśnieniem do wielkiego
pieca, ogniska kowalskiego itp.] –
(műszaki) fújás, fujat
dmuchacz – fúvó, aki fúj
dmuchacz szkła – üvegfúvó
dmuchać (dmucha), dmuchnąć – fújni
dmuchać w balonik – belefújni a szondába
dmuchadło – fújtató (készülék)
dmuchawa, dmuchawka [1. rodzaj wentylatora o
ukierunkowanym strumieniu powietrza;
2. urządzenie do przenoszenia ziarna,
słomy
itp.
prądem
powietrza
z
wentylatora; 3. maszyna do sprężania
gazów do ciśnienia nie większego od 3
atmosfer] – fujtató
dmuchawiec [1. przekwitły mlecz lub mniszek o
owocach pokrytych białym puchem;
2. zob. brodawnik] – (növény) pitypang,
gyermekláncfű (brodawnik)
1185
dmuchawka [1. rurka z papieru, plastiku itp.,
służąca jako zabawka do wydmuchiwania
z niej różnych przedmiotów; 2. rurka
metalowa zwężona ku końcowi, używana
do analizy jakościowej; 3. broń myśliwska
w postaci rury bambusowej, z której
wydmuchuje
się
zatrutą
strzałę;
4. przewód doprowadzający parę z kotła
parowozowego do komina; 5. końcówka
wylotowa na przewodzie sprężonego
powietrza] – fujtató (kovácsműhelyben);
forrasztócső, hegesztőcső; fúvó, kifúvó,
átfúvó
dmuchawka turbinowa – turbinafúvóka
dmuchnąć [1. wypchnąć powietrze z płuc przez
zaokrąglone usta; 2. wywołać podmuch,
zawiać; 3. dmuchać: pot. grać na
instrumencie dętym; 4. pot. uciec; 5. pot.
ukraść; 6. wulg. o mężczyźnie: odbyć
stosunek z kobietą] – fújni; ráfújni,
megfújni, befújni; elcsenni, elkaparintani,
megfogni; megszökni, meglépni, meglógni,
elszelelni, eliszkolni; (közönséges) fingani,
szelelni
(bzdnąć,
bżdzieć),
bűzölni
(dmuchać); (wulg.) viszonyt folytatni nővel
dmuchnąć do kogo z pistoletu – pisztolyból
rálőni; rásütni a pisztolyt vkire
dmuchnąć kogo w pysk – pofonvágni vkit
dmuchnąć komu co sprzed nosa – megkaparintani
v. elkaparintani vmit vkinek az orra elől
dmuchnąć na ogień – ráfújni a tűzre; belefújni a
tűzbe
dmuchnąć na świecę – ráfújni a gyertyára
dmuchnąć w rurkę – csőbe fújni
dmuchnąć w trąbe – belefújni a trombitába;
megfújni a trombitát
dn., dnia – kelt …-én
dn., dok. nast. (dokończenie nastąpi) – vége
következik; befejezés következik
dna [zob. artretyzm] – izületi gyulladás, csúz
DNA [Kwas deoksyrybonukleinowy (dawn. kwas
dezoksyrybonukleinowy), w skrócie DNA
(od ang. Deoxyribonucleic acid) –
wielkocząsteczkowy organiczny związek
chemiczny
należący
do
kwasów
nukleinowych.
Występuje
w
chromosomach i pełni rolę nośnika
informacji
genetycznej
organizmów
żywych.] – DNS [1. dezoxiribonukleinsav
(közismert rövidítése: DNS; angolul:
deoxyribonucleic
acid
–
DNA)
a
nukleinsavaknak azon típusa, melyben a
nukleotid
alegységek
dezoxiribózt
(pontosabban
2-dezoxi-D-ribózt)
tartalmaznak. Biológiai jelentősége igen
fontos. 2. Az élőlények öröklési anyaga.
Dezoxiribonukleotid egységek egymáshoz
-
Wersja 01 01 2017.
kapcsolódásával felépülő, többnyire kettős
láncú óriásmolekula. FA - A genom vegyi
szerkezetének neve. A sejtmagban lévő - az
ember esetében két méter hosszú óriásmolekula tartalmaz minden információt
a testformákról,
-funkciókról és
tulajdonságokról. (Deutschland 1998/1, 30.)]
Az élőlények örökítő anyaga, amely a sejtmagban
található. A felépítő nukleotidok - amely a
nukleinsav építő egysége - száma sok ezer.
A sejtek osztódása, illetve az élőlények
szaporodása közben a sejtmagokban lévő DNS
kerül át az egyik sejtből a másikba. Ebből
következik, hogy az utódban ugyanolyan
aminosav-sorrendű fehérjék képződnek majd, mint
a szülőkben. Mivel a fehérjék mint enzimek
irányítják az életfolyamatokat, az utód
életfolyamatai, viselkedése hasonló lesz a
szülőkéhez. A nukleinsavak jelentősége abban áll,
hogy átörökítik és irányítják a fehérjék
aminosavsorrendjét.
A DNS-molekulának azt a kis szakaszát, azt az
információs egységét, amely egy fehérje vagy egy
tulajdonság információját tartalmazza génnek
nevezzük, amely az örökítő anyag működési
egysége. Minden élőlénynek a fajra jellemző
számú (n) DNS-molekulája van. Az ember
esetében ez 23, ami azt jelenti, hogy az ember
összes tulajdonságának a génjei 23 db DNSmolekulán helyezkednek el. A gének DNS-en való
elhelyezkedésének sorrendje is fajra jellemző.
Vagyis minden ember első, azaz leghosszabb
DNS-én ugyanazoknak a tulajdonságoknak a
génjei szerepelnek, ugyanabban a sorrendben.
Hogy melyik DNS-molekulán mely tulajdonságok
génjei szerepelnek, erre ad választ a 2001-ben
nyilvánosságra hozott emberi géntérkép, amely a
mintegy 60-100 ezer egységből álló génállomány
97 százalékát rajzolta meg.
A DNS a nukleinsavak csoportjába tartozik,
amelyek az öröklést és a fehérjék képződését
irányítják.
Nevük
a
sejtmagra
utalnak
(nucleus=mag), először ugyanis itt mutatták ki,
azóta citoplazmában is.
dni chwały – a dicsőség napjai
dni jego już są policzone – napjai már meg vannak
számlálva
dni krzyżowe [tak nazwane były w Polsce
dlatego, że u nas najpospoliciej po wsiach,
gdzie tylko jeden jest kościół, wychodzi
zeń procesja do krzyża. Te trzy dni
(poniedziałek, wtorek i środa) przed
Wniebowstąpieniem Pańskiem zowią się
po łacinie dies Rogationum, albo po prostu
Rogationes, t. j. dni prośby, postu i
modłów z procesjami.] – (dawno, hist.)
keresztjárónapok (hétfő, kedd, szerda) [és
hét, azok a napok, amelyeken az u. n.
keresztjáró körmenetek tartatnak. Az egyház
kétrendbeli keresztjárónapokat különböztet
meg: olyanokat, amelyek minden évben
állandóan ismétlődnek, és amelyek esetről-
1186
esetre, egyes különös alkalmakkor tartatnak.
Az
előbbiek
a
tulajdonképeni
keresztjárónapok (dies rogationum), míg az
utóbbiak
könyörgő
napoknak
(dies
supplicationum) neveztetnek.]
dni młodości – ifjúság, az ifjúkor napjai
dni płodne – termékeny napok
dni respektowe – kíméleti idő, haladék
dni tygodnia – a hét napjai
dnieć [rozwidniać się] – virradni, megvirradni,
nappalodni, pirkadni, derengeni, hajnalodni,
pitymallani
dnienie – derengés, virradat, pitymallat, pirkadat
dniem (w dzień) – nappal
dniem i nocą – éjjel-nappal
dniestrzański, -a, -ie [przymiotnik od: Dniepr;
dnieprowy] – Dnyeper-menti, Dnyeszterparti v. melléki
dniówka [dzień pracy zarobkowej; też:
wynagrodzenie za jeden dzień pracy] –
munkanap, napibér; napidíj, napi munkadíj;
napszám; (wojsko) pihenőnap, szabadnap
dniówka obrachunkowa – napszám, napszámbér,
napibér,
napidíj;
mezőgazdasági
munkaegység; munkanap
dniówkarz [pot. robotnik pracujący na dniówkę]
– napszámos
dniówkowo – naponként
dniówkowy, -a, -e – napi; naponkénti, napszámos
DNL (Dynamic Noise Limiter [dynamiczny
ogranicznik
szumów)
–
układ
ograniczający szumy, opracowany przez
firmę Philips do zastosowania w
magnetofonach. Jego działanie polega na
blokowaniu wysokich tonów, gdy ich
poziom wyjściowy jest niewielki i
mogłyby być zniekształcone przez szumy.]
DNL (Dynamic Noise Limiter) (zajcsökkentő
rendszer)
dna moczanowa (artretyzm, skaza moczanowa,
łac. arthritis urica, diathesis urica)
[przewlekła
choroba
związana
z
zaburzeniem
metabolizmu
kwasu
moczowego powstającego z puryn] –
köszvény (gör. podagra; lat. arthritis urica,
vera, deformans, guttosa); arthritis, csúz,
izületi gyulladás
dno [1. dolna powierzchnia wgłębienia w
skorupie ziemskiej, np. koryta rzeki lub
wąwozu; 2. dolna ścianka jakiegoś
przedmiotu; 3. największa intensywność
jakiegoś negatywnego zjawiska; 4. pogard.
o kimś, kto wykazuje kompletną
ignorancję w jakiejś dziedzinie lub o kimś
bezwartościowym moralnie; 5. pogard. o
czymś bezwartościowym lub bardzo
-
Wersja 01 01 2017.
brzydkim] – fenék; alj, alsó rész, legalsó
rész; alja; mély [na dnie serca: szíve
mélyén]
dno cierpienia – a legkevesebb szenvedések
dno morskie, dno morza – tengerfenék; a tenger
feneke
dno podwójne – kettős fenék
dno rzeki – folyómeder, folyófenék
dno społeczeństwa – a társadalom alja v.
söpredéke; az alvilág
dno statku – hajófenék
dno worska – a zsák feneke, a zsák alja
dno żołądka (fundus ventriculi) – (lat.)fundus
ventriculi; (anat) gyomorfenék, a gyomor
felső kiöblösödése
DNS (ang. Domain Name System, system nazw
domenowych) [1. to system serwerów,
protokół komunikacyjny oraz usługa
zapewniająca zamianę adresów znanych
użytkownikom Internetu na adresy
zrozumiałe dla urządzeń tworzących sieć
komputerową. Dzięki wykorzystaniu DNS
nazwa mnemoniczna, np. pl.wikipedia.org,
może
zostać
zamieniona
na
odpowiadający jej adres IP, czyli
91.198.174.232 Usługa DNS warstwy
aplikacji modelu TCP/IP, jest związana z
portem 53 TCP/UDP. Adresy DNS
składają się z domen internetowych
rozdzielonych kropkami. Dla przykładu w
adresie Wikipedii org oznacza domenę
funkcjonalną
organizacji,
wikipedia
domenę należącą do fundacji Wikimedia,
a pl polską domenę w sieci tej instytucji.
W ten sposób możliwe jest budowanie
hierarchii nazw, które porządkują
Internet. DNS to złożony system
komputerowy oraz prawny. Zapewnia z
jednej strony rejestrację nazw domen
internetowych i ich powiązanie z
numerami IP. Z drugiej strony realizuje
bieżącą
obsługę
komputerów
odnajdujących adresy IP odpowiadające
poszczególnym nazwom. 2. to system
serwerów oraz protokół komunikacyjny
zapewniający zamianę adresów znanych
użytkownikom
Internetu
tzw.
domenowych na adresy zrozumiałe dla
sieci komputerowej adresy IP.] – DNS;
angol mozaikszó, a Domain Name System,
(tartománynév rendszer), - 'DNS'-név
rendszer
(részterület
név-rendszer)
domainnév-rendszer
[1.
szavak
kezdőbetűiből. A DNS tulajdonképpen egy
olyan Internetadatbázis, amelyből az
Interneten lévő gépek neve bármikor
lekérdezhető. A neveket azért találták ki,
mert az emberek könnyebben megjegyzik a
1187
szavakat, mint a látszólag értelmetlen
számokat. A DNS hierarchikusan egymásra
épülő szintekből áll: minden egyes szint egy
úgynevezett tartománynak (domain) felel
meg. A számítógépek Internet-címében
szereplő pontok a különböző ilyen
tartományokat választják el egymástól. A
legfelső szintű tartományt az utolsó pont
utáni
név,
az
alacsonyabb
szintű
tartományokat pedig az előbbre lévő pontok
utáni nevek együttesen jelölik. Az első pont
előtti név az adott tartományon (hálózaton)
belül lévő gépeket azonosítja. A tartományok
elnevezése általában utal a tartomány
jellegére, az alatta elhelyezkedő gépek
tulajdonosára: edu: oktatási, mil: katonai,
ISO3166
szabvány
szerinti
országmegjelölések (hu: Magyarország),... A
nevek és a számok egymásnak való
megfeleltetését a DNS kiszolgálók vagy
névkiszolgálók (name server) végzik. Erről
bővebben a Bevezetés a TCP/IP-be című
honlapon olvashatunk. 2. a hálózaton
elosztott adatbázis az Internetbe kötött
számítógépek azonosítóiról, amely lehetővé
teszi az egyes gépek nevének és numerikus
hívószámának oda-vissza történő átfordítását
domain nameserverek segítségével; a
hierarchikus domain nevek az emberek
számára könnyebben memorizálhatók, mint
az IP számok; 3. Tartománynév rendszer,
tartományneveket IP címekké átalakító
Internetes szolgáltatás. 4. az Internet
számítógépek címeinek (hívószámainak)
hierarchikus felépítésû szabványa, melynél
az egyre nagyobb egységek kódját pontokkal
választják el; 5. az Internet egy-egy szögletét
(pl. egy szerver- gépet vagy egy önálló
hálózatot) azonosító névrendszer; a Domain
Name System az IP-címek betűkkel jelölt
változata azt a célt szolgálja, hogy abból a
forrás mivolta legalább nagy vonalakban
felismerhető legyen; az IP-számrendszerből
az felismerhetetlen]
Domain Name Service {rzecz.} (też: DNS)
[domenowa usługa nazewnicza {f.}
[komp.] [zł.]] [Baza danych pracująca
online, która wiąże internetowe adresy IP
(np. 205.35.137.15 ) z czytelnymi dla
człowieka nazwami domenowymi, na
przykład bingo.ppsat.pl. Baza ta nie
znajduje się na żadnym konkretnym
komputerze, lecz jest rozproszona na
tysiącach serwerów nazw, znajdujących się
w Internecie.] – Domain Name Service
(DNS) [1. az egyik legfontosabb szolgáltatás
az interneten. Fő feladata a webcímek
„lefordítása", „feloldása" a hozzájuk tartozó
IP-címre.], domainnév-karbantartás,
-
Wersja 01 01 2017.
do [1. przyimek komunikujący o przeznaczeniu
obiektu, np. filiżanka do kawy; 2. przyimek
komunikujący cel czynności, np. Oddał
buty
do
naprawy.;
3. przyimek
komunikujący kierunek ruchu, np.
Skoczył do wody.; 4. przyimek określający
czas zakończenia zdarzenia, np. Spał do
południa.;
5. przyimek wyznaczający
górną lub dolną granicę czegoś, np.
Inflacja spadła do dziesięciu procent.;
6. przyimek komunikujący o rezultacie
procesu lub charakteryzujący stopień
nasilenia tego procesu, np. Blacha
rozpaliła się do czerwoności.; 7. przyimek
wprowadzający składnik zdania rządzony
przez czasownik, przymiotnik, rzeczownik
lub określający je, np. Przywiązał się do
dziadka. Był podobny do siostry.;
8. przyimek wprowadzający samodzielne
wypowiedzenia nieoznajmujące, m.in.
przekleństwa, formuły grzecznościowe,
odezwy, np. Do diabła! Do zobaczenia! Do
broni!; 9. przyimek między liczebnikami
oznaczający potęgowanie, np. Dwa do
piątej.] (+ G.=B.) – -ba, -be; (nie dalej) -hoz,
-hez, -höz; -ra, -re, -ig (helyre és időre);
iránt; körülbelül (kb), mintegy; -nak, -nek,
vminek való; felé
do [muz. sylabowa nazwa dźwięku] – (zene) do,
C-hang; a törzshangsor (C-dúr) első hangja,
foka
do akademika jeżdżę tramwajem – villamossal
utazom a diákszállóra
do ambasady – a nagykövetségre
do Ameryki – Amerikába
do Anglii – Angliába
do Australii – Ausztráliába
do Berlina – Berlinba
do białego rana – virradatig, hajnalig, kivilágoskivirradatig
do broni! – fegyverbe!
do Budapesztu – Budapestre
do budy! – (dla psa) helyedre!
do chrzanu! – (közbeszéd) vacak!, el vele!
do cna [całkowicie, doszczętnie] – teljesen,
egészen, egytől-egyig; velejéig; fenékig
do ciebie – hozzád
do cholery! – egy frászt!
do chwili obecnej – mostanáig, eddig; a jelen
pillanatig
do cna – (dawno) teljesen, alaposan, egészen
do czasu dzban wodę nosi, póki się ucho nie
urwie – [addig hord a korsó vizet, amíg a
füle el nem törik] addig jár a korsó a kútra,
amíg el nem törik
do czego? – mire?, minek?, mihez?; mire való?
1188
do czego Pan chce dojść? – (átv.) hová akar ezzel
kilyukadni?
do czego to będzie – mihez lesz?
do czego to się nadaje? – mire jó ez?
do czego to podobne! – ki hallott már ilyet!
do czego zmierzają twoje słowa? – mire célzol?
do czegoś – valamirevaló
do czynienia – tennivaló
do czysta [zupełnie, całkowicie] – teljesen,
egészen, tisztára
do czyszczenia – tisztító; tisztításhoz
do dalszych rozporządzeń – további intézkedésig
do diabła! – az ördögbe is!
do diabła i trochę – (közb.) szörnyen v.
rettenetesen sok
do dna! – fenékig (üríteni vmit), ex!
do dnia [o świcie, przed nastaniem dnia] – reggel,
korán reggel, virradatkor, hajnalban
do dnia dzisiejszego – a mai napig; napjainkig
do dnia przed świtem – hajnal előtt, igen korán
do domu – haza (hazafelé); házhoz; hazafelé
do druku – nyomd. nyomásra
do dwóch odlicz! – kettesével számolj!
(sorbanállva)
do dziesiątego pokolenia – hetedíziglen
do dziś – máig
do dziś dnia, do dzisiejszego dnia – a mai napig;
mind a mai napig; eddig
do Francji – Franciaországba
do Gdańska – Gdanszkba
do godziny czwartej po południu – délután négyig
do godziny piątej – öt óráig
do góry – fel, felfelé
do góry dnem – fenekével felfelké (fordított)
do góry nogami – [lábakkal felfelé] fejjel lefelé;
összevissza, szanaszét, szanaszéjjel
do grobowej deski – mind í sírig; mindhalálig
do gruntu – a földig; tövig
do Hispanii – Spanyolországba
do Izraela – Izraelbe
do jakiegoś czasu – valameddig (idő)
do jakiegoś stopnia – valamennyire
do jakiej cery? [tłustej, normalnej czy suczej]? –
milyen bőrtípusra (zsírosra, normálra vagy
szárazra)?
do jakiej szkoły chodzisz? – milyen iskolába
jársz?
do Japonii – Japánba
do jasnego dnia – kivilágos-kivirradatig
do jedenastej – tizenegy óráig (tizenegyig)
do jedzenia – ennivaló
do jutra – holnapig, holnapra
-
Wersja 01 01 2017.
jutra! – a holnapi viszontlátásig v.
viszontlátásra!
Do jutra!, żegnaj! – a holnapi viszontlátásig
do kaduka! – a fenébe! az ördögbe!
do Kanadi – Kanadába
do kasy napłynęło dużo gotówki a. pieniędzy –
sok pénz folyt be a pénztárba; nagy volt a
bevétel
do kiedy? – meddig? (idő)
do kitu – használhatatlan, semmire se való
do klubu filmowego – filmklubba
do kogo pan przyjechał? (do kogo pani
przyjechała?) – kihez jött (érkezett)?
do kogo piszesz list? – kinek írsz levelet?
do kogo się to odnosi – kinek szól ez?
do kogo ta mowa? – kinek szól ez?
do kolan – térdig
do końca [w maksymalnym zakresie lub zasięgu]
– végig
do końca tygodnia – a hét végéig
do Krakowa – Krakkóba
do którego autobusu mam wsiąść – melyik buszra
kell szállnom?
do którego teatru pójdziemy?– melyik színházba
megyünk?
do której godziny lokal jest czynny? – meddig
van nyitva ez a lokál? (meddig vannak
nyitva?)
do której klasy chodzisz? – melyik v. hányadik
osztályba jársz?
do której pan/pani pracuje? – meddig dolgozik?;
hány óráig dogozik?
do której restauracji idziemy na kolacja? melyik étterembe megyünk vacsorázni?
do której są czynne sklepy? – meddig vannak
nyitva az üzletek?
do kupy [pot. w jedną całość, razem, wspólnie] –
egybe, együtt, közösen
do kupy zmiatać – egy rakásba söpörni,
összesöpörni
do lekarza – orvoshoz
do Licha! [zwrot wyrażający złość, gniew lub
zniecierpliwienie; do diaska, co u diaska,
do diabła, tam do licha] – az ördögbe! a
manóba! a fenébe!
do licha – annyi, mint a szemét
do Lublina – Lublinba
do luftu – semmirekellő, semmirevaló
do mnie – hozzám [co do mnie: ami engem illet,
részemről]
do mola (otwarte) [na oścież (usta, drzwi)] –
nyílt, nyitott; tátva; kitárva
do Moskwy – Moszkvába
do
1189
do nabycia – megszerezhető, megkapható; kapható
(vásárolható)
do naga [nie zostawiając żadnego ubrania na
sobie lub na kimś] – meztelenre
do najwyższego stopnia – a legnagyobb fokig, a
legnagyobb mértékben
do nas – hozzánk
Do nieba powrót odwlekaj – Az égbe visszatérést
halaszd el! (Horatius)
do niepoznania [całkowicie] – egészen, teljesen;
szőröstül-bőröstül
do niczego – haszontalan, semmirevaló,
semmirekellő
do niczego nie zdatny – semmire sem jó; semmire
sem használható
do niedawna [jeszcze w niedalekiej przeszłości] –
még közelmúltban, nemrégen
do niego hn., do niej nn. – hozzá; őhozzá
do nieskończonośc [bardzo długo, bez końca] –
nagyon hosszan, soká, vég nélkül
do nikąd – semeddig (hely)
do nogi broń – fegyvert lábhoz
do obejrzenia – látnivaló
do oclenia – elvámolnivaló
do odrzucenia – elvetendő
do odwołania – visszavonásig
do ostatka [1. do końca, do ostatniej chwili;
2. całkowicie, zupełnie] – teljesen, egészen;
végsőkig, az utolsóig, végig
do ostatniego szeląga – az utolsó fillérig
do ostatniego tchnienia – az utolsó leheletig
do ostatniego tchu – utolsó leheletéig
do ostatniej kropli – az utolsó cseppig
do ostatniej kropli krwi – az utolsó csepp vérig
do otrzymania – kapható
do pary – párja, hozzáillő; párosszámú
do Paryża – Párizsba
do pasa – félig
do pełna [po brzegi] – színültig, rogyásig
do pewnego punktu – egy bizonyos pontig
do pewnego czasu – egy bizonyos ideig; (idő)
valameddig
do pewnego stopnia – félig-meddig; bizonyos
fokig, bizonyos fokú, némileg, némikép;
némiképpen
do picia – iható
do pieruna! – teringettét! az istennyilát! a
szentségit!
do piwa – sörös
do płukania – öblítő
do połowy – félig
do Polski – Lengyelországba
do połowy – félig, felerészben
-
Wersja 01 01 2017.
do południa [przyimek; rzeczownik, (dopełniacz)]
– délig [előljárószó + főnév (tárgyeset)]
do południa gnije w łóżku – délig az ágyban
henyél v. hentereg
do poniedziałku – hétfőig
do powiedzenia – mondanivaló
do Poznania – Poznanba
do późna [długo wieczorem lub w nocy] – későig;
későbbi időpontig
do późnej, do głębokiej starości – késő öregségéig
v. öregkoráig
do późnej nocy – késő éjszakáig; erősen be az
éjszakába
do pracy – munkába
do Pragi – Prágába
do przejrzenia – betekintésre v. betekintés végett
do przesady [przesadnie] – túlzottan, túlságosan;
túlozva, nagyítva
do przeniesienia – átvitel (a túlsó oldalra)
do przewidzenia – előrelátható
do przodu [dalej, lepiej w relacji do jakiegoś
miejsca, stanu] – előre (hely)
do przyszłego tygodnia – a jövő hétig
do rąk własnych – saját kezébe; tulajdon kezébe
do reszty zgłupiał – teljesen, egészen meghülyült
do roboty! – munkára!
do Rosji – Oroszországba
do rymu – mn. rímes; hsz. rímben; rímbe
do rzeczy! – térjünk a tárgyra!
do rznięcia – vágó
do samego końca – véges-végig; teljes hosszában;
nagy terület egyik végétől a másikig;
végestelen-végig, elejétől végig, egészében
do samego rana – egészen reggelig, kivilágoskivirradatig
do samej ziemi – egész le a földig
do siedzenia – ülő, üléshez való
Do siegu roku! (Szczęśliwego Nowego Roku)! –
Boldog Új Évet!; bőséges esztendőt
(kívánok)
do skłepu – üzletbe, boltba
do spiku kości – csontja velejéig
do spółki [zob. na spółkę] – együtt, közösen
do ssania – szopogatásra
do stołu – asztalhoz
do stu piorunów! do stu diabłów! – a mennykőbe
(is)! az ördögbe (is)!; teringette!
do sucha [do stanu zupełnej suchości] –
kiszáradásig; teljesen száraz állapotig
do syta [tyle, ile się chce] – teljesen tele, a
jóllakásig; jóllakottságig; tele
do sytości – jóllakásig, torkig
1190
do szczętu (całkiem, zupełnie) – (doszczętnie)
teljesen, tökéletesen, alaposan; gyökeresen
do szkoły – iskolába
do szpiku kości – a csontja velejéig
Do szpiku kości (ang. Winter's Bone, 2010)
[amerykański dramat filmowy w reżyserii
Debry Granik. Obraz jest adaptacją
powieści pod tym samym tytułem z 2006
roku autorstwa Daniela Woodrella. Film
otrzymał Główną Nagrodę Jury na 2010
Sundance Film Festival. W Polsce film
prezentowany w ramach pierwszego
American Film Festival we Wrocławiu.] –
A hallgatás törvénye /Winter's Bone/
[magyarul beszélő, amerikai filmdráma, 100
perc, 2010 ‒ A közép-nyugati Ozark-hegység
sivár vidékén él széthulló félben lévő
családjával a tizenhét éves Ree. A drogdíler
apja eltűnt, ő pedig egyedül kénytelen
gondoskodni a súlyosan beteg anyjáról és a
két kistestvéréről. Ráadásul most az
otthonuk is veszélybe került. Az apjuk
ugyanis nem jelent meg a tárgyalásán, és ha
nem kerül elő, akkor az óvadék fejében
lefoglalják a házukat, és nekik el kell
hagyniuk az egyetlen menedéket. Egy hete
van Ree-nek, hogy előkerítse az öreget.
Megpróbál maga utánajárni a dolgoknak,
lépésével azonban kivívja a zárkózott
közösség ellenszenvét.]
do śmierci – halálomig (vki haláláig)
do środka – be, befelé
do taktu – ütemes
do tamtego – ahhoz
do tamtego czasu – addig (idő)
do tamtego miejsca – odáig
do tańca i różńca – mindnre alkalmas, mindenhez
ért, mindenre kapható [dziewczyna do tańca
i do różańca”: mindenhez értő lány]
do tego – abba, ebbe, hozzá
do tego czasu – addig, eddig (az ideig)
do tego czasu jeszcze dużo wody w Wiśle upłynie
– addig még sok víz lefolyik a Dunán
do tego czasu upłynie dużo wody – sok víz
lefolyik még addig (a Dunán)
do tego człowieka wszystko podobne – ettől az
embertől minden kitelik
do tego jeszcze dochodzi i to, że… – átv. ehhez
járul még az is, hogy…
do tego jeszcze wrócimy a. powrócimy – erre még
visszatérünk
do tego miejsca – addig, oda; ameddig, eddig
do tego nie jestem przyzwyczajony! – ehhez nem
vagyok hozzászokva!
do tego nie jestem skłonny – erre nem vagyok
kapható
-
Wersja 01 01 2017.
do tego on pierwszy – ebben ő az első v.
verhetetlen
do tego skrzydła budynka dobudowali dwa
pokój – az épület e szárnyához
hozzáépítettek két szobát
do tego stopnia – annyira; eddig v. addig; ilyen v.
olyan fokig, olyannyira
do tego trzeba czasu – ehhez idő kell
do tego trzeba odwagi – ehhez bátorság kell
do tej pory – eddig (idő), ez ideig; mind ez ideig
do trzech razy sztuka – (közm.) három a magyar
igazság
do trzeciej – háromig (három óráig)
do twarzy – illik
do twojej wiadomości (nazwa dla szeregu
dokumentów Internetu dostarczających
podstawowe informacje o Internecie) –
(kat.: informatyka, żargon) FYI, For Your
Information/ hogy tudjál róla / az érdekedben
do tyłu – hátra, hátrafelé
do typowych polskich dań należą: barszcz
czerwony, bigos myśliwski, pierogi leniwe,
marynowane rydze, schab z kapustą,
baranina po polsku – jellegzetes lengyel
ételek: a céklaleves, bigosz, túróval készült
núdli, marinált rizikegomba, káposztás karaj,
ürühús lengyelesen
do ugodnienia – összeegyeztethető
do uiszczenia – fizetendő
do upadłego [do wyczerpania wszystkich sił,
wszelkich środków] – bukásig; elbukásra; a
véksőkig,
utolsókig;
körömszakadtáig;
rogyásig; összeesésig
do usług! – szolgálatára!, parancsára! szívesen!
tessék parancsolni!
do usłyszenia! – (telefonon) viszonthallásra!
do uzgodnienia – megegyezés szerint
do użytku domowego – házi használatra
do użytku publicznego – közhasználatra
do użytku szkolnego – iskolai használatra
do użytku wewnętrznego – belső használatra,
belsőleg
do walizki już nic więcej nie wejdzie – a bőröndbe
már semmi nem fér bele
do Warszawy – Varsóba
do wesela się zgoi – biz. katonadolog
do wewnątrz – befelé, belülre
do węgla – szenesdo wglądu – betekintésre v. betekintés végett
do widzenia! [forma pożegnania] – a viszont
látásra! viszontlátásra! viszlát!
do widzenia, panie profesorze! – viszont látásra,
professzor úr!
do wiosny – tavaszig; tavaszra
1191
do wnętrza – be, befelé
do woli [tyle, ile się pragnie] – tetszés szerint;
kedvére
do wyboru – tetszés szerint
do wynajęcia – kiadó
do wypitki i do wybitki – karban, serlegben
egyaránt jóbarát
do zachodu słońca – napestig; napnyugtáig
do zamiany – csere
do zapłacenia – fizetendő
do znudzenia – unos-untalan
do zobaczenia! – a viszontlátásra!, a
viszontlátásig!, viszlát!
do zobaczenia o siódmej w kawiarni –
viszontlátásra hétkor a presszóban
(coś) do zrobienia – teendő; tennivaló
do ut des [łac., daję, abyś (i ty mi) dał.] – (lat.) do
ut des; Adok, hogy te is adj; az a magatartás,
amikor az ember áldozataival, kegyes
gyakorlataival stb. meg akarja vásárolni az
istenség jóindulatát és oltalmát.
do[1. przedrostek tworzący czasowniki
pochodne, wyrażający osiągnięcie celu lub
doprowadzenie jakiejś czynności do
końca, np. doczytać, dodzwonić się,
wykonanie
jakiejś
czynności
uzupełniającej, np. dobudować, dokupić,
osiągnięcie jakiegoś punktu w czasie lub
przestrzeni,
np.
dopłynąć,
dożyć,
dostosowanie czegoś do czegoś innego, np.
dobrać,
dorobić;
2. część
składowa
przymiotników,
przysłówków
i
rzeczowników mających za podstawę
słowotwórczą połączenie przyimka do z
rzeczownikiem w dopełniaczu, np.
docelowy, domięśniowo, dożywocie] –
(igekötő,
ill.
egybeírt
elöljárószó;
leggyakrabban a cselekvés befejezettségét
fejezi ki)
doba [1. okres obrotu Ziemi dookoła własnej osi
dzielony na 24 godziny; 2. okres
wyróżniający się czymś ważnym] – egy
nap, huszonnégy óra, nap; egy napi
időtartam [na dobę: egy nap, egy nap alatt,
napjában, naponta]; időpont, idő; évszak,
korszak, kor, időszak
doba astronomiczna, doba gwiazdowa –
csillagászati nap
doba baroku – barokk kor
doba gwiazdowa [czas między dwoma
górowaniami
punktu
równonocy
wiosennej] – csillagszati időszak
doba hotelowa – szállodai nap
doba hotelowa zaczyna się u nas o godzinie
dwunastej – a szállodai nap nálunk 12
(tizenkét) órakor kezdődik
-
Wersja 01 01 2017.
doba rozkwitu – a virágzás kora
doba słoneczna – a napév napja ( a napidő
egysége)
dobadać – végigkutatni; a kutatást befejezni; (jog)
pótnyomozást folytatni
dobadać się – kikutatni; tudakozódni, tudakolni;
végigkutatni; pótnyomozást folytatni
dobarwić — dobarwiać [1. dodać barwnika, aby
uzyskać intensywniejszą barwę czegoś lub
uzupełnić
miejsca
niedobarwione;
2. wzbogacić dodatkowymi szczegółami] –
utánaszínezni, ismételten beszínezni, erősebb
színt adni vminek; (átv.) kiszínezni,
megszépíteni
dobarwić opowiadanie – az elbeszélést kiszínezni
dobazgrać – végezni az irka-firkával; befejezni a
firkálást; ráfirkálni, odafirkálni vmit;
dobazgrał kilka słów na końcu listu – a levél
végére néhány szót biggyeszt
doberman [1. duży, silny pies o sterczących
uszach i gładkiej sierści; 2. jedna z ras
psów, należąca do grupy psów w typie
pinczera
i
sznaucera,
molosów,
szwajcarskich psów pasterskich oraz
innych ras. Zaklasyfikowana do sekcji
psów w typie pinczera i sznaucera, w
podsekcji psów w typie pinczera.] –
doberman, dobermann; fekete v. barna szőrű,
nyulánk testű, értelmes házőrző v. jó rendőr
kutyafajta (az egyetlen német fajta, amely
kitenyésztője nevét viseli (Fridrich Luis
Dobermann 1834.01.02 – 1894.06.09.); a
német juhászkutya és a pincsi keverékéből)
dobicie – kegyelemdöfés
dobić [1. dopłynąć do brzegu; 2. zabić kogoś
bliskiego śmierci; 3. osiągnąć cel; 4. wbić
do końca] – beütni, beverni; legyőzni,
(domordować) agyonverni, agyonütni; (do
brzegu) kikötni; elérni, lezárni, befejezni;
elérni vhová, vmihez
dobić — dobijać [1. zabić umierającego
człowieka lub zdychające zwierzę; 2.
pogorszyć
czyjąś
złą
sytuację,
doprowadzić
kogoś
do
załamania
psychicznego; 3. dopłynąć do brzegu;
4. wbić głębiej lub docisnąć coś przez
uderzenie; 5. dotrzeć dokądś, pokonując
1192
trudności; 6. pot. dołączyć do kogoś;
7. środ. dodrukować] – beütni, beverni,
legyőzni; kikötni
dobić czego – végbevinni vmit; befejezés, bevégzés
dobić do brzegu – elérni a partot, parthoz érni,
partot érni, kikötni
dobić do czego – érni, elérni vmit; elérkezni vhová
dobić do portu – partot érni; befutni a kikötőbe
dobić kogo/co – agyonütni vkit/vmit
dobić interesu – megkötni az üzletet
dobić rannego – megadni a kegyelemdöfést a
sebesültnek; végezni a sebesülttel
dobić strzałem dobijającym – kegyelemlövéssel
megölni
dobić targu – megkötni az alkut, megkötni az
üzletet;
megegyezni;
megalkudott,
megkötötte a vásárt
dobić wroga – ellenséget legyőzni; megölni az
ellenséget
dobić się — dobijać się [1. dobijać się: stukać
mocno, chcąc się gdzieś koniecznie dostać;
2. pot. osiągnąć coś lub dotrzeć do kogoś
po wielu staraniach] + B. – tönkreteszi v.
agyonveri v. összetöri magát; (átv.)
tönkremenni; szerezni, megszerezni, elérni
(vmit); elnyerni
dobić się majątku – vagyonhoz jutni, vagyon szert
tenni
dobić się sławy – dicsőséget szerezni v. aratni
dobiec, dobiegnąć — dobiegać [1. biegnąc,
osiągnąć jakiś cel; 2. o czasie: nadejść,
nastać; 3. o głosie, dźwięku: dotrzeć z
pewnej odległości; 4. o drodze, ścieżce:
zaprowadzić dokądś; 5. osiągnąć jakiś
moment, kres w czasie; 6. o człowieku:
osiągnąć jakiś wiek] – odafutni, odasietni,
odarohanni; odaszaladni, befutni; elérni; célt
érni; befejeződni; véget ér vmi
dobiec czego – vminek a vége felé járni
dobiec do czego – befutni vhová; vminek a vége
felé járni
dobiec do mety, dobiegać do mety – célhoz érni,
befutni a célba
dobiec do półmetka – féltávolságot futni
dobiec końca, dobiegać końca – vége felé járni,
véget érni; végére érni (vminek)
dobiedować – nehez kitartani vmi mellett;
végigszenvedni vmit
dobieg [1. końcówka biegu, dobieganie do mety;
2. droga samolotu od chwili dotknięcia
kołami ziemi do zatrzymania się] – befutás
a célba; a futás befejezése
dobiegać – befutni, odasietni, odaszaladni
dobiegać czterdziestki – negyven felé járni
-
Wersja 01 01 2017.
dobiegać do sześćdziesiątki – közeledik a
hatvanhoz
dobiegać końca – végére érni
dobiegały dźwięki muzyki – messziről hallatszott
a zene
dobiegł pierwszy do mety – elsőnek jutott be a
célba, elsőként ért célt
dobielić – fehérítést befejezni; (véglegesen)
kifehéríteni, színteleníteni vmit; teljesen
befehéríteni
dobielić zęby – fogakat fehéríteni
dobielić płótno – a vásznat teljesen kifehéríteni v.
színteleníteni
dobierać, dobrać – hozzávenni, kiegészíteni
dobierać a. dobrać kolor – összeválogatja,
összehangolja a színeket
dobierać (dobiera) do pary – párosít
dobierać się do + B. – hozzákezdeni (vmihez),
nekilátni (vminek)
dobieranie – kiegészítés, hozzátevés
dobijać (zob. dobić) – beütni, beverni, legyőzni;
kikötni
dobijać się do drzwi – döngetni az ajtót;
dörömbölni az ajtón; zörgetni az ajtót
dobijać się o co – töri magát; jár vmi után
dobijać się o odznaczenie – futni a kitüntetés után
dobijać się o rękę panny – a lány kezére pályázni;
el akarja nyerni a lány kezét
dobijanie – kegyelemdöfés
dobitnie – kifejezően, kifejezéssel, kifejezetten,
határozottan
dobitność – meggyőző erő, bizonyító erő
dobitny, -a, -e [wyraźny, niepozostawiający
wątpliwości] – nyomatékos, nyomós;
kifejezett; világos, érthető, kifejező, erős,
biztos
dobitne wyrażanie – találó kifejezés
dobitny argument – meggyőző érv
dobitny dowód – meggyőző bizonyíték
dobitny głos – érthető hang
doborowy, -a, -e [doskonały, przedni] –
válogatott, kitűnő, kiváló, elsőrendű,
választékos, előkelő, vminek a színe-java,
elit; kitűnő
doborowa armia – válogatott katonaság v. sereg;
kiváló hadsereg
doborowe dzieła – válogatott művek
doborowe potrawy – válogatott v. a legfinomabb
ételek
doborowe towarzystwo – válogatott társaság, a
társaság színe-java
doborowy towar – kiváló minőségű árú
1193
dobosz (z węg. dobos) [członek orkiestry
(szczególnie wojskowej), grajacy na
bębnie] – dobos, dobverő ember
dobość – (szarvval) megdöfni; megszúrni,
odadöfni; odaszúrni; bosszantani, bántani
dobość komu – bosszantani, bántani vkit
dobowy, -a, -e [związany z dobą] – huszonnégy
órás, huszonnégy órai, egy napi; időszaki
dobowa dawka leku – napi gyógyszeradag
dobór [wybieranie najodpowiedniejszych do
jakiegoś celu osób, zwierząt lub
przedmiotów] – kiválasztás, kiválogatás;
megválogatás; egybeállítás, összeállítás;
összeválogatás, választék; a színe-java
vminek
dobór genowy – génszelekció [A leginkább
elfogadott evolúciós paradigma, miszerint a
szelekciós erők az egyes génekre hatnak (és
nem az egyedre vagy csoportra). Egyik
leismertebb metaforája szerint (Dawkins) az
organizmusok csupán a gének minél
sikeresebb
továbbörökítését
szolgáló
"túlélőgépek".]
dobór kolorów – a színek kiválasztása;
színválaszték
dobór krewniaczy
(ang.
kin
selection)
[mechanizm ewolucji biologicznej, który
prowadzi do adaptacji organizmów,
polegającej na zwiększaniu szansy
przeżycia
osobników
z
nimi
spokrewnionych] – rokonszelekció
dobór młodzieży – az ifjúság színe-virága
dobór naturalny (selekcja naturalna) [1. proces
w świecie organicznym prowadzący do
utrzymywania się przy życiu osobników
najlepiej przystosowanych; 2. jeden z
mechanizmów
ewolucji
biologicznej,
prowadzący do ukierunkowanych zmian
w populacji zwiększających ich przeciętne
przystosowanie, czyli adaptację do
warunków
środowiskowych,
poza
okresem wymierania.] – természetes
kiválasztódás v. kiválasztás; természetes
szelekció [az a folyamat, mely során a
reprodukcióra
képes
élőlények
nemzedékeinek váltakozásával az öröklődő
tulajdonságok közül az előnyös jellegek
gyakorisága nő, az előnytelenek gyakorisága
pedig csökken.]
dobór osobniczy [termin z teorii ewolucji
odnoszący się do poziomu, na którym
następuje selekcja cech osobniczych, w
tym przypadku pojedynczych osobników
danego gatunku.] – egyed kiválasztódása
[Egyed: az önállóan létező élőlény, valamely
élőlénynek egyetlen példánya.]
-
Wersja 01 01 2017.
dobór płciowy [forma doboru naturalnego,
polegająca na konkurencji między
osobnikami tej samej płci o partnera płci
przeciwnej] – nemi kiválasztás
dobór
próby
[jest
częścią
badania
statystycznego. Polega na wybraniu
pewnych indywidualnych obserwacji,
które tworząc tzw. próbę statystyczną
pozwolą uzyskać pewną wiedzę o całej
populacji] – statisztikai mintavétel
dobór sztuczny [krzyżowanie osobników o
pożądanych cechach w celu utrwalenia lub
spotęgowania tych cech u potomstwa] –
mesterséges kiválasztás
dobór wyrazów – kifejezések megválasztása
dobra! [pot. dobrze, zgoda] – jól van!, helyes!,
rendben van!
1
dobra [1. duży majątek ziemski; 2. W dawnem
prawie polskiem rzeczy nazywano res, a
dobra czyli majątek – bona, np. bona
kmethonalia (Vol. leg. I, f. 261). Majątek
dzielił się na nieruchomy i ruchomy –
bona immobilia et mobilia. Dobra ziemskie
nazywano
niekiedy
imiona.
Statut
Litewski dobra ziemskie nazywa imienie,
ruchome zaś mianuje: „majętność
ruchoma” albo „rzeczy ruchome”. Dobra
(bona) dzielą się na dziedziczne –
haereditaria i zastawne – obligatoria,
dzielą się nadto na: ziemskie – terrestria,
duchowne – spiritualia, miejskie – civilia i
królewskie czyli królewszczyzny – bona
regalia. Te ostatnie za rządów pruskich
zwano: „domanjalne” – Domänen, pod
zaborem zaś austrjackim – „kameralne”.
Rozróżniano jeszcze w prawie polskiem
majątki prywatne na dobra: ojczyste i
macierzyste,
czyli
ojcowiznę
i
macierzyznę,
jak
również
na
odziedziczone,
czyli
rodzinne
–
patrimonialia i nabyte adquisita czyli
quaesita. Pomiędzy „królewszczyznami”
rozróżnić należy dobra stołowe czyli
Korony od królewszczyzn, będących
dobrami „krzesłowemi”, t. j. rozdawanych
dożywotnio
dygnitarzom,
mającym
krzesła w senacie. Dobra takie składały się
ze: starostw, leśnictw, wójtostw, sołtystw,
lemaństw i emfiteuz. 3. rzeczy i wartości
potrzebne do życia i rozwoju człowieka] –
értékek, javak; földbirtok
2
dobra [pot. dobrze, zgoda] – jól; (zgoda)
egyetértés, megegyezés, beleegyezés
dobra – jól van, jó!; helyes!
dobra, bita godzina – jó egész óra
dobra chłopskie [leżą w bezpośredniej bliskości
do zagród chłopskich] – paraszti birtok
1194
dobra cielesne – testi javak
dobra długotrwałego użytku – tartós fogyasztási
javak
dobra doczesne – földi javak
dobra finalne – késztermékek
dobra gra aktora – a színész jó játéka
dobra handlowe – kereskedelmi áruk
dobra i taka habenda – az ilyen kis vagyon is jól
jön
dobra inwestycyjne – beruházási javak; befektetett
értékek
dobra kadukowe – (az államkincstárra szállt v)
hárult javak; bitorolt javak
dobra kameralne – kicstári javak, kamarai birtok
dobra koniunktura – jó konjunktúra
dobra konsumpcyjne – fogyasztási javak
dobra koronne – koronajavak, koronabirtok
dobra kulturalne – kulturális értékek
dobra luksusowe – luxuscikkek
dobra masowej konsumpcji – tömegfogyasztási
cikkek
dobra materialne – anyagi javak
dobra narodowa – nemzeti javak
dobra nasza! – mi győztünk!, mi nyertünk!; (ez) a
mi javunkra van! jól áll az ügyünk!
Dobra Nowina [zob. ewangelia w zn. 3.] –
evangélium
Dobra nowina o seksie i małżeństwie – a szex és a
házasság evangéliuma
dobra opinia – jóhír
dobra osobiste [godność i prawa osobiste
człowieka, takie jak wolność, nietykalność,
ochrona zdrowia, prawo do prywatności]
– magánjavak v. egyéni vagyon
dobra państwowe – állami javak v. birtokok
dobra państwowe i spolecznę – állami és
társadalmi javak
dobra pańszczyźniane [podzielone są na pasy lub
podkowy, w oparciu o podział ziem
chłopskich] – jobbágytelek [a földesúrnak
alávetett paraszt földje, mely a paraszt önálló
gazdaságának és egyben függőségének is
alapja]
dobra produkcyjne – termelési javak
dobra prywatne – magánvagyon
dobra publiczne – közvagyon
dobra ruchome – ingóságok
dobra skarbowe – kincstári javak v. birtokok
dobra spadkowe – örökségi v. öröklött javak
dobra studentka – jó egyetemistalány
dobra trwałe – tartós fogyasztási javak
dobra trwałego użytku – tartós fogyasztási javak
dobra użytkowe – fogyasztási javak
-
Wersja 01 01 2017.
dobra wieczne – örök javak v. értékek
dobra wola – jóakarat; jószándék
dobrać (dobierze) — dobierać [1. wybrać,
wyszukać coś lub kogoś odpowiedniego;
2. pot. wziąć więcej lub wziąć brakującą
ilość czegoś] – (még) hozzávenni v.
hozzátenni;
kiegészíteni;
kiválogatni,
kiválasztani
dobrać co do czego – igazítani, hozzáigazítani;
hozzáilleszteni, hozzászabni vmit vmihez
dobrać co do koloru – színben hozzáválasztani
vmit
dobrać do pary – párosít
dobrać klucz – kulcsot (zárhoz) illeszteni
dobrać klucz v. klucza do zamka – a zárba való v.
illő kulcsot keresni
dobrać kogo/czego – hozzávenni v. hozzáválogatni
vkit/vmit
dobrać materiału na ubranie – meglévő
ruhaanyaghoz megfelelőt választani
dobrać pantofle do koloru sukni – a ruha színéhez
illő cipőt választani
dobrać potrawy – kiválasztani az ételt
dobrać reszty – kivenni, elvenni a maradékot (is)
dobrać sobie odpowiednich pomocników –
megfelelő segítőtársakat választ v. keres
magának
dobrać sobie parę do tańca – megfelelő
táncpartnert választ magának
dobrać ziemniaków – vesz még a burgonyából
dobrać się — dobierać się [1. pot. znaleźć
bezpośredni dostęp do czegoś; 2. pot.
ukrócić czyjąś bezkarność, samowolę;
3. pot. dopasować się, odpowiadać sobie;
4. pot. wykorzystać kogoś seksualnie] –
megegyezni egymással; megértik egymást,
egymáshoz
illenek;
alkalmazkodni;
hozzáilleszkedni vmihez; ráillik vmire;
elérni, behatolni, bejutni, benyomulni;
nekilátni vminek, hozzáfogni vmihez
dobrać się w korcu maku – jól illenek egymáshoz,
jól összeillenek
dobrać się do czego – elérni vmit; behatolni,
eljutni, benyomulni vhová
dobrać się do czyjej tajemnicy – megfejteni vkinek
a titkát; rájönni vkinek a titkára
dobrać się do kogo – eljutni, hozzáférkőzni vkihez;
elérni v. utolérni vkit
dobierać się a. dobrać się do pary – párosodni
dobrali się w korcu maku – [egymásra találtak
egy véka mákban] zsák a foltját megtalálja;
nagyon jól értik v. megértik egymást; jól
egymásra találtak
dobrała się para – (jól) összeillő pár, jól
összeillenek
dobranoc! – jó éjszakát!, jó éjt!
dobranocka [pot. «wieczorny program dla
dzieci] – esti mese (TV-ben, rádióban)
1195
dobrany, -a, -e [dostosowany, zharmonizowany,
zgodny] – (dopasowany) válogatott,
összeválogatott, összeillő; megfelelő, kellő;
egyetértő; választékos; hozzáillő, hozzávaló
dobrana para – jól öszeillő pár
dobrana para małźeńska – egymáshoz illő
házaspár; összeillő pár
dobrana siępara – (jól) összeillő pár; (gúnyos)
egymásra találtak; a zsák megtalálta a foltját
dobrane grono – válogatott társaság
dobrane kolory, dobrane barwy – összeillő, (jól)
összeválogatott v. összeállított színek
dobrane małżeństwo – összeillő házaspár
dobrane towarzystwo – válogatott társaság
dobrane wyjątki – szemelvények (vmiből)
dobrane wyrażenie – választékos kifejezés
dobre – a jó; a haszon
dobre bóstwa – a jó szellemek
dobre chęci – jó szándék v. jószándék
dobre dwie mile – jó két mérföld
dobre i to! – ez is jó!
dobre imię – jóhíre vkinek, jó hírnév, reputáció
dobre myśli [goździk brodaty, kartuz,
kamieniaki] – Törökszegfű (Dianthus
barbatus); kartauzi v. karthauzi
dobre na papiloty – (dawno) értelmetlen (írás);
csak fidibusznak [állítólag a latin fidelibus
fratribus
latin
szók
összevonásából
származik, mely szókkal hivták egymást
össze a tanuló hű testvérek pipázásra, midőn
a dohányzás még tilos volt; pipagyujtó] jó
dobre obyczaje – jó erkölcs, erkölcsösség, erkölcsi
tulajdonság
dobre rokowania na przyszłość – jó remény a
jövőt illetően; (közb.) szép kilátások
dobrany do czego – alkalmas, megfelelő, illő v.
illik vmihez
dobre dziecko – jó gyerek
dobre samopoczucie – jó közérzet
dobre trawienie – jó emésztés
dobre ułożenie – jómodor
dobre wychowanie – jó nevelés
-
Wersja 01 01 2017.
dobrego i karczma nie zepsuję, złego i kościół nie
naprawi – a jó embert a korcsma sem rontja
el, rossz embert a templom sem javítja meg
dobrego odpoczynku! – jó pihenést!
dobrego serca – jószívű
dobrej drogi! – jó utat!
dobrej jakości – jó minőségű
Dobrej nocy! – Jó éjszakát!
dobrej marki – márkás (jó márkájú)
dobrej zabawy! – jó szórakozást!
dobremu rzemieślnikowi każde naczynie dobre –
(közm.) [jó mesternek minden szerszám jó]
dobrnąć [1. dojść, dojechać gdzieś z trudem; 2. z
trudem dotrwać do jakiegoś momentu] –
belesüppedni vmibe; érkezni vhová; nehezen
elérni vmit; nehezen érkezni vhová;
elvergődni
dobro [1. to, co oceniane jest jako pożyteczne,
wartościowe, zgodne z nakazami etyki;
2. czyjaś dobroć; 3. pomyślność, pożytek]
– jó, java vminek [dla dobra ojczyzny: a haza
javára]; jólét, üdv, haszon; követelés, követel
(oldal) (üzleti könyvben)
dobro i zło – a jó és a rossz
dobro jednostki – egyéni java
dobro narodowe – közkincs
dobro ogółu, dobro ogólne – közjó; közkincs
dobro państwa – állam java
dobro publiczne – közjó, közérdek, közjólét;
közkincs
dobro wspólne (łac. bonum commune) [Polega na
stworzeniu maksymalnych szans rozwoju
jednostkom ludzkim przynależnym do
różnych społeczności. Określa ono cel i
zadania każdej społeczności (ile jest
odrębnych celów, tzn. dóbr wspólnych,
tyle jest rodzajów społeczności).] – közjó;
általános közjólét
dobro ziemskie – földbirtok, ingatlan, földi javak
dobrobyt [dobre warunki materialne] – jómód,
jólét, gazdagság
dobrobyt ekonomiczny a. gospodarczy –
gazdasági jólét
dobrobyt narodu – népjólét
dobroczynność – jótékonyság
dobroczynność publiczna – közjótékonyság
dobroczynny, -a, -e [1. przynoszący korzyść lub
ulgę; 2. niosący pomoc potrzebującym] –
adakozó, jótékony, jótevő; hatékony;
jótékony célú
dobroczynne przedstawienie – jótékonycélú
előadás, jótékonysági előadás
dobroczynne skutki kuracji – a gyógymód
jótékony hatása
1196
dobroczynny koncert – jótékonycélú koncert;
jótékonysági hangverseny
dobroczyńca [osoba świadcząca innym dobro] –
adakozó, jótevő (ffi)
dobroczyńca ludzkości – az emberiség jótevője
dobroć [1. kierowanie się w postępowaniu
życzliwością i chęcią niesienia pomocy;
2. daw. dobra jakość czegoś] – jósági
tényező; (dobrotliwość) jóság; alkalmasság,
jó minőség, tartósság; jóakarat (po dobroci:
önként, jószándékból, jóakaratból)
dobroć materiału – az anyag jó minősége
dobroć obwodu – jósági tényező
dobroć wrodzona – veleszületett jóság
dobrodusznie – jószívűen, jólelkűen, kedélyesen
dobroduszność – jószívűség, jólelkűség, jóság;
kedélyesség; együgyüség
dobroduszny, -a, -e [mający łagodne, życzliwe
usposobienie; też: świadczący o takich
cechach] – jólelkű, jószívű, derék; (gúny)
jámbor, együgyű, jó, naív
dobroduszny małżonek – jó férj
dobrodziej [1. daw.; zob. dobroczyńca; 2. daw.
tytuł grzecznościowy] – jótevő; úr,
nagyságos úr
dobrodziejka, dobrodzika – jótevő nő
dobrodziejstwa cywilizacja – a civilizáció áldásai
dobrodziejstwa oświaty – a közművelődés v.
közoktatás áldásai
dobrodziejstwo [1. dobro wyświadczone komuś;
2. korzyść, pożytek, zbawienny wpływ] –
jótét, jótett; jótétemény; szívesség, szolgálat;
áldás, jótétemény, jótett; (jog) kedvezmény
dobrodziejstwo inwentarza [przywilej prawny
ograniczający
odpowiedzialność
spadkobiercy za długi ciążące na spadku]
– leltár kedvezménye
dobrodziejstwo
posiadania
[beneficia
possessionis, w języku prawniczym
staropolskim oznaczało
korzyści
z
faktycznego dzierżenia swoją własnością.
