pobierz/download - Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu
Transkrypt
pobierz/download - Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu
Klasyfikacja krajobrazu. Teoria i praktyka. Problemy Ekologii Krajobrazu. 2008, t. XX. 379-384. Wal�ory wiz�al�ne rośl�inności spontanicznej na dac�ac� poprzemysłowyc� b�dynków w Warszawie Visual aspects of spontaneous vegetation on roofs of abandoned industrial buildings in Warsaw Karol� Wojciec� C�yl�iński1, Beata Fornal�–Pieniak2 �atedra Roślin Ozdobnych, Wydział Ogrodnictwa i �rchitektury �ra��obrazu, SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-776 Warszawa, Polska, e-�ail: chylinski@�ail.pt 2 �atedra Ochrony Środowiska, Wydział Ogrodnictwa i �rchitektury �ra��obrazu, SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-776 Warszawa, Polska, e-�ail: [email protected] 1 ________________________________________________________________________________ Abstract. In landscapes under high anthropopresure, such as urban industrial zones, plants often establish the�selves without hu�an interference not only in the ground but also on abandoned buildings and other structures. �he �ain purpose of this paper is to describe visual aspects of spontaneous vegetation on roofs of abandoned industrial buildings in Warsaw. floral characteristic and visual aspects of plant cover of the research stands, frequency factor and he�eroby of occurred species were investigated. �he do�inant spring colour aspect was brown (especially in tree species). In the autu�n ti�e �ost of the flowers were bloo�ing in war� colours especially yellow. �he species of the highest frequency factor was Betula pendula. �his species was the �ost co��on but their frequency reached only 7% of all the species. Rare species (frequency factor = 25%) were the greatest group – 40% of total species. Spontaneous vegetation of abandoned industrial buildings were do�inated by �esohe�erobs. Spontaneous flora enriched visual-esthetic values of urbanized areas. �his shows that spontaneous vegetation is a sort of “green spot” in industrial urban landscape. �oreover, species and co��unities occurring in the highest cover could be reco��ended as a cheap and easy to grow plant �aterial in recultivation of abandoned areas and �ight enrich the species assort�ent suitable in designing new extensive roof gardens. słowa kluczowe: kra��obrazy �ie��skie, wizualne aspekty roślinności key words: urban landscapes, visual aspects of vegetation Wprowadzenie Roślinność �a wpływ na estetykę kra��obrazu �ie��skiego i bezpośrednio oddziaływu��e na sferę sensoryczną człowieka Janecki (1983). �ra��obraz ten ��est �odyfikac��ą dawnie��szych środowisk, które zostały przekształcone przez celowe lub nieświado�e działanie człowieka (�ey 1990). Roślinność na obszarach zurbanizowanych pełni wiele funkc��i, �.in. kli�atyczną, hydrologiczną, aerosanitarną, glebochronną i glebotwórczą, oraz plastyczną, czyli estetyczną i kra��obrazową (Zi�ny et al. 1990, Czerwieniec, Lewińska 2000). Gatunki roślin synantropi��nych są elastyczne, co do zadarniania obszarów o trudnych warunków siedliskowych, nieraz tworzą “niechciane” zbiorowiska roślinne w kra��obrazie �ie��ski�. �a grupa roślinności występu��ąca w �iastach ��est popularny� zagadnienie� opracowywany� przez wielu autorów prac naukowych �.in. Janecki (1983), Witosławski (1990), Jackowiak (1998), Florgård (2000), Sudnik-Wó��cikowska i Galera (2005), Zi�ny (2005), �urner et al. (2005). 