OCHRONA ŚRODOWISKA W

OCHRONA ŚRODOWISKA W PRZEDSIĘBIORSTWACH PO WEJŚCIU POLSKI DO
UNII EUROPEJSKIEJ
Informacje dla przedsiębiorców
Wprowadzenie
Jednym z podstawowych warunków wstąpienia Polski do Unii Europejskiej (UE) jest
przejęcie jej całego dorobku prawnego i wdrożenie jego wymagań w praktyce. Polska
musiała dokonać przeniesienia do swojej legislacji tych wymagań unijnych, które w
prawie nie były ujęte lub były inaczej rozwiązane. Kolejnym niezbędnym krokiem
jest praktyczne wdrożenie tych wymagań. Oznacza to wprowadzenie nowych
procedur - (obejmujących np. tryb i sposób wykonywania ocen oddziaływania na
środowisko, wydawanie pozwoleń zintegrowanych itp.), budowę nowych lub też
przekształcanie istniejących instytucji, tak aby mogły one spełniać zadania
postawione przez przepisy unijne oraz – co będzie prawdopodobnie najtrudniejsze –
realizacja wielu inwestycji, które mają zapewnić uniknięcie bądź minimalizację
powodowanego przez działalność gospodarczą negatywnego oddziaływania na
środowisko przyrodnicze.
Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie informacji na temat obowiązków
dotyczących ochrony środowiska, jakie w wyniku przeniesienia do prawa polskiego
wymagań Unii Europejskiej spełnić muszą podmioty gospodarcze:
1. W rozdziale pierwszym zaprezentowano podstawowe informacje na temat
polityki ekologicznej Unii Europejskiej;
2. W rozdziale drugim omówiono negocjacje akcesyjne z UE i przedstawiono ich
wynik;
3. W rozdziale trzecim wskazano na najważniejsze – z punktu widzenia
podmiotów gospodarczych – zmiany jakich dokonano w polskich przepisach
prawa ochrony środowiska oraz nowe wymagania wobec przedsiębiorstw;
4. W ostatnim rozdziale poruszono problemy związane z finansowaniem
niezbędnych inwestycji i zmian oraz omówiono korzyści wynikające z
dostosowania przepisów ochrony środowiska do wymagań UE
Unia Europejska i jej polityka ekologiczna
Polityka ekologiczna Unii Europejskiej realizowana jest na podstawie tzw.
Programów Działań na rzecz Środowiska. Obowiązek realizacji tej polityki, w różnej
formie, spoczywa na wszystkich instytucjach UE. Najważniejsze z nich to:
• Rada Europejska
W jej skład wchodzą szefowie rządów krajów członkowskich. Rada spotyka się dwa
razy w roku pod przewodnictwem szefa rządu kraju, któremu przypada w danej
1
chwili przewodnictwo w UE (trwa ono 6 miesięcy). Rada Europejska ustala
generalne, ogólne kierunki polityki ekologicznej Unii.
• Rada Unii Europejskiej
Jej zadaniem jest stanowienie prawa o UE oraz wypracowywanie szczegółowych
zasad i koordynowanie polityki Unii. Rada może działać w kilku postaciach: jako
Rada ds. Ogólnych (w jej skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych lub Rady
Specjalne - tzw. branżowe (w jej skład mogą wejść ministrowie środowiska,
transportu, kultury itp.).
• Komisja Europejska
Jest jedną z najważniejszych instytucji UE. Do jej kompetencji należy: prawo
inicjatywy ustawodawczej, reprezentacja interesów i koordynacja działań UE
(wewnątrz i na zewnątrz), realizacja postanowień zawartych w traktatach i aktach
prawnych przyjętych przez UE, kontrola stosowania prawa UE.
• Europejska Agencja Środowiska
Agencja prowadzi działania na rzecz pozyskiwania, wykorzystywania
upowszechniania informacji o stanie środowiska i tendencjach zmian.
i
• Parlament Europejski
W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich UE, wybierani w
wyborach powszechnych i bezpośrednich. Do kompetencji Parlamentu należy
uchwalanie budżetu, przyjmowanie nowych członków oraz zatwierdzanie układów
stowarzyszeniowych i w niektórych sprawach dotyczących środowiska Parlament
ma rolę współdecydująca z Radą.
• Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał stoi na straży przestrzegania prawa wspólnotowego, orzeka o zgodności
aktów prawnych UE z traktatami. Ważną funkcją Trybunału Sprawiedliwości jest
rozstrzyganie sporów pomiędzy państwami członkowskimi lub pomiędzy Komisją
Europejską, a rządami państw członkowskich. W ostatnich latach Trybunał
kilkukrotnie, na wniosek Komisji Europejskiej, nakładał kary finansowe na państwa
członkowskie, które nie wdrożyły w sposób zadawalający przepisów ochrony
środowiska UE.
Tworzenie polityki ekologicznej Unii Europejskiej rozpoczęto na początku lat
siedemdziesiątych, jej podstawę stanowią zagadnienia:
•
etyczne, opierające się na przekonaniu, że przyroda ma wewnętrzna wartość i
jako taka winna być chroniona;
•
ekonomiczne, których podstawą jest zasada, że najważniejszym elementem
wspólnego rynku powinny być równe warunki konkurencji; tak więc wszystkie
podmioty gospodarujące w krajach Unii Europejskiej powinny obowiązywać
jednakowe standardy ochrony środowiska;
•
dobra ogółu, które opiera się na powiązaniu stanu środowiska ze zdrowiem
człowieka.
2
Zasady polityki ekologicznej UE:
•
zrównoważony rozwój;
•
wysoki poziom ochrony środowiska;
•
przezorności – przewidywania ewentualnych negatywnych skutków działań;
•
prewencji – zapobiegania zanieczyszczeniom i likwidacji ich u źródła;
•
zanieczyszczający płaci - koszt likwidacji szkód ekologicznych powinni ponosić
ich sprawcy;
•
integracji wymagań ochrony środowiska do wszystkich strategii i polityk
sektorowych;
•
subsydiarności - problemy należy rozwiązywać na możliwie najniższym szczeblu;
•
partnerstwo - konieczność podejmowania, przez wszystkie podmioty, wspólnych
działań na rzecz ochrony środowiska.
Kierunki, priorytety i zakres polityki ekologicznej Unii Europejskiej przedstawiane
są w tzw. Programach Działań na Rzecz Ochrony Środowiska. Pierwszy program
przyjęto w listopadzie 1973 roku, kolejne w latach: 1978, 82, 87 i 92. Ostatni,
przyjęty w 2001 roku VI Program Działań wyznacza zadania polityki ekologicznej
Unii Europejskiej w pierwszej dekadzie XXI wieku. Wskazuje on na najważniejsze,
cztery obszary działań jakie w tym okresie powinny być podejmowane przez UE:
1. Powstrzymanie zmian klimatu
Celem aktywności w tym zakresie będzie stworzenie warunków dla wdrożenia
wymagań Protokołu z Kioto, to jest doprowadzenie, w okresie lat 2008 - 2012 do
corocznej redukcji emisji sześciu gazów cieplarnianych o 8% w stosunku do tzw.
roku bazowego (poziomu emisji z roku 1990). Redukcja ta ma być wstępem do
realizacji strategicznego celu Unii Europejskiej, jakim jest zmniejszenie ilości
odprowadzanych do atmosfery gazów cieplarnianych o 70%.
2. Ochrona przyrody i bioróżnorodności
Nadrzędnym celem działań w tym zakresie jest powstrzymanie utraty
bioróżnorodności, zarówno na poziomie Unii Europejskiej jak i całej Ziemi. Prace te
mają się także przyczynić do ochrony i odtwarzania naturalnych systemów
przyrodniczych, a także skutecznie chronić gleby przed zanieczyszczeniem i erozją.
3. Środowisko i zdrowie
Podstawowym celem prac UE w tym zakresie jest zapewnienie takiej jakości
środowiska, aby poziomy zanieczyszczenia (włączając w to promieniowanie i hałas)
wywołane działalnością człowieka nie wywierały zagrożenia dla zdrowia ludzi.
4.
Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i gospodarka odpadami
3
To prawdopodobnie najważniejszy cel polityki ekologicznej UE, według którego
należy dążyć do stworzenia takich zasad rozwoju gospodarczego, które zapewnią, że
konsumpcja nieodnawialnych i odnawialnych zasobów naturalnych nie przekroczy
pojemności środowiska. Unia zamierza dążyć w rozwoju gospodarczym do
dematerializacji gospodarki poprzez znaczącą poprawę efektywności wykorzystania
surowców i zapobieganie powstawaniu odpadów. W tym celu niezbędne będzie
oparcie gospodarki w większym niż dotychczas stopniu na korzystaniu z zasobów
odnawialnych. Zapowiada się tu także wprowadzenie nowych instrumentów
wspierających realizację celów polityki ekologicznej UE – poprzez reformę
podatkową i wprowadzanie pozytywnych bodźców finansowych.
