Projekt „Edukacja dla pracy etap 2” współfinansowany przez Unię

ZAŁĄCZNIK NR 1
TEORIE WYBORU ZAWODU I ROZWOJU ZAWODOWEGO
W poniższym opracowaniu przyjęta została klasyfikacja nurtów teoretycznych w doradztwie
zawodowym zaproponowana przez Samuela T. Gladdinga, który wyróżnia cztery główne
rodzaje teorii rozwoju kariery zawodowej:

Teorie cechy i czynnika

Teorie psychodynamiczne

Teorie rozwoju

Teorie kognitywne i społeczne
Projekt „Edukacja dla pracy etap 2” współfinansowany przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Załącznik 2B
Teorie psychodynamiczne
Podejście psychodynamiczne może być scharakteryzowane poprzez dwa podstawowe
założenia odnoszące się do (za Paszkowska, 2003):
 „doniosłej roli procesów nieświadomych;
 dynamizujących zachowanie konfliktach i obronach ego.”
Według pierwszego założenia świadomość przypomina wierzchołek góry lodowej, który skrywa
wyparte i nieświadome, trudne do okiełznania popędy. Działanie nieświadomych procesów
świadomości może być badane za pomocą pomyłek językowych, nagłych zaników pamięci, a
także poprzez symbolikę snów. Do nieświadomości są „spychane” nieakceptowane treści z
życia psychicznego jednostki.
Drugie założenie związane jest z modelem struktury osobowości opracowanym przez Freuda.
Zgodnie z tym modelem istnieją trzy podstawowe elementy osobowości: id, ego i superego. Id,
będące najbardziej pierwotnym elementem osobowości, jest siedliskiem popędów i dąży do ich
zaspokajania. Ego rozwija się z id a jego funkcja jest radzenie sobie z rzeczywistością
i doprowadzanie do zaspokajania potrzeb w sposób uwzględniający wymagania zewnętrznego
świata. Superego rozwija się z ego i jest źródłem nakazów i powinności społecznych (superego
bywa utożsamiane z sumieniem).
Id kieruje się zasadą przyjemności, ego zasada rzeczywistości natomiast superego kieruje się
zasada powinności. Kierując się innymi zasadami trzy podstawowe funkcje osobowości
znajdują się w nieustającym konflikcie ponieważ odmienne są ich motywy i cele. Konflikt ten
wywołuje lęk. Sposobem radzenia sobie z tym lękiem jest zaangażowanie mechanizmów
obronnych. Rolą mechanizmów obronnych jest wyrzeczenie się lub uzasadnienie impulsu
popędowego. Niektóre z mechanizmów obronnych to:
 wyparcie – usunięcie ze świadomości myśli i wspomnień, które budzą lęk;
 zaprzeczenie – udawania że sytuacja zagrażająca nie ma miejsca;
 intelektualizacja i racjonalizacja – zaprzeczenie na poziomie emocjonalnym, ale przy
wsparciu mechanizmów poznawczych („kwaśne winogrona”, „słodka cytryna”);
 przeniesienie – przemieszczenie uczuć z jednej osoby na drugą;
 projekcja – przypisanie własnego impulsu innej osobie;
 reakcja upozorowana – wyrażanie uczuć innych niż rzeczywiście odczuwane;
 sublimacja – przemieszczanie celu popędowego na cel zgodny z wartosciami społecznymi;
 regresja – powrót do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszego okresu
rozwojowego.
Freudowski mechanizm sublimacji pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie wybierają określone
zawody jako formę wydatkowania energii psychicznej w sposób akceptowany społecznie.
Według jednego z teoretyków jednostka dobrze przystosowana społecznie pracuje, ponieważ
praca sprawia jej przyjemność oraz ponieważ umożliwia jej podejmowanie działań na co dzień
objętych tabu.
Herr i Cramer (2001) uważają, że koncepcje psychodynamiczne mogą być zastosowane
w doradztwie zawodowym poprzez:
 „ukazanie związku pomiędzy przeszłymi doświadczeniami, a aktualnymi zachowaniami,
które są istotne przy dokonywaniu wyborów oraz przystosowaniu się do pracy;
Projekt „Edukacja dla pracy etap 2” współfinansowany przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
 udzielenie pomocy osobie w zrozumieniu nierozstrzygniętych w przeszłości konfliktów
w rodzinie lub innych związkach, które mogą utrudniać aktualne stosunki ze
współpracownikami lub przełożonymi;
 ułatwienie osobom, chcącym znaleźć zatrudnienie, zrozumienia przekazów i oczekiwań od
innych osób, które mogą negatywnie wpływać na ocenę własnej osoby, poczucie własnej
skuteczności oraz stosunek do własnych możliwości;
 udzielenie pomocy jednostce w zakresie analizy jej dotychczasowych doświadczeń, które
mogą wyjaśnić aktualne potrzeby związane z pracą w zakresie określonych gratyfikacji”.
Anne Roe
Teoria A. Roe koncentruje się wokół wpływu relacji rodzinnych na rozwój osobowości i kariery
zawodowej.
W swojej teorii A. Roe nawiązuje do genetycznych uwarunkowań zdolności i zainteresowań,
które wpływają na sposób wydatkowania energii i nie podlegają kontroli człowieka. Kierując się
teorią motywacji Maslowa Roe przyjęła, że stopień zaspokojenia potrzeb podstawowych
wpływa na kształtowania się dominujących, często nieświadomych motywów działania. Stopień
zaspokojenia potrzeb wyższych nie odgrywa tak istotnej roli. Kluczowe znaczenie ma przeżycie
satysfakcji lub frustracji jako reakcji na zaspokojenie lub nie potrzeb. Czynniki te wraz z
hierarchia potrzeb wpływają na wybór zawodu. System ten zawarła w pięciu stwierdzeniach:
1.
Dziedziczność określa granice rozwoju wszystkich cech indywidualnych, lecz wpływ
dziedziczności zależy od rodzaju tych cech i granic ich rozwoju. Jest rzeczą
prawdopodobną, że dziedziczność determinuje silniej i w sposób bardziej specyficzny
uzdolnienia intelektualne i temperament niż inne cechy, takie jak zainteresowania;
2.
Różnorodność i granice rozwoju cech dziedzicznych zależą od swoistego doświadczenia
życiowego każdego człowieka, od jego kultury, od cywilizacji, w której żyje od poziomu
społeczno – ekonomicznego jego rodziny.
3.
Rozwój zainteresowań, postaw i innych cech osobowości w małym stopniu zależy od cech
dziedziczności, jest raczej zdeterminowany przez indywidualne doświadczenia życiowe,
które ukierunkowują uwagę mimowolną lub nieświadomą. Kierunki tego rozwoju są
uwarunkowane frustracjami lub satysfakcjami z okresu wczesnego dzieciństwa. Zależą
one więc od względnej siły różnych potrzeb i od sposobów ich zaspokajania.
Zainteresowania są wyznaczane przez energie psychiczne, nadające uwadze określony
kierunek. Zainteresowania są dziedzinami uwagi czynnej i uwagi samorzutnej. Dziedziny
te różnicują się w miarę rozwoju. Pierwszym i najważniejszym z tych zróżnicowań jest to,
które określa nastawienie uwagi na ludzi tj. na innych lub na samego siebie, bądź nie na
5.
ludzi, a wiec na przedmioty i idee.
Siła potrzeb, ich organizacja i konieczność zaspokajania, są głównymi wyznacznikami
motywacji, która wyraża się w zachowaniu:
 potrzeby, które są normalnie spełniane, nie staną się czynnikami nieświadomej motywacji:
 potrzeby wyższego rzędu znikną całkowicie jeśli są bardzo rzadko realizowane. Potrzeby
niższego rzędu, jeśli są rzadko realizowane, staną się dominującymi czynnikami
motywacyjnymi i zablokują występowania potrzeb wyższego rzędu;
 potrzeby, które są realizowane z bardzo dużą zwłoką, staną się podświadomymi czynnikami
motywacyjnymi w określonych warunkach. Tymi warunkami są: siła występowania potrzeb,
okres
zwłoki
miedzy
wystąpieniem
potrzeby
a
jej
i wartość realizacji potrzeby dla człowieka w bezpośrednim środowisku.
realizacją
Projekt „Edukacja dla pracy etap 2” współfinansowany przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Klasyfikacja zawodówA. Roe dokonała klasyfikacji zawodów. Ujęła je w VII następujących
grup:Usługi – doradztwo, opieka, ochrona zdrowia
2. Biznes - przekonywanie innych, handel
3.
4.
Organizacja – relacje społeczne mają charakter formalny
Technologia – kontakt z przedmiotami, nieistotne kontakty z innymi ludźmi
5.
6.
Natura – znajomość technologii, nieistotne kontakty z innymi ludźmi
Nauka – duża różnorodność nasycenia kontaktami z innymi ludźmi
7.
Kultura – edukacja, jurysdykcja, dziennikarstwo, językoznawstwo
8.
Sztuka i rozrywka – twórczość artystyczna, kontakty z większym audytorium
Powyższe grupy zawodowe autorka podzieliła na dwie kategorie, zawody zorientowane na
ludzi (grupy 1, 2, 3, 6, 8) oraz zawody zorientowane na rzeczy ( grupy 4, 5, 6).
Ponadto autorka wprowadziła podział zawodów na sześć poziomów w zależności od stopnia
odpowiedzialności jaki jest wymagany oraz od rodzaju zdolności i umiejętności
zaangażowanych w dana pracę:poziom profesjonalny i menedżerski I
2. poziom profesjonalny i menedżerski II
3. poziom profesjonalny i mała przedsiębiorczość
4. poziom pełnych kwalifikacji
5. poziom niepełnych kwalifikacji
6. poziom braku kwalifikacji.
Klasyfikacja postaw rodzicielskich
A. Roe opracowała model stosunków miedzy rodzicami i dziećmi w okresie wczesnego
dzieciństwa. Podstawowym wymiarem zachowań rodzicielskich jest wymiar emocjonalny,
którego krańce określają chłód i ciepło, kształtują one rodzaje relacji rodzic – dziecko:
 koncentracja na dziecku – nadopiekuńczość, wymagania;
 unikanie dziecka – zaniedbanie, odrzucenie;
 akceptacja dziecka – doraźna, kochająca.
Wśród wyróżnionych postaw rodzicielskich Roe rozróżniła zachowania rodziców sprzyjające
kształtowaniu się u dziecka nastawienia na ludzi (zachowania opiekuńcze i wymagające),
z drugiej zaś strony postępowanie sprzyjające nastawieniu na rzeczy, typowe dla tych osób,
których rodzice prezentują postawę unikania lub przypadkowej akceptacji.
Projekt „Edukacja dla pracy etap 2” współfinansowany przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego