Ekonomia rozwoju wykład 8 – Rola kapitału ludzkiego w - E-SGH

Ekonomia rozwoju
wykład 8 – Rola kapitału ludzkiego
w rozwoju gospodarczym
dr Piotr Białowolski
Katedra Ekonomii I
http://www.e-sgh.pl/piotr_bialowolski/er
Kapitał ludzki
• Edukacja i zdrowie obywateli są ważnymi celami
rozwoju:
▫ Zdrowie jest szczególnie istotne dla dobrostanu
psychicznego(well-being),
▫ Edukacja dla czerpania satysfakcji z życia.
• Edukacja i zdrowie obywateli przyczyniają się do
wzrostu – stanowią istotny wskaźnik
wyjaśniający rozwój.
Wykształcenie i zdrowie są wzajemnie
powiązane
• Poziom wykształcenia i poziom zdrowia są charakterystyczne dla
każdego człowieka.
• Wyższy kapitał zdrowia wpływa na efektywność inwestycji w
wykształcenie, gdyż:
▫ Dzieci zdrowe nie opuszczają zajęć,
▫ Lepiej uczą się w szkole,
▫ Dłuższe życie będące konsekwencją wyższego poziomu zdrowia zwiększa
korzyści z wykształcenia,
▫ Zdrowi ludzie mogą lepiej wykorzystywać efekty edukacji w cyklu życia.
• Wyższy kapitał związany z wykształceniem wpływa na efektywność
inwestycji w zdrowie, gdyż:
▫ Programy prozdrowotne wymagają podstawowej wiedzy, żeby były
skuteczne,
▫ Szkoła uczy podstawowych zachowań prozdrowotnych,
▫ Wykształcenie jest kluczowe dla wyszkolenia personelu medycznego.
Strategie podnoszenia poziomu
zdrowia i poziomu wykształcenia
• Wzrost dochodów często wcale nie prowadzi do
wzrostu nakładów na edukację i zdrowie dzieci:
▫ Często, nawet pomimo wzrostu liczby konsumowanych
kalorii, dokonuje się substytucji zdrowego jedzenia
przez tzw. puste kalorie.
▫ Podatność na zachorowania nie zmniejsza się wraz ze
wzrostem dochodów.
• Wyższy poziom wykształcenia matek przejawia się
wyższym poziomem zdrowia dzieci – szczególnie na
wczesnych etapach rozwoju (umiejętność czytania i
liczenia, podstawy higieny, itp.)
Inwestycje w zdrowie i wykształcenie:
Podejście rozwoju kapitału ludzkiego
• Inwestycje w zdrowie i edukację skutkują
wyższym strumieniem dochodów w ciągu
dalszego życia
• Można porównać wartość bieżącą tego
strumienia do kosztów związanych z inwestycją
• Prywatna stopa zwrotu z inwestycji w
wykształcenie zwykle jest bardzo wysoka (może
przewyższać stopę zwrotu na poziomie
społeczeństwa – dofinansowanie edukacji)
Profil dochodów w cyklu Ŝycia –
Wenezuela, 1989
Trade-off dochodów w przypadku
kontynuowania edukacji
Stopy zwrotu z inwestycji w edukację
Czynnik utrudniający wzrost kapitału
ludzkiego – praca dzieci
• Zjawisko rozpowszechnione w krajach słabo
rozwiniętych (dzieci pracują za stawki płacy poniżej
płacy minimalnej i często dłużej niż wynosi
maksymalny czas pracy).
• Nie zawsze najlepszym rozwiązaniem jest
natychmiastowe zakazanie pracy – utrata dochodów
i możliwość pogorszenia sytuacji dziecka.
• Podejście do tego problemu może wykorzystać
koncepcję wielu stanów równowagi.
• Interwencja rządu może być impulsem do przejścia
do lepszej równowagi.
Praca dzieci jako „zła” równowaga (1)
• Założenia:
▫ Gospodarstwo domowe z dostatecznie wysokimi
dochodami nie wyśle swojego dziecka do pracy
▫ Praca dzieci i dorosłych są traktowane na rynku
pracy jako substytuty (uwaga! Substytuty nie
oznacza substytucji w proporcji 1:1)
• Żadne argumenty nie potwierdzają, że praca
dzieci jest w pewnych obszarach bardziej
efektywna (np. małe palce przy tkaniu dywanu)
Praca dzieci jako „zła” równowaga (2)
Jeśli płaca znajdzie się
poniżej wH, dochody w
rodzinie przestaną
wystarczać.
Niewystarczające dochody
motywują do posyłania do
pracy dzieci. Krzywa podaży
odwrotnie nachylona.
