Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian

Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych
w sprawie zmian klimatu (UN FCCC)
oraz
Protokół z Kioto do tej Konwencji
Ministerstwo Środowiska
Warszawa, styczeń 2006 r.
Przyczyny powstania Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w
sprawie zmian klimatu (UN FCCC) i Protokółu z Kioto do tej Konwencji
oraz ostatnia XI Konferencja Stron UNFCCC i I Spotkanie Stron
Protokółu z Kioto do tej Konwencji
W odpowiedzi na pojawiające się od połowy lat 80-ych naukowe dowody istnienia
związku pomiędzy zmianami klimatu w skali globalnej a działalnością człowieka związaną ze
wzrostem demograficznym i gospodarczym, Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO)
i Program Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP) powołały w 1988 roku
Międzyrządowy Panel ds. Zmian Klimatu (IPCC) mający za zadanie bliższe rozpoznanie tych
zależności. W kręgach naukowo-badawczych i politycznych powszechnie uważa się, że
obserwowane niekorzystne zjawiska atmosferyczne wywołujące różnorodne anomalie
pogodowe mogą być efektem skumulowanych, globalnych zmian klimatu ziemskiego - zmian
wywołanych m.in. wieloletnim wpływem działalności człowieka na ekosystemy.
W grudniu 1990 roku Zgromadzenie Ogólne NZ przyjęło rezolucję 45/212 w sprawie
rozpoczęcia procesu międzynarodowych negocjacji ramowej konwencji w sprawie zmian
klimatu. 4 czerwca 1992 roku Konwencja została wyłożona do podpisu podczas Konferencji
NZ „Środowisko i Rozwój” , jaka odbyła się w Rio de Janeiro (Brazylia). Formalnie weszła
ona w życie 21 marca 1994 roku. Od tego czasu Stronami Konwencji zostało 189 państw,
włącznie ze Wspólnotą Europejską. Dla Polski Konwencja weszła w życie 26 października
1994 r.1
Najwyższym organem Konwencji jest Konferencja Stron Konwencji (COP), której
sesje odbywają się corocznie. Aktualnie funkcjonują także Organ Pomocniczy ds. Wdrażania
(SBI) i Organ Pomocniczy ds. Naukowych i Technicznych (SBSTA). Sekretariat Konwencji
zlokalizowany jest w Bonn (Niemcy). Przedmiotem obrad rządów podczas Konferencji Stron
jest poprawa i monitorowanie procesu wdrażania zobowiązań wynikających z Konwencji oraz
kontynuacja rozmów na temat najlepszych sposobów zajęcia się zmianami klimatu. Podczas
trzeciej Konferencji Stron Konwencji, która odbyła się 11 grudnia 1997 roku (COP3, Kioto,
Japonia), przyjęto tzw. Protokół z Kioto, który podpisały wówczas 84 państwa. Polska
podpisała Protokół dnia 15 lipca 1998 r., a ratyfikowała dnia 13 grudnia 2002 roku.
Celem nadrzędnym tej Konwencji jest doprowadzenie do ustabilizowania koncentracji
gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznej
antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny. Konwencja zobowiązuje kraje rozwinięte
oraz kraje z gospodarką w okresie przejściowym do stabilizacji emisji gazów cieplarnianych
na poziomie roku 1990 do roku 20002. Celem Protokółu z Kioto jest zobowiązanie do
redukcji antropogenicznej emisji gazów cieplarnianych wymienionych w Załączniku A do
Protokółu wyrażonej w równoważniku dwutlenku węgla w okresie rozliczeniowym (2008 2012) dla wszystkich Stron Konwencji wymienionych w Załączniku I do Konwencji.
W celu spełnienia zobowiązań Protokołu z Kioto można wykorzystać mechanizmy
wspomagające (art. 6, 12 i art. 17 Protokołu z Kioto) , które pozwalają obniżyć koszty
redukcji emisji gazów cieplarnianych. Są to:
1
Dz.U. z 1996 r. nr 53, poz.238.
Zgodnie z artykułem 4.6 Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz paragrafami 4a i 7
decyzji 9 drugiej Konferencji Stron tej Konwencji Polska uznała celowość elastycznego podejścia do wypełnienia
swoich zobowiązań wynikających z Konwencji i przyjęła rok 1988 jako rok bazowy. Powodem zmiany bazowego
roku z 1990 na 1988 było to, że rok 1990 był w Polsce pierwszym rokiem po zasadniczych zmianach politycznych,
gospodarczych i ustrojowych, które wyraźnie naruszyły stabilność polskiej gospodarki, prowadząc w 1990 r. do jej
przejściowego załamania. Rok ten jako bazowy nie byłby zatem miarodajny do oceny polskiej gospodarki, ze
względu na to, że wielkość emisji gazów cieplarnianych w 1990 r. nie odpowiada ani normalnemu poziomowi emisji,
jaki wynika z potrzeby rozwoju naszego kraju, ani faktycznemu potencjałowi gospodarczemu Polski.