VI Program Działań określa także instrumenty, których wdrożenie i stosowanie
powinno przyczynić się do osiągnięcia postawionych celów. Wyróżnia się cztery
główne grupy tych narzędzi:
1. instrumenty prawne, które będą systematycznie wprowadzane i których
stosowanie powinno wymóc na wszystkich użytkownikach środowiska pożądany
stan jego ochrony;
2. instrumenty rynkowe, takie jak narzędzia ekonomiczne (opłaty, subwencje,
kreowanie rynków etc.), instrumenty fiskalne (podatki ekologiczne i ulgi
podatkowe) oraz dobrowolne porozumienia rządu z podmiotami gospodarczymi;
3. poziome instrumenty wspomagające, takie jak: badania naukowe, edukacja
ekologiczna, poprawa pozyskiwania i wykorzystania danych o środowisku,
planowanie sektorowe i przestrzenne;
4. finansowe instrumenty wspomagające, takie jak fundusze strukturalne i fundusz
spójności, rozwinięcie instrumentu finansowego Wspólnoty na rzecz środowiska
(LIFE), specjalne programy wspierania małych i średnich przedsiębiorstw,
programy wspierania rozwoju odnawialnych źródeł energii i jej efektywnego
wykorzystania itd.
Powyższy przegląd wskazuje, że choć wiele działań będzie musiało być podjętych
przez administrację publiczną, najważniejszymi partnerami w realizacji celów
europejskiej polityki ekologicznej są podmioty gospodarcze.
Negocjacje Polski z członkostwo w UE
Od początku lat dziewięćdziesiątych Polska prowadzi aktywną politykę ochrony
środowiska. Jej wyrazem stało się przyjęcie w 1991 roku I Polityki Ekologicznej
Państwa zastąpionej dziesięć lat później II Polityką Ekologiczną. Dokumenty te
wyrażają wolę władz Polski w osiąganiu celów ekologicznych, wskazują również cele
i kierunki działań w tym zakresie. Efektem wykonanych w latach
dziewięćdziesiątych inwestycji było znaczne zmniejszenie odprowadzanego ładunku
zanieczyszczeń. Niestety pomimo osiągniętej poprawy stan środowiska
przyrodniczego jak również stan infrastruktury służącej jego ochronie nie jest w
Polsce wystarczający. Nadal znaczna ilość ścieków odprowadzana jest do
odbiorników bez oczyszczania, zbyt mała ilość przedsiębiorstw posiada urządzenia
oczyszczające gazy odlotowe, tylko niewielka ilość odpadów poddawana jest
odzyskowi lub zaawansowanym sposobom unieszkodliwiania – większość z nich
4
deponowana jest na składowiskach. Dlatego też w dokumencie Polityka ekologiczna
państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010
postawiono ambitne cele ekologiczne jakie powinny być osiągnięte w pierwszej
dekadzie XXI wieku. Obowiązek osiągania tych celów nie wynika jednak jedynie z
wewnętrznych, polskich zobowiązań; do ich realizacji nasz kraj zobowiązał się także
w Traktacie Akcesyjnym.
Za początek polskiej drogi do Unii Europejskiej można uznać datą 16 grudnia 1991
roku, kiedy nastąpiło podpisanie Układu Europejskiego ustanawiającego
stowarzyszenie pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi oraz
ich państwami członkowskimi. Układ wszedł w życie 1 lutego 1994 roku
zobowiązując nasz kraj m.in. do stopniowego dostosowywania istniejącego i
przyszłego ustawodawstwa - w tym także prawa ochrony środowiska - do systemu
prawnego UE. W dniu 31 marca 1998 roku nastąpiło otwarcie negocjacji
akcesyjnych, w tym samym roku rozpoczęto tzw. screening, tj. proces wspólnego
przeglądu aktów prawnych Polski i UE, który pozwolił na wzajemne zorientowanie
się o istniejących różnicach i rozbieżnościach. Dorobek prawny Unii Europejskiej –
tzw. Acquis communautaire w ochronie środowiska stanowi zbiór ponad 300 aktów
prawa wspólnotowego, procesem screeningu objęto ponad dziewięćdziesiąt
najważniejszych. Wykazano wówczas znaczne różnice pomiędzy obowiązującymi w
Polsce przepisami a prawem UE w tym zakresie.
W stanowisku negocjacyjnym Rząd RP przedstawił informacje na temat sposobu
wdrożenia wszystkich aktów prawnych UE dotyczących ochrony środowiska, które
zostały przyjęte do dnia 31 grudnia 1998 roku. Podstawowym założeniem było
zobowiązanie, że proces transpozycji oraz wdrożenia wymagań prawa UE powinien
zakończyć się do dnia uzyskania członkostwa w UE (zakładano wówczas, że Polska
stanie się członkiem UE od 1 stycznia 2003 roku).
W przekazanym stronie unijnej w październiku 1999
negocjacyjnym Polska odniosła się do przepisów w zakresie:
roku
stanowisku
1. Prawa horyzontalnego,
2. Ochrony przyrody,
3. Jakości wód,
4. Ograniczaniu zanieczyszczeń przemysłowych i oceny ryzyka,
5. Jakości powietrza,
6. Hałasu z maszyn i urządzeń,
7. Chemikaliów i organizmów zmodyfikowanych genetycznie,
8. Gospodarki odpadami,
9. Bezpieczeństwa jądrowego i ochrony przed promieniowaniem.
W grudniu 1999 roku oficjalnie rozpoczęto negocjacje pomiędzy Polską a UE w
obszarze Środowisko. Prowadzone w tym okresie prace obejmowały m.in.:
•
konsultacje techniczne z Komisją Europejską dotyczące szczegółowych
zapisów prawnych, rozwiązań dotyczących wdrażania poszczególnych
dyrektyw,
5
•
pisemną wymianę dokumentów dotyczących Stanowiska Negocjacyjnego
przedłożonego w październiku 1999 r. i kolejnych jego modyfikacji,
•
opracowanie planów wdrażania dyrektyw, zawierających harmonogram prac i
terminy zakończenia ich zasadniczych etapów oraz koszty realizacji tego
programu i wskazanie źródeł finansowania.
Ciężar przygotowania stanowiska negocjacyjnego i jego kolejnych modyfikacji oraz
innych dokumentów, a także prowadzenie konsultacji spoczywał na Ministerstwie
Środowiska, które ze względu na interdyscyplinarny zakres zagadnień
współpracowało z wieloma innymi instytucjami. Negocjacje w obszarze Środowisko
zostały tymczasowo zakończone podczas sesji Konferencji Akcesyjnej w dniu 26
października 2001 r. i w tym zakresie zostało przyjęte Stanowisko Wspólne, w
którym Unia Europejska zaakceptowała wnioski o okresy przejściowe w odniesieniu
do 9 aktów prawnych.
W zakresie jakości powietrza Polska uzyskała:
•
4-letni okres przejściowy (do 31.12.2006r.) w odniesieniu do Dyrektywy
99/32/WE w sprawie redukcji zawartości siarki w paliwach płynnych
•
3-letni okres przejściowy (do 31.12.2005 r.) w odniesieniu do dyrektywy
94/63/WE w sprawie kontrolowania emisji lotnych związków organicznych
powstałych wskutek z magazynowania benzyn, i jej dystrybucji z terminali do
stacji
obsługi
W przypadku zakresie gospodarki odpadami Polska uzyskała:
•
5-letni okres przejściowy (do 31.12. 2007 r.) w odniesieniu do dyrektywy
94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych
•
3-letni okres przejściowy (do 01. 07. 2012r. ) w odniesieniu do dyrektywy
99/31/WE w sprawie składowisk odpadów
•
5 - letni okres przejściowy ( do 31.12.2007 r.) w odniesieniu do
rozporządzenie 259/93/EWG w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania
odpadów w obrębie do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar
-
dla niektórych grup odpadów przeznaczonych do odzysku z tzw. "zielonej
listy"
-
dla wybranych odpadów przeznaczonych do odzysku z tzw.