Zasób słabo
wyedukowanych, dorosłych
pracowników. Krzywa
podaży pracy nieelastyczna.
Zasób słabo
wyedukowanych, dorosłych
pracowników i dzieci
(uwzględniający ich mniejszą
produktywność). Krzywa
podaży pracy - znów
nieelastyczna.
E1 i E2 to dwa stany stabilnej
równowagi – pod warunkiem, że
krzywa popytu dostatecznie mało
elastyczna.
Luka w wykształceniu męŜczyzn i
kobiet w krajach słabo rozwiniętych
• Dziewczynki otrzymują zdecydowanie słabszą
edukację niż chłopcy w większości krajów słabo
rozwiniętych
▫ Głównie uwarunkowane kulturowo
▫ To chłopiec w wielu krajach Azji utrzymuje swoją
rodzinę na starość i jest szansa, że przy okazji
ślubu jego rodzina otrzyma posag
▫ Przekonanie, iż kobiety wykształcone trudniej
wydać za mąż
• Dodatkowo wysiłki podejmowane przez
rodziców celem ratowania życia dziewczynek są
zdecydowanie mniejsze niż w przypadku
chłopców
Domknięcie luki w wykształceniu chłopców
i dziewczynek jest istotne, gdyŜ:
• Stopa zwrotu z edukacji kobiet jest wyższa niż
dla mężczyzn w krajach rozwijających się.
• Poziom wykształcenia kobiet zwiększa ich
produktywność, udział w sile roboczej, przy
jednoczesnym zmniejszeniu liczby urodzeń oraz
poprawie zdrowia jej dzieci.
• Wykształcone matki mają wpływ mnożnikowy na
wiele pokoleń do przodu.
• Może również przełamać zaklęty krąg słabego
wykształcenia i ubóstwa kobiet.
• Wyższy poziom edukacji kobiet wpływa na lepsze
perspektywy dzieci – zarówno chłopców jak i
dziewczynek.
Edukacja kobiet i męŜczyzn
Tajemnica „zaginionych kobiet”
• Amartya Sen ocenia, że na świecie jest ponad
100 milionów mniej kobiet niż być powinno.
• Nie jest to konsekwencją jedynie poziomu
ubóstwa, gdyż w Azji brakuje ich więcej niż w
Afryce.
• Przyczyny „braku kobiet”
▫ Zabójstwa noworodków (dziewczynek),
▫ Selektywna aborcja,
▫ Gorsza opieka zdrowotna dla dziewczynek.
Relacja kobiet i męŜczyzn w róŜnych
regionach świata
Rola systemu kształcenia w procesie
rozwoju gospodarczego
• Kształtowanie systemu edukacji, jako efektu popytu
i podaży na usług – lepiej wykształceni obywatele
będą mogli otrzymać wyższe wynagrodzenie.
• Popyt na wykształcenie może być zbyt wysoki, gdy
występują nieefektywności na rynku pracy związane
z polityką i zwyczajami:
▫ Firmy stające w obliczu nadmiaru aplikujących
wybierają tych z wyższym poziomem wykształcenia,
choć nie jest to konieczne na danym stanowisku
▫ Polityka płacowa rządu wiąże wynagrodzenie na
danym stanowisku z poziomem wykształcenia, a nie z
minimalnym poziomem wykształcenia koniecznym na
danym stanowisku
Prywatne korzyści i koszty edukacji
Społeczne korzyści i koszty edukacji
Dystrybucja edukacji
• Kraje, którym udało się z sukcesem osiągnąć
wyższe etapy rozwoju gospodarczego
charakteryzowały się większą równością dostępu
do edukacji
▫ Dla bogatych i dla biednych
▫ Dla mieszkańców miast i wsi
Edukacyjne krzywe Lorentza w Indiach
i Korei Płd.
Edukacyjne współczynniki GINIego a
liczba lat nauki
Edukacja, nierówność i ubóstwo
• Systemy edukacyjne wielu krajów rozwijających się
działają w kierunku zwiększania nierówności, a nie
ich zmniejszania.
▫ Wpływa na to dodatnia korelacja między długością
kształcenia a wartością bieżącą dochodów.
▫ Dodatkowo korzyści prywatne z kształcenia są
mniejsze w grupie biednych niż bogatych, a koszty
odwrotnie – w rezultacie biedni częściej rezygnują z
edukacji
• Dodatkowo często edukacja na poziomie wyższym
jest traktowana prestiżowo i finansowana ze
środków publicznych – lepiej wyedukowani bogaci
korzystają z niej często dzięki podatkom biednych.
Edukacja, migracje, drenaŜ mózgów
• Pomimo, że wyższy poziom edukacji osiągany jest w
krajach słabo rozwiniętych najczęściej dzięki
nakładom publicznym, migracje są najczęściej
udziałem grupy najlepiej wykształconych.