2
2
•
mechanizm wspólnego wypełniania zobowiązań (art. 6 Protokołu z Kioto) - Joint
Implementation (JI) przez państwa z załącznika I do konwencji (dotyczy krajów
rozwiniętych i z gospodarką w okresie przejściowym, zobowiązanych do redukcji emisji),
stwarzający możliwość zaliczenia w poczet redukcji emisji gazów cieplarnianych w
danym kraju redukcji emisji uzyskanej w wyniku inwestycji w innym kraju. Zasada tego
mechanizmu opiera się na zróżnicowaniu kosztów redukcji emisji gazów w państwach z
załącznika I. Jeżeli jednostkowy koszt redukcji emisji w jednym kraju jest dużo niższy niż
w drugim (z uwagi na niższy poziom technologiczny gospodarki, niższe koszty
zatrudnienia, politykę fiskalną itp.), oba państwa realizują wspólny projekt (inwestycję) w
kraju, w którym koszty uzyskania redukcji emisji są mniejsze. Państwo będące dawcą
(donorem) finansuje w uzgodnionym zakresie koszty realizacji projektu (inwestycji) na
terenie państwa-biorcy, w zamian za co uzyskuje uzgodnioną z nim część redukcji emisji
osiągniętej na skutek realizacji danego projektu. Jednostki redukcji emisji pochodzące z
takich projektów3 państwo-donor może sobie dodać do limitu emisji określonego w
protokole na lata 2008-2012, dzięki czemu może
wyemitować więcej gazów
cieplarnianych. Z drugiej strony oddanie części jednostek redukcji emisji przez państwobiorcę skutkuje koniecznością ich odjęcia od swojego limitu, w rezultacie czego limit ten
ulega zmniejszeniu. Mechanizm ten jest korzystny dla obu stron, ponieważ państwodawca zmniejsza swoje koszty redukcji emisji (w porównaniu do kosztów jakie musiałby
ponieść realizując inwestycje krajowe) i zwiększa swój limit emisji, natomiast państwobiorca zyskuje ekologicznie czyste i nowoczesne technologie oraz know-how po bardzo
niskich kosztach.
•
mechanizm czystego rozwoju ( art. 12 Protokołu z Kioto) - CDM, podobny do mechanizmu
JI, pozwalający dokonywać transakcji pomiędzy krajami zobowiązanymi do redukcji emisji
gazów cieplarnianych (kraje rozwinięte i kraje z gospodarką w okresie przejściowym strony z załącznika I do konwencji ) a krajami nie posiadającymi zobowiązań (kraje
rozwijające się - strony spoza załącznika I do konwencji). Uzyskana w tych projektach
redukcja emisji może zostać wykorzystana przez strony wymienione w załączniku I do
konwencji do wywiązania się z części swoich zobowiązań. W ramach tego mechanizmu
strona z załącznika I w zamian za realizację czystej ekologicznie i efektywnej ekonomicznie
inwestycji na terenie krajów - stron spoza załącznika I, otrzymuje jednostki redukcji emisji4
będące rezultatem danego projektu.. Należy podkreślić, że odmiennie niż w przypadku
pierwszego mechanizmu zapewniającego zachowanie łącznego poziomu dopuszczalnej
emisji w pierwszym okresie zobowiązań (2008-2012) dzięki uczestnictwu stron mających
limity emisji, w przypadku CDM łączny limit ulega zwiększeniu na skutek pozyskania
jednostek emisji od państw nie mających zobowiązań.
•
handel emisjami między państwami z załącznika I do konwencji (art. 17 Protokołu z
Kioto). pozwalający krajowi - Stronie Protokołu sprzedać nadwyżki uzyskanych redukcji
emisji gazów cieplarnianych w stosunku do zobowiązań, wynikających z Protokołu
3
4
tzw. ERUs – emission reduction units
tzw. CERUs – certified emission reduction units
3
innemu krajowi - Stronie Protokołu; jednostki emisji gazów cieplarnianych, wyrażone w
równoważnych jednostkach dwutlenku węgla5, stają się przedmiotem handlu na rynku
międzynarodowym.
Decyzja o ratyfikowaniu przez Polskę Konwencji klimatycznej (a następnie Protokołu z
Kioto) podyktowana była wolą polityczną włączenia się naszego kraju w międzynarodowy
proces działań uzgodnionych wspólnie na forum Konwencji na rzecz opóźnienia zmian
klimatu oraz podjęciem indywidualnej odpowiedzialności kraju oraz włączenie się w
ponoszenie międzynarodowej odpowiedzialności za procesy prowadzące do tych zmian.