"pomarańczowej listy"
W przypadku wymagań dotyczących jakości wód Polska uzyskała okresy przejściowe
dla dwóch dyrektyw. W zakresie wdrażania wymagań dyrektywy 91/271/EWG
dotyczących budowy kanalizacji uzyskano:
•
6 letni okres przejściowy (do 31.12.2008 roku) w odniesieniu do aglomeracji
większych niż 10 000 RLM;
•
10 letni okres przejściowy (do 31.12.2015 roku) w odniesieniu do aglomeracji
o wielkości od 2 000 do 10 000 RLM.
W odniesieniu do obowiązku budowy oczyszczalni ścieków Polska uzyskała
następujące okresy przejściowe:
6
•
10 letni okres przejściowy (do 31.12.2015 roku) w odniesieniu do aglomeracji
o wielkości od 2 000 do 10 000 RLM,
•
10 letni okres przejściowy (do 31.12.2015 roku) w odniesieniu do aglomeracji
o wielkości od 10 000 do 15 000 RLM,
•
13 letni okres przejściowy (do 31.12.2015 roku) w odniesieniu do aglomeracji
o wielkości od 15 000 do 100 000 RLM,
•
8 letni okres przejściowy (do 31.12.2010 roku) w odniesieniu do aglomeracji
większych niż 100 000 RLM.
Ponadto w odniesieniu do tej dyrektywy uzyskano:
•
10 letni okres przejściowy (do 31.12.2015 roku) w odniesieniu do zrzutu
ścieków do wód słodkich i ujęć rzek z aglomeracji poniżej 2 000 RLM
•
10 letni okres przejściowy w przypadku zrzutu ścieków do wód przybrzeżnych
z aglomeracji poniżej 10 000 RLM (do 31.12.2015 roku).
•
8 letni okres przejściowy dla budowy oczyszczalni ścieków w zakładach
sektora rolno – spożywczego reprezentujących równoważną liczbę
mieszkańców powyżej 4 000
Natomiast w odniesieniu do Dyrektywy 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia
spowodowanego przez niektóre substancje odprowadzane do środowiska wodnego
oraz dyrektyw "córek" dotyczących poszczególnych substancji niebezpiecznych
uzyskano:
•
5 - letni okres przejściowy (do 31.12.2007r.)
W przypadku dyrektyw dotyczących zanieczyszczenia przemysłowego Polska
uzyskała:
• 3 – letni okres przejściowy (do 31.12.2010 r.) w odniesieniu do wdrażania
wymagań dyrektywy 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i
kontroli zanieczyszczeń dla ograniczonej grupy instalacji istniejących,
wymagających poważnych lub całkowitych zmian technologicznych
W odniesieniu do aktów prawnych regulujących bezpieczeństwo jądrowe i ochronę
przed promieniowaniem jonizującym uzyskano:
• 4 - letni okres przejściowy (do 31.12.2006 r.) na wdrażanie wymagań
dyrektywy 97/43/Euroatom w sprawie ochrony przed promieniowaniem
jonizującym pochodzącym ze źródeł medycznych
W trakcie dalszych negocjacji Polska uzyskała jeszcze jeden okres przejściowy,
odnoszący się do nowej, przyjętej w 2001 roku Dyrektywy 2001/80/WE w sprawie
ograniczania emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł
spalania paliw. Czas przeznaczony na wdrożenie wymagań odnoszących się do
istniejących źródeł spalania przedłużono:
• o 8 lat (do 31 grudnia 2015 roku) w zakresie emisji SO2 dla elektrowni
zawodowych, elektrociepłowni przemysłowych oraz elektrociepłowni i
ciepłowni zawodowych;
• o 2 lata (do 31 grudnia 2017 roku) w zakresie emisji NOx dla wszystkich
elektrowni i elektrociepłowni, które znalazły się na liście załączonej do
polskiego stanowiska negocjacyjnego;
• o 10 lat (do 31 grudnia 2017 roku) w zakresie emisji pyłu dla ciepłowni
komunalnych.
7
Powszechnie uznaje się, że wśród krajów kandydujących Polska uzyskała najlepsze
warunki wdrażania wspólnotowych przepisów ochrony środowiska. UE zgodziła się z
argumentacją Polski, że wysoki koszt wprowadzenia nowych wymagań – zarówno w
odniesieniu do podmiotów publicznych (samorządy) jak i przedsiębiorstw
prywatnych, a także stopień decentralizacji zarządzania ochroną środowiska
sprawiają, że szybsze zrealizowanie niezbędnych inwestycji nie będzie możliwe. Tym
niemniej mimo uzyskania tak dogodnych warunków ilość niezbędnych prac dla
wypełnienia wszystkich zobowiązań ekologicznych wynikających z podpisania
Traktatu Akcesyjnego będzie bardzo duża.
Tymczasowe zamknięcie negocjacji w październiku 2001 roku nie oznaczało
zakończenia prac. Nadal prowadzone były konsultacje dotyczące transpozycji prawa
i wdrażania poszczególnych jego wymagań, strona unijna monitorowała postępy
Polski w realizacji niezbędnych inwestycji i wzmacnianiu administracji ochrony
środowiska a także tworzenia nowych instytucji przewidzianych w nowych
ustawach. Negocjacje oficjalnie zamknięto 25 listopada 2002 roku zawarte wówczas
ustalenia stały się wiążące dla obu stron – Rzeczpospolitej Polski oraz Unii
Europejskiej w dniu podpisania Traktatu Akcesyjnego w Atenach 16 kwietnia 2003
roku.
Nowe wymagania z dziedziny ochrony środowiska wobec przedsiębiorstw
Nowe obowiązki jakie stoją obecnie przed przedsiębiorstwami wynikają zarówno z
realizacji przez Polskę krajowej polityki ekologicznej, jak i z transpozycji do prawa
polskiego wymagań Unii Europejskiej w tym zakresie. Zostały one wprowadzone
przede wszystkim poprzez ustawy przyjęte przez Parlament w latach 2000 – 2002
oraz poprzez rozporządzenia wykonawcze do tych ustaw. Najważniejszymi aktami
prawnymi dokonującymi transpozycji większości przepisów ramowych UE są:
ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 62/01 poz. 629), ustawa o wprowadzeniu
ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. 100/01 poz. 1085) a także ustawa Prawo Wodne (Dz.U. 238/02 poz.
2022).
Jedną z najważniejszych zmian dla przedsiębiorstw jest wprowadzenie do prawa
polskiego wymagań Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego
zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczeń (tzw. Dyrektywa IPPC). Nowe przepisy
wprowadziły dla wybranej grupy przedsiębiorstw obowiązek uzyskiwania tzw.
pozwoleń zintegrowanych i ustalania norm emisyjnych na podstawie Najlepszej
Dostępnej Techniki (BAT - Best Available Technique). Jak wskazują przykłady
przedsiębiorstw działających w krajach UE wydanie pozwolenia zintegrowanego
może
być
warunkowane
koniecznością
zmniejszenia
energo
–
lub
materiałochłonności procesu technologicznego, może być uzależnione od zmiany
dotychczasowej technologii i wprowadzeniu nowej, w której stosowane będą mniej
zagrażające środowisku surowce, promowane będą rozwiązania bez – i mało
odpadowe. Wymagania te obejma grupę ponad 2000 największych przedsiębiorstw z
następujących sektorów:
• energetycznego (o mocy ponad 50 MWt),
• hutniczego i metalurgicznego,
• mineralnego,
• chemicznego,
8
• unieszkodliwiania odpadów,
• oraz wybrane przedsiębiorstwa sektora rolno – spożywczego, drzewnego i hodowli
zwierząt.
Przepisy dotyczące wydawania pozwoleń zintegrowanych zawarto w ustawie Prawo
ochrony środowiska oraz dwóch rozporządzeniach Ministra Srodowiska: pierwszym
z 24 września 2002 roku w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z
kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzania raportu o oddziaływaniu na
środowisko – Dz.U. 179/02 poz. 1490 oraz drugim z 26 lipca 2002 roku w sprawie
rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych
elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz.U. 122/02 poz. 1055).
Te dwa akty prawne zawierają wykazy faktorów instalacji, w których większość
przedsiębiorstw będzie musiała uzyskać pozwolenia zintegrowane.
Warto zwrócić uwagę, że wprowadzenie powyższych obowiązków stanowi istotną
nowość dla administracji szczebla powiatowego i wojewódzkiego odpowiedzialnego
za wydawanie pozwoleń zintegrowanych. Ze względu na spodziewane trudności jakie
może
spowodować
wdrożenie
omawianych
przepisów
w
istniejących
przedsiębiorstwach (stosujących niejednokrotnie przestarzałe technologie co
oznacza, że wprowadzenie wymogu stosowania w nich Najlepszych Dostępnych
Technik będzie kosztowne), Polska uzyskała 3 letni okres przejściowy na wykonanie
modernizacji istniejących instalacji.
