Adolescencja - konferencja

„JAK PRZYGOTOWAĆ ŚRODOWISKO SZKOLNE DO PRACY Z UCZNIEM Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI”
Grażyna Wasilewska-Boroń, Iwona Figat
ADOLESCENCJA
Adolescencję wydaje się charakteryzować huśtawka między skrajnymi stanami
umysłu. Między tym, co dorosłe a tym, co dziecięce, szczególnie między
czułymi i agresywnymi impulsami, między zachłanną chciwością, a hojnością,
między pokusą nieuczciwości, a pragnieniem prawdy, między nienawiścią a
miłością, między destrukcyjnością wobec siebie a tą wobec innych, między
poczuciem pomieszania a pewnością.
Granice dotychczasowej „znanej” osobowości ulegają zatarciu, stają się
wyzwaniem, źródłem niepewności, lęku, a czasem cechują się nadmierną
sztywnością i obronnością.
Nastolatki, na co dzień przeżywają podsycane hormonami stany
rozgorączkowania, kruchości, często nadmiernie koncentrując się na sobie,
sprawiając wrażenie samolubnych i obojętnych na innych.
Blos (1983, za Schier 1993) podzielił adolescencję na cztery fazy:
•
•
•
•
preadolescencję (między 11 a 13 r.ż.),
wczesną adolescencję (między 13 a 17 r.ż.),
środkową, czyli właściwą adolescencję (między 17 a 19 r.ż.),
późną adolescencję (między 19 a 22 r.ż.).
Z reorganizacją psychiczną w okresie adolescencji idą w parze dwa równoległe
procesy:
•
•
proces rozwoju psychoseksualnego, z którym wiąże się kształtowanie
seksualnej tożsamości, polegającej między innymi na wypracowaniu
poczucia kobiecości i męskości, określeniu własnej roli związanej z płcią,
wyborze obiektów seksualnych,
proces "powtórnej indywiduacji", z którym związane jest separowanie
od rodziców, opuszczanie ich, jako pierwotnych obiektów miłości i
autorytetów oraz znajdowanie ich substytutów poza rodziną.
W ramach rozwoju psychoseksualnego adolescent musi stanąć wobec ogromu
nagłych zmian fizycznych zachodzących w ciele (preadolescencja),
zaadaptować się do nich. Wymaga to dokonania poważnych zmian w
psychicznej reprezentacji ciała. Częste wzwody u chłopców oraz rozwój piersi i
seksualne doznania z ciała u dziewcząt łączą się ze wzrostem intensywności
Tekst został przygotowany, jako materiał warsztatowy na Konferencję dla dyrektorów warszawskich
gimnazjów na podstawie materiałów źródłowych autorstwa Margot Waddell i Petera Blosa
Str. 1
„JAK PRZYGOTOWAĆ ŚRODOWISKO SZKOLNE DO PRACY Z UCZNIEM Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI”
Grażyna Wasilewska-Boroń, Iwona Figat
popędu. Wywołuje to lęk oraz różnorodne obrony. Pierwsza miesiączka u
dziewczyny i pierwszy wytrysk u chłopca oznaczają początek wczesnej
adolescencji. Oznaki fizjologicznej i seksualnej dojrzałości powodują, że
zaburzony zostaje obraz ciała, a zadaniem adolescenta na tym etapie jest
integracja pojawiających się zmian fizycznych, znalezienie swoistego
kompromisu między własnym realnym ciałem, a ciałem "idealnym",
wymarzonym. Ciało staje się obiektem różnorodnych, silnych emocji, często
budzi lęk i jest źródłem licznych skarg somatycznych. U chłopców można
znaleźć obawę o własną wydolność i atrakcyjność seksualną, u dziewcząt zaś
strach, że nie będą się podobać. Lęki sprowadzają się u obu płci do obawy
przed samotnością.
Zmiany ciała z dziecięcego na dorosłe reaktywują relację dziecko-rodzic tej
samej płci; dziewczynie przypominają, że jest jak jej matka, chłopcu, że jest jak
jego ojciec. Emocjonalna bliskość z rodzicami staje się zagrażająca. Rodzice
nie mogą już pełnić tej samej roli, co wcześniej i dłużej zaspakajać potrzeb
adolescenta. Poszukując obiektu zaspokojenia swoich pragnień, młody człowiek
zwraca się w kierunku osób spoza rodziny. Ważną sprawą staje sie wybór
nowego obiektu miłości.
W preadolescencji zarówno dziewczęta, jak i chłopcy nawiązują bliskie relacje
z osobami tej samej płci. Chłopcy odwracają się od dziewczynek, wyśmiewają i
lekceważą je. Poszukiwaniu męskiej przyjaźni w tym okresie towarzyszyć może
silny lęk przed własną homoseksualnością. Główne znaczenie dla dojrzałego
wyboru obiektu miłości ma jednak zakończony pomyślnie proces "powtórnej
indywiduacji", czyli integracja dojrzałego ideału ego opartego na
wybiórczych identyfikacjach z rodzicem i innymi podziwianymi ideałami
tej samej płci. Proces ten kończy się w okresie późnej adolescencji lub
wczesnej dorosłości. Wyborowi obiektu miłości towarzyszy wtedy między
innymi określenie własnej roli związanej z płcią. Pod koniec adolescencji
osiągnięte zostaje stabilne poczucie własnej tożsamości płciowej oraz tożsamość
własnej roli związanej z płcią.
We wczesnej adolescencji młody człowiek krytykuje swoich rodziców, których
spostrzega jako rozczarowujących i nieadekwatnych, zamiast spostrzec, że
konflikt jest jego wewnętrznym konfliktem, znajduje się w ciągłej walce z
rodzicami. Przeniesienie więzi emocjonalnych i autorytetu na grupę chroni
adolescenta przed poczuciem winy, że nie udaje mu się dostosowywać do
Tekst został przygotowany, jako materiał warsztatowy na Konferencję dla dyrektorów warszawskich
gimnazjów na podstawie materiałów źródłowych autorstwa Margot Waddell i Petera Blosa
Str. 2
„JAK PRZYGOTOWAĆ ŚRODOWISKO SZKOLNE DO PRACY Z UCZNIEM Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI”
Grażyna Wasilewska-Boroń, Iwona Figat
wewnętrznych standardów, stąd ważna w tym momencie rozwoju jest grupa
rówieśnicza.
W środkowej adolescencji centralnym problemem staje się relacja z obiektem.
Charakterystyczny negatywizm tego okresu to niezbędny sposób chroniący
przed pasywnym poddawaniem się i jest niezbędnym krokiem w kierunku
indywiduacji, a nie tylko wyrazem wrogości. Niepokój związany z potrzebą
niezależności może przypominać wręcz stan z niemowlęctwa. Fantazje
dotyczące opuszczenia i bezradności leżą u podłoża lęków o niezdolności do
zrobienia czegoś.
Progresja w rozwoju wymaga od adolescenta, by zaczął negocjować "zbliżenie"
ze swoimi rodzicami, by zidentyfikował się z niektórymi rodzicielskimi
standardami moralnymi, zintegrował je ze standardami, które wywodzą się z
relacji z grupą rówieśniczą. Adolescent staje się sam dla siebie autorytetem,
przyjmuje odpowiedzialność za siebie, równocześnie uniezależniając się od
rodziców.
W późnej adolescencji adolescent spostrzega rodziców, jako "dość dobrych"
lub przynajmniej ma zrozumienie dla ich niedostatków. Wyidealizowane obrazy
rodziców z przeszłości ulegają modyfikacji wobec bardziej realistycznego
obrazu z teraźniejszości, reprezentacje idealnego obiektu zmieniają się tak, aby
były zgodne z zewnętrzną rzeczywistością. Im większa spójność dorosłego „Ja”,
tym większa jest spójność i stabilność samooceny. Superego zawiera bardziej
realistyczne ideały i moralne standardy, jest więc mniej karzące, krytykujące i
osądzające.
Późna adolescencja to również czas stabilizacji nastroju, ustala się równowaga
między strukturami psychicznymi w wewnętrznym świecie jednostki oraz
między światem wewnętrznym i zewnętrznym. Uważa się stabilizację nastroju
za objaw psychicznej stabilizacji i zakończenia rozwojowego procesu
okresu adolescencji tzn. procesu powtórnej indywiduacji i nabywania
tożsamości.
Blos wymienia cztery zadania rozwojowe stojące przed adolescentem:
•
przejęcie autorytetu od rodziców i od superego, co oznacza przyjęcie
odpowiedzialności za to, co się robi i kim się jest,
Tekst został przygotowany, jako materiał warsztatowy na Konferencję dla dyrektorów warszawskich
gimnazjów na podstawie materiałów źródłowych autorstwa Margot Waddell i Petera Blosa
Str. 3
„JAK PRZYGOTOWAĆ ŚRODOWISKO SZKOLNE DO PRACY Z UCZNIEM Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI”
Grażyna Wasilewska-Boroń, Iwona Figat
•
•
•
pogodzenie się z konsekwencjami wydarzeń i traumy z wczesnego
dzieciństwa takimi jak utrata obiektu miłości czy własne psychofizyczne
niesprawności (np. szczególna wrażliwość),
zachowania lub odzyskania poczucia historycznej ciągłości z przeszłością,
rozwiązanie konfliktów biseksualnych, tzn. konsolidacji tożsamości
płciowej i określenia preferencji seksualnej.
Podsumowując: w adolescencji, bardziej, niż w jakimkolwiek innym etapie
rozwoju, człowiek podlega działaniu wielu sił wewnątrzpsychicznych, zmian
fizycznych, oraz specyficznych nacisków świata zewnętrznego.
Tekst został przygotowany, jako materiał warsztatowy na Konferencję dla dyrektorów warszawskich
gimnazjów na podstawie materiałów źródłowych autorstwa Margot Waddell i Petera Blosa
Str. 4