Posiadacz nie potrzebował się z tytułu
posiadania nikomu usprawiedliwiać, jeżeli
ten, co mu własności zaprzeczał, swego
tytułu nie okazał. Tak dalece sam fakt
posiadania czyli „possessyi” uznawany był
za ważny, że sama „donacja”, czyli akt
kupna bez „intromisyi”, czyli wwiązania,
t. j. faktycznego i urzędowego oddania w
posiadanie nowonabywcy, nie przenosiła
własności zupełnej.] – (lat.) beneficia
possessionis; (jog) birtoklás előnye
dobrosąsiedzki, -a, -ie – jószomszédi
dobrotliwie – jóságosan, szelíden, egyhén,
gyöngéden
-
Wersja 01 01 2017.
dobrotliwość – jóság, kegyesség, jószívűség,
enyheség, gyengédség, szelídség
dobrotliwy, -a, -e [1. odznaczający się dobrocią i
łagodnością; 2. przyjemny, przynoszący
ulgę] – jólelkű, jóságos, jótékony,
barátságos, kegyes; szíves; jóindulatú, enyhe
dobrotliwi ludzie – jólelkű emberek
dobrowolne ustępstwo – önként tett engedmény
dobrowolnie – önként, önkéntesen, szabadon, saját
akaratából, saját elhatározásából, a maga
jószántából; jószántából; önszántából
dobrowolnie zgłosić się do pracy – önként
jelentkezni munkára
dobrowolność – önkéntesség, szabad elhatározás,
szabad akarat
dobrowolność uczynku – a tett önkéntessége
dobrowolny, -a, -e [1. wynikający z wolnej woli;
2. działający bez przymusu] – önkéntes,
önként v. szabad elhatározásából történő,
maga jószántából való; kényszernélküli
dobrudzić — dobrudzać [całkowicie zabrudzić
coś już trochę brudnego] – teljesen
bepiszkítani, bepiszkolni
dobrudziłeś do końca koszulę – végképp
bepiszkítottad az inget
dobrukować – a kövezést befejezni; (még többet)
kikövezni
dobrukować ostatni odcinek ulicy – az
utcakövezést befejezni az utolsó szakaszon
dobry, -a, -e [1. zgodny z zasadami moralnymi,
godny naśladowania; 2. życzliwy, skłonny
do
pomocy;
3. wyrażający
czyjąś
pozytywną opinię; 4. o usposobieniu,
nastroju:
wesoły,
pogodny;
5. zapowiadający
coś
pomyślnego;
6. starannie wykonujący swoje obowiązki;
7. o organizmie lub jego części: dobrze
funkcjonujący;
8. wysokiej
jakości;
9. odpowiedni z punktu widzenia czyichś
potrzeb lub oczekiwań; 10. o potrawach,
napojach: smaczny; 11. korzystny pod
względem materialnym; 12. wynikający z
trafnego
wyboru;
13. z
nawiązką
odmierzony, większy, niżby się zdawało];
lepszy – jó, jobb (dobra kuchnia: jó
konyha); jókora, jó nagy, jó sok
dobra droga – a helyes út; jó út
dobra kondycja – jó kondíció
dobra kuchnia – jó konyha
dobra partia – jó parti
dobra pogoda – jó idő; szép idő
dobra polityka – jó politika
dobra reputacja – köztisztelet
dobra zjanomość języka – jó nyelvtudás
dobrego apetytu! – (smacznego!) jó étvágyat!
1197
dobry chleb – jó kenyér
dobry, choć do rany przyłóz – nagyon jó ember,
kenyérre lehet kenni
dobry ciąg w piecu – jó huzat a kályhában
dobry człowiek – jó ember; derék ember
dobry, dawny mój znajomy – régi jó ismerősöm
dobry dla czego – jó v. alkalmas vmire;
felhasználható
dobry dla kogo – jó v. jóságos vkihez; vki iránt; jó
vkinek
dobry do butelki – (átv.) jó társ az iváshoz
dobry do wypitki – szesztestvér, jó ivótárs
dobry głos – jó hang, szép hang
dobry gust – jó ízlés
dobry humor – derű, derültség, jókedv
dobry jest do tej roli – alkalmas erre a szerepre
dobry kąsek na ostatek – legjobb falat az utolsó
dobry kierowca samochodu – jó gépkocsivezető
dobry krój marynarki – a zakó jó szabása
dobry nastrój – jó hangulat; jó kedv
dobry numer – jó szám; arg „jópipa, jómadár”; jó
alak; jópofa
dobry pasterz [osoba zaradna, dbająca o
podwładnych (Jn 10,11): Ja jestem
dobrym pasterzem. Dobry pasterz daje
życie swoje za owce. Najemnik zaś i ten,
kto nie jest pasterzem, którego owce nie są
własnością, widząc nadchodzącego wilka,
opuszcza owce i ucieka, a wilk je porywa i
rozprasza; dlatego, że jest najemnikiem i
nie zależy mu na owcach. Ja jestem
dobrym pasterzem i znam owce moje, a
moje Mnie znają, podobnie jak Mnie zna
Ojciec, a Ja znam Ojca. Życie moje oddaję
za owce. Mam także inne owce, które nie
są z tej owczarni. I te muszę
przyprowadzić i będą słuchać głosu mego,
i nastanie jedna owczarnia, jeden pasterz.]
– (biblia) jó pásztor
dobry początek – połowa roboty, dobry początek
to połowa roboty – (átv.) jó kezdet fél siker
dobry połów miałem – (átv.) jó fogást csináltam
dobry przewodnik – jó vezető
dobry przewodzenie prądu – jó áramvezetés
dobry przymiot – jótulajdonság, előny
dobry ptaszek – arg jómadár
dobry robotnik – jó munkás
dobry rok – jó év, jó esztendő; termékeny esztendő
dobry sobie – jópofa; tréfás, vidám, humoros,
muris, szellemes, nevetséges, mókás,
szórakoztató, vicces, mulatságos, komikus,
bohókás, poénos, kacagtató, bohó, röhejes
ember
-
Wersja 01 01 2017.
dobry sobie jesteś! – jópofa vagy; te is megéred a
pénzed!
dobry sto lat temu – jó száz évvel ezelőtt
dobry stopień – jó jegy v. osztályzat (iskolában)
dobry student – jó egyetemista
dobry towar sam się chwali – jó bornak nem kell
cégér
dobry typek – (zsarg.) jómadár, jópipa
dobry uczeń – jó tanuló
dobry uczynek – jócselekedet, jótett; jótét
dobry wieczór! – jó estét (kívánok)!
dobry z niego gospodarz – jó gazda
dobry z niego łacinnik – jó latinista v. latinos
dobry z niego numer – (átv.) jó kis alak, ez is
megéri a pénzét
dobry znajomy – jó ismerős
dobry znak – szerencsés jel
dobry żart tynfa wart – (közm.) (egy) jó tréfa
aranyat ér; jó vicc sokat ér
dobry [1. dobry, szlachetny człowiek; 2. zob.
ocena dobra] – jó (ember); jó (osztályzat)
dobrymi chęciami piekło brukowane –
[jóakarattal van a pokol kikövezve] a
jóakarat még nem elég; a pokolba vezető út
is jóakarattal van kikövezve
dobrymi uczynkami odkupił swe winy – jó
cselekedetekkel jóvá tette bűneit
dobryś = dobry jesteś – te is megéred a pénzedet!
dobrze [I. 1. starannie, dokładnie; 2. słusznie,
trafnie;
3. umiejętnie,
fachowo;
4. uczciwie,
zgodnie
z
zasadami
moralnymi; 5. w serdeczny, życzliwy
sposób;
6. pozytywnie,
korzystnie;
7. przyjemnie, swojsko; 8. szczęśliwie, z
dobrym
skutkiem;
9. zdrowo,
nie
chorując;
10. ładnie,
elegancko;
11. korzystnie
pod
względem
materialnym;
12. jako
równoważnik
zdania: jest dobrze – o sytuacji pomyślnej,
spełniającej czyjeś oczekiwania; 13. w
wysokim stopniu, w pełni – II. zgoda, tak,
w porządku] – jól; jól van; helyes; jóval…
túl; jó osztályzat (négyes)
dobrze? – jól van?
dobrze ci tak! – úgy kell neked!
dobrze ci w jasnym kolorze – jól áll neked a
világos szín
dobrze, dobrze! – jó, jó!, elég már!
dobrze go towarzysze przyjęli – (dawno) az
elvtársak jól fogadták őt
dobrze gospodarować pieniędzmi – jól beosztani
a pénzt
dobrze ich znamy – jól ismerjük őket
dobrze idzie mu interes – jól megy neki az üzlet
1198
dobrze idzie nauka komuś – jól megy a tanulás
vkinek
dobrze jest! – jól van!
dobrze jest być studentem w Krakowie! – jó
egyetemistának lenni Krakkóban!
dobrze kogo traktować – jól bánni vkivel
dobrze komu poradzić – jó tanácsot adni vkinek
dobrze leży – jól áll (ruha)
dobrze łotr śpiewa – a csirkefogó jól énekel; (átv.)
a gazember jól vall, beszél
dobrze mi się wiedzie – jól megy dolgom
dobrze mówisz po polsku – jól beszél lengyelül
dobrze mu patrzy z oczu – jót olvasunk ki a
szeméből
dobrze mu się dzieje a. dobrze mu (jej) się
powodzi – jó dolga van; jól megy a dolga;
jól megy a sora
dobrze mu/jej się powodzi – jó sora van
dobrze mu tak! – úgy kell neki!
dobrze odpowiedzieć – megfelelni; jól felelni
dobrze odpowiedzieć na egzaminie – jól felelni a
vizsgán
dobrze odżywiony – jóltáplált v. jól táplált;
normálisan étkezik, jól tartott, nem
alultáplált,
nem
szenved
semmilyen
hiánybetegségben; átv. túlsúlyos
dobrze opalony pokój – jól fűtött szoba
dobrze opłacany robotnik – jól fizetett munkás
dobrze pan zna język polski – jól ismeri a lengyel
nyelvet
dobrze piszesz po polsku i na pewno też bardzo
dobrze mówisz – jól írsz lengyelül, és
bizonyára nagyon jól beszélsz is
dobrze płatne lekcje – jól fizetett v. megfizetett v.
fizető leckék
dobrze po pięćdziesiątce – jó ötvenéves
dobrze po północ – jóval éjfél után
dobrze poinformowany – jól értesült [Czy jesteś
dobrze poinformowany?: jól értesült vagy?]
dobrze pomyślane – jól átgondolt v. elgondolt, jól
tervezvezett; jól felfogott
dobrze postawiony – jól szituált, „jól fekszik”
dobrze poznać (pozna) – kiismerni (vkit)
dobrze prosperujący – sikeres
dobrze robi – jól teszi
dobrze robisz – jól teszed
dobrze się czuję – jól érzem magamat; jól vagyok
dobrze się domyśliłeś – (pontosan) eltaláltad
dobrze się mieć – jól van, jól megy a sora
dobrze się nosi – jól öltözködik
dobrze się pierze – jól mosható (anyag)
dobrze się sprawować – megbecsüli magát; jól
viselkedni
-
Wersja 01 01 2017.
dobrze się zachować a. zachowywać – jól
viselkedni; jó magaviseletet tanúsítani
dobrze się zachowuje – jól viselkedik; jó
magaviseletet tanúsít; jól viseli magát
dobrze się zasłużyć ojczyźnie – a hazának jó
szolgálatot tesz
dobrze sprawujący się – jó magaviseletű
dobrze sytuowany – jómódú, jól szituált; jó
körülmények között levő
dobrze ubrany, -a, -e – jól öltözött
(dobrze) udać niewinnego – (jól) megjátssza az
ártatlant; adja v. tetti az ártatlant
dobrze ułożony – jól nevelt, jómodorú
dobrze urodzony – jó családból származó, nemes
születésű
dobrze usposobiony – jókedvű
dobrze ustosunkowany do kogo – jó viszonyban
van vkivel
dobrze usytuowany człowiek – jómódú ember
dobrze uzbrojone – jól felfegyverzett
dobrze wyćwiczone – jól képzett
dobrze widziany – szívesen látott
dobrze widzieć – jól látni, jó szeme van
dobrze wychodzić – jól jár
dobrze wychowany – jól nevelt; jólnevelt;
jómodorú (ember); tisztelettudó
dobrze wyglądać – jó színben van; jól néz ki; jól
fest; jól mutat
dobrze wyglądać (jak) na swój wiek – korához
képest jól néz ki
dobrze wyjść na oczym – jó jár vmivel
dobrze wykorzytać swoje zdolności – jól
használja fel tehetségét; jól sáfárkodik a
tehetségével
dobrze wypaść w zawodach – jól szerepel a
versenyen
dobrze wypieczony – jól kisült (kenyér)
dobrze wyrażać się o kim – kedvezően nyilatkozni
v. jót mondani vkiről
dobrze wyspałem (wyspałam) – jól aludtam
dobrze wyszkolone – jól képzett
dobrze zaopatrzenie w towary – árubőség
dobrze zaopatrzony – jól ellátott
dobrze zapowiadający się – ígéretes
dobrze zarabiać – jól keresni
dobrze zbudowany – jóalakú
dobrze zdać egzamin – jól sikerül a vizsga
dobrze ze sobą żyją – jól megvannak
dobrze znam tę rodzinę – jól ismerem ezt a
családot
dobrze znany – jól ismert
dobrze zrobi, jeśli przyjdzie – jól teszi, ha eljön
dobrze zrobisz – jól teszed
1199
dobrze żyją ze sobą – jól élnek v. megvannak
egymással; egyetértésben élnek
dobrzeć [1. odzyskiwać siły, zdrowy wygląd;
2. daw. stawać się dobrym] – javulni,
megjavulni
dobrzmieć, dobrzmiewać – elhat v. elér vhová (a
hang)
dobrzy, porządni ludzie – becsületes, derék
emberek
Dobrzyńscy bracia; Bracia dobrzyńscy, oficjalna
nazwa Pruscy Rycerze Chrystusowi,
zwani też Kawalerami Jezusa Chrystusa a
po łacinie Fratres Milites Christi (de
Prussia, de Dobrzyn, de Mazovia) [1. zakon
rycerski zorganizowany przez biskupa
pruskiego Chrystiana pomiędzy 1216 a
1228 r. w celu ochrony Mazowsza i Kujaw
przed najazdami pruskimi. W tym samym
roku utworzenie zakonu zatwierdził
papież Grzegorz IX a książę Konrad I
mazowiecki nadał im w posiadanie część
ziemi dobrzyńskiej, razem z Dobrzyniem
nad Wisłą. Był to jedyny zakon rycerski,
który powstał i ukształtował się na
ziemiach polskich. ― 2. zwani po łacinie
Fratres milites Christi de Dobrzyn, byli
zakonem rycerskim, założonym przez
Konrada ks. Mazowieckiego za radą
biskupa Krystyna w celu obrony
Mazowsza od pogan pruskich, ale
założonym nie na ziemi pruskiej i w r.
1228, jak podają niektóre encyklopedje
polskie, tylko na ziemi mazowieckiej i
przed rokiem pomienionym.] – Dobrini
Testvérek
Rendje
[lengyelül
Zakon
Dobrzyński, németül Order von Dobrin,
latinul Milites Christi de Prussia lengyel
alapítású keresztes lovagrend 1228 és 1235
között. A lovagrend lengyel és német
lovagokból állt, amit szinte teljesen a livóniai
Kardtestvérek rendjéről mintáztak. A
szabályzata is ugyanolyan volt, akárcsak a
jelképe: pajzsban vörös kard, felette vörös
hatágú csillag. Az alapító Mazóviai Konrád
herceg a pogány balti poroszok leigázására
és megtérítésére hozta létre, mert a korábban
letelepített
Német
Lovagrend
ügyes
diplomáciai húzásokkal jogot szerzett a
poroszországi
fennhatóságra.
Székhelyük Dobrzyńban volt, aminek német
elnevezése Dobrin, így innen kapta nevét a
lovagrend. A birtokaik is leginkább itt
terültek el.]
dobudować — dobudowywać [1. zbudować
dodatkową część budynku; 2. dokończyć
budowanie] – befejezni az építkezést,
megépíteni; hozzáépíteni vmihez vmit;
ráépíteni
-
Wersja 01 01 2017.
dobudowanie
–
hozzáépítés,
hozzátoldás
(dobudówka)
dobudowywanie – hozzáépítés, hozzáépítgetés;
hozzátoldozás
dobudówka [dobudowana część budynku] –
vmihez hozzáépített rész; épületszárny
dobudzić [z trudem obudzić kogoś] – sikerül
felkelteni v. felébreszteni vkit
dobudzić się [1. zob. dobudzić; 2. odzyskać
sprawność umysłową i fizyczną po
obudzeniu] – sikerül felébrednie v.
felketlenie magát
dobyć — dobywać [I dotrwać do jakiegoś
momentu; II daw. wyjąć coś] + B. –
bizonyos
ideig
maradni;
kitartani,
megmaradni; (wyjąć) előrehúzni, kihúzni,
kivenni, kiszedni, előszedni, elővenni,
kirántani (vmit); napvilágra hozni, kiaknázni
(dobywać); (wziąć szturmem:ostrommal,
rohammal bevenni) bevenni, elfoglalni,
megszerezni (vmit)
dobędę w tej służbie do końca roku – (az) év
végéig ebben a szolgálatban v. munkakörben
maradok (dobyć)
dobyć czego (ritkábban co) – előszedni, kihúzni
vmit
dobyć głosu – hangot adni, megszólalni
dobyć miecza – kihúzni a kardot; kardot rántani
dobyć ostatnich sił – összeszedi minden erejét;
végső v. minden erejét latba veti
dobyć szabli – kardot ránt
dobyć twierdzy – bevenni az erődítményt
dobyć się — dobywać się [1. daw. o jakiejś
substancji: wydostać się na zewnątrz;
2. daw. dać się słyszeć] – (dawno)
kivergődni, nagynehezen kijutni; vhonnan
kiszabadítja magát
dobytek [1. ogół rzeczy należących do kogoś;
2. zwierzęta domowe, zwłaszcza bydło] –
szerzemény, tulajdon, vagyon; ingó vagyon,
cók-mók; lim-lom; holmi; jószág; állat- v.
marhaállomány
dobywać + B. – előhúzni, kihúzni (vmit); bevenni,
megszerezni (vmit); kitermelni, kibányászni
docelowy, -a, -e [1. prowadzący do celu;
2. będący celem podróży; 3. osiągający
przewidziany poziom, przewidzianą ilość,
jakość] – célirányos, célDocendo discimus [Nauczając, uczymy się
(Seneka)] – (lat.) Docendo discimus; tanítás
közben sokat tanul az ember maga is (a. m.
tanítva tanulunk)
docenianie – kellő módon való értékelés,
méltányolás, megbecsülés, felbecsülés
docenić — doceniać [uznać wartość, znaczenie
czegoś, pozytywnie ocenić kogoś, coś] –
1200
kellőképpen méltányolni, helyesen értékelni;
kellő módon értékelni; megbecsülni,
elismerni, felbecsülni, felismerni
docenić wartość strat – kellő módon értékelni v.
megbecsülni a kárt
docenienie – értékelés, elismerés, méltánylás,
méltányolás
docent [stanowisko na wyższej uczelni lub w
instytucie
naukowym,
wyższe
od
adiunkta; też: osoba zajmująca to
stanowisko] – (lat.) docens, tanító (főiskolai
v. egyetemi tanári fokozat); tanszékvezető v.
helyettese; egyetemi magántanár
docento discimus [ucząc innych sami się uczymy;
uczymy się uczeniem kogoś] – docento
discimus; tanítva tanulunk (Seneca)
docentura [stanowisko docenta] – (lat.)
docentúra; docensi állás, megbízás
docere (pouczać) – (lat.) docere; igét hirdeni,
prédikálni, szentbeszédet mondani
docere, movere, delectore [pouczać, wzruszać,
zachwycać (trzy główne cele retoryki
sformułowane przez Kwintyliana)] - Docere,
movere, delectore; prédikálni, mozgatni,
elragadni
dochodowość – jövedelem; jövedelmezőség,
rentabilitás
dochodowość działalności – a tevékenység
jövedelmezősége
dochodowość kapitału – tőkejövedelmezőség
(ang. Return on Equity, ROE)
dochodowość
krytyczna
–
kritikus
jövedelmezőség
dochodowość pieniężna – pénz-jövedelmezőség
dochodowość
przemysłu
–
az
ipar
jövedelmezősége, rentabilitása
dochodowy, -a, -e [przynoszący zysk] –
jövedelmező,
haszonhajtó,
kifizetődő;
jövedelmi, jövedelemdochodowy dom – jövedelmező ház v. bérház
dochodowy zawód – jövedelmező állás v.
foglalkozás
dochody – bevételek, jövedelmek, nyereségek
dochody budżetowe – költségvetési bevételek
dochody budżetu państwa – állami költségvetés
bevételei
dochody ludności – lakossági jövedelmek
dochody nominalne – névleges jövedelmek
dochody osobiste – személyi jövdelmek
dochody pierwotne – primer (elsődleges)
jövedelmek
dochody poboczne – mellékkereset, mellékes
jövedelem
dochody postronne – mellékjövedelem
dochody rodzinne – családi jövedelmek
-
Wersja 01 01 2017.
dochody uboczne – mellékjövedelmek
dochody zmniejszyły się – a jövedelmek
csökkentek v. kisebbedtek
dochodzący, -a, -e – bejáródochodzenie [czynności prowadzone przez
prokuratora lub policję, polegające na
zebraniu
dowodów
i
wyjaśnieniu
okoliczności związanych z przestępstwem]
– bejárás; nyomozás, vizsgálat, keresés
dochodzenie administracyjne – közigazgatási
vizsgálat
dochodzenie dyscyplinarne – fegyelmi vizsgálat,
fegyelmi
dochodzenie sądowe – bírósági vizsgálat
dochodzenie swoich praw – (jog) jogérvényesítés
dochodzenie w trybie doraźnym – rögtönítélő
eljárás v. bíráskodás
dochodzenie wstępne, pierwiastkowe – előzetes
nyomozás
dochodzeniowy, -a, -e – nyomozási, nyomozódochodzić [zob. dojść] + B. – megszerezni, elérni
(vmit); elhordani, elviselni; eljárni, kitartani
vmiben
dochodzić, dojść (do czego) – érni (vhová);
hozzájutni (vmihez); odamenni (vhová)
dochodzić a. dojść do formy – visszaszerzi a
formáját
dochodzić a. dojść do skutku – eredményre vezet
dochodzę na tę lekcję do końca miesiąca i
przestanę – még a hónap végéig eljárok
ezekre a leckékre s aztán abbahagyom
dochodzę w tym ubraniu do zimy – télig még
elhordom ezt a ruhát; télig még eljárok ebben
a ruhában
dochodzić czegoś sądownie – bíróilag szerzni
érvényt vminek v. érvényesíteni vmit,
poerelni vmit, törvényes útra terelni vmit
dochodzić do kogo/czego – közeledni, eljutni,
odaérni, odajutni (vmihez); (zbliżać się)
közeledni; elérni (vmit)
dochodzić do końca – véget érni
dochodzić
do
przekonania
–
arra
a
meggyőződésre jutni
dochodzić do skutku – eredményre vezetni;
megvalósulni
dochodzić do wniosku – arra a következtetésre
jutni
dochodzić na kim/czym należności – behajtani a
tartozást vkin/vmin
dochodzić prawdy – eljutni az igazsághoz
dochodzić a. dojść swoich praw – érvényt szerez
jogainak
dochodzić swych praw – érvényt szerezni
jogainak
dochodzić a. dojść tam – odajutni
1201
dochodzik – kis haszon, haszonka, jövedelmecske
dochować — dochowywać [przechować coś do
pewnego czasu] – megőrizni, megóvni,
megtartani (vmit)
dochować czego – termeszteni, tenyészteni vmit
dochować dzieci – gyermekeket nevelni v.
felnevelni
dochować kogo – nevelni, felnevelni vkit
dochować kogo wierności – hű marad; hűségében
kitart; állhatatos
dochować krowy – tehenet tenyészteni v. nevelni
(magának)
dochować obietnicy – megtartani az ígéretet
dochować przysięgi – esküt megtartani; tartja
magát az eskühöz
dochować serca – szívébe zár; megszeretni
dochować słowa – megtartja a szavát
dochować tajemnicy – titkot megőrizni
dochować wiary – megőrzi a hitét
dochować wierności – megőrzi hűségét
dochować wierności komu – hű maradni vkihez
dochować się — dochowywać się [1. przetrwać
do pewnego czasu; 2. doczekać się
rezultatów wychowania, hodowli, starań]
–
nevelni,
fejleszteni;
termeszteni,
tenyészteni; eltartani, megőrződni
dochodowanie – megőrzés, megtartás, fenntartás
dochodowanie się – megmaradás, fennmaradás
dochowek, dochówek – utánpótlás, szaporulat
(állatállományban)
dochód [suma wpływów pieniężnych w
gospodarce państwa, przedsiębiorstwa,
jednostki w określonym czasie] – haszon,
jövedelem, bevétel, nyereség
dochód brutto [różnica między ceną sprzedaży a
ceną zakupu lub suma zarobionych
prowizji, odsetek, bez uwzględnienia
kosztów handlowych, administracyjnych,
podatków itp.] – bruttó jövedelem
dochód całkowity – teljes jövedelem
dochód czysty – tiszta jövedelem
dochód narodowy [wartość wszystkich dóbr
ekonomicznych
wytworzonych
przez
społeczeństwo, po odliczeniu kosztów
poniesionych w toku produkcji] – nemzeti
jövedelem
dochód narodowy brutto – bruttó nemzeti
jövedelem
dochód narodowy na jednego mieszkańca – egy
főre eső nemzeti jövedelem
dochód narodowy netto – nettó nemzeti jövedelem
dochód narodowy podzielony – felosztott nemzeti
jövedelem
-
Wersja 01 01 2017.
dochód narodowy (przypadający) na głowę
ludności – egy főre eső nemzeti jövedelem
dochód narodowy wytworzony – megtermelt
nemzeti jövedelem
dochód netto [dochód pozostający po odliczeniu
wszelkich kosztów związanych z jego
realizacją] – nettó jövedelem
dochód ogólny – összjövedelem, összbevétel
dochód państwa, dochód państwowy – állami
bevétel
dochód pieniężny – pénzbevétel
dochód po opodatkowaniu – adózás utáni
jövedelem
dochód pochodzący z indywidualnej działalności
gospodarczej – egyéni vállalkozásból
származó jövedelem
dochód pochodzący z wykonywania wolnego
zawodu – szellemi alkotásból származó
jövdelem
dochód pochodzący ze stosunku pracy –
munkaviszonyból származó jövedelem
dochód podatkowy – adóbevétel
dochód podlegający opodatkowaniu – adóköteles
jövedelem
dochód przeciętny – átlagbevétel
dochód przed opodatkowaniu – adózás előtti
jövedelem
dochód realny – reálkereset, reáljövedelem
dochód roczny – évi jövedelem
dochód rzeczywisty – tényleges jövedelem
dochód
scentralizowany
–
központosított
jövedelem
dochód scentralizowany, czysty – központosított
tiszta jövedelem
dochód średni – átlagos jövedelem
dochód uboczny – mellékjövedelem
dochód wolny od podatku a. podatków –
adómentes jövedelem
dochód z cła – vámjövedék, vámjövedelem
dochód z kapitału – tőkéből származó jövedelem
dochód z monopolu – jövedék
dochód z monopolu spirytusowego – szeszjövedék
dochód z produkcji – termelésből származó
jövedelem
dochrapać się — dochrapywać się [pot. osiągnąć
coś po długich staraniach] – nagy v. sok
nehézség leküzdése után, nagynehezen elérni
vmit, eljutni, fölkapaszkodni, fölvergődni
vhová
dochrapać się czego – nagynehezen elérni vmit;
eljutni vmihez v. vhová; fölkapaszkodni,
fölvergődni vmire v. vhová
dochrapać się majątku – nehezen meggazdagodni
1202
dochrapać się wladzy – hatalomra vergődni,
hatalomhoz jutni (nehezen)
dochtór [lekarz, doktor] – [Słowniczek języka
śląskiego] orvos, doktor
dociąć — docinać [1. wyciąć do końca lub do
określonego
miejsca;
2. obcinając,
dopasować; 3. powiedzieć komuś coś
złośliwego] – befejezni a vágást; még egy
keveset vágni vmiből; felvágni, hozzávágni
még; megölni, agyonütni, agyonverni vkit;
megadni a kegyelemdöfést vkinek; (átv.)
piszkálódni vkivel; megsérteni, megbántani,
személyeskedni;
izgatni,
felingerelni,
elkeseríteni, megbosszantani vkit
dociąć co – felvágni, összevágni, végigvágni vmit
dociąć deskę – felvágni, felszabni a deszkát
dociąć galąź – levágni a gallyakat
dociąć komu/czemu – csipkedni, csipkelődni,
bosszantani
(vmit,
vkit);
megsérteni,
megbántani vkit; szurkálni vkit
dociąć komu do żywego – a legérzékenyebb
pontját érinteni; elevenére tapintani vkinek
dociąć wroga – az ellenségnek megadni a
kegyelemdöfést
dociągnąć — dociągać [1. ciągnąc, przybliżyć coś
lub kogoś do pewnego miejsca; 2. robiąc
coś, doprowadzić to do jakiegoś punktu w
przestrzeni lub w czasie; 3. pot. dotrzeć
gdzieś z trudem; 4. pot. osiągnąć pewien
pułap czegoś; 5. pot. przetrwać lub
przeżyć do jakiegoś momentu] – odahúzni,
elhúzni, odavonszolni, összehúzni; (beteg)
kibírni, megérni, elélni, elélni vmeddig;
kiegészíteni vmilyen számot, létszámot;
bővíteni, pótolni, elérni; kimondani v.
elénekelni egy hangot
dociągnąć co – odahúzni vmit vmihez
dociągnąć czego – odahúzni vmit vmihez
dociągnąć co do czego – húzni, odahúzni,
odavonszolni vmit vmeddig v. vmihez
dociągnąć lódkę do brzegu – partra vonszolni a
csónakot
dociągnąć popręg, dociągnać popręgu –
hashevedert v. nyakhevedert meghúzni v.
összehúzni
dociągnąć strunę – kifeszíteni, felhangolni a húrt
dociągnę do końca miesiąca – kibírom v. megélek
a hónap végéig
dociągnąć się — dociągać się [pot. dotrzeć gdzieś
z trudem] – odahúzódni, elhúzódni,
odavonszolódni,
odavánszorogni;
összehúzódni
dociec1 — dociekać, docieknąć [o wodzie: dojść
lub dostać się gdzieś, ciekąc] – megtudni,
kikutatni, felfogni, megérteni; belátni,
felfedezni, rájönni
-
Wersja 01 01 2017.
dociec2 — dociekać [dowiedzieć się czegoś lub
wykryć coś] – teljesen kifolyni, elfolyni
(woda)
dociec czego – megtudni, megérteni, felfedezni
vmit; belelátni vmibe
dociec czych zamiarów – belelátni vkinek a
szándékaiba
dociec czego rozumem – ésszel felfogni vmit
dociec jakiej tajemnicy – felfedezni vmi titkot
dociekać + B. – tudakolni (vmit)
dociekania naukowe – tudományos kutatás
dociekanie – kutatás, tudakozódás, megvizsgálás,
vizsgálat
dociekliwość – tudományos érdeklődés
dociekliwy, -a, -e [starający się dowiedzieć i
zrozumieć jak najwięcej; też: świadczący
o takim podejściu do czegoś] – kutató,
vizsgáló, érdeklődő
docierać, dotrzeć – odadörzsölni, megdörzsölni;
(dokądś) eljutni, odaérni (vhova); elhatni,
hatolni (vhová)
docinać (docina) + R. – személyeskedni
docinanie + R. – személyeskedés
docinek [złośliwa uwaga] – sértés, sértegetés,
megbántás,
kötekedés,
csipkelődés,
piszkálódás; csípős megjegyzés
docinkowy, -a, -e – csípős, csipkelődő, gúnyos
dociosać, dociosywać – egy bizonyos részig
kifaragni, bárdolni vmit
dociosać ten tekst – ezt a szöveget finomítani
DOCSIS (ang. Data Over Cable Service Interface
Specification) [standard transmisji danych
w istniejących hybrydowych sieciach
kablowych HFC. DOCSIS opisuje
standard stosowany przede wszystkim w
USA, podczas gdy EURODOCSIS to
system stosowany głównie w Europie, choć
wiele sieci stosuje DOCSIS również na
starym kontynencie.] – DOCSIS, Data
Over Cable Service Interface Specification +
Euro
DOCIS
(kábeltelevizio-hálózati
szabvány)
docisk [1. element mocujący przedmiot podczas
obróbki na obrabiarce; 2. siła występująca
między powierzchniami stykania się
przyciskanych do siebie przedmiotów] –
nyomás; ránehezedés
docisk taśmy (magnetofon) – szalagfejnyomás
dociskowy, -a, -e – nyomó, ránehezedő
dociskowy pasek z klamrą [pasek z klamrą,
który zaciąga i ścieśnia ubranie według
wymagań. Złożony z przystosowalnego
paska i zapinanej pętli. Zwykle stosowany
w talii spodni.] - derék szűkítő pánt [Csattal
ellátott szalag, amellyel egy ruhadarabot
szorosra
lehet
húzni.
Magából az
1203
övszalagból és egy csatból áll. Többnyire
nadrágok derékpántjába varrják be kétoldalt.]
docisnąć — dociskać [1. cisnąc, maksymalnie
zbliżyć coś do czegoś; 2. pot. zmusić kogoś
do większego wysiłku] – odadobni, rádobni,
ráhajítani;
szorítani,
összeszorítani,
összenyomni; odaszorítani
docisnął kamieniem do drzewa, dalej nie mógł –
a fáig dobta el a követ, tovább nem tudta
docisnąć się [przedostać się z trudem dokądś
albo do kogoś] – keresztülvergődni;
átfurakodni, betolakodni, odaférkőzni; áttöri
magát; utat tör magának
docisnąć się dokąd – behatolni, betolakodni v.
benyomulni vhová
dociśnięcie – összenyomás, összeszorítás
dockej! - poczekaj(no)! [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach]
– (daw) várj!, várjon!
D(octo)r Jekyll [ang., zob. Dr Jekyll and Mr
Hyde [wym. doktor dżekil end mister
hajd] doktor Jekyll i pan Hyde, dwa
sprzeczne z sobą oblicza duchowe jednego
człowieka, dobre i złe, ujawniające się
kolejno; tytuł powieści (The Strange Case
of Dr. Jekyll and Mr. Hyde; 1886 r.)
Roberta L. Stevensona] – The Strange
Case
of
Dr.Jekyll
and
Mr.Hyde
(regény,1886): Dr.Jekyll and Mr.Hyde
(1908, 1920, 1931, 1990 (Tv)) (horrorfilm)
doctor angelicus [łac., doktor anielski (św.
Tomasz z Akwinu)] – angyali doktor;
Aquinói Szent Tamás [Tommaso d'Aquino
(Roccasecca, 1224 vége/1225 eleje –
Fossanova, 1274. március 7.), olasz teológus,
skolasztikus filozófus, Domonkos-rendi
szerzetes, a keresztény misztika egyik
képviselője. Angyali Doktor (Doctor
Angelicus) néven is ismert.]
doctor honoris causa [łac., zob. doktor] – doctor
honoris causa; az egyetem tiszteletbeli
doktora
doctor invincibilis [łac., doktor niezwyciężony
(Wilhelm Ockham; zob. Ockhama
brzytwa)] – Doctor Invincibilis (“Invincible
Doctor”); legyőzhetetlen doktor (Occam
Vilmos,
ferencrendi
szerzetes
és
skolasztikus, szül. Occamban, a Surrey
grófságban. Születésének ideje ismeretlen.
Megh. Münchenben, 1347 ápr. 10. Duns
Scotusnak volt a tanítványa, akitől Párisban a
XIV. sz. elején a bölcsészetet és
hittudományokat tanulta. Később e két
tárgyat Párisban maga is tanította. A IV.
Fülöp francia király és VIII. Bonfiác,
továbbá Lajos bajor király és XXII. János
közt kitört viszályok idejében az egyházzal
-
Wersja 01 01 2017.
szemben hatalmasan védelmezte a királyi
hatalmat.)
doctor irrefragibilis [łac., doktor niezłomny
(Aleksander z Hales, ang. filozof i teolog,
franciszkanin, ok. 1175-1245)] – doctor
irrefragibilis; hajthatatlan doktor; Alexander
of Hales (1175-1245)
doctor mellifluus [łac., doktor miodopłynny (św.
Bernard z Clairvaux, fr. cysters, wielki
kaznodzieja, mistyk, 1091-1153)] – doctor
mellifluus;
Clairvauxi
Szent
Bernát
[Bernardus Claravallensis (1090, Fontaines
ou Dijon – 1153, Clairvaux): francia egyházi
író, hitszónok, egyházpolitikus és misztikus,
cisztercita
szerzetes,
a
rend
reformmozgalmának
vezéralakja,
megtisztelő melléknevén a doctor mellifluus]
doctor mirabilis [łac., doktor cudowny (Roger
Bacon, uczony i filozof ang., ok. 1214-ok.
1294)] – doctor mirabilis; Roger Bacon
(1214-1294) [középkori angol gondolkodó,
Robert Grosseteste tanítványa volt, az
Oxfordi egyetemen tanított ferences rendi
szerzetesként. Főként természetkutatással
foglalkozott és Grosseteste fényről szóló
tanítását fejlesztette tovább. Nincs bizonyíték
arról, hogy doktori cimmel rendelkezett
volna a Doctor Mirabilis címet ugyanis
halála után kapta.]
doctor seraphicus [łac., doktor seraficki (św.
Bonawentura, właśc. Johannes Fidanza,
teolog, filozof i mistyk wł., 1221-74)] doctor seraphicus, ’szeráfi doktor’; Szent
Bonaventura (1221-74)
doctor
subtilissimus
[łac.,
doktor
najdociekliwszy (Johannes Duns Scotus,
Szkot, filozof i teolog franciszkański, 12661308)] – Doctor Subtilissimus, Doctor
subtilis (kifinomult doktor) (Duns Scotus)
[Johannes Duns Scotus, skót ferences
teológus és bölcselő, akit kortársai és
tanítványai
gondolkodásának
fogalmi
tisztaságára és eleganciájára utalva a Doctor
subtilis (kifinomult doktor), hitének máriás
lelkülete alapján pedig a Doctor marianus
(máriás doktor) néven emlegettek.]
doctor utriusque iuris; doctor utriusque juris,
doctor juris utriusque [łac., doktor obojga
praw: cywilnego i kanonicznego (dawny
tytuł nauk.)] – (lat.) Doctor iuris utriusque;
doctor utriusque juris, doctor juris utriusque
[mindkét jog doktora]; a jog- és
államtudomány
doktora;
a
német
egyetemeken a római és egyházi jog doktora
(a. m. mindkét jog doktora)
doctus cum libro [łac., dosł. 'uczony z książką';
uczony z książki, nietwórczy, nie myślący
samodzielnie] – (lat.) doctus cum libro;
1204
’könyvből tanult’; elméleti tudós(ang. having
book learning; Learned with a book)
docucić [przywrócić kogoś do przytomności] –
nagynehezen eszméletre téríteni
docucić kogo – nagynehezn eszméletre téríteni vkit
docucić się [pot. dojść do siebie, np. po drzemce]
– nagynehezn eszméletre térni
document humain ["naukowość" (document
humain [dokumentami ludzkimi nazywali
swoje
powieści
francuscy
pisarze
naturaliści]: po niemiecku romans
kolportażowy i dodawanie zamiast
kompozycja)] – (fr.) document humain;
emberi dokumentum (bizonyíték az emberi
süllyedés mértékéről)
doczekać, doczekać się — doczekiwać,
doczekiwać się (czego) [1. czekając,
dotrwać do pewnego spodziewanego
momentu; 2. dożyć jakiegoś dnia lub
zdarzenia]– várva várni; bizonyos ideig
várni, megvárni, bevárni, kivárni (vmit);
kitartani, kibírni, megélni vmit
doczekać przybycia doktora – az orvos
megérkezését bevárni
doczekał tej chwili – nem érte meg ezt a pillanatot
doczekać się (czego) – megérni (vmit)
doczepianie – hozzákapcsolás, hozzácsatolás
doczepić — doczepiać [dołączyć jeden przedmiot
do drugiego] – hozzáerősíteni, odaerősíteni,
ráerősíteni;
hozzáadni,
hozzákapcsolni,
hozzácsatolni; (kocsikat) kapcsolni
doczepić co do czego – hozzáerősíteni vmit vmihez;
hozzácsatolni, ráerősíteni vmit vmire
doczepić się — doczepiać się [pot. przyłączyć się
do kogoś wbrew jego woli] – hozzáadódni,
hozzákapcsolódni,
hozzácsatolódni;
csatlakozni
doczepienie
–
hozzáerősítés,
hozzáadás,
hozzácsatolás
doczepka [pot. o czymś doczepionym, dodanym
do czegoś] – hozzácsatolt kocsi, pótkocsi;
összekapcsolás
doczesność – mulandóság
doczesny, -a, -e [przemijający, związany z
życiem na ziemi] – mulandó, világi, földi,
múló
doczesne szczątki – földi maradványok, porhüvely
doczkej, doczkej se [poczekaj, zaczekaj] –
[Słowniczek języka śląskiego] várj csak! várj
egy pillanatig! (átv.) megállj csak!
doczołgać się [1. czołgając się, dotrzeć do celu;
2. pot. z trudem, pomału dojść do jakiegoś
miejsca] – vonszolódni, kúszni, mászni,
odamászni; vonszolja magát
doczołgać się na kolanach – térden csúszni
vmeddig
-
Wersja 01 01 2017.
doczołgać się z wysiłkiem, doczołgać się z
trudnością – kínosan vonszolja magát; alig
van jártányi ereje
doczyścić — doczyszczać [usunąć z czegoś
resztki brudu] – teljesen kitisztítani;
megtisztítani
doczyszczać buty – cipőt fényesre tisztítani
doczyszczać ubranie – rendesen kitisztítani a ruhát
doczyścić się — doczyszczać się [zostać
doczyszczonym] – alig képes magát
megtisztítani; tisztálkodni
doczytać — doczytywać [przeczytać do końca
lub do pewnego miejsca] – elolvasni,
végigolvasni; befejezni az olvasást
doczytać do końca powieść – végigolvasni a
regényt
doczytać się — doczytywać się [czytając tekst,
znaleźć w nim coś, co nie od razu rzuca się
w oczy] – olvasás által v. könyvből elolvasni
vmit v. értesülni vmiről
doczytać się czego z czyich oczu – (átv.) vkinek
szeméből kiolvasni v. megtudni vmit
doćwiczyć
–
begyakorolni,
tökéletesíteni,
tökéletesíti magát vmiben
dodać (doda) — dodawać [1. dać coś jako
nadwyżkę lub uzupełnienie; 2. powiedzieć
coś,
uzupełniając
wypowiedź;
3. zsumować jakieś wielkości, liczby;
4. przy
odczytywaniu
działania
matematycznego: słowo oznaczające znak
dodawania] – (zsumować) összeadni,
(dołożyć) hozzáadni, ráadni; hozzátenni,
kipótolni, többet adni, többet fizetni;
hozzáillszteni,
hozzátenni,
hozzáfűzni;
tetézni; toldani
dodać co czemu – hozzáadni, hozzáfűzni,
hozzátenni, hozzácsatolni vmit vmihez
dodać co do czego – hozzátenni, hozzáadni vmit
vmihez
dodać a. dodawać coś – összeadni vmit
dodać a. dodawać coś do czegoś – hozzáadni vmit
vmihez
dodać cukru do herbaty – cukrot tenni a teába;
megcukrozni a teát
dodać czemu piękności – növelni v. emelni vminek
a szépségét
dodać do czegoś – hozzáadni vmihez
dodać do wagi – súlyban v. súlyában gyarapítani,
kiegészíteni
dodać gazu – rákapcsolni (gyorsítani); gázt adni,
rálépni a gázra
dodać jedną liczbo do drugiej – egy számot a
másikhoz adni
dodać jeszcze jedno słowo – még egy szót
hozzáfűzni
1205
dodać komu kogo do pomocy – segítőül rendelni
vkit vki mellé
dodać komu kogo do towarzystwa – társul
rendelni vkit vki mellé
dodać komu odwagi – vkinek a bátorságát növelni;
bátorságot vkibe; felbátorítani, buzdítani,
biztatni vkit
dodać komu odwagi do czego – felbátorítani,
felbuzdítani,
felbiztatni
vkit
vmire;
bátorságot önteni vkibe
dodać komu otuchy – bátorítani vkit; bátorságot
önteni vkibe
dodać nieco wody – hozzátenni egy kis vizet
dodać otuchy – bátorítani
dodać splendoru czemu – emelni vminek a fényét
dodali mu współpracownika – munkatársakat
adtak melléje
dodałem to dla jasności – hozzátettem ezt az
érthetőség v. világosság v. megvilágítás
kedvéért
dodam jeszcze do tego, że… – hozzáteszem még,
hogy…; vegye még hozzá (tudomásul), hogy
dodajnik, dodajna [liczba dodawana do innej
liczby] – összeadandó
dodanie – hozzáadás, pótlás, pótlék, toldalék,
hozzátétel, hozzáillesztés
dodany, -a, -e – hozzáadott, hozzáadandó,
hozzáfüggesztett, hozzácsatolt
dodarcie – végigszaggatás, lenyúzás
dodarty samochód – bejáratott autó
dodawać (sumować) – hozzáadni (összeadni)
dodawać komu bodźca – ösztökélni; serkenteni,
buzdítani, ösztönözni vkit
dodawać komu ducha – lelkesíteni, biztatni,
buzdítani, bátorítani vkit
dodawać komu odwagi – bátorítani, biztatni vkit
dodawać komu otuchy – buzdítani, bátorítani vkit
dodatek (dod.) [1. to, co się dodaje ponad normę,
ponad określoną ilość, miarę, ponad
program; 2. krótki film wyświetlany po
kronice przed filmem pełnometrażowym]
– köret; pótlék, ráadás [na dodatek, w
dodatku: ráadásul], tartozék; melléklet;
hozzáadás, hozzáillesztés; toldalék; függelék,
melléklet, pótlék, pótlás, kiegészítés vmihez;
pótfüzet
dodatek [Dodatek na cięcie, w jednym kawałku
z podstawowym elementem ubioru. W
trakcie cięcia szablonu zostawia się pewien
„dodatek“ materiału na szew.] - ráhagyás
[A ráhagyást a ruhaalkatrész szabásánál
hozzák létre, aminek célja lehet varrási
ráhagyás, vagy a visszahajtásnak megfelelő
anyagtöbblet kialakítása.]
-
Wersja 01 01 2017.
dodatek do gazety – melléklet (újság); folyóirtat
melléklete; lapmelléklet
dodatek do jarzyn – feltét
dodatek (do mięsa) – köret
dodatek do podatku – adópótlék
dodatek do uposażenia – bérpótlék, bérkiegészítés
dodatek drożyźniani – drágasági pótlék
dodatek
funkcyjny
[dodatkowa
kwota
wypłacana pracownikowi oprócz pensji za
wykonywaną funkcję] – működési pótlék
dodatek ilustrowany – képes melléklet
dodatek językowy – nyelvpótlék
dodatek nadzwyczajny [numer dziennika
wydawany poza zwykłym nakładem, np. z
racji wydarzenia wielkiej wagi] – 1.
(gazety) külön v. rendkívüli kiadás (újság); 2.
rendkívüli pótlék
dodatek nocny – éjjeli pótlék
dodatek płacowy – bérpótlék
dodatek rodzinny [stała kwota dodawana do
pensji,
przysługująca
pracownikowi
mającemu na utrzymaniu dzieci lub
współmałżonka] – családi pótlék
dodatek rozłąkowy, dodatek za rozłąkę
[dodatkowa
kwota
wypłacana
pracownikom, którzy zostali tymczasowo
przeniesieni
do
pracy
w
innej
miejscowości, z dala od rodziny] –
különélési pótlék [a nem állandó lakóhelyén
munkaviszonyban álló munkavállaló részére
a
kollektív
szerződésben
rögzített
feltételekkel
és
mértékben
fizethető
költségtérítés]
dodatek stażkowy – szolgálati évekért járó pótlék
dodatek
utrwalający,
utrwalacz
[tkana,
nietkana,
dziana
lub
spilśniona
wewnętrzna
warstwa
wyrobu,
termoplastyczny środek wiążący do
utrwalania kształtu odzieży i bielizny.] rögzítő közbélés [Szövött, kötött, vagy
nemszőtt kelméből készült bélésanyag, amit
hőre lágyuló bevonattal látnak el, hogy
ráragasztható legyen a ruhadarab egy
alkatrészére, annak érdekében, hogy az
megtartsa az alakját.]
dodatek „wykroje i wzory” – szabásmintamelléklet
dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych –
túlórapótlék
dodatek za pracę w nocy – éjjeli pótlék, éjszakai
pótlék
dodatek za pracę w warunkach szkodliwych –
veszélyességi pótlék
dodatek za pracę zmianową – műszakpótlék
dodatek za usługi – pótdíj a kiszolgálásért
1206
dodatek za wysługę lat – szolgálati évekért járó
pótlék; korpótlék
dodatek za znajomość języka – nyelvpótlék
dodatki [substancje stałe dodawane do masy
papierniczej przy produkcji wyrobów
papierowych dla uzyskania specyficznego
wyglądu zewnętrznego] – adalékok;
hozzávaló
dodatki – kellékek, kiegészítők; tartozékok
dodatki (do mięsa) – köretek
dodatki krawieckie [artykuły potrzebne do
szycia i wykończenia odzieży, jak
podszewka, tasiemka, nici, guziki] –
szabókellékek
dodatki mogę sam dać – kellékeket magam is
tudok adni
dodatki tapicerskie – kárpitos kellékek
dodatkowa opłata – pótdíj
dodatkowe dane – kiegészítő adatok
dodatkowe głosowanie – pótszavazás
dodatkowe łóżko – pótágy
dodatkowe nazwisko – előnév
dodatkowe zajęcie – mellékfoglalkozás
dodatkowo – utólag, ráadásul, kiegészítésül;
pótlólag; pótlásképpen, pótlásul
dodatkowy, -a, -e (dod.) – pót-, utólagos,
kiegészítő (kieg.), pótló; mellék-; mellékes,
többlet
dodatkowy kredyt – póthitel
dodatkowy
urlop
–
pótszabadság,
meghosszabbított szabadság
dodatni, -ia, -ie – (nyelvtan) pozitív (poz.);
előnyös, pozitív, hasznos, kedvező, jótékony,
üdvös, jó
dodatnie cechy – jó tulajdonságok
dodatnie sprzężenie
zwrotne
–
pozitív
visszacsatolás
dodatni wpływ – jótékony, üdvös befolyás
dodatnie strony – jó tulajdonságok
dodatnio – pozitív módon, pozitívan; (átv.)
pozitívan, előnyösen, kedvezően, haszonnal,
hasznosan, jótékonyan, üdvösen
dodawać (dodaje) – hozzáadni, hozzátenni;
összeadni
dodawać komu bodżca – ösztönözni (vmit, vkit)
dodawać komu otuchy – bátorítani, buzdítani vkit
dodawać (sumować) – hozzáadni (összeadni)
dodawać serca – bátorítani, felbátorítani vkit;
lelket önteni vkibe
dodawanie – hozzáadás, hozzáillesztés, hozzátétel,
pótlás, toldalék; (mt.) összeadás
dodeka – (gör.) dodeka; tizenkettő
dodekaedr a. dwunastościan foremny [to
wielościan foremny o 12 ścianach w
-
Wersja 01 01 2017.
kształcie
przystających
pięciokątów
foremnych.] – (gör.) dodekaéder; tizenkét
lapú mértani test (dwunastościan foremny)
dodekafonia [technika kompozytorska w muzyce
współczesnej oparta na rozszerzonej
gamie diatonicznej, sformułowana na
początku XX wieku przez Arnolda
Schönberga
i
stosowana
przez
kompozytorów tzw. drugiej szkoły
wiedeńskiej.] – dodekafónia; (zene) tizenkét
fokú hangrendszer (Zwölftontechnik, twelvetone technique) [tizenkét fokú techinkát –
mint kompozíciós eljárást – Arnold
Schönberg (kb. 1920-tól) fejlesztette ki. Egy
új rendszer volt a cél, amely helyettesíteni
tudja az addigi tonális harmóniák fölényét.]
dodekafoniczna muzyka – dodekafón zene
dodekafoniczny, -a, -e – (zene) dodekafón
dodekanezos – (gör. 12 sziget) dodekanezos; KisÁzsia partja előtt az olaszok által 12 kis
sziget az Égei-tengerben (főhelye: Rodosz;
az olasz flotta bázisa)
dodrapać – a kaparást, kapargálást befejezni
dodrapać się – nagy nehézségek leküzdése után
végre eljutni, megérkezni, elérkezni;
fölkapaszkodni, fölvergődni
dodrapać się do czego, dodrapać się dokąd –
végre
eljutni,
elérkezni
vhová;
fölkapaszkodni, fölvergődni vmire/vhová
dodruk [zwiększenie nakładu publikacji przez
dodatkowe drukowanie egzemplarzy z
zatrzymanych form drukowych w ramach
jednego
wydania]
–
utánnyomás,
utánnyomat;
a
hiányzó
példányok
utánnyomása
dodrukować – kinyomtatni a még hiányzó részt v.
példányszámot
dodrukować jeszcze sto egzemplarzy –
kinyomtatni a még hiányzó példányt
dodrzeć — dodzierać [pot. całkowicie zniszczyć
już podniszczone ubranie] – végigtépni,
szétszaggatni, elrongyolni
dodrzeć swego ubrania – tönkreszaggatja,
végigszaggatja, elrongyolja a saját ruháját,
öltönyét
dodrzeć się — dodzierać się [pot. o ubraniu: ulec
całkowitemu zniszczeniu] – végigtépődni,
szétszakadni, elrongyolódni
1207
dodusić — doduszać [dusić mięso, jarzyny itp.
jeszcze jakiś czas] – fojtogatással megölni;
megfojtani; nehezen befejezni vmit
dodzwonić – kicsengetni a háziakat; addig csenget,
amíg beengedik; telefonösszekötettést kapni
dodzwonić do kogo – telefonon elérni vkit; sikerrel
csengetni be vkihez
dodzwonić się — dodzwaniać się [1. uzyskać
połączenie telefoniczne; 2. dzwonieniem
przywołać kogoś do drzwi i spowodować,
że je otworzył] – kicsengeni
dodźwigać [donieść coś gdzieś z trudem] –
nagynehezen felemelni
dofinansować — dofinansowywać [przyznać na
jakiś cel dodatkowe pieniądze lub
uzupełnić czyjeś zasoby finansowe] –
kiegészíteni a támogatásra szánt összeget;
pótösszeget nyújtani vmire
Dofka (popędzana, pchana; hebr: ‫[ )דופקה‬według
biblijnej Księgi Liczb 33:12, 13, to
pierwsze miejsce, w którym zatrzymali się
Izraelici po opuszczeniu pustkowia Sin,
według Biblii prowadzeni z Egiptu przez
Mojżesza
do
Ziemi
Obiecanej.