• Drenaż mózgów wpływa również na problemy
podejmowane przez naukę i ekspertów w krajach
słabo rozwiniętych
▫ Zamiast rozwiązywać podstawowe problemy na
masową skalę, próbują oni zajmować się problemami
górnolotnymi, które mogą zwrócić uwagę zagranicy na
ich osobę
Kapitał ludzki – pomiar dla Polski
• Wykształcenie, ale również:
▫ znajomość technologii informacyjno-komunikacyjnych
(ICT),
▫ umiejętność pozyskiwania i wykorzystywania informacji ze
źródeł elektronicznych,
▫ szybkie komunikowanie się,
▫ znajomość języków obcych, a zwłaszcza języka angielskiego,
będącego głównym językiem Internetu i nauki,
▫ Świadomość konieczności stałego poszerzania i
aktualizowania swojej wiedzy i umiejętności poprzez
podejmowanie odpowiednich działań edukacyjnych.
• Brak subiektywnej oceny stanu zdrowia – trudności z
interpretacją.
Odsetek osób znających język angielski (czynnie lub biernie), uŜywających
wyszukiwarki internetowej w celu znalezienia informacji, uŜywających komputera w
pracy lub innym miejscu, uczestniczących w jakiejkolwiek aktywności związanej z
podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności w ciągu
ostatnich dwóch lat.
27,9%
27,6%
Znajomość języka angielskiego (czynna lub
bierna)
2009
2007
43,6%
Używanie wyszukiwarki internetowej (np.
Google, Yahoo!) w celu znalezienia informacji
35,5%
Używanie komputera w pracy, w domu lub w
innym miejscu, przynajmniej od czasu do
czasu
50,0%
45,5%
Uczestnictwo w jakiejkolwiek aktywności
związanej z podnoszeniem swoich
kwalifikacji zawodowych czy innych
umiejętności w ciągu ostatnich 2 lat
14,8%
15,8%
0
0,2
0,4
0,6
Źródło: D. Węziak-Białowolska, I.E. Kotowska, Kapitał ludzki [w:] J. Czapiński, T. Panek (red.) Diagnoza Społeczna
RóŜnice w przeciętnych poziomach kapitału
ludzkiego w Polsce
Źródło: D. Węziak-Białowolska, I.E. Kotowska, Kapitał ludzki [w:] J. Czapiński, T. Panek (red.) Diagnoza Społeczna
ZróŜnicowanie kapitału ludzkiego według
grup społeczno-ekonomicznych w Polsce na
podstawie Diagnozy Społecznej
• mężczyźni cechowali się wyższym kapitałem ludzkim niż kobiety;
• kapitał ludzki malał wraz z wiekiem; tym samym najwyższym
poziomem tego zasobu charakteryzowały się osoby w wieku 15-34
lata, zaś najniższym – osoby w wieku 45 lat i więcej;
• kapitał ludzki malał wraz ze zmniejszaniem się wielkości
miejscowości zamieszkania, zatem najlepiej wyposażeni w kapitał
ludzki byli mieszkańcy największych miast, zaś najsłabiej –
mieszkańcy wsi;
• osoby aktywne zawodowo były lepiej wyposażone w kapitał ludzki
niż osoby bierne zawodowo; natomiast wśród osób aktywnych
zawodowo wyższy kapitał ludzki miały osoby pracujące;
• studenci, pracownicy sektora publicznego, prywatni przedsiębiorcy
oraz pracownicy sektora publicznego to grupy najlepiej wyposażone
w kapitał ludzki; natomiast emeryci i renciści, bezrobotni oraz inni
bierni zawodowo to grupy wyposażone w ten zasób najsłabiej.
Źródło: D. Węziak-Białowolska, I.E. Kotowska, Kapitał ludzki [w:] J. Czapiński, T. Panek (red.) Diagnoza Społeczna
Przeciętny poziom wszystkich umiejętności cywilizacyjnych łącznie,
(composite index) w poszczególnych krajach europejskich
(Adult Literacy and Life Skills (ALL) Survey)
Polacy i Polki z najmłodszych grup wieku są co prawda
znacząco lepiej wykształceni pod względem
poszczególnych umiejętności niż osoby ze starszych grup
wieku,
ale w porównaniach międzynarodowych w dalszym ciągu
znajdują się na niskich pozycjach w rankingu
Jeśli przyjąć, że umiejętności cywilizacyjne są wskaźnikiem kapitału ludzkiego,
to poziom tego kapitału w Polsce jest jednym z najniższych w Europie
Następny wykład 13.12.2010
http://www.e-sgh.pl/piotr_bialowolski/er