379 Chyliński W. et al. Po�i�o tak licznych publikac��i naukowych badania w zakresie roślinności synantropi��ne�� �iast nie obe���u��ą charakterystyki gatunków roślin wykształcone�� na dachach budynków poprze�ysłowych lub �ieszkalnych. Ninie��szy artykuł dotyczy charakterystyki walorów wizualnych roślinności spontaniczne�� porasta��ące�� dachy budynków poprze�ysłowych na przykładzie �iasta Warszawy (Polska). Materiał i metodyka pracy Badania prowadzono na terenie �. st. Warszawy. Warszawa zna��du��e się w centralne�� części Polski, w dolinie Wisły, szer. geogr. 52o18’–52o06’, dł. geogr. 20o55’–21o08’, na wysokości 77 do 89 � n.p.�. (ryc. 1). Na badany� obszarze �o�na �ówić o kli�acie u�iarkowany� z niski�i opada�i zi�ą. Średnia te�p. roczna wacha się w granicach 7,5 – 9,0oC a średnia roczna su�a opadów: 500 – 600 �� (�atuszkiewicz 2001). Wszystkie badane obiekty zna��dowały się na obszarach prze�ysłowych w granicach �iasta. Są to: budynek 1 – na terenie FSO, Praga Północ, budynek 2 – na terenie FSO, Praga Północ, budynek 3 – na terenie byłe�� Fabryki �o�ów �archo�in, Białołęka, budynek 4 – na terenie prze�ysłowy� dzielnicy Wola. Wszystkie obiekty były wybudowane w latach 50-tych i 60-tych XX w. Powierzchnia dachów wynosiła 2220 – 2500 �2. W budynkach 1, 2 i 3 zaprzestano u�ytkowania w latach 90-tych nato�iast budynek 4 nigdy nie został wykończony. Badania terenowe przeprowadzono w latach 2004-2005. Wykonano 60 zd��ęć fitosoc��ologicznych na powierzchni 25 �2 wg �etody Braun-Blanqueta (1951). Przeprowadzono analizy florystyczne, które obe���owały: walory dekoracy��ne poszczególnych gatunków roślin z uwzględnienie� długości i okresu kwitnienia, koloru kwiatów i liści wg Szafera (1986) oraz Senety i �olatowskiego (1997). Określono równie� częstotliwość (frekwenc��ę) występowania (�ornaś, �edwecka-�ornaś 2002) poszczególnych gatunków roślin na badanych obiektach, a tak�e udział roślin o ró�ne�� skali he�erobii (Ch�iel 1993). Współczynnik frekwenc��i (F) obliczono za �ornasie� i �edwecką-�ornaś (2002) według wzoru: F= LST 100% OLT gdzie: LS� – liczba stanowisk za��ętych przez takson, OL� – ogólna liczba taksonów. He�erobia obrazu��e stopień przekształcenia ekosyste�ów. Zakres he�erobii został przedstawiony w syste�ie współczynników liczbowych w skali 100 punktowe��. Wzrasta��ące wartości liczbowe oznacza��ą nasilenie przeobra�enia szaty roślinne��. Z�nie��sza��ące się wartości liczbowe charakteryzu��ą szatę roślinną reagu��ącą u��e�nie na wszelkie prze��awy antropopres��i (Ch�iel 1993). Wyniki Na dachach opuszczonych budynków pofabrycznych wyró�niono 15 gatunków roślin, t��: Agrostis gigantea, Betula pendula, Calamagrostis epigejos, Erigeron canadensis, Pinus sylvestris, Populus alba, Poa pratensis, Populus x canescens, Populus nigra, Populus tremula, Salix caprea, Sambucus nigra, Solidago virgaurea, Thlaspi arvense, Taraxacum officinale. Rośliny te charakteryzu��ą się ró�ny�i barwa�i kwiatów w okresie wegetac��i, t��. �ółta, biała, czerwona, brązowa, zielona i szara. Na��większa ró�norodność kolorystyczna kwitnących roślin ��est od kwietnia do sierpnia. �o�inu��ą gatunki roślin kwitnące na kolor �ółty, biały i brązowy np. Solidago virgaurea, Sambucus nigra, Calamagrostis epigejos (tab. 1). Gatunkie� o na��wy�szy� współczynniku frekwenc��i był Betula pendula (ryc. 2). Nie�nie�� ��ednak gatunek ten wykazał się na��ni�szą częstotliwością występowania (ryc. 3). Gatunki rzadkie (współczynnik frekwenc��i = 25%) okazały się gatunka�i o na��większe�� częstotliwości (40%). Flora dachów poprze�ysłowych reprezentu��e stopień �ezohe�erobny (49,7 – średni wskaźnik he�erobii). �o�inu��ą gatunki o stopniu �ezohe�erybny� (współczynnik liczbowy he�erobii od 30 do 50) np. �grostis gigantea, Betula pendula. Wyró�niono tylko ��eden gatunek – Thlaspi arvene, który reprezentu��e roślinę o zakresie euhe�erobny� (współczynnik he�erobii od 51 do 70 - trwała i intensywna antropopres��a) (ryc. 4). 380 Walory wizualne ... Ryc. 1. Lokalizac��a poszczególnych obiektów na terenie Warszawy (1 – FSO, 2 – FSO, 3 – była Fabryka �o�ów �archo�in, 4 – Wola) Fig 1. �he localization of the researched ob��ects in Warsaw �abela 1. Gatunki roślin, ich długość kwitnienia i kolorystyka kwiatów �able 1. Plants species, blosso�ing ti�e and colours of flowers dł�gość kwitnienia oraz kol�orystyka kwiatów miesiąc gatunek III IV V Agrostis gigantea br Betula pendula budynki wg nr VI VII VIII z z z br br Erigeron canadensis b. � b, � b, � � sz Populus x canescens br Populus tremula sz Salix caprea sz b, � � III I, II I, II, IV z z z IV I, II, III cz I, II II, IV sz III b Sambucus nigra b � Solidago virgaurea Taraxacum officinale b, � br cz Populus nigra I, II, IV sz z Poa pratensis I, II, IV I, II, III, IV br Populus alba X br Calamagrostis epigejos Pinus sylvestris IX � IV � � � � Thlaspi arvense b b b b b b kolory kwiatów: z - zielony, br - brązowy, b - biały, � – �ółty, sz – szary, cz – czerwony flowers’ colours: z – green, br – brown, b – white, � – yellow, sz – grey, cz - red I , II, IV IV b III 381 Chyliński W. et al. Ryc. 2. Współczynnik frekwenc��i poszczególnych gatunków (%) Fig. 2. �he coefficient of selected species frequency (%) Ryc. 3. Częstotliwość występowania gatunków roślin Fig. 3. Frequency of species occurance Ryc. 4. Spontaniczne gatunki roślin o ró�ny� stopniu he�erobii na dachach opuszczonych budynków pofabrycznych Fig. 4. Espontaneous plant species of different he�erobic level on roofs of postindustrial buildings 382 Walory wizualne ... Dyskusja �ra��obraz to wycinek przestrzeni (Richling, Solon 1998). �ą przestrzenią w kra��obrazie �ie��ski� są tak�e dachy budynków poprze�ysłowych porośnięte roślinnością spontaniczną. Badania dotyczące spontaniczne�� flory porasta��ące�� dachy budynków poprze�ysłowych dowodzą, i� te sa�e gatunki roślin rosną w tych “specyficznych” warunkach ��aki�i są dachy, co na powierzchni zie�i np. Calamagrostis epigejos, Betula pendula itd. (tab. 1). Gatunki roślin, które zadarnia��ą powierzchnię na dachach są głównie zaliczane do roślin pionierskich np. z klasy Epilobietea angustifolii. Ponadto na badanych obiektach po��awią się gatunki leśne z klasy Vaccinio-Piceetea, które zastały równie� zaobserwowane w kra��obrazie �ie��ski� przez Cho��ackiego (1991). Brak w literaturze infor�ac��i, czy powierzchnie budynków poprze�ysłowych porośnięte roślinnością spontaniczną zostały równie� uwzględnione w tych danych. Ponadto, stwierdzono tak�e, i� rośliny charakteryzu��ą się stopienie� �ezohe�erobny�. Zakres �ezohe�erobny, ��ak poda��e Ch�iel (1993), spowodowany ��est oddziaływanie� czynników antropogenicznych. Otrzy�ane wyniki badań dowodzą, i� gatunki roślin, które rosą na dachach budynków poprze�ysłowych odpowiada��ą panu��ący� warunko� �ie��ski�. Zalecane ��est przeprowadzenie dalszych badań w ty� zakresie na innych dachach budynków poprze�ysłowych, które stanowią obiekty niezagospodarowane i są prawdopodobnie zasiedlane przez gatunki roślin o ró�nych walorach dekoracy��nych kwiatów, liści i pokro��u. Ró�norodność kolorystyczna kwiatów roślinności spontaniczne��, a zwłaszcza do�inac��a ciepłych barw na budynkach poprze�ysłowych, wpływa na ulepszenie walorów estetycznych �iasta (Zerbe et al. 2003). Ponadto gatunki te wykształca��ą się “sa�oistnie” w trudnych warunkach siedliskowych, bez celowych nasadzeń. Ich du�e walory plastyczne w odbiorze wizualny� nale�ałoby wykorzystać w kształtowaniu terenów zieleni �iasta (tak�e ekstensywnych zało�eń na dachach), co wywarłoby wpływ na z�nie��szenie nakładów finansowych związanych z pielęgnac��ą danych obiektów i obszarów �ie��skich. Zi�ny i in. (1990) zwrócili uwagę na to, i� roślinność w �ieście �a przewa�nie charakter �ozaikowy, a działalność inwestycy��na w �iastach przyczynia się do likwidac��i naturalnych zbiorowisk roślinnych (�ndrze��ewski 1975, Godefroid 2001). Biorąc pod uwagę wy�e�� wy�ienione tezy wynika, i� nie powinno się bagatelizować roślinności spontaniczne�� i nale�y ��ą wko�ponować, zaakceptować i wykorzystać przy rekultywac��i kra��obrazu zurbanizowanego. Wnioski 1. Barwy ciepłe kwiatów roślinności spontaniczne�� (t��. �ółty i brązowy oraz biały ��ako kolor neutralny) wzbogaca��ą walory dekoracy��ne kra��obrazu �iasta. 2. Na��bardzie�� spektakularny� był aspekt wiosenny i letni (ze względu na porę kwitnienia) oraz aspekt ��esienny przebarwia��ących się liści. 3. Na��dłu�szy� okrese� kwitnienia charakteryzowało się przy�iotno kanady��skie (Erigeron canadensis) z �ółto-białą barwą kwiatostanów oraz tobołki polne (Thlaspi arvense) z białą barwą kwiatów. Literatura �ey W., 1990. Historical approaches to urban ecology. �ethods and first results fro� a case study (Lübeck, Ger�any). Urban Ecology. SPB �cade�ic Publishing bv. �he Hague. �he Netherlands. �ndrze��ewski R., 1975. Proble�y ekologicznego kształtowania środowiska w �ieście. Wiado�ości Ekologiczne XXI, 3. 23-31. Braun-Blanquet J., 1951. Pflanzensoziologie, 2 �ufl., Springer Verlang, Wien. Cho��nacki J., 1991. Zró�nicowanie przestrzenne roślinności Warszawy. Wyd. UW, Warszawa. Czerwieniec �., Lewińska J., 2000. Zieleń w �ieście. IGPi�, �raków. Florgård C., 2000. Long-ter� changes in indigenous vegetation preserved in urban areas. Land. Urb. Plann. 52. 101-116. Godefroid S., 2001. �e�poral analysis of the Brussels flora as indicator for changing environ�ental quality. Landscape and Urabn Planning 52. 203-224. 383 Chyliński W. et al. Jackowiak B., 1998. Struktura przestrzenna flory danego �iasta. Studiu� �etodyczno-proble�owe. Wyd. Nauk. Bogucki, Poznań. Janecki J., Sawczuk E., 1990. Utilisation of synsnthropic vegetation in urban conditions. Proble�s of protection and �anage�ent of the ecological environ�ent on urbanized areas. Scientific Se�inar Warsaw, June 28-29/1990. �ornaś J., �edwecka-�ornaś �., 2002. Geografia roślin. PWN, Warszawa. �atuszkiewicz W., 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski [�he guide of plant co��unities of Poland]. PWN Scientific Publishers, Warsaw, Poland. Richling �., Solon J., 1998. Ekologia kra��obrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Seneta W., �olatowski J., 1997. �endrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Sudnik-Wó��cikowska B., Galera H., 2005. Floristic differences in so�e anthropogenic habitsts in Warsaw. �nnals of Botany Fennici 42. 185-193 Szafer W., 1986. Rośliny Polskie, to� 1 i 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. �urner �., Lefler L., Freed�an B., 2005. Plant co��unities of selected urbanized areas of Halifax, Nova Scotia, Canada. Landscape and Urban Planning 71. 191-206. Witosławski P., 1990. Spatial analysis of the flora of an urbanized area on the exa�ple of the city of Łódź. Proble�s of protection and �anage�ent of the ecological environ�ent on urbanized areas. Scientific Se�inar Warsaw, June 28-29/1990. Zerbe S., �auer U., Sch�itz S., Sukopp H., 2003. Biodiversity in Berlin and its potential for nature conservation. Landscape and Urabn Planning 62. 139-148. Zi�ny H. et al., 1990. Enzy�atic activity of the Warsaw soils in dependence on the degree of anthropopresure and plant cover. Proble�s of protection and �anage�ent of the ecological environ�ent on urbanized areas. Scientific Se�inar Warsaw, June 28-29/1990. 384