Utożsamiane z egipskim okręgiem Mafkat
między miejscowościami Abu Zanima w
Egipcie w południowej części Półwyspu
Synaj w muhafazie Synaj Południowy a
Sarabit al Chadim, koło miejscowości
Umm Bugma pod górą Dżabal Atairtir
ad-Dahami w protektoracie Święta
Katarzyna.] – DOFKA (folyó víz;
kopogtatva, ütve; erőteljesen hajtva [az
állatot]). [A pusztában vándorló zsidók
egyik szálláshelye a Vörös-tenger és Sínai
közt (4Móz 33,12).]
dofrunąć – elrepülni vmeddig
dog [duży, silny pies o sterczących uszach oraz
krótkiej, gładkiej sierści] – (ang.) dog,
dogg; szelindek (nagy kutyafaj: német, dán,
angol dog) [többnyire hatalmas testű, magas,
sima szőrű kutyafajta]
dog arlekin, dog niemiecki arlekin [zob. arlekin
w zn. 2.] – dog, arlekin (kutyafajta)
dogadać — dogadywać [1. pot. powiedzieć
komuś coś złośliwego; 2. pot. uzgodnić coś
z kimś ostatecznie] – kellemetlenséget
mondani
dogadać komu – szemrehányást tenni vkinek;
megdorgálni vkit
dogadywać komu – csipkelődni (vkivel) (dogadać)
dogadać się — dogadywać się [1. pot.
porozumieć się z kimś w jakimś języku;
2. pot. dojść z kimś do porozumienia w
jakiejś sprawie] – megegyezni, egyezségre
lépni vkivel; megérteti magát, szót érteni [nie
-
Wersja 01 01 2017.
mogę z nim dogadać: dem tudok vele szót
érteni]
dogadać się z kim do czego – vkivel vmiben
egyetérteni
dogadajmy się! – értsünk szót!
dogadzać (zob. dogodzić) – kedvezni, kevében
járni (vkinek); kedvébe jár
dogadzać brzuchowi – kedveli a gyomrát; szeret
jól enni
dogadzać czyim kaprysom – kielégíteni vkinek
minden szeszélyét
dogadzanie – kívánságainak v. vágyainak
kielégítése, kedvében járása
dogadzanie komu – vki kívánságainak v. vágyainak
kielégítése, vkinek (a) kedvében járása
dogadzanie sobie – saját kívánságainak v.
vágyainak kielégítése
doganiać (dogania) (kogo) [ścigając kogoś,
bardzo zbliżać się do niego] – (dogonić)
utolérni (vkit)
dogasnąć — dogasać [1. przestać się palić;
2. dogasać: zbliżać się do końca,
przestawać istnieć; też: przestawać być
widocznym albo słyszalnym; 3. dogasać:
umierać] – teljesen elaludni; elhamvadni;
elhunyni, meghalni
dogasić — dogaszać [doprowadzić gaszenie do
końca] – kioltani, eloltani; a tűzoltást
befejezni
dog-cart (dogcart) [bryczka jednoosiowa] –
(ang.) dog-cart; kétkerekű vadászkocsi
dogger [środkowa epoka jury] – (holland)
dogger; halászcsónak; (geol.) középső-jura, a
jura középső szakasza
doggerbank (hol. Doggersbank; ang., niem.
Doggerbank) – (holland) doggerbank;
homokzátony
Dogger Bank (Ławica Dogger) [rozległa ławica
na Morzu Północnym, rozciągająca się od
wybrzeży Wielkiej Brytanii po Półwysep
Jutlandzki. Jej długość wynosi około 260
km, szerokość 30-60 km, głębokość od 13
do 37 m. Jest to znane miejsce
intensywnego połowu ryb, głównie dorszy,
śledzi, płastug i innych. Eksploatuje się tu
rówież gaz ziemny.] - Dogger Bank [az
Északi-tenger egy sekély vizű területe
mintegy 100 kilométerre a Brit-sziget
partjaitól, a Hollandia partjai mentén
elhelyezkedő, egyenletesebben sekély vizű
Széles Tizennégyesektől északra.]
dogiąć — doginać [gnąc, nadać czemuś
zamierzony kształt] – meghajlítani,
bizonyos határig hajlítani, hozzáhajlítani;
egészen meghajlítani
1208
dogląd, doglądanie [opieka roztoczona nad kimś
lub nad czymś] – felügyelet v. vigyázás
vkire/vmire
doglądać [1. otaczać kogoś troskliwą opieką;
2. czuwać nad przebiegiem jakichś prac] +
B., dojrzeć – érni, megérni, érlelődni,
felserdülni;
(kogo/czego)
felügyelni,
vigyázni (vmire, vkire)
dogląda chorego – a beteg ápolása, kezelése
doglądanie – felügyelet
dogląda dzieci – gyermekre való felügyelet
doglądać chorego – betegre felügyelni
doglądanie kogo/czego – felügyelet vkire/vmire
dogładzić — dogładzać [1. uczynić coś zupełnie
gładkim;
2. obrobić
powierzchnię
metalową na dogładzarce] – egészen
kisimítani
dogładzanie – kisimítás; elsimítás
dogłębnie – mélyen, mélyrehatóan; (átv.) végig
dogłębny, -a, -e [1. sięgający istoty rzeczy;
2. obejmujący
wszystkie
szczegóły
jakiegoś zagadnienia; 3. o uczuciach,
wrażeniach: dojmujący, intensywny] –
mély, mélyreható; alapos
Doględa
wielka
(Grindelia
robusta)
–
Gyantásgyom (Grindelia robusta)
Gyantásgyom (Grindelia robusta)
dogmacik – dogmácska
dogmat [1. w teologii chrześcijańskiej: prawda
uznana przez Kościół za objawioną przez
Boga; 2. twierdzenie przyjmowane za
pewne i prawdziwe jedynie na mocy
autorytetu osoby, która je wygłasza] –
(gör.) dogma [parancs]; szabály, törvény,
hittétel, hitelv; bizonyítás nélkül is minden
hívő számára kötelező hittétel;
merev,
megváltoztathatatlannak hirdetett, kötelező
erejű tétel v. tan; (egyház) Isten által
kinyilatkoztatott természetfeletti igazság;
(átv.) tantétel; az egyház hivatalos tanítása,
mely a Szentírásra és a hitvallási iratokra
alapozódik [Az egyház igehírdetésének,
illetve az egyház közös hitének lényeges
tartalma és az ezt kifejező tételek
("hittételek"); az egyház
tanításának
összefoglaló neve is.]
-
Wersja 01 01 2017.
Dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej
Maryi Panny (łac. Immaculata Conceptio
Beatae Virginis Mariae) [twierdzenie
teologiczne definiujące szczególny stan
świętości będący przywilejem Marii z
Nazaretu, ogłoszone w Kościele katolickim
przez św. Piusa IX jako dogmat wiary. Ta
prawda wiary jest częścią szerszego
zagadnienia
konsekwencji
grzechu
pierwszych rodziców Adama i Ewy
(grzech pierworodny), którym została
objęta cała ludzkość.] – szeplőtelen
fogantatás [egy katolikus hittétel, amely
szerint Szűz Mária már édesanyja, Szent
Anna méhében szeplőtelenül, vagyis
eredendő (másképpen áteredő) bűn nélkül
fogant. (Tehát nem azonos azzal a hittétellel,
hogy Mária Jézust szűzen foganta és szülte.)
Az immakuláció olyan kiváltság, amelyet a
római katolikus egyház csak Szűz Mária
esetében ismer el. A római katolikus egyház
régi időtől kezdve hitte, hogy Mária
szeplőtelenül fogantatott (latin: sine labe
originali concepta), e tant dogmává azonban
csak IX. Piusz pápa emelte 1854. december
8-án. Azelőtt csak ún. (különösen a jezsuiták
által) „ajánlott tétel” (sententia fidei
proxima) volt, de a hívek is kegyelettel
ragaszkodtak
hozzá.
Ünnepe
évente
december 8-án van.]
dogmat o nieomylności papieża [dogmat
ogłoszony w roku 1870 na soborze
watykańskim
I
w
konstytucji
dogmatycznej Pastor aeternus (Konstytucja
o Kościele Chrystusowym). Dogmat ten
odnosi się do tzw. nauczania ex cathedra.
Nieomylność papieża należy rozumieć
jako bezbłędność w sprawach wiary i
obyczajów,
nie
zaś
w sprawach
codziennych. Ustanowienie tego dogmatu
spotkało się ze sprzeciwem części
duchownych i wiernych, w wyniku czego
w 1870 powstał starokatolicyzm.] – pápai
tévedhetetlenség [Az I. Vatikáni Zsinat
hirdette ki a pápai tévedhetetlenség
dogmáját.]
dogma (wiary) – dogma, hitelv
dogmatycznie – dogmatikusan
dogmatycznie twierdzić – dogmaszerűen állítani
dogmatyczność – dogmatikus jelleg
dogmatyczny, -a, -e [1. bezkrytyczny wobec tez
jakiejś doktryny; 2. odnoszący się do
dogmatu jako prawdy wiary; 3. oparty lub
opierający
się
na
dogmatyzmie
filozoficznym] – dogmatikus; ellentmondást
nem tűrő; fölényes, bizakodó, tanító; ami a
dogmán alapul v. belőle ered
1209
dogmatyczne podejście – (átv.) dogmatikus
értelmezés
dogmatyk – (gör.) dogmatikus; a dogmatika
művelője;
a
dogmákhoz
makacsul
ragaszkodó; ellentmondást nem tűrő ember
dogmatyka [1. dział teologii zajmujący się
dogmatami wiary; 2. zbiór tez jakiejś
doktryny, traktowanych w sposób
dogmatyczny]
–
(gör.)
dogmatika;
hitágazattan; a dogmákkal foglalkozó
tudomány (a teológiai egyik ága) [1. a
rendszeres teológia egyik ága; 2. az egyház
tanításának kifejtése; 3. az egyház
tanításának rendszeres előedása, másnéven
"hittan", mert hitünk tartalmáról szól; a
rendszeres teológia egyik fő ága.]
dogmatyka prawa [dyscyplina zajmująca się
analizą, systematyzacją i interpretacją
norm obowiązującego prawa na potrzeby
praktyki prawniczej] – jogi dogmatika
dogmatyzacja
[1. nadawanie
charakteru
dogmatu
tezom
lub
poglądom
pozbawionym
odpowiedniego
uzasadnienia; 2. oficjalne uznanie przez
papieża lub sobór danej prawdy wiary za
dogmat]; dogmatyzowanie – dogmatizálás;
dogmák felállítása
dogmatyzm [1. bezkrytyczny stosunek do
pewnych tez i poglądów, odrzucający
możliwość poddania ich weryfikacji;
2. właściwość
doktryn,
w
których
uznawane lub głoszone są tezy bez
odpowiedniego
uzasadnienia;
3. stanowisko
teoriopoznawcze
proponujące przyjmowanie twierdzeń
arbitralnie lub na zasadzie wiary] – (gör.)
dogmatizmus v. dogmaticizmus; dogmák
kritika nélküli átvétele és használata;
megkövesedett, változtathatatlannak hit
formákban, dogmákban való gondolkodás;
általában kritikailag meg nem
vizsgált
tételekhez való ragaszkodást, a dogmák
tudományos vizsgálatát elutasító módszer; a
szó modern filozófiai értelmét Kant
állapította meg, mint az ő kritikai eljárának
ellentétjét
dogmatyzm prawniczy [w nauce prawa: metoda
polegająca na ograniczeniu się do
formalnej
analizy
obowiązującego
ustawodawstwa, z wyłączeniem badań nad
prawem jako zjawiskiem społecznym] –
jogászi dogmatizmus
dogmatyzować
–
dogmatizálni;
dogmákat
felállítani; dogmatikussá tenni vmit
dognajać, dognoić – teljesen megrothasztani; teljes
rothadást okozni v. előidézni; teljesen
megtrágyázni
dognanie – teljes megrothasztás
-
Wersja 01 01 2017.
dogniatać, dognieść – teljesen meggyúrni,
megdagasztani v. összegyömöszölni
dognić, dognać — doganiać [1. ścigając kogoś,
zrównać się z nim; 2. dorównać komuś
pod jakimś względem] – teljesen elrothadni;
elkorhadni
dognoić pole – jól, alaposan megtrágyázni a földet
dognojenie – teljes megrothasztás; alapos
trágyázás, pótrágyázás
dogodnie – megfelelően, alkalmasan, kényelmesen
dogodność – kényelem, kényelmesség, kedvező
körülmények; előny
dogodny, -a, -e [1. dobrze nadający się do czegoś,
odpowiadający
czyimś
potrzebom;
2. przynoszący korzyść] – (korzystny)
kedvező, megfelelő, alkalmas, méltányos;
(wygodny) kényelmes; lakályos
dogodna okazja – kedvező alkalom
dogodna okoliczność – kedvező körülmény
dogodne połączenie kolejowe – megfelő, jó vasúti
összeköttetés
dogodne warunki – kedvező feltételek v.
körülmények
dogodny komu v. dla tego do czego – megfelelő,
alkalmas vkinek vmire
dogodny moment – megfelelő v. kellő pillanat
dogodny pod każdym względem – minden
következménynek
megfelelő,
feltétlen
érvényű
dogodny warunek – kedvező feltétel
dogodzić — dogadzać [1. spełnić czyjeś
wymagania, życzenia, zadowolić kogoś;
2. dogadzać:
być
dogodnym
lub
odpowiednim dla kogoś] – kedvezni,
kedvében járni, kedvére tenni; kedvét keresni
vkinek
dogodzić komu czym – kedvében járni vkinek
vmivel
dogolić – befejezni a borotválást, megborotválkozni
dogonić (dogoni), dognać — doganiać [1. ścigając
kogoś, zrównać się z nim; 2. dorównać
komuś pod jakimś względem] –
(kogo/czego) utolérni, beérni, utánafutni
(vkinek); elérni (vkit)
dogonić kogo w biegu – utolérni vkit futásban v.
futtában
dogorywać [1. przestawać się palić; 2. umierać w
cierpieniach; 3. przestawać istnieć];
dogorzeć – kialszik, kiég; végetérni,
végződni, befejeződni; lejárni, végét járni,
haldokolni, halálán van
dogospodarować – gazdálkodással elérni vmit v.
jutni vmire
dogospodarować czego – gazdálkodással elérni
vmit v. eredményhez jutni (a gazdaságban)
1210
dogotować — dogotowywać [1. ugotować coś do
miękkości; 2. ugotować pewną dodatkową
ilość] – hozzáfőzni, megfőzni; befejezni a
főzést; még hozzáfőzni
dogotowała zupę i zdjęła ją z ognia – megfőzte a
levest és levette a tűzről
dogotuj jeszcze pół garnka kartofli i będzie
dosyć – főzz még hozzá egy fél fazék
burgonyát s elég lesz
dogotować się — dogotowywać się [ugotować się
do końca, do miękkości] – (teljesen)
megfőni
dograbek – egy gereblyére való szénamaradék; a
szénagyűjtés
befejezésével
kapcsolatos
ünnepség(ek)
dograbiać, dograbić – gereblyézni, kigereblyézni,
összegereblyézni
dograbić siano – a szénát összegereblyézni
dograbki [uroczystość miejska na zakończenie
sianokosu] – szénagyűjtés
dograć — dogrywać [1. rozegrać grę do końca;
2. grać jakiś utwór do końca lub do
oznaczonego miejsca; 3. nagrać coś
dodatkowo na płycie, taśmie itp.; 4. ustalić
szczegóły jakiejś sprawy, uzgodnić coś do
końca] – a játékot befejezni; abbahagyni a
játékot
dogramy jeszcze tę partię szachów – ezt a
sakkjátékot még végigjátszuk
dogramolić
się
–
felmászni,
felkúszni,
felkapaszkodni vhová, vmire
dogrywka [1. przedłużenie czasu gry lub
dodatkowy mecz w sytuacji, gdy gra nie
została rozstrzygnięta; 2. dodatkowa część
sesji na giełdzie papierów wartościowych,
mająca na celu doprowadzenie do jak
największej
liczby
transakcji]
–
hosszabbítás (sport); döntő mérkőzés
dogryzać się – (átv.) emészti magát; egészen
odavan; teljesen tönkremenni
dogryzł się tą wiadomością – emiatt a hír miatt
agyonemészti magát
dogrzać — dogrzewać [1. grzać mocno;
2. grzejąc, doprowadzić do tego, aby było
ciepło; 3. ogrzać dodatkową ilość czegoś;
4. pot. mocno i celnie strzelić, uderzyć] –
(még jobban) felmelegíteni, átmelegíteni;
még hozzámelegíteni
dogrzej jeszcze kubeł wody – melegíts még hozzá
egy vödör vizet
dogrzać się — dogrzewać się [pot. ogrzać samego
siebie] – (még jobban) felmelegedni,
átmelegedni
dogrzebać
—
dogrzebywać
[skończyć
zasypywanie czegoś] – végigkapirgálni,
végigkalapálni valamennyit
-
Wersja 01 01 2017.
dogrzebać czego; dogrzebać do czego –
öszekapirgál magának vmit; elér vmit v.
vmeddig
dogrzebać się — dogrzebywać się [1. grzebiąc,
dotrzeć do jakiegoś miejsca, natrafić na
coś; 2. pot. znaleźć jakieś informacje po
wielu staraniach] – összekapirgál magának
dogryźć — dogryzać [1. pot. skończyć jeść;
2. sprawić komuś przykrość złośliwymi
uwagami] – teljesen megrágni; tönkretenni
vkit, betetőzni vkinek a romlását; rossznyelvű
kijelentést, éles megjegyzést tenni
dohodować — dohodowywać [doprowadzić
hodowlę do określonego czasu lub efektu]
– végignevelni; végigtenyészteni
dohodowaliśmy się kurcząt – csirkéket neveltünk
(magunknak)
dohodować się — dohodowywać się [doczekać
się wyniku hodowli] – felnevelődni,
kitenyésztődik
doholować
—
doholowywać
[1. holując,
doprowadzić
pojazd
do
miejsca
przeznaczenia; 2. pot. doprowadzić kogoś
z trudem do jakiegoś miejsca] – bevontat,
odavontat vhova
doholować barkę do przystani – bevontatja a
bárkát a kikötőbe
DOI (ang. digital object identifier – cyfrowy
identyfikator dokumentu elektronicznego)
[identyfikator
dokumentu
elektronicznego, który w odróżnieniu od
identyfikatorów URL nie zależy od
fizycznej lokalizacji dokumentu lecz jest
do niego na stałe przypisany. Twórcą tego
systemu i właścicielem znaku towarowego
DOI jest International DOI Foundation.] –
DOI (Digital Object Identifier) (digitálisobjektum
azonosító
vagy
digitális
objektumok azonosítója, DOI) (Digitális
Objektum ill. Tárgy Azonositó) [1.
elektronikus dokumentumok, számítógépes
képek és hangfelvételek, valamint egyéb
digitális
állományok
tulajdonosának
azonosítására és azok nyomon követésére
szolgáló (kifejlesztés alatt levő) kódrendszer
2. elektronikus dokumentumok azonosítását
lehetővé tevő jelzés. A DOI a Nemzetközi
DOI
Alapítvány
(International
DOI
Foundation, IDF) bejegyzett védjegye. Az
IDF meghatározása szerint a „DOI név egy
digitális azonosító bármely szellemi termék
számára”. A DOI lehetővé teszi, hogy
„szellemi termékeket digitális hálózatokon
állandóan azonosítani lehessen, és a rájuk
vonatkozó kurrens adatokat el lehessen érni”.
A DOI-k a Corporation for National
Research
Initiatives
(CNRI)
1211
kezelőrendszerén (Handle System) belül a
10. előtaggal vannak ellátva]
doić [1. wyciskać mleko z wymion krowy, owcy
itp.; 2. pot. pić łapczywie; 3. pot. wyłudzać
od kogoś pieniądze] – fejni, megfejni;
megpumpolni,
megvágni,
megfejni,
kizsarolni, kihasználni; ; inni, mohón inni,
beszívni, leissza magát; berúgni
doić kogo – megfejni vkit; kicsalni, kizsarolni
vkitől vmit; kihasználni vkit
doić kozę – (dawno) dutyiban ülni
doić krowę – tehenet fejni
doić piwo – sört inni
doić wódkę – pálinkát inni
doigrać się [ponieść skutki złego lub
lekkomyślnego postępowania] – kikapni;
addig játszani, amíg… (meg nem járja);
addig jár a korsó a kutra…
doinwestować — doinwestowywać [wesprzeć
finansowo coś, co już istnieje lub jest w
trakcie powstawania] – pótlólag befektetni
egy bizonyos összeget vmibe; pótlólag
beinvesztálni
dojadać (zob. dojeść) – lakmározni, teleenni magát
dojarka [urządzenie do dojenia krów] – fejőnő,
fejőgép
dojarnia – fejőház
dojarz [mężczyzna dojący krowy] – fejő ffi
dojazd [1. droga, którą się dojeżdża do jakiegoś
miejsca; 2. dojeżdżanie do jakiegoś
miejsca]; dojeżdżanie – behajtás; közelítés,
megközelítés, odahajtás, odautazás; bejárás,
eljutás, bejutás
dojazd do miasta – a városba vezető utak
dojazd do portu jest łatwy – a kikötő könnyen
megközelíthető
dojazd do pracy – a munkába vezető út
dojazd dokąd – közeledés, bejutás vhová
-
Wersja 01 01 2017.
dojazdowy, -a, -e – behajtási, odautazó, odavezető
(út)
dojąć (dojmę, dojmą) – elérni, hozzáérni;
hozzáférni, áthatolni; izgatni, felingerelni,
bántani, sérteni, elkeseríteni, megbosszantani
dojąć kogo szablą – (dawno) karddal megvágni
vkit; karddal sújtani vkire
dojąć komu – kellemetlenül érint vkit
dojąć komu do żywego – végig sérteni vkit; vkinek
az elevenére tapintani
dojechać — dojeżdżać [1. jadąc, dotrzeć gdzieś
lub zbliżyć się do kogoś, czegoś;
2. dojeżdżać: jeździć regularnie do
jakiegoś miejsca; 3. pot. robiąc coś, dojść
do jakiegoś punktu lub poziomu; 4. pot.
mocno uderzyć; 5. pot. dokuczyć komuś] –
odautazni, odaérkezni, odaérni, eljutni
vmeddig; (kocsival) odahajtani; odamenni;
(átv.) ütni, megütni, vágni, odavágni;
megsérteni,
bántani,
megbántani,
felbosszantani, megbosszantani, elkeseríteni
dojechać do kogo/czego (dojadę, dojedziesz) –
odautazni, odamenni, odahajtani, odaérkezni,
odaérni vkihez/vmihez
dojedzie pan (pani) autobusem miejskim numer
175 (sto siedemdziesiąt pięć) – a 175-ös
(százhetvenötös) városi busszal jut ki
(vhová)
dojechać kogo/co czym – megütni, megvágni vkit
vmivel
dojechać komu czym – megsérteni, megbántani,
felbosszantani, megbosszantani vkit vmivel
dojechał mu do żywego swymi docinkami – az
elevenére tapintott; vérig sértette csípős
megjegyzésével
dojenie – fejés
dojenie mechaniczne – gépi fejés
dojenie ręczne – kézi fejés
dojeść — dojadać [1. zjeść coś do końca; 2. zjeść
coś dodatkowo, żeby poczuć się sytym;
3. dokuczyć, dać się we znaki] –
lakmározni, jóllakni; az étkezést befejezni;
teljesen elfogyasztani vmit; teleeszi magát,
agyoneszi magát; (átv.) bántani, sérteni,
felbosszantani, felingerelni
dojeść komu – kellemetlenkedni vkinek; ingerelni
vkit
dojeść zupę – végigenni a levest
dojeżdżacz [mener, dawniej: jeździec ścigający z
ogarami lub chartami zwierzynę na
polowaniu] – (dawno) lovas vadász; a
kutyafalka vezetője
dojeżdżać do + B. (dojeżdżam, -asz) – odautazni
dojmować [o wrażeniach, uczuciach, stanach:
mocno dokuczać, przenikać] – csipkelődni,
bosszantani, dühíteni, szekálni, szekírozni;
1212
átjárni; áthatolni, keresztülhatolni, behatolni;
benyomulni; átjárni, áthatni
dojmująco – áthatóan, metszően, mélyrehatóan,
élesen
dojmujący, -a, -e [wywołujący silne, przykre
doznania psychiczne lub fizyczne] –
keresztülhatoló, mélyreható, átható, átmetsző
dojmujące zimno – csípős hideg
dojmujący ból – szívszaggató fájdalom
dojmujący wiatr – metsző szél
dojnica [1. zob. skopek, szkopek; 2. naczynie, do
którego doi się mleko; szkopek] – sajtár,
fejőedény, fejősajtár;
rocska, agyagtál,
köcsög, kőedény
dojna [o krowie, kozie itp.: dająca mleko] –
tejelő, fejős, fejhető (tehén, kecske)
dojny, -a, -e – tejelő, fejős, fejhető
dojna krowa, dojna krówka – fejőstehén
dojna krówka – fejőstehén; (átv.) aranybánya
dojrzale – éretten, megfontoltan
dojrzałość – érettség; érettségi megfontoltság
dojrzałość artystyczna – művészi érettség
dojrzałość płciowa – nemi érettség
dojrzałość szkolna – iskolaérettség
dojrzałość umyślu – szellemi érettség; szellemi
fejlettség
dojrzały, -a, -e [1. o owocach, roślinach
uprawnych: nadający się do jedzenia lub
do zebrania z pól; 2. o organizmach
żywych: rozwinięty pod względem
biologicznym;
3. o
człowieku:
ukształtowany pod względem umysłowym
i emocjonalnym; 4. o wytworach umysłu
człowieka: osiągający doskonałość; 5. o
zjawiskach społecznych, kulturowych: w
pełni ukształtowany, mający wszystkie
typowe
cechy;
6. o
surowcach,
przetworach:
taki,
który
osiągnął
odpowiednią
jakość
w
wyniku
fermentacji, reakcji chemicznych itp.] –
érett
dojrzała gruszka – érett körte
dojrzały owoc – érett gyümölcs
dojrzały plan – (átv.) érett terv; megfontolt terv
dojrzały ser – érett sajt
dojrzały umyśł – (átv.) érett ész; érett elme; érett
elméjű ember
dojrzały wiek – (átv.) érett kor
dojrzeć, dojrzewać [1. osiągnąć pełnię rozwoju;
2. stać się samodzielnym życiowo; 3. stać
się gotowym do określonych zadań; 4. o
surowcach,
przetworach:
osiągnąć
odpowiednią
jakość
w
wyniku
fermentacji, reakcji chemicznych itp.]
-
Wersja 01 01 2017.
doglądnąć – érni, megérni, beérni, érlelődni,
felserdülni, kamaszodni; (átv.) kiforrni
dojrzeć chorego – beteget ápolni, kezelni
dojrzeć (zob. dostrzec) [1. zobaczyć coś, co nie od
razu rzuca się w oczy; 2. zaobserwować i
uświadomić sobie coś] – észrevenni,
megpillanatani; meglátni
dojrzał do wysokości zadania – megérett v. méltó
a feladatra
dojrzeć kogo/co – meglátni, észrevenni,
megpillantani vkit/vmit
dojrzeć się – látja, nézi magát
dojrzeć się w lutrze – tükörben megnézni v. látja
magát
dojrzewający, -a, -e – serdülő
dojrzewanie – beérés, érés, megérés; érdeklődés;
serdülõkor [adolescence] [A pubertástól a
felnõttkorig tartó fejlődési szakasz, durván
10 és 20 éves kor között.]
dojrzewanie płciowe – nemi érés; pubertás
dojrzewalnia – (gyümölcs) érlelőhelyiség
dojście [1. ostatnia część drogi prowadzącej do
jakiegoś
miejsca;
2. możliwość
przedostania się, dotarcia do czegoś;
3. pot. możliwość załatwienia jakiejś
sprawy dzięki kontaktom i znajomościom]
– eljutás, bejutás, odavezető út; elérni (vmit)
dojście do domu przez bramę – bejárat a házba a
kapun át
dojście do jakiegoś miejsca – eljutás egy helyre
dojście do skutku – megvalósulás; létrejön,
megvalósul
dojście do władzy – hatalomrajutás v. hatalomra
jutás
dojść — dochodzić1 [1. idąc, dotrzeć gdzieś; 2. o
środkach
komunikacji:
dojechać,
dopłynąć,
dolecieć;
3. o
listach,
przesyłkach: trafić do adresata, zostać
dostarczonym na oznaczone miejsce; 4. o
wodzie, ogniu, powietrzu: dopłynąć,
dosięgnąć; 5. o pociskach: dolecieć; 6. o
wiadomościach, pogłoskach: stać się
wiadomym; 7. o wrażeniach słuchowych,
wzrokowych, węchowych: dać się słyszeć,
widzieć, czuć; 8. osiągnąć jakąś granicę,
jakiś kres w przestrzeni lub w czasie;
9. osiągnąć jakąś wielkość, miarę lub
liczbę; 10. osiągnąć to, czego się pragnęło i
do czego się dążyło; 11. stać się dodatkiem
do czegoś; 12. uzyskać coś na drodze
prawnej; 13. dochodzić: podejmować
starania o uzyskanie albo odzyskanie
czegoś; 14. dowiedzieć się o czymś, pojąć,
zbadać,
wywnioskować
coś;
15. o
owocach, warzywach, zbożu: dojrzeć;
16. pot. o potrawach: dogotować się lub
1213
dopiec; 17. łow. zbliżyć się do zwierzyny
na odległość strzału] – elérni, eljutni
vmeddig;
odaérni;
elérni,
elnyerni,
érvényesíteni, érvényre jutattatni; teljesen
megérni; (czego)
megtudni (vmit);
megfejteni [titok, igazság]; hozzáférni
dojść do (dojdę, dojdziesz) + B., – idejönni,
ideérkezni; jutni, eljutni, odajutni (vmihez,
vkihez); (átv.) kilyukadni (vhová)
dojść do celu – célhoz érni, célba érni
dojść do dużych pieniędzy – nagy pénzhez jutni
dojść do głosu – szóhoz jutni
dojść do konkluzji – (arra) következtetésre jutni
dojść do końca ulicy – eljutni az utca végére
dochodzić a. dojść do ładu [dojść do
porozumienia] – átv. zöldágra vergődni
(vergődik); megért vmit
dojść do ładu czymś – rendbe jönni, zöldágra
vergődni vmivel; megállapodni vmiben
dojść do niosku, że… – arra a következtetésre
jutni, hogy…
dojść do ostatniej nędzy – végső nyomorba
süllyedni
dojść do pieniędzy – pénzhez jutni
dojść do porozumienia – megegyezésre jutni v.
lépni, megegyezni, egyezséget kötni,
megállapodásra jutni
dojść do porozumienia z kimś – megegyezésre
jutni vkivel
dojść do prawdy – megtudni az igazat; rájönni az
igazságra
dojść do przeświadczenia – arra a meggyőződésre
jutni
dojść do puźnej starości – késő öregkort megérni
dojść do siebie – magához tér
dojść do skutku – megvalósulni
dojść do tajemnicy – a titkot megfejteni
dojść do wiadomości – tudomására jut
dojść do władzy – hatalomra jutni v. kerülni;
uralomra jutni
dojść do wniosku – (arra a) következtetésre v.
eredményre jutni
dojść do zgody – megegyezésre jutni
dojść ład z kim do ładu – megegyezni,
megegyezésre jutni, egyezségre jutni (vkivel)
dojść maksimum sprawności fizycznej – a testi
ügyesség maximumát elérni
dojść prawdy – igazságot megtudni
dojść swych należności – megkapni a
kinnlevőséget v. járandóságot
dojść swych praw – jogaihoz jutni
dojść tajemnicy – titkot megtudni
doszedł do tego, że… – odáig jutott, hogy
-
Wersja 01 01 2017.
dok [basen portowy z urządzeniami do remontu
lub budowy statków] – (ang. dock) dokk,
kikötőhely, műrév, hajójavító; a hajók víz
alatti
részének
javítására
szolgáló
létesítmény
(medence
v.
emelőmű);
tengerjáró hajó kikötőmedencéje, ahol a
rakodást végzik; kikötők, rakpartjain épült
raktárházak elnevezése
dok pływający [jednostka pływająca o
konstrukcji
pontonowej
(najczęściej
stalowej), o przekroju w kształcie litery
"U", przeznaczona do wynoszenia ponad
poziom wody innych jednostek.] –
úszódokk
dok suchy [basen zaopatrzony w wodoszczelne
wrota, do którego wprowadza się statek,
aby po wypompowaniu wody móc
przystąpić do pracy przy naprawie lub
konserwacji statku] – szárazdokk
dokańczać (zob. dokończyć) – befejezni
dokańczanie – befejezés
dokarmiać — dokarmiać [dać dodatkowy
pokarm] – feltáplálni, felhízlalni, felnevelni;
táplálást, etetést befejezni; megetetni; több
táplálékot adni; (ryby) beetetni
dokarmiać wierpza – sertést hízlalni; a sertés
felhízlalni
dokarmianie – táplálás, feltáplálás, felhízlalás
dokazać — dokazywać [osiągnąć zamierzony
cel] – tenni, megtenni, művelni, végezni,
(czego) véghez vinni, megvalósítani,
végrehajtani;
elérni,
művelni
(vmit);
(zbytkować) bolondozni, tréfálni, hancúrozni;
enyelegni; pajkoskodni
dokazać cudów, dokazywać cudów – csodákat
művelni
dokazać cudów odwagi – elszántan, vakmerően
tenni v. cselekedni
dokazać czego – végbevinni, véghezvinni,
megtenni vmit
dokazać sztuki – mutatványt bemutatni
dokazać wielkich rzeczy – nagy dolgokat művelni
v. véghez vinni
dokazał swego – megtette a magáét
dokazywać (zob. dokazać) – tréfálkozni,
bohóckodni,
pajkoskodni;
mókázni;
bolondságokat,
csínyeket
elkövetni;
enyelegni
dokazywał na koniu, aż kark skręcił –
virtuskodott a lovon, míg a nyakát nem törte
dokazywanie – tréfálkozás, bolondozás, mókázás,
pajkosság, csintalanság; enyelgés
dokąd [1. zaimek wprowadzający pytanie o
miejsce, cel lub stan, do którego ktoś lub
coś prowadzi albo zmierza, np. Dokąd
idziesz?; używany też w pytaniach
1214
zależnych, np. Nie wiem, dokąd mamy
uciekać.; 2. zaimek wprowadzający zdanie
podrzędne uściślające miejsce, cel lub
stan, do którego ktoś lub coś prowadzi
albo zmierza, np. Wybrali się tam, dokąd
byli zaproszeni.; 3. zaimek wprowadzający
pytanie o końcowy moment trwania
czegoś, np. Dokąd mam na ciebie czekać?;
4. zaimek
przyłączający
zdanie
podrzędne, w którym jest określony
końcowy moment czegoś. np. Czekał,
dokąd nie zasnęła.] – hová, ahová, meddig;
amíg, ameddig, amennyire csak
dokąd? – hová?, hova?, meddig? (hely)
dokąd bądź – akárhová, bárhová
dokąd go poniosło? – (ugyan) hová (a fenébe)
ment v. mehetett?
dokąd idziecie? – hová mentek?
dokąd idziesz? – hová mész?, hová mégy v. mész?;
hová tartasz?
dokąd idziemy? – hová megyünk?
dokąd ja się dostałem? – hová jutottam?
dokąd jedzie ten autobus? – hova megy ez az
autóbusz?
dokąd jedzie ten tramwaj? – hova megy ez a
villamos?
dokąd jedziecie? – hová mentek?
dokąd jedziesz? – hová utazol?, hová mész?
dokąd oczy zaprowadzą a. dokąd oczy poniosą –
amedig a szem ellát
dokąd pan/pani się spieszy? – hova siet?
dokąd pan (pani) wyjeżdża? – hová készül?
dokąd prowadzi ta droga? – hová visz (vezet) ez
az út?
dokąd teraz idziemy? – hová megyünk most?
dokąd wiedzie ta droga – hová vezet ez az út?
dokąd wzrok sięga – ameddig a szem ellát
dokąd żyć będę, nie zapomnę – amíg élek nem
felejtem el
dokądkolwiek – bármerre, bárhová, akárhová
dokądkolwiek pójdę wszędzie jest wesoło –
bárhová megyek, mindenütt vidám az élet
dokądś [1. zaimek oznaczający miejsce, którego
mówiący nie potrafi zindentyfikować lub
nie chce wskazać, np. Po pracy zawsze się
dokądś śpieszył.; 2. zaimek oznaczający
końcowy, nieustalony przez mówiącego,
moment trwania czegoś, np. Dokądś
wypadałoby na nich zaczekać.] – valahová,
valameddig (hely); bárhová
doker [robotnik portowy pracujący w doku, a
także przy załadunku lub wyładunku
towarów] – dokkmunkás, kikötőmunkás
doketyzm (gr. dokein – wydawać się, mniemać,
przypuszczać)
[wczesnochrześcijańska
-
Wersja 01 01 2017.
doktryna
chrystologiczna,
która
kwestionowała podstawowe dogmaty
wiary chrześcijańskiej, czyli wcielenie i
zbawienie ludzkości poprzez mękę, śmierć
i zmartwychwstanie Chrystusa.] – (gör.)
doketizmus; 1. az 1. sz.-ban keletkezett
tévtan, amely szerint Krisztus csak látszólag
öltött testet; 2. gnosztikus tévtanítás, amely
szerint Krisztusnak csak látszatteste volt
dokisać, dokisnąć – teljesen megsavanyodni;
megkovászosodni
dokleić — doklejać [1. przymocować coś za
pomocą kleju; 2. przykleić dodatkowo to,
co zostało źle sklejone] – hozzáragasztani,
odaragasztani; a ragasztást befejezni;
összeragasztani, megragasztani
dokleić się — doklejać się [przywrzeć do czegoś
kleistego] – hozzáragadni, odaragadni;
összeragadni, megragadni
doklepać – szegecselést, kalapácsolást befejezni;
befejezni (így-úgy, jól-rosszul, hanyagul)
doklepać pacierza – imát hanyagul befejezni; az
imát lehadarni
doklepać kosy v. kosę – a kasza élét teljesen kiveri
dokładać (zob. dołożyć) + B. – hozzátenni, rátenni,
rárakni (vmit)
dokładać starań – energiát fejt ki
dokładać wszelkich strań – mindent elkövetni
dokładać się (zob. dołożyć się) – hozzájárulni
dokładanie – hozzáadás, hozzátevés; rárakás
dokladanie staranie – gondoskodás vmiről,
törődés vmivel
dokładka [pot. dodatkowa porcja jedzenia] –
pótlék, adalék, toldalék, toldás; ráadás [na
dokładkę: ráadásul]
dokładnie – pontosan, alaposan, helyesen,
gondosan; világosan, szabatosan, részletesen,
körülményesen, tüzetesen
dokładnie coś stosować – helyesen alkalmazni
vmit
dokładnie o godzinie jedenastej – pontosan
tizenegy órakor
dokładnie o godzinie szóstej – pontosan v. pontban
hat órakor
dokładnie określić swój punkt widzenia –
szabatosan körvonalazni v. meghatározni a
saját álláspontot
dokładnie tak, jak… – pontosan olyan, mint…
dokładnie tłumaczyć – pontosan v. híven fordítani
dokładność [miara powtarzalności pomiarów,
czyli tego, na ile wyniki wielokrotnych
pomiarów tej samej wielkości będą
odbiegały od wartości średniej] –
pontosság;
(staranność)
alaposság,
gondosság, szabatosság, világosság
dokładność obliczenia – a számolás pontossága
1215
dokładność w czym v. czego – pontosság,
szabatosság vmiben
dokładny, -a, -e [wykonujący coś lub wykonany
z wielką starannością i dbałością o
szczegóły] – pontos, (staranny) alapos,
szabatos, aprólékos; tüzetes; (műsz) finom
dokładna definicja – szabatos időmeghatározás
dokładna kopia – hű másolat
dokładna praca – pontos, alapos, megbízható
munka
dokładna regulacja walca – finom hengerállítás
dokładny pracownik – pontos dolgozó
dokładna sygnalizacja czasu – pontos időjelzés
dokładne instrukcje – pontos utasítások
dokładne przyrządy – pontos műszerek v.
szerszámok
dokładne tłumaczenie – hű v. pontos fordítás
dokładne wykonanie zadania – a feladat pontos
teljesítése
dokładny czas – pontos idő
dokładny człowiek – alapos, gondos, pontos,
precíz ember
dokładny opis – pontos leírás, szabatos leírás
dokładny pracownik – pontos munkás
dokłuć – a szúrást befejezni; le- v. agyonszúrni
dokłuć dzika – vaddisznót leszúrni
dokłuć wroga sztyletem – megadni a
kegyelemdöfést az ellenségnek
dokoła = dookoła + B. [I. ze wszystkich stron
miejsca położonego w środku, np. Dokoła
panował
nieład;
II.
1. «przyimek
komunikujący, że to, o czym mowa w
zdaniu, ma miejsce ze wszystkich stron
czegoś znajdującego się w środku, np.
Dokoła klombów posadzono tulipany.;
2. przyimek określający główny temat
tego, o czym mowa w zdaniu, np.
Wszystkie jego myśli krążyły dokoła
rodzinnego domu.] – körül, köröskörül,
körülötte, körbe; köré
dokoła czego – vmi körül
dokoła domu – a ház körül v. környékén v. táján
dokoła, Wojtek! – [körbe, Béla!] mindig ugyanazt
hajtogatod, ez a régi lemez!
dokołatać – kizörgetni
dokołatać wieky – meghalni
dokołatać się – végre elérni; kisírni, kikönyörögni,
kitalpalni
dokołatał się wreszcie, stróż otworzył bramę –
addig zörgetett, míg az őr ki nem nyitotta az
ajtót
dokompletować — dokompletowywać [dodać
brakujące egzemplarze, aby zebrać
komplet] – kiegészíteni, teljessé tenni;
bővíteni, pótolni
-
Wersja 01 01 2017.
dokompletować bibliotekę – kiegészíteni a
könyvtárat
dokonać (dokona) — dokonywać (dokonuje)
(czego) [1. zrobić coś trudnego lub
ważnego; 2. doprowadzić coś do końca]–
teljesíteni,
véghezvinni,
végrehajtani,
befejezni, elintézni, végezni, bevégezni;
elkészíteni, teljessé tenni; elkövetni (vmit);
eszközöl; megcsinálni
dokonać adaptacji scenicznej – művet színpadra
alkalmazni; dramatizálni
dokonać analizy – elemzést hajt végre; analízist
végezni; analizálni; elemezni (szavakat,
mondatokat),
vizsgálni,
taglalni;
alkotórészekre
bontani,
szétbontani
(vegyületeket stb.)
dokonać czego – elvégezni v. bevégezni;
véghezvinni, befejezni vmit
dokonać czynu – végrehajtani vmit; tettet elkövetni
dokonać doboru – kiválogatni, osztályozni
dokonać egzekucji szpiega – ítéletet végrehajtani a
kémen; a kémet kivégezni
dokonać eksmisji – kilakoltatást hajtani végre
dokonać a. dokonywać eksperymentu – kísérletet
végezni
dokonać falsyfikacji – hamisítani, hamisítást
elkövetni
dokonać ukamieniowania [ukamienować] –
megkövezni
dokonać kradzieży – lopást elkövetni
dokonać masowej zagłady wśród ludności
cywilnej – tömeges pusztítást végezni a
polgári lakosság körében
dokonać mordu – gyilkosságot elkövetni;
gyilkolni
dokonać najazdu – betörni, megtámadni,
megrohanni; megrohanást, támadást intézni
vmi ellen
dokonać oceny czego – megbecsülni vmit
dokonać odcięcia jednej nogi – egy lábat levágni,
amputálni
dokonać odkrycia nieznanej wyspy – felfedezni
egy ismeretlen szigetet
dokonać a. dokonywać odprawy celnej towaru –
vámkezelni az árut
dokonać a. dokonywać oględzin na miejscu
zdarzenia – helyszínelni, helyszíni szemlét
v. helyszínelést tartani
dokonać operacji – műtétet végezni vkin;
megoperálni vkit
dokonać a. dokonywać ostatnich pociągnięć –
elvégzi az utolsó simításokat
dokonać a. dokonywać przeglądu – szemlét
tartani, megszemlélni
1216
dokonać przełomu – fordulatot, válságot okozni v.
eredményezni
dokonać przeróbki tekstu – átdolgozni a szöveget
dokonać rewizji ksiąg – könyveket ellenőrizni,
revíziót tartani
dokonać rozłamu stronnictwa politycznego –
szétszakítani egy politikai pártot
dokonać swego – elvégzi v. megcsinálja a magáét
dokonać udanego zakupu – jó vásárt csinálni
dokonać wielkiego dziela – nagy tettet visz véghez
dokonać wyłomu – rést ütni
dokonać wynalazku – feltalált, újított (vmit)
dokonać wypłaty – fizetést teljesíteni
dokonać zabójstwa – gyilkosságot elkövetni
dokonać zamachu – merényletet elkövetni
dokonać
zamachu
terrorystycznego
–
terrormerényletet elkövetni
dokonać życia – az életet befejezni; meghalni
dokonać żywota – befejezi az életét, meghal vki;
beteljesedett
dokonać się, dokonywać się – végbemenni
(végbemegy);
történni,
megtörténni,
bekövetkezni;
teljesedni,
beteljesedni;
beteljesülni, lefolyni
dokonanie, dokonywanie [to, czego się dokonało]
–
teljesítés,
végrehajtás,
bevégzés,
megvalósítás; véghezvitel
dokonanie prac – a munkálatok bevégzése v.
befejezése
dokonany, -a, -e [jęz. oznaczający czynność
skończoną] – befejezett, bevégzett, kész;
befejezett
dokonujący, -a, -e – (vmit) teljesítő, véghezvivő,
végrehajtó, befejező, elintéző, végző;
elkészítő, teljessé tevő; elkövető
dokonywać + B. – teljesíteni, véghezvinni (vmit)
(dokonać)
dokonywać badanie rynku – piackutatást v.
piacelemzést végezni
dokonywać odprawy celnej – vámkezelni
dokonywać podziału – felosztani, felosztást
végrehajtani
dokonywać pomiarów – méréseket végezni v.
eszközölni
dokończać (zob. dokończyć) + B. – befejezni,
bevégezni (vmit)
dokończanie, dokończenie – befejezés, vég,
elvégzés, bevégzés, befejeződés, vége
vminek
dokończenie nastąpi – vége következik
dokończyć
—
dokończać,
dokańczać
[doprowadzić coś do końca] + B. –
befejezni, bevégezni, elvégezni (vmit);
perfektuálni;
-
Wersja 01 01 2017.
dokończyć budowy w ciągu dwóch tygodni – az
építkezést két héten belül befejezni v.
bevégezni
dokończyć czego – befejezni, bevégezni, elvégezni
(vmit); végére érni (vminek)
dokończyć studiów – befejezni v. bevégezni a
tanulmányokat
dokończył swego opowiadania – befejezte
elbeszélését
dokooptować — dokooptowywać [uzupełnić lub
powiększyć skład jakiejś grupy] –
hozzákooptálni; hozzáválasztani
dokopać — dokopywać [1. kopiąc, dotrzeć do
jakiegoś miejsca; 2. wykopać dodatkową
ilość czegoś; 3. pot. pobić kogoś; 4. pot.
otwarcie skrytykować lub upokorzyć
kogoś] – az ásást befejezni; ásni, leásni
dokopać do pewnej głębokości – bizonyos
mélységig leásni
dokopać rowu – kiásni az árkot
dokopać się — dokopywać się [1. kopiąc,
natrafić na coś; 2. pot. wyszukać, odnaleźć
coś po długich staraniach] – ásás közben
rábukkanni
dokopać się (do) czego – ásás közben rábukkanni
vmire
dokopać się (do) wody – ásás közben vízre
bukkanni
dokosić – a kaszálást befejezni; még hozzákaszálni
vmihez
dokować [1. wprowadzać statek do doku;
2. przyłączać komputer przenośny do
stacji dokującej, aby zwiększyć jego
możliwości operacyjne] – dokkolni
dokować statek – hajót dokkolni
dokowanie – dokkolás
dokowy, -a, -e – dokkdokreślać, dokreślić – a rajzolást befejezni;
pontosan megrajzolni vmit; kirajzolni
dokrewny, -a, -e – belsőelválasztású
dokręcić — dokręcać [1. wkręcić coś do końca;
2. nakręcić dodatkowy fragment filmu] –
becsavarni bizonyos határig v. teljesen
dokręcić śrubę – a csavart becsavarni v. feszere
csavarni
dokroić, dokrajać — dokrawać [1. ukroić
dodatkowo; 2. ukroić do pewnego miejsca
albo do końca] – a vágást befejezni; vágni
egy bizonyos határig; még hozzávágni
vmihez
doksologia (gr. doxa - "chwała", logos - "słowo")
[1. formuła modlitewna głosząca chwałę
Boga, jego świętość i moc; 2. pojęcie
oznaczające formuły liturgiczne, które
głoszą chwałę Boga, Jego wielkość i moc,
ujawniającą się w tym, czego dokonał i
1217
czego nadal dokonuje dla człowieka,
potwierdzane
przez
zgromadzenie
wiernych aklamacją Amen. Klasycznym
przykładem doksologii
w Kościele
katolickim jest tekst zamykający modlitwę
eucharystyczną: Przez Chrystusa, z
Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Boże,
Ojcze wszechmogący, w jedności Ducha
Świętego wszelka cześć i chwała przez
wszystkie wieki wieków. W nabożeństwach
protestanckich jedną z doksologii jest
zakończenie Modlitwy Pańskiej: Albowiem
Twoje jest Królestwo i moc, i chwała na
wieki wieków. Amen. Doksologia jako stała
figura
retoryczna
prozy
wczesnochrześcijańskiej pojawiła się po
raz pierwszy w traktacie św. Bazylego
Wielkiego, O Duchu Świętym, wydanym w
375. Miała ona wówczas funkcję
apologetyczną, broniącą ortodoksyjnej
nauki o Trójcy Świętej przed arianami.] – (gör.) doxológia (doxa és logia =
dicsőségmondás);
dicsének,
(rel.)
a
keresztény egyház liturgikus énekeinek
összefoglaló
neve;
dicsőítés,
dicsőségmondás,
a
liturgiában
Isten
dicsőítése, pl. a Miatyánk végső mondata
doksologiczny, -a, -e – (gör.) doxológiai
dokształcający, -a -e – továbbképző, átképző
dokształcanie (dokształcenie) – továbbképzés,
átképzés
dokształcenie kadar – kádertovábbképzés
dokształcanie zawodowe – szakmai továbbképzés
dokształcić — dokształcać [uzupełnić lub
poszerzyć wykształcenie] – továbbképezni,
megtanítani
dokształcić kogo w czym – teljesen megtanítani
vkit vmire; kiképezni v. továbbképezni vkit
vmiben; átképezni vkit vmire
dokształcić się — dokształcać się [uzupełnić lub
poszerzyć
swoje
wykształcenie]
–
továbbképezi
magát,
befejezni
a
tanulmányokat; kitanulni vmit; továbbképzi,
átképzi magát
doktor (dr.) [1. stopień naukowy nadawany
osobom ze stopniem magistra po
napisaniu i obronie pracy naukowej; też:
osoba mająca ten stopień; 2. pot. lekarz] –
(lat.) doktor (dr., Dr.); tudor, tanító, oktató;
egyetemet végzett személy, aki külön doktori
értekezést is írt; a jogászok és orvosok neve
előtt az egyetemi végzettséget igazoló cím;
orvos; Phd. (dawno) kisdoktor; (lekarz)
orvos
doktor domowy – háziorvos
doktor filozofii – (Dr. phil.) bölcsészdoktor, a
bölcsészet doktora
-
Wersja 01 01 2017.
doktor
habilitowany
[stopień
naukowy
nadawany po przeprowadzeniu przewodu
habilitacyjnego; też: osoba mająca ten
stopień] – magándoktor; habilitált doktor
doktor honoris causa, doctor honoris causa
[wym. doktor honoris ka za] [honorowy
tytuł nadawany przez uczelnie osobom
szczególnie zasłużonym dla nauki i
kultury] – tiszteletbeli doktor; díszdoktor
Doktor honoris causa, profesor honorowy [1.