Istotne zmiany oczekują także prowadzących instalacje energetycznego spalania
paliw o mocy ponad 50 MWt, a także operatorów spalarni odpadów (zarówno
komunalnych jak i niebezpiecznych) i instalacji do produkcji dwutlenku tytanu.
Transponując wymagania UE w zakresie ograniczania emisji zanieczyszczeń z
instalacji przemysłowych do powietrza wprowadzono wymagania dotyczące m.in.:
•
konieczności dotrzymania norm emisji w odniesieniu do ilości i rodzaju
substancji zanieczyszczających powstających w procesach technologicznych,
•
postępowania w przypadku zakłóceń i awarii w procesach technologicznych
czy działaniu urządzeń ochronnych,
•
przypadków w których niezbędne jest prowadzenie pomiarów stężeń
zanieczyszczeń w gazach odlotowych i zakresu tych pomiarów.
Powyższe wymagania w odniesieniu do omawianych instalacji wprowadzone zostały
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 30 lipca 2001 roku w sprawie
wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów
technologicznych i operacji technicznych (Dz.U. 87/01 poz. 957). Nowością
wprowadzoną omawianym rozporządzeniem jest prawo wojewody, działającego w
porozumieniu z wojewódzkim inspektorem ochrony środowiska oraz określonym
podmiotem gospodarczym, do podjęcia decyzji o ograniczeniu lub wstrzymaniu
procesów technologicznych i operacji technicznych. Może to nastąpić w przypadku
wystąpienia awarii albo zakłóceń w procesach technologicznych i operacjach
technicznych lub w pracy urządzeń ochronnych ograniczających wprowadzanie
substancji zanieczyszczających do powietrza, prowadzących do dwukrotnego
przekroczenia dopuszczalnych ilości substancji zanieczyszczających, trwającego
dłużej niż 3 godziny. Wprowadzenie takiego rozwiązania będzie miało pozytywne
konsekwencje dla jakości powietrza atmosferycznego – niemalże do dnia dzisiejszego
wiele przedsiębiorstw woli płacić wysokie kary za przekraczanie warunków
odprowadzania zanieczyszczeń do powietrza niż podejmować w tym zakresie działań
9
naprawczych. Wymagania te są konsekwencją transpozycji do prawa polskiego
przepisów Dyrektywy 88/609/EWG w sprawie ograniczenia emisji niektórych
zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw.
Ponadto omawiane rozporządzenie Ministra Środowiska wprowadza wymagania
odnoszące się także do wielkości emisji zanieczyszczeń do powietrza z innych
rodzajów instalacji m.in.:
•
służących spalaniu olejów odpadowych (transpozycja wymagań dyrektywy
75/439/EWG w sprawie usuwania olejów odpadowych),
•
służących spalaniu odpadów niebezpiecznych (transpozycja Dyrektywy
94/67/WE)
•
nowych i istniejących spalarni odpadów komunalnych (transpozycja
dyrektyw: 89/369/EWG w sprawie nowych i 89/429/EWG - istniejących
spalarni odpadów komunalnych),
•
emitujących do powietrza azbest (Dyrektywa 87/217/EWG),
•
zajmujących się produkcją dwutlenku tytanu (92/112/EWG).
W dniu 23 października 2001 r. Unia Europejska przyjęła Dyrektywę 2001/80/WE,
która wprowadza nowe, ostrzejsze niż w przypadku dyrektywy 88/609/EWG
wymagania dotyczące emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł
spalania paliw. Z punktu widzenie przedsiębiorstw energetycznych najważniejsze
zobowiązania wynikające z dyrektywy to zaostrzenie norm emisyjnych dla źródeł
nowych (w przypadku tzw. źródeł najnowszych to jest takich, które pozwolenie na
budowę uzyskały po 27 listopada 2002 roku normy te zaostrzono niemal
dwukrotnie) oraz nowe obowiązki dla źródeł istniejących (to te, które uzyskały
pozwolenie na budowę (lub na użytkowanie) przed 1 lipca 1987). Instalacje
istniejące w okresie od 1.01.2008 lub 1.01.2016 r. (zależnie od zanieczyszczenia i
mocy obiektu) powinny spełniać indywidualne normy emisji SO2, NOx i pyłu jak dla
źródeł „nowych” lub zostać objęte Krajowym Planem Redukcji Emisji (KPRE), w
ramach którego łączna emisja powinna być istotnie ograniczona do 1.01.2008 r.
Źródła istniejące, które ze względu na stan techniczny są przeznaczone do likwidacji
mogą od 1.01.2008 (lecz nie dłużej niż do 31.12.2015 r.) przepracować
maksymalnie 20 000 godzin bez obowiązku dostosowania się do wymagań
Dyrektywy. Krajowym Planem Redukcji Emisji mogą być objęte istniejące źródła,
które pozostaną w eksploatacji przez ponad 20 000 godzin licząc od 1.01.2008.
Wycofanie tych źródeł z eksploatacji nie może skutkować zwiększeniem limitu
całkowitej rocznej emisji dla pozostałych źródeł objętych planem. Inne wymagania
dyrektywy, istotne z punktu widzenia podmiotów gospodarczych to m.in.:
•
Zapewnienie, że pozwolenia na budowę, lub użytkowanie istniejących, nowych i
najnowszych źródeł zawierają warunki dotyczące:
⇒ spełnienia norm emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłu;
⇒ procedur, które powinny być wypełniane w przypadku zakłóceń lub awarii
urządzeń oczyszczających;
⇒ odprowadzenia spalin przez komin z zachowaniem warunków ochrony zdrowia i
środowiska.
•
•
Zapewnienie, że normy emisji dla źródeł wielopaliwowych i dla
rozbudowywanych są określane zgodnie z wyspecyfikowanymi kryteriami
Zapewnienie, że dla źródeł najnowszych oraz rozbudowywanych zostanie
przeprowadzone techniczno - ekonomiczne studium możliwości wytwarzania
energii cieplnej i energii elektrycznej w sposób skojarzony.
10
Wymagania omawianej Dyrektywa nie są do chwili obecnej w pełni wprowadzone do
przepisów krajowych. W celu zapewnienia pełnej transpozycji Dyrektywy najpóźniej
do 30 czerwca 2003 r. wydane zostaną nowe przepisy wykonawcze do ustawy Prawo
Ochrony Środowiska, które będą uwzględniać jej wymagania. I tak projekt
rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie standardów emisyjnych z instalacji i
sposobów postępowania w razie zakłóceń w procesach technologicznych i
operacjach technicznych dotyczących eksploatacji instalacji i urządzeń w pełni
uwzględnia rozwiązania konieczne dla transpozycji Dyrektywy 2001/80/WE przy
wyborze przez Polskę opcji standardów emisji. Jeśli zostanie wybrana opcja
spełnienia Dyrektywy 2001/80/WE poprzez Krajowy Plan Redukcji Emisji, część
wymagań dotyczących wymagań dla źródeł istniejących zawartych w ww. projekcie
rozporządzenia trzeba będzie zastąpić poprzez nowe uregulowania dotyczące KPRE.
Z punktu widzenia istniejących przedsiębiorstw energetycznych znacznie bardziej
korzystne będzie wybranie opcji drugiej – to jest poprzez Krajowy Plan Redukcji
Emisji – wiąże się to bowiem ze znacznie niższymi kosztami realizacji niezbędnych
inwestycji. Dlatego też w Ministerstwie Środowiska prowadzone są prace nad
stworzeniem systemu handlu zbywalnymi jednostkami emisji do powietrza, który
mógłby stać się narzędziem realizacji KPRE.
Ponieważ terminowa realizacja wymagań dyrektywy 2001/80/WE nie będzie
możliwa Polska uzyskała okresy przejściowe (o długości od 5 do 10 lat – patrz wyżej)
na wdrożenie wybranych jej wymaga przez określone rodzaje przedsiębiorstw
sektora energetycznego.
Zmiany przepisów polskich ostały dokonane także w odniesieniu do warunków
magazynowania benzyn oraz ich dystrybucji z terminali do stacji paliw. Jest to
spowodowane koniecznością przeniesienia do prawa polskiego obowiązków
wynikających z Dyrektywy UE 94/63/EC w sprawie regulacji dotyczącej emisji
lotnych związków organicznych powstających w wyniku magazynowania benzyn
oraz ich dystrybucji z baz magazynowych do stacji paliw. Transpozycja dyrektywy
została dokonana m.in. poprzez rozporządzenia:
•
Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 15 czerwca 1999 roku w
sprawie transportu drogowego substancji niebezpiecznych (Dz. U. 57/99 poz.
608);
•
Ministra Gospodarki z 20 września 2000 roku w sprawie wymagań
technicznych dotyczących terminali i stacji przeładunku paliw płynnych,
rurociągów do przesyłu na dalekie odległości ropy naftowej surowej i
produktów petrochemicznych oraz ich lokalizacji (Dz. U. 122/00 poz. 576).
Dostosowanie się polskich podmiotów sektora paliwowego do nowych wymogów
oznacza m.in. konieczność:
•
modernizacji
produktów;
•
hermetyzacji nalewaków paliwa do cystern wraz z zabudową stacji odzysku
par lotnych węglowodorów;
•
hermetyzacji przeładunku produktów naftowych do cystern kolejowych wraz
z zabezpieczeniem przed przedostaniem się produktów naftowych do gruntu i
wód powierzchniowych i gruntowych podczas przeładunku;
•
modernizacji stacji benzynowych (instalacja w dystrybutorach systemów
odsysających gazy przy nalewaniu paliwa do zbiorników);
•
dostosowanie taboru kolejowego do hermetyzacji za – i rozładunku.
parków
zbiorników
11
do
magazynowania
ropy
naftowej
i
Ponieważ spełnienie nowych wymagań będzie w Polsce bardzo trudne nasz kraj
uzyskał zgodę na okres przejściowy dla realizacji niezbędnych działań. Krajowe
podmioty gospodarcze powinny wykonać wszystkie niezbędne inwestycje do 31
grudnia 2005 roku, przy czym termin ten w przypadku dostosowania terminali
przeładunkowych o przepustowości benzyn powyżej 150 tys. ton/rok jest krótszy o
rok (to jest prace tam powinny zakończyć się do 31.12.2004).
Drugim aktem prawnym UE w zakresie ochrony powietrza, którego Polska nie
będzie w stanie w pełni wdrożyć przed uzyskaniem członkostwa jest Dyrektywa
1999/32/WE w sprawie zmniejszenia zawartości siarki w niektórych paliwach
ciekłych i poprawiającej Dyrektywę 93/12/EWG. W tym przypadku nasz kraj
uzyskał 4 letni okres przejściowy (do 31.12.2006 roku) na wdrażanie wymagań art.
3.1 dyrektywy, który dotyczy zakończenia od dnia 1 stycznia 2003 roku stosowania
na terenie krajów członkowskich ciężkich olejów opałowych o zawartości siarki
większej niż 1 %. Było to spowodowane tym, że zaprzestanie produkcji ciężkich
olejów opałowych (HFO) o zawartości powyżej 1% siarki będzie możliwe dopiero po
zakończeniu budowy instalacji IGCC w Rafinerii Gdańskiej, a także zatrzymania
przerobu ropy w rafineriach Czechowice i Jasło oraz realizacja określonych
inwestycji w Rafinerii w Płocku oraz Rafinerii Nafty Glimar S.A.
Kwestie ryzyka przemysłowego regulowane są zapisami ustawy Prawo ochrony
środowiska (art. 243 – 271) odnoszącymi się m.in. do: zapobiegania zdarzeniom
mogącym powodować awarię, zasad współpracy w tym zakresie z administracją,
władzami lokalnymi i społeczeństwem. Prowadzący zakład, w którym znajdują się
określone substancje niebezpieczne ma obowiązek zawiadomienia odpowiednich
organów oraz przygotowania programu zapobiegania awariom. Jeśli ilość tych
substancji jest większa od określonego progu – prowadzący instalacje musi
dodatkowo opracować i przygotować system bezpieczeństwa i plan ratowniczy, a we
współpracy z właściwymi organami (Straż Pożarna, Policja) przygotować zewnętrzny
plan operacyjno – ratunkowy. Wprowadzenie powyższych wymagań było
spowodowane koniecznością transpozycji dyrektyw: 82/501/EWG i 96/82/WE
regulujących kwestie ryzyka przemysłowego; przede wszystkim zapewnienie
odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa osób mieszkających w sąsiedztwie instalacji
stosujących substancje niebezpieczne mogących spowodować awarię.
Niektóre wspólnotowe przepisy staną się dla polskich przedsiębiorstw obowiązujące
dopiero po wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej. Dotyczy to dobrowolnego
uczestnictwa przedsiębiorstw w systemie zarządzania ochroną środowiska i
przeglądów ekologicznych we Wspólnocie (system zarządzania środowiskowego
EMAS) regulowanych w krajach członkowskich Rozporządzeniem Rady
EWG/1836/93 oraz Decyzją 97/264/WE. Ponieważ rozporządzenia obowiązują
bezpośrednio kraje członkowskie, a decyzje podmioty wobec których zostały
wydane, polskie przedsiębiorstwa będą mogły uczestniczyć w systemie EMAS od
drugiej połowy 2004 roku. Uczestnictwo w tym systemie może być dużą szansą dla
wielu polskich podmiotów gospodarczych - w wielu przypadkach możliwość udziału
w przetargach na wykonanie określonych prac przydzielana jest jedynie firmom
posiadającym certyfikat EMAS. W odniesieniu do tych podmiotów gospodarczych,
które uzyskały w ostatnich latach certyfikat wprowadzenia systemu zarządzania
środowiskowego oparty na międzynarodowej normie z grupy ISO 14000 istotne są
zapisy Decyzji 97/265/WE dotyczącej uznania normy ISO 14001 oraz Normy
Europejskiej EN ISO 14001 za zgodne z systemem dobrowolnego uczestnictwa firm
przemysłowych w systemie zarządzania ochroną środowiska i przeglądów
ekologicznych.
12
Przedsiębiorcy zainteresowani produkcją wyrobów mniej szkodliwych dla
środowiska po wejściu Polski do UE uzyskają możliwość uzyskiwania oznakowania
ekologicznego swoich wyrobów. Kwestie te również regulowane są przez przepisy nie
wymagające transpozycji - rozporządzenie i 16 decyzji Komisji Europejskiej.
Rozporządzenie EWG/880//92 dotyczy organizacji i zasad działania systemu
przyznawania oznakowań ekologicznych we Wspólnocie, 13 decyzji ustala kryteria
przyznawania oznakowania ekologicznego poszczególnym wyrobom: farbom i
lakierom stosowanym wewnątrz pomieszczeń; dodatkom poprawiającym jakość
gleby; chłodziarkom; papierowi
do kserokopiarek; papierowi toaletowemu;
ręcznikom kuchennym; pościeli i podkoszulkom; pralkom; wyrobom z bibuły;
żarówkom z jednym i z dwoma gwintami; detergentom do prania i zmywarkom do
naczyń. Z punktu widzenia zarówno producentów jak i konsumentów istotne jest
to, że za nieuprawnione używanie eko-oznakowania w krajach UE grożą surowe
kary finansowe.
Kolejnym ważnym obszarem zmian jakie będą musiały zostać dokonane przez
polskie przedsiębiorstwa jest gospodarka wodno – ściekowa. Obok ustawy Prawo
wodne, kwestie postępowania podmiotów gospodarczych w tym zakresie reguluje
także ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków oraz
rozporządzenie Ministra Środowiska z 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków,
jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie
substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 212/02 poz.
1799).
Ten ostatni akt prawny ustala warunki, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu
ścieków do wód lub do ziemi oraz w celu rolniczego wykorzystania ścieków, miejsce i
częstotliwość pobierania próbek ścieków, metodyki referencyjne analizy i sposób
oceny, czy ścieki odpowiadają wymaganym warunkom, oraz zawiera wykaz
substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, powodujących
zanieczyszczenie wód.
Niezwykle istotny nowy zapis omawianego rozporządzenia mówi, że ścieki
przemysłowe wprowadzane do wód odpowiadają wymaganym warunkom w
przypadku, gdy nie przekraczają dopuszczalnych mas substancji przypadających na
jednostkę masy wykorzystywanego surowca, materiału, paliwa lub powstającego
produktu, określonych w przepisach odrębnych (w celu sprawdzenia, czy ścieki
spełniają warunek najwyższej dopuszczalnej średniej miesięcznej masy
odprowadzanej substancji szczególnie szkodliwej dodaje się masy tej substancji
odprowadzane każdego dnia danego miesiąca i dzieli się otrzymaną sumę
odpowiednio przez masę substancji wykorzystanej w tym miesiącu lub przez
zainstalowaną zdolność produkcyjną – szczegółowe wymagania w tym zakresie
zapisano w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 31 stycznia 2003 roku w sprawie
dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach
przemysłowych – Dz.U.
