OCHRONA WIZERUNKU

Artykuł ukazał się w CHIP FOTO-VIDEO digital (9/2006)
Część VIII
OCHRONA WIZERUNKU
Czy możemy publikować zdjęcia, na których znajdują się ludzie? Kiedy i kogo musimy prosić o
zgodę na publikację wizerunku? W tym odcinku naszego cyklu postaramy się wyjaśnić kilka
aspektów związanych z rozpowszechnianiem fotografii ludzi.
Karolina Piegza
Wizerunek stał się produktem kultury masowej. znawalności danej osoby. Powinniśmy przy tym
Rozwój
reklamy
spowodował
jego pamiętać, że wizerunek człowieka to pojęcie na
komercjalizację: powstały liczne banki twarzy, tyle indywidualne, że nie istnieje określenie
gdzie setki osób oczekują na swój szczęśliwy wspólnego prawa do wizerunku - możemy
jedynie uwiecznić jednocześnie kilka osób na
dzień, a co za tym idzie
- łatwy i konkretny zarobek. Stacje telewizyjne fotografii (np. młodą parę, rodzinę czy też grupę
eksploatują wizerunki uczestników różnych reality przyjaciół),
ale
rozpatrywać
należy
każdy
wizerunek z osobna.
show i seriali.
Poprzez fotografię opublikowaną w kolorowym
magazynie można nawet mało znaną osobę •
Upublicznianie portretów
wykreować na tzw. gwiazdę. Wizerunek
Podstawowa zasada głosi, że - stosownie do
utrwalony na fotografii może stać się nawet ikoną
art. 81 prawa autorskiego - rozpowszechnianie
popkultury - jak słynne zdjęcie Che Guevary.
wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim
Ponadto każdy użytkownik cyfraka czy też
przedstawionej. Pojęcie „rozpowszechnianie
telefonu komórkowego z wbudowanym aparatem
wizerunku" oznacza sytuację, w której istnieje
cyfrowym może bez problemu utrwalić naszą
możliwość zapoznania się z obrazem przez
podobiznę i bardzo szybko
bliżej nieokreśloną liczbę ludzi. Może się to
-jak nigdy dotąd - rozpowszechnić ją w Sieci.
zatem wiązać zarówno z pokazywaniem wiStwarzało niespotykane dotychczas możliwości,
zerunku człowieka na nośnikach materialnych
ale zwiększa też skalę naruszeń prawa.
(fotografia wydrukowana w prasie, egzemplarz
W polskim prawie kwestia ochrony wizerunku
zdjęcia na wystawie) lub niematerialnych
uregulowana jest zarówno wart. 23 kodeksu
(strona WWW, emisja „na żywo" w telewizji).
cywilnego - w którym wymienia się go jako jedno
Wizerunek można rozpowszechniać wyz chronionych dóbr osobistych
łącznie za zgodą osoby portretowanej. Takie
-jak i w prawie autorskim, gdzie podano warunki
zezwolenie może być udzielone w formie dojego wykorzystania, m.in. w fotografii.
wolnej - zgoda ta musi być jednak niewątpliwa.
•
Zawsze liczy się jednostka
Przez
wizerunek
możemy
rozumieć
Osoba zezwalająca nam na wykorzystanie
swojej podobizny powinna wiedzieć, gdzie i
wygląd kiedy fotografia będzie opublikowana, a nawet
człowieka wraz z charakterystycznymi cechami w
jego osoby (nawet np. nietypowy chód
jakim
kontekście
zostanie
ona
zapre-
zentowana. Swego czasu słynna była sprawa
-jak u Charliego Chaplina), szczególnie twarzy, dwóch młodych mężczyzn, których zdjęcia
która stanowi element najbardziej wyróżniający opublikowano w tygodniku „Poznaniak" jako
człowieka. Dlatego w ocenie wizerunku najlepiej ilustrację do reportażu o
jest przyjąć kryterium tzw. rozpo-
środowisku ho-
moseksualistów. Obaj zażądali od redakcji
i wydawcy pisma odszkodowania.
do banków zdjęć. Zarówno organizatorzy,
reprezentuje swój urząd). Pewne jest to, że
Twierdzili, że fotografie opublikowano bez
jak i banki w regulaminie zastrzegają
nie można wykorzystywać bez zgody
ich zgody i mimo że tygodnik dwukrotnie
obowiązek uzyskania zezwolenia na
zainteresowanego jego wizerunku m.in. na
przepraszał ich za niefortunny dobór zdjęcia
wykorzystanie wizerunku osób
pocztówkach, kalendarzach czy w
do artykułu, skierowali sprawę do sądu. Sąd
znajdujących się na naszych kadrach.
działalności reklamowej.
w tym przypadku starał się ustalić, czy
Zezwolenie natomiast nie jest wymagane,
publikacja odbiła się w ich środowisku tak
gdy pozujący otrzymał umówioną zapłatę
szerokim echem, jak obaj twierdzili - i co za
za pozowanie. Mimo tego zapisu
tym idzie - wywołała przykre dla nich oraz
najbezpieczniej zrobić również stosowną,
ich rodzin skutki.
prostą umowę o pozowanie ze wskazaniem
wykorzystania wizerunku.
•
Konkretne zapisy
•
W praktyce
Przykłady z życia często pozwalają lepiej
zrozumieć kwestie prawne. Dlatego warto w
tym miejscu przypomnieć słynny proces o
naruszenie praw do wizerunku w reklamie,
jaki znany sportowiec Robert Korzeniowski
Zezwolenie nigdy nie może dotyczyć wyko-
•
rzystania wizerunku „w ogóle", czyli na po-
Prawo autorskie zezwala natomiast na
Przedsiębiorstwo to, powołując się na
trzeby każdej publikacji. Zakres udzielanej
rozpowszechnianie wizerunku osób
przepisy ustawy o prawie autorskim, bez
zgody w razie wątpliwości zwykle
powszechnie znanych, jeśli sfotografowano
zgody zainteresowanego opatrzyło
interpretuje się restryktywnie (zawężające),
je w związku z pełnieniem przez nie funkcji
opublikowaną w popularnych gazetach
zwłaszcza w działalności komercyjnej (np.
publicznych, społecznych czy zawodowych.
reklamę swoich produktów zdjęciem z
w reklamie). Stąd konieczność na przykład
Niestety, w prawie autorskim nie
imprezy sportowej przedstawiającym
dodatkowego sprecyzowania w zezwoleniu
sprecyzowano, co właściwie oznacza
chodziarzy, w tym Korzeniowskiego.
sposobów i okoliczności wykorzystania
termin „osoba powszechnie znana". Dla
Dodatkowo ujęcie podpisano komentarzem
fotografii, tzn.: oznaczenie osoby
lokalnej prasy będzie to na przykład
sugerującym, iż firma ta brała udział w
rozpowszechniającej wizerunek,
prezydent miasta czy wojewoda, mimo że
sponsorowaniu sportowca. Sąd nie miał
ewentualny komentarz do zdjęcia,
może on nie być znany poza lokalną
żadnych wątpliwości, że zgoda
zestawienie z innymi wizerunkami, tekstem
społecznością. Zazwyczaj bierze się zatem
zainteresowanego na taką publikację była
etc. - jeśli oczywiście wiemy, jak
pod uwagę potencjalny krąg odbiorców w
niezbędna, a wobec jej braku - naruszone
wykorzystamy zdjęcie.
danym kontekście prezentacji.
zostały dobra osobiste chodziarza. Ponadto
Z doświadczenia fotografów wynika, że
pewne bezpieczeństwo w tym względzie
stanowią oświadczenia podpisane na
papierze przez modeli. Najlepiej stworzyć
sobie uniwersalny wzór (przykład takiego
oświadczenia zamieszczamy na CD /a ja
dodam w aneksie jak znajdę płytę - MAX/)
ze stosownym zapisem i korzystać z niego,
przewidując potencjalne pola eksploatacji,
do jakich mogą być użyte dane ujęcia osób.
Pamiętajmy również o konkursach
fotograficznych oraz ujęciach oddawanych
Sfera prywatna i zawodowa
Zwróćmy uwagę, że wizerunek musi być
jednak utrwalony w związku z pełnieniem
przez taką osobę funkcji publicznych. Co za
tym idzie, nie może to być fotografia prezydenta RP na plaży podczas urlopu czy
podczas grillowania z rodziną. Mniej
oczywistą sprawą będzie natomiast
sfotografowanie go na meczu, gdy ciężko
określić granice sfery prywatnej i
zawodowej (pojawił się jako kibic drużyny,
ale jednocześnie w tym momencie nadal
wytoczył przeciwko firmie TOP 2000.
sąd pokreślił fakt, że chodziło o znaną
osobę, tym bardziej konieczne było
uzyskanie jej zgody.
Inny przykład to sprawa „Życia Siedleckiego", które w 2004 r. w satyrycznej rubryce
zamieściło fotomontaż przedstawiający
obok siebie wizerunki prezydenta Siedlec i
komika Charliego Chaplina. Pod ilustracją
redakcja napisała, że podobieństwo postaci
odnosi się do wyglądu zewnętrznego, w tym
min i gestów, „które w przypadku
nietrafnych decyzji pozwalają uniknąć
krytyki".
Prezydent uznał, że fotomontaż go ośmieszył i naruszył jego dobra osobiste.
Argumentował, że wizerunek wykorzystano
bez jego zgody oraz nie ma on związku z
pełnieniem funkcji publicznych. Od
redaktora naczelnego gazety i autora
ilustracji domagał się przeprosin oraz
zadośćuczynienia na cele społeczne. W
odpowiedzi dziennikarze twierdzili, że prezydent Siedlec jest osobą publiczną, nie
musi więc wyrażać zgody na publikację
swego
BEZ OGRANICZEŃ: Do publikacji tego ujęcia nie jest potrzebna zgoda osoby
znajdującej się w kadrze, gdyż jest ona praktycznie nierozpoznawalna. Robienie zdjęć od
tyłu, pod światło etc. to jeden ze sposobów unikania problemów związanych z
upowszechnianiem wizerunku, stosowany w street photography.