Najwyższą
godnością
akademicką
nadawaną przez Senat Uczelni jest tytuł
doktora honoris causa. 2. honorowy
stopień naukowy nadawany przez uczelnie
osobom szczególnie zasłużonym dla nauki
i kultury. Nie wymaga posiadania
formalnego wykształcenia, ale nadawany
jest zazwyczaj osobom o wysokim statusie
społecznym lub naukowym] – Doktor
honoris causa; Tiszteletbeli doktor
Doktor Kościoła [tytuł nadawany przez papieża
teologom, którzy mają szczególne zasługi
w dziedzinie rozwoju i umacniania
doktryny Kościoła katolickiego] – teológiai
doktora
doktor
medycyny
–
(Dr.
med.)
az
orvostudományok doktora
doktor nadworny – udvari orvos
doktor nauk – a tudományok doktora; tudós,
tudományos kutató, aki megszerezte a
legmagasabb tudományos fokozatot
doktor
nauk
społecznych
–
a
társadalomtudományok doktora
doktor nauk technicznych – (Dr. ing.) műszaki
tudományok doktora
doktor ordynujący – (lekarz) kezelőorvos
doktor prawa – (Dr. iur.) jogászdoktor; jogi doktor
doktor teologii – (Dr. theol.) a hittudomány
doktora
doktorancki, -a, -ie – doktori
doktorant [osoba pisząca pracę doktorską];
doktorantka – doktorandus, doktorjelölt;
szigorló (fiú v. lány)
doktorat [1. stopień doktora w jakiejś dziedzinie
nauki; 2. praca naukowa napisana w celu
uzyskania stopnia doktora]
– (lat.)
doktorátus; doktori szigorlat, doktori cím v.
fokozat; doktorság
doktorat honoris causa [1. Doctor honoris causa
(z łac. [doktor] dla zaszczytu) – honorowy
tytuł naukowy nadawany przez uczelnie
i kultury. Nie wymaga posiadania
formalnego wykształcenia, ale nadawany
jest zazwyczaj osobom o wysokim statusie
społecznym lub naukowym. 2. honorowy
1218
stopień naukowy nadawany przez uczelnie
i kultury] – doctor honoris causa; az
egyetem tiszteletbeli doktora
doktorek [lekcew. o doktorze] – kis doktor;
doktorka
doktorka – (dawno) doktornő, orvosnő
doktorostwo [doktor z żoną] – a doktor és
felesége; a doktorék
doktorowa [pot. «żona doktora] – (dawno)
doktorné
doktorski, -a, -ie – doktori; szőrszálhasogató,
nagyképűsködő, tudálékos, tudákos
doktoryzacja
[uzyskiwanie
doktoratu],
doktoryzowanie się – doktorráavatás
doktoryzować (doktoryzuje) się [uzyskać stopień
doktora] – (lat.) doktorálni; doktorrá
avatják;
doktori fokozatot, doktorátust
szerezni; doktori vizsgát tenni
doktoryzować się z czego – doktorálni (vmiből);
doktorátust szerezni vmiből
doktoryzować się z filozofii – doktorálni a
bölcseletből v. filozófiából
doktoryzować się z prawa – doktorálni a
jogtudományból
doktorzyna, doktorzysko [zgrubienie od: doktor;
poufale lub z niechęcią o doktorze] – rossz
orvos v. doktor
doktryna [1. system poglądów, twierdzeń i
założeń z określonej dziedziny wiedzy;
2. bezsasadne, dogmatyczne poglądy i
teorie] – (lat.) doktrína; tan, tanítás, tantétel;
tudományos elmélet, elv, rendszer
doktryna fatalistyczna – fatalista elmélet
doktryna filozoficzna – a bölcselet (mint
tudományág)
doktryna materialistyczna – materialista tan v.
elmélet
Doktryna Monroe'a [Doktryna w polityce
Stanów
Zjednoczonych,
autorstwa
sekretarza stanu Johna Quincy'ego
Adamsa, przedstawiona w 1823 r. przez
prezydenta Jamesa Monroe'a. Głosiła, iż
kontynent amerykański nie może podlegać
dalszej
kolonizacji
ani
ekspansji
politycznej ze strony Europy, w zamian
zaś zapowiadała, że Stany Zjednoczone
nie będą ingerowały w sprawy państw
europejskich i ich kolonii. Doktryna
Monroe'a
stała
się
fundamentem
amerykańskiej polityki izolacjonizmu] –
Monroe-elv; Monroe amerikai elnöknek
1823-ban felállított felállított politikai tétele:
Amerikai az amerikaiaké
doktryna odszczepieńcza – eretnek tan
-
Wersja 01 01 2017.
doktrynalnie – doktriner módon (cselekedni,
kezelni vmit)
doktrynalny, -a, -e – elméleti
doktryner [osoba o skostniałych poglądach,
kierująca się regułami jakiejś sztywnej
doktryny] – (fr.) doktrinér ember; az élettől
elvonatkoztatott,
tudákos
elvekhez,
tételekhez, mereven ragaszkodó személy;
doktrynerski, -a, -e – doktrinér; vaskalapos; az
élettől
elvonatkoztatott,
tudálékos
(okoskodás, elv); egyoldalú, elméleti,
tudákos; iskolás, elméleti
doktrynersko – vaskalaposan
doktrynerstwo – doktrinérség; vaskalaposság,
dokuczanie – alkalmatlankodás, tolakodás,
zaklatás,
szemtelenség,
bosszantás,
ingerkedés
dokuczliwie – alkalmatlanul, terhesen, tolakodó
módon
dokuczliwość [oznacza stopień uciążliwości
hałasu dla społeczności, ustalony na
podstawie badań w terenie] – hajlam az
alkalmatlankodásra;
alkalmazkodási
hajlam, alkalmazkodóképesség
dokuczliwość (hałasu) – zajterhelés
dokuczliwy, -a, -e [1. lubiący dokuczać;
2. dotkliwy, trudny do wytrzymania] –
alkalmatlan, alkalmatlankodó; tolakodó,
zaklató, unalmas, terhes, kínzó, gyötrő;
bosszantó, dühítő, bántó; nyűgös
dokuczyć (dokuczy) — dokuczać (dokucza)
[1. celowo wyrządzić komuś przykrość;
2. o
sytuacji
lub
dolegliwościach:
doskwierać, dawać się we znaki] – zaklatni,
háborgatni, bosszantani, nyugtalanítani,
ingerelni, untatni, terhére lenni, kínozni,
gyötörni
dokucza mu podagra – a köszvény kínozza v.
gyötri
dokuczyć komu/czemu – bosszantani, dühíteni,
szekálni, szekírozni, (vkit/vmit); faggatni
(vkit); rágja a fülét (vkinek)
dokuczyć a. dokuczać komu czym – bosszantani,
felbosszantani, dühíteni, feldühíteni vkit
vmivel; terhére lenni, alkalmatlankodni
vkinek vmivel
dokuczyć prośbami – kérésekkel zaklatni, zavarni,
háborgatni vkit
dokuczyło mi siedzienie na jednym miejscu –
meguntam már az egy helyen v. helyben való
ülést
dokumencik – kisebb dokumentum
dokument [1. pismo urzędowe; 2. dowód
stwierdzający
czyjąś
tożsamość;
3. materiał w postaci tekstu, fotografii lub
jakikolwiek przedmiot, mający wartość
1219
dowodową lub informacyjną; 4. plik
komputerowy zawierający informacje
zapisane w odpowiednim formacie;
5. środ. film dokumentalny] – (lat.)
dokumentum (dok.); (hivatalos) papír;
okmány, irat, okirat, oklevél, ügyirat (üi.);
(írásos) bizonyíték; hiteles tárgyi bizonyíték
(irat, fénykép stb.); bizonyság, tanújel,
adalék
dokument autentyczny – autentikus-okmány
dokument bankowy – bankokirat
dokument celny – vámokirat
Dokument Damasceński [Przerwijmy w tym
momencie wątek opowieści o odkryciu
pierwszych Zwojów znad Morza Martwego
i cofnijmy się w czasie o pięćdziesiąt lat,
do roku 1897, kiedy to uczony z Oxfordu,
Salomon Szechter, zaopatrzony w listy
polecające od rabinów z Wielkiej Brytanii,
stanął przed starszyzną żydowską w
Egipcie, prosząc o pozwolenie na
przebadanie
genizy
w tysiącletniej
synagodze Ben Ezra w Kairze. Można
więc powiedzieć, że pierwszy fragment
Zwojów znad Morza Martwego odnaleziony
został w roku 1897 w starej synagodze w
Kairze.] – damaszkuszi töredék [1896-1897
táján a kairói karaita zsinagóga genizájában
felfedezett héber kézirat. Valószínűleg az
i.sz. I. évszázadból való, a Jeruzsálemi
pusztulása körüli (i.sz. 70) időből.
Szövegezése sok hasonlóságot mutat a
qumrani leletekkel.]
dokument dowodowy – igazoló okmány v. irat
dokument fundacyjny – alapítványi v. alapítási
okmány
dokument hanlowy – kereskedelmi okirat
dokument inwentaryzacyjny – leltározási
dokumentum
dokument konzularni – konzuli okmány
dokument lokacyjny – városalapító okmány v.
dokumentum
dokument nadania tytułu szlacheckiego – a
nemesi címet adományozó oklevél; (tréf.)
kutyabőr
dokument płatyczny – fizetési okmány
dokument podróżny – útiokmány
dokument przewozowy – szállítólevél
dokument
stwierdzający
tożsamość
–
személyazonossági igazolvány
dokument szczególnej wagi – nagy fontosságú v.
jelentőségű okirat
dokument ściśle tajny – szigorúan bizalmas irat v.
okmány
dokument tożsamości – igzolvány
-
Wersja 01 01 2017.
dokument transportowy – szállítási okmány,
fuvarlevél
dokumentacja [1. zbiór dokumentów mających
wartość dowodową, informacyjną lub
opisową; 2. gromadzenie lub tworzenie
takich dokumentów] – (lat.) dokumentáció;
bizonyítás,
adatgyűjtemény; bizonyítás,
bizonyító
eljárás;
bizonyító
anyag;
adatszolgáltatás,
tájékoztatás;
a
tájékoztatással foglalkozó szerv, intézmény
dokumentacja bankowa – bankdokumentáció
dokumentacja cenowa – árdokumentáció
dokumentacja
finansowa
–
pénzügyi
dokumentáció
dokumentacja
handlowo-techniczna
–
kereskedelmi-műszaki dokumentáció
dokumentacja i informacja naukowa w
archeologii – a régészet tudományos
dokumentuma és infomációja
dokumentacja inwestycyjna –
beruházási
dokumentáció
dokumentacja kosztorysowa – költségvetési
dokumentáció
dokumentacja materiałowa – anyagdokumentáció
dokumentacja
naukowa
–
tudományos
dokumentáció [a műemlékek helyreállítási
tervének része, annak mintegy előfeltétele]
dokumentacja odertowa – ajánlati dokumentáció
dokumentacja płacowa – bérdokumentáció
dokumentacja
produkcji
–
teremelési
dokumentáció
dokumentacja
techniczna
–
műszaki
dokumentáció
dokumentacja
techniczna
–
műszaki
dokumentáció; tervdokumentáció
dokumentacyjny, -a, -e – dokumentációs
dokumentalista
–
dokumentalista
ember;
dokumentalista (film, rendező, irányzat)
dokumentalnie – okiratilag, okiratszerűen,
okmánnyal, okmányokkal
dokumentalny, -a, -e; dokumentarny, -a, -e –
dokumentum-, dokumentációs
dokumentnie – határozottan, bizonyosan
dokumentne wyłuszczenie rzeczy – az ügy
tüzetes, alapos kifejtése
dokumentny, -a, -e [dokładny, zupełny] –
valóságos, tényleges, bizonyos
dokumentować [1. zbierać i prezentować
dokumenty na potwierdzenie jakichś
faktów lub tez; 2. o dokumencie:
potwierdzać jakiś fakt lub tezę] – (lat.)
dokumentálni;
bizonyítani,
igazolni,
alátámasztani; okmányokkal v. adatokkal
bizonyítani,
igazolni;
adatokat,
1220
bizonyítékokat összegyűjteni ill. közölni,
rendlkezésre bocsátani
dokumentowanie – dokumentálás
dokumenty celne – vámokmányok
dokumenty,
druki
–
dokumentumok,
nyomtatványok
dokumenty osobiste – személyi iratok v.
okmányok
dokumenty samochodu – gépjármű-okmányok
dokupić — dokupować, dokupywać [kupić coś
dodatkowo] – hozzávásárolni, hozzávenni;
még többet vásárolni, hozzávásárolni,
hozzávenni; (kártya) (talonból) venni
dokupić co; dokupić czego – hozzávásárolni,
hozzávenni vmit
dokupić kartę – egy lapot húzni a talonból
dokupić się – nehezen szerezni meg (vmit, mert
drága v. mert nem kapható)
dokupię jeszcze dwa metry sukna – veszek még
két méter posztót
dokurzyć – elszívni, megszívni
dokurzyć papierosa – végigszívni a cigarettát
dokurzyć z całych sił – teljes erővel elszívni
dokwasić — dokwaszać [1. uczynić coś bardziej
kwaśnym; 2. ukwasić całkowicie; 3.
«zakwasić dodatkowo] – savanyítani
bizonyos fokig; agyonsavanyítani
dokwasić się — dokwaszać się [stać się zupełnie
kwaśnym] – teljesen megsavanyodni
dokwaterować [przydzielić komuś pomieszczenie
w lokalu już zajmowanym przez inne
osoby] – hozzáköltöztetni, beköltöztetni
vkihez vkit
dokwitnąć — dokwitać [wejść w ostatnie
stadium kwitnięcia] – elvirágozni
dola [1. los przypadający komuś w udziale;
2. pot. część przypadająca na kogoś z
podziału zdobyczy, zarobionych wspólnie
pieniędzy itp.; 3. powiada J. Karłowicz –
pochodzi od dzielić, znaczy więc
pierwotnie
udział,
część
komuś
przypadającą, przeznaczoną, w dalszym
zaś rozwoju pojęcia oznacza dobry udział,
szczęście; zupełnie tak, jak od część
urobione jest nasze szczęście. Człowiek
pierwotny wierzył, że wszelkie powodzenie
jest zrządzeniem kierującej przypadkami
i przygodami jakiejś siły niewidzialnej. Że
zaś każdą siłę pojmował jako żyjącą istotę,
przeto każdą postaciował w kształty
człowieka lub zwierzęcia. Stąd i dolę
wyobrażał sobie jako żyjącą i myślącą, jak
człowiek. Jakoż u wszystkich ludów
aryjskich spotykamy tę postać. Ze Słowian
my Polacy i trzy plemiona ruskie,
nazywamy ją Dolą, Słowieńcy zaś i
-
Wersja 01 01 2017.
Serbowie – Srecią (co dosłownie znaczy
spotkanie, jak greckie Tyche). Rzymianie
znają Fortunę (od fero – niosę, zdarzam).]
– lét, sors, osztályrész; végzet
dolać — dolewać [1. dodać płynu do tego, który
już był w naczyniu; 2. pot. zbić kogoś] –
hozzáönteni,
hozzátölteni; utánatölteni;
eleget önteni vmibe; (átv.) megütni vkit
dolać do pełna – teleönteni, megtölteni vmit
dolać oliwy do ognia – olajat önt a tűzre
dolanie – odaöntés, hozzáöntés, ráöntés
dolar [jednostka monetarna USA; też jednostka
monetarna innych krajów, np. Kanady,
Australii, Nowej Zelandii] – (ang.) dollár
[német Taler]; az Amerika Egyesült Államok
(USA), Kanada, Ausztrália és néhány más
ország pénzrendszerének pénzegysége, 100
cent
dolarowy, -a, -e – dollárdolatać; dolecieć — dolatywać [1. lecąc, dotrzeć
gdzieś; 2. o dźwiękach, wieściach itp.: dać
się słyszeć; 3. o zapachach: dać się
wyczuć; 4. pot. dobiec gdzieś] – odaszállni;
odarepülni, repülni (repülve felérni vmeddig)
doleciał mnie z kuchni przykry zapach – a
konyhából kellemetlen szag csapta meg az
orromat
Dolby ProLogic [Posiadacze peryferyjnych
dekoderów
Dolby
ProLogic
mogą
zastosować downmix ProLogic aby
wspomóc urządzenie w przetwarzaniu
informacji.] – Dolby ProLogic [A szükséges
jelforrás megegyezik a Dolby Surroundnál
használttal, de a visszaalakítás aktív módon
történik, sőt a két első csatorna jeléből az
elektronika egy középső csatornát is készít.
A rendszerhez mélynyomó is tartozik.]
Dolby
Surround
[to
system
dźwięku
przestrzennego A/52 stworzony przez
firmę Dolby Laboratories Inc., do
powszechnej dostępności wprowadzony w
roku 1982 i od tamtej pory stosowany
powszechnie w salach kinowych oraz
mieszkaniach prywatnych. System ten
działa przy użyciu procesora Dolby, w
którym odbywają się matematyczne
kalkulacje
mające
na
celu
urealistycznienie
dźwięku
oraz
poprawienie jego jakości i płynności.] Dolby Surround [A sztereo jelbe kevert plusz
információ, amelyet célhardverrel lehet
hallhatóvá tenni. A sztereo hangzást hátsó
„effektus” csatornával egészíti ki. Ez nem
teljes sávszélességű csatorna.]
dolce [wym. dolcze] [muz. łagodnie, miękko,
delikatnie;
słodko;
określenie
1221
wykonawcze] – (ol.) dolce; (zene) édesen,
kellemesen, finoman
dolce cissimo = bardzo słodko, bardzo łagodnie – (ol.) dolce cissimo; (zene) nagyon édesen,
nagyon finoman
dolce far niente [wym. dolcze far niente] [słodkie
nieróbstwo] – (ol.) dolce far niente, édes
semmittevés
dolce vita [wym. dolcze wita] [słodkie życie – o
egzystencji ludzi bogatych] – dolce vita;
édes élet
dolcissimo (wym. dolczissimo) = bardzo słodko,
łagodnie i cicho [określenie wykonawcze:
jak najbardziej słodko, delikatnie] – (ol.)
dolcissimo; (zene) még édesebben
dolec [pot. dolar] – (átv.) dollár
dolecieć do kogo/czego – odarepülni vkihez/vmihez
doleczać, doleczyć – meggyógyítani, kigyógyítani;
befejezni a gyógykezelést
doleczanie, doleczenie – kikezelés, meggyógyítás
doleczyć kogo – kikezelni, kigyógyítani vkit
doleczyć się – gondos kezeléssel kigyógyulni
vmiből
dolegać [sprawiać ból, przykrość lub kłopot] –
fájni; fájdalmat okozni; kínozni, gyötörni,
szorítani, bántani, kellemetlenkedni [co
Panu/Pani dolega? mi baja? mi bántja?]
dolega mi ból głowy – fáj a fejem
dolegać komu – fájdalmat okozni vkinek
dolegać komu co – fájni (vkinek vmije), fájlalni (vki
vmit)
dolegiwać [zob. doleżeć] – elfeküdni, elheverni
dolegliwość [1. ból fizyczny, choroba; 2. to, co
sprawia kłopot lub przykrość] – (ból) fájás,
fájdalom; (przykrość) sérelem, bántalom;
panasz (orvosi); szenvedés, kín, kínzás,
kínszendedés
dolegliwość żołądkowa – gyomorpanasz
dolegliwy, -a, -e [sprawiający ból, kłopot lub
przykrość] – fájdalmas; fájó, kínzó, gyötrő,
szenvedést okozó, kellemetlen; bántó,
sérelmes
dolegliwy ból – kínzó fájdalom
Dolek, Doluś – Dolfi (az Adolf beceneve)
dolente [muz. żałośnie, boleśnie, melancholijnie]
– (ol.) dolente; (zene) fájdalmasan
dolepić — dolepiać [dołączyć coś, przyklejając] –
ragasztást
befejezni;
összeragasztani,
megragasztani; ráaggatni (pl. gúnynevet)
dolewać [zob. dolać] – odaönteni, hozzáönteni,
ráönteni (dolać)
dolewać oliwy do ognia – olajat önteni a tűzre
dolewka [pot. dodatkowa porcja napoju lub
zupy] – ráadás, pótlás; keverék (folyadék)
-
Wersja 01 01 2017.
doleźć — dołazić [pot. dojść dokądś z trudem] –
elvánszorogni
doleżeć — dolegiwać [leżąc, dotrwać do pewnego
momentu]
–
elfeküdni,
elheverni,
elheverészni vmeddig
doleżeć do południa – délig heverni v. elheverni
Dolichokefal – (gör.) Dolichokefalus; a koponya
hossza a normálistól eltérő, átmérője ¼-del
hosszabb, mint a szélessége
doliczyć — doliczać [1. dodać jakąś sumę do
sumy uprzednio obliczonej; 2. licząc, dojść
do pewnej liczby] – hozzászámítani,
hozzávenni, beleszámítani, hozzászámolni,
hozzáadni; végigszámolni, számolni v.
elszámolni
vmeddig;
felszámítani,
felszámolni
doliczać 10 % do rachunku – a számlához 10 %ot hozzászámolni
doliczać do stu – százig számolni
doliczyć się — doliczać się [licząc sprawdzić, ile
czegoś
jest]
–
hozzászámolódni,
hozzáadódni
doliczać się nie mógł się doliczyć pieniędzy –
hiába számolta meg a pénzét (nem sokra
ment vele)
doliczenie – hozzászámítás, felszámítás; felár
doliczenie do ceny – felár
doliczeniem
kosztów
–
a
költségek
hozzászámításával
dolina [1. podłużne wgłębienie na powierzchni
ziemi; 2. powierzchnia ziemi wytworzona
przez rzekę między górami. W Piśmie
Świętym może także oznaczać nizinę,
równinę
z
pastwiskami.
Mojżesz
pochowany został w dolinie moabskiej.
Słowo dolina jest często używane dla
oznaczenia miejsca cierpienia, śmierci,
zbiorowiska zwłok i trupów, polem z
kośćmi. W Dolinie Jozafat odbędzie się
bitwa przeciw narodom pogańskim] –
dolina; völgy; (karszt) nagy, tölcsér alakú
bemélyedés, amelyet a lefolyó víz a
mészkőhegységekbe vájt
dolina Achor a. Akor [Dla ludu Izraela dolina
Achor była szczególnym miejscem. To tam,
został ukamienowany wraz z rodziną Achan
- mąż Izraela, który zabrał z Jerycha
kosztowności. Wtedy Jozue wziął Achana,
syna Zeracha, srebro, płaszcz i sztabę złota,
jego synów i córki, jego woły, osły i owce,
namiot i całe jego mienie, a cały Izrael był z
nim, i zaprowadzili ich do doliny Achor.
(Joz. 7:24) — Dolina Achor - "dolina
kłopotów" - Achan z rodziną oraz cały lud
miał sprawę z Bogiem, z powodu swojego
grzechu został ukarany - miał "kłopot w
relacji z Bogiem".] – Akor (szomorító,
1222
szerencsétlen,
bánat,
nyugtalanság,
nyomorúság) [A völgy neve, amelyben
Ákánt megkövezték (Józs 7,24-26; Hós
2,14).]
dolina Dunaju – a Duna völgye
dolina fali – hullámvölgy
Dolina Jezreel nazywana także Doliną Ezdrelon
(hebr. ‫יזרעאל עמק‬, Emek Jizrael; arab. ‫سهل‬
‫زرع ين‬, Sahel Zir'in, także: ‫عامر ب ن مرج‬,
Mardż Ibn Amir) [jest rozległą równinną
doliną położoną w północnym Izraelu.
Dolina Jezreel bierze swą nazwę od
starożytnego miasta Jizreel,
które
znajdowało się na wzniesieniu w
południowej
jej
części.
Niektórzy
historycy przyjmują, iż miasto wzięło swą
nazwę od nazwiska plemienia, które go
założyło. Plemię to zostało wymienione na
tzw. steli Merenptaha. Hebrajskie Jezreel
oznacza El sieje - czyli Bóg sieje.
Wyrażenie "Dolina Ezdrelon" czasami
używane jest do określenia centralnej
części równiny, podczas gdy jej
południowo-zachodnią część nazywano
Doliną Megiddo, odwołując się do nazwy
starożytnego miasta Megiddo, które się
tam znajdowało. Z biegiem wieków różne
cywilizacje różnie nazywały dolinę.
Tereny te były również nazywane
Równiną Ezdrelonu. Greckie Ezdrelon
było odpowiednikiem semickiego Jezreel.
Spotyka się także inne określenia takie
jak np. arabskie Dolina Zir'in (arab. Sahel
Zir'in ‫ )زرع ين سهل‬czy Połonina Synów
Amra (arab. ‫عامر ب ن مرج‬, Marj Ibn Amer).] –
1. Ezdrelon, v. Jezráel völgye a hajdani
Isszakár törzse területén (v. ö. Józs. 17,16.),
Kármel hegyétől délkelet felé húzódik. 2.
Ezdrelom, v. Ezdrelon (Jezráel) ma Zerain
(v. ö. 1,8. jegyz.; Józs. 17,16.) – Júda nagy
síksága, talán a Jordán völgye, amennyiben
Szkitopolist itt kell keresnünk.
Dolina Jozafata; Jozafata dolina [1. wg podania
biblijnego miejsce Sądu Ostatecznego. [wg
Biblii (Joel, 3, 2); dolina potoku Cedron
(między miastem a Górą Oliwną), gdzie
rzekomo znajdować się miał grobowiec
króla judzkiego Jozafata (914-889 p.n.e.).
2. miejsce kaźni, zagłady] – Jozafát völgye
[az általános ítélet és a legvégső harc
színhelyének jelképes neve. - Csak Joel próf.
említi (4,2.12; vö. 4,9-14; azonos a Jo 4,13:
szereplő völggyel). Talán a Jehosafát kir.
győzelmeire (2Krón 20,1-30) emlékezés is
közrejátszott a fogalom kialakulásában. A
fogság utáni szövegekben Jeruzsálem a
népekkel való leszámolás helyszíne (Ez 38;
Mik 4,11-14; Zak 12,2-6); Zak 14,4 szerint
Isten az Olajfák hegyén jelenik meg ítéletet
-
Wersja 01 01 2017.
tartani. Így kézenfekvő, hogy amikor helyhez
próbálták kötni, elsősorban a Kidron völgyét
vették számba. A Kr. u. 4. sz-tól a
keresztények
(bordeaux-i
zarándok,
Euszébiosz) kimutathatóan a Jozafát völgyét
tekintik az utolsó ítélet színhelyének, és a
mohamedánok körében is elterjedt ez a
feltevés, ezért keresztények, mohamedánok
és zsidók egyaránt szívesen választják
temetkezési helyül a Jozafát völgyét.]
dolina łez – (a) siralom völgye
Mapa Ziemi Izraela według granic podanych w Biblii (z
zaznaczoną południowo-zachodnią granicą w Dolinie
Potoku Egipskiego
Dolina Potoku Egipskiego [długi wąwóz (wadi),
według biblijnej informacji z Księgi Liczb
34:2, 5 i 1 Księgi Królewskiej 8:65 oraz
Księgi
Izajasza
27:12,
stanowiące
wyznaczoną przez Jahwe południowozachodnią granicę Ziemi Obiecanej dla
Izraelitów. W lecie jest to słucha dolina,
ale podczas pory deszczowej, staje się
rwącym potokiem, utożsamia się go z
Wadi al-Arisz, wąwozem w północnej
części półwyspu Synaj w muhafazie Synaj
Północny w Egipcie. Rozciąga się na
odcinku ponad 200 km. z głębi Synaju,
niedaleko Wyżyny Synajskiej (Dżabal atTih) (na południu) i dochodzi aż do Morza
Śródziemnego w pobliżu miasta Arisz.] –
EGYIPTOM PATAKJA (FOLYÓVIZE) v.
Egyiptom patakának völgye [1. 1 Kir 8,65:
Az időben tehát nagy ünnepet tarta Salamon,
és az egész Izrael vele, a nagy sokaság, Emat
bemenetétől * Egyiptom patakáig ** a mi
Urunk Istenünk előtt hét napig és hét napig,
azaz tizennégy napig. *** 2. Természetes
választóvonal Kánaán és Egyiptom (1Móz
15,18; 4Móz 34,5), valamint Júda déli határa
közt (Józs 15,4.47), Nem valódi folyó,
1223
hanem inkább vádi a pusztában (amelyben
csak esős időszakban folyik víz), az
egyiptomi határ közelében.]
Dolina Refaimitów (Refaima) – Rafaim völgye;
Rafaim-völgy (az Ószövetségben)
Dolina Tyropeonu (albo inaczej Dolina Serarzy wytwarzających sery) [nazwa użyta przez
żydowskiego historyka Józefa Flawiusza,
dla określenia doliny, która oddzielała
jerozolimskie Wzgórze Świątynne od
Wzgórza
Południowo-Wschodniego.
Dzisiaj poważna część doliny jest
zabudowana częścią Starego Miasta (od
Bramy Damasceńskiej do Ściany Płaczu).
Poza obrębem murów tureckich dolina
schodzi stromo w kierunku Sadzawki
Siloe. Na dnie koryta znajduje się droga
asfaltowa.
W
starożytności
dolinę
przecinał most łączący pałac Heroda z
terenem świątyni. Pozostałości jego łuków
(przęseł mostu) widoczne są w przejściu
pod zabudowaniami na północ od placu
przed Ścianą Płaczu. Również tzw. Łuk
Robinsona
jest
pozostałością
po
herodiańskim moście. Łuk odstaje od
murów świątynnych. Odkrył go w 1839
amerykański biblista Edward Robinson.
Most został zburzony przez Rzymian 11
września 70. Zachodni mur świątyni
jerozolimskiej - jego częścią jest Ściana
Płaczu - wzniesiono na dnie doliny. W
najwyższym punkcie miał on ponad 25 m
wysokości.
Ponad
tą
wysokością
konstruktorzy
z
czasów
Heroda
wybudowali tzw. Stajnie Salomona (15 m).
Było to miejsce, w którym wymieniano
pieniądze
i
kupowano
zwierzęta
przeznaczone na ofiarę. Qumrański Zwój
Miedziany nazywa dolinę Zewnętrzną.
Nazwa ta, źle przetłumaczona przez
Flawiusza z hebrajskiego na grecki, dała
używaną w literaturze Dolinę Serarzy. W
językach semickich ten sam źródłosłów
używany jest na określenie zewnętrzności
oraz krzepliwości, odstawania się, np.
sera.] – (földr.) Tyropeon (gör.Tyropoiōn)
Model Jerozolimy; u góry na lewo Ksystos, Mur
Zachodni i Południowy z bramami Hulda, Dolina
Tyropeonu
-
Wersja 01 01 2017.
doliniarz – tolvaj, zsebmetsző, zsebtolvaj
dolinka – kis dolina, dolinácska
dolinny, dolinowy, -a, -e – dolinadolman, dołoman, huzarka (węg. dolmány)
[1. turecki ubiór męski, długi, z obcisłymi
rękawami,
noszony
pod
futrem;
2. węgierski strój narodowy w postaci
kurtki obszytej barankiem; 3. rodzaj
rękawa
kimonowego
w
kształcie
przypominający skrzydło nietoperza.
Charakteryzuje się bardzo głęboką pachą,
może być długi, krótki lub o długości 2/3.
4. typ płaszcza damskiego z rękawami w
takiej formie. Nazwa wywodzi się z języka
tureckiego. 5. wywodzący się z Turcji
narodowy strój węgierski.] – dolmány
[térdig vagy combközépig érő, testhezálló,
felálló gallérú, férfi posztó felsőruha.
Különféle elnevezései: dómán (Sopron),
dokány (Csallóköz), dóka (Alföld), dolmánt,
domány (Erdély).]; mente
dolman
dolmen [grobowiec z okresu neolitu] –
(történelmi)
(kelta,
francia)
dolmen
[kőasztal];
kőoszlopokból s az ezekre
keresztbe fektetett nagy kőtömbökből álló,
kezdetleges, történelem előtti (kőkorszaki)
síremlék
dolnopłat [samolot lub szybowiec o skrzydłach
umieszczonych
w
dolnej
części
poprzecznego przekroju kadłuba lub pod
kadłubem] – alulszárnyalt repülőgép
dolnośląski, -a, -ie [przymiotnik od: Dolny Śląsk]
– alsó-sziléziai
dolnozaworowy, -a, -e – alulszelepelt (gép)
dolny, -a, -e [1. znajdujący się na niskiej
wysokości, u dołu; 2. niżej położony; 3. o
rzece: bliski ujścia; 4. o okresach
geologicznych: starszy; 5. o dźwiękach:
niższy od danego o jakąś odległość
muzyczną; też: zapisywany poniżej
pięciolinii] – alsó, alul levő
dolna
1224
częstotliwość
graniczna
–
alsó
határfrekvencia
dolna częstotliwościowa granica słyszalności –
halláshatár mély frekvenciáknál
dolna część piżamy – pizsamaalsó
dolna granica głuchoty – kezdő halláscsökkenés (a
hallásveszteség alsó foka)
Dolna Saksonia [(niem. Niedersachsen, dlnniem.
Neddersassen) – drugi co do wielkości kraj
związkowy (land) w Republice Federalnej
Niemiec przy granicy z Holandią.] – AlsóSzászország
(németül
Niedersachsen)
[szövetségi állam Németország északnyugati
részén fekszik]
dolna szczęka – alsó állkapocs
dolna warga – alsó ajak
dolny bieg rzeki – a folyó v. folyam alsó folyása, a
folyó alsó szakasza
Dolny Dunaj – Al-Duna
dolny koniec czego – vminek az alsó vége v.
alvége
dolny kościół – altemplom
Dolny Śląsk (łac. Silesia Inferior, niem.
Niederschlesien) [część historycznej krainy
- Śląska, położona w południowozachodniej Polsce nad środkową Odrą
(według tradycji historycznej skrawek
Dolnego Śląska znajduje się również w
Czechach),
wchodząca
w
skład
województw dolnośląskiego, lubuskiego i
opolskiego. Kraina ta związana jest z
plemieniem
Ślężan,
początkowo
zgrupowanych w okolicach góry Ślęży
(koło Wrocławia), od których wywodzi się
nazwa Śląsk.] – Alsó-Szilézia [különleges
régió; a számos lehetőség, látnivaló és
alkalom régiója. Lengyelország délnyugati
részén helyezkedik el, Németország és
Csehország határán.]
Dolo pugnandum est, dum quis par non est
armis – Dolo pugnandum est, dum quis par
non est armis; Csellel kell harcolni annak,
akinek a fegyvere gyengébb (Cornelius
Nepos) "Élj úgy, hogy halálod pillanatában,
inkább azt bánd meg, amit megtettél,...”
dolomit [minerał, węglan wapnia i magnezu,
używany jako kamień bud., surowiec
ceramiczny,
topnik
wielkopiecowy;
osadowa skała dolomitowa (Dolina
Białego w Tatrach, Alpy Dolomitowe); od
nazwiska odkrywcy, geologa fr. Sylvain T.
G. de Dolomieu (`1751-1801).] – (geol.)
dolomit; meszet és magnéziumot tartalmazó
gyakori hegységalkotó kőzet (S. Dolomieu
francia ásványkutató nevéről); szénsavas
mész és magnézium (CaCO3+MgCo3),
szemcsés, tömött v. zöldes szövetű lehet. A
-
Wersja 01 01 2017.
felső triász korából való, sokszor egész
hegyeket alkot.
dolomitowy, -a, -e – dolomittartalémú, dolomitdolor [ból (łac. dolor, gr. algos, odyne)] – (lat.)
dolor; (lat., többese dolores) fájdalom,
szenvedés
doloroso [ wym. dolorozo] [muz. smutnie, żałośnie]
– (ol.) doloroso; (zene) fájdalmasan, bánatot
kifejezve (adandó elő) [Másképp: con
dolore]
doloroso lub con dolore albo dolente (wł.)
[boleśnie; określenie wykonawcze] – (ol.)
doloroso; (zene) fájdalmasan
dolus [świadome działanie, umyślne, ktoś chce
tego celu] – (lat.) dolus; tudatos jogellenes
cselekvés; csalás [1. A magán-, úgy mint a
büntető jogban ellentéte a Culpá-nak,
gondatlanságnak. 2. A magánjogban továbbá
dolus alatt a közönséges értelemben vett
csalást, másnak széndékos jogellenes
megtévesztését
értjük.
Szerződési
viszonyban a dolus miatt a megtévesztő csak
akkor felelős, ha a megtévesztett ez által
tényleg kárt szenvedett. Valamely áru
tulságos
kidicsérése,
v.
hiányainak
elhallgatása önmagában nem csalás. 3.
Kölcsönös csalás esetében mindegyik
szerződő fél a másik ellen a csalás
kifogásával védekezhetik, s kártérítést egyik
fél sem követelhet. Ha a csalást az egyik
szerződő fél érdekében egy harmadik
személy követte el, a megcsalt fél a
szerződést csak akkor támadhatja meg, ha a
másik szerződő fél a csalásról tudomással
birt vagy birnia kellett. Végrendeleti
intézkedések, melyekre a végrendelkező
csalás folytán biratott reá, megtámadhatók
akkor is, ha a csalás csak a végrendelkező
elhatározási
indokaira
vonatkozik,
s
bizonyítható, hogy a viszonyok helyes
ismerete mellett a végrendelkező másként
intézkedett volna.]
 Dolus alternativus - zamiar przemienny,
 Dolus antecedens - zamiar powstały przed
popełnieniem czynu zabronionego,
 Dolus coloratus - zamiar zabarwiony, Amennyiben a karokozasra minősitett szándek
folytán került sor (dolus coloratus), nevezetesen
büntetendő cselekmeny révén
 Dolus cumulativus - zamiar kumulatywny,
 Dolus deliberatus - zamiar przemyślany,
 Dolus directus - zamiar bezpośredni,
 Dolus eventualis - zamiar ewentualny,
 Dolus eventualis cumulativus - zamiar
ewentualny kumulatywny,
 Dolus generalis - zamiar ogólny,
 Dolus indirectus - zamiar pośredni,
 Dolus praemiditatus - zamiar rozmyślny
(przemyślany),
 Dolus quasi eventualis - zamiar niby
ewentualny,
 Dolus repentinus - zamiar nagły,
 Dolus superveniens - zamiar powstały po
popełnieniu czynu zabronionego,
 Dolus semper praestatur — za podstęp
odpowiada się zawsze a. za podstęp zawsze
się odpowiada – a magánjogban a dolose
cselekvő, az ez által okozott kárért mindig
felelős (dolus semper praestatur)
1225
 Dolus malus – megtévesztés [a megtévesztés
tevőleges magatartással (csalás, becsapás,
megtévesztés) valósul meg (ez az általános,
általában az aktív dolus-t nevezik dolus malusnak).]
 D. Causam dans és a D. incidens, aszerint,
amint a szerződő felet éppen a megtévesztés
(csalás) bírta a szerződés megkötésére, vagy
pedig a megtévesztés a szerződésnek csak
valamelyik mellékhatározmányára vonatkozik.
Az első esetben a szerződés kereset (actio doli)
vagy kifogás utján felbontható, a másik esetben
csak kártérítési igénynek van helye.
dolutować — dolutowywać [przymocować coś za
pomocą lutowania] – odaforrasztani,
hozzáforrasztani
dolutować co do czego – hozzáforrasztani vmit
vmihez
dolutować ucho do rondla – a lábashoz
hozzáforrasztja a fület
dolutowanie, dolutowywanie – hozzáforrasztás
doładować — doładowywać [1. uzupełnić
ładowanie czegoś, załadować dodatkowo;
2. wprowadzić
dodatkowy
ładunek
elektryczny
do
przewodnika
kondensatora; też: przepuścić prąd
elektryczny przez akumulator w celu
uzupełnienia w nim energii] – felrakni,
megrakás, hozzárakni
doładować silnik [wprowadzić do cylindrów
silnika
spalinowego
większą
ilość
powietrza lub mieszanki w celu
zwiększenia jego mocy] – többlet levegőt
bevezetni (motorba)
doładować się — doładowywać się [o
akumulatorze, silniku, baterii: zostać
doładowanym] – felrakódni, hozzárakódni
doładowanie,
doładowywanie – felrakás,
megrakni, hozzárakás
dołamać, dołamywać – törést befejezni; a törést
befejezni; teljesen összetörni
dołatać – foltozás befejezni; a foltozást befejezni;
megfoltozni, még hozzáfoltozni
dołazić (zob. doleźć) – elvánszorogni
dołączyć (dołączy) — dołączać (dołącza)
[1. dodać coś do czegoś; 2. dojść do kogoś,
-
Wersja 01 01 2017.
włączyć się do jakiejś grupy] – csatolni,
hozzácsatolni,
hozzáfűzni,
mellékelni;
hozzátenni (hozzátesz)
dołączać coś do miasta – városhoz csatolni vmit
dołączać a. dołączyć (do czego) – kapcsol (vmihez)
dołączyć pismo do akt – iratot aktához csatolni
dołączanie, dołączenie – hozzácsatolás
dołączenie – hozzácsatolás, odacsatolás, mellékelés
dołączenie dokumentów urzędowych – a
hivatalos iratok csatolása v. becsatolása
dołączony, -a, -e – csatolt, mellékelt
dołączyć kogo/co do kogo/czego – hozzácsatolni
vkit/vmit vkihez/vmihez
dołączyć się — dołączać się [wziąć udział w
czymś, co się już odbywa, co już jest
zorganizowane]
–
hozzácsatolni,
odacsatolni,
mellékelniu,
hozzátenni,
hozzáilleszteni, hozzáfűzni; (do czego)
csatlakozni (vmihez), bekapcsolódni (vmibe)
dołączył się do towarzystwa – csatlakozott a
társasághoz
dołeczek – gödröcske
dołeczek na twarzy – arcgödröcske
dołek [1. nieduży dół w ziemi lub w jakiejś
powierzchni;
2. niewielkie
obniżenie
terenu; 3. małe wgłębienie na powierzchni
ciała; 4. pot. część brzucha na wysokości
żołądka; 5. pot. niekorzystna sytuacja, w
której ktoś lub coś się znajduje] – kis
gödör, gödröcske, kis verem, mélyedés;
(golf) lyuk
dołek piersiowy – gyomor v. szívgödör
dołem [nisko, niżej, od spodu»] – lent, vminek a
lábánál
dołki pod kim kopać – vkinek tőrt v. csapdát
állítani; vkinek vermet ásni
dołkowaty, -a, -e – gödrös, üreges
dołoman, dołaman, dołoma, kurta zwierzchnia
husarska [Turecka nazwa dołaman,
dołama – powiada Muchliński – oznacza
suknię, którą Turcy noszą pod futrem,
długą, z obcisłymi rękawami, spiętą pod
łokciami. Na dołomany letnie używają
materyj jedwabnych i atłasu, na zimowe –
sukna i aksamitu. U Janczarów był to
ubiór od parady, używany wtedy, kiedy
nie chodzili na wojnę. Wyraz ten przeszedł
do kilku języków europejskich, a między
nimi do francuskiego, oznaczając spencer
huzarów węgierskich. W
rejestrze
wydatków
kr.
Zygmunta
Augusta
znajdujemy „dołomy husarskie”.] –
dolmány [térdig vagy combközépig érő,
testhezálló, felálló gallérú, férfi posztó
felsőruha. Különféle elnevezései: dómán
(Sopron), dokány (Csallóköz), dóka (Alföld),
1226
dolmánt, domány (Erdély). Elejének két
szárnyát egymásra hajlóan csákóra vágottan
is szabták, ujja kézfejnél szűkülő. Aba, kék,
majd fekete posztóból félszer bélelt nyári és
kétszer bélelt téli változatban is készítették.
Ritka volt a prémes dolmány (Eger,
Rábaköz), inkább posztóval, flanellal
bélelték. Paszomány, zsinórozás, valamint
fémgombolás díszíthette. Utóbbi a módos
parasztság körében ezüst is lehetett (Szeged,
Szentes). – A dolmány szó oszmán-török
(török: dolama) eredetű a magyar nyelvben.
A dolmány a parasztság ruházatában
feltehetően csak a 16. sz. óta ismert, elsőként
az alföldi mezővárosok tehetősebb gazdáinak
ruhatárából. A 18. sz.-ban alakuló
posztómanufaktúrák vásárlókörzetében és
általában gazdag paraszti körökben a
dolmány országszerte elterjedt, az úri
viseletben ekkor divatos rövid formában.]
dołować [1. pot. dokuczać komuś, odbierać chęć
działania,
wpędzać
w
kompleksy;
2. umieszczać coś w dole pod przykryciem
w celu przechowania; 3. o broni palnej:
nieść dołem, niżej niż cel; 4. o ciałach
niebieskich:
przechodząc
przez
płaszczyznę
południka
niebieskiego,
znajdować
się
najniżej
względem
horyzontu] – (csillagászat) delelni; a cél alá
lőni; vermelni, elvermelni
dołować kartofle na zimę – télire krumplit
vermelni
dołować wapno [umieszczać ciasto wapienne w
dole
przykrytym
ziemią
w
celu
zabezpieczenia
przed
mrozem
i
wysychaniem] – meszet vermelni
dołowanie – (csillagászat) alsó delelés, alsó
kulminció;
a cél alá lövés; vermelés,
elvermelés
dołowy, -a, -e – alsó, alsóbb; földalatti, alsó
doły [1. pot. ludzie stojący najniżej w jakiejś
hierarchii; 2. pot. najniższa, uboga
warstwa społeczna, zwykle niemająca
wykształcenia oraz dostępu do dóbr
kulturalnych] – alsó néposztály
dołożyć — dokładać [1. włożyć, dodać coś do
tego, co już jest; 2. dodać coś do
wspólnego dorobku, przedsięwzięcia itp.;
3. pot. uderzyć kogoś; 4. pot. dokuczyć lub
zaszkodzić komuś] + B. – hozzátenni,
hozzáilleszteni, hozzátenni, hozzáadni vmit;
rátenni, ráadni, rárakni (vmit); elveszteni,
elveszíteni, kárt szenvedni
dołożę ci jeszcze złotówkę – adok neked még egy
złotyt hozzá
dołożyć do czego – kárt szenvedni v. kárt vallani
vmiben; ráfizetni vmire
-
Wersja 01 01 2017.
dołożyć do interesu – kárt szenvedni az üzletben;
ráfizetni az üzletre
dołożyć do pełna – teletölteni
dołożyć komu – elverni vkit
dołożyć starań – gondjának tekinteni; minden
igyekezetével azon lenni, hogy…
dołożyć wszelkich starań – mindent elkövetni;
minden követ megmozgat
dołożyć wszelkich starań, ażeby… – mindent
elkövetni, hogy….
dołożyć się — dokładać się [przekazać na jakiś
cel własne pieniądze jako dodatek do
zebranej już kwoty] – hozzájárulni;
hozzáadni, hozzátenni a sajátjából; részt
venni vmiben
dołożyć się do czego – hozzájárulni pénzzel
vmihez; részt venni a kiadásban; részt venni a
költségben
dom (łac. domus) [1. budynek przeznaczony na
mieszkania
lub
zakłady
pracy;
2. mieszkanie lub pomieszczenie, w
którym
się
mieszka;
3. rodzina,
domownicy; też: mieszkanie wraz z jego
mieszkańcami; 4. ogół spraw związanych z
rodziną i gospodarstwem; 5. ród, rodzina,
dynastia; 6. miejsce, z którego ktoś
pochodzi; 7. instytucja społeczna lub
usługowa, mieszcząca się zwykle w
oddzielnym lokalu lub budynku; też:
budynek, w którym się ona znajduje; 8.
wyraz rdzennie polski i słowiański, a jak
jest starożytnym, to dowodzi to, że już w
sanskrycie brzmi damas, pan domu czyli
gospodarz zowie się dampatis, w języku
zendzkim czyli staroperskim dema znaczy
mieszkanie, po łacinie domus, po
starosłowiańsku dom, po litewsku namas,
po grecku doma. — 9. celem Pisma
Świętego są w pierwszym rzędzie sprawy
duchowe a nie materialne, dlatego w nim o
takich sprawach jak budowy domów nie
mamy pierwszorzędnych informacji. Już
w l Księdze Mojżeszowej spotykamy
wzmiankę o mieście, co wskazuje na to, że
w epoce przed-Apotopowej istniała
kultura i cywilizacja. Musiały tam być
budynki stałe i musiała istnieć jakaś
orgnizacja społeczna. Ale w tym samym
rozdziale czytamy także o namiotach,
które są znanym sposobem mieszkania u
ludów koczowniczych. Robiono je ze skór
albo samodziału, który zarzucano na
specjalnie przygotowane rusztowania
drągów i przyczepiano kołkami do ziemi.
Drzwi stanowił otwór, nad którym wisiał
zwinięty kawał płótna lub skóry, który
rozwijano i spuszczano na dół, gdy drzwi
miały być zamknięte. W namiotach
1227
mieszkali Noe, Abaraham, Lot, Izaak,
Laban, cały naród izraelski podczas
wędrówki po pustyni. Mojżesz rozbijał
Namiot Zgromadzenia poza obozem, gdzie
otrzymywał
objawienia
od
Boga.
Mieszkano w nich w Ziemi Obiecanej,
gdzie znajdowały się także miasta z
grubymi murami. W czasach Sędziów
specjalne miejsce miał Namiot Pański, w
którym była Skrzynia Pańska. Dawid
rozbił specjalny namiot w Jerozolimie. W
namiocie mieszkał Job. Namiot był jeszcze
dobrze znany w czasie wędrówki Pana
naszego w ciele. W miarę rezygnowania z
życia koczowniczego zaczęły się pojawiać
domy luksusowe z cegieł, ciosanego
kamienia i drzewa. Za panowania Dawida
przy domach znajdowały się studnie.
Wewnątrz były podłogi z gładzonych płyt
kamiennych
przykrytych
dywanami.
Dachy były płaskie, na których często
siedziano i spędzano czas. Naokoło tarasu
musiały być blanki (ogrodzenie), co ze
względów bezpieczeństwa nakazał już
Mojżesz. Domy rniały schody wewnątrz
albo zewnątrz. Znano też schody kręcone.
Nad parterem wystawała niekiedy część
budynku zwana (w przekładach polskich)
'usłaną salą'. W takiej sali Pan zebrał się z
dwunastoma apostołami dla obchodzenia
Paschy
i
ustanowienia
Wieczerzy
Pańskiej. Mistrzami w budowaniu
pałaców
byli
mieszkańcy
Tyru
(Fenicjanie). Do domów wkradał się
niekiedy trąd, który trzeba było zwalczać
wg wskazań podanych przez Mojżesza.
Wyraz dom może oznaczać rodzinę.
Domem niewoli zwano Egipt. Domem
Ojca Pan nazwał miejsce, do którego On
weźmie tych, co Go przyjęli. Dom Pański,
dom Jahwe stanowił na początku namiot.
Była w nim Skrzynia Przymierza. Później
Dom
Pański
stanowiła
Świątynia
Salomona. Domem Bożym są także
chrześcijanie. Dodajmy na tym miejscu, że
'dom Boży' w Księdze Sędziów oznacza
miejscowość Betel.] – ház, épület; lakás,
otthon (w domu: itthon, otthon; do domu:
haza; poza domem: házon kívül; z domu:
hazulról);
család,
ház;
uralkodóház,
dinasztia; háztartás, házi teendők, házi
munka; épület, ház, lakóház
D. O. M. = Deo Optimo Maximo [1. Bogu
Najlepszemu, Najwyższemu. - inicjały łac.
Deo Optimo Maximo 'jw.' Napisy na
świątyniach rz., później także na
kościołach i nagrobkach chrześc. (napis na
świątyniach
rzymskich,
potem
chrześcijańskich) ― 2. Trzy te litery,
-
Wersja 01 01 2017.
kładzione niekiedy na kościołach, a
powszechnie
na
nagrobkach
chrześcijańskich, są inicjałami trzech
wyrazów łacińskich: Deo Optimo Maximo
(Bogu Najlepszemu, Największemu), lub,
jak chcą niektórzy: Domus omnium
mortalium
(Dom
wszystkich
śmiertelników). Oczywiście w pierwszem
znaczeniu odnosi się do kościołów, w
drugiem do nagrobków. Zwyczaj ten sięga
czasów pogańskiego Rzymu, w którym już
litery podobne kładziono jako inicjały
dedykacyi na świątyniach Jowisza, na
grobowcach zaś: D. M. lub D. M. S.] – I.
Deo Optimo Maximo; D. O. M.; a legjobb s
legfőbb
istennek,
vagyis
Jupiternek
(szentelve); római templomfő irat. II. Domus
omnium mortalium (minden halandó háza)
dom akademicki, studencki [budynek, w którym
mieszkają studenci] – (főiskolai v.
egyetemi) diákotthon, diákszálló, kollégium
dom bankowy – bankház, banképület
dom bliźniaczy, dom bliźniak [dom składający
się z dwóch samodzielnych części o jednej
ścianie wspólnej] – ikerház
Dom Boży, dom modlitwy [kościół, świątynia] –
isten háza, templom, szentély
dom buduje się – a ház épült
dom czasowy – üdülő, üdülőház
dom czteropiętrowy – négyemeletes ház
dom czynszowy – bérház
dom dla ubogich a. biednych – szegényház
dom do rozbiórki – lebontandó ház; bontásra ítélt
ház
dom drewniany; dom z drewna – faház
dom dyskontowy – leszámitoló bankház
dom dziecka [zakład wychowawczy dla sierot
lub
dzieci
pozbawionych
opieki
rodzicielskiej]
–
gyermekotthon,
nevelőotthon; (dawno) árvaház
dom emeryta – nyugdíjasotthon, nyugdíjasház
dom gościnny – vendégszerető ház; vendégfogadó
dom grobów [cmentarz żydowski] – zsidó temető;
"élők háza"
dom gry [lokal, w którym uprawiane są gry
hazardowe] – lokál, játékbarlang
1228
dom handlowy – kereskedelmi ház, kereskedőház;
üzletház
dom inwalidów – rokkantak háza
dom jednorodzinny – családi ház
dom jest budowany – a ház épül; épülő ház
dom jest pusty – üresen áll a ház; elhagyatott ház
dom już wali się – a ház már düledezik
dom komisowy – bizományi áruház, bizományi
bolt
dom kryty blachą – bádoggal fedett ház
dom kryty dachówką – cseréppel fedett ház;
cseréptetős ház
dom książki, dom księgarnia – könyvesbolt
dom kultury [budynek mieszczący lokale
kulturalno-rozrywkowe, jak czytelnia,
sala kinowa, świetlica] – művelődési ház,
kultúrház, kultúrotthon, művelődési otthon;
(na wsi) faluház
dom letniskowy – nyaraló
dom meblowy – bútoráruház
dom mieszkalny – lakóépület, lakóház; tanyaház
dom modlitwy – imaház
dom mody [duży sklep z ubraniami, zwykle
jednej firmy] – divatház, divatáruház
dom mody z odzieżą damską – női divatház v. női
ruházati bolt
dom murowany – kőház, téglaház
dom na sprzedaż – eladó ház
dom na zbycie – eladó ház
dom narożny – sarokház
dom noclegowy – éjjeli menedékhely, éjjeli szállás
dom o dwóch piętrach – kétemeletes ház
dom ocalał podczas pożaru – az tűzvész
megkímélte a házat
dom opieki – öregek otthona, szeretetotthon
dom otwarty – (átv.) nyílt ház
dom panujący – uralkodóház, dinasztia
dom parafialny – plébánia, parókia
dom parterowy – földszintes ház
dom partii – pártház
dom patrycjusza – patrícius ház; a városi
tanácsurak és jelesebb polgárok és
családjaiknak
az
átlagpolgárokénál
gazdagabban épült háza
dom Piastów – a Pisztok háza
dom piętrowy – emeletes ház
dom planujący – uralkodóház, dinasztia
dom pod filarami – oszlopos ház
dom podrzutków a. dom dla podrzutków –
lelencház
Dom Podrzutków w Warszawie [instytucja
charytatywna w Warszawie założona ok.
1732 r. przez księdza Gabriela Baudouina.
-
Wersja 01 01 2017.
Jej pierwowzorem był Dom Podrzutków św.
Wincentego á Paulo w Paryżu. Jest to
najstarszy w Polsce dom dziecka (obecnie
Dom Dziecka nr 15 im. ks. G. P. Baudouina,
ul. Nowogrodzka 75).] – Varsói lelencház
dom podwójny – ikerház
dom położniczy – szülőotthon
Dom Pomocy Społecznej [placówka świadcząca
usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające
i edukacyjne osobom wymagającym
całodobowej opieki z powodu wieku,
choroby lub niepełnosprawności] –
Társadalmi Segítség Háza
dom poprawczy [zob. zakład poprawczy] –
javítóintézet; nevelőintézet
Dom Poprawy [1. Pomysł takiego ośrodka
przyjęto pozytywnie w Niderlandach,
gdzie w roku 1596 utworzono w
Amsterdamie pierwszy „Dom Poprawy”.
Do połowy następnego stulecia w każdym
większym
niderlandzkim
ośrodku
miejskim, istaniał taki Dom Poprawy
zwany Zuchthausem. Zatem zaistnienie
takiego przybytku w Gdańśku, było już
tylko kwestią niedługiego czasu. 2. W
Warszawie w 1936 roku założono Dom
Poprawy o nazwie "Domus Correctionis"
z fundacji biskupa Rostkowskiego. Jego
zadaniem było poskramianie i poprawa
złych ludzi poprzez przyuczanie ich do
zawodu oraz wykonywanie przez nich
przymusowej pracy. Jako główne metody
wychowawcze
stosowano
plagi,
dyscyplinę, dyby i kajdany, przebywanie
na zimnie i w ciemni oraz zmniejszenie
porcji żywieniowych i zakaz rozmów.
Ośrodek ten przyjmował tylko zdrowych.
W 1736 roku Augusta III wydał przywilej
dla wychowanków tego zakładu mówiący,
iż po opuszczeniu tego miejsca nie należy
ich potępiać, gdyż posiadają oni
możliwość zajmowania wszelkich urzędów
czy posad. Wychowanków kierowały do
domu świeckie i kościelne sądy.] – Javítónevelő Intézet
Dom Poprawy w Gdańsku
Dom poprawy w Warszawie epoki
stanisławowskiej
1229
Próbą produktywizacji ekonomicznej i
resocjalizacji przez pracę tzn. ludzi luźnych
i
mniejszych
przestępców,
wskutek
nieskuteczności działań typu piętnowanie,
wypędzanie z miasta i chłosta, było
stworzenie w Warszawie w 1736 r. przez ks.
biskupa Adama Rostkowskiego domu
poprawy tzn. cuchthauzu przy ulicy
Pokornej. Pensjonariuszy miały mu
dostarczyć obławy, z których największa
miała miejsce w listopadzie 1791 roku.
Spośród
schwytanych,
wybierano
trudniących się żebraniną symulantów,
resztę wysyłając do szpitali i przytułków.
Czas pobytu w domach pracy zależał od
zachowania osadzonego, sąd mógł go dlań
dowolnie
skrócić
lub
wydłużyć.