W dniach od 28 listopada do 09 grudnia 2005 roku, w Montrealu w Kanadzie odbyła się XI
Konferencja Stron (COP11) Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian
klimatu (UN FCCC). Równolegle, a w wielu przypadkach łącznie odbyła się historycznie
pierwsza sesja Spotkania Stron (MOP1) Protokółu z Kioto do Konwencji klimatycznej, po
jego wejściu w życie w lutym 2005 roku. COP11/MOP1 zgromadził rekordową ilość
uczestników (ok. 10 tysięcy), w tym prawie 130 Ministrów Środowiska i Ministrów Rozwoju,
ponad 100 przedstawicieli rządowych niższych szczebli i dyplomatów, prawie 1000
przedstawicieli różnych organizacji i agend systemu Narodów Zjednoczonych i instytucji
międzyrządowych (w tym Komisja Europejska i OECD), ponad 2000 przedstawicieli
organizacji pozarządowych, oraz przedstawicieli przedsiębiorstw a także znaczą ilość
przedstawicieli mediów, towarzyszących przede wszystkim obradom Segmentu Wysokiego
Szczebla z udziałem Premiera Kanady, oraz (poprzez video) Prezydenta Francji.
Obie sesje (COP11 i MOP1) odbyły się w szczególnym dla globalnego rozwoju momencie,
gdy poprzez czarną serię niespotykanych dotąd kataklizmów (huragany, powodzie, susze,
wielko-obszarowe pożary lasów, pojawienie się chorób tropikalnych w umiarkowanych
strefach klimatycznych) świat uświadomił sobie, że zmiany klimatu już zachodzą a
podniesienie w ciągu ostatniego stulecia o 10C średniej rocznej temperatury na naszym globie
wynika z gospodarczej działalności człowieka. Potwierdził te zmiany i ich przyczyny
specjalny raport Międzyrządowego Panelu do spraw zmian klimatu (IPCC), skupiającego
wybitnych uczonych z całego świata. W tym Raporcie wskazano, że ostatnią granicą do której
może dojść globalne ocieplenie klimatu jest granica 20C powyżej średniej rocznej
temperatury globalnej z przed epoki industrialnej. Celu takiego nie można będzie jednak
osiągnąć wyłącznie zwiększonymi zobowiązaniami redukcyjnymi krajów rozwiniętych
przemysłowo, wymienionych w Załączniku I Konwencji i w Załączniku B do Protokółu. Do
osiągnięcia tego celu potrzebne będzie aktywne włączenie się do działań krajów, które dotąd
nie ratyfikowały Protokółu (USA) oraz krajów, na które Konwencja i Protokół nie nałożyły
żadnych zobowiązań przede wszystkim najszybciej rozwijających się gospodarek w krajach
rozwijających się (Chiny, Indie, Indonezja, Brazylia, Republika Południowej Afryki) dla
redukcji emisji gazów cieplarnianych w atmosferze i pochłaniania węgla z atmosfery przy
jednoczesnym zachowaniu tempa rozwoju gospodarczego i zaspokojeniu rosnących ambicji
rozwojowych krajów rozwijających się.
Prezydent COP11/MOP1, Minister Środowiska Kanady, Pan Stéphane Dion, w swym
wystąpieniu inauguracyjnym przedstawił zadania sesji w formie trzech liter "i", tzn.
"implementing" (wdrażanie) Protokółu z Kioto, czyli formalne przyjęcie zestawu decyzji
COP9 z Marrakesz6 i ustanowienie mechanizmu kontroli wypełniania zobowiązań,
tzw. AAUs – assigned amount units.
Marrakesh Accords stanowią podstawę do decyzji w ramach Protokołu , w tym w zakresie: mechanizmów
elastycznych (Mechanizmu Czystego Rozwoju (CDM), Wspólnych Wdrożeń (JI), oraz Handlu Emisjami (ET)) i
LULUCF; zasad wypełniania zobowiązań; zasad przedkładania i przeglądu informacji w sprawie emisji i
pochłaniania gazów cieplarnianych; problemów dotyczących pomocy dla krajów rozwijających się, w tym
budowanie potencjału, transfer technologii, reakcja na niekorzystne skutki zmian klimatu oraz ustanowienie
5
6
4
"improving" (poprawa) Protokółu i Konwencji, przede wszystkim poprzez adaptację do już
zachodzących zmian klimatu oraz usprawnienie procedur realizacji elastycznych
mechanizmów Protokółu z Kioto oraz "innovation for the future" (innowacje dla przyszłości),
oznaczające rozpoczęcie dialogu na temat nowych, znacznie wyższych zobowiązań Stron
Załącznika B do Protokółu, oraz włączenia do procesu Stron z poza Załącznika 1 do
Konwencji (kraje rozwijające się i Chiny). Podstawowe negocjacje toczyły się pod kątem
realizacji tych trzech problemów, chociaż w rozbiciu na szczegółowe decyzje COP11/MOP1.