35/03 poz. 309). Jest to zupełnie nowe podejście
warunkujące możliwość uzyskania decyzji o zrzucie zużytych wód nie tylko na
podstawie ładunku zanieczyszczeń w nich zawartych, ale także na postawie
wprowadzenie dopuszczalnej masy zanieczyszczeń płynnych, które mogą powstać w
procesie produkcji. Powyższe zapisy stanowią m.in. transpozycję do prawa polskiego
wymagań
Dyrektywy 76/464/EWG która wprowadziła ograniczenie
w
odprowadzaniu do wód powierzchniowych pewnych substancji, uznanych za
niebezpieczne dla ich jakości m.in. metali ciężkich, detergentów, pestycydów itp.
oraz tzw. dyrektyw „córek” regulujących zrzut do wód poszczególnych
niebezpiecznych związków: rtęci (82/176/EWG), kadmu (83/513/EWG), pestycydu
(insektycydu) heksachlorocyklokexanu (84/491/EWG) i Dyrektywy 86/280/EWG
13
ustalającej wartości graniczne i normy jakości dotyczące odprowadzania do wód
powierzchniowych niektórych innych substancji niebezpiecznych podanych w
Dyrektywie 76/464/EWG, a dla których nie stworzono osobnych przepisów.
Ponieważ spełnienie wszystkich wymagań zawartych w wymienionych aktach
prawnych UE nie będzie w Polsce możliwe przed dniem uzyskania przez nasz kraj
członkostwa w UE, Polska uzyskała w tym zakresie 5 letni okres przejściowy na
pełne wdrożenie wymagań Dyrektywy 76/464/EWG i dyrektyw „córek” dotyczących
poszczególnych substancji niebezpiecznych.
Ponadto w odniesieniu do gospodarki wodno – ściekowej Polska uzyskała 8 letni
okres przejściowy dla wdrożenia wymagań Dyrektywy 91/271/EWG w sprawie
oczyszczania ścieków komunalnych w odniesieniu do zakładów sektora rolno –
spożywczego reprezentujących równoważna liczbę mieszkańców większą od 4 000.
W większości tych przedsiębiorstw niezbędna jest rozbudowa i modernizacja
oczyszczalni ścieków.
Problematyka gospodarki odpadami została na przestrzeni ostatnich trzech lat
kompleksowo uregulowana. Stało się to możliwe przede wszystkim dzięki
uchwaleniu ustawy Prawo ochrony środowiska oraz następujących ustaw,
bezpośrednio odnoszących się do sposobów postępowania z odpadami:
•
ustawa o odpadach (Dz.U. 62/01 poz. 628 wraz ze zmianą przez ustawę z
19.12.2002 r. o zmianie ustawy o odpadach i niektórych innych ustaw Dz.U.
7/03 poz. 78),
•
ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. 63/01 poz. 638),
•
ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi
odpadami oraz opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U. 63/01 poz.
639),
•
ustawa o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. 100/01 poz. 1085).
W odniesieniu do poszczególnych zagadnień wydano szczegółowe rozporządzenia
wykonawcze dzięki czemu krajowe przepisy są w pełni spójne z wymaganiami
unijnymi.
W szczególności nastąpiła transpozycja do prawa Polskiego
następujących aktów prawnych UE:
1. Dyrektyw ramowych: 75/442/EWG (zmienionej w 1991 r.) w sprawie
odpadów i 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych. Pierwsza z
nich ustanowiła ramy prawne, w których państwa mogłyby kontrolować
usuwanie odpadów w skali krajowej, wprowadziła także hierarchię działań na
rzecz unieszkodliwiania odpadów poprzez wskazanie, że po pierwsze należy
podejmować prace mające na celu zapobieganie powstawaniu odpadów i
wspieranie
rozwoju czystszych technologii, a dopiero następnie
podejmowanie prac na rzecz bezpiecznego gospodarowania odpadami oraz
ich usuwania, w tym odzysku materiałów, recyklingu, powtórnego
wykorzystanie lub w przypadku spalania - wykorzystania odpadów jako
źródła energii. Omawiane akty prawne określiły także kryteria klasyfikacji
odpadów, wyszczególniły kategorie odpadów niebezpiecznych oraz składniki i
właściwości
decydujące
o
zakwalifikowaniu
odpadów
do
grupy
niebezpiecznych. Obecne przepisy polskie są zgodne także z decyzjami
Komisji ustalającymi listy odpadów, reguluje to rozporządzenie Ministra
Środowiska z 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz.U.
112/01 poz. 1206).
14
2. Dyrektywy 75/439/EWG dotyczącej usuwania olejów odpadowych.
Określa ona sposób postępowania z odpadami olejowymi, a w szczególności
dopuszczalne sposoby ich wykorzystywania oraz unieszkodliwiania. Państwa
członkowskie mają zapewnić, by oleje odpadowe nie trafiały do środowiska.
Dyrektywa przyznaje priorytet odzyskiwaniu olejów odpadowych przez ich
regenerację. To ostatnie zagadnienie w sposób szczegółowy regulują w Polsce
zapisy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 listopada 2001 roku w
sprawie szczegółowych warunków, jakie powinien spełnić przedsiębiorca
produkujący w kraju oleje smarowe z udziałem wytworzonych w kraju olejów
bazowych pochodzących z regeneracji, w celu włączenia ich do rzeczywiście
uzyskanego poziomu recyklingu (Dz.U. 131/01 poz. 1475). W rozporządzeniu
tym sprecyzowano także szczegółowo pojęcie instalacji pozwalającej na
prowadzenie procesów regeneracji zużytych olejów.
3. Dyrektywy 96/59/WE
Określa ona wymagania w zakresie kontrolowanego usuwania i
unieszkodliwiania
PCB/PCT
oraz
usuwania
lub
dekontaminacji
zanieczyszczonego nimi sprzętu. Ostatecznym terminem eliminacji PCB jest
rok 2010. W prawie polskim kwestie te są regulowane poprzez ustawę Prawo
ochrony środowiska i ustawę o odpadach.
4. Dyrektywy 86/278/EWG
Określa ona wartości stężeń metali ciężkich w glebie przeznaczonej dla celów
rolniczych, na której mogą być stosowane osady ściekowe, stężenia metali
ciężkich w osadzie oraz maksymalne ilości metali ciężkich, jakie mogą być
wprowadzone do gleby w ciągu roku. W sposób szczególny problemy te
dotyczyć
będą
przedsiębiorstw
odpowiedzialnych
za
eksploatacje
komunalnych oczyszczalni ścieków. Warunki jakim muszą być spełnione aby
możliwe było wykorzystanie osadów z oczyszczalni ścieków, jak również
dawki, które można stosować oraz wytyczne w odniesieniu do badań osadów i
gruntów gdzie są one wykorzystywane zawarto w rozporządzeniu Ministra
Środowiska z 1 sierpnia 2002 roku w sprawie komunalnych osadów
ściekowych (Dz.U. 134/02 poz. 1140).
5. Dyrektywy 94/62/WE dotyczącej odpadów z opakowań.
Dyrektywa definiuje podstawowe pojęcia związane z problematyką odpadów
opakowaniowych. Przepisyodnoszą się do wszystkich opakowań i materiałów
opakowaniowych stosowanych na rynkach Unii Europejskiej do
konfekcjonowania, ochrony, obrotu, transportu oraz prezentacji wyrobów, a
także do odpadów opakowaniowych pochodzących z przemysłu, jednostek
handlowych i usługowych, gospodarstw domowych itd. W dyrektywie
określono konieczność ewidencjonowania ilości opakowań
na rynku
(produkcja, import, eksport), ilości opakowań zwrotnych, ilości odpadów
odzyskiwanych i utylizowanych, a także maksymalne zawartości niektórych
substancji niebezpiecznych w opakowaniach. Obok zapisów ustawowych
kwestie te regulują w Polsce dwa rozporządzenia Ministra Środowiska,
pierwsze z dnia 30 czerwca 2001 roku w sprawie rocznych poziomów odzysku
i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz.U. 69/01 poz.
719); drugie z dnia 30 grudnia 2002 roku w sprawie zawartości ołowiu, rtęci i
chromu sześciowartościowego w opakowaniach (Dz.U. 241/02 poz. 2095).
Pierwsze z nich określa m.in. roczne poziomy odzysku i recyklingu odpadów
opakowaniowych w poszczególnych latach do 31 grudnia 2007 roku, drugie
15
maksymalną zawartość wybranych metali ciężkich w opakowaniach, których
wprowadzenie jest istotne nie tylko dla zapewnienia właściwego poziomu
ochrony środowiska, ale także ma na celu ochronę bezpieczeństwa
konsumentów. W odniesieniu do odpadów opakowaniowych Polska uzyskała
5-letni okres przejściowy (trwający do 31.12. 2007 r.) w odniesieniu do
wymogu dotyczącego odzysku materiałów z odpadów opakowaniowych na
poziomie co najmniej 50% i co najwyżej 65% masy oraz poziomu recyklingu
całości materiałów opakowaniowych zawartych w odpadach opakowaniowych
na poziomie co najmniej 25% i co najwyżej 45% masy i co najmniej 15%
masy każdego materiału.
6. Dyrektywy 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów.
Ten akt prawny wprowadza standardy techniczne składowania odpadów
zapewniające odpowiedni poziom ochrony środowiska w krajach UE przed
odpadami deponowanymi na składowiskach. Wszystkie składowiska będą
musiały zostać zaklasyfikowane jako służące do deponowania odpadów
niebezpiecznych, nieszkodliwych lub obojętnych, wprowadzony został
całkowity zakaz składowania odpadów, które są łatwopalne, wybuchowe,
korozyjne, utleniające się, zużytych opon, odpadów płynnych oraz odpadów
szpitalnych i klinicznych. Powyższe zapisy są o tyle istotne, że na ich
podstawie wprowadzony został zakaz składowania odpadów przemysłowych
wraz z komunalnymi. W odniesieniu do zapisów dyrektywy Polska uzyskała 3
letni okres przejściowy na wdrożenie wymagań art. 14 dyrektywy, co w
praktyce oznacza przedłużenie okresu przewidzianego na wdrożenie
standardów technicznych dotyczących budowy i eksploatacji składowisk do
lipca 2012 roku. Prawidłowy sposób zarządzania składowiskami będzie
zapewniony w wyniku realizacji postanowień zawartych w rozporządzeniu
Ministra Środowiska z 9 grudnia 2002 roku w sprawie zakresu, czasu,
sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów
(Dz.U. 220/02 poz. 1858).
Wprowadzone w ostatnich latach akty prawne odnoszące się do gospodarki
odpadami w pewnym zakresie uprościły zasady i ułatwiły prowadzenie gospodarki
odpadami przez przedsiębiorstwa. Uproszczono m.in. wymagania dotyczące
konieczności uzyskiwania decyzji na wytwarzanie odpadów dla tych podmiotów,
które wytwarzają niewielkie ich ilości i/lub nie wytwarzają odpadów
niebezpiecznych i szczegółowo określono informacje jakie powinni oni podawać
(rozporządzenie Ministra Środowiska z 11 grudnia 2001 roku w sprawie zakresu
informacji podawanych przy rejestracji przez posiadaczy odpadów zwolnionych z
obowiązku uzyskiwania zezwoleń oraz sposobu rejestracji – Dz.U. 152/01 poz.
1734), uproszczono także sposób prowadzenia ewidencji odpadów przez małe
podmioty (rozporządzenie Ministra Środowiska z 11 grudnia 2001 roku w sprawie
rodzaju odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia
ewidencji odpadów oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą
prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów – Dz.U. 152/01 poz. 1735), umożliwiono
także przekazywanie niektórych rodzajów odpadów
osobom fizycznym
(rozporządzenie Ministra Środowiska z 28 maja 2002 roku w sprawie listy
odpadów, które posiadacz może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom
organizacyjnym, nie będącym przedsiębiorcami, do wykorzystania na własne
potrzeby).
Aby zapewnić możliwość utworzenia krajowego systemu odzysku i recyklingu
wybranych grup odpadów Polska uzyskała 5 - letni okres przejściowy (do 31. 12.
16
2007) w odniesieniu do wdrożenia wymagań Rozporządzenia 259/93/EWG w
sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty
Europejskiej oraz poza jej obszar:
• w odniesieniu do opadów z tzw. "zielonej listy" które w omawianym okresie będą
przedmiotem nadzoru i kontroli, co oznacza, że w odniesieniu do nich konieczne
będzie uzyskiwania pisemnej zgody władz polskich na ich import do kraju.
Zapisy te dotyczą:
- szkła,
- tworzyw sztucznych,
- papieru,
- zużytych opon.
•
dla odpadów z tzw. "żółtej listy" (lista odpadów niebezpiecznych, bądź trudnych
do odzysku, które mogą być przeznaczone do odzysku).
Polska zobowiązała się ponadto, że zezwolenie na import będzie mogło być wydane
tylko w przypadku unieszkodliwiania odpadów w instalacjach, które spełniają
wymagania prawodawstwa Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami.
Również import odpadów do odzysku będzie dozwolony jedynie do instalacji
spełniających wymagania prawodawstwa Unii Europejskiej w zakresie gospodarki
odpadami. Rząd Polski zobowiązał się także do dokonywania analizy działania
funkcjonowania krajowego systemu zbiórki, segregacji, odzysku i recyklingu
wymienionych odpadów.
Szczegółowe wymagania przepisów UE odnoszą się także do zasad działania
poszczególnych sektorów gospodarki lub grup przedsiębiorstw. Dokonanie
niezbędnych zmian przed dniem uzyskania członkostwa w Unii. W odniesieniu do
dyrektywy 94/63/WE w sprawie kontrolowania emisji lotnych związków
organicznych powstałych wskutek magazynowania benzyny i jej dystrybucji z
terminali do stacji obsługi Polska uzyskała okresy przejściowe w odniesieniu do
wyposażenia, które ograniczać będzie emisje lotnych związków organicznych z baz i
stacji paliw niezależnie od ich wielkości. W szczególności
uzyskane okresy
przejściowe odnoszą się do postanowień:
• artykułu 3 zawierającego wymagania dotyczące istniejących instalacji do
magazynowania benzyn, niezależnie od przepustowości rocznej bazy
magazynowej – 3 letni (do 31.12.2005 r.);
• artykułu 4 punkt 2b zawierającego wymagania dotyczące instalacji do
załadunku i rozładunku cystern na istniejących terminalach o rocznej
przepustowości powyżej 150 000 ton benzyn – 2 letni (do 31.12.2004 r.);
• w odniesieniu do pozostałych przepisów artykułu 4 zawierającego wymagania
dotyczące instalacji do załadunku i rozładunku cystern na istniejących
terminalach – 3 letni (do 31.12.2005 r.);
• artykułu 5 zawierającego wymagania dotyczące istniejących cystern do przewozu
benzyn – 3 letni (do 31.12.2005 r.);
• artykułu 6 zawierającego wymagania dotyczące instalacji do załadowywania
zbiorników istniejących stacji paliw – 3 letni (do 31.12.2005 r.).
Polska uzyskała również 4 letni okres przejściowy na wdrażanie wymagań
dyrektywy 99/32/WE w sprawie redukcji zawartości siarki w niektórych paliwach
płynnych. Zaprzestanie produkcji ciężkich olejów opałowych (HFO) o zawartości
powyżej 1% siarki będzie możliwe dopiero po zakończeniu budowy instalacji IGCC w
Rafinerii Gdańskiej, której zakończenie planowane jest na 31 grudnia 2006 r.
17
Nowe wymagania dotyczyć będą także określonych cech towarów i urządzeń.
Ustawą o systemie oceny zgodności, akredytacji oraz zmianie niektórych ustaw i
szczegółowych rozporządzeniach Rady Ministrów dotyczących ograniczenia hałasu
emitowanego przez urządzenia stosowane na zewnątrz pomieszczeń i sprzęt
gospodarstwa domowego wprowadzono dopuszczalne poziomy hałasu emitowane
przez różne urządzenia. Nowe normy dotyczą m.in.: sprzętu i maszyn budowlanych,
fabryk elementów budowlanych wraz z maszynami i urządzeniami oraz
poszczególnych urządzeń: żurawi wieżowych, koparek hydraulicznych i linowych,
spycharek, ładowarek i koparko-ładowarek, sprężarek, agregatów spawalniczych i
prądotwórczych oraz zmechanizowanych ręcznych kruszarek betonu czy
maksymalnych poziomów hałasu emitowanych przez urządzenia domowe: kosiarek
do trawy i sprzętu gospodarstwa domowego. Ustawą z 2 marca 2001 roku w
sprawie kontroli postępowania z substancjami zubożającymi warstwę ozonową
wprowadzono natomiast wymagania jakie powinny spełniać technologie i wyroby w
których używano freonów i halonów.
Koszty i korzyści integracji z UE
Realizacja programu wdrażania wymagań ochrony środowiska Unii Europejskiej
będzie zadaniem trudnym i kosztownym. Trudności wynikać będą nie tylko z
problemów technicznych i organizacyjnych, ale także z ograniczonej płynności
finansowej polskich przedsiębiorstw, co utrudniać będzie pozyskiwanie środków
finansowych na niezbędne inwestycje. Koszty dostosowania szacuję się na 74,5 do
140,4 miliardów zł, znaczna ich część obciąży samorządy, reszta będzie musiała być
poniesiona przez podmioty gospodarcze. Będzie to zgodne z jedną z podstawowych
zasad polityki ekologicznej zarówno UE jak i Polski – zasadą „zanieczyszczający
płaci”, która oznacza, że koszt działań ochronnych w największym stopniu powinien
obciążyć sprawcę zanieczyszczenia. Tym niemniej z punktu widzenia podmiotów
gospodarczych wdrożenie wymagań unijnych będzie powodować istotny wzrost
kosztów produkcji, bowiem stosowanie powyższej zasady w krajach członkowskich
oznacza w praktyce, że realizacja wymagań ochrony środowiska przez przemysł
powinna następować bez subwencji. Zgodnie z zasadami UE pomoc państwa została
dopuszczona jedynie w sytuacjach wyjątkowych, wtedy kiedy szybkie wdrożenie
przepisów ochrony środowiska lub wysokich opłat i podatków ekologicznych może
spowodować poważne zaburzenia gospodarcze lub koszty społeczne lub jeśli
realizacja przedsięwzięć uznana zostanie za priorytetową (dotyczy to np. budowy
instalacji opartych na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, w przypadku
których pomoc ze źródeł publicznych dla przedsięwzięć prywatnych sięgnąć może
nawet 100% kosztów kwalifikowanych). Zalecenia odnośnie pomocy publicznej dla
ochrony środowiska są zawarte w następujących dokumentach UE:
• Traktacie o Unii Europejskiej – zwłaszcza w artykule 92(1), który definiuje pomoc
państwa niezgodną z zasadami wspólnego rynku i przewiduje generalny zakaz
udzielania takiej pomocy w państwach członkowskich; art. 92(2) który określa
rodzaje pomocy państwa, które są zgodne ze wspólnym rynkiem i przez to
wyłączone spod ogólnego zakazu przewidzianego w art. 92(1); oraz art. 92(3)
określającym rodzaje pomocy, które mogą być uznane za zgodne ze wspólnym
rynkiem, po uprzedniej zgodzie Komisji Europejskiej wyrażonej w postaci decyzji
• Wytycznych Wspólnoty w sprawie pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę
środowiska – które określają m.in. zasady i kryteria przyznawania tej pomocy i
jej maksymalny poziom; definiują m.in. pojęcie kosztów kwalifikowanych, które
18
są podstawą obliczania dopuszczalnych pułapów równoważnika dotacji. W
Wytycznych określono zasady udzielania pomocy publicznej dla działalności
informacyjnej, szkoleniowej i doradczej; pomocy dla kosztów operacyjnych,
pomocy udzielanej dla zwiększenia popytu na produkty przyjazne dla środowiska
lub udzielanej w celu realizacji projektów o ważnym europejskim znaczeniu.
• Rozporządzeniu Rady WE/994/98 na temat zastosowania art. 92 i 93 Traktatu
w stosunku do niektórych rodzajów pomocy horyzontalnej państwa. Na mocy
tego rozporządzenia Komisja Europejska może – w trybie osobnego
rozporządzenia szczegółowego – stwierdzić, że niektóre rodzaje pomocy państwa
są zgodne ze wspólnym rynkiem i nie podlegają notyfikacji w trybie art. 93 (3).
Wdrożenie tych wymagań i kryteriów w Polsce spowoduje, że w nadchodzących
latach uzyskanie przez podmioty gospodarcze subwencji ze źródeł publicznych na
inwestycje ochrony środowiska będzie trudniejsze i pomoc ta będzie udzielana na
dopuszczonym przepisami poziomie.
W określonych przypadkach uzyskanie pomocy publicznej na działania w zakresie
ochrony środowiska przez podmioty prywatne będzie jednak możliwa. Takie
wsparcie – w granicach przewidzianych przez przepisy UE – udzielane będzie przez
fundusze ekologiczne, pomoc taką uzyskać będzie można ze środków funduszy
strukturalnych UE. Przykładem tego ostatniego jest włączenie zadań z zakresu
ochrony
środowiska
do
Sektorowego
Programu
Operacyjnego
„Wzrost
konkurencyjności gospodarki”. Działania te będą realizowane w latach 2004 – 2006
w oparciu o Narodowy Plan Rozwoju. Pomoc w ramach tego programu jest
adresowana do dużych, średnich i małych przedsiębiorstw, na realizację
zaplanowanych prac przeznaczone zostanie ponad 2,5 miliarda EURO. Również w
następnych latach polskie przedsiębiorstwa będą mogły korzystać z funduszy
strukturalnych.
Ponadto należy pamiętać, że wdrożenie wymagań unijnych w zakresie ochrony
środowiska to nie tylko koszt, ale także liczne korzyści dla polskich przedsiębiorstw.
Realizacja programu dostosowawczego stworzy w Polsce ogromny rynek na
produkcję i usługi w obszarze ochrony środowiska. Szczególną szansę na tym rynku
odniosą te firmy, które mają doświadczenie zarówno w działalności na obszarze
Polski jak i na terenie UE oraz które oferować będą tańsze krajowe technologie
ochrony środowiska. Choć firmy krajowe będą już wkrótce musiały na tym rynku
konkurować z przedsiębiorstwami z UE, ich przewaga polegać będzie na dobrej
znajomości rynku lokalnego. Skorzystają nie tylko firmy produkujące urządzenia
ochrony środowiska czy przedsiębiorstwa budowlane; powiększy się także rynek na
usługi doradcze i konsultingowe, wykonywanie prac projektowych, studiów
technicznych. Korzyść jaką osiągną polscy przedsiębiorcy w wyniku realizacji
niezbędnych inwestycji ochronnych to także dostęp do rynku Unii Europejskiej.
Przedsiębiorstwa, które będą musiały się podporządkować wymaganiom dyrektywy
IPPC i dokonają zmian technologicznych staną się konkurencyjne. Skorzystają
również te przedsiębiorstwa, które zdecydują się na wdrożenie systemów
zarządzania środowiskowego opartych np. na systemie ISO 14 000 czy EMAS – dla
nich bowiem spełnianie wymogów prawa ekologicznego będzie stanowiło szansę na
wygranie z konkurencją, a nie dodatkowy koszt prowadzonej działalności.
Również wprowadzenie wymagań prawa horyzontalnego UE przyniesie korzyści
inwestorom. Objęcie obowiązkiem wykonywania ocen oddziaływania na środowisko
projektów inwestycji budzących zwykle kontrowersje i konieczność uwzględniania w
tym procesie opinii społecznej pozwoli na rozwiązywanie tych konfliktów w fazie
projektowania inwestycji.
19
Rozwój infrastruktury – sieci kanalizacyjnej, wodociągowej. Poprawi atrakcyjność
wiele terenów dla inwestorów.
Realizacja programu dostosowawczego wpłynie na tworzenie nowych miejsc pracy w
firmach działających na rynku inwestycji proekologicznych, w nowo tworzonych
przedsiębiorstwach komunalnych i spółkach zajmujących się ochroną środowiska.
Rozbudowa infrastruktury komunalnej tworzy także szansę na organizowanie prac
interwencyjnych i czasowe zatrudnianie przy nich osób pozostających bez pracy.
Należy jednak pamiętać, że o tym czy w nadchodzących latach przeważą koszty czy
też korzyści z wdrażania wymagań ekologicznych prawa europejskiego w
największym stopniu decydować będziemy sami. Jeśli przedsiębiorcy traktować
będą obowiązek podporządkowania się przepisom ekologicznym jako barierę
prowadzonej działalności to przeważą koszty. Jeżeli jednak poprzez wdrażanie
systemów zarządzania ochroną środowiska i realizację niezbędnych działań
dostrzegą oni szansę na wygranie z konkurencją, jeśli będą potrafili skutecznie
pozyskiwać środki finansowe na realizację tych prac, to wdrożenie nowych wymagań
przyniesie im korzyści. Z pewnością na realizacji tych prac skorzystają mieszkańcy
naszego kraju - dzięki poprawie jakości życia, stworzeniu nowych miejsc pracy i
oparciu gospodarki na nowoczesnych rozwiązaniach i technologiach.
20