Pensjonariusze na mocy umowy z miastem
byli oddawani pod zarząd i opiekę
przedsiębiorcy prywatnemu, który zyskiwał
w ten sposób tanią siłę roboczą. Jej
dozorem zajmowała się straż więzienna
opłacona
przez
miasto.
Takimi
przedsiębiorcami byli Jan Paulet, posiadacz
wytwórni kapeluszy i Franciszek Rehan,
właściciel manufaktury sukienniczej. Być
może tego ostatniego zakładu dotyczy
ogłoszenie zawarte w ,,Wiadomościach
Warszawskich” z roku 1770, w których
czytamy:
„Podaie się do wiadomości Publico, iż w
Domu Sierot i poprawy, przy manufakturze
wełnianej i nowo erygowanej Farbiarni,
będę nie tylko sukna, lecz wełniane,
płócienne i jedwabne materie różnemi
kolorami, iak kto chce farbować”.
A magyar javítóintézeteket elődei is
szeretetházak, szegényneveldék, konviktusok
voltak.
Javarészük
felekezeti,
egyleti
alapítványként működött. Funkciója ezeknek
sem volt egyértelmű, az árvákkal, lelencekkel
együtt helyet kaptak bennük a fiatal
bűntettesek is. Az 1800-as évek végén több
mint
száz
ilyen
intézmény
létezett
Magyarországon.
Az első modern, büntető törvénykönyven
alapuló javítóintézetek Németországban jöttek
létre. Zeitz-ba (1826) és Steinfeld-be (1853)
már hatósági úton, bírói ítélettel kerültek a
fiatalkorúak.
Amikor az 1878. évi törvénycikk megszületett
nálunk, Európa több államában már sajátos
arculata lett a javítónevelésnek, s így karakteres vonásai miatt - magyar környezetbe
nem volt átültethető. A svájci modell a laza
felügyelet, a liberalizmus, az olasz és francia
pedig a túlzott fegyelme miatt volt
alkalmatlan. A német mintát szintén nem
lehetett követni, mivel Magyarországon
hiányzott olyan szerzetesrend, mint a német
"Bruderschaft", melynek tagjai életüket
kizárólag ennek a speciális nevelői munkának
szentelték. Az angol "Training-Ships"-ek
(javító hajók) pedig olyan, a hajókon
elhelyezett javítóintézetek voltak, melyeken a
-
Wersja 01 01 2017.
fiatalkorú bűncselekményes fiúkat hadi és
kereskedelmi tengerészetre képezték ki.
A működtető, felügyelő szerv szerint voltak
állami és magán javítóintézetek. utóbbiakat
jótékonysági alapon szervezték. Ezek általában
specializáltan működtek: életkor, nem,
felekezet, bűncselekmény fajta szerint.
A fenti alapfeltételeket elsősorban az állami
javítóintézetek szervezésére dolgozták ki, ám a
viszonylag nagy számú magán javítóintézet is
ebben a szellemben működött. Ez utóbbiak az
államtól függetlenek voltak, de az Igazságügyi
Minisztériumhoz szoros szálak fűzték: például
növendékeik felvétele is a minisztérium
engedélyéhez volt kötve. Számuk a
századfordulón megközelítően 20 volt.
Többségük fiúk nevelésére specializálódott,
mivel a
bűnelkövetők nem szerinti
megoszlásában akkor is a fiúk felé billent a
mérleg. A lányok javítónevelésére létrehozott
magánintézmények egyházi kézben voltak. A
szászad elejétől a század közepéig évente 2-4
leányotthonban
foglalkoztak
speciális
neveléssel. Például 1916-ban: Kassai Szent
Zita Leánynevelő, Ecseri Szeretetház, Makói
Erzsébet Szeretetház, szikszói Bethánia
Szeretetház, 1940-ben: Jó Pásztor Ház
Leánynevelő Otthon (Szőlő u. 60.), Lord
Weardale Leánynevelő Intézet (IX. Ecseri út).
Nevük
ellenére
ezekben
valóban
bűncselekményes, vagy züllött lányok
nevelkedtek. Egyéb források mellett a Tiszti
Címtár is ezt bizonyítja, ugyanis az országos
fegyintézetek, a későbbi elnevezés szerint
pedig a javítónevelés céljaira kijelölt
magánintézetek közé sorolja őket.
Az állami javítóintézetek sorában elsőként az
aszódit hozták létre 1884-ben. Fiúkat
helyeztek el benne, mint az 1886-ban alapított
kolozsváriban is. A másik nem számára 1890től Rákospalotán kezdte meg működését
javítóintézet.
dom pracy twórczej – alkotóház
dom prowincjalny [siedziba prowincjała w
zakonach i zgromadzeniach męskich lub
przełożonej prowincjalnej w zakonach i
zgromadzeniach zakonnych żeńskich
Kościoła katolickiego. Dom prowincjalny
często jest też domem formacyjnym dla
człoków zakonów lub instytutów, którzy
odbywają w nim jeden z etapów tzw.
formacji początkowej.] – provinciális ház
dom przechodni – átjáróház
dom przedpogrzebowy – halottasház, ravatalozó
dom publiczny, dom rozpusty, dom schadzek
[dom, w którym jest uprawiana
prostytucja] – nyilvánosház
dom rodzicielski – szülői, atyai ház
dom rodzinny – otthon, családi ház, szülői ház;
szülőház
dom ryglowy (szachulec) – gerendavázas ház
dom
1230
rzymski (łac. domus) [styl domu
budowanego w starożytnym Rzymie] –
hist. római ház [A gazdag patríciusok
földszintes, udvaros házakban éltek. Sok ház
udvarát egzotikus növények és szobrok
övezte medence ékesítette. Némelyik
medencéhez szökőkút is tartozott, mások
alját pedig mozaikkal rakták ki.]
dom rzymski
dom schadzek – találkahely; nyilvános ház
dom sierot – árvaház
dom składowy – raktár, tárház
dom spalił się do cna – a ház földig leégett
dom spółdzielczy – társasház
dom starców [zakład, w którym mieszkają osoby
w podeszłym wieku pozbawione opieki
rodziny] – aggok háza, öregek otthona,
szeretetotthon
dom stoi – a ház áll v. kész
dom stoi na wydmuchu – a ház széljárta helyen áll
dom stoi pusty – üresen áll a ház
dom studencki – kollégium, diákotthon, diákszálló
dom szeregowy [dom należący do zespołu
identycznych domów sąsiadujących ze
sobą przez ścianę, wybudowanych w
jednej linii] – sorház
dom szybkościowy – gyorsmódszerrel épület ház
dom towarowy [duże przedsiębiorstwo handlowe
prowadzące sprzedaż detaliczną różnych
towarów; też: budynek, w którym odbywa
się ta sprzedaż] – áruház, nagyáruház
dom towarowy centralny – központi áruház
dom towarowy, powszechny – általános áruház
dom turystyczny – turistaház
-
Wersja 01 01 2017.
dom wariatów – bolondok háza, tébolyda,
elmegyógyintézet; őrültek háza
dom Wazów – a Waza-ház
dom wczasowy – üdülő (épület); üdülőház
domem wycieczkowy – turistaház
dom wypoczynkowy – üdülő, üdülőház
dom wypoczynkowy dla dzieci – gyermeküdülő
dom z cegły – téglaház
dom z ogrodem – kertes ház
dom z pustaków – blokktéglából épült ház
dom z trójkątnym frontonem – oromzatos ház
dom z wielkiej płyty – panelház
dom zabawy – játszóház; vigadó
dom zabytkowy – műemlék épület v. ház
dom zajął się od iskry – a ház kigyulladt v. tüzet
fogott a szikrától
dom zajezdny – szálló, fogadó, vendégfogadó
dom zastawny – zálogház
dom zbudowano w 1980 roku – a ház 1980-ban
épült
dom zbudowany na piasku [rzecz niepewna, nie
mająca solidnych podstaw (Mt 7,24-27):
Każdego więc, kto tych słów moich słucha
i wypełnia je, można porównać z
człowiekiem roztropnym, który dom swój
zbudował na skale. Spadł deszcz, wezbrały
potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten
dom. On jednak nie runął, bo na skale był
utwierdzony. Każdego zaś, kto tych słów
moich słucha, a nie wypełnia ich, można
porównać z człowiekiem nierozsądnym,
który dom swój zbudował na piasku.
Spadł deszcz, wezbrały potoki, zerwały się
wichry i rzuciły się na ten dom. I runął, a
upadek jego był wielki».] – homokra épített
ház [Aki végigolvassa Jézus hegyen
elmondott beszédsorozatát, a következő,
utolsó képhez érkezik meg. „Aki tehát hallja
tőlem ezeket a beszédeket, és cselekszi
azokat, hasonló lesz az okos emberhez, aki
kősziklára építette a házát. És ömlött a
zápor, és jöttek az árvizek, feltámadtak a
szelek, és nekidőltek annak a háznak, de nem
omlott össze, mert kősziklára volt alapozva.
Aki pedig hallja tőlem ezeket a beszédeket,
de nem cselekszi, hasonló lesz a bolond
emberhez, aki homokra építette a házát. És
ömlött a zápor, és jöttek az árvizek,
feltámadtak a szelek, és beleütköztek abba a
házba; az összeomlott, és teljesen elpusztult."
(Mt 7,24-27)]
dom zdrojowy [zakład lecznictwa wodami
mineralnymi w miejscowości kuracyjnej]
– üdülő, üdülőház
dom
zdrowia
–
„ideggyógyintézet”,
„gyógyintézet”
1231
dom ze szkła – üvegház, üvegszerkezetes ház
dom zgorzał – a ház leégett
dom zwierząt – állatház
domacać się – tapogatózva találni v. megtalálni;
ráakadni, kitalálni, felfedezni
domacać się czego – tapogatózva megtalálni,
felfedezni vmit; ráakadni vmire
domagać (domaga) się + B. [1. usilnie dopominać
się o coś; 2. potrzebować czegoś do
prawidłowego
funkcjonowania]
–
követelni, igényelni; törekedni, kívánni,
igyekezni
domagać się autonomii – autonómiát követelni
domagać się bisów – visszatapsolni
domagać się czego natarczywie – erőszakosan
követelni vmit
domagać się czego od kogo/czego – vkitől/vmitől
megkövetelni vmit
domacać się go trudno – nehéz őt megtalálni
domagać się wydania (przestępcy) – (bűnöst)
kikérni
domagać się okupu – váltságdíjat követelni
domain {rzecz.}; domena {f.} [komp.] – (ang.)
domain – részterület, címterület [önálló,
betűkkel jelölt részterület az Interneten;
ennek a könnyebben olvasható és
értelmezhető névrendszernek hátterében a
gépek számára érthető IP-címrendszer áll; az
ilyen címterületek ismertető jele az URLcímben olvasható .hu, .de, .ch vagy .edu.gov,
.com, stb.]
domain name system {rzecz.} (też: DNS) [system
nazw domen {m.} [komp.] [zł.]] – Domain
Name (DNS) System (tartománynévrendszer)
domalować — domalowywać [namalować
brakujący lub dodatkowy element] – a
festést befejezni; hozzáfesteni
domaluje drzewo krajobrazie – megfesti még a
fát a tájképen; ráfest még egy fát a tájképre
domarad [choroba z tęsknoty za domem,
rodziną lub krajem, nostalgja] – honvágy
Domarad, Domorad, Domared(?) [staropolskie
imię męskie złożone z członów Doma("dom", "dwór", "u siebie") i -rad
("radzić" "być zadowolonym, chętnym,
cieszyć się"). Mogło oznaczać "ten, który
cieszy się swoim domem". We wczesnym
średniowieczu
synonim
Majordoma,
zarządcy dworu książęcego. Formy
zdrobniałe to m.in.: Domach, Domasz,
Domast.] – Domarad (ólengyel férfinév)
domator [osoba dużo przebywająca w domu,
lubiąca życie rodzinne], domatorka –
otthonülő (ffi/nő)
domatorski, -a, -ie – otthonülő
-
Wersja 01 01 2017.
domatorskie usposobienie – otthonülő természet
domatorstwo – otthonülés
domawiać (zob. domówić) – befejezni a
beszélgetést
domawiać się (zob. domówić się) – megállapodni
domeczek – házacska, házikó, viskó, kunyhó,
kalyiba, vityiló
domeczek z kart – kártyavár
domek – kis ház, házacska, lak, házikó (własny
domek: saját ház)
domek chata – házikó
domek dla lalek – babaház
domek dla ptaków [drewniana budka dla
ptaków] – madárház
domek drewniany – faház, bungaló
domek dwurodzinny – ikerház
domek fiński [drewniany parterowy dom
mieszkalny
zbudowany
z
części
prefabrykowanych] – finn ház
domek gildyjny – céhház
domek jednorodzinny – családi ház
domek
kampingowy
–
faház,
bugalló
(kempingben)
domek letni, domek letniskowy – hétvégi ház,
vikendház, nyaraló
domek na kurzej nóżce, stopce [baśniowy domek
czarownicy] – tyúkól
domek rodzinny – családi ház
domki rozrzucone po dolinie – a völgyben
szerteszórt házikók
domek weekondowy – (ang. weekend house)
vikendház; hétvégi ház
domek z kart [1. piramidka ustawiona z kart do
gry; 2. coś bardzo nietrwałego] – kártyavár
domena
[1. zakres
zainteresowań
lub
działalności jakiejś osoby, instytucji lub
dziedziny wiedzy; 2. element adresu
internetowego wskazujący na kraj i rodzaj
organizacji;
3. niewielki
obszar
w
materiałach ferromagnetycznych lub
ferroelektrycznych,
odznaczający
się
samorzutną polaryzacją; 4. dawna wielka
posiadłość ziemska należąca do państwa
lub rodzin panujących albo magnackich;
5. element nazywania i identyfikowania
komputerów w sieci internetowej, mający
ułatwić człowiekowi posługiwanie się
adresacją IP. Znacznie łatwiej zapamiętać
jest adres www.zpav.pl, aniżeli adres IP
217.8.185.253 w postaci dziesiętnej. ] – 1.
(sajátos) terület v. tér; munkaterület,
hatáskör; 2. (ang.) domain; domin [1. az
Internethez csatlakozó gépek hierarchikus
címrendszerének valamelyik szintje, a
hálózat egy adott tartományát jelöli; a
1232
legfelső szintű domain gyakran az országot
(pl. .hu) vagy az intézmény típusát (pl. .edu)
jelzi, az alatta levő pedig a gép tulajdonosát
(pl. .iif); 2. az Internet gépek címének egy
szakasza, a hálózat egy adott méretû
tartományát jelöli]; 3. domain név (magyarul
domén) [Az internet oldalait egyedi módon
azonosító neveket nevezzük doménnek.
Minden IP-címhez tartozhat egy domén (nem
kötelezően), ami arra szolgál, hogy
megkönnyítse a felhasználók eligazodását a
webhelyek közt. Az IP-címeket az ún. DNSszerverek oldják fel domain nevekké és
vissza.]; 4. domén [A ferromágneses
anyagok olyan nagy tartományai, ahol az
atomi mágneses dipólusok azonos irányban
állnak.
A
szomszédos
doménnek
mágnesezettsége azonban ellentétes. Az
egyes domének méretei általában nem
nagyobbak néhány mikrométernél.]
Domena najwyższego poziomu (ang. TLD - TopLevel Domain) [domena internetowa
powyżej której nie istnieją żadne inne
domeny w systemie DNS. Są one tworzone
i zarządzane przez IANA i ICANN.] legfelső szintű tartomány (angolul top-level
domain, TLD) [1. az internetes névfeloldást
végző Domain Name System (DNS)
hierarchiájának legmagasabb szintjén lévő
tartomány. A DNS gyökérzónájában
találhatók. Alacsonyabb szinten lévő
tartományneveknél a doménnév utolsó
részére, a teljes doménnév (FQDN) utolsó
címkéjére, tehát az utolsó pont utáni részre
utal.
Például
a
hu.wikipedia.org
tartománynévben a legfelső szintű tartomány
az
org
(vagy
ORG,
ugyanis
a
tartománynevek nem különböztetik meg a
kis- és nagybetűket). Az ICANN (Internet
Corporation for Assigned Names and
Numbers – „Kijelölt Nevek és Számok
Internetes Társasága”) felelős a TLD-k
kezeléséért; ez a szervezet vezeti az IP-címek
kiosztásáért is felelős Internet Assigned
Numbers Authority-t (IANA), és tartja
karban a DNS-gyökérzónát. 2. az Internet
gépek hierarchikus domain-név rendszerében
a legfelső szint neve; általában az egyes
országok kétbetűs kódja (pl. .hu), vagy az
intézmény típusára utaló (hárombetűs)
rövidítés
(pl.
.edu);
1998-ban
az
intézménytípust jelző nevek számának
bővítését határozták el (pl. .info, .shop)]
domena publiczna (ang.: public domain) [1. ogół
utworów, które nie są objęte prawami
autorskimi (upływ okresu obowiązywania
lub zrzeczenie się praw); 2. w najwęższym
znaczeniu jest to twórczość, z której
można
korzystać
bez
ograniczeń
-
Wersja 01 01 2017.
wynikających z uprawnień jakie mają
posiadacze autorskich praw majątkowych,
gdyż prawa te wygasły lub twórczość ta
nigdy nie była lub nie jest przedmiotem
prawa autorskiego. Pojęcie to wywodzi się
z anglosaskiego common law i początkowo
oznaczało grunty należące do państwa,
które zostały udostępnione do bezpłatnego
użytku publicznego, co później zostało
rozciągnięte na własność intelektualną,
która z różnych względów nie jest objęta
ochroną prawa autorskiego i może w
związku z tym być wykorzystywana
bezpłatnie przez każdego.] – közkincs
(angolul public domain) egy [1. szellemi
alkotásokra
vonatkozó
(leggyakrabban
szerzői jogi) fogalom, mely olyan művet,
alkotást jelent, amelynek felhasználására a
jog nem ír elő korlátozást. Közkincs lehet
egy alkotás, amennyiben a szerzője azt
közkincsnek
minősíti
(vagyis
olyan
felhasználási feltételeket állapít meg, melyek
a szerzői jogi törvény megkötései alól
felmentést adnak); valamint akkor, ha annak
szerzői jogi védelmi ideje lejárt. 2.
nyilvánosan terjesztett és ingyenesen vagy
utólagos
fizetés
mellett
használható
szoftverek
(ill.
egyéb
számítógépes
állományok) jelzője; az Interneten nagyon
fontos szerepe van a "közterületen" található
dolgoknak, az új felhasználók számára az
egyik legnagyobb vonzóerőt jelentik. 3.
Szabadon és ingyen terjeszthető, más
termékbe beépíthető program, mely sok
esetben csökkentett teljesítményű változat.
Reklám vagy szakmai hírnév kialakítása
céljából terjesztik. 4. nyilvánosan terjesztett
és (bizonyos feltételek mellett) ingyenesen
használható szoftverek összefoglaló neve]
domenowy, -a, -e – területi, hatásköri
domeny – (történelmi) állami birtokok, uradalmak
(dominium)
domesticus 'domowy' – (lat.) domesticus; házi
[házi veréb (Passer domesticus)]
domestykacja [1. udomowienie dzikich zwierząt;
2. w zootechnice) udomowienie (zwierząt)]
– (lat.) domesztikáció, domesztikálás;
háziasítás, szelidítés; a vadon élő állatok
házhoz szoktatása; vmely vadállatfajnak
nemzedékek során át tartó szelídítés folytán
háziállattá való idomítása
domestykacyjny, -a, -e – házisítási
domęczać,
domęczyć
–
agyonkínozni,
agyongyötörni
domiar [dodatkowy podatek wymierzony przez
urząd
skarbowy
podatnikowi
po
ujawnieniu u niego wyższych, niż podał,
1233
dochodów] – ráadás, megtöltés (na domiar –
ezenfelül, ráadásul, tetejébe, hegyibe még)
domiar podatku; domiar podatkowy – adópótlék
Domicela [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego
(łac. Domitilla), utworzone od nazwy
rodowej
Domicjuszów.
Pierwotnie
oznaczało
"pogromczyni,
poskromicielka".] – Domitilla (latin→olasz
(Domitia) eredetű női név, jelentése: a
Domitius nemzetséghez tartozó. Férfi
változata: Domicián.)
domicilium 'siedziba' – (lat.) – (lat.) domicilium; 1.
lakóhely; 2. székhely; 3. állandó tartózkodás,
hajlék, lakás, ház.
domicyl [1. miejsce stałego zamieszkania lub
siedziba instytucji; 2. oznaczone na wekslu
miejsce jego płatności, domicylium; 3.
prawn. miejsce zamieszkania, stała
siedziba osoby fiz. a. prawn.; umowne
miejsce
wypełnienia
zobowiązania
pieniężnego (np. weksla).] – (lat.)
domicílium; lakóhely; tartózkodási hely
domicyl weksla – váltó fizetési helye
domicylowy, -a, -e – lakóhelyi
domierzyć1 — domierzać [1. zmierzyć w sposób
prawidłowy; 2. mierząc, dodać] – kimérni,
végigmérni, a mérést befejezni, hozzámérni,
felmérni
domierzyć2 — domierzać [pot. obliczyć domiar] –
ráadást számolni
domieszać [dodać coś jako składnik mieszaniny]
–
hozzákeverni,
összekeverni;
hozzávegyteni,
elegyíteni;
vegyíteni;
ötvözni, ötvényezni (fémet); belekeverni
domieszać czego do czego – hozzákeverni vmit
vmihez
domieszać miedzi do złota – aranyat rézzel keverni
v. ötvözni
domieszać się [włączyć się do jakiejś całości jako
jej łatwo odróżnialny element] hozzávegyülni, belekeveredni
domieszka [1. niewielka ilość czegoś znajdująca
się w czymś innym, uboczny składnik
jakiejś całości; 2. odcień, zabarwienie] –
hozzáadás, pótlás; (vegytan) elegyrész,
hozzáadott v. hozzákevert rész
domieszkać – lakni, tartózkodni vmeddig
domieszkowy, -a, -e – pótlási
domina (pani) – (lat.) domina; úrnő
dominacja [1. przewaga nad osobą, grupą ludzi
lub
państwem,
umożliwiająca
decydowanie o nich według swej woli;
2. przewaga ilościowa, jakościowa lub
znaczeniowa jednej rzeczy nad inną] –
uralom, uralkodás
dominancja polityczna – politikai uralom
-
Wersja 01 01 2017.
dominacyjny, -a, -e – uralmi, uralkodási
dominant [gatunek przeważający ilościowo w
zespole
organizmów
lub
osobnik
zajmujący najwyższe miejsce w hierarchii
stada] – (lat.) domináns; (zene) a
zeneművészetben a dúr és moll hangnem
ötödik foka és az erre épülő hangzatok;
előkészíti és vonzza az alaphangot, ill. az
első hármashangzatot, s ezért a hangnem
tonális szerkezetében döntő jelentősége van;
az újabb irodalomelméleti terminológiában
az a funkció, amely a műalkotás
felépítésében hierarchikus összefüggést
teremt; uralkodó (vmin); kiemelkedő,
kimagasló; kitűnő; túlsúlyban levő
dominanta [I (muzyka) 1. pojęcie z zakresu teorii
muzyki - piąty stopień skali lub gamy; 2.
piąty dźwięk skali durowej lub molowej;
też: akord zbudowany na tym dźwięku; II
(statystyka) 1. pojęcie z zakresu statystyki najczęściej
przyjmowana
wartość
zmiennej
losowej
o
rozkładzie
dyskretnym; 2. zasadnicza, dominująca
cecha lub element czegoś; 3. w statystyce:
wartość cechy występującej w danej
grupie najczęściej; 4. w psalmach:
najdłużej utrzymujący się dźwięk, na
którym recytowany jest tekst] – (zene)
dominánsakkord,
modális
számok,
felharmónikus rendszámok; (statisztika)
módusz; (zene) domináns; vmely hangnem
ötödik
foka
és
a rajta
felépülő
hármashangzat; (átv.) vezéreszme, vminek az
alapvonása
dominanta dolna [zob. subdominanta] – (zene)
szubdomináns
dominanta górna [zob. dominanta] – domináns;
vmely hangnem ötödik foka és a rajta
felépülő hármashangzat
dominantowy, -a, -e – (lat.) domináns; uralkodó,
kimagasló
domine! – (lat.) domine!; uram!
Domine [zespół muzyczny z Włoch, grający
power metal] – Domine (olasz zenekar)
domine spectabilis – (lat.) domine spectabilis;
(dawno) tekintetes úr, tisztelt uram!
Domini canes [Psy pańskie] - „Domini canes” =
Az Úr kutyái [A dominikánusokat - latin
nevük szerint dominicanes - az "Úr kutyái"
(Domini canes) elnevezéssel is megillették.
Dominus ugyanis latinul urat, így egyben
Istent is jelent, a canis szó pedig
(többesszámban canes) kutyát.]
dominiałny, -a, -e – dominiumi
dominica [Dzień Boga; dzień Pana Boga] – (lat.)
dominica; Úr
napja,
a
keresztény
egyházakban a vasárnap, mely a zsidó
1234
szombat helyébe lépett, mert ezen a napon
támadt fel Krisztus és a megváltás e napon
teljesedett be
Dominica in albis czy Niedziela Miłosierdzia
Bożego – Dominica in albis, fehérvasárnap,
tamásvasárnap: [1. a húsvét nyolcadát záró
vasárnap, a II. Vatikáni Zsinat óta húsvét 2.
vasárnapja. Introitusa alapján Quasimodovasárnap. - Nevét onnan nyerte, hogy a
nagyszombaton keresztelt katekumenok e
napon vetették le fehér ruhájukat, melyet egy
héten át viseltek. 2. húsvét utáni első
vasárnap, amikor a óegyházi rendtartás
szerint az ünnepen megkereszteltek utoljára
viselték fehér keresztelési ruhájukat.]
Dominik [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa dominicus
oznaczającego "Pański", "należący do
Boga".] – Dominik [férfinév a latin
Dominicus férfinév újabban divatossá vált
magyar változata. Jelentése: az Úrhoz
tartozó, egyesek szerint vasárnap született.
Rokon
nevek:
Domán,
Domokos,
Domonkos, Domos],
Dominika [żeński odpowiednik imienia Dominik.
Imię łacińskie, oznacza należącą do Pana.
Święta Dominika była męczennicą, która
najprawdopodobniej poniosła śmierć za
czasów prześladowania chrześcijan pod
panowaniem Dioklecjana Ang. Dominica,
franc. Dominique, hiszp. Dominica.] –
Dominika [női név a Dominicus (magyarul
Domonkos)
férfinév latinos képzésű
változata.]
Dominika (Dominica, Wspólnota Dominiki Commonwealth of Dominica) [państwo na
wyspie o nazwie Dominika na Morzu
Karaibskim w grupie Wysp Zawietrznych
(Małe Antyle), pomiędzy Gwadelupą i
Martyniką.] – Dominikai Közösség
Dominikana (Republika Dominikańska) [drugie
(po Kubie) co do wielkości państwo na
Morzu Karaibskim. Zajmuje ok. 2/3
powierzchni wyspy Haiti, dzieląc ją z
położonym
po
stronie
zachodniej
państwem Haiti.] – Dominikai Köztársaság
(spanyolul: República Dominicana) egy
spanyol nyelvű ország a Karib-tengeren. A
Hispaniola nevű sziget keleti részét foglalja
el, nyugatról Haiti határolja. Az ország nem
összetévesztendő a Dominikai Közösséggel,
amely szintén egy karib-tengeri állam.
dominikanin [członek zakonu założonego w XIII
w. we Francji w celu zwalczania
szerzącego się tam ruchu albigensów i
waldensów]
–
(lat.)
dominicanus,
dominikánus; (dawno) dömés, domonkos
barát; Domonkos-rendi barát v. szerzetes;
-
Wersja 01 01 2017.
prédikátorok rendjéhez tartozó [1215-ben
alapította a spanyol (Szent) Domonkos. A
nevükből készült szójáték (Domini canes =
az Úr kutyái) az inkizícióban vállalt túlbuzgó
szerepükre utal ]
Dominikanie w Polsce [Gdy św. Dominik w w.
XIII nauczał w Rzymie, przybył tam Iwo
Odrowąż, biskup krakowski, (z kilku
kapłanami polskimi, między którymi było
dwuch jego synowców: Jacek, kanonik
krakowski i Czesław, kan. sandomierski) i
usilnie prosił św. Dominika aby dał mu do
Polski kilku swoich zakonników. Na to
odpowiedział święty, że byłoby lepiej w
orszaku biskupim poszukać ochotników
do zakonu.] – lengyel domonkosok;
domonkosok
v.
dominikánusok
Lengyelországban
dominikanka [członkini zakonu żeńskiego
będącego
odpowiednikiem
zakonu
dominikanów] – domonkosrendi apáca
dominikański, -a, -ie – domonkosrendi, domonkos
dominium [1. była posiadłość brytyjska, która
po uzyskaniu autonomii wchodziła nadal
w skład imperium brytyjskiego; 2. w
dawnej Polsce: wielka posiadłość ziemska
albo leśna, należąca do króla lub możnych
rodów; 3. w średniowiecznym prawie
feudalnym:
własność
podzielona,
zawierająca własność zwierzchnią pana i
własność
podległą
chłopa;
4. w
starożytnym Rzymie: pełna władza
naczelnika domu nad niewolnikami i
rzeczami; 5. Wyraz ten w prawodawstwie
polskiem
oznaczał
zwierzchność,
panowanie, a zwłaszcza jurysdykcję.] –
(lat.) domínium; vkit vmely vagyon felett
megillető uralom, tulajdon; nagy uradalom,
földbirtok, földtulajdon; óriási kiterjedésű
földbirtok, jószág, uradalom
dominialny, -a, -e – uradalmi, földbirtok-,
földtulajdoni
dominium mundi [zwierzchnictwo nad światem]
– dominium mundi; a világ feletti felsőbbség
domino [1. gra polegająca na układaniu płaskich
kostek w taki sposób, aby powstał łańcuch
z kostek stykających się połówkami o tej
samej liczbie oczek; 2. płaszcz z kapturem
używany jako strój maskaradowy; też:
osoba ubrana w taki strój; 3. płaszcz z
kapturem
noszony
dawniej
przez
mnichów i członków bractw religijnych; 4.
obszerny płaszcz jedwabny z kapturem,
najczęściej czarny, okrywający szczelnie
całą postać. Noszony wraz z aksamitną
maską, też czarną, przez tajemnicze
kobiety na balach i przez jeszcze bardziej
tajemniczych nieznajomych w starych
1235
powieściach kryminalnych. W tym sensie
nazwa występuje od XVIII wieku.
Zwłaszcza w Wenecji domino było
karnawałowym uniformem. Dominem
nazywano także woalkę na twarz. 5. długi,
luźny płaszcz z kapturem zasłaniającym
część twarzy, noszony w XVII i XVIII
wieku przez mężczyzn i kobiety na
maskaradach.] – (ol.) dominó (úr,
különösen pap); dimonójáték (asztali játék);
(mod) csuklyás, körgallér alakú álarcos
jelmez; dominóba öltözött személy
dominować – (lat.) dominálni; kiemelkedni,
kiállni, kimagaslani, uralkodni, túlsúlyban
lenni, kitűnni, kiválni, kimagasodni
dominować nad tłumem – kinőni v. kimagaslani a
tömegből
dominowanie – dominálás; uralkodás, túlysúlyban
levés, kiemelkedés
dominujący, -a, -e – domináló; uralkodó,
túlnyomó; fő-; túlsúlyban lévő
dominująca rola – domináló szerep, főszerep
dominujący kolor – uralkodó v. fő szín
Dominus [zob. Pan] – (lat.) dominus; úr
dominus (lat., gör. kyriosz): úr. - 1. az ókori
rómaiaknál ált. a szolga (servus) ellentéte.
Fölfogásuk szerint dominus csak dolgok fölött
lehetett az ember (a rabszolgát dologszámba
vették). Eredetileg azonban dominus a családfő a
család vagyonával (beleértve a rabszolgákat is)
való jogviszonyában, azaz a tulajdonos. Ezen az
alapon a rabszolgák dominusnak tekintették és
szólították a családfőt. Később a szó jelentése
bővült, a gyermekek is dominusnak szólították
atyjukat, mint a ház (domus) urát. A
császárkorban műveltebb körökben házasfelek és
testvérek dominusnak és dominának (úrnőnek)
szólították egymást. Hízelegve mondták a csoknak is: bár Augustus és Tiberius eltiltotta, mivel
a szabad polgárt is így szolították a rabszolgák,
Diocletianustól kezdve a cs-ok szívesen fogadták,
sőt föl is vették címként. Caracallától kezdve
pénzekre is ráverték. - 2. A gör-öknél jogi
képviselő és vagyonkezelő; kiskorú gyermekek
számára az apa v. a gyám, asszonyoknak a férjük,
özvegyeknek nagykorú fiúk v. ennek gyámja volt
a dominus. - 3. Az óker. korban a) a vt-k és szt-ek
megtisztelő megszólítása (a 4. sz: fölváltotta a
"szent" szóhasználat); b) a pp. megszólítása; c)
Szt Benedek regulájában az apát. E szóhasználat a
bencés r-en kívül a fr. Dom és az ol. Don
megszólításban élt tovább. - 4. A lat. Szentírásban
a →Küriosz megfelelője. - 5. A lat. lit-ban a) a
könyörgésekben a dominus az Atyaisten, akihez
Krisztus által szólunk, aki dominus noster, 'a mi
Urunk'; b) köszöntési forma: dominus vobiscum!,
Az Úr legyen veletek! - 6. dominus-szerviens. - 7.
'öregúr'. 1919-45: a hazai egy. bajtársi
egyesületek (pl. Foederatio Emericana) végzett,
már állásban lévő tagjainak elnevezése.
-
Wersja 01 01 2017.
Dominus ac Redemptor (łac. Pan i Odkupiciel)
[brewe papieża Klemensa XIV z dnia 21
lipca 1773 r., znoszące zakon jezuitów.
Klemens XIV stwierdza w nim, że
działalność jezuitów spowodowała w
licznych miejscach "bunty, rozruchy,
waśnie i zgorszenia", skutkiem czego
królowie Francji, Hiszpanii, Portugalii i
obojga Sycylii "zmuszeni byli zakonników
tych zupełnie wydalić i wypędzić ze swych
królestw i posiadłości", a następnie
zażądali
całkowitego
zniesienia
Towarzystwa.] – (lat.) DOMINUS AC
REDEMPTOR
NOSTER
[1.
urunk
megváltónk szavakkal kezdődik XIV.
Kelemen pápának 1773 jul. 21. kelt, és aug.
16. kihirdetett bullája, mellyel a Jézustársaságot megszüntette. 2. A bulla
kezdőszavai, amellyel XIV.Kelemen pápa a
jezsuita rendet feloszlatta 1773-ban.]
Dominus vobiscum! [1. łac., Pan z wami. formuła pozdrowienia wzięta z Wulgaty
(Ks. Rut, 2,4); Booz tymi słowami
pozdrawia żeńców. 2. Pan z wami,
formuła pozdrowienia, pochodząca z
czasów apostolskich, w liturgii Kościoła
zachodniego często używana, przez którą
kapłan przyzywa dla ludu łaski i
obecności bożej, a wzięta z księgi Rut,
gdzie Booz tak pozdrawiał swoich
żniwiarzy.
Posługujący
odpowiadają
kapłanowi imieniem wszystkich wiernych:
Et cum spiritu tuo, t. j. (niech Pan Bóg
będzie) i z twoim duchem, a ta znów
odpowiedź wzięta ze słów św. Pawła (II
Tymot., 4, 22). Kapłan czy biskup,
najprzód rozkłada na ołtarzu ręce, na
znak uścisku z Chrystusem, całuje go, a
potem, obróciwszy się do ludu, pozdrawia
wszystkich i słowy i giestem rąk
rozciągniętych. (Ks. Stan. Jamioł.). 3. Pan
z wami – formuła pozdrowienia
kapłańskiego we mszy rzymskokatolickiej]
– (lat.) Dominus vobiscum; „Az Úr legyen
veletek!”
(Rúth
2,1)
[Legrégebbi
köszöntésünk ez: Dominus vobiscum = az Úr
veletek van. Ez jelzi, hogy Isten Emmanuel,
vagyis velünk lévő Isten. És a válasz: Et cum
spiritu tuo = és a te lelkeddel! liturgikus
akklamáció. - Ruth konklávéban fordul elő
először (2,4: Boász így köszönti az aratókat).
Az Újszövetségben Gábor angyal így
köszöntötte Máriát (Lk 1,28), s ebből
természetesen adódott, hogy ez lett az
egyház liturgikus köszöntése. Válasza
valószínűleg Szt Páltól ered (2Tim 4,22: A
Úr Jézus Krisztus legyen a lelkeddel!)]
Dominus soli est dominus coeli et inferorum
[właściciel gruntu jest właścicielem nieba
1236
(nad gruntem) i podziemi (pod gruntem)]
– (lat.) Dominus soli est dominus coeli et
inferorum; a föld a tulajdonok, a vagyonok
közül egy különleges tulajdont, egy
különleges
vagyont
jelent,
ami
tulajdonképpen a föld középpontjától a
csillagos égig tart.
domki fińskie [typ drewnianego domu
jednorodzinnego występującego przede
wszystkim na Śląsku, gdzie stanowią
zabytek
architektury
powojennej.
Sprowadzano je z głównie z Finlandii
(stąd popularna nazwa) za węgiel i koks,
by złagodzić tzw. głód mieszkaniowy na
czas przejściowy 20–30 lat; niektóre stoją
do dzisiaj.] – finn típusú házak
domknąć — domykać [szczelnie zamknąć] –
teljesen becsukni; bezárni, betenni, elzárni
domknąć co – teljesen bezárni, becsukni, betenni
vmit; bereteszelni vmit
domknąć drzwi – bezárni, becsukni, betenni az
ajtót
domknąć się — domykać się [zamknąć się
szczelnie] – becsukódni, bezárulni
domniemać — domniemywać [domyślić się
czegoś lub przypuścić coś] – feltenni,
feltételezni, hinni, gondolni, vélni vmit
domniemanie [1. domysł lub przypuszczenie;
2. praw.
uznanie
istnienia
niestwierdzonego faktu na podstawie
innych faktów, których istnienie jest
stwierdzone] – gyanítás, sejés; feltevés,
vélelem; hiedelem
domniemanie niewinności – ártatlanság vélelme
domniemany, -a, -e [oparty na przypuszczeniu, a
nie na stwierdzonych faktach] – valószínű,
feltehető, feltételezhető, gyanítható
domniemany dowód – vélelmezett bizonyíték
domniemany współnik zbrodni – gyanítható
bűntárs
domniemywać
[domyślać
się
czegoś
(przestarzale: domniemywać się)] –
feltenni, feltételezni, hinni, gondolni, vélni
vmit
domniemywać się – (dawno) feltételezni,
gyanítani, sejteni
domofon
[urządzenie
umożliwiające
komunikację między osobą znajdującą się
przy drzwiach wejściowych do budynku a
lokatorem] – házi telefon (egy épületen,
hivatalon belül); kaputelefon
domofonowy, -a, -e – házi telefondomokrążca [pot. osoba chodząca po domach i
oferująca różne towary lub usługi] –
házaló, ócskás, utcai árus; ószeres
domokrążny, -a, -e – házaló; ócskás
-
Wersja 01 01 2017.
domokrąstwo – házaló, ócskás, utcai árus
foglalkozás
domorodny, -a, -e – hazai, honi
domorosły, -a, -e [taki, który swojego zajęcia
nauczył się sam, nie w szkole; też:
wykonany przez taką osobę] – házi (nie
znający
świata);
otthon
nevelt;
tapasztalatlan,
műveletlen,
tanulatlan,
faragatlan
domorosły artysta – őstehetség
domostwo [1. dom mieszkalny wraz z
zabudowaniami gospodarskimi; 2. duży,
zwykle stary, budynek mieszkalny] –
háztáj, tanya, major, birtok; lakóház
domownicy – háziak
domownicy zasiedli do wilii – a házbeliek a
szentestéhez ültek v. láttak
domownik [każdy ze stałych mieszkańców domu
jednorodzinnego
lub
mieszkania],
domownica – házhoz tartozó, a házban lakó
(ffi/nő); háziak; lakótárs (ffi/nő)
domowy, -a, -e – I. házi, családi, otthoni, otthonos
(po domowemu: otthoniasan); (krajowy)
honi, hazai, otthoni; házias, szelíd, házi-;
polgár-, belső; II. a házhoz tartozó ember;
lakótárs (domownik)
domowa
centrala
telefoniczna
–
házi
telefonközpont
domowe urządzenia elektryczne – elektromos
háztartási berendezések
domowy telefon – házitelefon
domówić — domawiać [1. powiedzieć do końca
to, co się zamierzało; 2. uzgodnić szczegóły
jakiejś
sprawy;
3. powiedzieć
coś
złośliwego] – befezni (beszédet, gondolatot)
domówić słów – befejezni a szavakat
domówić się — domawiać się [1. pot. dojść z
kimś do porozumienia w jakiejś sprawie;
2. pot. przymówić się o coś] –
megállapodni, megállaapodásra jutni; kérni
(vmit ravaszul)
domteur, dompteuse – (fr.) domteur, dompteuse;
állatszelídítő (ffi/nő)
domus (łac. dom) – (lat.) domus; ház
Domus Correctionis [1. Dom Poprawy; ang.
House of Correction; niem. Zuchthaus; 2.
„workhouses” czy „houses of correction”;
3. zob. Kuchthaus] – Javító-nevelő Intézet;
dologház
[Részint társadalmi, részint
hatósági intézetek, amelyekben némely
egyszerűbb iparágakkal iparszerűleg ugyan,
de mégis oly módon foglalkoznak, hogy az
egész intézmény keretében csak másodrangú
fontossága van az üzleti haszonnak.]
Domus Dei (dom Boży; "Dom kościoła", czyli
dom Boga) – (lat.) Domus Dei; Isten háza,
1237
templom domus sacra (lat. 'Isten háza', 'szent
ház') [a templom latin neve. Ebből ered a
dóm és a m. 'egyház', 'szent ház' elnevezés]
domus episcolapis – (lat.) domus episcolapis; dóm
[A dóm a latin domus (ház) szóból ered.
Először a püspök házát, a domus
episcopalis-t nevezték így, mely persze a
püspöki templommal is kapcsolódott. Ma
azonban nem csak püspöki templomokat
(székesegyházakat) neveznek így, hanem
olykor más nagy templomokat is]
Domus procerum (The House of Lords) – Domus
procerum, a lordok háza, rövidítve Dom.
Proc. v. D. P.
domy bliźniacze – ikerházak
domy drewniane z bali, tzw pruski mur
(fachwerk) – favázas házak [ném.:
Fachwerk]
domy wolno stojące – különálló házak
domyć — domywać [myjąc, usunąć resztki
brudu] – befejezni vmi elmosását; teljesen
lemosni; tisztára mosni
domyć się — domywać się [1. pot. domyć siebie
samego; 2. zostać domytym] – tisztára
mossa magát
domknąć — domykać [szczelnie zamknąć] –
bezárni
domknąć się — domykać się [zamknąć się
szczelnie] – csukódni, zárulni; becsukódni,
bezárulni
domysł [to, czego ktoś się domyśla] – sejtés,
sejtelem, feltevés, véletlen
domysły – találgatások
domyśleć — domyślać [przemyśleć do końca] –
végiggondolni
domyślanie się – találgatás
domyślić się — domyślać (domyśla) się
[odgadnąć prawdę lub przewidzieć coś
mimo niewystarczających informacji] –
(czego) sejteni, megsejteni; találgatni,
gyanítani (vmit); eltalálni, kitalálni (vmit);
rájönni; végre eszébe ötlik
domyślić się czego – rájönni vmire; végre eszébe
ötlik vmi; kitalálni vmit
domyślnie – jelentőségteljesen, sokatmondóan,
sokatsejtetően
domyślnik [to, czego trzeba się domyślać] –
elhallgatott, titkos gondolat
-
Wersja 01 01 2017.
domyślność
–
éleselméjűség,
éleslátás,
találékonyság, lelemény, leleményesség
domyślny, -a, -e [1. łatwo domyślający się czegoś;
2. taki, którego trzeba się domyślić] –
találékony, ötletes; agyafúrt, leleményes,
éleselméjű, éleseszű; implicit
domyślny opis – implicit leírás
don [tytuł grzecznościowy używany w Hiszpanii,
Portugalii i we Włoszech, łączony z
imieniem mężczyzny] – (spanyol) don; úr
[az utónév elé téve a spanyol és olasz
nemesek, valamint papok címe]
Don Giovanni, właściwie Il dissoluto punito ossia
il Don Giovanni (Rozpustnik ukarany, czyli
Don Giovanni) [opera w dwóch aktach
Wolfganga Amadeusza Mozarta
z
librettem Lorenzo da Ponte na podstawie
sztuki Moliera Don Juan. Premiera
odbyła się 29 października 1787 roku w
Pradze. Opera należy do gatunku
dramma
giocoso
czyli
dramatu
zawierającego elementy komiczne i
nadnaturalne.] – Don Giovanni [Wolfgang
Amadeus Mozart kétfelvonásos operája. A
librettót Lorenzo da Ponte írta. Az operát
1787. október 29-én mutatták be.]
Don Kichot z La Manchy «Don Kiszot,
donkiszot, Donkiszot, Don Kichot [wym.
don kiszot]» (pełny tytuł: Przemyślny
szlachcic Don Kichote z Manchy; hiszp. El
ingenioso hidalgo don Quijote de la
Mancha) [1. powieść Miguela de
Cervantesa. Pierwsza część utworu została
opublikowana w 1605, natomiast druga –
w 1615 roku. Powieść opowiada o losach
szlachcica, który wpada w obłęd pod
wpływem romansów rycerskich i wyrusza
w świat jako błędny rycerz 2. człowiek,
który walczy o wzniosłe cele, ale
pozbawiony jest poczucia rzeczywistości,
przez co naraża się na śmieszność; 3. o
człowieku bardzo chudym i wysokim] –
Don Quijote (erejét felesleges küzdelmekben
elfecsérlő, jószándékú, de nevetséges
álmodozó (Cervantes hőse) [Don Quijote de
la Mancha, teljes címén Az elmés nemes
Don Quijote de la Mancha (spanyol címe:
El ingenioso hidalgo don Quijote de la
Mancha, eredeti helyesírással …Don
Quixote…) 17. század eleji spanyol regény,
melyet Miguel de Cervantes Saavedra írt
1605-ben illetve 1615-ben. Cervantes
történetének alapját egy fiktív mór történész
Cide Hamete Benengeli kézirata adta.]
Don Żuan, Don Juan – Don Juan (egy spanyol
irodalmi alak, a lelkiismeretlen nőhódító s az
érzéki
élvezeteket
hajhászó
ember
megtestesítője)
1238
donżuan, Don Juan [wym. don żuan] [uwodziciel,
amator
przygód
miłosnych]
–
lelkiismeretlen nőhódító s az érzéki
élvezeteket hajhászó ember
donacja [1. pieniądze lub majątek przekazane
komuś dobrowolnie; też: akt prawny
potwierdzający ten fakt; 2. dobra ziemskie
nadawane dawniej za zasługi; też: akt ich
nadania; 3. w prawie rzymskiem używano
wyrazu donatio na oznaczenie darowizny
wogóle, w prawie zaś polskiem donacja
oznaczała sprzedaż i w języku ludowym
dotąd oznacza akt rejentalny sprzedaży i
kupna] – (lat.) donáció; ajándék,
(történelmi) ajándékozás, adományozás;
adománylevél, adománybirtok; alapítvány
donacyjny, -a, -e – adomány-,
donająć, donajmować – hozzábérelni
donająć lokal – hozzábérelni még egy helyiséget
donaszać, donosić – elvinni, odavinni; bejelenteni,
közölni; besúgni; (doniszczyć) elhordani,
agyonhordani, elkoptatni; kihordani
Donata – Donáta [női név a Donát férfinév párja.
Jelentése: (az Úrtól) ajándékozott. Rokon
név: Donatella]
donatariusz [osoba lub firma, na rzecz której
dokonano donacji] – megadományozott
ember
Donatio non praesumitur [darowizny nie
domniemywa się] – (lat.) Donatio non
praesumitur; „adomány nem vélelmezhető”
donator [osoba lub firma dokonująca donacji],
donatorka – donátor; adományozó (fi/nő)
donatysta [zwolennik doktryny z wczesnego
chrześcijaństwa
głoszącej
rygoryzm
moralny] – donatista [a Diocletianus-féle
üldözés után, 303-305: keletkezett szakadár
mozgalom tagja]
donatyści,
czyli
zwolennicy
"Kościoła
męczenników" lub "Kościoła ludzi
doskonałych"
(naz.
Donat
biskup
Kartaginy) [religiozn. ruch społ.-rel.
powstały w IV w. w płn. Afryce, potępiony
przez Kościół za obronę plebsu i głoszenie
heretyckich nauk o przynależności do
Kościoła jedynie ludzi sprawiedliwych.] –
donatisták [1. a Diocletianus-féle üldözés
után,
303-305:
keletkezett
szakadár
mozgalom É-Afrikában. - A vita abból
indult, hogy érvényes-e az olyan püspökök
és papok működése, akik az üldözés idején a
nyomásnak engedve kiszolgáltatták a szt kveket a pogány hatóságnak. 2. skiszmatikus
(szakadár) felekezet északi Afrikában a IV.
sz.-ban. Nevét fejétől, Donáttól vette, ki azt
tanította, hogy az igazi egyház csak ő náluk
található fel, mert közöttük nincsenek
-
Wersja 01 01 2017.
bünösök, mig a kat. egyház, bünös tagjai
miatt megszünt Krisztus valódi egyháza
lenni; és hogy a szentségek érvényessége az
azokat kiszolgáltatók szentségétől függ. E
felekezet a karthagói egyházban eredt 311.
Midőn ugyanis Mensurius karthagói érsek
halála után Caecilian főszerpap választatott
meg érseknek, egy erős ellenpárt az uj
érseket nem akarta elismerni azon ürügy
alatt, hogy az őt felszentelő aptungai püspök,
Felix, a lefolyt diocletiáni üdözés alatt a
szentkönyveket kiszolgáltatván, az egyháztól
és hittől elszakadt, s mint ilyen (traditor) a
Szentlelket nem oszthatta és Caecilián
helyébe Majorin lector lett felszentelve,
kinek utóda Donát volt, kitől a felekezet
nevét vette.]
donatywa [Tak nazywano w Niemczech
średniowiecznych
summę
pieniężną,
składaną księciu zwierzchniemu na św.
Jakób, św. Marcin i na Gromniczną przez
lenników i szlachtę, z mocy uchwały
sejmowej, jako dowód przychylności. W
uchwałach
zastrzegano
sobie,
że
darowizna ta nigdy nie może być
zamieniona na stały podatek, ale będzie
użyta do obrony kraju.] – donatíva;
ajándék a katonáknak; a katonáknak adták a
katonáskodás időszakára
donatyzm [rygorystyczny ruch religijny, który w
IV w. i V w. doprowadził do założenia
Kościoła chrześcijańskiego w Afryce (w
odłączeniu
od
wspólnoty
Kościoła
Kartaginy, będącego w jurysdykcji
Kościoła Rzymu). Termin ten pochodzi od
Donata, biskupa Kartaginy. Donatyści,
czyli zwolennicy "Kościoła męczenników"
lub "Kościoła ludzi doskonałych",
negowali ważność sakramentów, jeżeli
udzielał ich kapłan znajdujący się w stanie
grzechu. Sprzeciwiali się też ponownemu
dopuszczaniu do Kościoła tych, którzy
wyrzekli
się
wiary
w
czasach
prześladowań.
Przeciwni
byli
posłuszeństwu
władzy
cesarskiej.
Występując przeciwko tezom donatystów,
św. Augustyn głosił, że Kościół jest
wspólnotą składającą się również z
grzeszników oraz że łaska sakramentów
nie zależy od moralności (dyspozycji) tego,
kto nimi administruje. Konferencja
zwołana w roku 411 w Kartaginie bardzo
osłabiła
ruch
donatystów,
który
ostatecznie zanikł po zajęciu Afryki
Północnej przez Arabów.] – donatizmus; a
donatisták szélsőséges tanítása. [Donatus
karthágói püspök (316-tól) irányzata, amely
szigorú egyházfegyelmet és aszketikus
erkölcsi magatartást követelt, sőt a
szentségek érvényességét is a kiszolgáltató
személyes szentségétől tette függővé.]
donder [żartobliwie fukając: „niech cię donder
świśnie! Cóż to u dondra!” i t. p., wyraz
spolszczony z niemieckiego der Donner –
piorun.] – (dawno) villám, villámcsapás,
villámlás; mennykő
1239
donica [1. duża doniczka; 2. naczynie do
wytapiania szkła optycznego; 3. daw.
makutra,
doniczka]
–
virágcserép;
cserépedény
doniczka [niewielkie naczynie używane do
hodowania roślin ozdobnych] – cserép,
virágcserép, váza, dísznövény tartására
szolgáló edény
doniczkowiec [zob. wazonkowiec] – cserepes
virág
doniczkowiec [zob. wazonkowiec] – nedves
aljzaton élő gyűrűsféreg
doniczkowy, -a, -e – cserép-, cserepes
doniesienie [1. komunikat przekazywany przez
środki
masowego
przekazu;
2. zawiadomienie władz o wykroczeniu lub
przestępstwie] – odavivés, odavitel; hír
(halálról, házasságról); bejelentés, közlés,
közlemény; vád, beárulás, feljelentés,
besúgás; tudósítás; hirdetés (közhírrététel)
doniesienie końcowe – zárójelentés
doniesienie listowne – értesítés levélben, levélben
való közlés, jelentés
doniesienie na policję – rendőrségi feljelentés
doniesienie
prasowy
–
sajtójelentés,
sajtóközlemény
donieść (zanieść), — donosić [1. dostarczyć coś
do określonego miejsca; 2. dołączyć do
tego, co już zaniesiono; 3. poinformować
kogoś o czymś; 4. zadenuncjować kogoś;
5. o pociskach, dźwiękach: dotrzeć,
dosięgnąć celu]
– elvinni vmeddig,
odavinni; jelenteni, megjelenteni; értesíteni,
tudósítani, közölni, tájékoztatni, hirdetni;
besúgni, feljelenteni, besúgni, beárulni
donieść a. donosić (co) – jelentést tesz (vmiről)
donieść komu o czym – bejelenteni (vkinek vmit),
közölni (vkivel vmit), értesíteni (vkit vmiről)
donieść na kogo – feljelenteni, besúgni vkit;
panaszt tenni v. emelni vki ellen
donieść a. donosić skądś – jelenteni vmit vhonnan
donikąd [do żadnego określonego miejsca, bez
wytkniętego celu] – sehová; semerre
doniosłość – fontosság, jelentőség; jelentékenység,
nevezetesség; ünnepélyesség
doniosłość historyczna – történelmi jelentőség
doniosłość tego zdarzenia – az esemény
fontossága
-
Wersja 01 01 2017.
doniosła data – jelentős dátum
doniosły, -a, -e [mający wielkie znaczenie,
odgrywający istotną rolę] – fontos,
jelentős,
nevezetes;
nagyfontosságú,
nagyjelentőségű; jelentékeny; felemelő
doniośle – jelentősen, nevezetesen
doniośle wpłynąć na coś – jelentős hatású v.
jelentősen hat vmire
donkiszoteria, donkiszotyzm [postępowanie
właściwe donkiszotowi] – kalandvadászat,
szélmalomharc [Don Kiszot = Don Quijote]
donkiszoterski, -a, -ie – kalandvadászdonna [1. tytuł grzecznościowy używany we
Włoszech,
dodawany
do
imienia
żeńskiego; 2. żart. panna, dziewczyna] –
(ol.) donna; úrnő, asszony
(la) donna è mobile (Verdi) – (la) donna è mobile;
az asszony ingatag
donor [1. w półprzewodniku: atom domieszki
lub
defekt
sieci
krystalicznej
dostarczający
elektron
do
pasma
przewodnictwa;
2. organizm
będący
dawcą materiału genetycznego] – (lat.)
donor; (orvosi) élő szövetet, szervet, vért
adó; véradó; (villamosság) elektromos töltést
átadó, félvezető; (fizika) elektronátadó
donorowy, -a, -e – donordonos [zgłoszenie do władz, zwykle tajne, o
dokonaniu
przez
kogoś
jakiegoś
wykroczenia lub przestępstwa] – titkos
jelentés; feljelentés
donosiciel [ten, kto donosi], donosicielka –
besúgó, feljelentő; spicli (ffi/nő)
donosicielski, -a, -ie – besúgó (természetű) ember
donosicielstwo – kémkedés, besúgás
donosić (zob.
donieść) – elvinni, odavinni;
bejelenteni, közölni; besúgni; (doniszczyć)
elhordani,
agyonhordani,
elkoptatni;
kihordani
donosić ciążę – terhességet kihord, gyereket kihord
donosić, donieść na kogoś – feljelenteni vkit
donosić a. donieść komuś coś – besúgni vkinek
vmit
donosić płód – kihordani a magzatot
donosić ubranie – elhordani, elkoptatni a ruhát
donosić wiadomość – újságolni
donosić — donaszać [1. nosząc ubranie,
zniszczyć je zupełnie; 2. przebyć ciążę
prawidłowo, do końca] – elvinni, odavinni;
bejelenteni, közölni; besúgni; (doniszczyć)
elhordani,
agyonhordani,
elkoptatni;
kihordani
donoszenie – denunciálás; feljelentés, beárulás,
besúgás
donoszony płód – újszülött
1240
donośnie – hangosan, fennhangon
donośnie mówić – hangosan v. fennhangon
beszélni
donośnik [część broni, w której umieszczony jest
nabój przed jego przemieszczeniem się do
komory nabojowej] – adogató (fegyveren)
donośność – lőtávolság; hangosság, csengés
donośność głosu – hangerő
donośność huku – a lövés hangereje
donośność strzelby – puska lőtávolsága
donośny, -a, -e [głośny, rozlegający się daleko] –
átható, erős, erőteljes; messzehanzó,
messzire
hangzó;
dörgő;
hangos,
visszhangzó; harsány
donośna muzyka – harsogó, hangos zene
donośny śpiew – hangos, erős ének
DONUM PERSEVERANTIAE [Mianowicie
błądzili utrzymując, że 1) człowiek jest
zdolen bez uprzedniej łaski Bożej, jedynie
przy pomocy sił przyrodzonych dojść do
"początku wiary" i zrobić pierwszy krok
do swego usprawiedliwienia. Początkiem
wiary nazywali poznanie potrzeby
zbawienia, pragnienie tegoż i prośbę o nie;
2) po osiągniętym usprawiedliwieniu nie
potrzeba żadnej szczególnej łaski, by
wytrwać w dobrem aż do końca (donum
perseverantiae).]
