O_procesie_opanowywanie_języka_przez

2015-05-29
O procesie opanowywania
języka przez dziecko –
nabywanie i uczenie się
Bernadeta Niesporek-Szamburska
Uniwersytet Śląski
Teorie przyswajania języka
Kompetencja językowa (Chomsky)
Kompetencja komunikacyjna (Hymes)
Środowiska przyswajania języka i kształcenia języka w podejściu
komunikacyjnym (perspektywa interakcyjna):
- rodzina
- środowisko rówieśnicze
- środowisko instytucjonalne.
Wewnętrzny mechanizm przyswajania języka (LAD) – Chomsky
System przyswajania języka przez socjalizację (LASS) – Bruner
Od uniwersalizmu do specyficznego
wzorca językowego
- interakcyjna intencjonalność:
odczytywanie intencji,
wychwytywanie wzorów.
- model magnesu języka ojczystego – między 6.
a 12. m.ż. dziecka (Kuhl 2003);
- myślenie dla mówienia (Slobin 1990);
1
2015-05-29
Facilitujący wpływ rodziny
- Aktywne interakcje z dorosłymi.
- Uczenie się wykonania, komentowania, form, zwyczajów i
rytuałów (specyficzny rodzaj więzi). [niedojrzałość mózgu a więź
emocjonalna]
- Przyswajanie w naturalny sposób (nieobojętna częstość
występowania zdarzenia językowego).
Im bardziej złożona sytuacja językowa w rodzinie, tym
większe szanse na poszerzenie repertuaru językowego
dziecka.
Interakcje w rodzinie (doświadczenia z
odmianami języka, z różnymi językami)
Dziecko
1
Rodzice:
język ogólny
(L1)
Dziadkowie:
język
regionalny
(dialekt)
Dziecko
3
Dziecko
2
Matka: L1
Ojciec: L2
Rodzice,
dziadkowie:
L1 (ogólny,
regionalny)
Dziadkowie:
L1 lub/i L2
Środowisko
(rówieśnicze,
instytucjonal
ne): L2
Wnikanie kontekstu społecznego w akt
komunikacji językowej dziecka (źródła)
2
2015-05-29
Zasady i prawidłowości organizujące
językowy świat dziecka
Analogia,
przeciwieństwo,
kolektywność,
tożsamość,
przyczynowość,
celowość.
Najważniejsza właściwość myślenia dzieci
– antropocentryzm.
Antropomorfizacja dziecięcych
kategoryzacji
Podlegają jej wszystkie kategorie:
- charakterystyka obiektów pod względem fizycznym i
psychicznym przypomina człowieka: słońce się śmieje,
cieszy się, ma buzię, nos, wędruje po niebie, a jak się
smuci, to przykrywa się chmurką;
- widoczna w mowie dziecięcej teleologia (świat istnieje, by
służyć ludziom): na niebie jest słońce i świeci nam,
żebyśmy się mogli bawić na dworze; osa jest potrzebna,
bo robi miód; krasnoludki są dobre, bo pomagają
dzieciom;
- postawa wobec świata (wartości zgodne ze światem,
którego centrum stanowi człowiek), np.: diabeł jest
brzydki, ma rogi, a człowiek nie; ufoludek jest śmieszny i
dziwny – bo jest inny niż człowiek; deszcz jest dobry, bo
daje nam wodę.
Środowisko instytucjonalne
Sfery oddziaływania instytucjonalnego na
język ojczysty dziecka
- rozwijanie języka osobniczego;
- budowanie świadomości językowej;
- doskonalenie sprawności językowych dziecka
w rolach nadawcy i odbiorcy.
3
2015-05-29
Rozwijanie sfery języka osobniczego
dziecka
-
zgoda na język dziecięcy,
- wychodzenie poza kod ograniczony,
- poszerzanie przyswojonych w rodzinie odmian
języka,
- budowanie umiejętności przełączanie kodów.
Druga sfera działań edukacyjnych wiedzie ku
rozwijaniu kompetencji językowej – a dokładniej ku
sprawności systemowej.
Model sprawności językowej
Sprawność komunikacyjna
Sprawność społeczna
Sprawność systemowa
Sprawność sytuacyjna
Sprawność
pragmatyczna
Ortografia,
interpunkcja
za: Żydek-Bednarczuk 2002: 122
Budowanie świadomości językowej dziecka
Sprawność językowa – szczególny rodzaj umiejętności wymagający
określonej wiedzy, która bywa zarówno uświadomiona, jak i
intuicyjna.
„Proces opanowania sprawności językowej przebiega na kilku
poziomach:
1) na poziomie opanowania samych paradygmatycznych odmian form
językowych, aby można je było dostosować do kontekstu,
2) w zakresie planów wypowiedzi o coraz dłuższym zasięgu,
3) na poziomie uświadomienia sobie przez ucznia, co jest formą
zgodną z regułami kodu językowego, a co nie jest,
4) w zakresie integrowania operacji w czasie, dającego efekt
płynności wypowiedzi” (Dakowska 2008: 81).
4
2015-05-29
Nauka języka a nauka o języku
Rozwijanie świadomości językowej dziecka następuje
przez:
poznawanie i rozumienie struktury języka w konkretnym
zastosowaniu dla wyrażenia intencji komunikacyjnej,
czyli
łączenie wiedzy o funkcjach struktur gramatycznych
języka z praktykowaniem poprawnych gramatycznie
wypowiedzi.
Trzecia sfera kształcenia języka –
kompetencja komunikacyjna
Sprawność w zakresie tej kompetencji obejmuje
doskonalenie sprawności nadawczych i odbiorczych ucznia –
odpowiednio do kontekstu i konsytuacji aktu
komunikacyjnego;
Rama komunikacyjna i wymiar funkcjonalno-pragmatyczny
instytucjonalnego kształcenia języka ojczystego decydują o
ocenie jakości sprawności językowej nie tylko ze względu na
kod, ale ze względu na „wyznaczniki komunikacyjne:
sytuację, intencję, zachowania pozawerbalne. […] zwraca się
uwagę na użycie języka, czyli opisuje typ rzeczywistych
zachowań językowych człowieka oraz cele, jakim zachowania
te służą” (U. Żydek-Bednarczuk 2002)
Obszary aktywności werbalnej
dziecka w szkole
Sprawności odbiorcze:
czytanie – aspekty: techniczny (jak dziecko czyta),
semantyczny (co czyta) i krytyczno-twórczy (po co
czyta),
słuchanie – rozumienie tekstów.
Sprawności nadawcze:
mówienie (podejście komunikacyjno-osobotwórcze,
podejście redukcyjno-formalne),
pisanie (aspekt techniczny, aspekt formalny i
pragmatyczno-twórczy).
5
2015-05-29
Środowisko rówieśnicze
Przebywanie wśród rówieśników – naturalna sytuacja
przyswajania języka grupy w kontaktach spontanicznych i
nieoficjalnych:
- inne relacje społeczne,
- własna podkultura,
- inny język/ tekst/ dyskurs (nowa odmiana: eliptyczny i
skrótowy tekst, łączący kod werbalny z ikonicznym - z
emotikonami i piktogramami, o cechach hybrydalnych –
wiążący kod mówiony i pisany; dosadny i „luźny” styl –
niezależny od sytuacji i kontekstu; nieuznający norm
poprawnościowych).
Peer learning – koleżeńskie (rówieśnicze) uczenie się:
uczy współpracy, dzielenia się wiedzą, kształtowania i
odczytywania opinii i poglądów, dyskutowania i
argumentowania czy językowego przetwarzania informacji.
Konsekwencje edukacyjne w zakresie języka.
Dziękuję za uwagę.
Słuchanie i rozumienie – obszary
sprawności
Jakie sprawności kształci słuchanie?
- nastawienie uwagi,
- słuch,
- utożsamianie i różnicowanie brzmień wyrazów i zdań,
- rozpoznawanie walorów intonacyjno-akcentowych
słuchanego tekstu
- rozwijanie krytyczno-twórczego aspektu słuchania.
Kto może kształcić umiejętność słuchania i rozumienia?
- rodzina: rola literackich doświadczeń „rodzinnych”,
- nauczyciel (słuchanie czytającego nauczyciela).
6
2015-05-29
Kształcenie kompetencji
komunikacyjnej w zakresie mówienia
Dwa podejścia do kształcenia sprawności w mówieniu:
- podejście komunikacyjno-osobotwórcze: tworzenie na
tyle zróżnicowanych i wielorakich sytuacji mówienia, by
możliwe było używanie języka w całym bogactwie
sposobów, form i intencji;
- podejście redukcyjno-formalne (instrumentalne) –
mówienie traktowane jako nośnik informacji, pozwalający
kontrolować przebieg lekcji, ze szczególnym
przywiązaniem do formalnej poprawności systemowej,
ubóstwem sytuacji komunikacyjnych, brakiem zgody na
język osobniczy ucznia.
Obszary sprawności czytelniczych
- instrumentalny,
- funkcjonalny (osobotwórczy) (Klus-Stańska, Nowicka 2005)
Aspekty czytania:
- techniczny (jak dziecko czyta),
- semantyczny (co czyta),
- krytyczno-twórczy (po co czyta).
„Nie umie czytać dziecko, które jedynie poprawnie nazywa litery,
poprawnie reprodukuje dźwiękowo zapisane wyrazy czy zdania,
które rozumie znaczenie pojedynczych słów, a nawet potrafi
poprawnie odtworzyć treści przeczytanego zdania czy tekstu” (A.
Brzezińska 1987: 35)
Obszary sprawności w pisaniu
- aspekt techniczny (techniczno-ortograficzny) -
dekodowanie dźwięków mowy i ich transpozycja na znaki
graficzne,
- aspekt formalny - umiejętność redagowania prostych
tekstów zgodnych z kulturową konwencją i wzorcami
gatunkowymi,
- aspekt pragmatyczno-twórczy - funkcjonalny sens
umiejętności pisania: wyrażanie siebie, oddziaływanie na
odbiorcę, utrwalanie myśli, – podtrzymanie komunikacji.
7