Mimo, że nie wszystkie sprawy zostały załatwione pozytywnie, głównie z powodu
negatywnego stanowiska USA i Grupy G77+Chiny w sprawie zobowiązań po roku 2012,
można stwierdzić, że sesje COP11/MOP1 odniosły historyczny sukces, przyjmując:
- decyzje z Marrakesz, czyniące Protokół z Kioto w pełni operacyjnym,
- decyzje o uproszczeniu procedur kwalifikacji i raportowania realizacji projektów
realizowanych z zastosowaniem mechanizmów elastycznych Protokółu, tzn. Mechanizmu
Czystego Rozwoju (CDM), Wspólnych Wdrożeń (JI), oraz Handlu Emisjami (ET),
- decyzje o rozpoczęciu negocjacji na temat 5-letniego programu działań na rzecz adaptacji
do zachodzących zmian klimatu, w tym o ustanowieniu globalnego Funduszu
Adaptacyjnego,
- decyzje o rozpoczęciu dialogu na temat zwiększenia zobowiązań, wynikających z artykułu
3.9 Protokółu (zobowiązania krajów rozwiniętych), oraz polepszania i kontroli wdrażania
przepisów Konwencji.
Delegacja polska uczestniczyła we wszystkich negocjacjach w grupach kontaktowych, oraz w
spotkaniach koordynacyjnych w ramach Unii Europejskiej, prowadzonych pod
przewodnictwem Prezydencji Brytyjskiej UE, prezentując stanowiska zgodne z ogólną,
wspólną polityką UE, zgodną też z ogólnymi propozycjami Prezydenta COP11/MOP1, ale
troszcząc się aby decyzje sesji nie powodowały obciążeń dla budżetu Państwa.
W Segmencie Wysokiego Szczebla COP11/MOP1 uczestniczył Pan Prof. Jan Szyszko,
Minister Środowiska Polski, oraz Pan Piotr Ogrodziński, Ambasador RP w Kanadzie. Pan
Minister miał swe wystąpienie w pierwszym dniu obrad Segmentu. W swym wystąpieniu Pan
Minister wyraził zadowolenie Polski z wejścia w życie Protokółu z Kioto oraz z formalnego
przyjęcia decyzji z Marakesz, podkreślił znaczenie wypracowania i zatwierdzenia
mechanizmu oraz struktury kontroli wypełniania zobowiązań. Pan Minister zwrócił uwagę na
konieczność pilnego rozpoczęcia dialogu w sprawie dalszych zobowiązań po roku 2012 i
włączenia w ten dialog wszystkich Stron Konwencji i Protokółu. W szczególny sposób Pan
Minister podkreślił znaczenie wychwytywania i akumulacji w glebie i jej poszyciu, przede
wszystkim poprzez odpowiednie zalesienia. Pan Minister uczestniczył też w czterech,
zwoływanych ad hoc ministerialnych spotkaniach koordynacyjnych Unii Europejskiej,
wypracowujących stanowiska dla negocjatorów unijnych.
Korzystając z obecności wszystkich Ministrów Środowiska Unii Europejskiej, oraz
większości ministrów z innych krajów, znaczących dla współpracy zagranicznej Polski, Pan
Minister odbył cały szereg nieformalnych spotkań z ministrami innych krajów. Do
najdłuższych i najważniejszych należy zaliczyć spotkanie z Ministrem Środowiska Ukrainy,
podczas którego omówiono najważniejsze i najpilniejsze zagadnienia współpracy transgranicznej, spotkanie z Ministrem Środowiska Austrii, podczas którego omówiono priorytety
austriackiej Prezydencji UE, oraz spotkanie z Minister Środowiska Danii, podczas którego
omówiono aktualne problemy COP11/MOP1, oraz możliwości rewitalizacji współpracy
polsko-duńskiej, w tym możliwości partnerstwa na rynkach trzecich. Pan Minister zaprosił
ministrów Austrii, Danii i Ukrainy do złożenia wizyty w Polsce.
trzech funduszy– Least Developed Countries (LDC) Fund, Special Climate Change Fund (SCCF) oraz
Adaptation Fund.
5
Protokół z Kioto wszedł w życie
W dniu 18 listopada 2004 Federacja Rosyjska ratyfikowała Protokół z Kioto. W ten sposób
zostały spełnione wymagania umożliwiające wejście protokołu w życie7 ( łączna emisji stron
Protokołu wymienionych w załączniku I do Konwencji wynosi 61.6 %) Tak więc po długich
oczekiwaniach, Protokół wszedł w życie w dniu16 lutego 2005.
Wejście w życie oznacza że od 16 lutego 2005:
• Strony z Załącznika I i Unia Europejska są prawnie zobowiązane do zredukowania
emisji sześciu gazów cieplarnianych w okresie 2008-2012 poniżej poziomu z roku
bazowego (dla większości jest to r 1990). Dla Polski rokiem bazowym jest 1988;
• zostały stworzone podstawy prawne do uruchomienia międzynarodowego rynku
handlu emisjami; rynek taki usprawni skuteczność i efektywność ekonomiczną
redukcji emisji;
• ruszył mechanizm czystego rozwoju (CDM) stanowiący zachętę dla inwestorów z
krajów uprzemysłowionych do inwestowania w projekty zapewniające redukcje emisji
w krajach rozwijających się przy jednoczesnym promowaniu zasad zrównoważonego
rozwoju;
• uruchomiony został ustanowiony w roku 2001 Fundusz Adaptacyjny w celu pomocy
krajom rozwijającym się w zwalczaniu negatywnych konsekwencji zmian klimatu.
Wejście w życie Protokołu z Kioto nie zahamowało procesu ratyfikacji przez nowe kraje. W
efekcie w końcu grudnia 2005 liczba krajów które stały się stronami Protokołu z Kioto
wyniosła 157.
Polityka ochrony klimatu we Wspólnocie Europejskiej
Spośród licznych aktów prawnych tworzących podstawy ochrony klimatu we Wspólnocie
dwa należą do szczególnie ważnych. Jeden to Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu
przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady
96/61/WE (Dz.U. L 275, str. 32), a drugi decyzja nr 280/2004/WE Parlamentu Europejskiego
i rady w sprawie mechanizmu monitorowania emisji gazów cieplarnianych i wdrażania
Protokołu z Kioto we Wspólnocie przyjęta w lutym 2004 (Dz.U. L 49/1 )
Pierwszy dokument ustala zasady prowadzenia handlu emisjami w ramach Wspólnoty w celu
osiągnięcia celów przyjętych w Protokole z Kioto w sposób najbardziej efektywny
ekonomicznie. W handlu mogą uczestniczyć instalacje
z następujących sektorów
gospodarczych: energetyka, metalurgia żelaza i stali oraz przemysł mineralny i papierniczy
Dyrektywa ustala dzień 1 stycznia 2005 jako moment uruchomienia systemu handlu emisjami
W tym terminie wszystkie instalacje prowadzące działalność wymienioną w załączniku I do
Dyrektywy i w jej wyniku emitujące gazy cieplarniane musza posiadać stosowne pozwolenia
wydane przez właściwe władze. Pod pojęciem przydziału emisji rozumie się uprawnienie do
obrotu toną dwutlenku węgla lub innego gazu cieplarnianego równoważnego jednej tonie CO2
Każdy Kraj Członkowski jest zobowiązany do popracowania i przyjęcia krajowego planu
rozdziału uprawnień dla 3 letniego okresu (1 01.2005 do 1.01.2008) zgodnie z wymaganiami
Dyrektywy. W pierwszym okresie conajmniej 95% pozwoleń musi być rozdzielone
7
Zgodnie art. 25 Protokołu wchodzi on w życie w 90 dniu po ratyfikowaniu przez kraje wymienione w
Załączniku I do Konwencji (kraje rozwinięte i kraje podlegające procesowi przejscia do gospodarki rynkowej ),
których łączna emisja przekroczy 55% emisji tej grupy krajów jaka miała miejsce w roku 1990. Do czasu
ratyfikacji przez Rosję warunek ten nie był spełniony.
6
bezpłatnie, natomiast dla okresu 5 letniego rozpoczynającego się w dniu 1 stycznia 2008 ta
ilość obejmuje 90% pozwoleń
Polska opracowała Krajowy Plan Rozdziału Uprawnień na lata 2005 – 2007
(rozporządzenie Rady Ministrów - Dz.U. Nr. 264 z dnia 30.12.2005, poz. 2206) , trwają prace
legislacyjne i przygotowawcze do wdrożenia systemu handlu emisjami. I tak m.in. przyjęta
została ustawa regulująca zasady handlu pozwoleniami na emisje do powietrza gazów
cieplarnianych i innych substancji (Dz.U. 281 z dnia 22 grudnia 2004 roku, poz.2784) oraz
wydane zostało rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie Krajowego Administratora
systemu handlu uprawnieniami do emisji (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13
września 2005 r. - Dz.U.186, poz. 1562)
Drugi dokument stworzył podstawy prawne do monitorowania emisji gazów
cieplarnianych w krajach członkowskich, na podstawie którego kraje są zobowiązane do
opracowania i wdrożenia krajowych programów redukcji emisji, w tym podjętych działań, a
także projekcji emisji do r 2020 dla każdego gazu i sektora, monitorowania postępu w
wypełnianiu postanowień Konwencji Klimatycznej i Protokołu z Kioto, w tym wdrażania
systemu handlu emisjami i innych mechanizmów przyjętych w Protokole. Kraje
członkowskie zobowiązane są do corocznego raportowania do Komisji stanu emisji i
pochłaniania w roku poprzedzającym, a co dwa lata oceny postępu w wypełnianiu
zobowiązań w tym zakresie, stanu wdrażania w zakresie krajowych programów,
inwentaryzacji oraz krajowych systemów i rejestrów. Raporty musza być przygotowywane z
zachowaniem punktualności, kompletności, dokładności, przejrzystości. Musza także
umożliwiać porównywanie wyników z wszystkimi krajami członkowskimi.
Drugi Europejski Program Zmian Klimatu
W ostatnich latach Unia Europejska podkreśla, że polityka ochrony klimatu posiada
najwyższy priorytet w strategii i programach ochrony środowiska do 2020 r. (są zalecenia
organów Parlamentu Europejskiego aby w unijnych i narodowych programach oraz
strategiach rozwoju dobierać takie polityki i działania sektorowe, które nie będą sprzeczne z
działaniami na rzecz polityki klimatycznej, a wręcz będą ją wspierać). Europejski Program
Zmian Klimatu (ECCP) ma prowadzić do koordynacji działań w kierunku redukcji emisji
gazów cieplarnianych. W średnio – i długo- terminowej perspektywie, ECCP jest płaszczyzną
międzynarodowej współpracy skierowanej na zagadnienia takie jak m.in. adaptacja do zmian
klimatu, transfer technologii, czy szkolenia i edukacja.
W październiku 2005 Komisja Europejska zainicjowała drugą fazę Europejskiego Programu
Zmian Klimatu (ECCP). Faza pierwsza stworzyła podstawy do sformułowania i wdrożenia
polityki ochrony klimatu w krajach Wspólnoty. W ciągu ostatnich czterech lat zostało
wdrożonych szereg instrumentów jak dyrektywy o odnawialnych źródłach do produkcji
energii elektrycznej, produkcji ciepła w skojarzeniu, energetycznej efektywności budynków i
system handlu emisjami. Druga faza ECCP musi spełnić kilka ważnych funkcji w tym:
1. Dokonać przeglądu postępów w świetle uzgodnionych i przyjętych działań,
2. Zaproponować nowe dodatkowe działania aby wypełnić istniejące luki
3. Określić działania zapewniające uzyskanie długookresowych efektów.
7
Dalsze aktywne zaangażowanie Polski w ramach Wspólnoty w działania
mające na celu przeciwdziałanie zmianom klimatu.
Polska od 13 grudnia 2002 r. jest stroną Protokołu z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów
Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, przyjmując zobowiązanie do zredukowania emisji
gazów cieplarnianych o 6% w odniesieniu do emisji z roku 1988. Polska z dużą powagą i
konsekwencją podeszła do zobowiązań związanych z ochroną klimatu. Dziś emisja gazów
cieplarnianych w stosunku do zobowiązań redukcyjnych podjętych w Kioto, jest o 32%
niższa. Jednak jako kraj modernizujący swoją gospodarkę nie możemy wykluczyć
przejściowego wzrostu emisji. Przyczyną jest przede wszystkim struktura paliw zużywanych
w naszym kraju (węgiel kamienny i brunatny), co utrudnia dalszą redukcję emisji, poprzez
przejście na gazie lub nieistniejącą jeszcze energetykę jądrową. Procesy modernizacji i
restrukturyzacji w przedsiębiorstwach będą jednak zawsze zmierzały w kierunku
przedsięwzięć energooszczędnych i przyjaznych dla środowiska. Osiągnięte poziomy
zredukowanej emisji CO2 chcemy zdyskontować w światowym i europejskim systemie
handlu emisjami.
Polska włącza się w działania mające na celu przeciwdziałanie zmianom klimatu. Jednakże
zdaniem Polski, działania podejmowane na rzecz ograniczenia zjawiska globalnego
ocieplenia, w tym dalsze redukcje emisji, nie mogą powodować pogorszenia warunków
funkcjonowania gospodarki europejskiej w porównaniu do innych regionów.
Zmiany emisji gazów cieplarnianych w Polsce
Emisja gazów cieplarnianych w Polsce znacząco zmniejszyła się w okresie od roku bazowego
(tj. 1988, w przypadku gazów przemysłowych (HFCs, PFCs i SF6) jako rok bazowy przyjęto
rok 1995) do roku 2003. Krajowa emisja bez uwzględnienia pochłaniania przez biosferę8
osiągnęła wartość mniejszą aż o 32,2%.
Spadek emisji był spowodowany przede wszystkim zmniejszeniem emisji dwutlenku węgla i
metanu, odpowiednio o 33% i 42,9%. W tym okresie emisja podtlenku azotu uległa
zwiększeniu o 9,6%, pomimo zmniejszenia się emisji z przemysłu chemicznego aż o 30,2%
wzrastała wraz z powszechniejszym stosowaniem katalizatorów w samochodach osobowych.
Tendencja spadkowa emisji gazów cieplarnianych utrzymywała się przez cały ten okres ze
zmianami rocznymi od 0,9 do 3,3%. W 2003 r. nastąpił wzrost emisji gazów cieplarnianych o
3,3% w stosunku do 2002 r. związany przede wszystkim ze zwiększeniem emisji dwutlenku
węgla i podtlenku azotu, odpowiednio o 3,5% i 5,8%.
Zmiany emisji gazów cieplarnianych do r 2003
Opublikowana w listopadzie 2005 r przez Sekretariat Konwencji klimatycznej analiza zmian
emisji pokazuje, że kraje rozwinięte z Załącznika I do Konwencji osiągnęły znaczna redukcje
emisji, która wyniosła 5.9% w 2003 r. Jednakże większa cześć tej redukcji została osiągnięta
na początku lat 1990-tych przede wszystkim przez kraje Europy Środkowej i Wschodniej
przechodzące proces transformacji gospodarczej. Natomiast w ostatnich latach emisja w
grupie krajów rozwiniętych wykazuje stabilizacje i nie zmniejsza się tak ja na początku. Co
więcej, projekcje emisji wskazują, że jest prawdopodobne, że do roku 2010 emisja wzrośnie.
8
tj. z wyłączeniem kategorii IPCC Zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo
8
Projekty Joint Implementation w Polsce
Polska aktywnie włączyła się do wdrażania mechanizmu Joint Implementation podejmując
wspólnie z innymi krajami z Załącznika I do Konwencji na terenie Polski działania
skutkujące redukcją emisji gazów cieplarnianych. Wolę wspólnej realizacji celu Konwencji
poprzez mechanizm JI wyraziły w podpisanych porozumieniach i MoU (Memorandum of
Understanding) szereg organizacji i krajów, w tym rządy Finlandii, Kanady, Danii oraz
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju i Kraje w regionie Morza Bałtyckiego
(BASREC). Polska bierze również aktywny udział w międzynarodowych programach i
funduszach zajmujących się realizacją projektów Wspólnych Wdrożeń, jak np. holenderski
program ERUPT czy Danish Carbon.
Aktualnie trwają prace nad przygotowaniem aktu prawnego, który:
• uregulowałyby realizację i zatwierdzanie projektów Wspólnych Wdrożeń w Polsce,
• transponował zapisy tzw. Dyrektywy Łączącej (2004/101/EC) oraz
dawał możliwość skorzystania także z innych koncepcji realizacji projektów z zakresu zmian
klimatu (np. Green Investment Scheme -GIS).
Z prac IPCC (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu)
W ramach grup roboczych IPCC opracowywany jest Czwarty raport IPCC oceniającego
zmiany klimatu, obejmujący m.in. analizę historycznych zmian klimatu i projekcje przyszłych
zmian w skali globalnej i regionalnej, konsekwencje zmian klimatu w różnych dziedzinach
oraz metody zapobiegania zmianom klimatu i łagodzenia ich skutków. Publikacja raportu
planowana jest na koniec roku 2007.
W 2005 roku zespół IPCC zatwierdził dwa raporty specjalne. Pierwszy z nich, „Chroniąc
warstwę ozonową i globalny system klimatyczny”, w którym zawarto naukowe i techniczne
informacje dotyczące substancji alternatywnych do tych niszczących ozon (ODS), które mogą
mieć wpływ na globalny system klimatyczny. Nowe gazy z grupy HFC (zamienniki ODS),
które są nieszkodliwe dla ozonu okazują się być silnymi gazami cieplarnianymi.
Przedstawiono tu zatem również opcje mające na celu redukcję emisji tych gazów
cieplarnianych oraz techniczne możliwości i koszty tych działań. Drugą publikacją w roku
2005 IPCC jest „Raport specjalny IPCC dotyczący wychwytu i magazynowania dwutlenku
węgla”, który zawiera informacje o metodach absorpcji CO2 oraz technikach jego transportu i
składowania np. w oceanie czy utworach geologicznych.
Na ukończeniu są prace nad nowymi wytycznymi do krajowych inwentaryzacji emisji i
wychwytu gazów cieplarnianych pt.: „2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas
Inwentories” (ulepszone wytyczne z roku 1996 opracowane dla krajów-stron Konwencji
klimatycznej w celu wykazywania wypełniania swoich zobowiązań do redukcji emisji gazów
cieplarnianych). Dokument ten powinien ukazać się na początku 2006 r. W ramach prac IPCC
opracowano dwa dokumenty wspomagające szacowanie krajowych inwentaryzacji emisji i
pochłaniania gazów cieplarnianych związanych z wylesianiem i innymi zmianami w
użytkowaniu ziemi: „Definicje i opcje metodologiczne dotyczące inwentaryzacji emisji
związanej z bezpośrednią degradacją lasów oraz innych zbiorowisk roślinnych w wyniku
działalności człowieka” oraz „Przewodnik po dobrych praktykach obejmujących metody
szacowania, pomiarów, monitoringu i raportowania zmian w zasobach węgla i emisji dwutlenku
węgla związanych z użytkowaniem ziemi, zmianą tegoż użytkowania i leśnictwem”.
Wszystkie raporty IPCC dostępne są na stronie internetowej: http://www.ipcc.ch
9
Priorytetowe zadanie WMO (Światowa Organizacja Meteorologiczna)
Program zapobiegania i łagodzenia skutków klęsk żywiołowych to jedno z nowych,
priorytetowych zadań Światowej Organizacji Meteorologicznej. Główny nacisk kładzie się tu
na środki i działania zaradcze, w tym wypracowywanie precyzyjnych i wiarygodnych
systemów ostrzegania przed gwałtownymi zjawiskami pogodowymi. W ramach tego
programu opracowana zostanie baza danych o najlepszych praktykach dotyczących
zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi spowodowanymi zjawiskami
pogodowymi, klimatycznymi i hydrologicznymi. Baza ta będzie dynamicznie rozwijana, a jej
produktami będą nowe techniki prognozowania, badania naukowe i metodologie. Już w tym
roku opracowane zostaną wytyczne, w oparciu o zbiór przykładowych projektów, pod nazwą
„Zarządzanie ryzykiem klęsk żywiołowych pochodzenia hydro-meteorlogicznego”.
Jednym z działań już zainicjowanych w tym zakresie jest międzynarodowy plan badawczy
nad rozwojem i ulepszaniem prognoz pogody, od tych 24-godzinnych do 14-dniowych,
szczególnie w regionach występowania cyklonów tropikalnych i tych w umiarkowanych
szerokościach geograficznych, umożliwiając dostęp do probabilistycznych prognoz pogody
wszystkim krajom. Głównym celem tego zadania jest przygotowanie dokładnych ostrzeżeń
przed groźnymi zjawiskami pogodowymi oraz oceny oddziaływania zjawisk klimatycznych w
formie ułatwiającej zastosowanie odpowiednich narzędzi decyzyjnych i strategii
zmniejszających skutki klęsk żywiołowych.
Radary w polskiej służbie hydrologiczno-meteorologicznej
W latach 2000–2005 przeprowadzona została modernizacja Państwowej Służby
Hydrologiczno-Meteorologicznej, w ramach której m.in. rozbudowano i unowocześniono
system radarowy. Tzw. system POLRAD obejmuje 8 meteorologicznych radarów
dopplerowskich pokrywających swym zasięgiem obszar całego kraju oraz Radarowe Centrum
Operacyjne (RCO) w Warszawie. Wszystkie radary są zautomatyzowane, zdalnie
obsługiwane i sterowane. Satelitarne łącza teletransmisyjne o wysokiej sprawności przekazują
informacje do centralnego systemu sterowania, przetwarzania i gromadzenia danych przy
RCO.
Do głównych zadań sieci radarowej należą osłona przeciwpowodziowa oraz system
ostrzegania o niebezpiecznych zjawiskach. Dane z sieci radarowej znajdą także zastosowanie
w osłonie lotnictwa cywilnego i wojskowego, gospodarce morskiej, energetyce i gospodarce
wodnej, transporcie drogowym, rolnictwie czy turystyce.
Tak zorganizowany system pozwala na pełne rozpoznanie pola opadów atmosferycznych, co
przy intensywnych i zróżnicowanych przestrzennie opadach, zwłaszcza na terenach górskich i
podgórskich, ma decydujące znaczenie dla jakości prognoz meteorologicznych i osłony
hydrologicznej.
Koncentracja gazów cieplarnianych nadal wzrasta
Japońska Agencja Meteorologiczna systematycznie prowadzi inwentaryzację danych o
stężeniu gazów cieplarnianych w atmosferze mierzonych na stacjach całego świata na
potrzeby WMO. W swoim raporcie z 2005 r. podała, że globalne stężenie dwutlenku węgla w
atmosferze, rosnące od okresu przedindustrialnego, osiągnęło 374 ppm9 w 2002 r. Najwyższa
9
ppm – cząstek gazu na milion cząstek powietrza
10
koncentracja obserwowana jest w wysokich i umiarkowanych szerokościach geograficznych –
obszarach największych źródeł emisji tego gazu.
Koncentracja metanu nadal wzrasta od początku XIX w. i osiągnęła 1787 ppb10 w 2003 r.
Najwyższe wartości stężenia obserwowane są w północnych szerokościach geograficznych,
co wyraźnie wskazuje na zasadnicze miejsca ich źródeł emisji.
Stężenie podtlenku azotu również stopniowo rośnie i wyniosło 318 ppb w 2003 r. Podobnie
jak w przypadku dwóch poprzednich gazów cieplarnianych koncentracja N2O jest wyższa na
półkuli północnej.
10
ppb – cząstek gazu na miliard cząstek powietrza
11