–
(lat.)
DONUM
PERSEVERANTIAE; Az állhatatosság
kegyelmi ajándéka [Augustinustól származó
tanítás, amely szerint a Szentlélek megtartja
a kiválasztottakat kegyelmi állapotukban,
ebből csak átmenetileg eshetnek ki.]
DONUM SUPERADDITUM – (lat.) DONUM
SUPERADDITUM;
A
természetünket
kiegészítő kegyelem ajándéka; skolasztikus
tanítás szerint az ember ezt kapta a
bűnbeesés előtti eredeti állapotában és et
tette képessé a bűntelenségre.
donżon, donjon, stołp (część zamku) [obronna
wieża
lub
baszta
wewnątrz
średniowiecznego zamku, pełniąca rolę
skarbca i stanowiąca ostatni punkt oporu
załogi] – donjon (franc., ejtsd: donzson);
-
Wersja 01 01 2017.
magyar elnevezései: öregtorony, őrtorony [A
középkori várak hatalmas, erős, magas eleinte négyszögü, később gömbölyü tornya, mely a vár összes védőművei fölé
emelkedik és a bástyáktól szükség esetében
egészen elkülöníthető; gyakran a körfalakon
kivül a szabadba vezető földalatti titkos
kijárata van.]
donżuan, Don Juan [wym. don żuan] [uwodziciel,
amator przygód miłosnych] – donzsuán;
nőcsábító,
nőhódító,
nőcsábász,
aszfaltbetyár, szoknyavadász
donżuański, -a, -ie – donzsuán-; nőcsábítódonżuaneria, donżuaństwo, donżuanizm [sposób
bycia właściwy donżuanowi] – nőcsábítás,
nőcsábászkodás,
aszfaltbetyárkodás,
szoknyavadászat
doń: do niego, do niej – hozzá, iránta, vele
szemben
doń-doń; din-don – din-don
doña – (spanyol) doña; úrnő
dookoła, dokoła – körül, körös-körül
dookoła Wojtek – Körbe Matyi, körbe (Béluska)
doorać — doorywać [1. zaorać do określonego
miejsca;
2. zaorać
dodatkowo]
–
felszántani, a szántást befejezni
doorać pola, doorać roli – teljesen felszántani a
földet
dopadać (zob. dopaść) – elérni, befutni
dopadł go wreszcie na ulicy – végre elérte őt az
utcán
dopakować — dopakowywać [1. doprowadzić
pakowanie do końca; 2. dołożyć coś do
czegoś już spakowanego] – csomagolást
befejezni; még hozzácsomagolni
dopalić — dopalać [1. wypalić do końca;
2. upalić dodatkową ilość] – végigégetni,
elégetni; (cigaretta) végigszívni, elszívni;
még egy kicsit égetni; még egy kicsit
hozzápörkölni
dopalić cygara – végigszívni a szivart
dopalić jeszcze trochę kawy – még pörkölni egy
kis kávét; továbbpörkölni egy kicsit a kávét
dopalić papierosa – végigszívni a cigarettát
dopalić się — dopalać się [1. spalić się do końca;
2. dobiec końca, skończyć się] – leégni,
kiégni; kialudni; kifűteni
dopamina [organiczny związek chemiczny z
grupy
katecholamin.
Ważny
neuroprzekaźnik syntezowany i uwalniany
przez
dopaminergiczne
neurony
ośrodkowego układu nerwowego.] –
dopamin [1. testben termelődő vegyület,
mely az idegrendszerben neurotranszmitteri
szerepet tölt be, aktiválva a dopaminreceptorokat. Az agyban neurohormonként
1241
van jelen, s a hipotalamusz termeli. Szerepe
hormonként, hogy gátolja a prolaktin
felszabadulást a hipofízis elülső lebenyéből.
2. A központi idegrendszer egyik
neurotranszmittere, amelyről úgy hisszük,
szerepet
játszik
a
szkizofrénia
kialakulásában. Bizonyos testi enzimek
szintetizálják
egy
aminosavból,
és
noradrenalinná bomlik le.]
dopasać – a hízlalást befejezni, teljesen
meghízlalni, felhízlalni (dopaść)
dopasać się – meghízni, felhízni
dopasować — dopasowywać [1. połączyć ze sobą
jakieś elementy w taki sposób, aby
tworzyły
dobrze
złożoną
całość;
2. dostosować coś do czegoś tak, aby
pasowało; 3. zwęzić ubranie tak, aby
przylegało do figury] – illeszteni,
alkalmazni, szabni, beilleszteni; igazítani,
hozzáigazítani; kellő módon egybeállítani v.
összeállítani, hozzáilleszteni, összeilleszteni;
ráilleszteni; odailleszteni; összeválogatni,
kiválogatni; hozzáidomítani
dopasować co do czego – alkalmazni vmit vmire;
szabni vmit vmihez; beilleszteni vmit vmibe
dopasować czop do beczki – csapot illeszteni a
hordóba
dopasować komu ubranie – rászabni a ruhát vkire
v. vkinek a termetére; hozzáigazítani a ruhát
vkinek az alakjához
dopasować rurę do otwortu (szczeliny) – a csövet
a nyílásba illeszteni
dopasować się — dopasowywać się [1.
dostosować się do czegoś lub kogoś;
2. dostosować się do siebie wzajemnie] –
alkalmazkodni, hozzáilleszkedni vmihez;
beleilleni vmibe; ráilleni vmire
dopasować się do czegoś – beilleszkedni vmibe
dopasowanie
–
(vmihez)
alkalmazás;
hozzáalkalmazás, hozzászabás; egybeállítás,
összeállítás illesztés; (akusztika) a különféle,
egymással összekapcsolandó készülékek ki-,
illetve
bemeneteinek
összehangolása,
elektromos értelemben
dopasowanie anteny do wejścia odbiornika –
zajminimumos illesztő
dopasowanie klucza do zamku – a kulcsnak a
zárhoz illesztése
dopasowany, -a, -e [o ubraniu: przylegający do
ciała, dobrze się na kimś układający] –
hozzáillő; odaillő
dopaść — dopadać [1. szybkim biegiem, ruchem
zbliżyć się do kogoś lub czegoś; 2. pot.
schwytać coś lub kogoś, dotrzeć do tego,
kogo długo, usilnie się szukało; 3. stać się
czyimś udziałem] – elérni, befutni; a
-
Wersja 01 01 2017.
hizlalást befejezni, teljesen meghizlalni,
felhizlalni
dopaść ofiary – lecsapni az áldozatra; lecsap az
áldozatára
dopaść świenię – a disznót felhizlalni
dopaść się — dopadać się [pot. dopaść siebie
nawzajem] – nagyon meghízni; kövérre
hízni
dopatrzyć — dopatrywać [dopilnować czegoś,
zatroszczyć się o kogoś lub o coś] –
(kogo/czego) figyelni, szemmel tartani,
észrevenni; megfigyelni, megpillantani,
meglátni
dopatrzyć się — dopatrywać się [spostrzec coś w
czymś albo w kimś] + B. – meglátni,
észrevenni
(vmit,
vkit);
rájönni,
megállapítani, felfedezni
dopatrzyć się czego w czym – úgy tekint vmit, mint
…, tekinteni vmit vminek
dopatrzyć się w czym obrazy dla siebie – úgy véli
v. úgy találja, hogy megsértették; sértettnek
érzi magát
dopatrzył (się) na drzewie małego ptaszka –
észrevett az ágon egy kis madarat
dopchać, dopchnąć — dopychać [1. pchając,
przesunąć coś do określonego miejsca; 2. z
dużym trudem włożyć coś do czegoś, w
czym nie ma już miejsca] – tolni, nyomni
vmeddig; a tolást befejezni
dopchać się, dopchnąć się — dopychać się [pot.
wejść gdzieś, przeciskając się wśród
stłoczonych
osób]
–
betolakodni,
befurakodni, vmeddig v. vhová
dopełniacz [1. drugi przypadek deklinacji,
odpowiadający na pytania: kogo? czego?;
też: forma wyrazowa tego przypadka; 2.
ciało odpornościowe zawarte w surowicy
krwi;
3. pomocniczy
składnik
lub
surowiec dodawany do wytwarzanego
produktu w celu wzmocnienia lub nadania
mu jakichś właściwości; 3. forma używana
w relacjach przynależności, jak np. w
wyrażeniu kot Ali. W języku polskim ma o
wiele szersze zastosowanie - używany jest
zamiast biernika przy czasownikach w
formie przeczącej, przy wielu innych, np.
udzielić
wywiadu,
oraz
zastępuje
nieistniejący już ablativus na zasadzie tzw.
synkretyzmu przypadków, przejąwszy
przy tym również podległość czasownikom
rządzącym pierwotnie ablatiwem (np.
używać czegoś).] – birtokos eset (B);
genitívus [latin szóval genitivus az a
nyelvtani eset, amely valaminek vagy
valakinek (birtok) valamihez vagy valakihez
(birtokos) tartozását fejezi ki. A birtokos
szószerkezetekben a birtokost jelölő névszó
kapja meg a birtokos esetragot (a magyarról
lásd alább). A genitivus széles körben
elterjedt, létezik az indoeurópai nyelvek
többségében (latin, görög, kelta és szláv
nyelvekben), a sémi nyelvekben stb.]
1242
A genitivus egyéb jelentései
Az indoeurópai és más nyelvek genitivusa a szó
szoros értelemben vett birtokláson kívül a
főnév ún. „jelzői esete” lehet, és sokféle
szemantikai funkciót is betölthet. Gyakoribb
funkciói a következők:
 cselekvést, történést, állapotot jelölő főnevek
mellett kifejezheti az alanyat (genitivus
subiectivus), például a vihar közeledése,
 ugyanezek mellett a tárgyat (genitivus
obiectivus), például az ajándék átadása,
 halmazból egy bizonyos mennyiséget, ill.
csoport
valamely
tagját
(genitivus
partitivus), például az eső nagy tömege, a
fivérek fiatalabbika, vagy például latinul a
paria ballatorum a „táncos párok”,
 pontosítást, kifejtést, azonosítást (genitivus
explicativus), például a mértéktartás erénye,
 tulajdonságot,
jellemzőt
(genitivus
qualitatis),
 jelzővel állva vocativust helyettesíthet,
Használata egyes nyelvekben
Finnugor nyelvek
A magyar nyelvben a birtokos esetnek alakilag
nincs saját jele (esetragja); a birtoklás
kifejezésekor a birtokos személyjelet (pl. -m,
-ja) kapcsoljuk a birtokot jelölő szóhoz. A
birtokos vagy teljesen ragtalan, vagyis
alanyesetű marad, vagy dativusba (-nak/-nek)
kerül, például: Péter.0 könyv.e = Péter.nek a
könyv.e. A két tag az utóbbi esetben
felcserélődhet, ill. elszakadhatnak egymástól. A
birtoklásra a birtokjel is utalhat: Pistáé (pl. egy
házra utalva). A birtokos viszony a
szóösszetételekben lehet jelöletlen, például
ablaküveg, vagy jelölt, például barátfüle.
A birtokos névmások – sok más nyelvtől
eltérően – szintén ugyanezen jellel képződnek a
személyes névmásokból: én (személyes) –
enyém, tehát ezeknek sincs birtokos esetük.
Indoeurópai nyelvek
Az indoeurópai nyelvekben a birtokos eset
szerepét a genitivus tölti be, amelynek ragja az
alapnyelvben -i volt. Így például a latinban:
linguae mundi „a világ nyelvei”.
A magyar sajátos módon nem a birtokoson,
hanem a birtokon jelöli a birtoklás tényét:
autóm, autód, autója.
Birtokjel
A magyarban a birtokoshoz tapadó ún.
birtokjel fejezi ki azt, hogy valaki vagy valami a
birtokoshoz tartozik, például Péteré.
Birtokos névmás
A birtokos névmások a legtöbb nyelven a
személyes névmások birtokos esetei. Fontos
megkülönböztetni a jelzői és az állítmányi
-
Wersja 01 01 2017.
szerepű birtokos névmást: az én autóm (jelzői),
de: az autó az enyém (állítmányi).
Birtoklást kifejező igék
Az indoeurópai nyelvekben igen elterjedt a
birtoklást kifejező ige használata ’neki van
valamije, ő birtokol valamit’ jelentésben. A
magyarban azonban ilyen ige nem használatos,
hanem a létige szolgál erre a célra a
birtokoshoz tett -nak/-nek raggal és a birtokhoz
illesztett birtokos személyjellel.
dopełniacz cząstkowy, partytywny [dopełniacz
wskazujący na część całości, np. nakrajać
chleba] – partitivus (részleges eset); a
részleges „tárgyeset” (magyar nyelvben nem
létezik)
dopełniacz podmiotowy [dopełniacz oznaczający
sprawcę czynności lub nosiciela cechy
wyrażonej przez rzeczownik określany,
np. praca człowieka, błękit nieba] – (alanyi)
birtokos eset (vkinek/vminek vmije)
dopełniaczowy, -a, -e – birtokos esetdopełnić (dopelni) — dopełniać (dopełnia)
[1. wypełnić jakiś pojemnik lub zbiornik
całkowicie; 2. uzupełnić, skompletować
coś; 3. wykonać to, co należało, aby rzecz
zakończyć] + B. – (dopełnić) bevégezni,
teljesíteni,
véghezvinni,
megvalósítani,
megtartani, beváltani, megtenni; feltölteni;
kiegészíteni, pótolni, bővíteni, teljessé tenni,
kikerekíteni,
teletölteni,
megtölteni;
hozzáönteni; (dołożyć do pełna) teletölteni,
feltölteni, hozzátölteni, pótolni; (spełnić)
teljesíteni (vmit)
dopełniać obietnicy – ígéretet teljesíteni
dopełniający, -a, -e – kiegészítő, pótló, pót-, segéd
dopełnić beczkę, dopełnić beczki – teletölteni v.
megtölteni a hordót
dopełnić co – kiegészíteni, pótolni, bővíteni vmit
dopełnić czego – teljesíteni, megvalósítani,
megtartani, beváltani vmit; kiegészíteni,
pótolni, bővíteni vmit
dopełnić magazyn, dopełnić magazynu – raktárt
kiegészíteni
dopełnić miary – (átv.) vmit a szélsőségekig
fokozni; „betelik a mérték”
dopełnić obietnicy – ígéretet megartani v. beváltani
dopełnić sumę, dopełnić sumy – összeget
kikerekíteni
dopełnić swych obowiązków – (minden)
kötelességét teljesíti
dopełnić zapasy, dopełnić zapasów – tartalékokat
kiegészíteni
dopełnić zobowiązań – teljesíti kötelezettségét
dopełnić się — dopełniać się [1. uzupełnić się
wzajemnie, dopasować się do siebie tak,
aby stworzyć zgodną całość; 2. stać się
faktem]
–
bevégződni,
teljesülni,
1243
-
beteljesedni, beteljesülni, megvalósulni; ,
végbemenni; kiegészülni, teljessé válni
dopełnić się wzajemnie – kölcsönösen kiegészítik
egymást
dopełnienie1 – kiegészítés, pótlás, megtöltés
dopełnienie2 [dopełnienie (językoznawstwo): to
jest to część zdania oznaczająca pasywny
przedmiot
czynności
wyrażonej
orzeczeniem zdania w stronie czynnej.
Odpowiada na pytania przypadków
zależnych czyli wszystkich z wyjątkiem
mianownika i wołacza: kogo? czego?
komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym?
o kim? o czym?] – (nyelvtan) tárgy,
kiegészítés; bővítmény
dopełnienie beczki – a hordó megtöltése
dopełnienie bliższe [dopełnienie, które przy
zamianie orzeczenia na stronę bierną staje
się podmiotem zdania] – közeli kiegészítés
v. bővítmény; tárgy [a nyelvtanban az a
mondatrész, mely azt a személyt vagy dolgot
nevezi meg, akire v. amire közvetetlenül
ráhat az ige jelölte cselekvés]
dopełnienie dalsze [dopełnienie, które przy
zamianie orzeczenia na stronę bierną nie
może być podmiotem zdania] – távoli
kiegészítés v. bővítmény; határozó
dopełnienie grafu: Dopełnieniem grafu (ang.
complement of graph) [G nazywamy graf
, zawierający te same wierzchołki co
graf
G,
natomiast
pomiędzy
wierzchołkami grafu
istnieje krawędź
wtedy i tylko wtedy gdy pomiędzy tymi
wierzchołkami nie istnieje krawędź w
grafie G. ] – Komplementer [gráf
gráfelméletben: Valamely G = (V,E) gráf
komplementer gráfja az a gráf, amelynek
csúcshalmaza megegyezik a G gráf
csúcshalmazával, az élhalmaza pedig a G
gráf élhalmazának a komplementer halmaza
(a teljes gráf élhalmazára, mint alaphalmazra
nézve).]
A Petersen-gráf a bal oldalon és komplementere a jobb
oldalon
dopełnienie zbioru: Dopełnieniem zbioru A z
przestrzeni Ω nazywamy zbiór tych
elementów przestrzeni Ω, które nie należą
do zbioru A. Dopełnienie zbioru A
Wersja 01 01 2017.
oznaczane jest A' lub Ac. Definicja
formalna:
.
Z definicji dopełniania wynika także, że jest
to różnica przestrzeni Ω i zbioru A:
. Zbiór Ω zwany jest też
uniwersum. –
Komplementer halmaz
halmazelméletben: Legyen adott valamely U
halmaz. Ekkor tetszőleges
halmaz
esetén az
halmazt az a A halmaz
komplementerének (komplementerhalmazának)
nevezzük.
dopełnienie zbiorów – a gyűjtemény kiegészítése
dopełnienie związane – kötött bővítmény, állandó
határozó
dopełznąć — dopełzać [1. pełzając, dotrzeć do
określonego miejsca; 2. o roślinach:
ścieląc się lub pnąc, osiągnąć jakieś
miejsce] – (dopełzać) elvonszolja magát,
elmászni, elmászkálni vmeddig; (dopełznąć)
(helyére) vonszolja magát
dopędzić — dopędzać [1. ścigając kogoś lub coś,
zrównać się z nim; 2. dorównać komuś pod
jakimś względem] – utánafutni; igyekszik
elérni vkit; (kogo/czego) beérni, utolérni
(vkit/vmit); odahajtani, behajtani
dopędzić bydło do obory – (dawno) behajtani a
marhát az istállóba
dopędzić kogo – elérni, utolérni vkit
dopiąć — dopinać [1. zapiąć coś do końca;
2. dodać coś do czegoś, spinając; 3.
osiągnąć zamierzony cel] – begombolni,
végiggombolni, odagombolni; összehúzni,
megkötni; felcsatolni, odacsatolni; (czego)
elérni (vmit), véghezvinni; célhoz jutni;
célhoz érni, felvergődni, boldogulni
dopiąć celu – célját eléri, eléri a célját; célt érni,
célhoz jutni
dopiąć czego – elérni vmit; véghezvinni vmit
dopiąć komu popręgów – megzabolázni v. féken
tartani vkit; szorosan fogni a gyeplőt, rövidre
fogni vkit
dopiąć popręgu – meghúzni v. összehúzni a
hevedert
dopiąć przyczepę do traktora – pótkocsit
akasztani v. csatolni a traktorhoz
dopiąć a. dopinać swego – révbe ér
dopiąć się — dopinać się [1. o ubraniu, obuwiu
itp.: zostać dopiętym; 2. dopiąć na sobie
ubranie] – begombolódni, megkötődni,
becsatolódni
dopić — dopijać [wypić do końca] – befejezni az
ivást; teljesen meginni v. kiini vmit
dopić szklanki – fenékig üríteni a poharat
1244
dopiec — dopiekać [1. doprowadzić pieczenie do
końca; 2. upiec dodatkową ilość czegoś; 3.
o słońcu: przygrzewać mocno; 4. sprawić
komuś przykrość] – (dopiec) kisütni,
egészen megsütni, átsütni, a sütést befejezni;
még
hozzásütni;
hozzásütni;
(átv.)
felingerelni, felbosszantani, megadni a
kegyelemdöfést;
(dopiekać)
hevíteni,
pörkölni; kisütni, egészen megsütni, átsütni,
a sütést befejezni; még hozzásütni;
hozzásütni
dopiec komu/czemu - (átv.) felingerelni,
felbosszantani (vmit, vkit)
dopiec się — dopiekać się [zostać upieczonym] –
egészen megsülni, átsülni, kisülni
dopieczony, -a, -e – jól megsült, jól kisült
dopierać, doprać – odatolni, odanyomni,
odaszorítani
dopiero [ I 1. partykuła komunikująca, że coś
nastąpiło później, niż można było się
spodziewać, np. Mieszka tu dopiero od
stycznia.; 2. partykuła komunikująca, że
nikt inny nie zrobił wcześniej tego, o czym
mowa, np. Dopiero ojciec pożyczył jej
pieniądze.; 3. partykuła komunikująca, że
czegoś lub kogoś w danym czasie jest
mniej lub że coś jest mniej intensywne, niż
można było się spodziewać, np. Spłacił
dopiero połowę długu.»; II. pot. «składnik
wykrzykników złożonych, wyrażających
reakcję na coś nieoczekiwanego, np. A to
dopiero pech!] + T. – (nie pierwej, nie
więcej) csak, még csak; (tylko co) éppen,
csak (to dopiero…! ez aztán a …!); csupán,
alig, alighogy; csak most
dopiero co – csak az imént; éppen most v. épp
most; éppen csak hogy; alighogy; nemrég; az
imént; éppen hogy; éppen az imént
dopiero co wszedłem – nemrég mentem be
dopiero co wyszedł – nemrég ment ki; alighogy
kiment
dopiero teraz – csak most, még csak most
dopiero tyle? – csak ennyi?
dopiero wtedy – csak akkor
dopiero za miesiąc – csak egy hónap múlva
dopiero zbiera matariały do swej pracy
naukowej – még csak az anyagot gyűjti
tudományos munkájához
dopieścić — dopieszczać [1. pot. wykończyć coś z
precyzyjną dbałością; 2. pot. okazać
komuś tyle czułości, ile ktoś potrzebuje;
3. pot. dowartościować kogoś] – végképp
elkényeztetni vkit
dopęcie – begombolás, összehúzás, odacsatolás;
elérés, odaérés, jutás vhová
-
Wersja 01 01 2017.
dopędzić — dopędzać [1. ścigając kogoś lub coś,
zrównać się z nim; 2. dorównać komuś
pod jakimś względem] – utolérni
dopilnować (dopilnuje) — dopilnowywać
(kogo/czego) [1. pilnując, ustrzec kogoś
przed czymś; 2. pilnując, sprawić, że coś
jest takie jak trzeba] – utánanézni (vminek),
felügyelni, vigyázni, felügyeletet gyakorolni
(vmire)
dopilnować chorego – beteget ápolni
dopilnować czego – utánanézni vminek
dopilnować kogo – őrizni, gondozni vkit
dopilnować kogo/czego – felügyelni v. vigyázni
vkire/vmire;
felügyeletet
gyakorolni
vkivel/vmivel szemben; utánanézni vminek
dopilnować porządku – vigyázni v. felügyelni a
rendre
dopinać (zob. dopiąć) – végiggombolni,
odagombolni; (czego) elérni (vmit)
doping [1. zachęcanie kogoś do większego
wysiłku lub do walki; 2. zwiększanie
sprawności
organizmu
za
pomocą
niedozwolonych
środków
farmakologicznych;
3. pot.
środek
farmakologiczny stosowany w tym celu] –
(ol. dopiare, fokozni) dopping; izgató,
doppingoló szer
dopingować [zachęcać kogoś do większego
wysiłku lub do walki] – (ang.) doppingolni;
(átv.) izgatni, ösztökélni; serkenteni,
buzdítani; (sport) izgatószerek segítségével
igyekszik nagyobb teljesítményre alkalmassá
lenni; (kibicować) szurkolni
dopingowy, -a, -e – dopping-, izgatószeres
dopisać — dopisywać [1. napisać do końca lub
do pewnego miejsca; 2. dodać coś do
tekstu napisanego; 3. spełnić czyjeś
oczekiwania] – (dokończyć pisanie)
végigírni, befejezni az írást, (przypisać)
hozzáírni; sikerülni, sikere van; beváltja a
hozzáfűzött reményeket; beválni
dopisać co do czego – hozzáírni vmit vmihez
dopisać do końca – végigírni
dopisać do liczby zero – a számhoz egy nullát írni
dopisać do listu parę wierszy – hozzáírni a
levélhez néhány sort
dopisać odsetki na rachunek główny a.
podstawowy – kamatot vezetni az
alapszámlára; kamatokat beírni v. beíratni
dopisać stronicę do końca – végigírni az oldalt v.
lapot
dopisać się — dopisywać się [dopisać coś od
siebie w tekście napisanym przez kogoś
innego] – más által írt szövegbe beírni,
beíródni, hozzáíródni
1245
dopisek [notatka, adnotacja dodana do
większego tekstu] – megjegyzés, feljegyzés,
jegyzet; (do listu) utóirat
dopisek na marginesie – széljegyzet
dopłacić — dopłacać [dołożyć sumę dodatkową
lub brakującą] – pótlólag v. utólag fizetni;
megfizetni, hozzáfizetni; ráfizetni
dopłacić (dopłaci) — dopłacać (dopłaca) do + B.
– hozzáfizetni, ráfizetni
dopłacić reszty (należności) – megfizetni v.
kegyenlíteni a hátralékot
dopłacić ze swojej kieszni – saját zsebből pótolja
(az összeget)
dopłata [1. dopłacenie do czegoś; 2. suma, którą
się dopłaca] – pótlék, pótdíj, ráfizetés;
bérpótlék, utólagos fizetés; felár; portó
dopłata eksportowa – export pótlék
dopłata pocztowa – postai ráfizetés
dopłata za kierownictwo – vezetői pótlék
dopłata za pracę w godzinnach nadliczbowych –
túlóradíj
dopłata za pracę w nocny – éjjeli pótlék
dopłata za pracę w warunkach szkodliwich –
veszélyességi pótlék
dopłata za wysługę lat – korpótlék
dopłynąć — dopływać [1. płynąc, osiągnąć jakiś
kres lub cel; 2. o cieczy, gazie, prądzie itp.:
dotrzeć do określonego miejsca] – odaúszni,
úszni vmeddig; odahajózni
dopłynąć do brzegu – kiúszni a partra; partot érni
dopłynąć na środek rzeki – beúszni a folyó
közepéig
dopływ [1. o cieczy, gazie, energii: dopłynięcie do
określonego miejsca; 2. o informacjach,
towarach
itp.:
docieranie
dokądś;
3. rzeka, potok lub strumień wpadające do
innej rzeki albo do jeziora] – áramlás;
beáramlás; befolyás, odafolyás; (átv.)
beáramlás,
beözönlés,
odatódulás;
mellékfolyó
dopływ kapitału – tőkebeáramlás
dopływ nowych sił – új erők beáramlása
dopływ powietrza – légáramlat; légáramlás
dopływ studentów do uczelni – a diákok bejutása
az egyetemre
dopływ wody do rur został przerwany – a víz
beáramlása a csövekbe megszünt
dopływać, dopłynąć – odaúszni, beleömölni
dopływać do macierzystego portu – befut a hazai
kikötőbe
dopływać do obcego portu – befut a hazai
kikötőbe
dopływowy, -a, -e – befolyó, beömlő, betorkoló
dopływowa rzeka – mellékfolyó
-
Wersja 01 01 2017.
dopokąd, dopóki – amíg, addig, ameddig, míg
dopołudnie – délelőtt
dopominać się — dopominać się [1. ponowić
prośbę lub żądanie; 2. odczuć brak czegoś]
– követelni
dopominanie się – felszólamlás, visszakövetelés,
reklamáció
dopominanie się należności – a tartozás követelése
v. megkövetelése
dopomnieć się — dopominać się [1. ponowić
prośbę lub żądanie; 2. odczuć brak czegoś]
– kívánni, kérni, követelni
dopomnieć się czego – az ígéret beváltására v.
járandóság megadására figyelmeztetni vkit;
reklamálni vmit
dopomnieć się o swoje prawa – emlékeztetni
joigaira; követeli a jogait
dopomnieć u kogo należności – a tartozás
kiegyenlítését követelni vkitől
dopomożenie, dopomóc – segíteni, segédkezet
nyújtani
dopomóc — dopomagać [udzielić komuś
pomocy] – (komu w czym) hozzásegíteni
(vkit vmihez)
dopomóc komu/czemu do czego – segíteni,
segédkezet nyújtani vkinek/vminek vmiben
dopomóc komu słowem i czynem – szóval és tettel
segíteni vkin
dopomóc komu w czym – hozzásegíteni vkit vmihez
dopomóc komu włożyć palto – felsegíteni a
klabátot vkire
dopowiedzieć — dopowiadać [dokończyć lub
uzupełnić wypowiedź] – végigmondani;
elbeszélni
dopowiedzieć resztę – a hátramaradt részt, a többit
elmondani; az elbeszélést befejezni
dopowiedzienie – (nyelvtan) kiegészítő
dopożyczyć — dopożyczać [dodatkowo pożyczyć
od kogoś lub komuś] – még kölcsön adni,
még kölcsön kérni hozzá
dopożyczę sobie jeszcze 10 forintów – 10 forintot
hozzákölcsönzök v. kölcsönkérek még
dopóki
[spójnik
wprowadzający
zdanie
podrzędne określające końcowy moment
czynności lub stanu, o którym mowa w
zdaniu nadrzędnym, np. Żyli w zgodzie,
dopóki mieszkała z nimi matka. Musisz
leżeć, dopóki nie wyzdrowiejesz.] – meddig?;
amíg, addig, ameddig, míg (idő)
dopóki będę zdrów, będę pracował – mindaddig,
míg egészséges leszek, dolgozni fogok
dopóki chcesz – ameddig akarsz
dopóki mam pieniądze – amíg van pénzem
dopóki nie zadzwonisz – amíg fel nem hívsz
1246
dopóki spałem, padał deszcz – míg aludtam, esett
az eső
dopóty [spójnik komunikujący, iż czas trwania
czegoś jest wyznaczony przez czas trwania
innej czynności lub stanu, np. Dopóty stał
pod drzewem, dopóki nie przestało padać.] –
addig; ameddig, mindaddig (idő)
dopóty dzban wodę nosi, dopóki się ucho nie
urwie – [addig hord a korsó vizet, amíg a
füle
el nem törik; addig hordanak a
korsóban vizet, míg a füle le nem szakad]
addig jár a korsó a kútra, amíg el nem törik
dopóty aż – adig, míg, annyira… hogy
dopóty dopóki – addig, amíg
dopóty powtarzał, aż … - addig ismételte, míg …
doppio (wł.) [podwójny; doppio bemolle podwójny bemol; doppio diesis - podwójny
krzyżyk; doppio coanone - podwójny
kanon; doppio movimento = doppio tempo dwukrotnie szybsze tempo; doppio pedale podwójny pedał] – (ol.) doppio; dupla;
kettős, páros, kétszeres, megkettőzött
doppio movimento [1. podwojenie tempa (czyli
raz szybciej od tego, jak wskazywało
poprzednie oznaczenie tempa); 2. dwa
razy szybciej] – (zene) doppio movimento;
kétszeres tempó
dopracować — dopracowywać [1. opracować coś
starannie do końca; 2. doprowadzić pracę
do końca lub do pewnego momentu] –
részletesen kidolgozni vmit; tökéletesíteni
vmit; hozzádolgozni, befejezni a munkát
dopracować się — dopracowywać się [dojść do
czegoś własną pracą] – hozzádolgozni; saját
munkáját is hozzáteszi
doprać — dopierać [1. wyprać do czysta;
2. wyprać dodatkową ilość] – befejezni a
mosást; tisztára mosni
doprać blieznę przed wieczorem – estig befejezni
a mosást; végezni a mosással
doprać się — dopierać się [zostać wypranym do
czysta] – tisztára mosódni
doprasować – befejezni a vasalást; simára vasalni
dopraszać się, doprosić się – (czego) kikönyörögni
(vmit)
doprawdy [1. partykuła, za pomocą której
mówiący chce podkreślić prawdziwość
tego, o czym mówi, np. Doprawdy nie
rozumiem, o co chodzi.; 2. partykuła
wyrażająca zdziwienie lub niedowierzanie,
np. Zrobił furorę w Paryżu. – Doprawdy?] –
bezzeg, igazán, valóban, csakugyan, persze
doprawić — doprawiać [1. dodać do potraw
przyprawy
lub
inne
składniki
poprawiające smak; 2. pot. dorobić i
przymocować
coś
do
czegoś;
-
Wersja 01 01 2017.
3. przygotować do użytku] – fűszerezni,
ízletessé tenni, ízesíteni
doprawić co korzeniami, przyprawą –
megfűszerezni, fűszerrel elkészíteni vmit
doprawić a. doprawiać sos a. sosy – fűszerezni v.
ízesíteni a mártást
doprawić się — doprawiać się [1. pot. będąc już
chorym, pogorszyć swój stan zdrowia
lekkomyślnym postępowaniem; 2. pot.
wypić jeszcze trochę alkoholu, będąc już
nietrzeźwym] – megfűszereződni; (átv.)
iszik mégy egy kis alkoholt
doprosić — dopraszać [pot. zaprosić kogoś
dodatkowo] – még hívni; még meghívni
doprosi jeszcze kogoś do towarzystwa –
meghívott még vkit a társaságba
doprosić się — dopraszać się [pot. uzyskać coś po
długich, usilnych prośbach] – könyörögni
doprosić się czego u kogo – könyörögni vkitől vmit
doprowadzający do szału – tébolyító; tébolyhoz
vezető; őrjítő
doprowadzenie – vezetés; elvezetés, bevezetés;
vmi elvitele vmilyen határig
doprowadzić — doprowadzać [1. prowadząc
kogoś lub coś, dotrzeć gdzieś; 2. założyć
instalacje, umożliwiając dopływ wody,
gazu itp. do jakiegoś miejsca; 3. dojść do
pewnego etapu swej pracy; 4. spowodować
coś] – elvezetni, bevezetni vmeddig,
odavezetni, eljuttatni, odajuttatni (to do
niczego nie doprowadzi: ez semmire sem
vezet); viszi a dolgot vmeddig
doprowadzać a. doprowadzić do łez – könnyekre
fakasztani
doprowadzić a. doprowadzać do porządku –
rendbe hozni
doprowadzać a. doprowadzić do skutku –
eredményre
vezet;
eredménnyel
jár;
eredményezni; nyélbe üni (vmit)
doprowadzać a. doprowadzić do szaleństwa –
megőrjíteni
doprowadzać a. doprowadzić gaz – gázt
bevezetni
doprowadzać a. doprowadzić prąd – villanyt
bevezetni
doprowadzać a. doprowadzić wodę – vizet
bevezetni
doprowadzać do końca – befejezni
doprowadzać do porządku – rendbe hozni, rendbe
szedni
doprowadzać do rozpaczy – kétségbeesésbe
kergetni vkit
doprowadzać kogo do gniewu – méregbe hozni,
feldühíteni vkit
1247
doprowadzać kogo do pasji – indulatba hozni,
felbőszíteni v. haragra gerjeszteni vkit
doprowadzać kogo do rozpaczy – kétségbeesésbe
kergetni, vinni vkit
doprowadzający, -a, -e – afferens; odafelé vagy
befelé vezető
doprowadzić co do doskonałości – tökéletesíteni
v. tökéletessé tenni vmit
doprowadzić co do porządku – rendbehozni,
elrendezni vmit; rendet teremteni vmiben
doprowadzić coś do parowania – párologtatni v.
elpárologtatni vmit
doprowadzić do doskonałości – tökéletessé tenni
vmit; tökéletesíteni
doprowadzić do drzwi – az ajtóig kísérni vkit
doprowadzić do końca – véghezvinni (véghezvisz)
doprowadzić do płaczu – megríkatni; könnyekre
fakasztani
doprowadzić do rozpaczy – kétségbeejteni
doprowadzić do ruiny – rombadönteni, romlásba
vinni
doprowadzić do upadłości a. bankructwa
kogoś/czegoś – csődbe juttatni vkit/vmit
doprowadzić do wariactwa – megbolondít
doprowadzić do wrzenia – forralni, felforralni
doprowadzić gaz – bevezetni a gázt (az épületbe)
doprowadzić kogo do bankructwa – anyagilag
tönkretenni vkit
doprowadzić kogo do nędzy – koldúsbotra juttatni
vkit
doprowadzić kogo do ostatacznej desperacji –
végsőkig kétségbeejteni vkit
doprowadzić kogo do ostataczności – a végsőkig
kergetni v. juttatni vkit
doprowadzić kogo do płaciu, doprowadzić kogo
do łez – könnyekre fakasztani, megríkatni
vkit
doprowadzić kogoś do szału – az őrületbe kergetni
vkit
doprowadzić linię kolejową do miasta – a
vasútvonalat a városig vezetni
doprowadzić prąd – bevezetni az áramot
doprowadzić wodę – bevezetni a vizet (az
épületbe)
doprowadzili dom pod dach – a ház tető alá került
doprowadzić się — doprowadzać się [postępując
w określony sposób, spowodować u
samego siebie jakiś stan] – odavezeti v.
eljuttatja magát (vmilyen állapotba)
doprząc, doprzęgnąć — doprzęgać [dołączyć do
zaprzęgu jeszcze jedno zwierzę] – még
befogni, hozzáfogni, hozzáadni
doprzegnąć konia do wozu – befogni még egy
lovat a kocsiba
-
Wersja 01 01 2017.
dopukać się – addig kopogni, míg meghallják;
kitartó kopogással célt érni; kizörgetni
dopust [zdarzenie, głównie złe, rozumiane jako
zesłane przez siłę wyższą] – sors, végzet; az
ég akarata; eleve elrendeltetés
dopuszczać, dopuścić – engedni, megengedni;
bocsátani
dopuszczać do matury – érettségire bocsátani
dopuszczam taką myśl – lehetőnek tartok egy
ilyen gondolatot
dopuszczający – (w szkole) kettes, elégséges
dopuszczać się, dopuścić się (czego) – megenged
magának (vmit), vetemedik, elkövet (vmit)
dopuszczać się ekscesów – excessusokra ragatatni;
kilengést, kihágást követni el
dopuszczać się przemocy – erőszakot alkalmazni
dopuszczać się samowoli – önkényeskedésre
vetemedni; önkényeskedéseket enged meg
magának
dopuszczać się zbrodni – bűntettet elkövetni
dopuszczalne odchyłki [dopuszczalne odchyłki to
±50 cm.] – megengedett elhajlások
dopuszczalność
–
megengedhetőség,
elfogadhatóság
dopuszczalny, -a, -e [dozwolony, tolerowany w
jakiejś sytuacji pod jakimś warunkiem] –
megengedhető, megengedett; elfogadható,
helytálló, helyénvaló, érvényes
dopuszczalna prędkość 50 km – az engedélyezett
sebesség 50 km/h
dopuszczenie (dopust) – odabocsátás, odaengedés,
megengedés, elfogadás
dopuszczenie do egzaminów ustnych – szóbeli
vizsgára bocsátás
dopuszczenie towaru na rynek – áru piacra
dobása v. felhozatala
dopuścić — dopuszczać [1. pozwolić zbliżyć się
do kogoś lub czegoś; 2. przystać na coś, nie
przeszkodzić czemuś; 3. uznać coś za
możliwe] – megengedni, lehetőnek tartani;
beengedni,
odaengedni,
bebocsátani,
beereszteni; odaengedni; fedeztetni
dopuścić do chorego – beengedni a beteghez
dopuścić do drzwi – odaengedni az ajtóhoz
dopuścić do egzaminu – vizsgára bocsátani
dopuścić do startu – (sp.) rajthoz engedni
dopuścić do towarzystwa – társaságba befogadni,
felvenni
dopuścić kogo/co do kogo/czego – beengedni,
bebocsátani vkit/vmit vkihez/vmihez
dopuścić kogo do egzaminu dojrzałości –
érettségire v. érettségi vizsgára bocsátani vkit
dopuścić kogo do tajemnicy – vkit beavatni a
titokba
dopuścić wekseł do protestu – váltót óvatoltatni
1248
dopuścić się — dopuszczać się [zrobić coś złego]
– rosszat csinálni v. tenni; vetemedni
dopuścić się czego – vmire vetemedni; megenged
vmit magának; tenni, elkövetni vmit
dopuścić się gwałtu na kimś – nemi erőszakot
követni el vkin
dopuścić się na kim gwaltu – erőszakot alkalmazni
vkivel szemben; erőszakoskodni vkivel
dopuścić się nadużycie – visszaélést követni el
dopuścić się nietakt – tapintatlanságot követni el
dopuścić się oszustwa podatkowego – adócsalást
követni el
dopuścić się uchybienia wobec kogo – véteni vki
ellen
dopuścić się zbrodni, dopuścić się przestępstwa –
bűn követni el
dopychać (zob. dopchać) – tolni, nyomni vmeddig;
a tolást befejezni
dopytać się, dopytywać (dopytuje) się [pytając
usilnie, dowiedzieć się czegoś]
–
vizsgálódni;
kikutatni,
tudakolni,
tudakozódni, érdeklődni, megtudakolni,
kitudakolni, megtudni
dopytać się o drogę – az utat tudakolni; érdeklődni
az út felől
dopytać się o kogo/co – tudakozódni, értesülést
szerezni vkiről/vmiről
dopytał się, czego chciał – megérdeklődte, amit
akart; a szükséges adatokat beszerezte
dopytywać się – vizsgálódni (vizsgálódik)
dopytywać się (o kogo/co) – kérdezősködni
(vki/vmi felől), tudakozódni (vki/vmi után)
Dora, Dorcia, Dorka, Dorotka, Dosia, Dosieńka
[1. [Sztuka] imię Maar; 2. [Literatura]
żona Dawida Copperfielda, postaci
tytułowej z powieści K. Dickensa; 3.
[Imiona]
Pani z 15.01.; 4. [Imiona]
urzędowo: Dorka, Dorcia, Dorunia] –
Dorka, Dóra
dorabiać (zob. dorobić) – befejezni; készíteni,
hozzákészíteni; külön munkát vállalni
dorabiać muzykę do czego – megzenésíteni vmit;
zenét szerezni vmihez
dorabianie kluczy – kulcsmásolás
dorachować — dorachowywać [1. dodać jakąś
sumę
do
czegoś
już
zliczonego;
2. doprowadzić liczenie do pewnej
wielkości] – végigszámolni, befejezni a
számolást; hozzáadni, hozzászámítani
dorachować co – hozzászámítani vmit
dorachować do wydatków ogólnych swoje
własne wydatki – személyi kiadásokat is
hozzászámítani a kiadásokhoz
-
Wersja 01 01 2017.
dorachować się — dorachowywać się [rachując,
ustalić liczbę czegoś] – a számítás egyezik
v. jó; kijön az eredmény
dorada [ryba morska o ubarwieniu srebrzystym
w złote pasy; osiąga długość ciała do 70
cm] – atlanti óceáni halfajta
doradca [1. ten, kto udziela porad; 2. człowiek
lub czynnik wywierający na kogoś dobry
lub zły wpływ] – tanácsadó (ember),
tanácsos, tanácsnok
doradca podatkowy – adótanácsadó
doradca prawny – jogi tanácsadó, jogtanácsos
doradczy, -a, -e [służący radą, doradzający] –
tanácsadó; tanácskozási; véleményező
doradczyni – tanácsadó (nő), női tanácsos, női
tanácsnok
doradzić — doradzać [udzielić porady, wskazać
sposób postępowania w jakiejś sprawie] –
tanácsolni, javasolni, tanácsot adni; tanáccsal
szolgálni v. ellátni
doradzanie, doradzenie – tanácsolás, javaslat
doradzić komu co – tanácsot adni vkinek vmire;
tanácsolni, ajánlani vkinek vmit
doradzić przyjaciełowy małżeństwo – tanácsolja
barátjának, hogy nősüljön meg
doradztwo – tanácsadás
doradztwo podatkowe – adótanácsadás
doradztwo rolnicze – mezőgazdasági tanácsadás
dorastający, -a, -e [prawie dorosły] – növekvő,
serdülő, ifjú, fiatal
dorastająca panna – fiatal, serdülő lány, hajadon
dorastanie – serdülés, növés; ifjúkor, ifjúság,
fiatalság
doraźnie – mindjárt, azonnal, rögtön, tüstént,
haladéktalanul
doraźny, -a, -e [wynikający z potrzeby chwili,
zadowalający w danym momencie] –
azonnali,
rögtöni,
haladéktalan,
halaszthatatlan,
elodázhatatlan,
sürgős;
szórványos; (bíróság) rögtönítélő, statáriális
doraźna pomoc – elsősegély
doraźna zasiłek – gyors, sürgős, azonnali segély
doraźny opartunek – elsősegély; ideiglenes kötés
Dorema ammoniacum – Ammóniáknövény
(Dorema ammoniacum D. Don)
doręczalny, -a, -e [taki, który jest możliwy do
doręczenia, dostarczenia] – kézbesíthető
doręczanie, doręczenie – kézbesítés, átadás
doręczyciel [1. listonosz; 2. ten, kto doręcza coś],
doręczycielka – kézbesítő; átnyújtó, átadó
(ffi/nő)
doręczyciel listu – levélkézbesítő
doręczyć (doręczy) — doręczać (doręcza)
[przekazać komuś coś osobiście] –
kézbesíteni, kikézbesíteni; átadni, átnyújtani
1249
doręczyć do rąk własnych – saját kezébe átadni v.
juttatni
doręczyć gazetę – újságot kihordani
doręczyć komu awizację – értesítést kézbesíteni
vkinek
doręczyć komu co – áadni, kézbesíteni vkinek vmit
doręczyć a. doręczać przesyłkę – küldeményt
kézbesíteni
dormeza [z francuskiego dormeuse, obfity,
wybrzuszony ludowy czepek kobiecy
XVIII wieku, wiązany pod brodą,
najpierw tylko do sypialni, później
noszony
i
do
negliżyka.
Coraz
powszechniejszy
w
ubiorze
mieszczańskim, w końcu przejęty został
do modnego oficjalnego stroju drugiej
połowy XVIII wieku.] – (fr.) dormeuse,
(daw) francia eredetű női sapka fajta (XVIII.
sz.) [fürdéshez, alváshoz használt fejfedő
volt, a XVIII. században pedig a polgári,
hétköznapi viselet eleme lett]
dormitorium, dormitarz [sala sypialna w
klasztorach,
konwiktach,
zakładach
wychowawczych] – (lat.) dormitórium; a
hálószoba, a kolostorokban a szerzetesek
közös
hálóterme
(legnagykrabban
közvetlenül a templom mellett)
Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur
[1. ustawy niekiedy drzemią ale nigdy nie
umierają. Jeżeli przepisy nie są nawet
stosowane, to jednak same nie wygasają,
lecz nadal obowiązuną, dopóki nie zostaną
uchylone. Diwa lex, sed lex - surowa
ustawa, lecz ustawa; zwykle tłumaczone
ogólniej: surowe prawo, lecz prawo.
Wyraża
zasadę
bezwzględnego
podporządkowania
się
przepisom
prawnym. 2. Prawa niekiedy śpią, ale
nigdy nie umierają.] – (lat.) Dormiunt
aliquando leges, numquam moriuntur; „a
jog néha alszik, de sohasem hal meg”; „a
jogszabályok néha szunnyadnak, de sohasem
halnak meg.”
dorobek [1. to, czego się ktoś dorobił własną
pracą; 2. ogół dzieł stworzonych przez
uczonego, pisarza, artystę itp.; też: ogół
osiągnięć
w
jakiejś
dziedzinie;
3. gromadzenie majątku] – (nabytek)
birtok, javak, szerzemény (tulajdon),
munkával megszerzett vagyon; vagyon;
eredmény, elért eredmény, siker, vívmány,
teljesítmény; munkásság gyümölcse
dorobek kulturalny – kulturális eredmény
dorobek literacki – (irodalmi) életmű
dorobek naukowy – tudományos munkásság
dorobek naukowy i techniczny – tudományos és
technikai eredmények
-
Wersja 01 01 2017.
dorobić — dorabiać [1. zrobić coś brakującego
lub
dodatkowego;
2. pot.
zarobić
dodatkowo; 3. wymyślić jakąś teorię dla
uzasadnienia
lub
usprawiedliwienia
czegoś]
–
befejezni;
készíteni,
hozzákészíteni, igazítani, hozzáigazítani;
alkalmazni, szabni; jövedelmet kiegészíteni,
még hozzákeresni
dorobić co do czego – alkalmazni vmit vmire;
hozzáigazítani,
szabni
vmit
vmihez;
beilleszteni vmit vmibe
dorobić klucz – kulcsot (zárhoz) hozzácsináltatni
v. illeszteni; kulcsot másolni
dorobić kluczu do zamka – kulcsot készíteni a
zárhoz
dorobić (na utrzymanie) lekcjami – leckeadással
keres hozzá jövedelméhez; leckeadással
pótolja jövedelmét
dorobić się — dorabiać się [1. pot. zdobyć
majątek; 2. pot. dojść do czegoś dzięki
odpowiedniemu postępowaniu, zasłużyć
sobie na coś; 3. pot. rozchorować się na
skutek lekkomyślnego postępowania] –
meggazdagodni
(meggazdagodik,
meggazdagszik),
megszedi
magát,
megtollasodni; nagy pénzhez jutni
dorobić się czego na czym – nyerni vmit vmin
dorobić się czyim kosztem – megszedi magát
vkinek a rovására
dorobić się majątku – vagyont szerezni v. gyűjteni
dorobił się, dorobiła się – közm. felkapaszkodott
az uborkafára; hirtelen meggazdagodott,
magas állásba jutott
dorobiony, -a, -e – hozzákészített, hozzácsinált
dorobkiewicz [1. pogard. człowiek, który dorobił
się
majątku,
pozycji
społecznej,
wykorzystując sprzyjające okoliczności; 2.
człowiek, który dorobił się majątku
niekoniecznie
ciężką
pracą,
lecz
wykorzystując koneksje, układy, starający
się
naśladować
zamożne
warstwy
społeczeństwa; parweniusz; nuworysz;
nowobogacki] – újgazdag, parvenü,
felkapaszkodott, az előkelő körök szokásait
majmoló ember
dorobkiewiczowski, -a, -ie – újgazdagdorobkiewiczostwo – újgazdagság
dorodność – testesség, termetesség, csinosság,
szépség; csinos v. deli termet
doroczny, -a, -e [przypadający lub odbywający
się co rok] – évenkénti, évi, évenként
visszatérő
dorodny [1. wyróżniający się pięknym, zdrowym
wyglądem; 2. o roślinach, owocach:
zdrowy i dojrzały] – deli; szép magas,
testes, nagyra nőtt, termetes, tagbaszakadt;
1250
csinos, jó alakú, délceg, daliás, arányos
termetű
dorodny człopak, dorodny człopiec – jól
megtermett fickó, szép szál legény
dorodny las – szálerdő
dorosły, -a, -e [1. taki, który osiągnął odpowiedni
wiek i stopień rozwoju; 2. właściwy
dojrzałemu człowiekowi] –
felnőtt,
nagykorú, felserdült
dorosły człowiek – meglett ember; felnőtt
dorosły owad – kifejlett rovar
dorosły [człowiek dorosły]; dorosła – felnőtt
(ffi/nő), nagykorú, felserdült (fiú/lány)
dorosły mężczyzna – megtermett férfi
dorosnąć — dorastać, doróść [1. osiągnąć
odpowiednią wysokość lub wielkość;
2. osiągnąć wiek i stopień rozwoju
umożliwiający
samodzielne
życie;
3. dorównać
komuś
pod
jakimś
względem]; doróść – növekedni, nőni,
serdülni; felnőni; ránőni
dorośle – komolyan, felnőttként, mint egy felnőtt
dorośli – felnőttek; nagyok
Dorota [Pochodzenia greckiego, od słów doron
(dar) i theos (bóg). Oznacza: ta, która
przyszła na świat jako dar boży (patrz
imiona męskie Bożydar, Bogdan, Donat,
Teodor). W Polsce imię to używane od
XIII wieku w formach Dochna, Dora,
Dorota, Doroteja, Dorotka.] Inne formy:
Dorotea, Teodora, Bożydara, Bogdana. –
Dorottya, Dóra, Dorotea, Dorota [női név a
görög Dorotheosz név latinos nőiesített
alakja. Jelentése: Isten ajándéka.]
Dorota z Cezarei, cs. Muczenica Dorofieja (ur. w
Cezarei Kapadockiej, zm. ok. 288-300
tamże)
[dziewica
i
męczennica
chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego i prawosławnego] – SZENT
DOROTTYA szűz, vértanú (Február 6.;
+Kappadókiai Cézárea, 4. sz. eleje.)
[Legendája szerint egy cézáreai család
leánya
volt.
Szépsége,
okossága,
alázatossága és szűzi tisztasága közismert
volt. A Diocletianus-féle üldözésben
Cézáreában az elsők között nyerte el a
vértanúságot.]
Dorotka [forma zdrobniała imienia Dorota, do
którego przystosowali Polacy kilkanaście
swoich przysłów, np.: 1) Na dzień świętej
Doroty bywa śniegu nad płoty. 2) O
świętej Dorocie pójdziesz po błocie. 3) Po
świętej Dorocie wyschną chusty na płocie,
(tu niekiedy dodają): a jak nie schną, to
człeka mrozy do chałupy wepchną. 4)
Święta Dorota suszy chusty u płota. 5)
Rzadki dzień świętej Doroty bez mrozu
-
Wersja 01 01 2017.
albo słoty. 6) Święta Dorota! wyratuj z
błota. 7) Święta Dorota, miej się do płota,
(znaczy to samo co przysłowie następne):
8) Po dniu świętej Doroty, naprawiaj,
człecze, płoty.] – Dorottya (Szent Dorottya
napi ünnep és a hozzá kapcsólódó hiedelmek,
szokások)
dorowie [lud grecki mówiący dialektem
doryckim, który pod koniec II tysiąclecia
p.n.e. zajął Helladę achajską. Pierwotnie,
kiedy przebywali w górach Pindos,
nazywali się Makednoi, a Dorami- Dorieis
stali się w trakcie inwazji.] – dórok v.
dóriaiak, az ó-görög nép 4 főtörzsének
egyike. Nevöket Deukalion unokájától,
Hellén fiától, Doros-tól származtatták és
ősrégi időkben Thessaliában laktak az
Olimpus
tövében.
[hatalmuk
a
Peloponnészoszon kívül Kréta, Melosz,
Rodosz szigetekre, a kis-ázsiai Knidosz és
Halikarnasszosz városokra is kiterjedt.
Szigorú törvénytisztelet, bizonyos nyerseség
és merevség jellemezte őket]
dorozumieć się — dorozumiewać się pot.
[domyślić się czegoś] – rájönni, végre
eszébe ötlik; kitalálni, találgatni; észrevenni,
gyanakodni, gyanítani; sejteni
dorozumieć się, dorozumiewać się czego – rájönni
vmire, észrevenni vmit; sejteni, gyanítani
(vmit); gyanakodni vmire
dorożka [pojazd konny z opuszczaną budą,
wynajmowany za opłatą] – (ném.) konflis,
bérkocsi, hintó, fiáker; tragacs
dorożka jednokonna – egylovas konflis, egyfogatú
hintó
dorożka na gumach – (dawno) gumikerekű hintó
v. fiáker; gumirandler
dorożka samochodowa – bérautó, taxi
dorożkarski, -a, -ie – bérkocsi-, fiákeres, konflisdorożkarz [właściciel dorożki trudniący się
zawodowo przewożeniem pasażerów] –
fiákeres, bérkocsis, konflis
dorożkarz nastawił budę – a fiákeres felhúzta a
ponyvatetőt v. a ponyvát (a kocsin)
doróść – felnőni vmennyire
dorównać — dorównywać [stać się równym
komuś lub czemuś pod jakimś względem]
– összehasonlítani, összemérni, felérni
vmivel
dorównać komu/czemu – felérni (vkivel, vmivel)
dorównać komu/czemu czym/ w czym – felérni
vkivel/vmivel vmiben; utolérni vkit/vmit
vmiben; összemérhető vkivel vmiben
dorównać, dorównywać (dorównuje) czemu –
vetekedik, felér (vmivel)
dorsum (łac.) [grzbiet, plecy] – (lat.) dorsum, hát,
a kéz hátsó fele
dorsz
[1.
nazwa
zwyczajowa
dorsza
atlantyckiego (Gadus morhua) i jego
podgatunków, w tym żyjącego w Bałtyku
(G. morhua callarias). Niekiedy używana
jest dla spokrewnionych gatunków: ogaka
i dorsza pacyficznego, a także dorsza
wschodniosyberyjskiego lub ogólnie dla
ryb dorszowatych. 2. drapieżna ryba
morska o oliwkowym ubarwieniu] –
tőkehal; atlanti tőkehal (Gadus morhua)
1251
Dorsz atlantycki (Gadus morhua) [ nazwa
zwyczajowa dorsz, wątłusz – drapieżna
ryba morska, największy z przedstawicieli
rodziny
dorszowatych;
gatunek
wędrowny występujący w północnej części
Oceanu Atlantyckiego i w morzach
północnej Europy.] – Tőkehal (Gadus
morhua)
dorsz bałtycki [zob. pomuchla] – balti-tengeri
tőkehal
dorwać [1. narwać lub wyrwać do końca;
2. narwać więcej, dodać do już zerwanego;
3. pot. złapać lub odnaleźć kogoś po wielu
staraniach] — dorywać [potocznie:
dorywać się do czegoś - uzyskiwać do
czegoś dostęp] – letépni (az utolsó szálig); a
letépést befejezni, még hozzátépni
dorwać się [pot. znaleźć bezpośredni dostęp do
czegoś upragnionego]– jutni vmihez, eljutni
vmeddig
dorwać się do czego – megkaparintani,
megszerezni (vmit); hatalmába keríteni;
megkaparintani vmit
dorwać się do koryta – (átv.) pénz hajhászni
dorwać się do władzy – hatalomra törni; hatalmába
keríteni; meghódítani
dorwać się do żłobu – (átv.) (vályúhoz jutott)
felkapaszkodik az uborkafára, jó álláshoz jut
dorycka tonacja; tonacja dorycka – (zene) dúr
hangnem; dór hangsor, vezetőhang nélküli,
moll jellegű egyházi hangsor
dorycki, -a, -ie, doryjski, -a, -ie – (gör.) dór;
(történelem) az i.e. II. évezredben északról
utolsónak bevándorolt görög törzs
-
Wersja 01 01 2017.
dorysować — dorysowywać [dodać coś do
rysunku] – hozzárajzolni vmit; befejezni a
rajzolást; hozzátenni a rajzhoz
dorywczo
–
darabonként,
részletekben,
összefüggéstelenül; esetenként
dorywczość – a folytonosság megszakadása;
szaggatottság,
töredékesség,
összefüggéstelenség; alkalmi jelleg
dorywczy, -a, -e [wykonywany od czasu do czasu
lub gdy zachodzi taka potrzeba] –
ideiglenes, időleges, átmeneti, töredékes,
hiányos,
összefüggéstelen;
szórványos,
alkalmi,
véletlen,
esetleges,
sietős,
elhamarkodott
dorywcza praca – alkalmi munka
dorywczy zarobek – alkalmi kereset
dorzecze [obszar, z którego wszystkie wody
spływają do rzeki głównej i jej dopływów]
– folyamrendszer, vízgyűjtő, vízgyűjtő
terület; folyammedence, vízrendszer
dorzecze Wisły – a Visztula medencéje
dorzecznie – józanul, értelmesen, ésszerűen
dorzeczność – józanság, józan ész; illem,
illendőség
dorzeczny, -a, -e [1. mający sens; 2. nadający się
do czegoś] – I. eszes, értelmes, okos;
ésszerű,
következetes,
logikus;
II.
folyamközi
dorzeczne dopływy – a folyó mellékfolyói
dorzeczny sąd – ésszerű következtetés, ítélet,
vélemény
dorznąć, dorżnąć — dorzynać [1. przerżnąć coś
do końca lub do określonego miejsca;
2. narżnąć dodatkowo; 3. zarżnąć ranne
lub chore zwierzę] – a vágást befejezni;
még vágni (egy bizonyos mennyiséget), a
vágást (ölést) befejezni
dorznąć gałąż – ágat levágni, lenyesni
dorznąć wołu – ökröt vágni
dorznąć się – (átv.) tönkreteszi magát;
tönkremenni, megöli magát (öngyilkos lesz)
dorznąć się zbytecznymi wydatkami –
haszontalan kiadásokkal v. költekezésekkel
tönkreteszi magát
dorzucić — dorzucać [1. rzucając, trafić gdzieś;
2. rzucając, dołożyć jakąś rzecz do innych;
3. dopowiedzieć coś; 4. dodać coś do
wspólnego dorobku] – eldobni, hozzádobni,
rádobni, odadobni; odavetni; (dodać)
hozzátenni
dorzucać coś do ognia – tesz a tűzre
dorzucić co/czego do czego – hozzátenni vmit
vmihez
dorzucić coś do tego; dorzucić co powiedziano –
a mondottakhoz vmit hozzátenni v.
hozzáfűzni
1252
dorzucić czym do czego – odadobni vmit vmihez
dorzucić do wagi – hozzátenni a súlyhoz
dorzucić drzew do ognia – fát tenni, dobni v.
hajítani a tűzre
dorzucić kamieniem do drzewa – követ dobni a
fához (a fát kővel megdobni)
dorzucić swoją uwagę – odavet egy megjegyzést
DOS (ang. Disk Operating System) [1. system
operacyjny w komputerze; 2. ang. Disk
Operating
System,
rodzina
komputerowych systemów operacyjnych i
najstarszy
system
operacyjny
komputerów IBM-PC; 3. pierwszy
przenośny (Disk) system operacyjny OS
komputerów PC i mikrokomputerów lat
80. rezydujący nad BIOS-em, zawierający
m.in. rozszerzenia programowe procedur
sprzętowych BIOSu i interpreter komend.
DOS zawiera niektóre doświadczenia
systemu
klasy
CP/M.]
–
DOS
(számítógépes operációs rendszer) röv.:
jelentése: Disk Operating System; lemezek
kezelésére képes operációs rendszer - 'DOS'
operációs rendszer (lemezorientált operációs
rendszer) [Microsoft 1980-ban kibocsátott,
szöveges megjelenítésű, IBM-típusú PCkhez készült operációs rendszere (MS-DOS);
Később több változata készült "PC-DOS"
(IBM), "Novell-DOS" (Novell), stb.; 1997ben jelent meg a 7.0-os változata, ez került
beépítésre
a
grafikus
megjelenítésű
Windows-95- be; mivel a magyar
gyakorlatban még sokezer XT, AT- 286, AT386 típusú számítógép van használatban
tudni kell, hogy önkéntes programozók
számtalan kisméretű, jól használható
programot szerkesztettek erre az operációs
rendszerre Internet-levelezőkig, böngészőkig
bezárólag]
DoS (ang. denial of service – odmowa usługi) [1.
atak na system komputerowy lub usługę
sieciową w celu uniemożliwienia działania;
2. DoS — akronim Denial of Service.
Rodzaj świadomych działań polegający na
zablokowaniu dostępu do wybranej usługi,
by nie mogli z niej korzystać przez jakiś
czas inni użytkownicy sieci.] – A DoS
Denial of Service (szolgáltatás bénitás,
rombolás) [DDoS az angol Distributed
Denial of Service, azaz elosztott szolgáltatásmegtagadással járó támadás rövidítése.]
dos (łac.) – (lat.) dos; hozomány
dos a dos (ang. "back-to-back") – (fr.) dos a dos;
háttal fordulva egymásnak; kis pamlag,
egymással háttal fordult két üléssel
dosadnie – erőteljesen, érthetően, meggyőzően,
találóan,
határozottan,
egyenesen,
drasztikusan
-
Wersja 01 01 2017.
dosadnie się wyraża – nyersen fejezi ki magát
dosadność – erő, erőteljesség, érthetőség,
drasztikusság
dosadny, -a, -e [mocny, dobitny] – kifejező,
erőteljes,
érthető,
határozott,
nyers,
drasztikus, vaskos
dosadne wyrażenie – erős v. erőteljes v. drasztikus
kifejezés
dosadny przykład – határozott v. kifejező példa
dosadzić — dosadzać [I posadzić rośliny
dodatkowo, obok już posadzonych; II
posadzić kogoś gdzieś dodatkowo, obok
kogoś już tam siedzącego] – befejezni a
növények ültetését; pótlólag ültetni vkit/vmit
vhová/vkihez
dosadzać
nowe
drzewka
na
miejsce
wymarzniętych – a kifagyott fák helyett
újakat ültetni
dosadzić do stolika jeszcze parę osób –
hozzáültetni az asztalhoz még néhány
személyt
dosałać – jól megsózni; utánasózni (dosolić)
doschnąć — dosychać [wyschnąć całkowicie] –
teljesen megszáradni, kiszáradni
dosiadać (zob. dosiąść) – leülni, ráülni; (lovat)
megülni
dosiąć pegaza – versírásra adja fejét
dosiąść — dosiadać [1. siąść na grzbiecie
zwierzęcia wierzchowego; 2. wsiąść do
pojazdu, w którym już się znajdują inne
osoby; 3. wsiąść na rower lub motocykl] –
leülni, ráülni
dosiąść czego – ráülni, felülni vmire
dosiąść swego konika – kedvenc vesszőparipáján
lovagol
dosiąść konia – lóra ülni, nyeregbe ugrani, felülni a
nyeregbe
dosiąść się — dosiadać się [1. zob. dosiąść w zn.
2.; 2. siąść przy kimś] – odaülni
dosieczna (csc, cst, csc) – (matematika) koszekáns,
cosecans
dosiedzieć — dosiadywać [siedząc, dotrwać do
końca lub do pewnego momentu] –
végigülni vmit
dosiedzieć do końca – végigülni
dosiedzieć do wieczora – ülve maradni v.
elüldögélni estig
dosięgnąć (dosięgnie) — dosięgać (dosięga)
[1. sięgając, dotknąć kogoś lub czegoś
znajdującego się w pewnej odległości lub
na pewnej wysokości; 2. poruszając się,
zbliżyć się do kogoś lub czegoś; 3. osiągnąć
określony wiek, stopień, określoną
wielkość, jakiś kres; 4. stać się czyimś
udziałem, doświadczyć czegoś] + B. –
elérni (vmeddig), elérni, utolérni (vmit)
1253
(ekspedycja dosięga szczytu: az expedíció
elérte a csúcsot; kara go dosięgnie: eléri
majd a büntetés); hozzáérni
dosięgać dna – feneket érni
dosięgałny, -a, -e – elérhető, utolérhető
dosięgnąć brzegu – elérni a partot
dosięgnąć celu – célt érni, elérni a célt
dosięgnąć do czego/czego – (kézzel) elérni vmit
dosięgnąć najwyższego punktu – elérni a
tetőpontot; tetőfokára hágni
dosięgnąć pamięcią – emlékezni, emlékszik vmire
dosięgnąć rozumem – (átv.) ésszel felérni
dosięgnąć wzrokiem – tekintetével eléri, meglátni,
észrevenni
dosięgnął ręką do brzegu – kezével eléri a partot
dosięgnął wysokiego stanowiska – magas állást ért
el
doskakiwać (zob. doskoczyć) – ugrani vmeddig;
odaugrani, nekiugrani
doskakiwać do kogo/do czego – nekiugrani vminek
doskakiwać do kogo z pięściami – nekimenni
ököllel vkinek
doskakiwanie – vhova, vmeddig ugrálás;
nekiugrálás vminek
doskoczyć — doskakiwać [1. skacząc, osiągnąć
zamierzoną odległość lub wysokość;
2. zbliżyć
się
gwałtownie;
3. pot.
przyjechać, przyjść dokądś na krótko] –
odaugorni, odaugrani; odaszaladni
doskok [1. w gimnastyce: końcowy moment
skoku; 2. osiągnięcie skokiem zamierzonej
odległości lub wysokości] – odaugrás,
hozzáugrás vmihez; ugrás utáni földetérés
doskonale1
[1. znakomicie,
wspaniale;
2. zupełnie, absolutnie] – tökéletesen,
nagyszerűen, kiválóan, nagyon jól, kitűnően;
perfektül; ragyogóan; remekül
doskonale! – tökéletes!
doskonale2 [tak, zgoda] – igen, rendben; tökéletes,
nagyszerű, kiváló, remek
doskonale się składa – kitűnően alakul
doskonale wiem – nagyon jól v. pontosan tudom
doskonale mówi po polsku – tökéletesen v.
perfektül beszél lengyelül
doskonale urządził się w pracy – remekül
elhelyezkedett a munkahelyén
doskonalenie – tökéletesítés, javítás
doskonalenie się – tökéletesedés
doskonalić (doskonali) [ulepszać, poprawiać] –
tökéletesíteni;
javítani,
megjavítani,
feljavítani
doskonalić swoje wiadomości – tökéletesíteni az
ismereteket
-
Wersja 01 01 2017.
doskonalić się [zdobywać coraz większe
umiejętności w jakiejś dziedzinie] –
tökéletesedni, tökéletesíti magát
doskonałość – tökély, tökéletesség, befejezettség;
kitűnő minőség; kiválóság
doskonałość Boga – Isten tökéletessége
doskonałość człowieka [Oscar Wilde: „Prawdziwa
doskonałość człowieka polega nie na tym co
człowiek ten ma, lecz na tym czym on jest”.]
– az ember tökéletessége [Az ember
tökéletessége nem abban rejlik, amit
birtokol, hanem abban, ami ő maga. - Oscar
Wilde Emberismeret.]
doskonały, -a, -e [1. odznaczający się najwyższą
jakością,
mający
wszelkie
zalety;
2. zupełny,
absolutny]
–
tökéletes,
nagyszerű, kiváló, kitűnő, remek; perfekt;
kifogástalan, mintaszerű, minta-,
doskonała herbatka! – remek v. de finom tea!
doskonała piekność – tökéletes szépség
doskonała potrawa – felséges étel
doskonała reputacja – jó hírnév
doskonałe gospodarstwo – mintagazdaság
doskonałe wino – kitűnő bor
doskonałe wino, prawdziwe delicje – nagyszerű
bor, igazi élvezet
doskonały gatunek papieru – kitűnő minőségű
papír
doskórnie – külsőleg
doskórny, -a, -e [wstrzykiwany w skórę lub
stosowany do skóry] – külsődoskwierać
[być
uciążliwym,
męczyć],
doskwierzyć
–
zaklatni,
gyötörni,
kellemetlenkedni
dosłać — dosyłać [I. wysłać coś dodatkowo;
1. dokończyć
słanie;
2. przygotować
dodatkowe posłanie] – I. elküldeni, pótlólag
küldeni; utánaküldeni; II. még tovább
ágyazni, még egy ágyat megágyazni;
befejezni az ágyazást
dosłodzić — dosładzać [dodać więcej cukru] –
megédesíteni,
jobban
megcukrozni,
hozzáadni még cukrot; pótlólag megédesíteni
dosłodzić – pótlólag megédesíteni, rácukrozni
dosłownie – szószerint v. szó szerint; betűszerint,
szóról szóra
dosłownie przepisał dokument – szószerint
lemásolta az okmányt
dosłowność – betű szerinti egyezés, szószerint
venni vmit (állítás, közlés), vminek szó
szerint való vétele
dosłowny, -a, -e [1. nieprzenośny; 2. przytoczony
w
sposób
dokładny;
3. ścisły,
niedopuszczający wyjątków] – szószerinti,
1254
betűszerinti, az eredeti szöveggel egybevágó
v. egyező hiteles
dosłowna treść listu – a levél szószerinti, pontos
tartalma
dosłowne tłumaczenie – szószerinti fordítás
dosłuchać — dosłuchiwać [wysłuchać do końca
lub do pewnego miejsca] – végighallgatni
dosłuchać czego – végighallgatni vmit
dosłuchać się — dosłuchiwać się [1. słuchając
uważnie,
dowiedzieć
się
czegoś
nieoczywistego; 2. osłuchując, usłyszeć
jakieś dźwięki] – kihallani vmiből vmit
dosłuchać się melodii w stuku kół – a kerék
zakatolásából dallamot vélni kihallani
dosłuchiwać się – meghallgatni, kihallgatni
dosłużyć się — dosługiwać się [służąc, dojść do
czegoś] – végigszolgálni, szolgálni vmeddig
dosłużyć się czego – szolgálatban elérni vmit
dosłużyć się do końca miesiąca – szolgálatban
maradni a hónap végéig
dosłużył się stopnia majora – őrnagyi rangot ért el
dosłyszalny, -a, -e [dający się posłyszeć] –
hallható
dosłyszeć [zdołać usłyszeć mimo trudności] –
meghallani, megtudni, jól hallani
dosmażyć — dosmażać [1. usmażyć całkowicie;
2. usmażyć dodatkową ilość] – hozzásütni,
egészen átsütni, a sütést befejezni
dosmażyć się — dosmażać się [usmażyć się
całkowicie] – hozzásülni, egészen átsülni
dosolić — dosalać [1. dodać więcej soli; 2. pot.
uderzyć, pobić kogoś; 3. pot. ostro
skrytykować
kogoś
lub
złośliwie
przymówić] – még hozzáadni sót,
utánasózni, meg-megsózni
dospać — dosypiać [1. śpiąc, dotrwać do
pewnego czasu; 2. wyspać się dostatecznie
długo] – eleget aludni; kialussza magát;
alszik egy bizonyos ideig
dospać do rana – reggelig aludni
dossier [wym. dosje] [zbiór dokumentów i akt
dotyczących jakiejś osoby lub sprawy; też:
teczka zawierająca takie dokumenty i
akta] – (fr.) dosszié; vmire/vkire vonatkozó
dokumentumok, akták összessége; irattartó,
iratgyűjtő; iratcsomó; azonos tárgyú iratok v.
ügyiratok gyűjteménye; levélrendező tok;
akta, aktacsomó
dostać (dostanę, dostaniesz, dostanie), dostawać +
T. [I 1. otrzymać coś za darmo lub za
pieniądze, pracę itp.; 2. zachorować na
coś; 3. dosięgnąć do czegoś; 4. uzyskać,
zdobyć, objąć w posiadanie; 5. wydobyć
coś z czegoś; 6. pot. zostać uderzonym,
trafionym;
7. pot.
kupić,
wynająć;
8. starczyć, wystarczyć; - II pot. stojąc,
-
Wersja 01 01 2017.
wytrwać do końca lub do jakiejś chwili] –
kapni, megkapni, visszakapni; nyerni,
elnyerni; szerezni, megszerezni; venni,
vásárolni, kapni; elérni; (wystarczy) jutni;
kihúzni, kirántani
dostać apopleksji – gutaütést kapni, megüti a guta,
szélhűdés v. gutaütés éri
dostać arbuz – kosarat kapni; kikosarazzák,
visszautasítják
dostać awans – előlépni, előléptetni (előléptetik)
dostać azyl – menedékjogot kapni
dostać baty – kikapni, verést kapni
dostać burę, dostać w skórę – kikapni, szidást
kapni
dostać bzika – rögeszméje támad, meggabalyodni,
megkóztyagosodni
dostać cięgi – verést kapni, kikapni, megverik,
elverik
dostać co od kogo w prezencie – ajándékba kapni
vkitől vmit
dostać dobrą ocenę z czegoś – jó osztályzatot kap
vmiből
dostać dobre wychowanie – jó nevelésben
részesülni
dostać dyscypliną – verést kapni (szíjjal)
dostać dwójkę z klasówki – kettest kapott az
iskolai dolgozatára v. dolgozatírásból
dostać fimfę – durva sértést kapni
dostać gęsiej skórki ze strachu – lebabőrös lesz a
félelemtől
dostać harbuza – (átv.) elutasító választ kapni
dostać instrukcję – utasításokat kapni
dostać jedynkę – egyest kapni
dostać języka – hírt szerezni az ellenségről
dostać. kartę stałego pobytu – tartózkodási
engedélyt kapni
dostać kataru – megnáthásodni, náthát kapni;
megkapja a náthát; megfázni
dostać kataru z zaziębienia – a meghűléstől náthát
v. hurutot kapni
dostać kije – verést kapni, megbotozzák
dostać klapsa – verést kapni, megverik, kikapni
dostać kogo/czego w swoje ręce – magkaparintani
vkit/vmit
dostać kogo w swoje łapy – megkaparintani vkit,
megbosszulja magát vkin
dostać kogoś w ręce – kézre keríteni vkit
dostać kolorów – kipirulni
dostać kosza – kosarat kapni; kikosarazzák
dostać kredyt – hitelt kapni
dostać kulą w łeb – főbelövik
dostać lanie – kikapni, verést kapni, nyaklevest
kapni, elverik, elagyabulálják
1255
dostać lekcję dobrego wychowania – (átv.) leckét
kapni a jólneveltségből
dostać linią po łapach – vonalzóval kap a körmére
dostać a. dostawać list – levelet kapni; megkapni a
levelet
dostać masła – vajat kapni
dostać mdłości – gyomorémelygést, hányingert
kapni; hányinger fogta el, émelygése van
dostać na łapie – tenyerest kapni, körmére ütnek
dostać
naganę,
dostać
napomienie
–
rendreutasításban részesülni; feddést kapni,
megdorgálják
dostać nagrodę – jutalmat, díjat kapni v. elnyerni
dostać od grabarza łopatą w zadek/tyłek– (szó
szerint: a sírásótól lapátütést kapott a
fenekére) elment Pilátushoz vacsorára;
meghalt
dostać oblędu – (elme) megzavarodni
dostać odkosza – elutasítani, megtagadni a kérés
teljesítését, kosarat kapni
dostać odprawę – végkielégítést kapni
dostać piątkę – ötöst kapni
dostać pierwszą nagrodę – megszerezni az első
díjat; első díjat kapni
dostać po grzbiecie – kikapni, szorulni, verést
kapni (hátra)
dostać po kieszeni – jelentős kiadásra kényszerülni
dostać po łbie – fejére ütni, kap a fejére; „barackot
adni”
dostać po nosie – kellemetlen megjegyzést kapni,
az
orrára
koppintanak;
megszidják,
lehordják, letolják
dostać po twarzy – pofont kap
dostać podarunek a. prezent – ajándékot kapni
dostać podwyżkę – fizetésemelést kapni
dostać policzek – pofont adni
dostać pomieszania zmysłów – megőrülni, eszét
veszti; elmezavarodottságba esni, elmebajos
lesz; megháborodni
dostać porządną burę – jól megmossák a fejét
dostać pozwolenie – engedélyt kapni vmire
dostać półtora roku w zawieszeniu – másfél év
felfüggesztett börtönbüntetést kapni
dostać przepustkę – kimenőt kapni
dostać pytą – összecsavart kendővel verést kapni
dostać resztę – visszakapni
dostać ręką do sufitu – kézzel elérni a
mennyezetet
dostać rolę – szerepet kapni
dostać a. dostawać rozstroju nerwowego –
idegileg kiborul
dostać rumieńców – elvörösödni, elpirulni
dostać spadek – örökséghez jutni, örökölni
-
Wersja 01 01 2017.
dostać stypendium – ösztöndíjat kapni
dostać a. dostawać siedmioprocentową prowizję
od obrotu – hét százalékos forgalmi
jutalékot kapni
dostać a. dostawać szczepienie ochronne –
védőoltást kapni
dostać trójkę – hármast kapni
dostać urlop – szabadságot kapni
dostać w skórę – verést kapni, kikapni; a
rövidebbet húzza
dostać wały – verést kapni
dostać wiadomość – hírt kapni
dostać wizę – vízumot kapni
dostać za swoje – megkapja a magáét; meglakolni
dostać zawrotów głowy . megszédülni
dostać zaproszenie – meghívást v. meghívót kapni
dostać ząbków – fogzani, jön a foga
dostać zlecenie dzięki powiązaniom a.
kontaktom
–
összeköttetései
révén
megkapja a megrendelést
dostać się — dostawać się [1. przypaść komuś w
udziale; 2. dotrzeć dokądś; 3. zostać
przyjętym] – eljutni, kerülni; eljönni,
odakerülni, elérkezni; jutni, kerülni vhová;
találja magát vhol; kapni, megkapni;
hozzáférni; odaérni; (átv.) kilyukadni
(vhová); vetődni (vetődik)
dostać się do domu – hazakerülni, hazaérni
dostać się do finału – továbbjutni a döntőbe;
bekerülni a döntőbe
dostać się do miastu – eljutni a városba
dostać się do nieba – mennyországba jutni
dostać się do niewoli – fogságba esni
dostać się do piekła – pokolra jutni
dostać się jak Piłat w credo – (közm.)
belekeveredni, mint Pilátus a krédóba
dostać się na hak – akasztófára jutni
dostać się na języki – az emberek szájára kerülni,
megszólják
dostać się na mistrzostwo – bekerülni az NB-be
dostać się na uniwersytet – egyetemre kerülni;
beiratkozni az egyetemre
dostać się pod (czyj) wpływ – átv. (vkinek) az
uszályába kerülni; (vkinek) a befolyása alá
kerülni
dostać się pod wpływ czegoś – (vminek) a
befolyása alá kerülni
dostać się pod wpływ szatana – az ördög hatása
alá kerülni
dostać się pod koła – a kerekek alá kerülni
dostać się pod koła samochodu – az autó kerekei
alá kerülni
dostać się pod samochód – elgázolja egy autó; az
autó alá kerülni
1256
dostać się a. dostawać się tam – odajutni
dostać się w czyje pazury – vkinek a karmai közé v.
karmaiba kerülni
dostać się w (czyje) ręce – kezébe kerül
dostać się w opały – csávába kerülni; kátyúba jut
dostać się w pułapkę – csapdába esni
dostać się w ręce milicji a. policji – rendőrkézre
kerül
dostać się w zasadzkę – tőrbe esni
dostać się a. dostawać się z powrotem –
visszajutni
dostał apopleksji – megütötte a guta
dostał dostateczny stopień z łaciny – elégségest v.
elégséges osztályzatot kapott a latinból
dostał fajne łyżwy – remek korcsolyát kapott
dostał dwadzieścia kijów jak obszył – pontosan,
kereken húsz botot kapott
dostał list z zagranicy – levelet kapott külföldről
dostał odprawę od panny – kosarat kapott a
lánytól, a lány kiadta az útját
dostał pałkę ze sprawowania – magaviseletből
rossz osztályzatot kapott
dostał po fizjonomii – pofont kapott, pofon vágták
dostał pożywkę dla swej fantazji – fantázia tápot
kapott; serkentette fantáziáját
dostał szabli z pochowy – kihúzta a kardot a
hüvelyből
dostał to w podarunku – ajándékba kapta ezt
dostał w jadaczkę – képen vágták, arcul ütötték
dostał z matematyki dwóję – kettes kapott
matematikából
dostał zboże – érett gabona
dostał się pod dobrego nauczyciela – jó tanítóra
akadt, jó tanító kezébe került
dostałe jabłka – érett alma
dostałem 5 zł reszty – visszakaptam öt zlotyt
dostałem druczek z poczty o przyjśiu pieniędzy –
kis nyomtatványt kaptam a postától a pénz
érkezésével kapcsolatban; értesítést kaptam a
postáról, hogy megérkezett a pénz
dostałem tę książkę – ezt a könyvet ingyen kaptam
dostałem to na gwiazdkę – ezt kaptam
karácsonyra v. kriszkindlire
dostałem za ten figiel wcieranie od matki – ezért
a tréfáért megszidott az édesanyám
dostałem zastrzyk forsy – (átv.) egy kis injekciót
(pénzt) kaptam
dostałem
zastrzyk
przeciwbólowy
–
fájdalomcsillapító injekciót kaptam
dostały, -a, -e – érett
dostarczanie, dostarczenie – szállítás, leszállítás;
kihordás, eljuttatás; ellátás, élelmezés
dostarczanie danych – adatszolgáltatás
-
Wersja 01 01 2017.
dostarczenie do domu – házhozszállítás
dostarczenie – szállítás, eljuttatás; kihordás,
ellátás, élelmezés
dostarczenie listów – levelek kihordása, kézbesítés
dostarczenie towaru do domu – az áru
házhozszállítása
dostarczyciel [osoba, która dostarcza coś,
zaopatruje w coś]; dostarczycielka –
szállító, ellátó (ffi/nő)
dostarczyć (dostarczy) — dostarczać (dostarcza)
[1. sprowadzić coś komuś dokądś; 2. stać
się źródłem czegoś] – szolgáltatni,
(dostawić) szállítani, elszállítani, leszállítani;
(doręczyć) juttatni, odajuttatni; eljuttatni
(vmit); (udzielić) átadni, rendelkezésre
bocsátani
(vmit);
nyújtani;
szerezni,
megszerezni; bemutatni, előadni
dostarczyć armii żywności – élelmiszert szállítani
a hadseregnek
dostarczyć a. dostarczać coś – vmit szolgáltatni
dostarczyć a. dostarczać coś czymś – szállítani,
szállítmányozni, fuvarozni vmit vmivel
dostarczyć do domu – házhoz szállítani,
kézbesíteni; hazahozni
dostarczyć a. dostarczać do domu – hazahozni
dostarczyć dowód a. dowodów – bizonyítékot
felsorolni, bizonyító iratokat bemutatni;
bizonyítékot szolgáltatni
dostarczyć komu co/czego – szállítani (eladni);
szerezni vkinek/vki számára vmit
dostarczyć komu pracy – munkát adni v. szerezni
vkinek;
dostarczyć możliwości – megadni a lehetőséget
vkinek; alkalmat nyújtani vmire
dostarczyć okazji – alkalmat nyújtani vmire;
megadni a lehetőséget vkinek
dostarczyć towar – árut szállítani vhová v. vkinek
dostarczyć towar franko port – árut szállítani
frankó kikötő
dostarczyć a. dostarczać towar na zamówienie –
árut szállítani megrendelésre
dostarczyć towary – árut szállítani
dostarczyć a. dostarczać w terminie – határidőre
szállítani
dostarczyć a. dostarczać z opóźnieniem –
késedelmesen szállítani
dostatecznie – elég, eléggé, kielégítő mértékben;
elégségesen (osztályozási fokozat)
dostatecznie nauczony doświadczeniem –
tapasztalatain kellőképpen okulva
dostateczny, -a, -e [wystarczający, zadowalający]
– elég, elegendő, (stopień) elégséges,
kielégítő
1257
dostateczny [zob. ocena dostateczna; stopień
dostateczny] – elégséges (osztályzat);
hármas, közepes
dostateczne środki – elegendő eszközök
dostateczny do dokonania czego – elég ahhoz,
hogy vmit meg lehessen csinálni
dostatek [1. dobrobyt; 2. wystarczająca ilość
czegoś] – bőség, jólét; gazdagság (pod
dostatkiem: bőven, bőségesen); dúsgazdag
állapot, bővelkedés vmiben; tömkeleg (vmi)
dostatni, -ia, -ie [zasobny, bogaty] – jómódú,
vagyonos, tehetős, dús, dúsgazdag, fényűző;
nagy, jelentős, jó, bő
dostatni urodzaj – bő termés
dostatnie szały – fényűző ruhák
dostatnie życie – jólét, jómód
dostatnio – bőven, bőségesen, gazdagon
dostatnio ubrany – jól, szépen, illendően öltözött
v. felöltözött
dostawa [1. dostarczanie towarów; 2. to, co jest
dostarczane; 3. daw., mat. cosinus (lub
kosinus): oznaczany
– stosunek
długości przyprostokątnej przyległej do
tego kąta i przeciwprostokątnej ;] –
szállítás (száll.), elszállítás, odaszállítás,
leszállítás; fuvar; (termény) beszolgáltatás,
beadás;
kézhez
szolgáltatás,
átadás;
eljuttatás; (matematika) koszinusz, cosinus
dostawa broni – fegyverszállítás
dostawa częściowa – részszállítás
dostawa do domu – házhoz szállítás
dostawa eksportowa – exportszállítás
dostawa energii – energiaszolgáltatás
dostawa fakturowana – kiszámlázott szállítás
dostawa loko dom – díjtalanul házhoz szállítva,
díjtalan házhozszállítás
dostawa natychmiastowa – azonnali szállítás
dostawa nie fakturowana – kiszámlázatlan
szállítás
dostawa „pod klucz” – „kulcsrakész”szállítás
dostawa opóźnia – a szállítás késik
dostawa terminowa – sürgős v. határidős szállítás;
pontos időre szóló szállítás
dostawa towarowa; dostawa towaru – áruszállítás
dostawać (dostaje) – kapni, keríteni (dostać);
(dawno) megérni, beérni; hiányozni
dostawać (co) – keríteni (vmit)
dostawać nudności – hányingert kapni, émelyegni
dostawać rekuzę – kosarat kapni; visszautasítást
nyerni, visszautasítják, visszautasíttatik,
vissza lesz utasítva
dostawać zasiłek – segélyt kapni
dostawać ząbków – (átv.) kinyílik a szeme v. a
csípája; felvágták a nyelvét
-
Wersja 01 01 2017.
dostawać zgorzeli – üszkösödni (üszkösödik)
dostawca [osoba zajmująca się dostawą czegoś],
dostawczyni – szállító, beszerző, fuvarozó,
fuvaros (ffi/nő)
dostawca nadworny – udvari szállító
dostawczy, -a, -e [służący do dostaw towarów] –
szállító
dostawić — dostawiać [1. postawić coś
dodatkowo obok czegoś już stojącego;
2. dostarczyć coś gdzieś; 3. przyprowadzić
kogoś pod strażą, pod przymusem,
rzadziej pod opieką] – szállítani;
elszállítani,
eljuttatni,
odaszállítani,
közelíteni, közelebb hozni; előállítani;
kísérni, bekísérni, elővezetni
dostawić co/czego komu – eljuttatni v. elszállítani
vmit vkinek
dostawić co do domu – házhoz szállítani
dostawić aresztanta – előállítja a letartóztatottat
dostawić kogo na milicję – a rendőrségre kísérni v.
előállítani, elővezetni vkit
dostawić kogo żywego lub umarłego – vkit élve v.
halva előállítani
dostawić krzesło do stołu – a széket közelebb tolja
v. állítja az asztalhoz
dostawić towaru – árut szállítani
dostawianie – közelítés, közelebbvitel; szállítás
dostawienie – elővezetési v. előállítási panacs;
elszállítás
dostawka [pot. «dostawione łóżko w szpitalu lub
krzesło w kinie albo teatrze] – pótágy
(kórházi), pótszék; műfog, műfogsor
dostawne krzesło – pótszék
dostawny, -a, -e [dostawiany do czegoś] – pótdostawy – szállítások
dostawy amunicji – lőszerszállítmány
dostawy kooperacyjne – kooperációs szállítások
dostąpić — dostępować [1. zasłużyć na coś
cennego, zaszczytnego; 2. podejść, zbliżyć
się do czegoś lub kogoś] – (przystąpić)
odalépni,
hozzálépni;
közelíteni,
megközelíteni; közeledni, vminek a közelébe
kerülni; odamenni, idejönni; emelkedni,
felemelkedni; célhoz jutni v. érni;
felvergődni, boldogulni; megszerezni, elérni,
elnyerni, megkapni; hozzáférni (vmihez)
dostąpić chwały – dicsőséget elérni v. elnyerni
dostąpić czego – (átv.) elérni vmit, eljutni vmihez;
vinni vmire; részesülni (vmiben)
dostąpić do kogo – közeledni vkihez
dostąpić łaski – kegyben részesülni; kegyelmet
kapni, nyerni
dostąpić odpustu – bűnbocsánatot nyerni
1258
dostąpić wielkich godności – nagy méltóságra
emelkedni,
nagy
megtiszteltetésben
részesülni
dostąpić zaszczytu – megtiszteltetésben van része
dostęp [1. możność dostania się do jakiegoś
miejsca; 2. miejsce, przez które się dokądś
dochodzi; 3. możność przyjścia do kogoś,
zetknięcia się z kimś, korzystania z czegoś]
– bemenet, bejárás, bemenetel (mieć dostęp
(do + kogo): szabad bejárása van vkihez);
közlekedés; eljutás, bejutás (vhová)
dostęp do czegoś – hozzáférhetőség vmihez; elérés,
hozzáférés
dostęp do morza – kiút v. szabad út a tengerhez
dostęp do zasobów [dostęp do zasobów
elektronicznych; dostęp do zasobów
archiwalnych] – erőforrásokhoz való
hozzáférés
dostęp wolny – szabad belépés
dostęp wzbroniony – tolos a bemenet
dostępnie – hozzáférhetően, elérhetően
dostępność – hozzáférhetőség, megközelíthetőség,
elérhetőség
dostępny, -a, -e [1. taki, do którego można dojść
bez przeszkód, na który można wejść
stosunkowo łatwo; 2. nietrudny do
zdobycia; 3. łatwy do przyswojenia;
4. taki, z którym łatwo można nawiązać
kontakt, do którego jest łatwy dostęp] –
hozzáférhető, megközelíthető, elérhető;
(popularny) közérthető, népszerű; vki
értelméhez szabott; közérthető, mérsékelt;
(tani) jutányos
dostępny dla kogo – hozzáférhető, elérhető vki
számára
dostępny teren – hozzáférhető v. megközelíthető
terület
dostojeństwo [1. czyjaś powaga i znaczenie;
2. godny, poważny charakter czegoś;
3. daw. wysokie stanowisko państwowe] –
magas hivatal v. állás v. tisztség; hivbatali
méltóság; méltóság, komolyság, fenség
Dostojka latonia (Issoria lathonia)
Dostojka latonia (Issoria lathonia) [owad z rzędu
motyli,
z
rodziny
rusałkowatych
(Nymphalidae)]
–
közönséges
-
Wersja 01 01 2017.
gyöngyházlepke (vándor gyöngyházlepke,
Issoria
lathonia)
[a
tarkalepkefélék
(Nymphalidae)
családjához
tartozó
helikonlepkék (Heliconiinae) alcsaládban a
gyöngyházlepkék közé tartozó Issoria nem
egyik faja]
dostojnie – méltó módon; illőkép, illendőkép,
kellőkép, kellőképen
dostojnik [człowiek piastujący wysoki urząd] –
méltóság
(magasrangú
tisztviselő);
főtisztviselő; kiváló személy, kiválóság
dostojnik kościoła – főpap
dostojność – méltóság; (dawno) excellencia (cím);
egyház) eminencia (dostojeństwo)
dostojny, -a, -e [1. zasługujący na poważanie,
pełen godności; też: będący wyrazem
takich
cech;
2. majestatyczny]
–
méltóságos,
tiszteletreméltó,
érdemes,
előkelő, nemeslelkű, nemesszívű, nemes,
fenséges,
híres,
nevezetes,
kiváló,
kegyelmes; komoly
dostojna osobistość – magasrangú, fenséges
személy
dostojny gość – előkelő vendég
dostojny styl – emelkedett, választékos stílus
dostony [dojrzały (ziemia lubliniecka ) – dotyczy
przede wszyskim owoców i warzyw
dojrzewających w sztucznych warunkach]
– [Słowniczek języka śląskiego] érett
dostosować — dostosowywać [zmienić coś tak,
by pasowało do czegoś] – hozzáigazítani,
illeszteni, hozzáilleszteni, hozzáillesztgetni,
hozzászabni, hozzáidomítani, alkalmazni,
alkalmassá
tenni,
összeegyeztetni,
összhangba hozni
dostosować coś do czegoś – szabni, hozzászabni
vmit vmihez; beilleszteni vmit vmibe;
illeszteni vmit vmihez
dostosować teorię do praktyki – az elméletet a
gyakorlathoz alkalmazni
dostosować wydatki do dochodów – kiadásait
kövedelméhez szabja
dostosować (dostosuje) się — dostosowywać
(dostosowuje)
się
[zmienić
swoje
zachowanie tak, aby było odpowiednie do
czegoś] – alkalmazkodni, hozzáilleszkedni,
beleilleni, ráilleni, idomulni, hozzáidomulni
dostosować się do czego – alkalmazkodni,
idomulni, hozzáidomulni, hozzáilleszkedni
vmihez; beilleszkedni vmibe; illeni vmihez;
beletörődni, belenyugodni, beleszokni vmibe
dostosować się do instrukcji – alkalmazkodni az
utasításokhoz
dostosować się do okoliczności – alkalmazkodni a
körülményekhez
1259
dostosować się a. dostosowywać się warunków –
alkalmazkodni a feltételekhez
dostosowanie – alkalmazás, hozzáalkalmazás;
hozzászabás
dostosowanie do wymagań rynkowych –a piaci
igényekhez való alkalmazás
dostosowanie się – alkalmazkodás; illeszkedés
dostosowanie się klimatu – az éghajlathoz való
alkalmazkodás
dostój mu placu, kiedyś taki mocny – állj helyt,
ha olyan erős vagy
dostrajacz samoczynny – automatikus hangoló
dostrajać (zob. dostroić) – befejezni az öltöztetést,
felöltöztetni; összeegyeztetni
dostrajać – (akustyka) hangolni, utánahangolni,
utánhangolni
dostrajać, dostroić co do czego – összehangolni,
összeegyeztetni (vmit vmivel); össszhangba
hozni (vmit vmivel)
dostrajać się (zob. dostroić się) – (do + czego)
alkalmazkodik (vmihez), összehangolódik
(vmivel)
dostrajać się do nuty jakiej – hangolja magát
vmihez v. vmilyen irányban
dostrajanie – felöltöztetés, feldíszítés; hangolás,
hozzáhangolás, utánhangolás
dostroić — dostrajać [1. nastroić trochę
rozstrojony instrument; 2. przystosować
instrument muzyczny, by wydawał
dźwięki zgodne co do wysokości i czystości
z
dźwiękami
innego
instrumentu;
3. wyregulować odbiornik tak, aby
uzyskać
lepszy
odbiór;
4. uczynić
odpowiednim do czegoś] – hangolni,
befejezni a hangolást
dostroić fortepian – felhangolni a zongorát
dostroić pannę młodą – kiöltöztetni v. felöltöztetni
a fiatal lányt
dostroić salę – feldíszíteni a termet
dostroić się — dostrajać się [dostosować się do
jakiejś
osoby
lub
sytuacji]
–
alkalmazkodni, hozzáilleszkedni, egyezni,
megegyezni, összeilleni, összhangban lenni
dostroić się do czego – alkalmazkodni,
hozzáilleszkedni vmihez
dostroić się do kogo – alkalmazkodni vkihez
dostroić się do okriesty – összhangban van a
zenekarral
dostroić się do wesołego towarzystwa – (átv.)
rákapcsolni a vidám társaság hangulatára
dostrojenie do częstotliwości środkowej (pasma)
– sávközéphangolás
dostrojenie
zgrubne
(niedikładne)
–
durvahangolás
dostrojony, -a, -e – egyformán hangolt, ráhangolt
-
Wersja 01 01 2017.
dostrojony mało selektywnie – szélesávra hangolt
dostrzec — dostrzegać [1. zauważyć coś lub
kogoś; 2. zwrócić na coś uwagę,
uświadomić sobie istnienie czegoś] –
(hirtelen)
észrevenni,
megpillantani,
meglátni, megfigyelni; észlelni
dostrzec coś/czegoś – észrevenni, megpillantani,
meglátni vmit
dostrzec coś u kogo – észrevenni v. megpillantani
vkinél vmit
dostrzec każdy błąd w korekcie – minden hibát
észrevenni a korrektúrában
dostrzec a. dostrzegać wirusa – vírust észlelni
dostrzec się — dostrzegać się [zauważyć jeden
drugiego] – észreveszik, felfigyelik,
meglátják egymást
dostrzegalność – észrevehetőség, láthatóság, látás
dostrzegalność głym okiem – puszta szemmel
látható
dostrzegalny, -a, -e [dający się dostrzec] –
észrevehető, észlelhető, látható
dostrzegalny przez mikroskop – mikroszkóppal
látható
dostrzegalny wzrokiem – vizuális; látható
dostrzeganie, dostrzeżenie – megfigyelés; észlelés
dostrzyć, dostrzygać [strzyżenia dokończyć:
dostrzyć owcy, 2. do pewnego kresu
ostrzyc] – még hozzá nyírni, még lenyírni; a
hajvágást befejezni
dostudzić — dostudzać [obniżyć temperaturę
czegoś, co jest już trochę ostudzone] –
kihűteni; hagyni, hogy kihűljön
dostukać się [stukaniem przywołać kogoś do
drzwi lub okna i spowodować, że je
otworzy] – kopogtatni (kitartóan), addig
kopogni, míg…
dostyczna, dotyczna [rzadko używana nazwa dla
cotangensu] – kotangens, cotangens
dosunąć — dosuwać [1. przybliżyć coś, kogoś do
czegoś lub kogoś; 2. pot. uderzyć lub zbić
kogoś; 3. posp. ostro skrytykować kogoś] –
odatolni; közelíteni, hozzátolni vmit/vkit
vkihez/vmihez
dosunąć szafę do ściany – hozzátolni a szekrényt a
falhoz
dosunąć się — dosuwać się [przybliżyć się do
kogoś lub czegoś] – közeledni, hozzátolódni
dosuszyć — dosuszać [doprowadzić suszenie do
końca, usunąć resztki wilgoci] – teljesen
megszárítani
v.
kiszárítani;
aszalni,
megaszalni
dosuszyć się — dosuszać się [1. zostać
dosuszonym; 2. dosuszyć samego siebie] –
elszáradni, kiszáradni, megaszalódni
1260
dosuw [w terminologii technicznej: dosunięcie;
przysunięcie], dosunięcie – odahúzás,
hozzáhúzás; odatolás, odacsúsztatás
1
dosyć [1.tyle, ile trzeba; 2. w pewnym stopniu,
stosunkowo] – elég, elegendően, kielégítő
mértékben; sok, elég; (nieźle) eléggé,
meglehetősen, úgy-ahogy, elég jól
dosyć wietrzna pogoda – meglehetősen szeles
dosyć2 [wykrzyknik wyrażający zakaz] – elég!,
elég már!
dosyć często – elég gyakran
dosyć dobrze – elég jól, elég az hozzá
dosyć duży – jó nagy; elég nagy; meglehetősen
nagy
dosyć na tym – elég az hozzá
dosyć (na tym tego) – elég az hozzá, hogy
dosyć tego – ebből elég ennyi!, elég már!
(hallgasson!, menjen!)
dosyć tego lenistwa! – elég a lustálkodásból!
dosyłać [zob. dosłać] – (dosłać) elküldeni, pótlólag
küldeni; odaküldeni, utánaküldeni
dosypać — dosypywać [sypiąc, dodać do już
istniejącej ilości] – hozzáadni, hozzátölteni,
hozzáönteni; hozzáhinteni, hozzászórni;
(földdel, homokkal) feltölteni; ráönteni,
rászórni
dosypać do pełna – színültig megtölteni, megrakni
dosypać a. dosypać na wierzch – tetézni
dosypać prochu do ognia – (átv.) olajat önt a tűzre
dosypiać [zob. dospać] – aludni egy ideig;
kialussza magát
dosypiać do południa – délig aludni v. elaludni
dosypka – kiegészítés, pótlás, megtöltés, tetézés;
telitöltés, utánatöltés
dosyt [uczucie nasycenia, zaspokojenia] – telítés
doszczętnie – teljesen, tökéletesen, alaposan
doszczętny, -a, -e [o zniszczeniu, stracie:
całkowity] – teljes, egész, összes, tökéletes,
alapos
doszczętne zniszczenie – teljes pusztulás
doszkalanie, doszkolenie, doszktałcenie –
továbbképzés, átképzés, szakképesítés
doszkolenie
robotników
– a
munkások
továbbképzése
doszkolić — doszkalać [douczyć kogoś] –
továbbképezni, továbbtanítani, növelni a
szakképzettséget
doszkolić maszynistki – továbbképezni a gépírónőt
doszkolić się — doszkalać się [uzupełnić swoją
wiedzę w jakiejś dziedzinie] – továbbképzi
magát
doszktałcający, -a, -e – továbbképző [szkoły
doszktałcające: továbbképző iskolák]
-
Wersja 01 01 2017.
doszlifować — doszlifowywać [1. dokończyć
szlifowania;
2. dopasować
przez
szlifowanie; 3. dopracować coś] – befejezni
a köszörülést, csiszolást; hozzácsiszolni,
hozzáköszörülni vmit vmihez
doszlifować korek do butelki – hozzáfaragni a
dugót az üveghez
doszlusować [pot. dołączyć do grupy] – (hozzá)
kapcsolódni; hozzácsapódni; felzárkózni,
csatlakozni
doszło do bójki – harcra, verekedésre került sor;
viaskodásra v. közelharcra került sor
doszło do mej wiadomości – tudomást szereztem
róla; tudomásomra jutott
doszło do porozumienia – megállapodás jött létre
doszło do rękoczynów – tettlegességre került sor
doszło do tego, że … – a dolog odáig fajult,
hogy…; odáig jutott v. odajutott, hogy…
doszło do zgody – megegyezésre jutott a dolog, a
megyegyezés létrejött
dosztukować — dosztukowywać [sztukując,
dodać brakującą część] – toldani;
megtoldani,
hozzáfoltozni,
meghosszabbítani,
hozzáilleszteni,
alkalmazni
dosztukować,
dosztukowywać
(do czego)
megtoldani (vmit), hozzátoldani (vmihez)
dosztukować ubranie – ruhát megtoldani,
meghosszabbítani
doszukać się — doszukiwać się [dostrzec coś w
czymś]
–
nagynehezen
kikutatni,
kinyomozni, kipuhatolni, megtalálni
doszukać się czego – nagynehezen kikutatni,
kinyomozni, megtalálni vmit
doszukać się podobieństwa – felfedezni
doszukać się sensu – megtalálni a lényeget, rájönni
a lényegre
doszukiwać się plamy na słońcu – (átv.) a kákán is
csomót keresni
doszukiwać się związku między jakimś faktami –
kapcsolatot keresni vmilyen tények között
doszyć — doszywać [przyszyć coś do czegoś] –
hozzávarni; varrni (egy bizonyos ideig);
megvarrni
doszyć rękawy do krutki – ujjat varrni a
rövidkabáthoz v. kiskabáthoz
doszyję do wieczora – estig varrogatok
dościelę jeszcze jedno posłanie – megvetek még
egy ágyat, eggyel többet ágyazok
dościęgnięcie – utolérés
doścignąć — dościgać (kogo/czego) [1. ścigając,
zrównać się z kimś, z czymś, złapać kogoś;
2. osiągnąć taki sam poziom w jakiejś
dziedzinie] – utolérni, elérni
dościęgnęło go przeznaczenie – utolérte végzete
1261
dościgać, doścignąć kogo – elérni, utolérni vkit
dościgać, doścignąć kogo w biegu – utolérni vkit a
futásban
doścignięty, -a, -e; dościgniony, -a, -e – elért,
utolért
dość [zob. dosyć] – elég; eléggé, meglehetősen
dość! – elég!; netovább!
dość daleko – elég messze
dość drogi – jó drága
dość dużo – jócskán
dość duży – jókora; elég nagy; számottevő
dość już tego! – elég legyen már ebből! azt már
nem!
dość ładna szafa – elég szép szekrény
dość mi tych łajań – elég volt az átkozódásból v.
pofázásból
dość się już należałem w czasie choroby – már
eleget feküdtem betegségem ideje alatt;
kifeküdtem magam
dość tych beków – elég már a sírás-rívásból; elég a
bőgésből
dość wietrzna pogoda – meglehetősen szeles dość
że – elég az hozzá, hogy…; elég, hogy…;
röviden szólva…
dośmiertny, -a, -e; dozgonny, -a, -e [trwający lub
mający trwać do końca życia] – sírig tartó,
örök
dośpiewać — dośpiewywać [1. zaśpiewać do
końca; 2. pot. domyślić się dalszego ciągu
czegoś] – végigénekelni, éneket befejezni
dośpiewać piosenki – végigénekelni a dalt
dośpiewaj sobie, co z tego wynikło – (átv.) hozzá
énekelheted magadnak, mi lett abból
dośrodkować — dośrodkowywać [skierować
piłkę na środek boiska] – (sport) középre
juttatni a labdát
dośrodkowanie [podanie ze skrzydła do gracza
na środku boiska; też: piłka z takiego
podania] – beadás
dośrodkowy, -a, -e [skierowany do środka] –
centripetális; központosító
dośrubować, dośrubowywać – rácsavarni,
belecsavarni;
jobban
rácsavarni,
végigcsavarni, teljesen becsavarni, ráhajtani
(csavart)
dośrubować kontakt do ściany – rácsavarni a
kapcsolót a falra
doświadczać (doświadcza) — doświadczyć
(doświadczy) [1. doznać czegoś; 2. poddać
kogoś lub coś próbie] – (kogo/czego)
próbára tenni, kipróbálni (vkit), tapasztalni,
észlelni, megismerni (vmit)
doświadczać jednego nieszczęścia za drugim –
átv. rájár a rúd
doświadczalnia – vizsgálóintézet, kísérleti állomás
-
Wersja 01 01 2017.
doświadczalnie – kísérleti, tapasztalati úton
doświadczalny, -a, -e [1. służący do doświadczeń;
2. otrzymany, poznany za pomocą
doświadczeń; 3. oparty na doświadczeniu]
– kísérleti, tapasztalati
doświadczanie – kísérletezés
doświadczenie [1. ogół wiadomości i umiejętności
zdobytych na podstawie obserwacji i
własnych
przeżyć;
2. wydarzenie,
zwłaszcza przykre, które wpłynęło na
czyjeś
życie;
3. wywoływanie
lub
odtwarzanie zjawiska w sztucznych
warunkach; 4. w filozofii: całokształt
procesu postrzegania rzeczywistości lub
ogół postrzeżonych faktów] – tapasztalat,
tanulság, tapasztaltság, jártasság, tapasztalati
ismeret; (z doświadczenie: tapasztalatból);
(eksperyment) kísérlet, próba; gyakorlat;
(cierpienie) megpróbáltatás
doświadczenia zawodowe – szakmai tapasztalatok
doświadczenie chemiczne – vegytani kísérlet
doświadczenie fizyczny – fizikai kísérlet
Doświadczenie i Przyszłość [Konwersatorium
"Doświadczenie
i
Przyszłość"]
–
Tapasztalat és Jövő
doświadczony, -a, -e [mający doświadczenie,
biegły w czymś] – tapasztalt, gyakorlott,
jártas; tájékozott; (wyprobowany) kipróbált;
biztos, bevált
doświadczony kierowca samochodu – tapasztalt
gépkocsivezető
doświadczony polityk – gyakorlott politikus
doświadczony przyjaciel – hű, kipróbált barát
doświadczony w czym – jártas v. tapasztalt vmiben
doświadczony w interasach – üzletkötésben v.
üzletkötésekben jártas
doświadczyć — doświadczać [1. doznać czegoś;
2. poddać kogoś lub coś próbie] (+ B.) –
próbára tenni, kipróbálni (vkit); tapasztalni,
észlelni, megismerni (vmit); elviselni,
eltűrni, érezni, átélni, próbára tenni
doświadczyć czego na kim/na czym – tapasztalni,
tapasztalatot szerezni, kipróbálni vmit
vkin/vmin
doświadczyć czego od kogo/od czego – elviselni,
eltűrni, kapni vkitől/vmitől vmit
doświadczyć czyjej stalości – meggyőződni vki
állhatatosságáról
doświadczyć kogo/co – kipróbálni, próbára tenni
vkit/vmit
doświadczyć niepowodzenia
–
megbukni,
kudarcot vallani; vereséget szenvedni
doświadczyć uczucia – érezni v. megérezni vmit;
érzése támad
doświadczyć uczucia bólu – fájdalmat érezni
1262
doświadczyć uczucia pragnienia – szomjúságot
érezni
doświadczyć
wyrzutów
sumienia
–
lelkiismeretfurdalást érezni
doświadczyć zmienności łosu – a sors szeszélyeit
magán érezni; megpróbáltatásokat élni át;
tapasztalni,
tapasztalatot
szerezni,
megismerni, kisérletezni, kikisérletzni
doświadczyłem tego na sobie – ezt saját magamon
tapasztaltam
doświadczyłem tego na własnej skórze – ezt saját
bőrömön tapsztaltam
dotacja (wyposażenie, subwencja, subsydium) [1.
bezzwrotna pomoc finansowa udzielona
przedsiębiorstwu,
instytucji
lub
organizacji ze środków publicznych; 2.
okresowa lub stała pomoc finansowa
budżetu państwa zasilająca państwowe
jednostki gospodarcze i instytucje w
środki pieniężne, a więc tworząca lub
powiększająca ich dochody w celu
pokrycia
wydatków bieżących
lub
poszerzenia
działalności
zgodnie
z
dążeniem podmiotu dotującego] – (lat.)
dotáció, dotálás, díjazás, juttatás, anyagi
támogatás, ellátmány; javadalmazás, fizetés,
javadalom; állandó segély, járandóság;
(dawno) ráírás, hagyományozás
dotacja budżetowa – költségvetési dotáció
dotacja kapitałowa – tőkedotáció
dotacja państwowa – állami dotáció
dotacja rządowa – kormány-dotáció
dotacja tematyczna (zob. grant) – kutatási projekt
finanszírozása
dotalitium [tak po łacinie nazywała się w
prawodawstwie
polskiem
summa,
posagowi żony wyrównywająca i wraz z
posagiem przez męża na jego dobrach
zapisana; razem posag z taką summa
nazywano dos et dotalitium] – (lat.)
dotalitium; (jog) kötbér, hozomány; dos et
dotalitium: hitbér és jegyajándék
dotamtąd [(żart.): jak stąd dotamtąd; do tamtego
miejsca (zwykle w powiedzeniu "jak stąd
dotamtąd")] – odáig
Dotan (hebr. ‫[ )ד ָתִד‬miasto w Kanaanie znane ze
Starego
Testamentu.
Dotan
miał
znajdować się na północ od Sychem, 100
km na północ od Hebronu. Lokalizacja
znana była Euzebiuszowi z Cezarei, wg
którego znajdowała się 12 mil na północ
od
miasta
Samarii.
Obecnie
identyfikowane jest z Tell-Dothan w
południowej części Niziny Jezreel, wśród
wzgórz Gilboa. Pierwszy raz zostaje
wymieniony w Księdze Rodzaju 37,17 w
związku z opowieścią o Józefie synu
-
Wersja 01 01 2017.
Jakuba. W Dotan Józef miał zostać
sprzedany przez swoich braci kupcom
madianickim. Druga Księga Królewska
widzi w Dotan siedzibę proroka Elizeusza
(6,13). To w Dotan prorok miał mieć wizję
góry pełnej ognistych rumaków i
rydwanów (2 Krl 6,17). W pobliżu
starożytnego
Dotan
znajduje
się
żydowskie osiedle Mevo Dotan, którego
nazwa została zaczerpnięta od toponimu
biblijnego.] – DÓTÁN (két kút, kettős kút).
[Helység Sikemtől (3) mintegy 20 km-nyire
északra, ahol Józsefet (1) kútba dobták
testvérei, majd később eladták Egyiptomba
(1Móz 37,17). Elizeus tartózkodási helye,
amikor Isten vaksággal verte meg a támadó
szír sereget (2Krón 6,13).]
dotarcie – elérés, eljutás
dotarcie siłnika samochodowego – a gépkocsi
motorjának bejáratása
dotąd [I zaimek wyznaczający granicę
przestrzenną lub czasową tego, o czym
jest mowa w zdaniu, np. Woda sięgała
dotąd. Dotąd nie było między nami
nieporozumień.
―
II
spójnik
komunikujący, iż czas trwania czegoś jest
wyznaczony przez czas trwania innej
czynności lub stanu, np. Dotąd bili brawo,
dopóki nie wróciła na scenę.] – addig,
mostanáig (időre vonatkoztatva), eddig,
idáig (helyre vonatkoztatva)
dotąd aż – ameddig, mindaddig (hely)
dotkliwie – mélyen, fájdalmasan; durván,
szívtelenül, sértő v. bántó módon
dotkliwie zranić czyją ambicję – durván
megsérteni vkinek a becsvágyát
dotkliwość – érzékenység, élesség
dotkliwość bólu – a fájdalom élessége
dotkliwy, -a, -e [trudny do zniesienia] – érzékeny,
fájó, kínzó, gyötrő, fájdalmas, kínos,
kellemetlenül érintő
dotkliwa strata – fájdalmas veszteség
dotkliwy ból – gyötrő, kínzó fájdalom
dotkliwy cios – fájdalmas csapás
dotknąć — dotykać [1. zbliżyć coś do czegoś aż
do
zetknięcia,
lekko
poruszyć;
2. wspomnieć o czymś w rozmowie, w
książce itp.; 3. sprawić komuś przykrość;
4. dotykać: stykać się, graniczyć z czymś],
dotknąć (się) – tapintani, megtapintani;
megérinteni, hozzáérni, hozzányúlni, elérni;
rátapintani; fogdosni; tapogatni; (gyöngéden)
mellesleg érinteni, (átv. is) megemlíteni, szót
ejteni; (átv.) erősen hatni, érinteni; sérteni,
megsérteni;
bántani,
megbántani;
megbosszantani, felbosszantani; támadni,
megtámadni, meglepni; (átv.) pedzeni
1263
dotknąć a. dotykać czegoś – megfogni,
megérinteni vmit; nyúlkálni (vmihez)
dotknąć, dotykać (kogo/czego) – rátapintani
(vkire/vmire)
dotknąć czegoś palcami – ujjal v. ujakkal
megérinteni vmit
dotknąć do kogo/do czego czym – nyúlni v.
hozzányúlni, hozzáérni vkihez/vmihez vmivel
dotknąć do żywego – elevenére tapintani
dotknąć kogo do żywego – legérzékenyebb pontján
érinteni v. érzelmeiben bántani vkit;
elevenéig megsérteni v. vérig sérteni vkit; az
elevenébe vágni v. találni vkinek; (átv.)
megsérteni vkit
dotknąć kogo łokciem – könyökéve megérinteni
vkit, hozzáérni vkihez
dotknąć kogo niesprawiedliwą wymówką –
megsérteni, megbántani vkit igazságtalan
szemrehányással
dotknąć kogo nogą – lábával megérinteni vkit,
hozzáérni vkihez
dotknąć kogo z lekka – könnyedén megérinteni
vkit
dotknąć (się) (dotknie) kogo/czego – érinteni,
megérinteni, megtapintani (vmit, vmit)
dotknąć (się) kogo do żywego – elevenére
tapintani (vkinek)
dotknąć zasadniczych spraw – a fő tényeket,
alapvető v. lényeges ügyeket érinteni;
érinteni a fő tényeket v. a lényeges ügyeket
dotknęła go jaka choroba – valami betegség
támadta meg
dotknąć się — dotykać się [1. dotknąć jeden
drugiego; 2. pot.; zob. dotknąć] –
megérintik,
megtapogatják
egymást;
megsimogatják egymást; hozzányúlni
dotknąć się (do czego) – megérinteni vmit
dotknięcie [lekkie trącenie kogoś, czegoś] –
tapintás, megtapintás; érintés, megérintés,
érintkezés; horzsolás
dotknięcie czego, dotknięcie do czego – vminek a
megérintése, megtapintása
dotknięcie do czego/do kogo – hozzányúlni
vmihez/vkihez
dotknięcie się – hozzányúlás, érintés
dotknięty, -a, -e – érintett, megfogott, kézbevett;
meghatott, megindult, érzékenyen érintett;
(obrażony) megbántott; szenvedő, beteg
dotknięty jaką chorobą – valamilyen betegségben
szenved
dotknięty kalectwem – nyomorék, testi
fogyatkozásban szenvedő
dotlenić — dotleniać [dostarczyć komuś lub
czemuś dodatkową ilość tlenu] – oxigénnel
dúsítani
-
Wersja 01 01 2017.
dotlenić się — dotleniać się [dostarczyć swojemu
organizmowi dodatkową ilość tlenu
poprzez ruch na świeżym powietrzu] –
oxigénnel dúsulni
dotłoczyć — dotłaczać [ukształtować ostatecznie
wytłaczany przedmiot] – odanyomni,
odaszorítani
dotłoczyć się pot. [tłocząc się, dojść dokądś,
przedostać się gdzieś] – benyomulni,
behatolni, bejutni
dotować [udzielać dotacji na określoną
działalność] – (lat.) dotálni, díjazni, fizetni,
javadalmazni
dotować coś – dotálni vmit
dotowanie – dotálás, díjazás, javadalmazás;
dotáció, ellátmány, javadalom
dotransportować [transportując, dostarczyć na
określone
miejsce]
–
odaszállítani,
odajuttatni, eljuttatni, beszálltani
dotransportować chorego do szpitala –
beszálltani a beteget a kórházba
dotrwać [1. wytrzymać do końca; 2. zachować
się do jakiegoś czasu] – tartani vmeddig,
eltartani; kibírni vmeddig
dotrwać na posterunku – kitartani az őerhelyen
dotrzeć — docierać [1. dostać się dokądś lub do
kogoś z trudem; 2. rozprzestrzenić się,
przeniknąć; 3. utrzeć dodatkową ilość
czegoś;
4. spowodować
wzajemne
dopasowanie się powierzchni trących
maszyny w warunkach zmniejszonego
obciążenia
jej
pracą;
5. wygładzić
powierzchnię metalowego przedmiotu za
pomocą pasty ściernej] – odadörzsölni,
megdörzsölni; (dokądś) eljutni, odajutni,
odaérni, elérni (docierać)
dotrzeć do celu – célhoz érni
dotrzeć do źródła – eljutni a forráshoz; megtalálja
az okát
dotrzeć do źródła plotki – végérejár a pletykának
dotrzeć się — docierać się [1. dostosować się do
siebie; 2. o urządzeniu, maszynie: zostać
dotartym] – megdörzsöli magát; dörzsölt
dotrzymać — dotrzymywać [1. wywiązać się z
zobowiązania; 2. przechować coś do
pewnego czasu] – tartani, fenntartani,
megfogni (vmit, vkit); betartani, (rachować)
megtartani, betartani, teljesíteni (vmit); (átv.)
utolérni, felérni vmivel;
dotrzymać co – tartani vmit vmeddig
dotrzymać czego – betartani vmit
dotrzymać a. dotrzymywać komu placu –
megállja a helyét vmiben v. vkivel szemben;
nem engedni vmiből, nem hagyni fel vmivel
dotrzymać a. dotrzymywać (komu) kroku – lépést
tartani (vkivel)
1264
dotrzymać komu kompanii – társaságul szegődni
vkihez; társaságot biztosítani vkinek
dotrzymać kroku – lépést tartani
dotrzymać a. dotrzymywać obietnicy –
megtartani v. betartani az ígéretet; beváltani
az ígéretet
dotrzymać sekret – titkot megtartani v. megőrizni
dotrzymać a. dotrzymywać słowa – megtartja a
szavát; szavát adja
dotrzymać swego słowa – megtartja v. betartja a
szavát; állja a szavát
dotrzymać tajemnicy – a titkot megőrizni
dotrzymać terminu – határidőt megtartani;
határidőt v. határnapot betartani
dotrzymać terminu płatności – fizetési határidőt
betartani
dotrzymać towarzystwa – (átv.) vkikkel hosszabb
időt tölteni el együtt
dotrzymać umowę – megtartani a megállapodást v.
egyezményt
dotrzymać w czym
komu/czemu – utolérni
vkit/vmit vmiben; összemérhető vkivel/vmivel
vmiben
dotrzymać warunków – feltételeket betartani
dotrzymam belkę, aż póki jej nie podepczesz –
tartom a gerendát, amíg alá nem támasztod
dotrzymanie – tartás, fenntartás, megfogás (vmit,
vkit); betartás, (rachować) megtartás,
betartás, teljesítés (vmit); (átv.) utolérés,
felérés vmivel
dotrzymywać komu pola – (átv.) megállja a helyét
vkivel szemben; nem hagyja magát vkitől
legyűrni
dotrzymywać słowa – megtartja v. betartja a szavát
dots per inch (też: dpi); punkty na cal [komp.] –
DPI (Dots Per Inch) Pont/coll felbontás.
dotychczas [do tej pory] – addig, eddig,
mindeddig, mostanáig, mostanig, máig, mind
ez ideig
dotychczas nie powrócił – eddig nem jött v. tért
vissza
dotychczasowy, -a, -e [1. poprzedzający chwilę
obecną, trwający w niezmienionej formie
dotychczas; 2. żyjący gdzieś dotychczas] –
eddigi, mostanig levő; eddig létező
dotyczący, -a, -e – illető, illetően, vonatkozó,
vonatkozóan, vmire nézve
dotyczący, -a, -e czego – (vmire) vonatkozó,
vonatkozóan; (vmit) illető, vmit illetően;
(vmit) érintő
dotyczący echa – visszhangos
dotyczący
gospodarki
narodowej
–
nemzetgazdasági
dotyczący narządu słuchu – füli, aurális, füllel
kapcsolatos, hallható
-
Wersja 01 01 2017.
dotyczący osoby – személyi
dotyczący przyrostu ludności – népesedési
dotyczący szkolnictwa – tanügyi; iskolaügyi
dotyczący tego – idevágó
dotyczący urodzenia – születéssel kapcsolatos;
születésre vonatkozó; születési
dotyczący władz – hatósági
dotyczący wychowania fizycznego – testnevelési
dotyczna – kotangens, cotangens
dotyczyć (dotyczy) [odnosić się do kogoś lub do
czegoś] – illetni, érinteni, vonatkozni,
tartozni, köze van vmihez
dotyczyć kogo/czego – illetni, vonatkozni (vkire,
vmire), érinteni (vkit/vmit) (do mnie dotyczy:
ami engem illet); köze van vkihez/vmihez
dotyczyć się kogo/czego – illet (vkit/vmit)
dotyczyć się szczotek – kefelenyomatra vonatkozik
dotyk [1. dotknięcie; 2. zdolność odczuwania
ucisków wywieranych na powierzchnię
ciała; 3. (układ czuciowy) jest uznawany
za jeden ze zmysłów, jednak wrażenia
określane łącznie jako
dotyk
są
kombinacją sygnałów przesyłanych przez
komórki reagujące na ciepło lub zimno,
nacisk oraz uszkodzenie (ból); 4. zmysł,
którym postrzegamy fizyczne zetknięcie z
przedmiotem albo z kimś.] – érintés,
tapintás
dotykać (dotyka), dotyknąć + B. [1. zbliżyć coś do
czegoś aż do zetknięcia, lekko poruszyć;
2. wspomnieć o czymś w rozmowie, w
książce itp.; 3. sprawić komuś przykrość;
4. dotykać: stykać się, graniczyć z czymś]
– érinteni, illetni (vkit/vmit), vonatkozni
(vmire) nyúlni; tapintani; (vmit horzsolni,
érinteni) súrolni
dotykać czegoś palcami – ujjal v. ujakkal érinteni
vmit
dotykalnie – érinthetően, tapinthatóan
dotykalność – érezhetőség, érzékelhetőség,
tapinthatóság, megtapinthatóság
dotykalny, -a, -e [1. taki, którego można
dotknąć; 2. wyraźny] – tapintható; kézzel
fogható, megfogható, nyilvánvaló, érezhető,
érzékelhető; (átv.) kézzelfogható, világos
dotykanie – tapintás, érintés, vmihez való nyúlás
dotykanie się – megérintés, megtapintás,
érintkezés; tapintás
dotykowo – tapintással, tapintás segítségével,
érzékeléssel
dotykowość (taktylizm) – (újlat.) taktilizmus; a
tapintás művészete
dotykowy, -a, -e – tapintási, érintési, érzékelési
(taśma) double play [nagrywanie dźwięku na
dwóch
niezależnych
ścieżkach]
–
kétszeresen játszó (szalag)
Doubleface a. Double Face – (ang.) Doubleface
[Mindkét oldalukon használható szövetek
vagy kötött kelmék. Drágább változata a
duplaszövet, ahol a két árut speciális kötési
technikával összedolgozzák. Olcsó variáció,
mivel eltérő szín és kikészítés segítségével
mindkét oldala színoldalként használható. A
gyapjúból készült doubleface valódi és hamis
kifordítós modellekhez az outdoor területén
használatos.]
1265
Kolekcja ręczników frotte Joop! Double Face.
Producent: JOOP!
douczyć
—
douczać [uzupełnić czyjeś
wiadomości, pomóc komuś w nauce] –
továbbképzés, átképzés, gyarapítani v.
tökéletesíteni vkinek a tudását
douczyć kogo/czego – továbbképezni, átképezni,
tökéletesíteni vkit/vmit
douczyć się — douczać się [uzupełnić swoje
wiadomości lub zdobyć dodatkową
wiedzę] – továbbképzi v. átképzi magát,
tudást
gyarapítani
v.
tökéletesíteni,
tökéletesedni, hozzátanulni
Doupion (jedwab) (1) [o średniej masie
jedwabna tkanina, charakterystyczna
dzięki
nieregularnej,
ziarnistej
powierzchni.
Najczęściej
wykonana
splotem płóciennym , z naturalnym lub
sztucznym jedwabiem w osnowie doupion
w wątku, który wzmaga efekt na tkaninie.
Wykorzystywane na bluzki, koszulki,
damskie sukienki i kostiumy.] - Doupion
szövet [Közepes súlyú, egyenlőtlen, érdes
felületű selyemszövet. Vászonkötésben
készül, a láncban hernyóselyem vagy
viszkóz filamentfonal, a vetülékben doupion
fonal felhasználásával; ez utóbbi adja meg a
szövet karakterét. Blúzokat, ingeket, női
ruhákat és kosztümöket készítenek belőke.]
-
Wersja 01 01 2017.
Doupion (jedwab) (2) [nitka z nierównomiernego
jedwabiu naturalnego. Wykorzystywana
w tkaninach o nierównomiernych,
szorstkich powierzchniach.] - Doupion
[Kissé egyenlőtlen hernyóselyem-fonal. A
francia "doupion" (ejtsd: dupion) a santung
megfelelője.]
doustnie – perorálisan, belsőleg
doustny, -a, -e [wprowadzany do organizmu
przez usta] – perorálisan v. szájon keresztül
alkalmazandóű
douszny, -a, -e – fülhöz való
douszny ochronnik słuchu – füldugó (tartós zajok,
káros hanghatások ellen az ember
hallószervének védelmét nyújtó tárgy, amely
akusztikai elnyelőanyagokból készül)
dować częściami – részletekben megadni
doważyć — doważać [1. zważyć dodatkową
ilość; 2. pot. zważyć uczciwie, tyle, ile ktoś
zażądał] – kipótolni, ráadni, kiegyenlíteni
(pl. súlyt)
dowcip [1. zabawna historyjka, powiedzenie
pobudzające do śmiechu; 2. zdolność
spostrzegania śmiesznych stron zjawisk,
zdarzeń i ludzi oraz przedstawiania ich w
zabawny
sposób;
3. daw.
rozum,
inteligencja] – (cecha umysłu) elmésség,
szellemesség, értelem, intelligencia; (żart)
tréfa, vicc, szójáték, móka, élc; sziporka
dowcip kalamburowy – szóvicc
dowcip kostyczny – epés v. csípős tréfa, maró
gúny
dowcip pospolity – sületlen tréfa
dowcip primaaprilisowy – áprilisi tréfa
dowcipkować (dowcipkuje) [opowiadać dowcipy,
żartować] – szellemeskedni, tréfálni,
tréfálkozni, élcelődni, élcelni, viccelni,
viccelődni
dowcipkować cudzym kosztem – más rovására
szellemeskedni
dowcipkować z kogo – élcelődni, tréfálkozni vkin
dowcipkowanie – elméskedés, szellemeskedés,
tréfálkozás, élcelődés
dowcipnie – elmésen, szellemesen, ötletesen,
viccesen
dowcipniś, dowcipnisia – tréfálkozó, mókázó
(ffi/nő)
dowcipny, -a, -e [1. umiejący mówić, pisać
żartobliwie, z humorem, zdolny do
spostrzegania śmiesznych stron zjawisk,
zdarzeń i ludzi; też: świadczący o takich
cechach; 2. pełen dowcipu] – szellemes,
tráfás, vicces, mókás, elmés, ötletes; ügyes
(tárgy)
dowcipna gra słów – szellemes szójáték
1266
dowcipna karykatura – tréfás torzkép v.
karikatúra
dowcipny pomysł – elmés ötlet
dowcipny żart – ötletes tréfa
dowiadywać (dowiaduje) się — dowiedzieć się
[1. uzyskać
informację
o
czymś;
2. dowiadywać się: dopytywać się o kogoś
lub o coś] – informálódni (informálódik); (o
czym) tudakozódni (vki, vmi felől); tudakolni
(vmit); puhatolni, vizsgálódni; megtudni
(vmit),
értesülni
(vmiről,
vkiről);
(dowiadywać) vizsgálódni (vizsgálódik)
dowiadywać się o kogo/co – tudakolni,
tudakozódni, informálódni (vkiről/vmiről);
kérdezősködni; megtudakolni (vmit)
dowiadywanie się – tudósítás, értesítés,
információ; tudakozódás
dowiązanie symboliczne (łącze symboliczne, ang.
symbolic link, często skracane jako symlink)
[to specjalny rodzaj pliku w systemach
plików. Wskazuje on, odwołując się za
pomocą nazwy, na dowolny inny plik lub
katalog (który może nawet w danej chwili
nie istnieć). Odwołanie jest niewidoczne
na poziomie aplikacji tzn. jest traktowane
jak zwykły plik lub katalog. Podczas
typowych
operacji
na
dowiązaniu
symbolicznym system automatycznie
próbuje odnaleźć obiekt docelowy i
pracować na zawartości odnalezionego
zbioru – a jeśli jest to niemożliwe, zwróci
odpowiedni błąd. Jednocześnie, jeśli
zachodzi taka potrzeba, programy mogą
zidentyfikować
oraz
odczytać
lub
zmodyfikować samo dowiązanie.] - SYLK
Symbolic
LinK
(programfüggetlen
adatcsereformátum a Microsoft-tól) [soft
link (symbolic link (symlink)) egy speciális
fájltípust jelöl, amely valójában egy
hivatkozás egy másik fájlra vagy könyvtárra.
Különösen az Unix-típusú operációs
rendszerek
használnak
gyakran
soft
linkeket.]
dowiedzenie – bizonyítás
dowiedzenie się – bebizonyosodás
dowidzieć [mieć narządy wzroku funkcjonujące
poprawnie] – észrevenni, megpillantani,
meglátni vmit
dowiedzieć (dowiem, dowiesz, dowiedzą) się —
dowiadywać się [1. uzyskać informację o
czymś; 2. dowiadywać się: dopytywać się o
kogoś lub o coś] – (o czym) megtudni (vmit),
értesülni (vmiről), hírt kapni; megtudakolni,
érdeklődni, kérdezősködni
dowiedziałem się od brata o twoim przyjeżdzie –
bátyámtól értesültem érkezésedről
-
Wersja 01 01 2017.
dowiedziałem się tego z dzisiejszej gazety –
tudomást szereztem erről a mai újságból
dowiedziawszy się, że jest cały i zdrów, odżyłem
– amikor megtudtam, hogy ép és egészséges,
megkönnyebbültem
dowiedzieć się o czym ubocznie – kerülő úton
értesülni vmiről
dowiedzieć się o czymś z boku – nem egyenes
úton, kerülő úton értesülni vmiről
dowiedzieć się o drogę – megtudakolja az utat
dowiedzieć się o kim/o czym – vmilyen hírt kapni
vkitől vkiről/vmiről
dowiedzieć się o kogo/o co – tudakozódni,
értesülést szerezni vkiről/vmiről; érdeklődni
vki/vmi felől; kérdezősködni vki/vmi után;
tudomást szerezni (vkiről/vmiről)
dowiedzieć się od kogo, dowiedzieć się z czego –
megtudni, meghallani vmit vkitől/vmiből
dowiedziony, -a, -e – bebizonyított
dowiercić się — dowiercać się [wiercąc, dostać
się do jakiegoś miejsca] – fúrással eljutni,
lehatolni, lefúrni vmeddig
dowiercono się do zloża ropy naftowej – lefúrtak
a kőolaj lelőhelyig
dowierzać [mieć zaufanie do kogoś lub czegoś] –
bízni, megbízni, bizalommal lenni
dowierzać, dowierzyć komu/czemu – bízni,
megbízni (vmiben, vkiben); bizalommal lenni
vki/vmi iránt
dowierzający, -a, -e – bízó, gyanútlan
dowierzanie – bizakodás, bizalom
dowieść — dowodzić [1. wykazać prawdziwość
czegoś, przedstawiając dowody; 2. dać
dowody czegoś; 3. dowodzić: kierować
kimś lub czymś; 4. doprowadzić kogoś
gdzieś] – (doprowadzić) vmeddig elvezetni,
bevezetni,
odavezetni;
(czego)
bebizonyítani, igazolni, kimutatni (vmit)
dowieść czego – bebizonyítani vmit
dowieść dokumentalnie – okirattal bizonyítani v.
bebizonyítani
dowieść fałszerstwa – hamisítást bebizonyítani
dowieść kogo dotąd – elvezetni, bevezetni vkit
bizonyos helyig
dowieść komu, że… - bebizonyítani vkinek,
hogy…
dowieść
niezbicie
–
cáfolhatatlanul,
megdönthetetlenül bizonyítani
dowieść a. dowodzić tezę – bizonyítani v.
bebizonyítani a tételt
dowieść
twierdzenia
matematycznego
–
matematikai tételt bebizonyítani v. igazolni
dowiezienie – odavitel; szállítás, odaszállítás,
elszállítás, beszállítás
1267
dowieźć (dowiezie) — dowozić [1. wioząc kogoś
lub coś, dotrzeć do wyznaczonego miejsca;
2. przywieźć więcej osób lub rzeczy] –
odavinni;
szállítani,
odaszállítani,
elszállítani, beszállítani (hajón, járművön);
vinni vmeddig
dowieźć co komu do czego – szállítani,
odaszállítani, beszállítani vkinek vmit vhova
dowieźć chorego do szpitala – a beteget
beszállítani a kórházba
dowieźć żywności do miasta – élelmet szállítani a
városba
dowka [podatek] – [Słowniczek języka śląskiego]
adó
dowlec [pot. wlokąc jakąś rzecz lub osobę,
dotrzeć z nią gdzieś] – odavonszolni,
odahúzni, odacipelni
dowlec się [pot. z trudem, powoli dotrzeć gdzieś]
– odavonszolódni, odahúzódni, odavonszolja
magát; odavánszorogni
dowlec kogo/co do kogo/do czego – odavonszolni,
odahúzni, odacipelni vkit/vmit vkihez/vmihez
dowlec się, dowlekać się – odavánszorogni,
elvánszorogni, odavonszolja magát
download (1. zob. pobieranie, ściąganie; 2.
pobieranie (kopiowanie danych ze źródła do
urządzenia
peryferyjnego))
–
(ang.)
download (kat.: informatyka) szedés, lehúzás
[file
letöltése
egy
másik
(távoli)
számítógépről hálózaton keresztül a saját
gépünkre]
downloading {rzecz.} (też: download) [1.
pobieranie {n.} [komp.]; 2. pobierać;
ściągać; kopiować (transfer danych z
głównego komputera do oddalonej stacji)]
– (ang.) downloading - letöltés, lehívás,
átmásolás [1. file-ok vagy adatok letöltése,
átmásolása egy másik (távoli) számítógépről
hálózaton keresztül a felhasználó gépére; 2.
az Interneten elérhető tartalom: szövegek,
képek, programok stb. átmásolása saját
gépünkre; ellenkező művelelt a felmásolás =
uploading downloads alatt lemásolható
programok értendők; egy Web-terület,
ahonnan sok hasznos program ingyen
letölthető]
dowodny, -a, -e – bizonyító, hiteles, megbízható,
szavahihető, döntő, meggyőző
dowodny argument – döntő érv
dowodowy, -a, -e – igazoló, bizonyító, meggyőző
dowodowy argument – meggyőző érv
dowody przyjaźni – a barátság bizonyítékai
dowody za i przeciew – érvek és ellenérvek
dowodzenie [rozumowanie uzasadniające dane
twierdzenie przez wnioskowanie na
podstawie twierdzeń już dowiedzionych]
-
Wersja 01 01 2017.
– (wojsko) vezetés, vezénylet, vezénylés,
parancsolás;
(udowodnienie)
igazolás,
bizonyítás, érvelés
dowodzenie armią – a hadsereg parancsnoklása,
vezénylése
dowodzenie twierdzenia – az állítás bizonyítása
dowodzić [zob. dowieść] – (+ E.) (wojsko) vezetni,
vezényelni
(vkit,
vmit);
parancsolni,
parancsolgatni; (+B.) igazolni, bizonyítani
(vmit); érvelni
dowodzić armią – hadsereget vezetni v. vezényelni
dowodzić coś – vezényelni vmit
dowodzić czego uporczywie – csökönyösen v.
kitartóan ragaszkodni vmihez
dowodzić flotą – hajórajt vezényelni
dowodzić kim/czym – vezényelni, vezetni vkit/vmit;
parancsolgatni
vkinek;
rendelkezni
vkivel/vmivel
dowodzić ogniem – tüzet vezényelni v. nyitni
dowojować się [pot. «walcząc, zyskać coś lub
stracić] + B. – kivívni, kiharcolni, elérni
vmit
dowolnie – tetszés szerint, kedvére, kénye-kedve
szerint
dowolność – (egyéni) ítélet, belátás, tetszés,
önkény,
akaratosság,
önfejűség,
fegyelmezetlenség, nyakasság
dowolny, -a, -e [1. zależny tylko od własnej woli,
nieskrępowany nakazami ani przepisami;
2. jaki bądź] – szabad, tetszőleges, tetszés
szerinti, szabadon választott, kedvére való;
önkényes, önfejű, akaratos, fegyelmezetlen;
valamilyen, akármilyen
dowolna ilość – akármilyen, tetszőleges mennyiség
dowolna liczba – tetszőleges szám
dowolne ćwiczenia – szabadon választott
gyakorlatok
dowołać się [pot. być usłyszanym po długim
wołaniu] – szólítani, odahívni vkit; únosuntalan szólítgatni vkit
dowozić [zob. dowieźć] – odavinni, odaszállítani,
elszállítani
dowozić mleko – tejet szállítani v. beszállítani
dowozowy, -a, -e – szállítási, odaszállítási,
beszállítási, behozatali
dowożenie – szállítás, odaszállítás, beszállítás,
élelemmel való ellátás, élelmezés
dowożenie dzieci do przedszkola – gyerekek
szállítása az óvodába
dowód [1. okoliczność lub rzecz dowodząca
czegoś, świadcząca o czymś; 2. dokument
urzędowy stwierdzający coś; 3. log.
skończony ciąg zdań uzasadniający
prawdziwość danego twierdzenia] –
bizonyítás; bizonyíték, bizonyság, igazolás,
1268
tanújel; tanúság; igazolvány, okmány,
tanúsítvány, bizonylat, bizonyítvány; érv,
érvelés, bizonyítás, következtetés (w dowód
pamięci: emlékül); tanúbizonyság; tanújel
dowód autentyczny – valódi bizonyíték
dowód bankowy – bankbizonylat
dowód faktyczny – tényleges bizonyíték
dowód jasny – kézenfekvő bizonyíték
dowód kasowy – pénztárbizonylat
dowód księgowy – könyvelési bizonylat
dowód któremu się oprzeć nie podobna –
ellenvetést nem tűrő, megdönthetetlen
bizonyíték
dowód legitymacyjny – igazolvány
dowód magazynowy – raktárbizonylat
dowód materiałowy – anyagbizonylat
dowód na co – bizonyíték vmire
dowód na piśmie – írásos v. írásbeli bizonyíték
dowód nadania – feladási igazolás, feladóvevény
dowód namacalny – kézzelfogható bizonyíték
dowód naukowy – tudományos bizonyíték
dowód nie wprost, dowód pośredni, dowód
apagogiczny [dowód polegający na
wykazaniu, że zaprzeczenie tezy prowadzi
do wniosku sprzecznego z założeniem
bądź też z jakimś twierdzeniem
prawdziwym] – közvetett bizonyíték
dowód niewystarczający – elégtelen bizonylat
dowód odbioru – elismervény, nyugta
dowód ontologiczny [jeden ze średniowiecznych
argumentów na istnienie Boga, głoszący,
że w pojęciu istoty doskonałej tkwi
konieczność jej istnienia i że zatem samo
pojęcie Boga jest dowodem, że Bóg
istnieje] – ontológiai bizonyíték
dowód osobisty [dokument stwierdzający
tożsamość danej osoby, wydawany
każdemu obywatelowi, który ukończył
osiemnaście lat] – személyazonossági
igazolvány;
személyazonossági
iratok;
személyigazolvány (szig., sz. ig.)
dowód pośredni – közvetett bizonyíték v. érv
dowód rachunkowy – elszámolási bizonylat;
számlabizonylat
dowód rejestracyjny a. dowód rejestracyjny
pojazdu [dokument określony Ustawą
Prawo o Ruchu Drogowym wydawany
przez odpowiedni organ administracji
państwowej właścicielowi pojazdu podczas
jego
rejestracji.
Obowiązek
jego
posiadania obejmuje właściciela pojazdu
jak i osobę prowadzącą pojazd (kierowcę)
za zgodą właściciela.] – forgalmi v.
gépjárműforgalmi engedély
-
Wersja 01 01 2017.
dowód rzeczowy [przedmiot mający znaczenie
dla wykrycia lub potwierdzenia winy
oskarżonego] – tárgyi bizonyíték; bűnjel
dowód
tożsamości
[każdy
dokument
stwierdzający tożsamość danej osoby, np.
paszport, dowód osobisty, prawo jazdy] –
azonosságot
igazoló
dokumentumok;
azonossági bizonyítvány
dowód ubezpieczeniowy – biztosítási bizonylat
dowód wdzięczności – a hála bizonyítéka
dowód winy – bűnjel
dowód wpłaty – befizetés igazolás (nyugta),
befizetési bizonylat
dowód wpłaty bankowej – befizetési szelvény
dowód wprost [dowód polegający na wykazaniu
prawdziwości danego twierdzenia przez
wyciąganie wniosków z innych twierdzeń,
prawdziwych lub przyjętych bez dowodu]
– közvetlen bizonyíték
dowód wydania – kiadási bizonylat
dowód wydania materiałów– anyagkiadási
bizonylat
dowód wymiany waluty – valutapapír
dowód wypłaty - kifizetési igazolás, kifizetési
bizonylat
dowód zaufania – a bizalom jele
dowód złożony przez świadków – tanúvallomás,
tanúbizonyság
dowódca
[osoba
dowodząca
jednostką
wojskową] – (wojsko) parancsnok (pk.),
vezér
dowódca armii – hadvezér, a hadsereg vezére
dowódca batalionu – zászlóaljparancsnok
dowódca dywizji – a hadosztály parancsnoka,
hadosztályparancsnok
dowódca kogo/czego (ritkán: nad kim/nad czym) –
parancsnoka,
vezére
vkinek/vminek;
prancsnok,vezér vki/vmi fölött
dowódca kompanii – századparancsnok (szdpk.)
dowódca korpusu – hadtestparancsnok
dowódca pułku – ezredparancsnok (epk.)
dowódca sekcji – rajparancsnok, rajvezető
dowódca straży (warty) – őrparancsnok (őrpk.)
dowódca wojskowy – katonai parancsnok
dowódca zlustrował wojsko na ćwiczeniach – a
katonai parancsnok szemlét tartott a
hadgyakorlat alkalmával
dowódczy, -a, -e – parancsnoki, vezetői, vezetődowództwo [1. stanowisko dowódcy; też:
dowodzenie jednostką wojskową; 2. zespół
dowódców lub dowódca ze sztabem]–
vezetés,
hadvezetőség,
vezénylet,
parancsnokság (pság.) (pod dowództwem:
parancsoksága alatt); vezérkar
1269
dowództwo czego – vminek a parancsnoksága
dowództwo naczelne – a legfőbb hadvezetőség,
főparancsnokság; fővezérség
dowództwo nad czym – parancsnokság vmi fölött
dowództwo naczelne – főparancsnokság
dowóz [dowożenie towarów lub osób] – szállítás,
odaszállítás, beszállítás, import, felhozatal,
behozatal, érkezés, áruérkezés; elszállítás
dowóz towaru – áru megérkezése
dowóz żywności – élelemmel ellátás, élelmezés
doza [1. porcja leku lub jakiejś substancji
przeznaczona
do
jednorazowego
wykorzystania; 2. pewna ilość czegoś] –
dózis; adag, porció; kiszabott mennyiség,
meghatározott mennyiség; (fizika) a szerves
v. szervetlen anyagok által felvett sugárzási
adag
doza czego – vminek kiszabott mennyisége, adagja
dozbroić — dozbrajać [1. dostarczyć armii lub
jakiejś organizacji więcej broni i sprzętu
wojskowego; 2. dodatkowo zaopatrzyć
fabrykę w maszyny, urządzenia] – újra
felfegyverezni,
újból
fegyverekkel
felszerelni
dozbroić okręt – újra felszerelni a hajót
dozbroić się — dozbrajać się [uzbroić się
dodatkowo] – újra felfegyverezi v. felszereli
magát
dozbrojenie – felfegyverkezés, újrafelfegyverezés,
újrafelszerelés
dozer – dózer; bulldózer
dozgonnie – holtiglan, holtig, élethosszig,
élethossziglan, mindörökké, örök időkre,
mindhalálig
dozgonny [trwający lub mający trwać do końca
życia] – holtiglan, holtig, élethosszig,
élethossziglan, mindörökké, örök időkre,
mindhalálig tartó; sírig tartó, örök; holtiglani,
holtig tartó, életfogytiglani, élethossziglani,
élethosszig tartó, örök időkre szóló v.
érvényes, örökérvényű
dozgonny przyjaciel – örök barát, sírig hű barát
dozgonny towarzysz – sírig hű társ
doznać — doznawać [odczuć coś, doświadczyć
czegoś] – érezni, felismerni, átélni,
megismerni, tapasztalni, tapasztalatokat
szerezni
doznać a. doznawać czego – érezni, átélni vmit;
tapasztalni (vmit), része van, részesülni
(vmiben)
doznać (dozna) fiaska – meghiúsulni
doznać kontuzji – zúzódni, összezúzódni; zúzódást
szenvedni
-
Wersja 01 01 2017.
doznać krzywdy – sérelmet szenvedni; sérelem v.
bántódás éri; kárt v. hátrányt szenvedni
(vmiben)
doznać obrażeń – sérüléseket szenvedni
doznać obrażeń ciężkich – súlyos sérülést szenved
doznać obrażeń lekkich – enyhe sérülést szenved
doznać odmowy – elutasítják, megtagadják
kérését, kosarat kapni
doznać a. doznawać porażki – vereséget
szenvedni
doznać pragnienia – szomjúságot érezni
doznać strachu – félni, félelmet érezni
doznać (dozna) ulgi – megkönnyebülni
doznać uszkodzeń – kárt szenvedni
doznać wrażenia – (az a) benyomás támad benne;
benyomást szerezni v. kapni
doznać wstrząsu – megrázkódtatás éri
doznać zawodu – csalódásban van része, csalódás
éri, csalódni (csalódik)
doznać zmienności los – megpróbáltatások érik,
elszenvedni a sors viszontagságait
doznanie [to, czego się doznaje] – érzés,
felismerés, átélés, megismerés, tapasztalás,
tapasztalatok szerzése
doznanie ulgi – megkönnyebülés
doznawać (doznaje) – tapasztalni
doznawać fiaska – meghiúsulni
doznawać rozkoszy – élvezni vmit; élvezetet
találni vmiben; kéjelegni
doznawać uczucią, że… - az az érzése, hogy…,
úgy érzi, hogy…
doznawać ulgi – megkönnyebülni; enyhülést
tapasztalni v. érezni
doznawać
wielkiej
przykrości
–
nagy
kellemetlenség éri v. kellemetlenségek érik
doznawać zawrotu głowy – szédelegni
doznawanie wrażeń słuchowych – hangérzékelés
dozorca [1. osoba utrzymująca porządek w
budynku mieszkalnym; 2. osoba pilnująca
kogoś lub czegoś] – (strażnik) őr, őrző,
(nadzorca)
felügyelő,
gondnok,
házfelügyelő, házmester; kapus
dozorca domowa, dozorca domu – házmester,
házfelügyelő
dozorca kolejowy – vasúti őr, pályaőr
dozorca nocny – éjjeliőr
dozorca składu, dozorca magazynu – raktáros
dozorca więzienny – börtönőr; porkoláb
dozorcostwo – őrség, felügyelet, gondnokság
dozorczyni [1. forma ż od dozorca w zn. 1.;
2. pot.
żona
dozorcy
domu]
–
házfelügyelőnő, házmersterné
dozorować [mieć dozór nad czymś] – felügyelni,
vigyázni, szemmel tartani, őrizni
1270
dozorować chorego – beteget ápolni, beteget
gondozni
dozorować kogo/czego – felügyelni, vigyázni
vkire/vmire
dozorować na kim/nad czym – felügyeletet
gyakorolni
vki/vmi
felett;
felügyelni
vkire/vmire
dozorować nad robotami – felügyelni a munkára
dozorowanie, dozór – felügyelet; felügyelő,
személyzet
dozorowanie [zob. dozór] – felügyelet, őrzés,
őrizet, megőrzés, megóvás, védelem,
megvédés
dozorowanie, dozór nad kim/nad czym –
felügyelet vkire/vmire vkivel/vmivel szemben
dozować [1. dzielić na porcje, używać czegoś w
określonych ilościach; 2. stopniować
nasilenie czegoś] – (orvosi) adagolni,
mennyiségileg meghatározni
dozować lekarstwo a. lek – gyógyszert adagolni
dozowanie
–
mennyiségmeghatározás,
súlymeghatározás, megyítési arány, (orvosi)
adagolás
dozownik [przyrząd do stałego i równomiernego
odmierzania określonych ilości jakiejś
substancji] – adagoló, adagolóberendezés
dozór [pilnowanie i doglądanie kogoś lub czegoś;
też: ludzie powołani do takiej pracy] –
felügyelet, őrzés, őrizet, megőrzés, megóvás,
védelem, megvédés
dozór kościelny [Do r. 1817 obowiązek
utrzymania w całości i porządku
zabudowań
kościelnych
(w
Król.
Polskiem) spoczywał na samych księżach.]
– egyházi felügyelet
dozór nad dziećmi – gyermekekre való felügyelet
dozór sanitarny – egészségügyi felügyelet
dozwolenie – engedélyezés
dozwolić — dozwalać [pozwolić na coś] – (na co)
hagyni, engedni, megengedni, lehetővé tenni
(vmit); engedélyezni
dozwalać, dozwolić czego v. na co) – engedni,
megengedni, engedélyezni, engedélyt adni,
lehetővé tenni (vmit), beleegyezni
dozwolony, -a, -e [taki, na który pozwolono,
który zgodnie z prawem można mieć,
robić itp.] – megengedett, szabad, jogos,
engedélyezett
dozwolona prędkość – megengedett sebesség
dozwolony od lat 18 – csak 18 éven felülieknek
dozwolony przez władze państwowe – (dawno)
államilag engedélyezve
dozymetr [przyrząd służący do pomiaru dawek
promieniowania
jonizującego]
–
-
Wersja 01 01 2017.
ionsugárzásadagoló; dózismérő: az elnyelt
sugárzásmennyiséget mérő műszer
doża [tytuł naczelnika państwa w dwóch
dawnych republikach włoskich: Wenecji i
Genui; też: osoba, której przysługiwał ten
tytuł] – doge (velencei); dózse (ol., a latin
dux-ból) (tört.) az egykori velencei és
genovai köztársaság választott államfője;
Doge, herceg, fejedelem (a velencei és a
genovai köztársaságok kormányzóinak címe
volt)
dożąc, dożynac – az aratást befejezni, learatni vmit
vmeddig
dożąc pszenicy, dożąc pszenicę – a búza aratását
befejezni, learatni a búzát
dożyć, dożywać – elélni (vmeddig), megérni,
megélni (vmit); leélni
dożyć — dożywać [1. żyjąc, dotrwać do pewnego
czasu; 2. być w końcowym okresie życia] +
B. – megérni (vmit)
dożyć późnego wieku – magas kort megérni [dożył
późnego wieku: nagy v. magas kort ért meg]
dożyć swych lat – befejezi, leéli életét; utolsó
napjait éli
dożylnie – intravénásan
dożylny, -a, -e [wprowadzany bezpośrednio do
krwiobiegu przez żyłę] – intravénás
dożynki [1. tradycyjna uroczystość z okazji
zakończenia zbioru zbóż; 2. Są podania, że
za ukończone pomyślnie żniwa dawni
Słowianie
odbywali
dziękczynienia
bóstwu,
połączone
z
igrzyskami
narodowemi i opiewaniem czynów
bohaterskich, zamożności i dokonanych
prac rolnych gospodarza, którego niwę
sprzątnięto i który sąsiadom swoim
biesiadę z tego powodu wyprawiał. Z tego
źródła pochodzą nasze pieśni dożynkowe i
wieniec przynoszony przez żniwiarzy, oraz
uczta przed domem gospodarza dla całej
gromady wyprawiana. Tak więc dożynki i
okrężne, zwane inaczej w różnych
stronach
Polski
„wyżynkami”,
„obrzynkami”,
„zarzynkami”
lub
„wieńcem”, uroczyście i wszędzie po
dworach ziemian polskich do ostatnich
czasów
obchodzone,
należą
do
charakterystycznych i najpiękniejszych
obrzędów rolniczych narodu polskiego i są
zabytkiem obyczajowym pierwotnego
rolnictwa Polan nad Wisła i Wartą, od
których
obyczaj
ten
przejmowały
plemiona pruskie i litewskie.] – aratás [a
megérett
szálasgabona
levágásának
művelete. A gyűjtögetett gabonafélék
betakarítása is tulajdonképpen aratás. Az
aratás
és
a
gyűjtögetés
egykori
1271
összefüggésére utal az arat és az irt szavak
rokonsága is.]; aratóünnep
dożynkowy, -a, -e – aratási
dożywać – elélni, megérni
dożywianie – kiegészítő táplálás v. etetés,
póttáplálás, pótélelmezés
dożywianie szkolne – pótélelmezés az iskolában
dożywić — dożywiać [dać jeść temu, komu
brakuje pożywienia]
dożywić się — dożywiać się [pot. zjeść coś
dodatkowo]
–
táplálni,
etetni
(folytatólagosan); feltáplálni, jól tartani;
(dożywić się) a pótetetést v. póttáplálást
befejezni
dożywocie [1. świadczenia pieniężne wypłacane
komuś do końca życia na mocy testamentu
lub specjalnej umowy; 2. posiadanie
czegoś do końca życia; też: okres do końca
życia; 3. kara dożywotniego więzienia; 4.
(dawno) Naturą wzajemnego dożywocia
małżonków w prawie polskiem jest, że
mąż nie zamykał sobie drogi do
rozporządzenia dobrami za życia swego,
nie potrzebując zezwolenia żony, byleby
oprawa jej nie była nadwerężoną.] –
vminek élethossziglani, élethosszig tartó
birtoklása; életjáradék, élethosszig tartó
jövedelem
dożywotni, -ia, -ie [mający trwać do końca
czyjegoś
życia]
–
életfogtiglani,
élethossziglani, élethosszig tartó, holtig tartó,
holtiglani, örök, örökös, örökre, örök időkre
szóló
dożywotnia własność – örökös birtok
dożywotnie ciężkie roboty – életfogytig tartó
kényszermunka
dożywotnie wygnanie – életfogytiglani számüzetés
dożywotnie więzienie – életfogytiglani börtön
dożywotnio – életfogtiglan, élethossziglan,
élethosszig tartóan, holtig tartóan, holtiglan
dój [dojenie zwierząt] – fejés; tejhozam
dójka (dojarka) – fejőnő, fejőasszony; fejőstehén
v. juh
dół [1. otwór lub zagłębienie w ziemi,
nawierzchni, skale itp.; 2. teren lub
miejsce niżej położone; 3. niższa lub
najniższa część czegoś; 4. zagłębienie w
ciele, w szkielecie człowieka lub
zwierzęcia; 5. pot. jama w ziemi, w której
grzebie się zmarłych; 6. środ. niskie tony
głosu śpiewaka; 7. pot. stan psychiczny
człowieka załamanego] – verem; (jama)
gödör; lyuk, alja, mélye (vminek) (na dole:
lenn, lent; u dołu: alul; na dół, w dół: le,
lefelé; od dołu, z dołu: alulról, lentről);
-
Wersja 01 01 2017.
földszint (házban); vminek az alja, alsó
része, alsó vége
dół gnilny [zob. szambo w zn. 1.] – emésztőgödör
dół grobowy – sírgödör
dół od piżamy – pizsamaalsó
dół kloaczny – pöcegödör, szennygödör,
emésztőgödör
dół na śmiecie – szemétgödör
dół rzeki (dolny bieg rzeki) – a folyó alsó folyása
dół skroniowy (łac. fossa temporalis) [okolica
anatomiczna głowy] – (lat.) fossa
temporalis [egy mélyedés a koponya két
oldalán. A linea temporalis és a processus
zygomaticus határolja. Ezen a területen
található a homlokcsont (os frontale) a
halántékcsont (os temporale) a falcsont (os
parietale) és az ékcsont (os sphenoidale) egy
része. Ebben a mélyedésban található a
halántékizom (musculus temporalis)]
dół wapienny – meszesgödör
dóma [do domu !] – [Słowniczek języka śląskiego]
haza!
DPAM (Demand-Priority Access Method) (metoda
dostępu na zasadzie priorytetu żądań)
[Cykliczna metoda sterownia dostępem do
nośnika, w której centralny wzmacniak
(znany również jako "koncentrator")
regularnie wywołuje przyłączone do niego
porty. Wywołanie to odbywa się w
kolejności portów i przeprowadzane w
celu rozpoznania portów mających
żądania transmisji. Po rozpoznaniu
potrzeby przesyłania danych, wzmacniak
określa, czy jego priorytet jest wysoki, czy
normalny. Priorytety umożliwiają obsługę
żądań pilniejszych przed mniej pilnymi.] –
Paritáskérdéses hozzáférési módszer (DPAM
(teljes nevén Demand Priority Access
Method))
[Átviteli
csomópontoknál
használatos. A topológia lényege, hogy a
hardver eldönti, hogy melyik kérelem áll
magasabb prioritási szinten, azaz melyik adta
le előbb az igényét. A kiszolgálás
értelemszerűen ezek alapján történik.]
DPI znaczy punkt na cal (ang.: dot per inch) [To
definiuje rozdzielczość (precyzję) obrazu.
Im więcej punktów na cal, tym obraz
będzie bardziej dokładny.] – dpi, dot per
inch, pont/hüvelyk [A számítástechnikában
az angolszász mértékegység rendszer szerint
szokás megadni a különböző eszközök
felbontását.]
DPMI (DOS Protected Mode Interface) [standard
definiujący interfejs programowy do
trybu chronionego dla programów
działających pod kontrolą systemu DOS.
Standard został opracowany przez firmy:
1272
-
Wersja 01 01 2017.
Borland, Eclipse Computer Solutions,
IGC, Lotus, Microsoft, Phar Lap,
Phoenix, Quarterdeck oraz Rational.
Wersję 0.9 standardu opublikowana w
maju 1990 roku, wersja 1.0 została
udostępniona w roku następnym.] – DPMI
(DOS Protected Mode Interface) Processzor
DOS védett módú üzeme.
DPMS – Display Power Management System albo
VESA Display Power Management
Signaling (DPMS) [jest standardem
zaproponowanym
przez
organizację
VESA definiującym tryby oszczędzenia
energii przez monitory CRT. Tryb
oszczędzania energii jest ustawiany przez
kartę
graficzną
(SVGA)
poprzez
włączanie lub wyłączanie sygnałów
odchylania poziomego i pionowego.] –
DPMS – Display Power Management
System;
a
monitor
energiatakarékos
üzemmódjainak a szabványa.
DQPSK (Differential Quaternary Phase Shift
Keying)
[różnicowa
kwadraturowa
modulacja
z
kluczowaniem
fazy.
Różnicowy
system
kluczowania
z
przesuwem fazy, może być uważany za
niekoherentną wersję systemu QPSK.
Jego stosowanie eliminuje konieczność
dysponowania koherentnym sygnałem
odniesienia w odbiorniku (analogicznie
jak w przypadku DPSK). Dla przesłania
symbolu 00 przesuwa się fazę bieżącego
sygnału o 90 stopni, i tak dla każdego
kolejnego symbolu binarnego.] – DQPSK,
Differential Quadrature Phase Shift Keying
(különbségi kvadratúra-fázisbillentyűzés)

D - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

1. Közvetítés magyarról idegen nyelvre Maximális pontszám: 20

lengyel úti szótár

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA